z u i d e r l u c h t

9

cultureel maandblad | jaargang 1 | december 2007

zuiderlucht Frans Smits: “Plasterk blundert” 4 ++ Myrthe Hilkens: “Seks moet haute couture worden” 6 ++ Maarten Doorman : “Studenten weten minder” 10 ++ Frans Pollux: “Het is zalig om mensen kwaad te krijgen” 12 ++ Peter Drehmanns: “Afval is warmte” 16 ++ Marieke Wiegel: “Paris, ça bouge!” 24 ++ Ed Spanjaard: “Ik was geen wonderkind” 24 ++ Axelle Red: “Ik denk dat ik Belg ben” 26 ++

www.zuiderlucht.eu cultureel maandblad december 2007

Wil je net een geniale ingeving op papier zetten, moet je alweer inpakken. Maastricht - Brussel. ’t Is inderdaad maar een kort ritje tegenwoordig. Heel gemakkelijk met 200 km/u in 5 kwartier. En dat 12 x per (werk)dag, á 17,10*, in het weekend geldt een andere dienstregeling. Zo kunt u rond 9.00 uur ’s ochtends in hartje Londen zijn (overstappen op de Eurostar) of in Parijs (overstappen op de Thalys). En vanaf Brussel Noord reist u al in 10 minuten naar Brussels Airport. Ook heel handig. Win tijd, relax, stap in de Maastricht - Brussel Express! EINDHOVEN

LE PLUS FAST NAAR BRUSSEL! SITTARD

MAASTRICHT HEERLEN AIRPORT

CENTRAAL

NOORD

LONDEN

AKEN ZUID

BRUSSEL

LUIK

PARIJS

* Maximaal tarief enkele reis, 2e klas. In het weekend geldt een andere dienstregeling. Voor tarieven, informatie, aanbiedingen en het kopen en printen van een kaartje, kijk op www.maastrichtbrusselexpress.nl

MBE_adv_Zuiderlucht_250_363.indd 1

www.zuiderlucht.eu cultureel maandblad december 2007 22-11-2007 17:24:29

Inhoud

Experimenteren

3 redactioneel 4 Dat moet je aan Frits vragen > Interview met Frans Smits 5 Het jaar van Leon Verdonschot

6 Wat is er mis met censuur? > Interview met Myrthe Hilkens 7 Het jaar van Cyrille Offermans

10 Mijn dochter van 15 krijg ik niet aan Couperus > Interview met Maarten Doorman 11 Het jaar van Emile Hollman

12 Mensen kwaad krijgen voelt als een bevrediging > Interview met Frans Pollux 13 Het jaar van Duncan Liefferink

16 Afval is warmte > ‘n Kerstklucht van Peter Drehmanns 17 Het jaar van Pascalle Mansvelders

18 Afval is warmte (vervolg) 19 Het jaar van Jurriaan Benschop

20 Paris par vélo, ça bouge! met Marieke Wiegel 21 Het jaar van Fons Geraets

24 Ik hou van jou zeggen zonder woorden > Interview met Ed Spanjaard 25 Het jaar van Wido Smeets

26 Een taalstrijd in haar eentje > Interview met Axelle Red 27 Siciliaanse notities 30/31 Agenda Cover: Cassetta nummer 111 van Michele De Lucchi. De kerstillustraties in dit nummer komen uit Aus Oma’s Weihnachtsstube in het Couven Museum in Aken, pag. 32. foto’s Foto Königs

Cassetta n. C1M, 2004 foto Michele de Lucchi

Als reactie tegen een overgedesignde omgeving gaat architect/vormgever Michele De Lucchi met enige regelmaat boomstammen te lijf met een kettingzaag. Gestuurd door zijn intuïtie ontstond zo een reeks van huizen (cassetta’s), een ervan is te zien op de cover van dit nummer. Zelf omschrijft hij de objecten het liefst als ‘karakters’. Enkele weken geleden gaf De Lucchi, een van de ontwerpers die in de jaren tachtig geschiedenis schreven met de Memphis-groep, met boomstam en kettingzaag een performance in het NAi in Maastricht. Het was de afsluiting van een kleine maar prachtige expositie van zijn cassetta’s, die hij zelf beschouwt als metaforen van het zich nimmer herhalende leven. “Het is belangrijk om voortdurend nieuwe dingen in je leven toe te laten”, zei hij bij die gelegenheid. “Mijn cassetta’s zijn niet bedoeld om te bouwen, maar om te onderzoeken en te experimenteren. Het zijn studies die ik maak om mijn werk te beïnvloeden.” Dat doet hij ook door de foto’s van de ‘karakters’ in een geschilderde omgeving te plaatsen, waardoor nieuwe, autonome kunstwerken ontstaan (zie boven). Over nieuwe dingen gesproken: in datzelfde NAi was laatst de eerste uitreiking van The Great Indoors, een internationale prijs voor interieurontwerpers, gekoppeld aan een dagvullende conferentie en een dag met workshops. Het groots aangepakte experiment was op alle onderdelen een groots succes. Om onszelf te beïnvloeden, hebben wij in dit decembernummer van Zuiderlucht ook voor iets nieuws, in elk geval iets anders, gekozen. We hebben de redactionele pagina’s leeggeruimd voor zes grote interviews met persoonlijkheden die het culturele leven in 2007 kleur gaven. Halverwege serveert schrijver Peter Drehmanns een (pastiche van een) kerstverhaal. Tip: lees het niet voorafgaand aan de kersdis. Evenmin te versmaden is de fietstocht waarvoor Marieke Wiegel u uitnodigt langs nog onontdekte culturele hot spots in Parijs. Stuk voor stuk plekken waar het experiment wordt gekoesterd. Hoe experimenteel de Zuiderlucht-medewerkers in het diepst van hun gedachten zijn, kunt u lezen in de flankerende stukjes die ze schreven in een poging de Meest Memorabele Momenten van 2007 terug op het netvlies te brengen. Ze wijken vast af van uw eigen herinneringen. Nu we het er toch over hebben: hoe zit dat eigenlijk bij u? Hoeveel nieuwe dingen liet ú toe in uw leven, afgelopen jaar? Wido Smeets [email protected]

q Wijnhoven en Wijnhoven

Coiffeurs

Alleen voor Mannen

OPENING 11 DECEMBER

BOSCHSTRAAT 48 MAASTRICHT op afspraak 043 325 58 64l


Dat moet je aan Frits vragen… 2007 was het jaar van de historische canon, de kogel ging door de kerk over het Nationaal Historisch Museum en er barstte een discussie los over onze nationale identiteit. Om met historicus Herman Pleij, te spreken ‘groeiende honger naar nieuwe hecht-punten en rituelen’. Een gesprek met Frans Smits (Echt, 1958), hoofdredacteur van het Historisch Nieuwsblad. “Als de geschiedenis erbij wordt betrokken, moet je op je hoede zijn”. door Fons Geraets

G

eschiedenis is noodzakelijk voor een goed begrip van de huidige tijd. Mee eens? “Dat is wel het belangrijkste, ja. Maar ik geloof niet dat kennis van de historie leidt tot een betere wereld of tot een adequate oplossing van problemen. Het is wel een instrument om dingen die om ons heen gebeuren beter te begrijpen. En begrip is toch het begin van alles, nietwaar?” Is geschiedenis verder nog van enig nut? “Geschiedenis gaat verder dan nut. Het is namelijk ook hartstikke leuk.” Voor wie? “Voor degene die het consumeert en voor degene die aan geschiedschrijving doet. Ik heb onlangs de prijs van het Beste Geschiedenisboek 2007 uitgereikt aan Auke van der Woud voor zijn Een Nieuwe Wereld. Ook de andere genomineerde boeken waren van hoge kwaliteit en – niet onbelangrijk – uitermate leesbaar. Omdat ik lid was van de jury heb ik me talloze middagen en avonden vermaakt met prachtige verhalen.” Wat vindt u van het gezegde

van Pieter Geyl: “Geschiedschrijving is een discussie zonder einde”? “Dat is waar. Niets verandert zo snel als geschiedschrijving. Wat wij vandaag denken, geldt morgen niet meer. We bedrijven geschiedenis vanuit het standpunt van dit ogenblik, met de blik van nu. Dat leidt dus voortdurend tot nieuwe invalshoeken en andere interpretaties. Niets is zo veranderlijk als geschiedenis.” U studeerde in de jaren zeventig geschiedenis in Amsterdam. Hoe kijkt u daar op terug? “Na een half jaar kwam ik tot de slotsom dat ik de verkeerde studie had gekozen. Mijn interesse lag toen bij contemporaine geschiedenis, bij de dingen die om me heen gebeurden, ik wilde de maatschappij veranderen. Maar op de UvA moest ik volstrekt onleesbare boeken lezen over de Oudheid en nog dikkere boeken over de Middeleeuwen. Daar had ik grote moeite mee. Pas toen ik archiefonderzoek ging doen, begon ik er enige lol in te krijgen. Toen ik voor het eerst een persoonlijke, driehonderd jaar oude brief zag, werd ik aangeraakt door geschiedenis.” Hoe gepolitiseerd was de geschiedenisfaculteit? “In extreme mate. De studenten

Frans Smits: “Minister Plasterk stapelt blunder op blunder. foto Mark Kuipers

waren radicaal en heel vervelend links. Ze vormden een sektarisch communistisch bolwerk dat geen andere maatschappijvisie toeliet. Al vrij snel was ik dat linksextremisme, dat communistische gereutel, spuugzat.” U heeft maar liefst elf jaar over

de studie gedaan. Waarom? “Buiten de muren van de universiteit gebeurden allerlei interessante dingen, ik heb de opkomst meegemaakt van de punk- en new wavescene en van de kraakbeweging. Ik deed op cultureel gebied van alles en nog wat, maakte muziek, films en

kunst.” Had u als jongeman welomlijnde ideeën over wat u later wilde gaan doen? “Ik zag mezelf ooit nog weleens voor de klas staan. Maar na een stage in het onderwijs kwam ik tot de ontdekking dat lesgeven


2007

“Het Historisch Museum in Arnhem? Dat wordt niets in zo’n provinciale uithoek.”

helemaal niks voor mij was. Ik was daar veel te bleu voor. Nu zou ik dat goed kunnen.” Wat was uw eerste baan? “Ik werkte freelance voor uitgeverijen. Daarna begon ik aan een proefschrift en richtte tegelijkertijd met een aantal vrienden het Historisch Nieuwsblad op. Aanvankelijk voor de lol maar gaandeweg werd dat serieuzer. Na vijf jaar vond de hoofdredacteur het welletjes en toen heb ìk het maar gedaan. Zo had ik een mooi excuus om met dat vervelende proefschrift te stoppen.” Wat vindt u van de canon? “Een goede zaak. Scholieren moeten de basisfeiten weer leren. Maar het aantal uren geschiedenisonderricht is nog altijd even laag. Ik hoor berichten uit het veld dat de meeste scholen zich niet met die canon willen bezighouden.” Welke van de vijftig ‘vensters’ zou u willen vervangen? “Ik voel niet zoveel voor Annie M.G. Schmidt. En misschien is Anne Frank ook niet zo goed gekozen. Da’s dubbelop met de Tweede Wereldoorlog.” Is het niet vooral een Hollandse, randstedelijke canon? Komt het gebied dat we nu Limburg noemen er niet bekaaid vanaf? “Ik moet je zeggen dat ik me daar niet mee bezig houd.” Waarom niet? “Wij krijgen ook regelmatig reacties dat we in onze onderwerpenkeuze te randstedelijk zijn. Je weet hoe dat gaat.” Hoe gaat het dan? “Je woont in Amsterdam en dat is toch bepalend voor hoe je tegen de dingen aankijkt.” Dat is toch not done voor een historicus, die moet toch een helicopterview hebben? “Ik heb eerder gezegd dat geschiedenis door de tijd bepaald

wordt en misschien ook wel plaatsgebonden is.” Waarom wel de hunebedden en niet de bandkeramiekers? “Ik zou ‘t niet weten. Dat moet je aan Frits van Oostrom (samensteller van de canon, FG) vragen.” Waarom wel Willibrord en niet Servatius? “Moet je ook aan Frits vragen.” Waarom wel de gasbel van Slochteren en niet de steenkoolindustrie? “Omdat het gas nu nog belangrijk is, de kolen zijn we vergeten.” Wat zijn de oorzaken van de toegenomen belangstelling voor geschiedenis? “De wereld is ingrijpend veranderd. Denk aan de val van de Muur, het einde van de Koude Oorlog, Europa, elf september, de globalisering en de opkomst van een nieuw binnenlands nationalisme. In de tweede plaats is het aanbod verbeterd. Het Historisch Nieuwsblad bedenkt aandachttrekkende dingen: de Week van de Geschiedenis, de Nationale Geschiedeniskwis en de Historicus van het Jaar. Ook Andere Tijden voorziet met vierhonderdduizend kijkers in een duidelijke behoefte. En dan het succes van non-fictieschrijvers als Geert Mak, Judith Koelemeijer, Frank Westerman en Annejet van der Zijl.” Marita Mathijsen noemt in haar onlangs verschenen pamflet De afwezigheid van het verleden tal van voorbeelden waaruit het tegenovergestelde blijkt. Zij vindt dat we helemaal geen belangstelling hebben voor geschiedenis. “Ze heeft gelijk, maar ze overdrijft. Ergens in de jaren zestig is de Nederlandse elite de belangstelling voor geschiedenis kwijtgeraakt. Het speelde in het publieke debat geen enkele rol meer. De beleidsmakers waren toekomstgericht, Nederland

moest vernieuwen. Het geschiedenisonderwijs ging ook voor de bijl: het moest politiek correct worden, vooral niet over Nederland gaan en de chronologie werd overboord gekieperd. Een thematische aanpak, dát zou pas goed aansluiten bij de belevingswereld van de kinderen. En het moest vooral minder. Dat is ze erg goed gelukt. Geschiedenisonderwijs is de nek omgedraaid.” Mathijsen schrijft: “Er is geen cultuur van behoud, er is geen kennis van het verleden, er is geen trots op de geschiedenis”. “Dat begint langzaam te veranderen. De trots op de vaderlandse geschiedenis is aan een revival bezig. Daar moet je trouwens geweldig voor oppassen. Als je ziet hoe de geschiedenis wordt misbruikt en wordt ingezet voor politieke doeleinden! Kijk naar Fortuyn, Van Aartsen, Balkenende, Wilders en Verdonk met haar Trots op Nederland. Als de geschiedenis erbij wordt betrokken, moet je op je hoede zijn.” Om Nelleke Noordervliet te citeren: “Geschiedenis is een hoer en wij zijn allen haar pooiers”? “Daar zit best wel iets in omdat iedereen geschiedenis gebruikt voor zijn eigen doel.” Minister Plasterk? “Stapelt blunder op blunder. Zo heeft hij Arnhem aangewezen als vestigingsplaats voor het Nationaal Historisch Museum met als argument ‘dan kunnen de mensen er een leuk uitstapje van maken’: eerst het Openluchtmuseum, dan de dierentuin en vervolgens het geschiedenismuseum. Hij neemt het totaal niet serieus. Daar heb ik me intens aan geërgerd. Er zullen wel busladingen scholieren naar toe worden geknuppeld maar het wordt echt niks in zo’n provinciale uithoek. Zet dat ding in Den Haag of Amsterdam neer. Dit is zonde van het geld. Als ik hem was zou ik het afblazen”.

Pijnlijk

W

aarom 2007 in cultureel opzicht een geweldig jaar

was, althans, dat vond ik dan. * Een nieuwe Bruce Springsteen-plaat. Ook eindeloos gedraaid: de opruiende maar bijna stiekem erg pakkende punkrock van Against Me, en de zwartgerande, uitgebeende nummers van singer/songwriter Fink. * Omdat ik er (vakmatig) bij mocht zijn toen Nederlandse comedians als Hans Teeuwen en Theo Maassen in Edinburgh het Schotse publiek probeerden te veroveren. En omdat het lukte. * Omdat de nieuwe voorstelling van De Vliegende Panters net zoveel indruk maakte. * Vanwege Burger van Andre Manuel. Weliswaar niet zijn beste voorstelling, maar weinig cabaret is minder cabaretesk en urgenter dan dat van Manuel. * Omdat ik 300 de best gelukte verfilming van een graphic novel (hier van Frank Miller) aller tijden vond. * Vanwege Hot Fuzz, de leukste film van het jaar. * Vanwege de ex-echtelijke ruzies in Gouden Kalfwinnaar Tussenstand. Een pijnlijk genoegen om naar te kijken. * Omdat ik jeugdheld Rick Springfield in Milwaukee vier keer zag optreden. * Omdat mijn favoriete band Ignite in mijn woonplaats – Utrecht - Tivoli wist uit te verkopen. * Beter laat etc.: omdat het lang geleden is dat ik zo’n mooie roman las als Extreem luid en ongelooflijk dichtbij van Jonathan Safran Foer. * Omdat het concert van The Police waar ik een kaartje voor had, werd afgelast en nu volgend jaar juni zal plaatsvinden. Zodat het waarschijnlijk eerste hoogtepunt van 2008 al in zicht is. LEON VERDONSCHOT


Wat is er eigenlijk mis met censuur?

De media spelen een prominente rol bij de seksualisering van de samenleving. Lang voor het verschijnen van de emancipatienota van minister Plasterk stond Myrthe Hilkens al op de barricaden. “Als vrouw claim ik het recht gevrijwaard te blijven van deze overkill aan seks.” door Wido Smeets

O

f ik weet wat ‘zwaffelen’ is, vraagt Myrthe Hilkens. Zwaffelen? “Een man die een meisje met zijn lul in het gezicht slaat, dat is zwaffelen. Nee, ik wist het ook niet, kennelijk ben ik zelf ook niet helemaal bij.” En dat terwijl ze al jarenlang internet afstruint op zoek naar nieuwe uitwassen van wat inmiddels ‘de seksualisering van de samenleving’ heet. Seks via de tv, seks via de telefoon, seks via billboardreclames, seks via internet, de opmars lijkt onstuitbaar en de grenzen van wat nog appetijtelijk is, worden in haar ogen steeds vaker en verder overschreden. Groepsverkrachtingen, seks met dieren, pedofilie, vooral op internet is alles beschikbaar. Tot en met “vrouwen die zich laten onderspuiten door dieren met een zaadproductie die vele malen hoger is dan die van een man.” Intussen gaat al 35 procent van het aantal downloads over seks. Over de nadelige invloed van die excessieve groei op de jeugd maakt Myrthe Hilkens (Geleen, 1979) zich nu al een jaar of drie druk. In april publiceerde ze met historica Larissa Pans, journaliste Marije Lieuwens, filmmaakster Sunny Bergman en literatuurwetenschapper Stine Jensen het manifest Seks moet

weer haute couture worden. De media gingen al snel met het manifest aan de haal, niet altijd tot tevredenheid van de opstellers. Tijdens Pauw & Witteman reageerde eerstgenoemde nogal meewarig op Hilkens’ stelling dat de overheid eindelijk eens moet optreden. “De overheid is er voor de lasten, niet voor de lusten”, declameerde de presentator met het zwenkende hoofd, bijgevallen door Femke Halsema (GroenLinks). Nog steeds kan Hilkens er zich over opwinden. Ze wijst erop dat de aanhangers van het libertijnse principe op andere terreinen van de lustbeleving, zoals alcohol en tabak, juist voorstanders van regulering en censuur zijn. En waarom is (zelf)censuur per definitie slecht? “Het is niet voor niks dat nieuwsredacties niet alle beelden laten zien van rampgebieden? En dat er een Kijkwijzer bestaat die films inschaalt naar leeftijdcategorieën.” Dat Myrthe Hilkens de neiging heeft voorop te gaan in de strijd, zit in haar karakter, vertelt ze tijdens een uitgelopen lunch in een rokerig café in Amsterdam. Op de Academie voor Journalistiek was ze ook al haantje de voorste. Deugde er iets niet aan de opleiding, dan sprong ze als eerste op de barricaden. Het Haagse Malieveld was in die jaren bekend terrein. Als muziekjournaliste stuitte ze in de hiphop, haar specialisme, op de trend van hoes and

Myrthe Hilkens: ”Ik geloof niet dat zoveel jonge vrouwen opgewonden raken van anale seks.” foto Mark Kuipers

bitches. In woord en beeld fungeren vrouwen als hoeren en heksen, de van veel bling bling voorziene rap-helden laten zich in tv-clips omringen door wellustige, schaars geklede vrouwen. Het breekpunt kwam bij Snoop Dogg die op Rhythm & Gangsta: The Masterpiece (2002)

oproept om vrouwen onder de duim te houden en te slaan. In haar recensie beperkte Hilkens zich tot de muziek. “Het was puur zelfbehoud”, zegt ze achteraf. “Ik was te kneuterig om mijn irritaties te verwoorden en er een ethisch punt van te maken.”

In diezelfde periode verscheen in Amsterdam een ontluisterend rapport over tienerprostitutie en belandde ze op feesten waar pijpwedstrijden werden gehouden. Het waren ervaringen die bij Hilkens de doorslag gaven: in het internetblad StateMagazine


2007

Alsof op die leeftijd het simpele op en neer gaan al niet spannend genoeg kan zijn.

publiceerde ze een stuk waarin ze jongeren aansprak op de seksuele normvervaging. De eerste zinnen waren: “Heb of ben je onlangs nog ‘geploegd’? Op een meisjesveiling, of een Lollipopparty?” Voor de niet-insiders: ‘ploegen’ is slang voor seks die meerdere jongens hebben met één meisje nadat ze haar entreegeld hebben betaald. Bij meisjesveilingen bieden mannen op gewillige (jonge) vrouwen en op Lollipop-party’s zijn tienermeisjes beschikbaar voor betaalde seks. In reacties werd Hilkens uitgemaakt voor ‘moraalridder’ en ‘neo-puritina’, voor ‘lelijke koe’ en ‘vrouw met okselhaar’, maar er was ook bijval, zelfs uit de hiphopscene. “Rappers schreven dat ze het met me eens waren. En Raymzter bracht rond die tijd Vrouw of bitch uit dat over hetzelfde thema gaat.” Ze verscheen in kranten en tijdschriften, vertelde haar verhaal bij Netwerk en Het Elfde Uur. Haar ervaringen waren niet altijd even prettig. Zelf inmiddels redacteur van dagblad De Pers ontdekte ze dat “woorden uit hun context worden gehaald en nuanceringen worden genegeerd. Wat resteert is een uitgeklede discussie die vooral gaat over de schijntegenstelling tussen seksuele vrijheid aan de ene kant en preuts moralisme aan de andere kant. Waar het om gaat is de vraag of er sprake is van pornoficatie en welke rol de media daarin spelen. Als vrouw claim ik het recht gevrijwaard te blijven van deze overkill aan seks.” Behalve tegen de seksuele normvervaging verzet het manifest Seks moet weer haute couture worden zich ook tegen het door de media gemanipuleerde schoonheidsideaal dat door de plastische chirurgie nu onder ieders handbereik ligt. Hilkens: “Een meisje van 17 heeft in haar nog korte leven al 250.000 uitingen over schoonheid

moeten verwerken. 250.000!” Daarnaast verzetten de opstellers zich tegen de wijze waarop vrouwen als hunkerende stoeipoezen worden neergezet. Niet alleen door rappers als Snoop Dogg, maar ook in tv-programma’s als Ranking the Stars van Paul de Leeuw. Ze vinden dat seks, net als haute couture, spannend, vreemd, ingewikkeld en divers kan en mag zijn. Maar dat is wat anders dan beelden op internet waar vrouwen zich laten onderpoepen en paarden worden gepijpt. “Tieners zijn bedreven internetters, maar zijn ze ook opgewassen tegen de overkill aan harde seks, vage figuren, obscure voorkeuren en commerciële machten die het wereldwijde web bevolken?” Ze ontkent niet dat het klagen over zedenverwildering van alle tijden is, maar vreest dat de problematiek zo wordt weggerelativeerd. Zoals door D66voorman Alexander Pechtold die riep dat pikante plaatjes al op de klassieke Griekse vazen te zien waren. “Net als bij Halsema’s obligate verwijzing naar de seksuele vrijheid vind ik het hilarisch dat politici hiermee wegkomen. De Volkskrant sloeg in een commentaar de spijker op de kop: het is jaren zestig jargon. Grow up, zou ik zeggen.” Ook de media zetten in haar ogen nog te veel in op bescherming van de in de jaren zestig bevochten seksuele vrijheid. In het publieke domein mag dat beeld kloppen, privé niet, zegt Hilkens. “Voorlichting thuis en op school blijft vaak beperkt tot het technische verhaal over voorbehoedsmiddelen en soa. Terwijl het seksuele experiment in de loop der jaren is verschoven van het schoolplein naar de webcam. Daar heerst een totaal andere dynamiek.” Onderzoeken zijn niet eenduidig, maar voor Hilkens is het duidelijk dat de seksuele overkill het gedrag van jongeren beïnvloedt. “Natuurlijk werken

beelden beïnvloedend, waarom geven bedrijven anders honderden miljarden uit aan reclame? In mijn tienertijd was het geen item, maar het aantal jongeren dat aan anale seks doet, is verdubbeld. Ik geloof niet dat die toename uit eigen creativiteit voortkomt en dat zoveel jonge vrouwen opgewonden raken van anale seks. Alsof op die leeftijd het simpele op en neer gaan al niet spannend genoeg kan zijn. Zo’n stijging kan alleen door internet worden veroorzaakt.” De voortdurende confrontatie met seks is ook geen kwestie van wegkijken, wegklikken of wegzappen. Tijdens het kijken naar een late tv-film word je geconfronteerd met de ‘0900lekker-geil-en-pak-me-in-mijnstrakke-kontje-trend’. Op straat is het niet anders. “Dat een billboard met lingeriereclame een vrouwenlichaam laat zien, begrijp ik. Maar dat een vruchtendrank van Appelsientje in verband moet worden gebracht met dikke tieten, ontgaat me.” Inmiddels zet ook minister Plasterk zich in zijn in oktober verschenen emancipatienota af tegen de pornoficatie en de rol van vrouw als lustobject. Kennelijk is de tijd rijp voor dit debat, concludeert Hilkens, die zich bevrijd voelt van de last op haar frêle schouders. “De minister heeft het onderwerp op de agenda gezet, wat wil ik nog meer?” Vandaar dat ze de luwte heeft opgezocht, ook om zich te beschermen tegen het beeld van “one issue persoon”. Ze is alweer druk in de weer met een ander thema, waar ze niet meer over wil vertellen dan dat ze er wel mee op de barricaden zal klimmen. We hadden niet anders verwacht.

Balkenbrij

O

pera heb ik lang hoofdzakelijk een anachronisme

gevonden, ondanks Wozzeck en Oedipus Rex. Een pijnlijke vergissing, weet ik sinds ik met enige regelmaat het Amsterdamse Muziektheater bezoek. Meer dan kamermuziek vereist opera lijfelijke aanwezigheid. Vrijwel elk seizoen blijkt dat ik een aantal van de ingrijpendste esthetische ervaringen aan de opera dank. Dit jaar geldt dat allereerst voor een uit 2005 stammend werkstuk van John Adams en Peter Sellars, Doctor Atomic. Hoe is dat mogelijk? Onder meer, denk ik, omdat de opera zich meer dan andere kunstvormen tot zijn eigen traditie moet verhouden en dus de hoogste eisen stelt aan gespecialiseerd vakmanschap op vele uiteenlopende gebieden, dat hier op onvergelijkbaar complexe wijze live tot een duizelingwekkende synthese komt. Dat zoveel eigentijdse beeldende kunst slaapverwekkend is, moet wel komen doordat ze de weg van de minste weerstand kiest: gebrek aan kennis, kunde en talent viert ze als vrijheid. Dat leidt tot grootspraak in het luchtledige. Maar er zijn uitzonderingen. Caspar Berger toont in Scheveningen onder de verzameltitel Imago indrukwekkende beelden in was en brons die discussiëren met Michelangelo, Donatello en Bacon. Hoe belangrijk een bewuste verhouding tot het verleden is toont Rüdiger Safranski in Romantik, een filosofisch georiënteerde literatuurgeschiedenis die als eerherstel van die periode gelezen kan worden. Een film ijzingwekkend in woordeloosheid: Denis Dercourt, La Tourneuse de Pages. Het grootste misverstand: regisseur Ivo van Hove (als zodanig) en zijn balkenbrij-interpretatie van de Romeinse tragedies (Shakespeare, omstreeks 1600) in het bijzonder.

www.beperkthoudbaar.nl CYRILLE OFFERMANS


t.e.m. 23/12/2007

Plinio Avila ‘Inscapes’

Galerie De Stijl Mijnwerkerslaan 42 3550 Heusden-Zolder - België Tel. + 32 473 55 20 22 www.galeriedestijl.be [email protected] Openingsuren: iedere zondag van 14 tot 18 u. of na telefonische afspraak

Pinakothek der Moderne Munchen olie op doek, 160 x 130 cm, 2007

Koninklijke Tichelaar Makkum

Galerie new Untitled

zuiderlucht

Eigentijdse schilderkunst, fotografie en sculpturen Bolwaterstraat 30 Venlo

Stationsstraat 27 6221 BT Maastricht. t 043 350 05 91 [email protected]

www.galerienewuntitled.nl

www.zuiderlucht.eu

zuiderlucht

Annette Born(schilderijen) en Suzanne Jongmans (fotografie) tot 13 januari

Word begunstiger en krijg Zuiderlucht elke maand franco thuisgestuurd. Aanmelden kan via de website www.zuiderlucht.eu, klikken op ‘begunstiger’.

Bruno Pedrosa Vanaf 24 november

Openingstijden: Donderdag t/m zaterdag van 13.00 - 19.00 en op afspraak Galerie Stevens Sint Servaasklooster 30 A 6211 TE Maastricht T 043 - 321 43 16 M 06 - 505 075 21 E [email protected] www.galeriestevens.nl


MEDIASCAPERS

www.mediascapers.nl

EUROPESE MEESTERS IN VENETIAANS GLAS Geblazen en gevormd in Studio Berengo Murano

KOEN VANMECHELEN | RIPOLLÉS | LUIGI BENZONI

Ripollés Koen Vanmechelen

Luigi Benzoni

GALERIE POST + GARCÍA 25 NOVEMBER 2007 T/M 6 JANUARI 2008

OPENINGSTIJDEN DONDERDAG - ZATERDAG 12 TOT 18 EN ZONDAG 13 TOT 17 UUR AVENUE CÉRAMIQUE 17 6221 KV MAASTRICHT 043 3561900 WWW.POSTGARCIA.COM

BRAND adv Sylvester 01.indd 1

22-11-2007 14:14:01


Mijn dochter van vijftien krijg ik niet aan Couperus Maarten Doorman heeft drie banen. Hij is als filosoof verbonden aan de Universiteit van Maastricht, hij is lector aan de Hogeschool Zuyd en bijzonder hoogleraar journalistieke kritiek van kunst en cultuur aan de Universiteit van Amsterdam. Hij schrijft geleerde boeken en is dichter. door Cyrille Offermans

aarten Doorman (1957) is een harde werker. Weliswaar koesterde hij na zijn middelbare schooltijd ‘niks worden’ als het ultieme levensdoel, anno 2007 moet worden geconstateerd dat hij daarin niet helemaal is geslaagd. Naast zijn banen publiceert hij met enige regelmaat in krant en tijdschrift. Bovendien is hij vader van vijf kinderen.

lawaaierig voor een serieus gesprek. “De koffie is hier minder goed, maar het is er in elk geval stil.” Aan de wand posters met de hoofden van Arthur Danto en Arthur Schopenhauer, twee denkers die in het werk van de Doorman een vooraanstaande rol spelen; op Schopenhauer studeerde hij in 1984 cum laude af. Verder een tekeningetje van Alberto Giacometti. “Uit een oud nummer van Raster gescheurd,” licht hij toe.

Maarten, je weet dat de grote pedagoog Rousseau zijn kinderen – als ik me niet vergis had hij er ook vijf – te vondeling heeft gelegd, wat hem op de begrijpelijke hoon van Voltaire kwam te staan. Hoe zit dat met jou? Jij bent toch ook een cultureel opvoeder van de jeugd – ben je dat ook voor je eigen kinderen? Of heb je ook wel eens met de gedachte gespeeld die maar eens te vondeling te leggen? “Ja, dat heb ik vaak overwogen. Maar nooit langer dan een paar seconden waarin ik me moest beheersen ze geen draai om de oren te geven. Natuurlijk ben ik veel van huis en waarschijnlijk zal mijn vrouw een ander beeld van mij als opvoeder geven, maar ik doe mijn best. In principe is het weekend voor mijn gezin.” We zitten in de sobere werkkamer van Doorman, dichtbij het Vrijthof. Café De Poort, waar we hadden afgesproken, bleek te

In alle ernst, hoe slaag je erin al die verschillende activiteiten op elkaar af te stemmen? Leef je gedisciplineerd? Doorman: “Ik kom met betrekkelijk weinig slaap toe, een uur of zes is voldoende. En ik zit natuurlijk veel in de trein. Ik moet één dag in de week hier in Maastricht zijn, soms ook twee dagen. Dan zit ik dus zes uur in de trein, en lees ik de krant, neem ‘stukken’ door, bereid colleges voor, corrigeer werk van studenten. Hard werken is niet erg als je het graag doet, het komt erop aan dat je je goede stressniveau leert kennen, de hoeveelheid stress die juist bevorderlijk is voor het leveren van goed werk. Maar het is waar, mijn vrije tijd komt wel eens onder druk te staan. En dus moet je ambitieuze voornemens vaak uitstellen. Ik had De romantische orde al jaren eerder willen schrijven, maar dat kwam er telkens weer niet van. Wat achteraf misschien wel goed is,

M

10

Maarten Doorman: “Sinds de invoering van het Studiehuis weten beginnende studenten aanzienlijk minder.” foto Mark Kuipers

soms moeten ideeën lang rijpen voor je er een boek over kunt schrijven.” Uit de universitaire wereld klinken steeds luidere klachten over het niveau van de aankomende studenten. Is het werkelijk zo erg?

“De studenten zijn in de periode die ik als docent kan overzien, zo’n jaar of twintig, onmiskenbaar zelfstandiger geworden. Dat is prima. Maar er is sprake van een vreemde paradox. Ze werken zelfstandiger, maar gebruiken die vrijheid soms om niets te hoeven doen.

En dat kan in de nieuwe pedagogische verhoudingen moeilijk gecorrigeerd worden. Ik wil niet terug naar de autoritaire jaren vijftig, zoals de mensen van Beter Onderwijs Nederland soms lijken te willen. De situatie van toen was allesbehalve ideaal. In het probleemgestuurde


2007

”Om Don Quichot in het origineel te kunnen lezen heb ik een tijdlang Spaans gestudeerd.”

onderwijs zoals we dat hier in Maastricht kennen, zitten zeker waardevolle elementen. De toegenomen zelfstandigheid van de studenten is een wezenlijke vooruitgang, maar er zouden toetsen moeten komen met een bindend studieadvies: wie zakt, moet weg. De studie is nu veel te vrijblijvend. Maar zo’n correctie zal er niet komen, want dan komt onmiddellijk de werkgelegenheid van jonge collega’s in gevaar.” Dan heb je het over het nieuwe leren. Ik begrijp dat het ook nieuwe vormen van ontduiken, van niks doen uitlokt. Maar is dat aan het beginniveau te zien? Weten beginnende studenten minder dan vroeger? “Daar moet ik een duidelijk antwoord op geven: ja, ze weten aanzienlijk minder. Ik kan ook precies zeggen sinds wanneer dat het geval is, namelijk sinds de invoering van het Studiehuis in het middelbaar onderwijs. Ik ben niet zonder meer tegen dat Studiehuis, maar dan moeten er eisen gesteld worden in de vorm van duidelijke eindtermen. De belezenheid is dramatisch teruggelopen. Kennis van de literatuur- en cultuurgeschiedenis is schrikbarend laag, bijgevolg is het globaal kunnen plaatsen van elementaire namen en begrippen voor veel studenten hoogst problematisch geworden. Ik geloof niet dat studenten dommer zijn geworden. Maar het verlangen om iets te leren is minder. Ik ben het niet eens met mijn Utrechtse collega Thomas Vaessens, die zo hoog opgeeft over dat geheimzinnige vermogen van jonge mensen tot multi tasking, lezen terwijl je op het internet surft, naar muziek luistert en met een vriendin telefoneert. Dat kan allemaal wel tegelijk, maar niet op een geconcentreerde manier. Lezen, naar muziek luisteren, eigenlijk

elke serieus te nemen culturele activiteit vergt concentratie.” Dan komt het gesprek onvermijdelijk op de canondiscussie die sinds enkele jaren in ons land woedt. Doorman is een van de aanstichters van dat debat. Hij is vóór zo’n canon, het doorgeven van de belangrijkste voortbrengselen van een gedeelde cultuur acht hij van eminent belang. In zijn recente essaybundel Paralipomena schrijft hij erover, zijn Amsterdamse oratie van 2004 is een uiteenzetting van alle misverstanden die er aan de canon kleven. “Je wordt in een lastige positie gemanoeuvreerd als je voor een canon pleit, je wordt voor conservatief versleten. De afschaffers zijn de ware conservatieven. Zij leveren de jeugd over aan de smaak van de straat en dat versterkt de voedingsbodem van het populisme dat ons land zo teistert. Je zou in elk geval aan vwo-leerlingen eisen moeten stellen. Couperus, Nescio, of andere gedateerd lijkende en daardoor vreemde teksten als van Van Lennep zouden ze moeten kunnen lezen, ook als ze in een technisch profiel zitten. Het is moeilijk, ik weet het. Mijn dochter van vijftien krijg ik niet aan Couperus. Zelf las ik Ferdinand Huyck van Van Lennep op mijn veertiende, eigenlijk alleen omdat we in Baarn in de Ferdinand Huycklaan woonden, maar ik vond dat een prachtig boek destijds. Mijn eerste werkelijk belangrijke literaire ervaring kwam een paar jaar later, toen ik De Metsiers van Claus las. Na wat ik nu maar een anti-intellectuele periode in mijn leven zal noemen (na zijn middelbare schooltijd zwierf Doorman een tijdlang door Europa en voorzag in zijn levensonderhoud met diverse klusjes en baantjes, onder meer in de bouw, CO), zo vanaf mijn twintigste, heb ik systematisch, gretig en in een hoog tempo

11

een stevig leesprogramma afgewerkt, zowel in de literatuur als in de filosofie. Om Don Quichot in het origineel te kunnen lezen heb ik een tijdlang Spaans gestudeerd.” Dan geeft Doorman me een recent nummer van Mosaïek, het tijdschrift van de faculteit cultuur- en maatschappijwetenschappen van Maastricht, met een bijdrage van zijn hand waarin hij desgevraagd canonvoorstellen doet voor ‘serieuze studenten’. Hij bepleit ‘een kleine bibliotheek met pakweg vijftig romans uit verschillende landen (…), dvd’s van een dertigtal films en een reeks historische tv-programma’s, een paar standaardwerken van literatuur- en kunstgeschiedenis, een stuk of tien vertaalde meesterwerken uit de filosofie (…) en de geschiedenis (…). Wij, docenten, zouden studenten (…) veel vaker moeten wijzen op tentoonstellingen over wetenschap en kunst binnen een afstand van 250 kilometer en op belangrijke voorstellingen en op het feit dat je geen Cultuurwetenschappen kunt studeren als je niet wekelijks een paar krantenbijlagen leest over wetenschap, kunst en literatuur, en af en toe ook eens een buitenlandse krant of een tijdschrift.’ Tot slot hebben we het over de literatuur- en kunstkritiek in ons land. En over poëzie, Doormans eigen poëzie. “De laatste twee jaar heb ik weinig poëzie geschreven. Ik kan dat niet zoals Pierre Kemp, in de trein, op de cadans van de spoorgeluiden. Die geringe productie is overigens niet een kwestie van tijdgebrek, het ontbreekt eerder aan de vereiste stilte en ruimte in het hoofd. Ik hoop dat die er binnenkort toch weer komt.”

Lekkers

M

ijn lief komt los van de bank. Haar armen gaan

de lucht in en ze slaakt een kreet van vreugde. Ze heeft gewonnen. Helder. Mooi dat we toch nog even het meest aanmatigende televisieprogramma van het afgelopen jaar hebben meegepikt. De uitreiking van de Ako Literatuur Prijs dus. Protserige koetsen, schrijvers die niet met elkaar in dezelfde zaal wensen te dineren en zes ijdeltuiten die een door hen uitgekozen boek promoten. De prijs gaat naar schrijver A.F.TH. Hulde. Eén van de zes genomineerde boeken lezen en bingo, meteen maar de winnaar. Daar zit ik dan met mijn halve Tirza, waar ik trouwens al maanden met een grote boog omheen loop. Kan cynisme ook op een stokje? Er schrijnt iets in mijn donder. Dit jaar heb ik niet één boek bijgeschreven in mijn boekenschrift. Waarom niet? Omdat vrijwel alles wat ik las, zag of hoorde in relatie stond tot werk. Dat doet niets af aan de levende Titaan door het LSO, de dansvoorstelling Seven by2 van Station Zuid in nota bene Puth, de Langzame Wals van Wiel Kusters, Lucinda Williams in Hasselt of de bewegende tekeningen van Hans Lemmen in een tentje in het theater. Die laatste ontmoet ik elke vrijdag op de berg boven de stad. Op een dag toonde hij zich hongerig naar literatuur. Sindsdien neem ik vaak iets lekkers voor hem mee uit eigen kast. Niet nadat ik eerst zelf nog eens heb geproefd van al die lekkernijen. EMILE HOLLMAN


De kick om mensen

Op zoek naar een origineel cadeau? Bestel nu een cadeaucheque op

www.chateauhotels.nl of bel 043 - 608 89 00

De Venlose zanger, schrijver en radiomaker Frans Pollux neemt vanaf januari een sabbatical van een half jaar om een roman af te ronden. ,,Ik heb altijd willen reageren op de dingen die om me heen gebeuren.” Guido-ontwerpt

door Emile Hollman

T 043 32 70 888

H

Grafisch ontwerp en Art direction

E X P O S I T I E

Henri Jonas 1 8 7 8

M G

1 9 4 4

U S E U M S P A A N S O U V E R N E M E N T

MAASTRICHT 10 NOV T|M 10 FEBR 2008 WWW.MUSEUMSPAANSGOUVERNEMENT.NL

graphic design www.obidesign.nl

minds are

Bodosz

like parachutes,

ideeën | concepten |

they

journalistieke producties

function best

T +31 43 3510029

when

www.bodosz.nl

open

ij heeft het zelf wel eens een rage genoemd, alle aandacht die hij vangt. Was het niet met zijn feestband Neet oét Lottum, dan wel als Stadsdichter van Venlo of als tekstschrijver voor de Venlose Revue. Twee jaar geleden kreeg hij ook nog eens carte blanche van zijn werkgever L1 om de kijkcijfers in de middag op te krikken. Als we het maar even stil houden, wil hij wel kwijt dat hij per 1 januari zijn loopbaan bij de radio gaat onderbreken om ongestoord te kunnen werken aan een roman. Het toverwoord daarin: water. Hij denkt er sterk aan om Venlo, de stad waarvoor hij zoveel betrokkenheid toont, voor die tijd te verlaten. Om niet in de verleiding te komen. “Er zijn zoveel leuke dingen waar ik geen nee tegen kan zeggen.” Hij zal in elk geval niet terugkeren bij De bende van Pollux, zijn radioprogramma bij L1. Zijn ambitie als schrijver schat hij hoger dan die als muzikant. Pollux (Tegelen, 1977) heeft altijd schrijver willen worden. “Ik mis de tijd dat ik in Utrecht geschiedenis studeerde en me helemaal kon verliezen in lezen en schrijven.” Frans Pollux groeide op in Blerick. Zijn vader was buuttereedner, zijn oom schreef massa’s carnavalsliedjes. “Ik groeide op in die dialect- en carnavalscultuur. Als kind realiseer je je niet hoe rijk aan verscheidenheid die cultuur is. Het lag voor de hand dat als je iets wilde doen met cultuur, je het binnen die wereld zou doen.” In zijn klas op de lagere school zaten destijds één Turkse jongen en één Chinees meisje. Pollux vermoedt dat zij die gesloten volksculturele wereld

12

Frans Pollux: “Voor de Venlose Revue heb ik eens dertig liedjes in een weekend geschreven.” foto Mark Kuipers

als een monopolie van autochtonen hebben ervaren. Het meest exotische dat hij zich uit zijn vroege jaren kan herinneren: een dansje op rapmuziek. “Nu zijn er in diezelfde buurt héél veel allochtonen. Je kunt er buikdanseressen aan het werk zien en Turkse dichters.

Je blik op de wereld wordt zo veel breder. Tenzij je twijfelt aan je eigen culturele waarde, natuurlijk. Want dan denk je blijkbaar dat zoiets ten koste gaat van je eigen cultuur. Wat weer meer over degene zegt die zo denkt, dan over de cultuur.”

Pollux heeft altijd de behoefte gehad om zijn mening te poneren. Als tiener schreef hij al brieven naar de krant over uiteenlopende onderwerpen. Hij schrijft snel en graag en veel. “Voor de revue heb ik eens dertig liedjes in een weekend geschreven. Achttien daarvan


kwaad te krijgen

2007

”De Bende van Pollux is een persoonlijk programma, brutaal, op zoek naar het raakvlak van oppervlakte en diepzinnigheid.”

zijn gebruikt. Ik kan ook niet goed uitleggen hoe dat gaat. Je moet in de juiste sfeer zitten. Het begint met een inval, het is net of het indaalt van buiten. Een goede tekst maken kun je leren door veel te schrijven en te lezen, maar een liedje... Ik kan het zelf ook niet goed bevatten.” Zo kwam de dag dat hij tot Stadsdichter van Venlo werd benoemd en de dag dat hij weer bedankte voor die eer, uit protest tegen het electorale succes van Geert Wilders in diens geboortestad Venlo. Pollux kreeg veel over zich heen. Op rechtse sites werd hij uitgemaakt voor links geteisem. Daar werd hij vooral gelukkig van. “Ik schep er een zalig genoegen in om mensen kwaad te krijgen. Als kind zat dat er al in. Ik noem maar wat: Ik ben een fan van PSV. Mijn vrienden zijn voor Ajax. Als er iets vervelends gebeurt met Ajax, dan schep ik daar een demonisch genoegen in. Het doet me écht goed om mijn vrienden dat in te wrijven. Dat brengt net zoveel genoegen als een overwinning van PSV. Niet dat ik opzettelijk dingen roep om mensen kwaad te krijgen, maar áls ik ze echt kwaad krijg, voelt dat als een bevrediging. Het is eigenlijk een vorm van gelijk krijgen. Ik denk veel na over die karaktereigenschap, maar ik kom er niet helemaal uit. Nooit heb ik tegen mijn verlies gekund in sport en spel. Een zekere zendingsdrang zit wel in me maar toch geen geldingsdrang. Het is niet zo dat ik het gevoel heb dat ik me steeds moet bewijzen. Daar komt het niet door. Ik heb wel altijd mijn mening willen geven en willen reageren op de dingen die om me heen gebeuren.” Kennelijk vindt zijn omgeving die meningen interessant genoeg; Frans Pollux heeft aan podia geen gebrek om ze uit

te venten. Er is zijn dialectband Neet oét Lottum, zijn radioprogramma De bende van Pollux, hij schrijft voor de populaire Venlose Revue, is voorzitter van De Woers, een stichting die volkscultuur wil promoten onder jongeren en hij is een graag geziene gast op de opiniepagina van Dagblad De Limburger. Zijn muzikale loopbaan zet hij trouwens niet stil als hij zich op de literatuur stort. Neet oét Lottum begon als een eenmalige imitatie van Rowwen Hèze. Pollux beschouwt het als een eyeopener dat jongens als Jack Poels, afkomstig van enkele dorpen verderop, het zomaar konden maken buiten de regio. “In de carnavalswereld kun je je ambities gemakkelijk verzilveren. Je ziet de buurjongen op het podium staan, en dat kun jij dus ook.” Dat je ook veel verder kunt reiken, bewees Rowwen Hèze. Evengoed startte Neet oét Lottum als een feestband. “Van dat imago komen we ook niet meer af. We zijn voor een belangrijk deel een band die dienend is aan het publiek. Het is onze taak om de tent op de kop te krijgen. Daarbinnen zoeken we naar vernieuwing. Dat is de uitdaging. We hebben een theatertour gedaan die zeer goed beviel. Ik kan me eerlijk gezegd niet voorstellen dat we over twintig jaar nog in dezelfde bezetting muziek maken in dezelfde kroegjes.” De bende van Pollux schetst hij als een mix tussen totale onzin en geëngageerde aandacht. “Het is een persoonlijk programma, brutaal, op zoek naar het raakvlak van oppervlakte en diepzinnigheid. Dat is best lastig om dagelijks te doen, zeker een middag lang. Ik vind het leuk om actualiteit en discussie te mixen met ongein. Natuurlijk lopen we voortdurend het risico dat het allemaal te flauw wordt. En soms is het

13

dat ook. In het begin ging het natuurlijk vooral om het programma zelf. Veel luisteraars vonden het moeilijk na zeven jaar Hubert van Hoof opeens heel direct te worden aangesproken. Ik ben gewend dat mensen me arrogant vinden. Ons jongerenprogramma Tilt bij de Venlose stadsomroep riep destijds ook dat soort reacties op.” Pollux is begaan met Venlo. Hij zegt zich altijd te hebben geërgerd aan cultuurpessimisme. Er is niks mis met Venlo. “Venlonaren kankeren niet op hun stad.” Hij signaleert wel een imagoprobleem dat hardnekkig is buiten de stad. Het ‘Emmen van het Zuiden’ citeerde hij een bestuurder van buiten Limburg al eens in een column. “Venlo is zo goed in het eigene dat de stad naar binnen is gericht. Het is heel lastig om je als buitenstaander hier thuis te voelen. Omdat de carnavalscultuur zo bepalend is, krijgen andere cultuuruitingen maar moeilijk een poot aan de grond. Daarnaast zie je dat de stad het plebs van de Ruhrpott aantrekt voor wie alles billig moet zijn.” Pollux denkt dat je de stad alleen open krijgt als niet het bedrijfsleven maar de culturele wereld daarin het voortouw neemt. Waar hij maar kan zal hij daar een steentje aan bijdragen.

Wonder

Zijn Hald mich ens vas werd uitgeroepen tot beste liedje van Limburgse makelij ooit. “Het was heel bijzonder om mijn eigen liedje tien keer per dag op de radio te horen, maar het went. Het doet me meer wanneer ik toevallig achter een joekskapel aanloop die een van mijn liedjes speelt.”

zijn achter de succesvolle verfilming van Brideshead

I

n een WDR-documentaire staat de Deense schilder

Per Kirkeby een hoek van zijn schilderij groen te kwasten en zegt: ‘Ik weet niet waarom ik dit doe. Ik moet bezig blijven. Ik wacht op het wonder.’ Bezig blijven en wachten op het wonder. Dat is het leven in een notendop. Toch doet zich zo nu en dan een glimp voor. Voor het afgelopen jaar denk ik, afgezien van de oprichting van Zuiderlucht, aan Benoît Hermans, Stephen Frears en Evelyn Waugh. Benoît Hermans stelde begin dit jaar ten toon in het Glaspaleis in Heerlen. Wie anders kan een aap met een bril, Merleau-Ponty en een zomerse cocktail zo verenigen? Beeldende fusion cooking om je vingers bij af te likken! Stephen Frears maakte met de film The Queen, over de verwikkelingen rond de dood van Lady Diana, een hedendaags koningsdrama van Shakespeariaanse allure. En Evelyn Waugh. Die lijkt enigszins verstopt geraakt te Revisited, begin jaren tachtig. Maar zijn andere werk is nog veel beter! Bijvoorbeeld Men at Arms, onderdeel van de Sword of Honour-trilogie: oorlog achter het Britse front, dialogen als scheermessen, het soort satire waar Monty Python uit is voortgekomen. En ik denk aan Schuberts Sonate in Bes-groot. Die speel ik zelf op de piano. Jarenlang durfde ik het niet: te mooi, te hemels. Nu wel. Onder mijn eigen tastende vingers is het stuk nog mooier geworden. Als dát geen wonder is. DUNCAN LIEFFERINK


kunsthandel schiltaere Witmakersstraat 1 6211 JA Maastricht tel. 043 325 85 89 Geopend: wo. t/m vr. 14.00 - 17.00 uur za. 12.00 - 17.00 uur en op afspraak

www.schiltaere.nl

galerie dis Galerie DIS Tafelstraat 28 6211 JD Maastricht tel 043 321 54 79 Geopend: Wo t/m Za van 13h - 17h en op afspraak

Limburgse kunst uit de 20e eeuw

www.galeriedis.nl JÜRGEN REICHERT - 02 DEC t/m 05 JAN

galerie prinsenhoek Ringweg 7 6141 LM Limbricht tel. 0464 518 459 of 06 55 183 747 Do 14h tot 21h en Zo 13h tot 17h. www.galerieprinsenhoek.nl

sOLO MARC JANSSENS, keramiek en schilderijen, t/m 23 december

galerie wolfs Hoogbrugstraat 69 postbus 2206 6201 HA Maastricht tel. 043 321 04 41 mobiel. 06 18 64 10 31 [email protected]

www.galeriewolfs.nl

GALERIE7OLFS $ISJTUJOF8PMGT6OFNB )PPHCSVHTUSBBU 1PTUCVT E>.BBTUSJDIU Q J XXXHBMFSJFXPMGTOM

gallery_showroom editions

HBMFSJFXPMGT!HBMFSJFXPMGTOM

Tongersestraat 33 6211 LM Maastricht Geopend : Do 12.00 u - 18.00 u, Vr 12.00 u – 18.00 u, Za 12.00 u – 17.00 u En op afspraak tel: 043 3251925 [email protected]

www.editions-showroom.com “GLOW” 16.11 t/m 16.12.2007

sebas tijdloos interieur Rechtstraat 50 6221 EK Maastricht tel. 043 350 06 43 [email protected] Geopend: Di, Wo en Vr 11h - 18h, Do 11h - 20h, Za 10h - 17h, 1e Zo v/d maand 12h - 17h

www.sebasti.nl

kunsthandel primavera-art Theo Schroijen Sphinxlunet 101E 6221 JK Maastricht Geopend: op afspraak tel. 06 10625212 [email protected]

Schilderijen van Jacques Huinck

Primavera-Art

keramiek galerie groot welsden Groot Welsden 48 6269 EV Margraten tel. 043 458 27 51 Geopend: woensdag, zaterdag en zondag van 13-17 uur en op afspraak. www.keramiek-grootwelsden.nl

t/m 20 januari 2008 VUUR-HOUT-ZOUT Joop Crompvoets en Ton van de Rotten (60 jaar keramist)

14


DE EXPORUIMTE NOG STEEDS: OOG VOOR JONG TALENT NIEUW: DATABANK BEELDEND KUNSTENAARS LIMBURG, MANIFESTATIES IN 2008, CONTACTPUNT KUNST OPENBARE RUIMTE (KOR) EN MORGEN...??? ‘PLAST-ERK-ISCHE’ PLANNEN EN PROFESSIONALISERING BK HUISPROJECTEN HEBBEN SAMEN GEEN TOEKOMSTPERSPECTIEF! WWW.HKLIMBURG.NL/BEELDEND WWW.PLASTERKBEDANKT.NL

WWW.HKLIMBURG.NL HET HUIS MET 1000 KAMERS.

De kunst van het wonen Vesteda is een landelijke verhuurder van kwalitatief hoogwaardige woningen en richt zich op huurders die grote waarde hechten aan plezierig wonen, een hoog wooncomfort en een aangename leefomgeving. Kunst voegt daar ons inziens een extra kwaliteit aan toe. Daarom combineren we in steeds meer projecten architectuur en woonbeleving met kunst. Zo heeft beeldend kunstenaar Henk Visch in Detroit het atrium voorzien van drie open zeshoekige vormen die ieder met een eigen snelheid verticaal bewegen. Het goede wonen. Detroit (ontwerp: awg architecten/bOb van Reeth) Woongebouw aan het Amsterdamse IJ. Met 81 ﬂexibel indeelbare appartementen (van loft tot traditionele woning), twee atria, inpandige parkeergarage, huismeesterdiensten, domoticavoorzieningen (waaronder boodschappen aan huis), gastenverblijven, laundry en een health club met zwembad, ﬁtness en sauna’s. Appartementen te huur vanaf ca € 1.084,- per maand. Geïnspireerd? Maak een afspraak voor bezichtiging. Bel (020) 524 69 00 of kijk op www.detroit.vesteda.com

15


Afval is

Een kerstklucht

Op verzoek van Zuiderlucht schreef auteur Peter Drehmanns een kerstverhaal. Onder zijn pen ontstond een nieuw genre: de kerstklucht. door Peter Drehmanns

R

ond de reerug. Zo was het vroeger: rond de reerug. Als een roedel circuspoedels met geheven pootjes rond de rood afgebiesde tafel, en op die tafel: de reerug, dampend en sponzig. Een modderkleurige homp vlees. Ulcus durum: dat is wat je elke Kerst weer dacht toen je het wild nog onverkaveld zag liggen op de porseleinen schaal. Ulcus durum van de Pantocrator. En dan: waarom telkens een ruggetje gestript van een Bambi, waarom niet eens een keer een kamelenbult op de kerstdis van de familie Droogmond? Dat soort oneerbiedige gedachten dus. Maar de bult van de Camelus ferus is mogelijk niet zo smakelijk want gevuld met tussen de 18 en 27 pond vet, dat door het woestijndier wordt verbrand om energie te winnen. Dergelijke onzalige gedachten dus terwijl vader met het stainless steel vleesmes uit Sheffield de reerug benaderde. Twee jaar terug was het nog erger gesteld met die dwaalgedachten. Toen ik het mes zag wenden en keren in de reerug moest ik eerst onvermijdelijk denken aan endoscopische voorhoofdslift en schaamlipcorrectie. En op het moment dat vader een reep ree overhevelde naar mijn bord verschenen de Tan-Tangata voor mijn geestesoog,

foto Peter Drehmanns

16


warmte bewoners van Paaseiland die de lichamen van gestorven familieleden oppeuzelden omdat ze meenden dat die dan zo zouden voortleven. En daar was ook de Duitse computerreparateur die in een vakwerkboerderij ene Bernd-Jurgen B. slachtte en in termijnen verslond, waarbij hij het idee had dat hij ter communie ging. Met als gevolg dat ik geen hap meer door mijn keel kreeg en een stille eed zwoer dat ik het volgende kerstfeest niet en famille zou doorbrengen. Ik moest meegaan met de tijdgeest en elk risico op emotionele schade beperken. Moeder zou huilen om mijn afwezigheid, maar vader, socioloog in ruste, zou het begrijpen en mijn beslissing classificeren als een symptoom van cultural cooling. Zo maakte ik mij anno 2006 op voor een kerstavond in het gezelschap van André Hazes, die mij zou troosten met de woorden ‘Ik voel mij als een kerstboom zonder piek’. Een Eenzame Kerst dus. Met twee blikjes ter compensatie van de reerug en de Château Mouton Rothschild: een blikje cornedbeef en een blikje Cola light. En dan janken. Om al die verkwanselde kansen. Om al die Kerstmissen dat je in plaats van de rug van een fijn meisje te strelen met een vork in de rug van een ree hebt gepord. En vervolgens braken. Met verve braken, een mosterdkleurige borrelende brij, bij voorkeur gedeponeerd tegen het plasmascherm van je tv, waar op dat moment de film White Christmas voor de duizendste keer wordt vertoond. Een nostalgische kerst, kortom, vol bezinning en verwerking. Een katharsiskerst. Iets om naar uit te zien, dus. En toch is het er niet van gekomen. Omdat men tussen voornemen en voorval vaak struikelt (mind the gap). Omdat

je janken en braken meestentijds niet kunt programmeren. En ook omdat ik op zekere dag langs een reisbureau liep en daar een poster zag met de tekst WIJ WETEN WAAR U HEEN WILT. En ten slotte omdat ik dat liedje hoorde. Het liedje ‘Christmas is cancelled’ van The Long Blondes. Over een meisje dat haar met hangende pootjes teruggekomen vriendje te verstaan geeft dat hij niet hoeft te verwachten dat ze haar kerstkousen voor hem zal aantrekken nadat hij haar een jaar eerder een eenzame kerst heeft bezorgd. Nee, wat haar betreft is ‘Christmas cancelled this year’. Al googlend achterhaalde ik dat The Long Blondes uit een stad komen waar het ondermijnen van ongenaakbare fenomenen een traditie is: Sheffield. Daar wenste men begin jaren tachtig immers ook al de rockmuziek af te schaffen: groepen als Cabaret Voltaire, Heaven 17 en Human League trokken toen ten strijde met synthesizers en taperecorders. En in Sheffield hield men bovendien van brullen en burlen: het was de bakermat van Joe Cocker, Def Leppard en The Arctic Monkeys. Dit was een stad met ballen en haar op de tanden. Een stad van staal. Derhalve: the place to be. Ja, het was mij ineens zonneklaar dat ik in dit oord de kerst moest doorbrengen. Ik liep het reisbureau binnen en zei: ik wil naar de stad van de Arctische Apen en de Lange Blondjes; ik wil naar de stad dat het liedje ‘Christmas is cancelled’ heeft voortgebracht; ik wil naar de stad van de roestvrij stalen messen, maar dat had u natuurlijk allang geraden toen u mij zag binnenkomen. Op weg naar het vliegveld passeerde de trein een fabriek die was getooid met het opschrift AFVAL IS WARMTE. In het vliegtuig werd mij een

17

2007

broodje aangeboden door een stewardess, die allebei ook beter afgeschaft hadden kunnen worden. Geland werd er in Manchester, vanwaar de TransPennine Express mij naar Sheffield bracht. Vlak voor de voormalige staalstad toverde het treinraampje plaatjes tevoorschijn van kaal, snotgroen geboomte waartussen groezelige schapen graasden. En daarna waren er verkruimelende fabrieksschoorstenen en roestige industriële geraamtes als uitgerangeerde kerstbomen. Ik voelde: hier zit je goed. Hier kom je terecht in een stad die alleen maar tekortkomingen wil inlijven. Een stad die naar je kijkt en je toeroept: waarheen je ook gaat, je gaat eraan! Ook de uitvaartsmoelen in de stationshal en de hemel daarbuiten met zijn kleur van slappe oploskoffie voorspelden veel goeds. Misschien kwam het doordat de gebouwen in de vuile zwachtels van de firma Fog & Smog waren gewikkeld, misschien had het te maken met de verblindende opwinding die mij altijd overvalt wanneer ik een nieuwe stad betreed, feit was in ieder geval dat ik aanvankelijk noch de duizenderlei hoererende lichtjes, noch de lichtgevende rendieren in de voortuintjes of de levensgrote bloedrode opblaaspoppen opmerkte. Met opgeruimd gemoed liep ik door de straten en liet mij leiden door het kompas van de zekerheid dat ik weldra een onderkomen zou vinden, dat wil zeggen een onderkomen onderkomen, want alleen op een dergelijke plek zou ik met succes de kerst kunnen overslaan. Een uur later was de situatie als volgt: in de schaduw van een kerstboom lag een marsepeinen christenkind tussen een kreupele ezel en een os die een oor miste. Op een paar

Shibboleth

J

aren geleden, toen de Israëlieten God weer eens

geen recht deden, gingen ze naar de Filistijnen. En naar de Ammonieten. Onderdrukking volgde totdat ze zich overgaven aan de genade van God, die hen Jefte stuurde. Deze beloofde God, in ruil voor de overwinning, de eerste die hem bij thuiskomst tegemoet zou komen als offer. Jefte moordde twintig steden uit, volgens de bijbel “een geweldige overwinning”, en op weg naar huis kwam zijn dochter hem trots tegemoet. Reden genoeg voor de brandstapel. Zijn rouwperiode gebruikte Jefte om de strijd aan te gaan met de Efraïmieten. Op de vlucht liet hij hen Sjibbolet zeggen. Wie dit woord niet goed uitsprak, hoorde niet bij de groep. Zo werden 42.000 mensen, omdat ze de code niet kenden, vanuit Jefte’s wereld de dood in gejaagd. Wereld van de kunst, sla mij neer, ik heb Documenta niet gezien, was niet op de Biënnale en ook de Warholtentoonstelling in Amsterdam moet ik nog doen. Zo veel te zien dit jaar en ik zag het niet. Maar ik heb het wel gevóeld: Sophie Calles brieven in Venetië, Bruce Springsteen’s Magic, Amy Winehouses’ Back to Black, Amos Oz’ Verhaal van liefde en duisternis. Not ‘been there’, or ‘done that’, but felt it. Het wachtwoord van 2007 ken ik dus niet, alleen de scheur. Van de vele mensen die Doris Salcedo’s Shibboleth deze maanden zien in het Londense Tate, mijmeren er minimaal 42.000 “the question is: how is it done?”. Ik stond erbij en keek ernaar, en wist gelukkig: in mijn wereld, in dit jaar, gaat het helemaal niet om die vraag. PASCALLE MANSVELDERS


L’ Enfance Berlioz du Christ Ed Spanjaard dirigent | Harry Peeters David Wilson Johnson | Cora Burggraaf Robert Getchell | Albert van Ommen Peter Dijkstra | Nederlands Kamerkoor

Met behulp van een lucifer veroordeelde ik een kleine sneeuwpop van kaarsenvet tot verschrompelen.

Zondag 16 december Maastricht | Theater aan het Vrijthof 20.15 uur | ` 30 | T 043 3505555 | www.theateraanhetvrijthof.nl 19.15 uur gratis inleiding Jean Lambrechts www.limburgssymfonieorkest.nl

LSO | ADV ZUIDERLUCHT DECEMBER 21 1

15-11-2007 21:11:39

RazendRavel Ed Spanjaard, Roberto Benzi dirigent Emio Greco dans | Jean-Philippe Collard, Lucas & Arthur Jussen piano | Oxalys Ruysdael Kwartet | Studium Chorale o.a. Boléro, pianoconcert in G | Daphnis et Chloé Zaterdag 12 januari Maastricht | Theater aan het Vrijthof v.a. 14.30 uur | ` 40 | T 043 3505555 | www.theateraanhetvrijthof.nl www.limburgssymfonieorkest.nl


15-11-2007 21:11:47

Matthaeus Passion Ed Spanjaard dirigent | Bernard Loonen Tom Sol | Marijje van Stralen | Margriet van Reisen | Maarten Koningsberger Pascal Pittie | Studium Chorale Limburgse koorschool Cantarella Zaterdag 15 maart Venlo | Theater de Maaspoort 19.30 uur | ` 30 | T 077 3207207 | www.theaterdemaaspoort.nl Zondag 16 maart Heerlen | Theater Heerlen 15.00 uur | ` 35 | T 045 5716607 | www.parkstadlimburgtheaters.nl

Le Sacre du Printemps www.limburgssymfonieorkest.nl


15-11-2007 21:11:57

S t r av i n S k y

Ed Spanjaard dirigent Barbara Hannigan sopraan i.s.m. Maastrichts Conservatorium

Vrijdag 25 april Heerlen | Theater Heerlen 20.00 uur | ` 30 | T 045 5716607 | www.parkstadlimburgtheaters.nl Zaterdag 26 april Maastricht | Theater aan het Vrijthof 20.15 uur | ` 30 | T 043 3505555 | www.theateraanhetvrijthof.nl www.limburgssymfonieorkest.nl


18

voet daarvandaan lag de hotelhoudster als een astronaute achterovergekieperd in een fauteuil naar Black Stallion te kijken. Het flakkerende schijnsel van de kerstlampjes befriemelde de olifantshuid van haar gezicht. En dan was jij er nog, de derde liggende figuur in dit logement, bij je binnenkomst onwillig begroet door de hippofiele astronaute en nu neergekwakt op een sprei met de kleur van bedorven zalm, een 37-jarige pantoffelheld die met zijn rechterhand de Mayfair Special Christmas Edition doorbladert en met zijn linker het vel van zijn lid heen en weer schuift. Nadat ik het stoffelijke overschot in een hotelhanddoek had gewikkeld bleef ik roerloos op bed liggen opdat de met kerstmannetjes bedrukte stropdas (die ik die avond feestelijk zou verbranden) niet als een in vele wrongen gedraaide halfstokvlag rond mijn strot kwam te hangen. Af en toe sloot ik een poos lang mijn ogen. Zodra ik ze opendeed kon ik telkens een ontbladerde boomkruin zien met een loodkleurige lap lucht eromheen gedrapeerd. Alsof mijn dubbelganger daar stond, daar in de vrieskou achter het raam van mijn hotelkamer. Minutenlang verroerde ik me niet en de schemering kon binnenvallen, onbarmhartig binnenvallen. Willoos liet ik me door haar toedekken: een lijkwade die langzaam over mijn hoofd werd getrokken. Na vele uren, dagen, nee luttele minuten slechts (aldus je polshorloge) werd ik wakker, dekschild naar beneden, pootjes omhoog, vooralsnog niet vertrapt. Amper een kwartier later vond ik mezelf terug op straat, een en al strijdlust. Daar was het goed mis. Nu, niet gehinderd door een reistas en de plicht een hotel te vinden, stelde ik allerwegen vast dat Sheffield niet alleen een onschuldige, dociele indruk maakte, maar

ook nog eens op oorverdovende wijze de kerstboodschap uitventte middels kerstdeuntjes, kerststerren, kerstvitrines en kerstmannen die in koetsen voorbij gleden of op elke hoek van de straat met een bel stonden te rinkelen. De stad was van voor tot achteren, van onder tot boven kerstklaar gemaakt, opgetuigd als een hengstig circuspaard, een en al vulgaire glinstering en exhibitionistisch vertoon. Nee, dit was helemaal geen oord voor onanistische exercities en ander eenzaam verdriet. Hier zaten ze allemaal knus rond de kerstboom, hier werd niks betwist of afgeschaft, uitsluitend bevestigd en gladgestreken. De laatste mensen spoedden zich huiswaarts, bevracht met zoveel cadeaus en consumpties dat zij twee dagen lang hun prikkels probleemloos konden bevredigen zonder hun woonst te verlaten. Weldra zou de stad ontbranden in een armageddon van peace, love & harmony dat kerstrebellen rücksichtslos op afstand hield. Met bekneld gemoed betrad ik de pub The Red Lion, niet ver van het Millennium Square waar een schaamteloos grote kerstboom stond te slettenbakken met pakjes, lampjes en guirlandes. In één oogopslag werd mij duidelijk dat ik in dit dranklokaal vertroosting zou vinden. Rond de toog hingen een paar pensionado’s met zwavelgele tronies en ongetwijfeld geruïneerde longen en levers. Dit waren de sauriërs van Sheffield, samengedreven op het laatste plekje stad dat herinnerde aan barre tijden, toxische industrieën en een ruige messentrekkerscultuur. Ze zaten tegen de klippen op te drinken, in het smartelijke besef dat ze noch morgen noch met Boxing Day terecht zouden kunnen in deze schuilplaats, maar dan overgeleverd waren aan de terreur van Father Christmas

die een uitgaansverbod van 48 uur had uitgevaardigd over alle inwoners van het Verenigd Koninkrijk. Voordat ik mij meldde aan de tap, inspecteerde ik de jukebox. Ook hier stemde het aanbod tot tevredenheid: Kasabian, 65 Days of Static, The Comsat Angels en andere prachtbandjes uit Sheffield. En zelfs drie nummers van The Long Blondes, waaronder mijn lijflied. Ik gooide een 50-pencestuk in het apparaat en even later mocht ik opnieuw horen hoe de Lange Blondjes de kerst wensten door te brengen: No mum, don’t worry about me I’ll just have fish and chips for tea I’ll watch the queen and go to sleep. Neuriënd zette ik mij met een glas bier aan een tafeltje. Met behulp van een lucifer veroordeelde ik een kleine sneeuwpop van kaarsenvet tot verschrompelen. Aan het eind van ‘Christmas is cancelled’ waren zijn hoedje en zijn wortelneus gesneuveld en begonnen de sjaal en de bezem in zijn hand al te verkruimelen. Uiteindelijk resteerde van de hartstochtelijk brandende sneeuwman niets dan een vormeloos hoopje stolsel. Het was op dat moment, drie pints had ik inmiddels naar binnen gegoten, dat de gedachte in mij opkwam mezelf te cancellen, of althans een gezonde poging daartoe te ondernemen. Als Kerstmis zich dan niet liet uitvlakken, moest ik maar mijn best doen er zo weinig mogelijk van mee te krijgen. Ik begon mij kortom met veel overgave te wijden aan een activiteit die in Engeland een groeiend aantal beoefenaars kent: binge-drinking. Vrijwel meteen na dit ferme besluit, zo meen ik mij te herinneren, begon ook het sprookje dat Het gebroekjurkte meisje heette. Met een natuurlijk aplomb kwam zij de pub en mijn leven binnen, alsof het niet van de zotte was dat zo’n


15-11-2007 21:11:58

2007

Mokerslag

Peter Drehmanns foto Zuiderlucht

goddelijk schepsel zich tussen dit schorem begaf, alsof het de normaalste zaak van de wereld was dat zo’n jong mooi meisje aan het tafeltje ging zitten van een wildvreemde snuiter die zichzelf aan het uitwissen was. Behalve een Boliviaans puntmutsje van alpacawol droeg zij een broek én een jurk, die rijkelijk behangen was met allerlei sieraden. Ook haar oorschelpen waren afgestikt met versiersels, en rond haar polsen en vingers glinsterden eveneens bekoorlijkheden. De eerste zinnen die zij sprak drongen niet tot me door omdat ik me alle implicaties probeerde voor te stellen die gepaard gingen met een eventuele ontkleding van dit meisje. Zodra ik haar uiteindelijk van alle kledingstukken en accessoires had bevrijd, zou er niet meer voldoende stoomkracht in mijn lijf zijn om alle noodzakelijke hefbomen in werking te stellen. Terwijl mijn blik heen en weer schoot tussen haar grijsgroene ogen en de vijf flonkerende glimwormen die waren neergestreken in de periferie van haar linkeroor, ontspon zich een van engelenhaar geweven conversatie. Mijn vraag of zij wellicht de zangeres van The Long Blondes was beantwoordde zij

slechts met een ijle glimlach. Daarna werden er gedachten uitgewisseld over het verschil tussen de Britse en de Hollandse baksteen, over de majesteit van Alex Turners rechterhand, over het nut van stylistics studeren in Nottingham, over de noodzaak duiven een naam te geven en over de bolhoed in de literatuur. Ondertussen werd het tafeltje dat tussen ons in stond stilaan geannexeerd door twee legers lege bierglazen die elkaar steeds getalsterker naderden. Hoeveel glazen er uiteindelijk zijn gesneuveld, wie de zege behaalde en wie de rekening betaalde, ik weet het niet meer, en hoe ik erin geslaagd ben mijn hotel te bereiken is mij ook een raadsel. Er was een gat geslagen, een granaattrechter waaruit ik pas de volgende ochtend tevoorschijn kroop. Ik was met contactlenzen en al in slaap gevallen, zodat het me geruime tijd niet lukte mijn ogen te openen. Ik voelde dat het Boliviaanse puntmutsje zich had neergevlijd in de holte onder mijn sleutelbeen, het paste precies. Had zij al haar kleren nog aan, was ik niet in staat geweest haar te ontmantelen? Voorzichtig bewogen mijn vingertoppen over het schepsel

19

dat in mijn armen lag. Het voelde afwisselend koud-glad (haar sieraden?), stoppelig (slecht geschoren benen?), papierzacht (haar tepels?), draderig (haar schaamhaar?) en reliëfrijk (wild vlees?) aan. Ik begreep het niet helemaal, het kon zijn dat de alcohol mijn tastzin had verminkt. Opnieuw liet ik mijn vingers een verkenningsvlucht uitvoeren, die eindigde bij de punt van het mutsje. Ik kneep in die eigenaardig harde bol, kneep en kneep, totdat er iets krak zei en brak, in tientallen splinters brak tussen mijn vingers. Nu pas, in blinde paniek, scheurden de kleverige wimpers zich los en zag ik ineens haarscherp mijn noodlot, mijn nederlaag, innig omarmd door niemand minder dan mijzelf: een kerstboom. Een kerstboom had ik met mijn dronken kop mijn bed in gesleept, ja, een kerstboom in vol ornaat schurkte weerzinwekkend ritselend en glinsterend tegen mij aan. Tussen mijn bebloede vingertoppen hield ik een gebroken piek en naast mij op het hoofdkussen lag prinsheerlijk een marsepeinen christenkind te snurken naast een os die een oor miste.

J

www.peterdrehmanns.nl

JURRIAAN BENSCHOP

eff Wall is in Berlijn en geeft een lezing over zijn werk.

Reden genoeg om een zaterdag vroeg op te staan en nog voor de koffie in het Guggenheim te zijn. Aan de man zelf is niet veel spectaculair, maar het is een hoogtepunt om deze kunstenaar live te horen praten. Zijn foto’s - veelal stadsbeelden - komen voort uit een mentaliteit die de kunstenaar als volgt samenvat: “There is no garbage. There is just different states of matter.” En die fotografeert hij. Ook een hoogtepunt was een toneelstuk van Elfriede Jelinek in het Deutsche Theater, Über Tiere. Een mooie mokerslag. De dieren blijken mensen te zijn, mannen vooral, die op het podium in hun lusten te kijk worden gesteld. “Ze bestellen een vrouw alsof het een pizza is.” Na het eten een avond dansen, Soulwax treedt op in een trashy club aan de Spree met de zalige naam Maria am Ostbahnhof. Ze maken de zaal gek, deze band. Elektrodieren zijn het en met suizende oren sta ik ‘s nachts weer buiten en hoor de rivier niet meer. Achteraf een cd van hen gekocht, Nite versions, om het tijdens de afwas nog eens over te doen. Het mooiste boek van het jaar was een klassieker: Stefan Zweigs autobiografie Die Welt von Gestern. Wat een extreem mensenleven; het relaas van een man die teveel heeft meegemaakt. Maar ook een boek om te weten waar je vandaan komt. Het is een gunst dat hij het heeft opgeschreven. Volgend jaar nog eens lezen!


Paris par vélo, door Marieke Wiegel

H

oewel we momenteel lijken te leven in een stille, niet-hippe periode, broeit er van alles, al dan niet onder de oppervlakte. Ook in Parijs, niet bepaald de hipste stad van de wereld. Bekendste voorbeeld is wellicht het in 2002 geopende Palais de Tokyo, het imposante gebouw aan de kades van de Seine, recht tegenover de Eiffeltoren, naast het Musée d’art Moderne van Parijs. Een dynamisch museum met veel wisselende tentoonstellingen van hedendaagse kunst en met nieuwe, tot dan toe ongebruikelijk openingstijden, namelijk van twaalf uur ‘s middags tot middernacht. Dat was een primeur, een museum voor hedendaagse kunst dat niet om zes uur dicht gaat. Over het Palais de Tokyo is al veel gezegd en geschreven, het is hoe dan ook tekenend geweest voor tal van nieuwe culturele ontwikkelingen die zich in de afgelopen jaren in Parijs hebben ingezet. Nadat bij het stadsbestuur het besef was gegroeid dat na de slaperige jaren negentig meer ruimte en aandacht gegeven moest worden aan hedendaagse kunst. Vaak worden nieuwe locaties door de buitenlandse bezoeker over het hoofd gezien. Als toerist verlies je je in Parijs al gauw in tijdrovende bezoeken aan de grote musea zoals het Louvre, Musée d’Orsay, Musée Guimet en Centre Pompidou. Het staat buiten kijf dat een bezoek aan de collecties van deze musea altijd inspirerend is. Maar het is ook spannend om in een stad als Parijs nog onbekende plekken en buurten te ontdekken. Nu wil het toeval dat drie recentelijk opgerichte centra voor hedendaagse kunst niet ver van mijn woonbuurt liggen,

Marieke Wiegel woont sinds 2001 in Parijs. In die tijd had de stad zijn reputatie als broedplaats voor hedendaagse kunst al verspeeld. Toch valt er genoeg te genieten en te beleven buiten de gangbare paden. Per fiets bijvoorbeeld.

Jeugdige bezoekers in Le Plateau. Foto Le Plateau

op de grens van het XIXde en XXste arrondissement, in het noordoosten van de stad, op de heuvel bij het park De Belleville. Het is een leuke, oude volkswijk met veel kleine arbeidershuisjes met tuinen en twee parken. Park De Belleville, open sinds 1988, is aangelegd op de oude wijngaarden en landbouwgrond van Belleville. En park ButtesChaumont, dat in 1867 werd aangelegd onder Napoleon III, is gesitueerd bij de plek waar tot de achttiende eeuw de galg van Parijs heeft gestaan en waar in de negentiende eeuw steengroeven waren. Ik stel een verkenningstocht voor langs de drie nieuwe kunstcentra Le Plateau, Le

20

Point Éphémère en La Maison Rouge. Tegenwoordig kun je zo’n tocht in Parijs, net als in Nederland, op de fiets maken. Sinds juli heeft Parijs een soort witte-fietsenplan onder de naam Vélib (een samenvoeging van vélo en liberté). Voor één euro per dag kun je gebruik maken van zo’n fiets die op verschillende Vélib-punten beschikbaar is. De fietstocht begint boven het park De Belleville, waar je een prachtig uitzicht hebt over de stad. Zittend in de zon op het terras van het café La mer à boire heb je zicht op de Eiffeltoren, Les Invalides en andere belangrijke monumenten van Parijs. Na dit indrukwekkende uitzicht over de stad, fietsen

we de heuvel af in de richting het park Buttes-Chaumont naar het kunstcentrum Le Plateau, dat in 2002 is geopend. Le Plateau huisvest de collectie van de FRAC (Fonds Régional de l’Art Contemporain) van de regio Île-de-France, een collectie van zo’n 700 door de Franse overheid gesubsidieerde werken. Dit nieuwe centrum ligt midden in een gewone woonwijk naast het park. Het gebouw heeft grote ramen aan de straatkant, waardoor het zeer toegankelijk oogt. Le Plateau heeft een nauwe band met de buurt. Het zijn de buurtbewoners die zich er destijds sterk voor hebben gemaakt. Aanvankelijk zou het centrum in een supermarkt

komen. Daartegen kwamen de omwonenden in het geweer. Vanaf 13 december zijn er de nieuwe aanwinsten van de collectie te zien. Na Le Plateau dalen we al slingerend de Avenue Simon Bolivar af. Aan de rechterzijde van de straat zijn, net als bij het park De Belleville nog wat oude wijngaarden te zien. Ze zijn niet weg te denken bij de heuvels van Parijs. Ook Montmartre heeft nog steeds zijn eigen wijngaarden. Eenmaal beneden aangekomen - we zijn nu van het XXste arrondissement door het XIXde gegaan en in het Xde aangekomen - zien we Le Point Éphémère aan het kanaal Saint-Martin liggen. Le Point Éphémère, cen-


ça bouge! tre de dynamiques artistiques, is in augustus 2004 geopend. Het bakstenen, industriële gebouw, voorheen een opslagplek voor bouwmaterialen, ligt aan een kanaal dat via een mooi sluizensysteem de heuvel af de Seine instroomt. Begin 2000 besloot het stadsbestuur dat het pand een culturele bestemming moest krijgen. Le Point Éphémère (letterlijk ´het vluchtige punt´) moet, tot het besluit is gevallen over de definitieve bestemming, invulling geven aan een culturele programmering. Er zijn kunstenaarsateliers, een tentoonstellingsruimte, een concertzaal, repetitieruimtes en een restaurant met terras aan het water. De programmering is zeer afwisselend en trekt een jong en breed publiek. Zo had de in Parijs woonachtige Nederlandse kunstenares Eugenie Goldschmeding er een tentoonstelling, nadat zij een tijdje had gewerkt in een van de ateliers. Het platform heeft geen vaste collectie maar is een locatie waar actuele kunst en muziek centraal staan, waar constant beweging is. Na deze stop aan het kanaal Saint-Martin pakken we weer een Vélib en fietsen we langs het kanaal richting de Bastille. Het kanaal Saint-Martin is niet alleen bijzonder vanwege het fraaie sluizensysteem, maar

ook omdat het bij de Boulevard Richard Lenoir tijdelijk onder de grond verdwijnt, alsof het om een metrolijn gaat. Bij de Bastille komt het kanaal weer bovengronds. Hier, net voor water de Seine instroomt, ligt de derde hedendaagse kunstinstelling van deze verkenningstocht, La Maison Rouge, een stichting die is opgericht in 2003 door de kunstverzamelaar Antoine de Galbert. Ook dit kunstcentrum bevindt zich in een voormalig industrieel pand met een oppervlakte van zo’n 2000 m2. Het pand is schitterend opgeknapt door architect Jean-Yves Clemet. De programmering is gericht op het tentoonstellen van belangrijke particuliere kunstverzamelingen en werk van eigenzinnige hedendaagse kunstenaars. Het gebouw ademt door zijn eenvoudige karakter een andere sfeer uit dan de meeste Parijse musea en de programmering is origineel. De komende tentoonstelling, die tot eind januari duurt, is bijvoorbeeld Sots Art, l’art politique en russie de 1972 à aujourd’hui over non-conformistische Russische pop-art, waarbij propagandistische beelden worden geïntegreerd in nieuwe burleske composities. Na een bezoek aan La Maison Rouge kun je nog even aan het

2007

water zitten bij de jachthaven van het kanaal Saint- Martin. De fietstocht langs deze drie nieuwe instellingen toont een ander Parijs en laat ook zien dat er hier allerlei nieuwe ontwikkelingen gaande zijn. Ça bouge! Of Parijs daarmee ook weer hip is, blijft de vraag. Voor jonge kunstenaars is het niet altijd eenvoudig om zich hier te vestigen. Er zijn niet veel atelierruimtes beschikbaar en het leven is er duur. Wel blijft de stad een belangrijke inspiratiebron. De vele tentoonstellingen, de architectuur, het culturele leven in de verschillende wijken; het is fascinerend om te volgen. Daarnaast heeft Parijs op culinair gebied veel, heel veel te bieden. Na een mooie expositie is het heerlijk om even een bord oesters met een glas wijn te bestellen bij een brasserie op de hoek.

Bout hachelen B

EST GELEZEN

Gabriel García Márquez’ Liefde In Tijden Van Cholera. Koortsig & meeslepend. You can’t always get what you want, tenzij je geduld koestert, zonodig een leven lang. Wereld en wandel van Michael K van J.M. Coetzee. Genadeloos & verontrustend. Het uitgebeende verhaal van een hovenier met een hazenlip met als dierbaarste bezit een pakje pompoenzaad, met deze boodschap voor de Zuid-Afrikaanse samenleving: U kunt mij de bout hachelen. TENTOONSTELLING Other Voices, Other Rooms van Andy Warhol in het Stedelijk Museum in Amsterdam. De Popart-koning als baanbrekend cineast. Onscherpte, cameradraaiingen en zooms. De film Empire uit 1964 daarentegen is een kathedraal van onbeweeglijkheid: één stilstaand shot van het Empire State Building. Lengte: 08.05 uur. Een lange

Marieke Wiegel is werkzaam bij het Institut Neérlandais in Parijs.

zit maar ondanks het minimale concept had ik die tijd nodig om de intense, fysieke beeldtaal te sublimeren in

http://www.fracidf-leplateau.com/

oneindige interpretaties. Kostelijke charlatanerie.

http://www.pointephemere.org/

FILM

http://www.lamaisonrouge.org/ http://www.velib.paris.fr/

Das Leben der Anderen. Außergewöhnlich & ergreifend. Het debuut van Florian Henckel von Donnersmarck is de beste van de Neue Deutsche Cinemawelle. Pan’s Labyrinth van Guillermo del Toro. Een fantasyfilm die beklijft. CONCERT 1. Johan (Nieuwe Nor in Heerlen) 2. Lucinda Williams (Muziekodroom in Hasselt) 3. John Hiatt (Maastricht Music Hall). CD Wincing The Night Away van The Shins. Dient onverwijld opgenomen te worden in de popcanon. Zanger/componist James Mercer overtreft zichzelf. Prachtige melodieën in een ravissante productie. Luister naar Phantom Limb, Red Rabbits, Spilt Needles en huiver. Wie dit album niet koopt, is niet goed snik.

Le Point Éphémère , ooit een opslag voor bouwmaterialen, nu een culturele ontmoetingsplaats. Foto Le Point Éphémère

21

FONS GERAETS


#POOFGBOUFONVTFVN .BBTUSJDIU .BJ5IV1FSSFU-BOEPG $SZTUBM GPDVTSPOEMFJEJOHPQ EPPS(VJEP(PPTTFOT 4PM-F8JUU OJFVXFXBMMESBXJOHDFOUSBBMJO DPMMFDUJFQSFTFOUBUJFUN 4IPFTIJOF$IPDPMBUF#BS FOBOEFSFCFXFHFOEFCFFMEFOVJU EFDPMMFDUJFWBOBG 3JKLTNVTFVN.BBTUSJDIU "QFMMFT7VMDBOVT UN 1SPTQFDU1BSL** SFDFOUFBBOXJOTUFO+FSPFOWBO#FSHFO )BEBTTBI&NNFSJDIFO,BSFO4BSHTZBO XXXCPOOFGBOUFOOM BRAND adv Sylvester 01.indd 1

22-11-2007 14:14:01

Verhalenfestival Mijn-Energie zondag 9 december 2007 10.30 uur – 19.00 uur

Heerlen: Glaspaleis, Royal, Nederlands Mijnmuseum, Theater Heerlen, Patronaat www.mijn-energie.eu

22


                                         

Museum voor moderne en hedendaagse kunst

gehuisvest in het Glaspaleis Bongerd 18 / Postbus 1, NL 6400 AA Heerlen +31 (0)45 577 22 10 / [email protected] / www.stadsgalerijheerlen.nl di, wo, vrij 11:00-17:00 uur / do 11:00-20:00 uur / za/zon- en feestdagen 13:00-17:00 uur gesloten op maandagen, 1e Kerstdag en Nieuwjaarsdag Het museum is gedurende de Kunstsupermarkt GRATIS toegankelijk.

    



24/11/07 > 13/01/08

DE STADSGALERIJ HEERLEN ALS GESPECIALISEERDE ’BUURTSUPER’ VOOR KUNSTLIEFHEBBERS. EEN TENTOONSTELLING MET RUIM 120 KUNSTENAARS. NIET ALLEEN KIJKEN, MAAR OOK KOPEN. IN UW 'KUNSTBUURTSUPER' WERKEN TUSSEN DE 1 EN 350 EURO. PAK UW WINKELMANDJE EN SLA UW BENODIGDE JAARVOORRAAD AAN KUNST IN!

de activiteiten van Industrion worden mede mogelijk gemaakt door:



KIJKEN, KOPEN EN DIRECT MEENEMEN!

tel met nederlandse boventi

LA VIE PARISIENNE Jacques Offenbach

voor geslaagde feesten ! VAN

21

TOT

31 DEC. 07

WWW.ORW.BE

I

23

>

LUIK

+ 32 4 221 47 22


‘Ik hou van jou’ zeggen zonder woorden Ed Spanjaard (Haarlem, 1948) is sinds 2001 chef-dirigent van het Limburgs Symfonie Orkest. “Het prettige van dirigeren is dat je het kabaal in de hand kunt houden.”

door Emile Hollman

E

d Spanjaard dirigeerde eind september op één avond de eerste symfonie van Gustave Mahler en de tweede symfonie van de jonge Limburgse componist Marijn Simons. Toen de Limburgse kranten het waagden bij die laatste uitvoering een kanttekening te plaatsen, schreef vader Simons een brief op poten waarin hij stelde dat het werk van Mahler eigenlijk schamel afsteekt bij dat van zijn zoon. Een maand later pas neemt Spanjaard hiervan kennis in de dirigentenkamer van het Limburgs Symfonie Orkest (LSO). Hij kent Simons goed, dirigeerde meerdere wereldpremières van hem. Hij plaagt diens vader graag met de bijnaam Leopold Mozart. “Marijn is een ontzettend begaafde jongen. We hebben samen wel eens een symfonie van Mahler gedaan. Die kent hij dan uit zijn hoofd. Hij kent meer uit zijn hoofd dan ik. Bij mij gaat de meeste aandacht op aan het peinzen over wat ik meen dat de componist te melden heeft en hoe ik dat in een overtuigende vorm zal gieten.” U heeft met Marijn gemeen dat jullie Kleutertje Luister oversloegen en op heel jonge leeftijd gegrepen werden door Mahler.

“Nee, dat klopt niet. Ik was geen wonderkind. Ik was wel vroeg met muziek, vlug met muziek leren. Mijn vader had niet zoveel op met Mahler. Er was niet één grammofoonplaat van hem in huis. Débussy, Ravel, Pijper, Bartók, dat waren componisten die ik als kleuter om me heen hoorde. En dan natuurlijk Mozart, Beethoven, Bach, Schubert. Er was een hele warme muzikale cultuur in ons gezin. Mijn beide ouders speelden goed piano en fluit, mijn grootmoeders waren muzikaal, er was een vleugel en veel kamermuziek. ‘s Avonds als ik in bed lag, werden er platen gedraaid. Dan sloop ik de trap af en dan ging ik zitten luisteren. Grote mensen hebben in de beleving van een kind allerlei geheimzinnige dingen die het niet kan snappen. Een kind voelt dondersgoed aan wanneer iets wordt verzwegen. Nou, muziek werd bij ons thuis niet verzwegen.” Is een warm muzikaal bad genoeg om u zo ver te brengen? Of is het ook genetisch bepaald? “Ook genetisch. Absoluut. En er is nog een aspect, al klinkt dat minder romantisch. Eén aspect van muzikaal gevoelig zijn is de pest hebben aan herrie. Op feestjes bleef ik liefst zo ver mogelijk vandaan van ballonnen, want die konden exploderen. Helemáál niet

24

Ed Spanjaard: “Ik geloof dat alle muziek religieus is” foto Mark Kuipers

prettig. Als je die lijn erg ver doortrekt, dan kun je zeggen dat het prettige van dirigeren is dat je het kabaal in de hand kan houden.” Moet je een groot ego hebben? “Van huis uit ben ik een betrek-

kelijk introvert iemand. Door het maken van muziek kun je een gevoeligheid aan de dag leggen zonder dat je hardop hoeft te zeggen: ik hou van jou. Strawinsky mag dan wel zeggen dat muziek niks uitdrukt, dat is ook ironisch bedoeld. Je kunt met zijn allen musiceren,

klanken maken, die sommige mensen kennelijk intens aanspreken.” Wat heeft u het LSO gebracht? “Ik ben in elk geval niet iemand die in eerste instantie voor het grote gebaar gaat. Ik houd van


2007

”Ik ben nooit een wonderking geweest.”

schakeringen, ik vind het belangrijk dat je veel kunt horen, dat er tussenstemmen zijn, nuances. Ik houd erg van ritme in die zin dat het vitale, soepele kracht is, niet militair opgelegd. We zijn nu bezig met Il Trittico van Puccini. Het is prachtig om te zien hoe snel het orkest mij verstaat. Er ontstaat een gewijde sfeer, een opgewonden ontroering. Je leert elkaar in al die jaren goed kennen. Als het orkest zich kan openstellen voor de inspiratie die muziek bij me oproept, en dat door kan geven, dan komt er heel veel over.” Emoties zijn taboe als u aan het werk bent? “Het komt wel eens voor dat de rillingen over mijn rug lopen. Je bent je als dirigent bewust van het grote traject dat je aflegt, als een skiër die de berg af skiet en niet meer terug kan. Je weet precies waar je de bochten moet nemen maar je kunt je niet mee laten slepen.” Hij herinnert zich nog levendig wat er met hem gebeurde toen hij na het overlijden van zijn vader met het LSO in Berlijn het Duitse Requiem van Brahms dirigeerde, een stuk met een bijzonder religieuze lading. “Ik schiet niet vol tijdens zo’n stuk hoor, zo letterlijk moet je dat niet nemen, maar het leverde een bepaalde sereniteit op die kennelijk overkwam, want we kregen daar hele goede recensies.” Merkt u de aanwezigheid van publiek? “Je merkt het als het publiek is toegewijd. Je voelt dat aan het soort aandacht dat je krijgt.” Kerstmis nadert. U trakteert het LSO en het publiek op l’Enfance du Christ van Berlioz. Bestaat er zoiets als religieuze muziek of is alle muziek religieus? Spanjaard draait op zijn stoel,

trekt de partituur op schoot. Hij laat de naam van de diepgelovige componist Bruckner vallen. “Ik, als niet-religieus iemand, kan zeer in vervoering raken door religieuze muziek.” De ouders van Ed Spanjaard zijn joods. Zijn moeder kwam uit een zionistisch huisartsengezin in Amsterdam en wist de hel van Auschwitz te overleven door haar fluit aan de lippen te brengen. Zijn vader werd niet volgens de joodse tradities opgevoed. Spanjaard wordt weggeroepen om een kwartiertje Puccini te repeteren met Opera Zuid. Bij zijn terugkeer blijkt hij tijdens de repetitie over de vraag te hebhen nagedacht. “Ja, ik geloof wel dat alle muziek religieus is.” Hij noemt Berlioz ‘een grootheid’. “In de l‘Enfance du Christ zit een bepaalde ingetogenheid die ik ongelofelijk mooi vind.” Hij leerde er van te houden toen hij als rookie de grote Collin Davis in Londen assisteerde bij plaatopnames van het stuk. “Ik leerde het kennen op topniveau.” Maar hij dirigeerde l‘Enfance du Christ ook met ‘de inspirerende’ Eric Hermans van Studium Chorale en het Brabants Orkest. “Ik wilde het graag nog eens doen met het Nederlands Kamerkoor waarmee ik veel gewerkt heb.” Er wordt wel eens met dédain over l’Enfance du Christ gesproken. Dat het een opgetuigd kerstverhaal zou zijn, een beetje braaf. “Mensen die zulke dingen zeggen, hebben hele slechte oren. En braaf is het al helemaal niet. Er is een soort kabbalistisch rondo waarin de waarzegster in gekke maatsoorten spreekt, er zijn onrustige figuren in de lage instrumenten, die volkomen origineel zijn en de woede van Herodes liegt er ook niet om. Als muziek iets devoots of subtiels heeft, is het heel dom om

25

dat zijig of slappig te vinden.” Wie enige notie heeft van de agenda van Spanjaard vraagt zich af hoe hij het allemaal kan behappen. Hij dirigeert orkesten over de hele wereld en als het moet werkt hij fluitend aan een handvol premières tegelijk, zowel opera’s als symfonisch werk en zowel in het klassieke als het moderne repertoire. Ook als pianist wordt hij nog steeds veel gevraagd. Van een kakofonie in zijn hoofd heeft Spanjaard echter geen last. “Concerteren kost me geen moeite. Wat wel lastig wordt, is dat ik mijn horloge verlies en mijn zakagenda en dat ik mijn bril kwijt raak als ik uitgemuziekt ben en die enorme toegespitstheid weg valt. Dan let ik kennelijk niet meer op.” In Maastricht heeft Spanjaard een contract voor onbepaalde tijd. Welke zouden overwegingen kunnen zijn om de samenwerking met het LSO te beëindigen? ,,Er zijn twee mogelijkheden. Als je denkt dat je met het orkest niet meer het onderste uit de kan kunt halen. Of als mijn loopbaan een weg gaat bewandelen waardoor ik elders veel moet gaan werken.” Is er dan geen orkest waarmee hij graag zou willen werken? ,,Ik weet het, dit is een wat ontsnappend antwoord: ik moet me thuis voelen bij een orkest, dat is wezenlijker dan de grootte van een naam. Het is wel zo dat ik de laatste jaren al herhaaldelijk gevraagd ben bij het Koninklijk Concertgebouw Orkest, dat is de wereldtop. Maar nee”, wuift hij weg, “dat zal niet gebeuren.”

Domo-vla

D

e tijd gaat sneller naarmate je ouder wordt. Memo-

rabele momenten tuimelen te snel van mijn harde schijf; die in mijn hoofd bedoel ik. Zoals Theo Maassen al zei: “Ik vergeet alles, behalve de reclamedeun van Domo-vla”. Voor dit stukje duik ik dus diep in de prullenbak van mijn geheugen. Daar tref ik Lou Reed aan, die ik in juni op de Piazza Grande in Arezzo zijn ooit geflopte Berlin zag opvoeren met strijkers en kinderkoor. Thuis draai ik Maria, Cecilia Bartoli’s hemelse hommage aan operazangeres Maria Malibran en in de auto klinkt Magic van Bruce Springsteen. Maar de (toegegeven, late) ontdekking van 2007 was toch Antony & the Johnsons, een tip van collega Hollman. Beeldenmaker Erik Habets fabriekte met schoolkinderen in The Underground Gallery in Maastricht een auto van klei, getiteld ‘Uit de löss getrokken’. Top. Dat kan ook gezegd worden van de come back die het Stedelijk Museum maakte met Andy Warhol Other Voices, Other Rooms. Al lezend nam ik mijn hoed af voor Paralipomena van Maarten Doorman en De vrouwen van Mussolini van Frans Denissen. Eye opener was Mediapolis. Populaire cultuur en de stad van Alex de Jong en Marc Schuilenburg. Ik ging naar The Queen van mijn favoriete filmregisseur Stephen Frears en zag dat het goed was. Net als bij het theaterstuk Petrus Regout van Hans Trentelman en Het Vervolg, opgevoerd in een oude fabriek. De engelen uit dat stuk zweven nog steeds door mijn hoofd. Vlak boven die vermaledijde harde schijf. WIDO SMEETS


Axelle Red, een taalstrijd in haar eentje Een gloedvolle stem, een groot hart, een slimme grande dame. De Fransen, de Franstalige Canadezen, de Zwitsers en de Walen, allemaal denken ze dat Axelle Red eentje van hun is. Nochtans is Axelle Red van Hasselt. Net als Monza-zanger Stijn Meuris die haar thuis opzocht voor Zuiderlucht. “Ik ben een valse onrustige, zegt de dokter” door Stijn Meuris

A

xelle Red (1968) zou ons eerst ontvangen in Antwerpen, waar ze een concert geeft in de Lotto Arena-hal. Dan, op de valreep, wordt het bij haar thuis in Linkebeek, zowat de rijkste randgemeente rond Brussel. “Ik wil per se de kinderen meenemen vanavond, en ik zou graag thuis zijn wanneer ze van school komen.” Haar man, tevens haar manager, is al in de concertzaal, vandaar. Hun drie dochters Billie, Janelle en Gloria gaan voor. Een familievrouw tot en met, al heeft ze personeel ter beschikking. Een nanny haalt het kroost op aan de schoolpoort, een poetsvrouw probeert de boel in het reine te houden, de chauffeur van het management draait zijn rondjes. Haar bureau laat weten dat ze wel vaker afspraken moeten verplaatsen omwille van familiezaken. “Ik ben erg vaak niet thuis, wegens tournees en wekenlange studio-opnames in het buitenland, en we wonen ook nog eens deels in Parijs. Dus als ik al eens hier ben, dan wil ik daar ook ieder uur gebruik van maken. Zelfs als ik moet spelen. De soundcheck moet maar even wachten.” Hier in Linkebeek, exact in het glooiende landschap waar de

frontlijn van de Belgische taalstrijd zich bevindt, vormt de roodharige zangeres bijna een levend icoon van unionisme. Ze is volbloed Limburgse, geboren en getogen in een villawijk in Hasselt. Dat was toen ze nog gewoon Fabienne Demal heette en niks er op wees dat ze als Axelle Red, in het Frans en drie miljoen verkochte albums later, gelauwerd zou worden in het uitgestrekte Franssprekende deel van de wereld. Dat lauweren mag je letterlijk nemen: anderhalf jaar geleden kreeg ze vanwege de Franse cultuurminister de gerenommeerde Ordre des Arts et des Lettres opgespeld. Ridder in de kunsten en de letteren. Dat deed, qua Belgen, enkel Arno Hintjens haar voor. En intussen viert ze nog steeds kerstmis én kermis in Hasselt, zoals het Limburgse wereldburgers betaamt. Dat haar geboorteland zo ongeveer op punt van ontbinding staat, daarvan weet de volstrekt pan-Europees ingestelde zangeres niet meteen wat te denken. “Het is allemaal zo vreemd wat er nu gebeurt. Ik lees de kranten en zie de journaals, en ik registreer het. En het is in hoge mate onbegrijpelijk. En wanneer ik dit Belgisch drama vanuit Franse kranten opvang, dan blijkt dat de buitenwereld er nog veel

26

Axelle Red: “Ik geloof in het ongeluk. Sta altijd op de uitkijk, voel snel nattigheid.” foto Kurt Stallaert

minder van begrijpt. Het kan toch niet zijn dat er zich nu plots een stroomversnelling voordoet. Althans, ik zou het bijzonder erg vinden mocht dit land uit mekaar gaan. Ik denk dat ik Belg ben. Maar zoveel meer. Ik ben een Limburgse, Vlaamse Belg die in Europa

woont. Zoiets ongeveer. Maar kom, let’s talk music.” Ja ok, maar toch nog even. Dat Frans waar Axelle Red al van bij het begin voor koos voor haar nummers. Uitermate uitzonderlijk voor een Limburgse, algemeen bekend als de provincie waar men de

tweede landstaal het minst goed beheerst. “Ik ben tweetalig opgegroeid en mijn ouders gingen daar behoorlijk ver in. Ze vonden dat belangrijk, en ik ben ze daar nu erg dankbaar voor. Toen niet altijd. (lacht) Plus, we gingen met het gezin vaak op vakantie in Frankrijk.


S i c i l iaa n se n o t i t ies

Ze viert nog steeds Kerstmis en kermis in Hasselt, zoals het Limburgse wereldburgers betaamt.

Ik mag wel zeggen dat ik daar de smaak helemaal te pakken kreeg. Dus de keuze was eigenlijk snel gemaakt, toen ik liedjes begon te schrijven. Frans zou het worden. Ik weet dat iedereen denkt dat ik dat al meteen bij wijze van mercantiele meesterzet deed, maar dat klopt niet. Ik vond het gewoon erg mooi. En nog steeds. Ik heb net een tekst geschreven die ik pakweg tien jaar geleden niet had kunnen schrijven. Omdat ik de taal nu beter kan sturen. Ik heb een tijdje het gevoel gehad dat ik alle woorden had opgebruikt, maar dat blijkt dan toch weer niet zo te zijn. De echte finesse komt toch altijd pas later, als je meer durft. Het moet altijd meerlagig zijn, vind ik. Sommige grote Franse artiesten hadden dat – Charles Aznavour, Joe Dassin, Boris Bergman. Ook de manier van het Amerikaanse storytelling in songs. Begin, midden, einde, plot. Dat is iets om naar te streven, al vergt het hard werk. Dat gevoel heb ik nu, dat ik er nog maar pas aan begin. Terwijl ik toch al vijftien jaar bezig ben.” Ze is dus nog niet klaar met het Frans. Al klinkt haar halfzoete, half-soulvolle stem ook overtuigend in het Nederlands. Er is zonet een tribute album verschenen waarop een dozijn Vlaamse artiesten nummers van Urbanus vertolken. Haar versie van Grootvader geplant springt er zowel qua uitvoering als qua breekbare zang uit. Een parel. Ik heb Urbanus zelf een traan of twee zien wegpinken toen hij haar versie voor het eerst hoorde tijdens een luistersessie. “Ik ben blij dat je dat zegt, want ik stond au fond zelfs niet op dat album. Ik was in dezelfde studio aan het werk, toen de producer me op de gang tegenkwam. Of ik ook niet even wilde. Ja dus, want Urbanus, ik bedoel: dat was

toch ons aller jeugd.” Maar om nu nog meer in het Nederlands te doen? Misschien wel, misschien niet. Vooralsnog ontbreekt het haar, vreemd genoeg, aan durf. “Het is confronterend hè, zo in je echte eigen taal. Maar ik droom er wel van. En van het Engels natuurlijk. Daar ben ik mee bezig. Waarbij ik me tekstueel altijd de vraag stel: wil ik het breed, of net heel specifiek? Ik vind het soms oneerlijk, hoe je maanden, soms jaren, werk en energie en hartstocht steekt in

“Drie kinderen hé. Ik zou ze soms het liefst gezamenlijk in de frigo steken, als ik weer eens grootse plannen heb, maar weinig tijd.” een reeks nummers – nummers die niet bedoeld zijn om per se mee te scoren maar die wel degelijk inhoud en boosheid of schoonheid, of beide bevatten -, om dan een nietszeggende recensie tegen te krijgen. Dan ben ik twee dagen kwaad. En de derde dag zet ik me achter de piano en probeer die journalist naar huis te schrijven. Dat zit wel wat in me, ja. En dat is goed zo. Ik wil veel doen, en ik wil dat goed doen. En dan houdt boosheid je soms recht.” En dan doet Axelle Red al erg veel, ook naast het podium. Acteren bijvoorbeeld, in de film Elektra van enkele jaren geleden. “Dat was leuk, ja. Vooral omdat ik maar tien dagen nodig was op de set. Drie kinderen hé. Ik zou ze soms het liefst gezamenlijk in de frigo steken, als ik weer eens grootse plannen heb, maar

27

weinig tijd. (Lachend:) Goh, als Lars Von Trier ooit zou bellen, dan zeg ik ja.” Maar haar inzet voor een aantal menslievende projecten neemt ze wel degelijk ter harte. Afrika, armoede, kinderwelzijn en scholing. Het zijn thema’s die Axelle Red, onder de koepel van onder anderen Unicef en Handicap International, hoog op de prioriteitenlijst heeft staan. “Ja, ik ga daar voor. Kijk, ik heb het heel erg goed, daar ben ik me terdege van bewust. En toch ben ik iemand die, je zal het gek vinden, niet bepaald geloof in het geluk. Ik geloof in het ongeluk. Sta altijd op de uitkijk, voel snel nattigheid. Het typevoorbeeld van de control freak. En dus ben ik gevoelig voor regio’s en bevolkingsgroepen die vanuit hun ongeluk, hun pech zeg maar, nooit nog naar boven kunnen vechten. Als ik ze daar ook maar een klein beetje bij kan helpen, is het al mooi. Omdat ik besef dat één foute schakel in het geheel de hele zaak kan tegenhouden. Zo was dat bij mij ook. Ik had evengoed géén hits kunnen hebben, aan het begin van mijn carrière. Dat is de onrustige kant van mij. Ik ben in beweging, soms zelfs zodanig in beweging dat de omgeving erdoor geïrriteerd raakt. Vreemd, want diep binnenin ben ik kalm. Ik ben een valse onrustige, zegt de dokter. Iemand die dingen wil veroorzaken. Daar kan ik best mee leven, ja. Nu de anderen nog.”

Amandelen K

erstmis staat voor de deur en het hoort bij de Siciliaanse cultuur om dan eens flink uit te pakken met eten. Veel meer nog dan in Nederland. En omdat Sicilianen het prettig vinden om met zoveel mogelijk mensen aan de dis te zitten, hebben we hier verleden jaar met zijn tweeën behoorlijk afgezien: we werden door iedereen uitgenodigd, van de huisarts tot de klusjesman, voor het middagmaal (de pranzo) en het avondmaal (de cena), en dat een paar dagen achter elkaar. Met weinig drank trouwens, want in tegenstelling tot wat wij dachten drinken Sicilianen nauwelijks. Een glas wijn bij het eten, of een fles bier met z’n tweeën delen. Voor de rest is het vooral water en een digestief, liefst een eigengemaakte limoncello. En tot slot natuurlijk een dolce (toetje). Rond Kerstmis wordt er veel gedaan met amandelen. Dit is de streek van de amandelen, die bijna een jaarcyclus overbruggen voordat ze worden gegeten of verwerkt in gebak en toetjes. In januari staan de bomen in bloei, eind augustus, begin september is de oogst. Daarna liggen ze een week in de zon te drogen, waarna ze in juten zakken tot december moeten rusten. Ik weet er alles van, want we hebben in onze tuin zes amandelbomen. We geven het grootste gedeelte weg, want ik weet nog niet goed hoe ik ze moet verwerken. Afgelopen zomer heb ik een boek gekocht, waarvan ik dacht dat het me wat meer kon vertellen over die hele amandelcultuur: ‘De Amandelraapster’ van de in Sicilië geboren en nu in Londen wonende advocate Simonetta Agnello-Horby. Jammer, het heeft niks met amandelen en amandelen rapen te maken, maar alles met macht, nieuwsgierigheid, haat en liefde. Geen grootse literatuur, maar wel een interessant boek voor wie iets over het Siciliaanse plattelandsleven wil weten. Is bij iedere internetboekhandel te krijgen, denk ik. Aardig kerstcadeau. Wij zullen dit jaar de kerstdagen niet op Sicilië doorbrengen. Na de olijvenoogst (begin december) vertrekken we voor een paar weken naar Nederland. Wanneer u dit leest, zijn we er dus. Om te zien wat er allemaal is veranderd. Of Maastricht nog altijd Maastricht is met die lege markt en het nieuwe Stadskantoor met winkels, en Entre Deux (of heet dat tegenwoordig anders) en hoe het staat met de grote plannen voor het nieuwe stadsdeel Belvédère. Nog meer benieuwd zijn we of we na veertien maanden Sicilië anders tegen het Nederlandse leven zijn gaan aankijken, en of we misschien zelf veranderd zijn. Dat zou mij niets verbazen. Voordat we vertrekken rij ik nog even naar Noto, een half uur van hier, naar mijn favoriete banketbakker, pasticceria Kennedy (Kennedy is er nooit geweest, maar er hangt een oude krantenfoto van hem aan de muur, naast een portret van Padre Pio). Daar haal ik dan mijn amandelkoekjes voor de mensen in Nederland. Voor wie dat echt lekker vindt, breng ik zakjes amandelen uit eigen tuin mee. Kunnen we toch nog Sicilië spelen in Nederland. PIETER BEEK


DAS_62063_A5

4/4/06

11:22 AM

Page 1

Geef cultuur de kans

42-Adv glasp-210x297fc

11-06-2007

11:13

Pagina 1

GLASPALEIS venster op cultuur

Ons land kent vele toneelgezelschappen. Miljoenen landgenoten maken muziek. Daarnaast

zijn er talloze monumenten die bezocht, bewoond en bewonderd kunnen worden. Zo’n kleurrijke

cultuur moet gekoesterd worden. En dat lukt niet alleen met overheidsgeld. Gelukkig springt

performances>onderwijs> exposities>bijeenkomste n>uitleen>muziek>archit ectuur>literatuur>dans> kunst>film>lunch>diner> limburg festival>

het Prins Bernhard Cultuurfonds vaak bij. Per jaar steunen wij bijna 4.000 culturele projecten, groot en klein. Onze donateurs zorgen dat cultuur toekomst heeft. Word ook donateur, voor 25 euro per jaar geeft u cultuur de kans.

kijk op www.glaspaleis.nl voor de voorstellingen die in het kader van Limburg Festival in het Glaspaleis plaatsvinden! Voor programmering zie onze maandbrochure, o.a. verkrijgbaar bij het Glaspaleis | Bongerd 18 6411 JM Heerlen | Postbus 1 6400 AA Heerlen ma-za 9-23 u I zon- en feestdagen 11-17 u | 045 - 5772200

www.cultuurfonds.nl

m useum h e t d o m e i n s i t ta r d os gemeos

sound souvenirs

7KH»RZHUVLQWKLV JDUGHQZHUHSODQWHG E\P\JUDQGSDUHQWV

DIGHOLQJ+HGHQGDDJVH.XQVW 5RG6XPPHUV$DP6ROOHYHOG 3DXO'HYHQVHQ5D\0RRQ

WP

WP

guestroommDmDm br

tijdpad

0XVHXGH$UWH0RGHUQD$ORrVLR0DJDOKkHV 5HFLIH%UD]LOLq

9DQGHRHUWLMGWRWGHWLMGYDQQXPHWVSHHOVH HOHPHQWHQYRRUMRQJHQRXG

WP

6HPLSHUPDQHQWHWHQWRRQVWHOOLQJRSGHERYHQYHUGLHSLQJ ELMGHDIGHOLQJKLVWRULH DUFKHRORJLH

sound souvenirs

verdere activiteiten

WHQKRRUVWHOOLQJDIGHOLQJ+LVWRULH +HWYHUKDDOHQKHWJHEUXLNYDQGH EDQGUHFRUGHU

5HXQLH:HORYHG 'RQNLHVMRW

WP

=DWHUGDJGHFHPEHUYDQDIXXU .DDUWMHV ELM0XVHXP+HW'RPHLQHQELM0XVLF0DFKLQH 3DDUGHVWUDDWWH6LWWDUG

,HGHUHH]RQGDJYDQGHPDDQGJUDWLVHQWUHH-RQJHUHQWRWMDDUDOWLMGJUDWLV 9RRUPHHULQIR]LHZZZKHWGRPHLQQO

.DSLWWHOVWUDDW 3RVWEXV nlae6LWWDUG t f LQIR#KHWGRPHLQQO ZZZKHWGRPHLQQO 2SHQ7XH6XQKUV

$/-ADV:UIDERLUCHT INDD

28

*HVORWHQH.HUVWGDJHQ1LHXZMDDUVGDJ


zuiderlucht ENKEL UTOPIATJE

Wido Sm

eets

ENKELTJ E UTOPIA

uitgever ij bo

dosz

Word nu begunstiger van Zuiderlucht en: • krijg het boek Enkeltje Utopia als kerstgeschenk! • maak kans op een gratis overnachting plus diner voor twee personen in het vijfsterrenhotel Karel V in Utrecht. Hoe wordt u begunstiger? Stuur deze ingevulde bon gefrankeerd op naar: Stichting Zuiderlucht, Stationsplein 27, 6221 BT Maastricht Naam:

..................................................................................................

Straat en huisnr:

....................................................................................

Postcode en woonplaats: . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Emailadres:

............................................................................................

Telefoonnummer: . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Bankrekening: . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Of ga naar de site www.zuiderlucht.eu, klik op de button ‘begunstigers’ en vul de gegevens in. Uw inschrijving gaat in nadat 55 euro zijn overgemaakt aan de Stichting Zuiderlucht, bankrekening 93.67.79.675 o.v.v. ‘Begunstiger Zuiderlucht 2008’.

Zaal De Mert, Swalmen

T H G I N KUMI Aanvang 20.00 uur Entree 5 euro Voorverkoop: SBK Swalmen www.kumihospital.nl Benefietconcert met:

Offsteam JB’s BluesCrew Hiccups 29

Sponsoring: Peter Wijnands Photography – Polka Design graphic designers – Zuiderlucht cultureel maandblad

8 december 2007


Agenda

Architectuur > Eindhoven – Expositie Studio Job. Designhuis, Stadhuisplein, t/m 16/12. > Hasselt – Toegepast 12, met objecten van Wim Buts, Tom Peeters, Tom Vanwelkhuyzen en Hanne de Wyngaert. Z33, t/m 16/12. www.z33.be > Hasselt – Groot gedrukt. Expositie met grafische kunstenaars. Cultuurcentrum Hasselt, t/m 9/12. www.ccha.be > Heerlen – Fragiele duurzaamheid. Overzichtsexpositie over het werk van architect Gaston Eysselinck (1907-1953). Vitruvianum, Glaspaleis, t/m 6/1. www.vitruvianum.nl - ‘Cuypers, architectuur met een missie’. Nederlands Architectuurinstituut NAi. Van 22/9 t/m 6/1 2008. www.naimaastricht.nl > Maastricht – Infocentrum Belvédère, Boschstraat 24. Expositie deelnemende projecten Euregionale Architectuurprijs t/m 14/12. www.eap-pea.org > Roermond - Architect Pierre Cuypers (1827-1921), vernieuwer vanuit het verleden. Stedelijk museum, van 16/9 t/m 13/1. www.museum.roermond.nl > Rotterdam –‘Cuypers, architectuur met een missie’. NAi. Van 22/9 t/m 6/1. www.nai.nl > Weert – Pierre Weegels fecit; wederopbouwarchitect. T/m 6/1, Gemeentemuseum Weert locatie Tiendschuur. www.museumweert.nl

> Echt – Werk van Magda Luttikhuizen, van 17/11 t/m 6/1, en Karel Thijssens, van 8/12 t/m 6/1, bij Norbert Dabekaussen Kunst. www.dabekaussen.nl > Eindhoven – Vormen van verzet. Van Abbemuseum. T/m 6/1. www.vanabbemuseum.nl > Eindhoven - Thomas Nowotny, fotografie, van 8/12 t/m 10/2 Galerie Judy Straten. www.galeriejudystraten.nl > Groot Welsden – Werk van Natascha Rieter en Siegfried Gorinskat. Keramiek Galerie Groot Welsden. www.keramiek-grootwelsden.nl > Grubbenvorst – Ceijssens & Gans, van 21/10 t/m 2/12. ‘Review 07’, terugblik op 2007, van 9/12 t/m 10/2. Galerie Judy Straten. www.galeriejudystraten.nl > Gulpen – Aquarellen van Marijke van Dongen. Herberg De Zwarte Ruiter, t/m 7/12. > Hasselt – Toegepast 12, met objecten van Wim Buts, Tom Peeters, Tom Vanwelkhuyzen en Hanne de Wyngaert, t/m 16/12 in Z33. Nr.17 Slow. Anders kijken, installaties van Marina Yee, van 25/11 t/m 10/2 in Z33. www.z33.be > Heerlen – Raph de Haas, ‘Verre

Beeldende kunst > Aijen (Bergen) – Con van Velsen, t/m 5/1. Theo Laurentius en Wim Korink, van 12/1 t/m 23/2 in Galerie Pictura. www.galeriepictura.nl > Amsterdam – Het Naakt is Terug. Van 20/1 t/m 20/2. www.dekunstfabriek.nl > Antwerpen – Jan Kempenaers. Tot en met 20/1 in het Middelheimmuseum. www.middelheimmuseum.be > Bergen – Kunsthuis De Bakkerij. www.bakkerijbergen.nl > Berg en Terblijt – Beeldentuin Giardino. www.giardinobeeldentuin.nl > Bingelrade – Ateliers/beeldentuin van Joyce Oyen en Guido Ancion. Elke derde zondag v/d maand Open Poort. www.oyenancion.nl > Bingelrade – 24 vrouwen, gefotografeerd en geschilderd door Joop Vugs. Van 17/11 t/m 16/12, van 13.00 tot 17.00 uur. Dorpsstraat 109. > Brussel – Maria Malibran (t/m 13/12). De wereld rond, Portugal (t/m 3/2). Paleis voor Schone Kunsten. www.bozar.be

Werk van Magda Luttikhuizen in galerie Norbert Dabekaussen Kunst in Echt

Vingers’. Galerie Viap, t/m 2/12. Winterstocktentoonstelling t/m 3/2. www.viapgalerie.nl > Heusden-Zolder – Werk van de Mexicaanse kunstenaar Plinio Avia. Galerie De Stijl. Van 18/11 t/m 23/12. www.galeriedestijl.be > Heusden-Zolder – Eduardo Chillida en André Verroken. Kunstgalerij de Mijlpaal, i.s.m. Landcommanderij Alden Biesen, van 7/10 t/m 9/12. www.demijlpaal.com > Heerlen – Coming Home 2. Met Jeroen Bisscheroux, Victor Bergen Henegouwen,Suzan Drummen,Lilian Eliëns, Erik Franssen, Joost van Haaften, Robert Lambermont, Stanislaw Lewkowicz, Nathalie Pijls, Berend

30

Vonk en XY Dumb-office 2002 (Jean Pierre Zoetbrood) Van 13/12 t/m 20/01. Kunstencentrum Signe. www.kunstencentrumsigne.nl > Heerlen – Kunstsupermarkt & François Salden. Stadsgalerij. T/m 13/1. www.stadsgalerijheerlen.nl > Heerlen – Portretten van Wim Albrink. ’t Patronaat. T/m 12/1. www.patronaat.eu > Heerlen – Henning Soppe, graffitty/collage van Henning Soppe. In entree van PNN Gallery, Nieuwe Nor, Pancratiusstraat 30. > Heusden Zolder – Artikel 27. www.artikel27.be > Jabeek – Galerie REM. Collectie. www.galerierem.nl > Limbricht –Marc Janssens. Van 18/11 t/m 23/12, Galerie Prinsenhoek. www.galerieprinsenhoek.nl > Luik – Dario Caterina. T/m 30/12. Monos Art gallery. www.monosgallery.com > Luik –Mamac, museum voor contemporaine kunst. www.mamac.be > Luik – Galerie Nadja Vilenne. www.nadjavilenne.com www.achterolmen.be > Maastricht – B32, Bourgognestraat 32. > Maastricht –Mai-Thu Perret. Land of Crystal. Van 11/9 t/m 6/1, Bonnefantenmuseum. De zuil van Genk van Luciano Fabro, avant-première in binnentuin. Open restauratieatelier van SRAL met doeken van Georg Sturm uit Rijksmuseum, tot januari 2008. www.bonnefanten.nl > Maastricht – RRHYXYB, met werk van Ruud Janssen, R>W> Beerens, Han Rameckers, Yiyi de la Mota, XY Dumb Office 2002 (Jean-Pierre Zoetbrood) en Ben Leenen. Van 15/12 t/m 27/1 in ’t Brandweer, Capucijnenstraat. Woensdag t/m zondag van 12 tot 17 uur. > Maastricht – Breekbare Ideeën, Ontwikkelingen in kunst en vormgeving in keramiek. Werk van onder meer Hella Jongerius, Ted Noten, Han van Wetering, Rob Birza. Van 2/12 t/m 20/1 in Centre Céramique. www.centreceramique.nl > Maastricht – Werken van Jürgen Reichert, van 2/12 t/m 5/1 in Galerie Dis. www.galeriedis.nl > Maastricht – Galerie Onyva. www.mariaes.nl > Maastricht – Europese meesters in Venetiaans glas, met Luigi Benzoni, Ripollés en Koen Vanmechelen. T/m 6 januari, Galerie Post & Garcia. www.postgarcia.nl > Maastricht – Galerie R & R (Reuten & Reuten). > Maastricht – Galerie Rob van Rijn. Schilderkunst en beeldhouwkunst 20e/21e eeuw. www.robvanrijn.nl > Maastricht – Werken van Bruno Pedrosa, t/m 12/1 in Galerie Stevens. www.galeriestevens.nl > Maastricht – Galerie Suite 59. www.suite59.nl > Maastricht – Werk van Susan Schildkamp en Paul Beckers. Van 16/12 t/m 9/2 in Galerie Trace. www.galerietrace.nl > Maastricht – Galerie Wansink. Eugène Brands, werken op papier en collages 1962-1999. Van 28/10 t/m 1/12. www.galeriewansink.nl > Maastricht – Galerie Wolfs. www.galeriewolfs.nl > Maastricht - Kunsthuis Theo Hübens. www.Kunsthuis-theohubens.nl > Maastricht – Marres, Centrum voor Contemporaine Cultuur. Johannes Schwartz, t/m 16/12.

Fotografie van Luc ten Klooster in Herberg de Zwarte Ruiter in Gulpen

www.marres.org > Maastricht – Werk van o.a. Pieter Defesche, Appie Drielsma, Charles Eijck, Gene Eggen, Robert Graafland, Sjef Hutschemakers, Piet Killaars, Lei Molin, Anton Rooskens, Hans Truijen en Jaap Min. Schiltaere Kunsthandel. www.schiltaere.nl. > Maastricht – Kim Chun Hwan. T/m 6/1 in Traders Pop Gallery. www.traderspopgallery.nl > Maastricht – Quaedvlieg Modern Fine Art. [email protected] > Maastricht – Henri Jonas, zijn muzen en demonen. Spaans Gouvernement, van 3/11 t/m 3/2/08. www.museumspaansgouvernement. nl > Maastricht – Binnenste Buiten Buitenste Binnen, expositie met onder meer Paul Devens, Suchan Kinoshita, Mathieu Knippenberg, Karin Peulen en Han Rameckers, van 4/12 t/m 22/2 in het Provinciehuis. > Maastricht – Appie Drielsma, a retrospective. Samen met Henn Art Exhibition, van 5/11 t/m 25/1. Regionaal Historisch Centrum, Pieterstraat 7. > Maastricht – Hareborne, schilderwerk van Marianne Aartsen. Theater aan Het Vrijthof. > Margraten – Hout en Zout, werk van Ton van de Rotten en Joop Crompvoets, van 18/11 t/m 20/1, Keramiek Galerie Groot Welsden. www.keramiek-grootwelsden.nl > Roermond - Werk van Lambert Oostrum en Regina Bartholme. Van 2/12 t/m 27 januari in Galerie DZD. www.dzdart.nl > Roermond – ‘Pierre Cuypers, vernieuwer vanuit het verleden’. Stedelijk Museum Roermond, van 16/9 t/m 31/1. www.museum.roermond.nl > Rotterdam – Overzichtsexpositie van affichekunstenaar en schilder Théophile-Alexandre Steinlen. Kunsthal, van 22/9 t/m 20/1. www.kunsthal.nl > Rotterdam – Jean Tinguely, Alles beweegt! Van 10/10 t/m 27/1, Kunsthal. www.kunsthal.nl > Sittard – Os Gemeos, ‘The flowers in this garden were planted by my grandparents’. Van 17/11 t/m 6/1, museum Het Domein. www.hetdomein.nl >Sittard – Nieuw werk van Guus van Eck. Galerie Michel Knops. www.galerieknops.nl > Sittard – Hans van der Weijden en Jürgen Reichert. 40eurogalerie.

www.de40eurogalerie.nl > Sittard – Kunst & Zo. Leyenbroekerweg 105a. >Tilburg –Reinoud van Vugt. Museum De Pont, t/m 6/1. www.depont.nl > Valkenburg - Christmas Art Fair. Museum Land van Valkenburg. T/m 6/1. www.museumlandvanvalkenburg.nl > Venlo – Annette Born en Suzanne Jongmans. Van 9/11 t/m 12/1 in Galerie New Untitled. www.galerienewuntitled.nl > Venlo – Galerie Sir Harald’s Art. Eigen collectie. www.sirharaldart.nl > Venlo - Looking Up, werk van Yvonne Rooding en Arjen Markenstein, van 24/11 t/m 26/1 in Galerie Tuur, Straelseweg 77. > Venlo - Limburgia Exotica, de ontdekking van Limburg door kunstenaars tussen 1850 en 1950. Werk van o.m. Gouwe, Aad de Haas, Corneille en Neuhuys. Van 1/12 t/m 10/2 in Limburgs Museum. www.limburgsmuseum.nl > Venlo – ‘Mijlpaal’, met werk van Rini Ronckers. Expositieruimte MAWU, Maaskade 4. www.rininronckers.nl > Venlo – Birth copulation death, werk op papier van Frank van Hemert. Van 7/12 t/m 24/2. (dis)Connected, recent werk van Karin van Pinxteren en Julia Winter, van 7/1 t/m 24/2, Museum van Bommel van Dam. www.vanbommelvandam.nl > Venlo – Kamer voor Kunst/Monique Bruls. www.kamervoorkunst.nl > Venray – Kunstmanifestatie Rock my Religion. Love is the Only Shelter, van 18/11 t/m 1/2. De geweldloze en de gewelddadige, van 18/11 t/m 27/1 in centrum voor hedendaagse kunst Odapark. www.odapark.nl > Vlissingen – Jeffrey Vallance, Reliquary Chapel. De Vleeshal, van 22/9 t/m 2/12. Ook werk van Bianca Runge. www.vleeshal.nl > Weert – Project Bernhard Visser, GronToon. Van 20/1 t/m 16/3, Gemeentemuseum Weert, locatie Tiendschuur. www.museumweert.nl

Fotografie en film > Eindhoven - Thomas Nowotny, fotografie, van 8/12 t/m 10/2 Galerie Judy Straten. www.galeriejudystraten.nl > Gulpen – ‘She’. Fototentoonstelling van Luc ten Klooster. Van 9/12 t/


m 25/1 in herberg De Zwarte Ruiter. www.luctenklooster.ontheweb.nl > Heerlen – Glaspaleis. Verkiezing nieuwsfoto van het jaar. Van 12/12 t/m 6/1. > Heusden-Zolder – CinemaMUZE. > Maastricht – Lumiere Cinema, filmhuis Maastricht. www.lumiere.nl > Oud-Rekem – De Glazen Kast. www.deglazenkast.com > Venlo – ‘Aanwinsten’ met werk van Patricia Keur, Kim Zwarts, Jacques Peeters, Erwin Olaf, Andrea Stultiens en Cas Oorthuys. Van 2/22 t/m 6/1 in het Limburgs Museum. www.limburgsmuseum.nl

Literatuur >Aken – Kulturhaus Barockfabrik, löhrgraben 22. Schrijversbijeenkomst olv Hartwig Mauritz. Voorlezen, discussie. 5/12. www.literaturbuero-emr.de > Hasselt – Dichter tussen ridders en jonkvrouwen: Hendrik van Veldeke en zijn tijd. Van 6/10 t/m 6/1, met publieksdagen en workshops. Literair Museum Hasselt. www.vivaveldeke.eu > Heerlen – Lit.Pelt. Voordrachten, poëziebesprekingen, muziek, special guest: Ger Bertholet, op 9/12 vanaf 14.30 uur in café Pelt. > Heerlen – Verhalenfestival MijnEnergie. Verhalen over het mijnverleden. Openbare Bibliotheek, 9/12, 14 uur. Van 9 t/m 22/12: tentoonstelling Groenmetropool op reis. > Sittard – Pop vs Poetry. 7/12. Stadsschouwburg Sittard-Geleen. > Weert – Kunstcollege. ‘Reve was hier’. Tentoonstelling van 15 Weerter kunstenaars die zich lieten inspireren door Gererd Reve of bestaand werk aan de volksschrijver hebben opgedragen. Van 30/11 t/m 16/12. Info: 0495-533454.

Muziek > Arcen – Vocaal Ensemble Quint, Franz Pfannerhuis. 9/12. www.roompot.nl/franzpfannerhuis > Gulpen –The Atlantic Trio (Bas Verheijden (piano), Vegard Nilsen (viool) en Ansfried Plat (cello) met werk van R.Schumann en F.Mendelssohn. Op 9/12 vanaf 11.30 uur. Herberg De Zwarte Ruiter. > Hasselt – Carnivore en Hook Herrera (13/12), Muziekodroom. www.muziekodroom.be > Heerlen – Circle of Silence (7/12), Downhill Festival (14/12), Southern Blues Nightfall (21/12), Vengeance (23/12), Tom Pintens (28/12), Kraak & Smaak, Vloeibaar PT.2 (29/12) De Nieuwe Nor. www.denieuwenor.nl > Heerlen - Il Trittico, door Opera Zuid met LSO olv Ed Spanjaard. Op

11/12 Theater Heerlen. Aanvang 19.30 uur. > Heerlen – Sarah Bettens & band. Theater Heerlen, Limburg Zaal 12/01. > Heerlen –Jazz on the roof met Searing Quartet. 11/12, vanaf 21.00 uur op 5e verdieping Glaspaleis. > Heerlen – Kerstconcerten, dagelijks tussen 13/12 en 22/12. Muziekschool. > Heerlen – Koffieconcert LSO. Jonas Seeberg speelt Bach en Britten. 16/12, 11.30 uur. Glaspaleis. www.msh.nl > Hoensbroek – Hafadag, 15/12. 16/12: Talentenklas, 11 uur. Muziekschool. > Hoensbroek – Popconcert muziekschoolleerlingen. 16/12, 14 uur. Da View. > Horst – Barbara Breedijk (9/12), Renée & Band (16/12), Loek Kleeven & George van de Ven (23/12), Ballroomquartet (26/12) Café Cambrinus. www.cambrinusconcerten.nl >Luik - Festival voix des femmes. Mamac. Van 9 t/m 15/12. www.mamac.be > Maastricht - L’Enfance du Christ, door LSO olv Ed Spanjaard, 16/12, Theater aan het Vrijthof. www.theateraanhetvrijthof.nl > Maastricht – Adventsconcert Studium Chorale, polyfonische koorzang uit barok, op 8/12 om 20.15 uur in O.L.V. Basiliek. > Maastricht – Theater aan het Vrijthof. Les Parapluies de Cherbourg. Met LSO, Opera Zuid. 22, 23, 26, 27, 28, 29, 30/12 en 2/1. Nieuwjaarsconcert LSO en Mastreechter Staar, op 4/1 om 20.15 uur, Theater a/h Vrijthof. Op 5/1 voor zieken en gehandicapten (besloten). Razend Ravel, LSO speelt Ravel, 12/1 om 14.30 uur, Theater aan het Vrijthof. www.theateraanhetvrijthof.nl > Ottersum - Cultureel Podium Roepaen. www.cultureelpodium.nl > Roermond – C’mon & Kypski (1/12), Say it loud !...the soul of… & Museumnacht Afterparty (8/12), Hardbeat VIII (14/1), Take it over (21/1) en Oud en Nieuw Party (31/12) in de Azijnfabriek. www.azijnfabriek.nl > Roermond - Adventsconcert Studium Chorale, polyfonische koorzang uit barok, op 7/12 om 20.30 uur in Kapel in ’t Zand. > Roermond – Cuypers Kamerconcerten. Trio Traverse, 9/12 vanaf 11.30 uur. Margriet Laumen en Ben Heijnen, 20/1 vanaf 11.30 uur. Mia Dreese (fluit), 17/2 vanaf 11.30 uur. Trio Dravegna/Schwartz/Arias Luna, 9/3 vanaf 11.30 uur. Ensemble Rossignol, 13/4 vanaf 11.30. Vocaal ensemble Pavane, 18/5 vanaf 11.30 uur. Ensemble Quintetto Burletta, 15/6 vanaf 11.30 uur. In Stedelijk Museum Roermond. www.museum.roermond.nl

> Sittard – Fenix. Ellen ten Damme (8/12), Little More Reggae (14/12), Clan of Xymox (21/12), Claw Boys Claw (22/12). www.fenix.nl > Sittard – After Forever. Theaterconcert. Stadsschouwburg, 15/12. Janse Bagge band (21/12). > Sittard - Nieuwjaarsconcert LSO en Mastreechter Staar, op 6/1 om 14.30 uur. Stadsschouwburg SittardGeleen. > Swalmen – Kumi Night, benefietconcert met Offsteam, JB’s Blues Crew en Hiccups. Op 8/12 vanaf 20.00 uur in zaal De Mert in Swalmen. www.kumi-hospital.nl > Tongeren – De Velinx. Ozark Henry (7/12), Ivo Niehe (21/12). www.develinx.be > Venlo – Adventsconcert Studium Chorale, polyfonische koorzang uit barok, op 2/12 om 16.00 uur in Domani. > Venlo – Perron 55. Electrophonics & Cuban Heels (7/12), Sonic Planet: Aril Brikha (8/12), Born from pain (9/12), Lefties Soul Connection (14/12), The Twiglight Sad, Merry Pierce (15/12), Sounds top 50 over 2007 (26/12), Lenny Dee (29/12) www.perron55.nl > Venlo - Theater de Maaspoort. LSO olv Ed Spanjaard. L’Enfance du Christ (14/12). www.theaterdemaaspoort.nl > Verviers – Spirit of 66. Mark Olson (2/12), Vengeance (5/12), Dick Dale (8/12), The Brew (11/12), Mostly Autumn (14/12), Joshua (22/12), Cannon Ball plays Supertramp (28/12) www.spiritof66.be

Theater > Hasselt – Cultuurcentrum. www.ccha.be > Heerlen – Theater Heerlen www. parkstadlimburgtheaters.nl > Heerlen – Theater Heerlen, 21, 22, 23/12 Gotra Ballet, I have a dream… met choreografie van Joost Vrouenraets. www.parkstadlimburgtheaters.nl > Maaseik – Hans Liberg. Cultuurcentrum Achter de Olmen, 14/12. > Maastricht – Kamp Kalf Collectief Magnitogorsk. Multimediale performance door studenten van de Toneelacademie, op 17/12, 18/12, 19/12, 20/12, 21/12 en 22/12 vanaf 20.15 in AINSI, Lage Kanaaldijk Maastricht. > Maastricht – Kleine Teun, polderdrama van Alex van Warmerdam door Het Vervolg. 8, 9 en 10/1 (try outs), 12/1 (première), 15/1 t/m 31/1 en 7/2 t/m 9/2, Derlon Theater. www.hetvervolg.nl > Maastricht – King Lear. Het vervolg. 11/12.Theater aan het Vrijthof. www.theateraanhetvrijthof.nl > Maastricht – AINSI. Gotra Ballet. ‘I have a dream…’. 5 en 6/1. > Sittard –Laaglandtheater. www.hetlaagland.nl > Sittard –www.biblionova.nl > Weert – Munttheater. www.munttheater.nl

Diversen

Peellandschap uit expositie Limburgia Exotica in het Limburgs Museum in Venlo. foto Limburgs Museum

31

> Hasselt – Jenevermuseum. De wijze en de dwaas, de alchemist in woord en beeld. Van 16/9 t/m 6/1. www.jenevermuseumhasselt.be > Heerlen – Cultuurbrouwerij in café Madame van Dam aan de Gasthuisstraat. Gast: Heerlens nieuwe cultuurwethouder Pé Diederen. 3/12, 20.30 uur. > Hoensbroek – Sprookjeskasteel, van 22/12 t/m 6/1, Kasteel Hoensbroek. www.kasteelhoensbroek.nl

> Kerkrade – Industrion – www.industrion.nl > Maastricht – Centre Ceramique. ‘Show me the money’, geschiedenis van het geld. www.centreceramique.nl > Sittard – Soundsouvenirs, met onder meer Paul Devens, Rod Summers en Ray Moon. Van 24/11 t/m 24/2 in Het Domein. www.hetdomein.nl > Venlo – Dit dorp, ik weet nog hoe het was. Transformatie op het platteland, van 20/9 t/m 22/3 in het Limburgs Museum. www.limburgsmuseum.nl > Venlo – De Nachtwacht – de kracht van de nacht. Op 28/12 vanaf 20.00 uur in cultuurwijk Q4, mét after party. Info [email protected] > Weert – Kerstkasten en Kerstgroepen. Van 15/12 t/m 6/1, Gemeentemuseum Weert, locatie Jacob van Horn. www.museumweert.nl > Weert – Judith Krebbekx, Mater Dolorosa. Van 10/2 t/m 30/3, Gemeentemuseum Weert, locatie Jacob van Horn. www.museumweert.nl

[ DUITSLAND ] > Aken – Aus Oma’s Weihnachtsstube. Geschiedenis van de kerstversiering. Van 1/12 t/m 3/2, Couven Museum. www.couven-museum.de > Aken – Iconic Tragets, fotografie van Edwin Zwakman. Van 24/11 t/m 24/02 in Ludwig Forum. www.ludwigforum.de > Aken – Suermondt-Ludwig Museum. Govaert Flinck, Christus mit dem Kreuz. T/m 2/12. Aachener Wunderkammer t/m 27/1. www.suermondt-ludwig-museum.de > Aken – Pieterjan Ginckels, van 13/1 t/m 2/3 in NAK (Neue Aachener Kunstverein). www.neueaachenerkunstverein.de > Aken – Eisengarten. www.burg-wilhelmstein.de > Berlijn – Hamburger Bahnhof. Von Bill Viola bis Aernout Mik. T/m 24/2. Roman Signer t/m 27/1. www.hamburgerbahnhof.de > Dresden – Landesmuseum für Vorgeschichte/Japanische Palais. Die Suche. Tijdloze archeologie uit de woning. Gecureerd door Studio Kernland Maastricht. T/m 6/1. www.archsax.sachsen.de > Duisburg – Gianfredo Camesi, van 2/11/ t/m 24/2 in Museum DKM. www.stiftung-dkm.de > Düsseldorf – Kunsthalle. www.kunsthalle-duesseldorf.de > Düsseldorf – K20. Hiroshi Sugimoto t/m 06/01. K21 www.kunstsammlung.de > Düsseldorf – Museum Kunstpalast. Bonjour Russland. Franse en Russisiche mesterwerken 1870-1925. Van 15/9 t/m 6/1. www.bonjour-russland.de > Goch – Museum Goch. www.museum-goch-de > Keulen - Museum Ludwig. www.museum-ludwig.de > Keulen/Porz – Bezirksrathauses Koln/Porz, tentoonstelling van zeven kunstenaars onder wie de Heerlense fotograaf Pascal Moors. T/m 28/12. www.noseforphotography.nl > Kleve – Museum Kurhaus. Robert Indiana, t/m 06/01. Rijksmuseum Duitsland, tot einde jaar. David Thorpe van 27/1 t/m 12/5. www.museumkurhaus.de > Viersen - Schloss Ringenberg. www.schloss-ringenberg.de

Colofon

Uitgever: (in opdracht van de Stichting Zuiderlucht): Bodosz, Stationsplein 27, 6221 BT Maastricht. Telefoon: 0031 43 3510029 Fax: 0031 43 3500636 Email: [email protected] Bankrekening: 93.67.79.675 Hoofdredactie: Wido Smeets. Telefoon: 0031 43 3500591 Mobiel: 0031 653 338905 Email: [email protected] Eindredactie: Emile Hollman. Telefoon: 0031 43 3500592 Mobiel: 0031 646 052505 Email: [email protected] Medewerkers: Danielle Arets, Benti Banach, Pieter Beek, Jurriaan Benschop (Berlijn), Fons Geraets, Jasper Groen, Lene ter Haar, Guuz Hoogaerts, Meyke Houben, Maaike Lauwaert (Brussel), Duncan Liefferink, Pascalle Mansvelders, Stijn Meuris, Leentje Mostert, Cyrille Offermans, Erwin Roebroeks, Maaike van Stolk, Leon Verdonschot, Paul Verstappen, Marieke Wiegel (Parijs) Tekstcorrectie: Anna Peeters Fotografie: Romy Finke, Jasper Groen, Vincent van den Hoogen, Mark Kuipers, Jacques Peeters, Moniek Wegdam. Beeldbewerking: Picture Improvement Website: Gosi Design Ontwerp: Baer Cornet Vormgeving: Obidesign Commercie en relatiebeheer: Lorraine Witteveen-ter Meulen 0031 630 851148 [email protected] Administratie: Agnes Doughty [email protected] Bladmanagement: Bodosz Maastricht. o43 31510029 [email protected] Druk: Concentra, Hasselt (B.) Distributie: HabetsXpress Zuiderlucht wordt ondersteund door het Fonds BKVB, Brand Cultuurfonds, SNS Reaalfonds, de Tripoolsteden, de gemeente Venlo en de

© Uitgeverij Bodosz. Niets uit deze uitgave mag zonder toestemming van de uitgever worden overgenomen of vermenigvuldigd.

herstel

In het artikel ‘Museumdebat Venlo schept weinig helderheid’ in Zuiderlucht 8 wordt gemeld dat conservator Ingrid Kentgens van museum Van Bommel Van Dam in Noord-Brabant woont. In een reactie op het artikel omschrijft Kentgens zichzelf als “een rasechte (Zuid-)Limburger” die “al meer dan drie jaar woonachtig in Duitsland (NRW)” is.


3/3

t maar

Ziehier. Zuiderlicht in Zuiderlucht. Derde keer. In zelf-

n méér

kleur geel. Om, in verwant klimaat, nog eens even

werp-

rond te laten zoemen dat we een ontwerpbureau zijn.

n oog.

Te Maastricht. Advertentie, affiche, boek, brochure,

otoop. Het

huisstijl, interieur, jaarverslag, mailing, strategie,

astricht

website en zoveel meer. Onderscheidend. Tikje eigen-

ngeboren

zinnig. Met open oog, soms een knipoog en op zijn

mt het

tijd een theelepel twijfel. Vorm, beeld, taal. Vrijheid

gemeente

en gebondenheid. De boodschap als basis. Het

aan het

verlangen om dingen, gedachten zichtbaar te maken.

ifort en

Inzichtelijk, invoelbaar, effectief. Communiceren. In

ijgt en

druk, interactief en driedimensionaal. Tweerichtingsverkeer. Zo gezegd, zo gedaan. zuiderlicht | design is communicatie www.zuiderlicht.nl

aar 32


z u i d e r l u c h t

Recommend Documents