z u i d e r l u c h t

6

cultureel maandblad | jaargang 1 | september 2007

zuiderlucht

God & Gas in Venrayse kerk 3 AINSI, creatieve voorstad van Maastricht 4 Musica Sacra: van Augustinus tot Stockhausen 7 Archeologische speurtocht in Dresden 12 www.zuiderlucht.eu cultureel Wiel Kusters en Tonie Ehlen 20 maandblad september 2007

Jong

Inhoud

Roy Villevoye, Presents (3 Asmat Men/3 T-shirts/3 Presents) uit 1995. computerprint/acryl op vinyl

ZUIDERLUCHT advertentie

23-04-2007

17:23

Pagina 1

CHRISTIAN JANKOWSKI

MAGIC CIRCLE HEDGE HOUSE 5 MEI - 15 NOVEMBER

donderdag en vrijdag van 11.00 tot 17.00 uur tevens bezichtiging tuinen en collectie Hedge House • Kasteelwijlreweg 1 • 6321 PP Wijlre 23-04-2007 17:23 Pagina 1 hedge.house @ hetnet.nl

ZUIDERLUCHT advertentie

CHRISTIAN JANKOWSKI

MAGIC CIRCLE HEDGE HOUSE 5 MEI - 15 NOVEMBER

donderdag en vrijdag van 11.00 tot 17.00 uur tevens bezichtiging tuinen en collectie Hedge House • Kasteelwijlreweg 1 • 6321 PP Wijlre hedge.house @ hetnet.nl

uw professionele partner voor internationale zakenreizen en kunst & cultuur groeps*arrangementen *lezersaanbieding bij het boeken van een groepsarrangement van minimaal 20 personen mag de hoofdboeker vooraf een gratis kennismakingsreis naar de betreffende bestemming maken

Uniglobe Business Event Travel Nieuwe Markt 1 - 6067CG - Linne [email protected] (+31) 0475 - 43 84 90

3 God & gas geven nieuwe energie We zijn het zo goed als vergeten, maar wetenschap en kunst stammen uit hetzelfde nest. Mensen die zich op beide terreinen bewegen zijn er nog amper. Een van die uitzonderingen is Tijs Goldschmidt. Hij is bioloog en schrijft prachtige essays over kunstenaars. Een van die stukken gaat over Roy Villevoye, die regelmatig naar Irian Jaya afreist om er foto’s en films te maken. De billboardfoto’s bij het WML-gebouw in zijn geboortestad Maastricht zijn van Villevoye, net als de manshoge foto van drie Papoea’s in het trappenhuis van het Heerlense Glaspaleis. In zijn pointillistische bewerking van die foto heeft Villevoye hun kleren geel, magenta en cyaan gekleurd, de pigmenten die de basis vormen van onze gefotografeerde werkelijkheid. Ik had daar geen weet van totdat ik de foto zag en uit mijn herinnering ineens Goldschmidts essay over Villevoye opdook. Er viel nóg een muntje: geel, magenta en cyaan zijn de basiskleuren van Zuiderlucht. Samengebracht in het grafisch ontwerp van vormgever Baer Cornet waarmee we nog bijna dagelijks worden gecomplimenteerd. Die felicitaties horen dus in Venlo thuis, waar Baer werkt en woont. Al zeventig jaar, om precies te zijn, die verjaardag vierde hij afgelopen voorjaar. Nóg een reden voor een ferme felicitatie. Een stuk jonger (maar ook weer niet zo heel veel…) is Pieter Beek, vertaler, journalist, dichter, operakenner. Zijn ‘second life’ speelt zich af op Sicilië, van waaruit hij voor ZL stukjes gaat schrijven die we, hoe kan het anders, ‘Siciliaanse Notities’ hebben gedoopt. Zijn ouverture gaat over een jeugdliefde, de actrice Monica Vitti. Van J.A.A. van Doorn verscheen onlangs ‘Duits socialisme’ dat door Cyrille Offermans wordt aangegrepen om een portret van de Maastrichtse socioloog, inmiddels 82, te maken. Het boek zal internationaal veel stof doen opwaaien. Baas boven baas, qua ouderdom dan, is Hendrik van Veldeke. Hij leefde in de 12e eeuw, in de buurt van Hasselt, en wordt beschouwd als grondlegger van zowel de Duitse als de Nederlandse taal. Van alle anderen die u in dit nummer tegenkomt, inclusief de schrijvers, geven we voorzichtigheidshalve niet de leeftijd prijs, maar wel de verzekering dat ze zonder uitzondering jong van geest zijn. Wido Smeets [email protected]

4 AINSI, creatieve voorstad van Maastricht 9 De verzamelaar: Fabrice Hermans 7 AINSI: de creatieve voorstad van Maastricht 11 Jonge makers: fotografe Edith Eussen 12 Middeleeuwse potten in de vaatwasser 16 De ongrijpbare J.A.A. van Doorn 19 Veldeke, een flexibele grensganger 19 Musica Sacra: van Augustinus tot Stockhausen 20 Family Affair: Wiel Kusters en Tonie Ehlen 22 Agenda En verder: 4 Expats: Bart Duysens. 7 Siciliaanse Notities 9 Hier & daar 13 Enkeltje Utopia 16 Inkijk Cover: Prototype God & Gas van Bisscheroux & Voet. Zie pagina 3.

www.zuiderlucht.eu cultureel maandblad september 2007

God & Gas geven nieuwe energie

signalement

Waarom zou je niet kunnen bidden of mediteren terwijl je de tank van je auto laat vollopen, dachten Jeroen Bisscheroux en Michiel Voet. Ze ontwierpen een tankstation waar je ook geestelijk kunt bijtanken.

God & Gas van Jeroen Bisscheroux en Michiel Voet, als onderdeel van de kunstmanifestatie Rock my Religion in de Annakapel in Venray. foto Zebra Fotostudio’s Venlo

door Wido Smeets

E

en intrigerende titel was het die Michiel Voet en Jeroen Bisscheroux bedachten voor hun kunstwerk: God & Gas. Ze ontwierpen een tankstation waar je je auto van brandstof kunt voorzien en tegelijkertijd jezelf geestelijk kunt bijtanken. Het tankstation heeft de vorm van een keukenrolhouder, maar je kunt er ook een uitgerold tapijt in zien. Een kleed om op te mediteren, als het ware. Gelovige moslims bidden vijf keer per dag, waar ze ook zijn. Waarom zouden zij dat niet tijdens het tanken kunnen doen, vroeg het Amsterdamse ontwerpersduo Voet en Bisscheroux zich af. En zo ontstond een tankstation waar je kunt tanken en bidden tegelijk. Niet noodzakelijkerwijs op een matje

– niet-moslims moeten er ook aan hun meditatieve trekken kunnen komen – maar in een holte van het station. Het ontwerp is inmiddels gerealiseerd. Op een desolaat haventerrein in Amsterdam-Noord, bij een hal van de voormalige Nederlandse Scheepswerf en Droogdok Maatschappij, staat het hagelwitte tankstationnetje. Aan de voorkant kun je koolzaadolie (een puur plantaardig product) tanken, aan de achterkant, in een holte van de constructie, kun je rustig zitten en uitkijken over de Hollandse luchten boven het IJ. Uit twee luidsprekers komen klanken van soundscapes, afgewisseld met teksten van milieugoeroes als Al Gore. Het idee stamt uit de tijd dat de hype over de opwarming van de aarde nog niet bestond, en

Al Gore niet meer was dan een vage herinnering aan een met overgewicht en alcoholisme kampende Amerikaanse expresidentskandidaat. Vier jaar geleden begonnen Voet en Bisscheroux met het uitwerken van ideeën over de openbare ruimte in een stedelijke omgeving. “We begonnen met het combineren van zaken die ogenschijnlijk niets met elkaar te maken hadden, zoals tanken en bidden”, vertelt Bisscheroux. Het idee van geestelijk bijtanken terwijl je auto vol brandstof loopt, leverde het concept God & Gas op. Voor een expositie in het kader van het Over het IJ-festival maakten Voet en Bisscheroux een levensgrote maquette van het tankstation, die de nodige aandacht trok. Onder meer van de stichting Opgewekt.nu die het duo de

mogelijkheid bood het idee daadwerkelijk uit te voeren, met koolzaadolie als brandstof. Jammer genoeg moesten ze de naam van het ontwerp veranderen op last van een ambtenaar van burgemeester Cohen, die de tentoonstelling kwam openen. De combinatie God & Gas zou te gevoelig liggen. Het tankstation werd omgedoopt tot New Energy. Bisscheroux: “Het controversiële in de titel waren we kwijt toen onze gedachtespinsels met de realiteit in aanraking kwam. Dat is spijtig, maar voor een ontwerper vaak onontkoombaar als je je ideeën wil laten uitvoeren.” Inmiddels wordt het New Energy-station bij het IJ geëxploiteerd door Clean Fuel, een bedrijf dat gespecialiseerd is in alternatieve brandstoffen voor auto’s, zoals biodiesel,

koolzaad, aardgas en waterstof. Het concept is deels ideëel, zegt Bisscheroux (42). “Ze verwachten dat auto’s in de toekomst op alternatieve brandstoffen gaan rijden, en willen daar geld mee verdienen.” Bisscheroux, zoon van de Heerlense architect Laurens Bisscheroux (1934-1997), heeft zijn atelier vlakbij het New Energy-station, in een oude scheepshal van de NDSM-werf. In dat oude havengebied, enkele jaren geleden nog een gribus, is een ‘creatieve industrie’ aan het ontstaan met ateliers en werkplaatsen waar kunstenaars, ontwerpers, ambachtslieden en toneelgroepen zich voor relatief weinig huur ongestoord kunnen ontwikkelen. Een skatebaan is al in gebruik genomen, een grand café annex restaurant, een theater en een repetitieruimte voor jonge bandjes volgen. “Het werkt”, zegt Bisscheroux, die sinds twee jaar een atelier in de NDSM Kunststad in gebruik heeft. “Alles wat je wil, is hier voorradig. Er is altijd wel iemand die het kan uitvoeren, of er over wil nadenken. Het is creatieve industrie op grote schaal, en het werkt als een magneet. Sinds kort heeft MTV zich hier gevestigd, en een stuk verderop komt de nieuwbouw van het Nederlands Filmmuseum.” In hun atelier werken Voet & Bisscheroux alweer aan nieuwe varianten van hun tankstation, waarbij steeds wordt gestreefd naar mogelijkheden om ‘af te schakelen’ van het jachtige bestaan. Aan de wand prijken ontwerptekeningen van Gas and Light, Gas and Run, Gas and Oxygen, Gas and Testosteron en Gas and Pressure: tankstations waar je een lichttherapie kunt ondergaan, je fitheid kunt verbeteren op een loopband, jezelf zuurstof kunt toedienen, je filefrustraties kunt afreageren op een boksbal of je bloeddruk en hartslag kunt laten doormeten. Rock my Religion 9/9 t/m 27/1 in Venray. www.odapark.nl


expats

AINSI, culturele

Beeg aan de Orinoco I

n juli ging ik voor het eerst sinds een jaar naar Limburg. Voor één dag. Om me op de cultuurshock voor te bereiden bracht ik de avond van te voren een virtueel bezoek aan Grevenbicht en navigeerde al googelend over de Maas. Ik zag de groene ogen van de uiterwaarden, ontstaan als grintgaten of slikkuilen voor DSM. We speelden vroeger altijd langs de Maas. In de winter namen overstromingen de vuilnisbelten van stroomopwaarts mee en zochten we naar speelgoed. In de zomer viel je flauw van de stank van rottende vis, met dank aan DSM, Luik en andere zuiderburen (hetgeen de ambivalentie tegenover rotzooimakende zuiderlingen verklaart!). Vaak zwom ik in die plassen of in de Maas. De overkant was ook een stuk Limburg, maar wanneer we de mensen daar begroetten, schreeuwden ze ´kaaskop´ terug. Dat verbaasde mij altijd hogelijk. Het gebied waar die plassen lagen, was genoemd naar het verbanningsoord Elba. Ook zocht ik nog even vergeefs naar de website van Grevenbicht; die bleek Beeg te heten. Beeg - een heerlijk, familiair plat woord. Vernam dat er een groot project wordt uitgevoerd: ‘de Grensmaas’. Ja, ik ben altijd al een grensganger geweest! Ook nu nog is de grens mijn habitat, maar vroeger was de Elba mijn domein: de uiterwaarden tussen ‘Beeg’ en ‘Obbich,’ met twee heuveltjes en een paar meertjes. Het zag er idyllisch uit, maar het was ook een stortplaats. Met het Grensmaas-project wordt het hele gebied aan een liposuctie onderworpen. Er komt een nieuwe rivierarm tussen Maas en dijk. Terug naar de natuur, ten dienste van het gewin - eerst als stortplaats, nu voor recreatie, de nieuwe schone industrie. Limburg was steeds – ooit? - een willig slachtoffer van een vooruitgangsmaffia die kapitaliseerde op de angst voor werkeloosheid en een inkrimpende economie, “terwijl de melkkoe al lang tot dolle stier was verworden” (zoals mijn peetoom zei). Hoewel we thuis meestal Nederlands spraken, waren we toch een echte Limburgse familie. Vaak denk ik dat ik antropoloog ben geworden door dat specifieke grensgevoel. Tegenwoordig reis ik vaker naar Zuid-Amerika: ‘het Zuiden’ heeft voor mij altijd een bijzondere affectieve waarde gehouden. Vroeger was dat Limburg, maar het werd een steeds inclusiever term, de passages van het leven begeleidend. En hoewel ik op nog zuidelijker plekken ben geweest, is Venezuela voor mij ‘het diepste Zuiden’ geworden. Aan de Orinoco voel ik me bijna net zo thuis als waar ik vroeger thuishoorde. En daar ver weg, in het land van ‘indianen’, waan ik me dicht bij het oorspronkelijke kindse Utopia: eindelijk El Dorado gevonden, het woeste Elba hervonden. Maar Limburg blijft voor mij toch altijd een beetje bronsgroen, een landschap van jeugd en nostalgie. “Wooh mien mojer mich geljaert hêt óm te laeve, vult ut laeve nondedju neet mit!” zoals het liedje ging (met de maar al te ware regels “want vur zeen van romantiek bekans vergaêve”). BART DUIJSENS ‘Bartholomeus’ Duijsens (Grevenbicht, 1956) studeerde culturele antropologie en begon tien jaar geleden ‘Fundación Interchange’ die onafhankelijk antropologisch onderzoek in de zuidelijke hemisfeer (www.fundint.nl) propageert. Hij produceerde twintig cd’s, en maakte de dvd’s ‘Going Native in Venezuela’ en, over Cuna, ‘Full moon in Santiago’. Duijsens speelt in de wereldmuziek-band Merusa All Stars (voorheen Limbabwe Blue) met liedjes als ‘Maas, wo sjtruimpste haer!?’ en ‘Maedje’. Hij heeft twee dochters in Caracas. Expats is een estafettecolumn. De volgende deelnemer is Joy Arpots.

Van een leien dakje ging het allemaal niet met AINSI, de culturele broedplaats ten zuiden van Maastricht. Toch staat deze maand de eerste theateropvoering gepland en nemen jonge ondernemers er hun intrek. “Waarom zou je alle nieuwe initiatieven in de binnenstad proppen?”

Beelden van de Peutzhal, het onderkomen van de culturele broedplaats AINSI in Maastricht. Op

door Wido Smeets

“A

chter onze rug en over onze hoofden heen draaien de machines. Vrachtwagens rijden af en aan. En aan de overkant worden bijna dagelijks schepen volgeladen met cement.” Fons Dejong laat zien hoe een transportband cementfabriek ENCI verbindt met een losplaats aan de Maas. De verbinding loopt

dwars door de nieuwe Maastrichtse cultuurtempel AINSI, die onderdak heeft gevonden in een hal waar vroeger cementzakken werden afgevuld. Artistiek coördinator Dejong gaat niet gebukt onder de industriële bedrijvigheid die AINSI, nieuwe broedplaats van kunsten en creatief ondernemerschap, omringt. Hij

vindt de drukte eerder inspirerend dan belemmerend. AINSI is een nogal pretentieuze afkorting van Art, Industry, Nature, Society and Innovation. In de uitspraak, op zijn Frans graag, verwijst de naam ook naar cementfabriek ENCI, die een jaar of vijf geleden de gemeente vroeg of die interesse


voorstad van Maastricht Guido-ontwerpt

Grafisch ontwerp en Art direction

T 043 32 70 888

de foto rechtsboven coördinator Fons Dejong. foto’s Zuiderlucht

had in een leegstaande, in 1927 door architect Peutz gebouwde fabriekshal. De stad had er wel oren naar. ‘Nieuwe ideeën in oude gebouwen’ is het adagium van de creatieve industrie, een concept dat volgens de wegbereider, de Amerikaanse econoom Richard Florida, de Westerse economie

kan vernieuwen. Maastricht, geteisterd door een stevige teruggang in de traditionele maakindustrie, is een van de steden die de creatieve industrie heeft omarmd om de plaatselijke economie een impuls te geven. Amper een maand voor de ingebruikneming (op 22 september is de eerste voorstelling)

oogt AINSI nog allesbehalve als een flonkerende cultuurtempel die op het punt staat de deuren te openen. Lassers zijn druk in de weer met een stalen aanpassing van de betonconstructie. Bouwvakkers dichten de doorgangen naar de cementfabriek met stof- en geluidwerende wanden zodat kunstenaars en culturele ondernemers er ongestoord aan de slag kunnen. Eigenlijk had AINSI een jaar geleden al open moeten zijn. Drie gebruikers, kunstencentrum Marres, muziekwerkplaats Intro/ In Situ en de Limburgse Federatie voor Amateurtoneel, haakten echter af waardoor het project stil kwam te liggen. De impasse werd pas doorbroken toen de Maastrichtse theaterdirecteur Guido Wevers er de schouders onder zette. Zijn Theater aan het Vrijthof wordt zelf een van de gebruikers (met festivals als Musica Sacra en de Nederlandse Dansdagen), waarmee tevens het gapende gat in de exploitatie kon worden gedicht. Dat theaterpodium krijgt een plek op de eerste verdieping. In dezelfde, 1200 vierkante meter grote ruimte is ook een presentatieruimte van het Euregionale platform Gemaal voorzien. Daarmee is de zaak nog niet rond. Bij de entree op de begane grond komt een soort grand café, maar de uitbater is nog niet bekend. Op de tweede verdieping wordt de laatste hand gelegd aan vijftien zonovergoten kunstenaarsateliers van elk vijftig vierkante meter. “Bij het eerste interesseonderzoek hebben zich dertig kandidaten gemeld”, zegt Anne van Aalst van de Samenwerkende Ateliers Maastricht. Ze schat dat de helft van hen zich definitief zal aanmelden voor een atelier, à 225 euro per maand. “Maar omdat de streefdatum van 1 september niet is gehaald, hebben we nog even de tijd.” De bovenste verdieping is door de stichting NC Maastricht gehuurd. NC staat voor New Creatives; de afkorting dient in

het Engels te worden uitgesproken. Volgens het door NC Maastricht ontwikkelde Incubator-principe kunnen zich hier vijftien startende ondernemers vestigen. Ze worden geacht na drie jaar door te stromen naar elders, zodat ze plaats kunnen maken voor een volgende lichting. “Ons doel is werkgelegenheid creëren in de creatieve industrie”, zegt NC-voorzitter Henri van Muyden. De werkruimtes – met een vorstelijk uitzicht over de Maasvallei - zijn nog niet opgeleverd, maar “via de tamtam” heeft Van Muyden begrepen dat er veel belangstelling is. Hoewel het voortdurende oponthoud hem op de zenuwen begint te werken, gaat hij ervan uit dat eind september de eerste starters hun intrek kunnen nemen. Ze zullen door ervaren coaches worden begeleid om hen “de finesses van het ondernemen bij te brengen.” De huurprijs voor deze ruimtes zal marktconform zijn, zegt Van Muyden. Zijn schatting komt uit op zo’n 630 euro per maand. Een van de kritiekpunten op AINSI is dat het te ver verwijderd ligt van de Maastrichtse binnenstad. “Het is 1800 meter van de Kennedybrug, en tien minuten fietsen van het Vrijthof”, repliceert coördinator Fons Dejong, die het traject dagelijks fietst. “En er is hier volop parkeerruimte. Gratis!” Liever karakteriseert hij AINSI als een buitenkans voor Maastricht. “Waarom zou je alle nieuwe initiatieven in de binnenstad proppen? Wij pakken het anders aan. Als je iets niet probeert, kom je er ook nooit achter of het kans van slagen heeft. We zullen zien.”

minds are

Bodosz

like parachutes,

ideeën | concepten |

they

journalistieke producties

function best

T +31 43 3510029

when

www.bodosz.nl

open

graphic design www.obidesign.nl

galeriedestijl.be

AGENDA BELGIË

)

De eerste opvoering in AINSI is Luilekkerland, een theaterstuk van jonge makers van Toneelacademie en de Academie voor Beeldende Kunsten op 22 september. Zie ook www.musicasacramaastricht.nl

TRANS FORM

ARCHITECTEN WWW.TRANS-FORM.NL


kunsthandel schiltaere Witmakersstraat 1 6211 JA Maastricht tel. 043 325 85 89 Geopend: wo. t/m vr. 14.00 - 17.00 uur za. 12.00 - 17.00 uur en op afspraak

www.schiltaere.nl

galerie dis

ward lernout (1931) - schilderijen Zuid-Limburg door de ogen van een Vlaming

1 t/m 29 september 2007

Galerie DIS Tafelstraat 28 6211 JD Maastricht tel 043 321 54 79 Geopend: Wo t/m Za van 13h - 17h en op afspraak

jan tullemans (1924) - schilderijen

www.galeriedis.nl

Recente tuingezichten

Vaste collectie: 20e eeuwse Limburgse kunst

HANS VAN DER WEIJDEN - 9 SEPTt/m 13 OKT

kunsthandel primavera-art Theo Schroijen Sphinxlunet 101E 6221 JK Maastricht Geopend: op afspraak tel. 06 10625212

luis penin - schilderijen

Primavera-Art

galerie wolfs Hoogbrugstraat 69 postbus 2206 6201 HA Maastricht tel. 043 321 04 41 mobiel. 06 18 64 10 31 [email protected]

www.galeriewolfs.nl nieuwe werken van VERA HILGER tot einde september 2007

GALERIE7OLFS $ISJTUJOF8PMGT6OFNB )PPHCSVHTUSBBU 1PTUCVT E>.BBTUSJDIU Q J XXXHBMFSJFXPMGTOM

gallery_showroom editions

HBMFSJFXPMGT!HBMFSJFXPMGTOM

Tongersestraat 33 6211 LM Maastricht Geopend : Do 12.00 u - 18.00 u, Vr 12.00 u – 18.00 u, Za 12.00 u – 17.00 u En op afspraak tel: 043 3251925 [email protected]

www.editions-showroom.com

sebas tijdloos interieur Rechtstraat 50 6221 EK Maastricht tel. 043 350 06 43 [email protected] Geopend: Di, Wo en Vr 11h - 18h, Do 11h - 20h, Za 10h - 17h, 1e Zo v/d maand 12h - 17h

www.sebasti.nl

zuiderlucht Stationsstraat 27 6221 BT Maastricht. t 043 350 05 91 [email protected]

www.zuiderlucht.eu

zuiderlucht

cultureel maandblad

Word begunstiger en krijg Zuiderlucht z u i d e r l u c h t cultureel maandblad elke maand franco thuisgestuurd. Aanmelden kan via de website www.zuiderlucht.eu, klikken op ‘begunstiger’.

keramiek galerie groot welsden Groot Welsden 48 6269 EV Margraten tel. 043 458 27 51 Geopend: woensdag, zaterdag en zondag van 13-17 uur en op afspraak. [email protected]

www.keramiek-grootwelsden.nl


Alles wat God verboden heeft Onder het motto ‘Visioenen van Eeuwigheid’ verkent het Festival Musica Sacra Maastricht de glorie van het hiernamaals. Sacrale muziek, maar dan puur voor het plezier - het is een heel ander visioen dan kerkvader Augustinus voor ogen had. door Erwin Roebroeks

D

e vanzelfsprekendheid waarmee het Festival Musica Sacra Maastricht geestelijke en wereldlijke muziek in een Bourgondische context presenteert, zou bijna doen vergeten welke strijd de katholieke kerk heeft geleverd om ‘zijn’ muziek te behoeden voor wereldlijke invloeden. De officiële kerkmuziek bestond immers uit de eenstemmige liturgische gezangen die nu bekendstaan als het gregoriaans. Muziekideoloog van het eerste uur was kerkvader Augustinus. Hij kende als geen ander de wereldlijke verleidingen – hij had zich er lustig aan overgegeven voordat hij zich op 32-jarige leeftijd door bisschop Ambrosius liet dopen. Het was nota bene daar, in de basiliek van Milaan, waar Augustinus weer in de verleiding kwam, ditmaal door muzikale klanken. Hij tekende het in een voor die tijd (eind vierde eeuw) opmerkelijke openheid op. Geraakt worden door de inhoud van de gezangen – de teksten – dat is prima, maar geraakt worden door de stemmen op zich – de klanken – dat is een misdadige zonde, stelt Augustinus in zijn Confessiones. Ook in zijn muziektraktaat De musica maakt hij een onderscheid tussen zielverheffend en lustopwekkend. Daarmee was de toon gezet. De muziek mocht blijven – per slot van rekening trekt een mis met muziek meer volk dan een mis zonder – maar onder strikte voorwaarden. Na Augustinus waren er heel wat kerkelijke verordeningen nodig om de beminde gelovigen duidelijk te maken dat er in de liturgie geen ruimte is voor iets anders dan eenstemmige

Kerkvader Augustinus

gezangen. Zo werden begin dertiende eeuw, tijdens de concilies van Avignon, Bayeux en Parijs, theatrale dans en wereldlijke liederen in de ban gedaan. En het concilie van Trente hoopte midden zestiende eeuw invloed te kunnen uitoefenen op de ontluikende (wereldlijke) instrumentaal-harmonische muziek. Het mocht allemaal niet baten. De kerk kon niet voorkomen dat wereldlijke en geestelijke muziek met elkaar vermengd raakten. Erger nog: de roomsen moesten lijdzaam toezien dat een ketter als Bach de instrumentale verleiding het huis van God binnenhaalde. Weliswaar zingt Bach in zijn h-Moll-Messe dat hij in één heilige katholieke kerk gelooft – niet slecht voor een Lutheraan – maar verder integreert hij in die mis alle voorhanden zijnde geestelijke en wereldlijke muzikale stromingen. Het stuk mocht in zijn tijd dan ook niet worden uitgevoerd. De cantate O Ewigkeit, du Donnerwort (BWV 20) werd wel gespeeld, op de eerste zondag na trinitatis. Maar hoewel dit een koraalcantate is, heeft het openingskoor een thematische ontwikkeling die meer bij het orkest ligt dan bij het gezongene. Bach heeft het zelfs de vorm van een Franse ouverture gegeven. Als cantor van de Leipziger Thomaskerk blies hij

S i c i l iaa n se n o t i t ies

met bazuingeschal de verloren schapen wakker. Zou dit openingsconcert van Musica Sacra al tegen het zere been van Augustinus zijn geweest, bij het vervolgconcert met muziek van Karlheinz Stockhausen is de klankmatige verleiding in Augustijnse zin nog groter. Als peetvader van de elektronische muziek maakte Stockhausen vanaf de jaren vijftig van de vorige eeuw de klank zélf, van pure sinustonen. Niettemin is Stockhausens muse de aartsengel Michaël – als kind raakte hij gefascineerd door een Michaëlbeeld in de nabijgelegen Altenberger Dom. Op een ‘Michaëlmelodie’, een ‘Evamelodie’ en een ‘Lucifermelodie’ baseerde Stockhausen Licht, de zeven dagen van de week in een 29 uur durende opera. Daarna begon hij aan een cyclus over de 24 uren van de dag, die de toepasselijke naam Klang draagt. Het tijdens Musica Sacra gespeelde stuk is het vierde uur van die cyclus. Himmels-Tür heet die compositie uit 2005, ‘voor een slagwerker en een klein meisje’. Er wordt onder meer gestampvoet, en Stockhausen schrijft dan ook specifiek schoeisel als muziekinstrument voor. Maar de ondeugendste katholiek is toch Louis Andriessen. Weliswaar heeft Andriessen altijd een visioen nodig om te kunnen componeren, én is zijn compositie De Tijd gebaseerd op een citaat uit Augustinus’ Confessiones én was het componeren van De Tijd voor hem een retraite, daar houdt het ook mee op. Slechts een paar akkoorden van het stuk ademen al een hele wereldlijke muziektraditie. Ontroerend mooie Monteverdimadrigalen, Mozartopera’s, het requiem van Verdi en de dood van Carmen; het zit er allemaal in, aldus de componist in zijn boek Gestolen tijd. “Kunst is precies hetzelfde als lust”, zei Andriessen eens in het weekblad van de katholieke Nijmeegse universiteit. Exit Augustijnse tweedeling. Het wordt vast een zalig festival.

Mail me, Monica! Z

e stierven in dezelfde week. Op een mooie leeftijd, midden in de zomer. De filmers Ingmar Bergman en Michelangelo Antonioni. Wanneer ik de namen zo naast elkaar zie, weet ik meteen waarom ik vroeger als filmkijker en filmcriticus veel minder ophad met Bergman dan met Antonioni. Natuurlijk mogen namen en klanken geen criterium zijn bij de beoordeling van films, maar terugwroetend in mijn geheugen denk ik dat dat in de jaren zestig bij mij wel degelijk het geval was: Wilde Aardbeien of Het Zevende Zegel tegenover L’Avventura of La Notte. Maar mijn voorliefde voor Antonioni ligt eigenlijk niet primair in de kracht van zijn filmisch kunnen. Dat valt achteraf gezien nogal tegen. “Hij was meer fotograaf dan filmer”, stond in een Italiaanse krant op de dag van zijn overlijden. Daar kan ik het mee eens zijn. Nee, ik ben niet voor Michelangelo Antonioni gevallen maar voor een van zijn actrices: Monica Vitti. Ik was een jaar of 18 en zat op het Roermondse Bisschoppelijk College, dat toen nog zo mooi aan het Munsterplein lag. En op een dag ben ik in het Royaltheater op de Hamstraat gaan kijken naar L ‘Avventura. Van Michelangelo Antonioni en met Monica Vitti in een van de hoofdrollen. Ik was al vaker verliefd geweest, maar op dat moment in die donkere filmzaal wist ik zeker dat dit de eerste en enige ware liefde was. Monica Vitti: beetje wild blond haar, een gezicht als een Griekse godin, een neus alsof die door een liefdeloze beeldhouwer in dat gezicht was uitgehakt, voluptueuze lippen. Zo sensueel heb ik sindsdien geen enkele vrouw meer gezien. Niet meteen een vrouw om mee naar bed te willen, maar een vrouw om van te blijven dromen. Ik dacht dat Monica Vitti inmiddels wel vervlogen tijd zou zijn, want die bioscoopervaring ligt toch alweer zo’n 45 jaar achter me. Niets blijkt minder waar. Toen ik met mijn vrouw op Sicilië kwam wonen, zag ik weer een foto van haar in een boek over het dorp waar we wonen. Een gedeelte van de opnamen voor L’Avventura blijkt in ons dorp te zijn gemaakt! Monica Vitti heeft hier dus rondgelopen. Het kan niet anders of ik kom regelmatig op plekken, waar ook zij moet zijn geweest. Misschien in de enige bar die we hebben of op het pleintje links als je van zee de berg op komt. Ik weet het niet en niemand in het dorp, die mij er verder iets over kan vertellen. Ik wil best rouwen om de dood van Michelangelo Antonioni, maar vertel mij waar Monica Vitti is. Ze was niet op de begrafenis van Antonioni in Ferrara, maar ze schijnt nog te leven. Monica Vitti: laat iets van je horen! Monica Vitti: als je dit stukje leest, stuur mij dan een email, zodat we herinneringen aan vroeger kunnen ophalen! Je kunt mailen naar [email protected] PIETER BEEK

Zie agenda blz. 26 en www.musicasacramaastricht.nl Monica Vitti foto Wikipedia


DE BOVENKAMER LATE VAKANTIE BOEKEN...? WAT DACHT U VAN BIOGRAFIEËN, ROMANS EN POËZIE? WANDEL EENS DE LITERAIRE KAMERS BINNEN VAN HET LETTERKUNDIG CENTRUM, VELDEKE EN LITERATUURWERK LIMBURG.

WWW.HKLIMBURG.NL HET HUIS MET 1000 KAMERS.

17-08-07 nuv.ai 13/08/2007 12:10:09

C

Seizoen

M

J

CM

MJ

CJ

CMJ

N

NABUCCO... TOSCA... Vraag naar het programma !

Workshop

Game Over

www.orw.be

Reserveringen 24u/24 + 32 4 221 47 22


de verzamelaar

HIER & DAAR

Klassiek concert op Second Life

De Royal Liverpool Philharmonic geeft op 14 september op de website Second Life een klassiek concert onder leiding van de vaste dirigent Vasily Petrenko. Het orkest wil zo een nieuw, jong publiek aan zich binden. Niet alle acht miljoen gebruikers van Second Life kunnen het concert in de speciaal ontworpen driedimensionale virtuele concertzaal bijwonen. Er zijn honderd kaartjes beschikbaar die vooraf worden verloot. De mazzelaars kunnen het concert volgen via videobeelden en een geluidsstream. Opgevoerd worden werken van Rachmaninov en Ravel, plus twee premières van de eigentijdse plaatselijke componisten Hesketh en McCabe. Na afloop kunnen de ‘aanwezigen’ via Second Life met elkaar in gesprek gaan over de uitvoeringen.

Fabrice Hermans De sensatie van het vinden

Lumière

Met de bioscopen gaat het wat minder, met de filmhuizen des te beter. Landelijk gezien zijn Verkade-fabriek in Den Bosch en Lumière in Maastricht de snelste stijgers. De groei van Lumière is opzienbarend. In 2003 had het filmhuis, toen nog met drie zalen, 45.000 bezoekers. Na de verbouwing en uitbreiding naar zes zalen in 2004 steeg dat aantal naar 65.000. Het jaar 2005 was qua aanbod een slecht filmjaar, hetgeen tot uiting kwam in een daling naar 56.000. Daarna zette de groei explosief door: via 72.000 in 2006 naar 85.000 à 90.000 dit jaar, zo verwacht artistiek directeur David Deprez. Het slechten van de barrière van 100.000 bezoekers is een kwestie van tijd, meent hij. Een mijlpaal met een kanttekening: Lumière zit daarmee vijf jaar na de uitbreiding al aan zijn maximum.

Waar is Karel de Grote

Maurer United Architects uit Maastricht heeft de opdracht verworven om een masterplan (werktitel: Route Charlemagne) te ontwikkelen voor de renovatie en herbestemming van zestien soms middeleeuwse gebouwen en pleinen in het centrum van Aken. Hoofddoel van het project is een betere profilering van de stad met als thema’s geschiedenis, wetenschap en Europa. Route Charlemagne komt in plaats van het controversiële Bauhaus Europa van de Oostenrijkse architect Tschapeller, dat vorig jaar in een referendum door de Akense bevolking werd weggestemd. Rond 800 was Aken onder Karel de Grote (Charlemagne) hoofdstad van het rijk der Franken, dat de Benelux, Frankrijk, Duitsland, Italië, Oostenrijk en Zwitserland omvatte. Zelf analfabeet zette Karel zich in voor wetenschap en onderwijs, met de oprichting van een hofacademie en de invoering van het Karolingische schrift, waarmee hij de basis legde voor de schrijfwijze van de Germaanse en Romaanse talen.

Architectuur uit Euregio

De Euregionale Architectuur Prijs wordt zaterdag 10 november voor de zeventiende keer uitgereikt aan de drie beste afstudeerprojecten van de architectuuropleidingen in de Euregio Maas-Rijn. Behalve als competitie voor jonge architecten geldt de prijsvraag ook als forum voor de uitwisseling van architectuurideeën. Belgische, Nederlandse en Duitse opleidingen dingen mee naar de prijs. Een internationale jury met Christian Kieckens, Adrien Verschuere, Sofie Fette, Matthias Koch en Vera Yanovshtchinsky beoordeelt de inzendingen, die worden getoond in het nieuwe Infocentrum Belvédère in Maastricht.

Fabrice Hermans bij de vitrine met zijn Citroën-collectie. foto Zuiderlucht

door Wido Smeets

D

e eerste? Hij weet het nog uit zijn hoofd. Een model van de Citroën Traction Avant, een zescilinder uit de jaren dertig, de voorganger van de DS. Samen met zijn oudere broer Marc verzamelt Fabrice Hermans (44) al ruim dertig jaar speelgoedauto’s. Beter gezegd: schaalmodellen. Ze hebben er ruim 6000 nu, in alle soorten en maten, van schaal 1:3 tot schaal 1:160. Vaak zijn het minutieuze kopieën van het origineel. Ze zijn behoorlijk eenkennig in hun liefhebberij: ze verzamelen alleen Citroëns. Door hun vader, die maar liefst tien DS’en versleet, raakten ze verslingerd aan het Franse merk. Zelf versleet Fabrice in zijn leven acht auto’s. Allemaal Citroëns, uiteraard. Lang voor ze het rijbewijs haalden, was de verzameling Citroën-modellen van de broers het slaapkamerniveau ontgroeid en werd er een aparte kamer voor ingeruimd. Later verhuisde de collectie naar het voormalige atelier van vader (en kunstenaar) Jos Hermans. Nu de collectie het aantal van 6000 is gepasseerd, is ook die ruimte te klein. Sinds enkele weken hebben Marc en Fabrice de duizenden autootjes

ondergebracht in grote vitrines in de parkeergarage onder het Maastrichtse winkelcentrum Mosae Forum. Daar komt de collectie dagelijks onder ogen van duizenden kooptoeristen. Als ze via de roltrappen opstijgen naar het bovenaardse consumentenwalhalla, en als ze daar enkele uren later bepakt en bezakt van terugkeren. Binnen hun collectie neemt de DS, net als de 2CV ontworpen door de Italiaanse beeldhouwer Flaviminio Bertoni, een prominente plaats in. De auto, waarvan in 1955 al 80.000 exemplaren waren verkocht voordat hij rijklaar was, wordt door velen als een kunstwerk beschouwd. Dat is zeker het geval bij Marc en Fabrice Hermans, die vanuit hun vakgebied (ze zijn architect respectievelijk grafisch ontwerper van beroep) toch al beeldgericht zijn. Dat de verzameling nu uit huis is geplaatst, betekent niet dat de broers er een punt achter zetten. Zo kwam Fabrice onlangs nog van een ruilbeurs in Luik met een tiental nieuwe modellen thuis. En elk jaar gaan de broers naar de Retromobile in Parijs, een tiendaagse beurs waar modellenverzamelaars uit de hele wereld op af komen. Inmiddels begint Citroën zelf

ook de waarde te zien van oude modellen, zegt Hermans. “In het Conservatoire de Citroën in Aulnay is de autofabrikant bezig met het in kaart brengen van zijn verleden.” Het 6500 m2 grote, nog niet voor publiek toegankelijke complex raakt inmiddels aardig gevuld met het automobiele verleden van Citroën. De collectie-Hermans is de grootste verzameling Citroënschaalmodellen binnen Europa, zegt Fabrice met grote stelligheid. Daar kent hij de markt goed genoeg voor. Maar compleet zal de verzameling nooit worden. “Het gaat niet om volledigheid, maar om de zoektocht, om de sensatie van het vinden van een nieuw model. En het is natuurlijk meer dan simpelweg autootjes verzamelen. In deze modellen vind je de historische interpretaties van de auto’s terug. Het zijn ook tijdsbeelden die laten zien hoe het maken van speelgoed in de loop der jaren is veranderd.” Hermans hoopt de collectie ooit te kunnen overdragen aan het Conservatoire de Citroën. Opvolgers zijn er immers niet; de broers hebben ieder drie dochters, die andere interesses hebben dan speelgoedauto’s en ruilbeurzen. Fabrice haalt er de schouders bij op. Verzamelen is natuurlijk ook een beetje ouderwets. Zijn liefde voor Citroën zal er niet onder lijden. Deze maand heeft de vormgever een expositie in galerie Stevens in Maastricht waar hij zijn vergeten kant – die van kunstenaar - aan bod wil laten komen. Maar ook in de werken die hij daar laat zien, is de auto nooit ver weg. Fabrice Hermans exposeert objecten en ontwerpen in Galerie Stevens in Maastricht van 1 september t/m 14 oktober. Zie ook www.galeriestevens.nl


KER004 UIT advertentie 15-08-2007 13:31 Page 1 C

M

Y

CM

MY

CY CMY

K

Composite

De kunst van het wonen Vesteda is een landelijke verhuurder van kwalitatief hoogwaardige woningen en richt zich op huurders die grote waarde hechten aan plezierig wonen, een hoog wooncomfort en een aangename leefomgeving. Kunst voegt daar ons inziens een extra kwaliteit aan toe. Daarom combineren we in steeds meer projecten architectuur en woonbeleving met kunst. Zo heeft beeldend kunstenaar Léon Wuidar in de Céramique Health Club in Cortile een glaswand voorzien van wit vinyl in een asymmetrische vorm op een symmetrische structuur. Het goede wonen. Cortile (ontwerp: Bruno Albert) Woongebouw rondom groene binnentuin aan de Avenue Céramique in Maastricht. Met 157 luxe appartementen, inpandige parkeergarage, huismeesterdiensten, domoticavoorzieningen (waaronder boodschappen aan huis) en een health club met zwembad, ﬁtness, sauna’s en meer. Appartementen te huur vanaf € 705,- per maand. Tevens zijn er 30 serviced apartments te huur, vanaf € 2.595,- p/mnd. Geïnspireerd? Maak een afspraak voor bezichtiging. Bel (043) 328 41 41 of kijk op www.vesteda.com

10


Het beeld, niet de scherpte

jonge makers

Fotografe Edith Eussen uit Heerlen heeft geen voorkeur voor genres. Ze zijn haar even lief. Waar ze niet van houdt, is teveel uitleg. “Het is beter dat de woorden in je hoofd blijven.” door Wido Smeets

P

raten over haar werk doet Edith Eussen niet zo graag. Haar foto’s vertellen zelf hun verhaal, vindt ze. Of niet. Soms volstaat het pure beeld, zonder suggestie. Tussen foto en kijker hoeft niemand zich te nestelen met tekst en uitleg. “Het is beter dat de woorden in het hoofd blijven. Als ze worden uitgesproken of opgeschreven, zijn ze zo definitief.” Goede beelden hebben het vermogen tot in lengte van dagen nieuwe betekenissen prijs te geven. Edith Eussen (Ransdaal, 1973) is fotograaf. Ze verdient er haar dagelijks brood mee. Niet zo dik belegd, het verschijnsel ‘bijbaantjes’ is haar bekend. Echte alternatieven bieden die niet. Wil ze

ook niet. Een beroepsmatig leven naast of in plaats van fotograferen is niet denkbaar. Eussen fotografeert in opdracht, en ze maakt ‘vrij’ werk. Dat laatste heeft haar voorkeur, maar je kunt er niet van leven. “Exposeren kóst alleen maar geld.” Daar staat tegenover dat je nergens zoveel van jezelf kunt laten zien. Maar, eerlijk is eerlijk, reportages maken in opdracht vindt ze ook heerlijk. “Gelukkig krijg ik van opdrachtgevers de vrijheid veel van mezelf in zo’n klus stoppen.” In haar vrije werk is er geen genre dat echt haar voorliefde heeft. Haar foto’s laten veel natuur zien, maar ook veel stadstaferelen. Ze bladert door haar portfolio en laat de beelden zien die ze vorig jaar maakte in Sjanghai. Ze maakten deel uit

11

van de expositie China Contemporary en staan in de Ando bureauagenda 2007. In hetzelfde boekwerk staan ook portretten. Van hippe Chinese meisjes. En van verweerde plattelandshoofden met stoere kaaklijnen en priemende ogen. Vaak zijn het familieleden. Eussen groeide op in de ZuidLimburgse heuvels waar haar vader fruitteler is. Die afwisseling in genres bevalt haar, het is het verhaal van haar leven. Van het platteland naar de stad en terug, van Ransdaal via Utrecht en Breda naar Heerlen, waar ze nu woont. In de stad, jazeker, met het landelijke Ransdaal op fietsafstand. Is die ‘verkniptheid’ een handicap? Eussen: “Voor mij niet, maar voor sommige opdrachtgevers

wel. Ze halen graag specialisten in huis. Dat ben ik ook, zij het dat ik me op meer genres richt. De meeste opdrachten die ik krijg, zijn portretten, en mensen in hun dagelijkse omgeving. Vaak voor woningverenigingen en zo.” Eussen heeft weinig op met wat zij ‘supergelikte foto’s’ noemt. Zeker in het vrije werk is techniek niet haar ding, haarscherpe foto’s maken ook niet. Ze heeft wel een technische camera in huis, maar gebruikt hem zelden. Net als de Hasselblad, de camera die ze vanwege de optimale diepte/scherpte werking bij portretten wel eens uit de kast haalt. “Maar verder vind ik het te onpraktisch. Het instellen van zo’n camera duurt me te lang. Ik wil snel kunnen reageren op wat ik zie”. In Berlijn fotografeerde

ze jongeren die, hangend uit hotelramen, met elkaar flirten. De foto’s ervan lijken half mislukte snapshots. Het tegendeel is het geval. “Het gaat me om het beeld, niet om de scherpte.” Het liefst werkt ze met een digitale kleinbeeld spiegelreflex.“ Een Canon, om precies te zijn. Type? “Pffff, ik kan het nooit onthouden.” Zoals zoveel collega’s begon ze pas tijdens haar academietijd serieus te fotograferen. “Ik tekende heel veel, daarna ging ik collages maken van eigen foto’s. In het tweede jaar heb ik definitief voor fotografie gekozen.”Ze herinnert zich een reeks portretten die ze toen maakte in een Bredaas zwembad. “Geflitste close ups van kinderen die tegen de zon inkijken, met hele harde schaduwen. Niet zo esthetisch, maar het waren aparte foto’s. Eigenlijk zou ik ze op mijn site moeten zetten.” Dan, na een kleine pauze: “Ik weet trouwens niet of ik dat nu nog zou durven: mensen in een zwembad vragen om te poseren…” Voor Eussen is fotograferen een manier om contact te leggen met de buitenwereld. Bij onvoorziene ontmoetingen en de verwondering die daar mee gepaard gaat, voelt ze zich op haar best. Het poëtische zit hem vaak in het onverwachte. “Ik wil ruimte laten voor de raadsels uit de wereld die je krijgt aangereikt; het aanwezige vastleggen en kijken wat het kan zijn. Sommige onderwerpen kies ik zorgvuldig uit, andere komen zo het beeld binnenwandelen.” Bij het samenstellen van fotoreeksen en exposities gaat ze intuïtief te werk. “Dat is nooit een van tevoren uitgestippeld traject. Beelden en reeksen krijgen een eigen logica, zoals ook in ons geheugen tijden en ervaringen naast en door elkaar bestaan. Door de rangschikking probeer ik onderlinge verbanden te vinden en daarmee tot een eigen ordening van de werkelijkheid te komen.” www.edith-eussen.nl


Middeleeuwse potten in de vaatwasser Janicke Kernland 1966 geboren in Parkridge, Illinois • 1986-1987 universiteit Oslo, filosofie • 1987-19 90 hogeschool Luzern, visuele vormgeving • 1991-1993 Pratt Institute New York, communication design • 1993-1994 Shapiro Design Associates, New York • 1994-1996 Landesamt für Archäologie, Dresden • 1997-1999 free lance designer, onder meer NAi Rotterdam, Aedes Berlijn en Biennale Sao Paulo • 1999-2002 Centre Céramique Maastricht, Stadshal • vanaf 2002 Studio Kernland Maastricht, concepten voor tentoonstellingen en educatie.

Een jeugdige bezoeker speurt naar een archeologisch object in het Japanischen Palais in Dresden. foto Zuiderlucht

Janicke Kernland stelde een tentoonstelling samen in het Oudheidkundig Museum in Dresden. Ze verstopte archeologische vondsten in het huishouden van een fictieve familie Doorsnee. “Het is nogal wat om een steenbijl van 5000 jaar voor Christus in verband te brengen met een condoomdoosje uit de jaren dertig van de 20e eeuw.” door Wido Smeets

D

resden is een ander woord voor geschiedenis. Er zijn weinig steden die zo zuchten onder hun historische beladenheid, met als dieptepunt het gruwelijke bombardement door de geallieerden op 13 februari 1945. Tot die traumatische gebeurtenis stond de stad vanwege haar barokke architectuur te boek als Florence aan de Elbe. Eeuwenlang was Dresden het artistieke pronkjuweel van Duitsland met magnetische uitwerking op kunstenaars. Schiller, Schumann, Kirchner, Wagner, Kokoschka

en vele anderen woonden en werkten er. Met grote voortvarendheid probeert de stad die positie te heroveren. Sinds de Wende in 1989 wordt de ruim zestig jaar geleden weggebombardeerde binnenstad in oude glorie hersteld. De in 2005 voltooide restauratie van de Frauenkirche gaf de Dresdenaren het vertrouwde stadssilhouet terug en staat symbool voor het herwonnen zelfvertrouwen van de stad. Net buiten het oude centrum, aan de overkant van de Elbe, ligt het Japanischen Palais dat koning August vanaf 1717 liet

12

bouwen voor de gasten van de bruiloft van zijn zoon. In het viervleugelige Barokgebouw huist het Oudheidkundig Museum, waar tot 6 januari Die Suche is te zien, een door Janicke Kernland bedachte en vormgegeven expositie. Kernland, die midden jaren negentig werkzaam was in het Japanischen Palais, kreeg begin januari een telefoontje van haar voormalige collega Cornelia Rupp. Het museum wilde een expositie wijden aan de archeologische vondsten die tussen 1995 en 2006 waren tentoongesteld in de reeks Funds des

Monats. Alleen: het wilde maar niet lukken met het concept. “We wilden een overzichtsexpositie, maar vonden geen verbindend thema. Het is nogal wat om een steenbijl van 5000 jaar voor Christus thematisch te koppelen aan een condoomdoosje uit de jaren dertig van de 20e eeuw”, zegt Cornelia Rupp, als archeoloog verbonden aan het museum in het Japanischen Palais. Buiten valt de zoveelste hoosbui, het verbindende thema van de zomer van 2007. Kort na het telefoontje trok Kernland naar Dresden, samen met de Hasseltse vormgever

Stijn Segers, die voor de grafische ontwerpen zorgde. Haar voorstel was om de objecten te ontdoen van hun context en juist géén verbindend thema te verzinnen. Ze bracht de vondsten als in hun oorspronkelijke functie onder in een doorsnee 21e eeuwse omgeving. En wat is er nou meer doorsnee dan het huis waarin we wonen? Rupp: “Het was wel even slikken voor ons, maar we realiseerden ons dat je als bedenker van archeologische exposities gauw blijft steken in bepaalde patronen. Dat heeft Janicke weten te doorbreken.” Op haar beurt was Kernland weer verbaasd hoe snel de Duitsers overstag gingen. “Zeker als je je realiseert in welke bureaucratische omgeving ze gewend zijn te werken. Ik denk dat het te maken heeft met de recente geschiedenis. Ze hebben de laatste jaren zo vaak moeten afwijken van wat ze gewend waren, dat ze nu snel bereid zijn om te schakelen. Ze nemen de nadelen voor lief omdat ze geleerd hebben welke voordelen zo’n houding kan opleveren.” Die Suche blijkt een buitengewoon toegankelijke expositie waar volwassenen en kinderen op deze verregende augustusdag


enkeltje utopia

72

71

70

69

68

Negentig vrouwen

67

zichtbaar plezier aan beleven. Zo speuren de museumbezoeMogen bezoekers in een archeokers in een huiselijke omgeving logisch museum normaliter niets die de hunne kon zijn naar 72 71 70 69 68 67 66 aanraken, hier mogen ze overal waardevolle archeologische op, aan en in. Geen suppoost vondsten. In een schoenenrekje DESTILLIEROFEN GLASSCHMELZSCHMELZTIEGEL FAUSTKEILE STEINBEILE FEUERST OFEN Het wereldwijde web haalt, zoals bekend, het slechtste in de GERÄTE te zien. Kernland: “Alles wordt in de slaapkamer van de Blühers Bei Ausgrabungen in der Im Rahmen eines ForEine in Freiberg ausgegrabene Die vom Landesamt für Am Rand der zweifachen Im ehemaligen overhoop gehaald om de obstaat een laatmiddeleeuws damens naar boven. Net als boeken, films en televisie. De afvalInneren Klosterstraße von schungsprojektes fand man Kloake kann man der Familie Archäologie übernommene jungsteinzeitlichen tagebau Delitz Chemnitz fanden Archäologen in Pockau, 5 km nördöstlich des Freiberger Goldschmiedes Sammlung des Göttinger Kreisgrabenanlage von wurden bei Zw jecten te vinden. En vervolgens mesmuiltje. Onder een kussen in lige moslim Ehsan Jami weet het alsHistorikers geen ander. Zijn adres en die Überreste eines tragbaren von Marienberg, die Überreste Samuel Klemm zuordnen. Meinhardt beDresden-Nickern konnte ein steine aufgefu Tonofens. Vergleichbare Öfen von drei Glasschmelzöfen. Sein herausragendes Werk, steht aus einer Kollektion von so genanntes Depot – also die deutig Spuren weer keurig op de plaats terughet ouderlijk bed liggen zilveren telefoonnummer werden op internet gepubliceerd; na tientallen dienten als Destillieröfen, so Zahlreiche Fundstücke der Bergmannsschmuck des Natursteinen, versteinertem beabsichtigte Niederlegung Bearbeitung au 72 71 70 69 68 67 66 65 dass diese Funktion auch für demonstrieren die ArbeitsKurfürsten Johann Georg Holz und Knochen sowie von Objekten - geborgen Möglicherweis gelegd. Er raakt niets kwijt.“ munten uit 1632. In de vaatwasvan kann diepgelovige mafketels liet hij zijn teledas Chemnitzer Fundstück weise der doodsbedreigingen Glasmacher. Neben II. von Sachsen, noch einwandfreien Artefakten werden. Es enthielt zwei der altsteinzei DESTILLIEROFEN GLASSCHMELZSCHMELZTIEGEL FAUSTKEILE STEINBEILE FEUERSTEINKÄSTCHEN angenommen werden kann. Überresten von Schmelzheute im Grünen Gewölbe – also von Menschenhand Steinbeile, drei Dechsel, eines einzigen Kernland heeft 72 archeologiser staan middeleeuwse potten. foon afsluiten en dook onder. Das Destillieren gehörte zu tiegeln verschiedener Größe bewundert werden. bearbeiteten Steinen -, die eine Flachhacke sowie ein entdeckt, denn OFEN GERÄTE BESCHLAG den wichtigsten Tätigkeiten fanden sich auch Bruchstücke Zeugnisse aus seiner Freier auf seinen Reisen nach Halbfabrikat mit Sägespuren. Aufenthalt der sche vondsten verstopt in de in In de werkplaats van pa Blüher Internet heeft ons sociale leven veranderd, de economie gegloder Alchemisten. Hinter dem großer Gefäße aus rotem berger GoldschmiedewerkSüdafrika gesammelt hat. Vermutlich wurden die aufgeZwochau Bei Ausgrabungen in der Im Rahmen eines ForEine in Freiberg ausgegrabene Die vom Landesamt für Am Rand der zweifachen Im ehemaligen BraunkohleErstvon nach der Resv Begriff „Alchemie“ Ton, kann die zum der statt sindübernommene dreieckige Schmelz- jungsteinzeitlichen Vermutlich wird man die fundenen Werkzeugformen für ausgeschlosse Inneren Klosterstraße von schungsprojektes fand verbirgt man Kloake manAbkühlen der Familie Archäologie tagebau Delitzsch-Südwest zeigte sich der be het museum ingerichte woning liggen conservenblikjes uit Chemnitz 1943 fanden Archäologen baliseerd en het medialandschap overhoop gehaald. Het wordt sich die vorwissenschaftliche Gläser dienten. Von der Glastiegel, Probiergefäße, hier vorgestellten Werkzeuge die Holzverarbeitung benutzt. typische Rasts in Pockau, 5 km nördöstlich des Freiberger Goldschmiedes Sammlung des Göttinger Kreisgrabenanlage von wurden bei Zwochau FeuerWert eines Bronze der Spätantike und bearbeitung zeugen Teile von Muffeln Meinhardt zum Überdecken dem homo erectus Feuerstellen o Überreste eines tragbaren vonChemie Marienberg, die Überreste Samuel Klemm zuordnen. Historikers be- der Dresden-Nickern konntezuweisen ein steine aufgefunden, die einFreiberg: Das ursp des Mittelalters. SprichGlasmacherpfeifen, Scheren Schmelze, Glasfläschchen können, einem Frühmenschen, Sehr zum Ärger seiner Frau der Nahrungsa van de (fictieve) familie Blüher. van Britse krijgsgevangenendie nooit meer zoals het was. Tonofens. Vergleichbare Öfen von drei Glasschmelzöfen. Sein herausragendes Werk, steht aus einer Kollektion von so genanntes Depot – also die deutig Spuren menschlicher farbig emaillierte wörtlichFundstücke geworden ist das Zangen sowie zahlreiche zur Aufbewahrung von der vor ca.Niederlegung zwei Millionen legt Herr aufweisen. Blüher in der dienten als Destillieröfen, so Zahlreiche der und Bergmannsschmuck des Natursteinen, versteinertem beabsichtigte Bearbeitung zwei(Tierknochen) Personen mi wesentlichedie alchemistische Produktionsreste. und Schlacke in die Bühne gemeinsamen Wohnung Vader Wolfgang (31) werkt bij uit de (ook van een tv-seriedass diese Funktion auch für In het heeft de homo sapiens plaatsgemaakt voor de wurde demonstrieren ArbeitsKurfürsten Johann Georg onderwijs HolzChemikalien und Knochen sowie vonJahren Objekten -Afrika geborgen Möglicherweise hier auch schein zwischen g Ziel,der den „Stein der Weisen“ sowie die Reste eines kleinen des Lebens betrat. Depots, besonders In der Werksta das Chemnitzer Fundstück weise Glasmacher. Neben II. von Sachsen, kann noch einwandfreien Artefakten werden. Es enthielt zwei der gerne altsteinzeitliche Müll Säulenarchitektur zu finden. Dieser sollte die Beim ersten Lächeln der Destillierofens. in Form von gebrauchten Blüher finden beveiligingsbedrijf DWSI, moebekende) gevangenis Colditz. homo Parate kennis is nergens meer voor nodig: angenommen werden kann. Überresten von Schmelzheute im Grünen Gewölbegoogelensis. – also von Menschenhand Steinbeile, drei Dechsel, eines einzigen Arbeitstages weisen es als Bes Veredelung der Metalle zu gemeinsamen Tochter Lisa Frau Blüher ist manchmal der Socken an. häufigeroder deutl Das Destillieren gehörte zu tiegeln verschiedener Größe bewundert werden. bearbeiteten Steinen -, die eine Flachhacke sowie ein entdeckt, denn ein längerer Reliquiars Tr Edelmetallen beschleunigen. schmolzen die Blühers dahin. Meinung, dass sich ihr Mann in Form von diB GLASSCHMELZSCHMELZTIEGEL FAUSTKEILE FEUERSTEINKÄSTCHENWAFFEN den wichtigsten Tätigkeiten fanden Zeugnisse seinerkunt Frei- het toch erSTEINBEILE auf seinen Reisen nach Einstein!” Halbfabrikat mit gevolg Sägespuren. is dat Aufenthalt der Steinschläger aus. Reliquiare der 71 Katrin is afdelingshoofd En aan DESTILLIEROFEN de de opzoeken, Het pabo72 70bij 69binnenspiegel van 68 67sich auch Bruchstücke 66 aus“Je 65 64 63 62 auch wiewurden der ‚erste Mensch’ der Alchemisten. Hinter dem großer Gefäße aus rotem berger GoldschmiedewerkSüdafrika gesammelt hat. Vermutlich die aufgevon Zwochau vor Ort kann Aufbewahrung von OFEN GERÄTE BESCHLAG Blüher sucht den benimmt. Begriff „Alchemie“ verbirgt Ton,Herr die zum Abkühlen der„Stein statt sind dreieckige Schmelz- even Vermutlich wird man zijn die Werkzeugformen für geacht ausgeschlossen werden, da den Überresten ve woninginrichter Roller, dochter witte Opel Corsa in de garage studenten onnozel als defundenen kinderen die ze worden der dienten. Weisen“ Von hin der und Glaswieder in sich vorwissenschaftliche Gläser tiegel, Probiergefäße, hier Werkzeuge die benutzt. typische Rastspuren, wie z. B. Heiliger oderdes Gegg Bei Ausgrabungen in der Im die Rahmen eines ForEine in Freiberg ausgegrabene Die vom Landesamt für Amvorgestellten Rand der zweifachen ImHolzverarbeitung ehemaligen BraunkohleErst nach der Restaurierung Grab 3249 einem anderen –Teile hochprozenChemie der Spätantike und bearbeitung zeugen von Muffeln zum Überdecken der dem homo erectus zuweisen Feuerstellen oder Überreste von heiligen Orten Lisa (2) gaat naar de crèche. van de Inneren Blühers hangt te leiden, en dat eerstejaars studenten geschiedenis menen Klosterstraße von een kruis. schungsprojektes fand man Kloake man der Familie Archäologie op übernommene jungsteinzeitlichen tagebau Delitzsch-Südwest zeigte sich der besondere Gräberfeldes von tigen kann – Destillat. des Mittelalters. Glasmacherpfeifen, Scheren Schmelze, Glasfläschchen können, einem Frühmenschen, Sehr zum bei Ärger seiner FeuerFrau der Nahrungsaufnahme wurden Chemnitz fanden Archäologen in Pockau, 5 km Sprichnördöstlich des Freiberger Goldschmiedes Sammlung des Göttinger Kreisgrabenanlage von wurden Zwochau Wert eines Bronzebleches aus enthieltaufin Reisen einer gewordendie ist Überreste das und Zangen sowiezuordnen. zahlreiche zur Aufbewahrung von der vor ca.Italiaanse zwei Millionen Herraufgefunden, Blüher in derdie ein(Tierknochen) um jederzeit einen eines tragbaren von Marienberg, Samuel Klemm Historikers Meinhardt beDresden-Nickern konnte eintenorlegt steine Freiberg: Dasfehlen. ursprünglich verbrannten Übe Genoemde bedrijven bestaan Je kijkt die erÜberreste niet van op omdatwörtlich veel dat Mussolini een was. wesentliche alchemistische Produktionsreste. Chemikalien und Schlacke Jahren in AfrikaDepot die Bühne gemeinsamen auch dienst zu ka Tonofens. Vergleichbare Öfen von drei Glasschmelzöfen. Sein herausragendes Werk, steht aus einer Kollektion von so genanntes – also die deutig SpurenWohnung menschlicher farbig emaillierte Stück zeigt eines feiern Kriegers Ziel, den „Stein der Weisen“ sowie die Resteversteinertem eines kleinen Lebens betrat. Depots, aufweisen. besonders Inzwei der Personen Werkstatt mit vonHeiligenHerrn dienten een als Destillieröfen, so attriZahlreiche Fundstücke der Bergmannsschmuck des Natursteinen, Niederlegung Bearbeitung Spätlatènezeit (1 echt, ze zijn zelfs sponsor van de Opels daar of ander Het lezen vandesbeabsichtigte literaire boeken op gerne middelbare scholen is vrijwel FUNDORT FUNDORT FUNDORT FUNDORT FUNDORT FUNDORT zudemonstrieren finden. Dieserdie sollte die Beim ersten Lächeln der Destillierofens. in Form von gebrauchten Blüher finden sich hingegen Scheinheilig finde dass diese Funktion auch für ArbeitsKurfürsten Johann Georg Holz und Knochen sowie von Objekten geborgen Möglicherweise wurde hier schein zwischen gegitterter Chr.). Die Beigab CHEMNITZ POCKAU FREIBERG SÜDAFRIKA DRESDEN-NICKERN ZWOCHAU Veredelung Metalle zuNeben gemeinsamen Tochter Frau Blüher manchmal der Socken an. häufiger deutliche Rastspuren Blüher manchmal das Chemnitzer Fundstück Totdat weise der der Glasmacher. II. DATIERUNG von Sachsen, kannLisa noch einwandfreien Artefakten werden. Es ist enthielt zwei dat der altsteinzeitliche Müll Säulenarchitektur. Vier Löcher nach elbgerman DATIERUNG verdwenen, DATIERUNG DATIERUNG DATIERUNG DATIERUNG expositie. Roller, een prijsvechbuut hebben hangen. je geen Kamerlid naar de interruptiemicrofoon Edelmetallen beschleunigen. schmolzen die Blühers dahin. Meinung, sich ihr Mann inweisen Form Bierflaschen. ihres Mannes: 1400 im Grünen 1470 1650 dass 1000000 v. Chr. Arbeitstages 5000 v.von Chr.als 200000 v. verbra Chr.„Sc 1 70 69 68 67 von 66 64 63 62 61 angenommen werden kann. Überresten Schmelzheute Gewölbe –65 also von Menschenhand Steinbeile, drei Dechsel, eines einzigen es Beschlag eines ebenfalls auch wie der ‚erstesowie Mensch’ ich dir Das Destillieren gehörte zu gegoten tiegeln verschiedener Größe bewundert bearbeiteten Steinen -, die eine Flachhacke ein entdeckt, ein längerer Reliquiars oder Tragaltars in MATERIAL derhelfen?“ Urne depo MATERIAL werden. MATERIAL stapte MATERIAL MATERIAL denn MATERIAL ter in het Ikea-segment, heeft je realiseert dat dit een om de minister om tekst en uitleg te vragen. Het is dus niet Herr Blüher sucht den „Stein benimmt. KERAMIK KERAMIK, EISEN, GLAS KERAMIK STEIN STEIN STEIN den wichtigsten Tätigkeiten fanden sich auch Bruchstücke Zeugnisse aus seiner Freier auf seinen Reisen nach Halbfabrikat mit Sägespuren. Aufenthalt der Steinschläger aus. Reliquiare dienten zur handelt sich um der Weisen“ hin und wieder in Alchemisten. Hinter dem großer Gefäße aus rotem berger GoldschmiedewerkSüdafrika gesammelt hat. wurden die aufgevon Zwochau vor Ort kann Aufbewahrung von Reliquien, langes Eisensch de inrichting van de ‘woning’ crucifixder uit 1450 is. de schuld van Vermutlich internet, het is - zoals altijd – werden, de schuld van ons zelf. einem anderen – hochprozenBegriff „Alchemie“ verbirgt Ton, die zum Abkühlen der statt sind dreieckige SchmelzVermutlich wird man die fundenen Werkzeugformen für ausgeschlossen da den Überresten verstorbener eisernen Schwer ESTILLIEROFEN GLASSCHMELZSCHMELZTIEGEL FAUSTKEILE STEINBEILE FEUERSTEINKÄSTCHENWAFFEN REITERHAMMER TONKÖPFE OHRRING tigen – Destillat. sich die vorwissenschaftliche Gläser dienten. Von der Glastiegel, Probiergefäße, hier vorgestellten Werkzeuge die Holzverarbeitung benutzt. typische Rastspuren, wie z. B. Heiliger oder Gegenständen eng zusammeng OFEN GERÄTE BESCHLAG voor zijn rekening genomen. We staan Chemie der Spätantike und bearbeitung zeugen Teile von Muffeln zum Überdecken der dem homo erectus zuweisen erbij en schudden het hoofd. Feuerstellen oder Überreste von heiligen Orten. Tragaltäre um es in die Ur des Mittelalters. SprichGlasmacherpfeifen, Scheren Schmelze, Glasfläschchen können, einem Frühmenschen, Sehr zum Ärger seiner Frau der Nahrungsaufnahme wurden auf Reisen mitgeführt, Lanze und Schil Ausgrabungen in der Im Rahmen “We eines Forin Freiberg Die vom Landesamt für Am Rand der zweifachen Im ehemaligen BraunkohleErst nach der Restaurierung Grab 3249 des großen Bei Ausgrabungen im Vorfeld Auf dem Wilhelm-LeuschnerBei Ausgrabung Kernland: hebben zeEinezelf de ausgegrabene ‘Die Suche’. Het internet islegt een schier medium. Zo is op YouTuwörtlichOudheidkundig geworden ist das und Zangen sowie zahlreiche zur Aufbewahrung von der vor ca. zwei Millionen Herr Blüher in deronuitputtelijk (Tierknochen) fehlen. um jederzeit einen Gottestierten die Ausrü eren Klosterstraße von schungsprojektes fand man Kloake kann man der Familie Archäologie übernommene jungsteinzeitlichen tagebau Delitzsch-Südwest zeigte sich der besondere Gräberfeldes von Liebersee von Sanierungsarbeiten Platz in Leipzig fand man drei des Baus einer FUNDORT FUNDORT FUNDORT FUNDORT FUNDORT FUNDORT FUNDORT wesentliche alchemistische Produktionsreste. Chemikalien und Schlacke Jahren in Afrika die Bühne gemeinsamen Wohnung auch dienst feiern zu können. vom größtenteils CHEMNITZ POCKAU FREIBERG SÜDAFRIKA DRESDEN-NICKERN ZWOCHAU FREIBERG emnitz fanden Archäologen keuzes in Pockau, 5 km nördöstlich des Freiberger Goldschmiedes Sammlung des Göttinger Kreisgrabenanlage von wurden bei Zwochau FeuerWert eines Bronzebleches aus enthielt in einer Urne die auf der Burg Oybin kam bemerkenswerte, teilweise wurden in Zsch laten maken. Ze weten museum, Japanischen Palais be een filmpjeDATIERUNG getiteld Women in DATIERUNG Art zienvonwaar Ziel,in denhet „Stein der Weisen“ sowie die Reste eines kleinen des Lebens betrat. gerne Depots, besonders In der te Werkstatt Herrn in 2.52 minuten Schild nur der e Überreste eines tragbaren von Marienberg, die Überreste Samuel Klemm zuordnen. Historikers Meinhardt beDresden-Nickern konnte ein steine aufgefunden, die einFreiberg: Das ursprünglich verbrannten Überreste ein eiserner Reiterhammer glasierte Köpfe behüteter HerKörpergräber a DATIERUNG DATIERUNG DATIERUNG DATIERUNG DATIERUNG zu finden. Dieser sollte die Beim ersten Lächeln der Destillierofens. in Form von gebrauchten Blüher finden sich hingegen Scheinheilig findet Frau buckel erhalten 1400 1470 1650 1000000 Chr. 5000 v. Chr. 200000 Chr.befanden sich in einer 1200 nofens. Vergleichbare Öfen von drei Glasschmelzöfen. Sein herausragendes Werk, steht aus einer Kollektion von so genanntes Depot – also die deutig Spuren menschlicher farbig emaillierte Stück zeigt einesv.Kriegers aus der aus dem 16. Jahrhundert ren. v.Sie steinzeit ( 5500 beter hoe een doorsnee eengeDresden. Tot en 6 zujanuariMATERIAL 2008. Veredelung dermet Metalle gemeinsamen Tochter Lisa Frau Blüher meer ist manchmal der Socken an. wel weer - cultuurgeschiedenis häufiger deutliche Rastspuren Blüher manchmal die Frage Westerse – dat voorbijkomt nten als Destillieröfen, so Zahlreiche Fundstücke der Bergmannsschmuck des Natursteinen, versteinertem beabsichtigte Niederlegung Bearbeitung aufweisen. zwei Personen mit HeiligenSpätlatènezeit (120 -15 v. zum Vorschein, also eine Abfallgrube und können daher entdeckt. Die To MATERIAL MATERIAL MATERIAL MATERIAL MATERIAL MATERIAL Edelmetallen beschleunigen. schmolzen die Blühers dahin. Meinung, dass sich ihr Mann in Form von Bierflaschen. ihres Mannes: „Schatz, kann In manchen Aus KERAMIK KERAMIK, EISEN, GLAS wurde hier KERAMIK STEIN STEIN STEIN BRONZE 69 68 67 66 65 64 63 62 ss diese Funktion auch für demonstrieren die ArbeitsJohann Georg Holz und Knochen sowie von Objekten - geborgen Möglicherweise schein zwischen gegitterter Die Beigaben wurden Nahkampfwaffe, die der Reiter 61 als unbrauchbarer oder nicht der typischen H auch wie derdan ‚erste in Mensch’ ich dir helfen?“ setzungen faltet zinswoning eruitNeben ziet danKurfürsten www.archsax.sachsen.de vier jaarChr.). gericht onderwijs aan deführte. kunstacademie. s Chemnitzer Fundstück weise der Glasmacher. II. wij.” von Sachsen, kann noch einwandfreien Artefakten werden. Es enthielt zwei der altsteinzeitliche Müll Säulenarchitektur. Vier Löcher nach elbgermanischem Ritus mit sich Die eine Seite fertiggestellter Töpfereiabfall bestattet. Einem Herr Blüher sucht den „Stein benimmt. ihren Mann auch LASSCHMELZSCHMELZTIEGEL FAUSTKEILE STEINBEILE FEUERSTEINKÄSTCHENWAFFEN REITERHAMMER TONKÖPFE OHRRING KRUZIFIX genommen werden kann. Überresten von Schmelzheute im Grünen Gewölbe – also von Menschenhand Steinbeile, drei Dechsel, eines einzigen Arbeitstages weisen es als Beschlag eines ebenfalls verbrannt und des Oybiner Stücks hat gedeutet werden. Im Detail wurde neben zw der Weisen“ hin und wieder in zusammen. In die 172 tellenin der glijden negentig beroemde vrouwenportretten FEN GERÄTE BESCHLAG s Destillieren gehörte zu tiegeln verschiedener Größe bewundert werden. bearbeiteten Steinen -, die eine Flachhacke sowie ein entdeckt, denn ein längerer Reliquiars oder Tragaltars Urne deponiert. Es einen stumpf abgeschnittenen vergleichbare Figuren haben klingen ein bem einem anderen – hochprozenn wichtigsten Tätigkeiten fanden sich auch Bruchstücke Zeugnisse aus seiner Freier auf seinen Reisen nach Halbfabrikat mit Sägespuren. Aufenthalt der Steinschläger aus. Reliquiare dienten zur handelt sich um ein 105 cm Schlagkopf, die andere ist sich auch im Museum für Objekt mit ins tigen – Destillat. voorbij, samenBeilanges goed voor kunstgeschieder Alchemisten. Hinter dem großer Gefäße aus rotem berger GoldschmiedewerkSüdafrika gesammelt hat. Vermutlich wurden die aufgevon nach Zwochau vor Ort kann Aufbewahrung von Reliquien, Eisenschwert in einer twintig hakenförmig gebogen und Kunst und Gewerbe im Eine kleine Kup Rahmen eines ForEine in Freiberg ausgegrabene Die vom Landesamt für Am Rand der zweifachen Im ehemaligen BraunkohleErst der Restaurierung Grab 3249 des großen Ausgrabungen im ruim Vorfeld Auf demeeuwen Wilhelm-LeuschnerBei Ausgrabungen im und Vorfeld Bei Ausgrabunge griff „Alchemie“ verbirgt Ton, die zum Abkühlen der statt sind dreieckige SchmelzVermutlich wird man die fundenen Werkzeugformen für ausgeschlossen werden, da den Überresten verstorbener eisernen Schwertscheide, das erinnert an einen VogelStadtgeschichtlichen Museum wahrscheinlich ungsprojektes fand man Kloake kann man der Familie Archäologie übernommene jungsteinzeitlichen tagebau Delitzsch-Südwest zeigte sich der besondere Gräberfeldes von Liebersee von Sanierungsarbeiten Platz in Leipzig fand man drei des Baus einer Erdgasleitung Dresdner Neuma h die vorwissenschaftliche Gläser dienten.Goldschmiedes Von der Glastiegel, Probiergefäße, hier vorgestellten von Werkzeuge die Holzverarbeitung benutzt. typische wie aus z. B. Heiligerinoder Gegenständen engder zusammengefaltet schnabel, weswegen diese in Leipzig erhalten. Auf den getragen wurde nis. Ze verbluffende wijze aan elkaar gemonteerd zodat ockau, 5 km nördöstlich des Freiberger Sammlung des Göttinger Kreisgrabenanlage wurden bei Zwochau FeuerWert einesRastspuren, Bronzebleches enthielt einer Urne die zijn opauf Burg Oybin kam wurde, bemerkenswerte, teilweise wurden in Zschernitz mehrere der Frauenkirche emie der Spätantike und bearbeitung zeugen Teile von Muffeln zum Überdecken dem homo erectus zuweisen Feuerstellen oder Überreste von heiligenÜberreste Orten. Tragaltäre umeiserner es in dieReiterhammer Urne zu legen. Schlagwaffen Beinamen erhaltenen Sockeln ferca. in 5Vorderasi Marienberg, die Überreste Samuel Klemm zuordnen. Historikers Meinhardt be- der Dresden-Nickern konnte ein steine aufgefunden, die einFreiberg: Das ursprünglich verbrannten ein glasierte Köpfe den behüteter HerKörpergräber aus derbefindet Jungein x 3,5 c FUNDORT FUNDORT FUNDORT FUNDORT FUNDORT FUNDORT FUNDORT FUNDORT sdrei Mittelalters. SprichGlasmacherpfeifen, Schmelze, Glasfläschchen können, einem Frühmenschen, Sehr zum Ärger seiner Frau der Nahrungsaufnahme wurden auf hun Reisen mitgeführt, Lanze komplet„Papagey“ erhielten. sich die(eingeritzte Jahrtausend v. gezichten vloeiend in elkaar overlopen. Verantwoordelijk Glasschmelzöfen. Sein herausragendes Scheren Werk, steht aus einer Kollektion von so genanntes Depot – also die deutig Spuren menschlicher farbig emaillierte Stück zeigt eines Kriegers aus der aus demund 16.Schild Jahrhundert ren. Sie befanden sich in einer steinzeit 5500-2200Meisterv. Chr.) Kruzifix aus eine CHEMNITZ POCKAU FREIBERG SÜDAFRIKA DRESDEN-NICKERN ZWOCHAU FREIBERG LIEBERSEE rtlich ist das undBergmannsschmuck Zangen sowie zahlreiche zur Aufbewahrung von der vor ca. zwei Millionen legt Herr Blüher in der (Tierknochen) fehlen. um jederzeit einen Gottestierten die Ausrüstung, Neben seiner marke „MF“ und Jahreszahlen ist, stellt in Mit reichegeworden Fundstücke der des Natursteinen, versteinertem beabsichtigte Niederlegung Bearbeitung aufweisen. zwei Personen mit HeiligenSpätlatènezeit (120 -15 v. zum Vorschein, also einewobei Abfallgrube und(harnisch-)können daher entdeckt. Blei-Zinn-Legieru DATIERUNG DATIERUNG DATIERUNG DATIERUNG DATIERUNG DATIERUNG DATIERUNG Die Toten waren in DATIERUNG sentliche Produktionsreste. Chemikalien und Schlacke Jahren in Afrika die Bühne gemeinsamen Wohnung auch dienst zu können. vomv.größtenteils durchschlagenden Wirkung zwischen 1593 und 1606. land ein solche 1400 1470 1650 1000000 Chr. 5000 Chr. 200000 v. Chr. achter 1200 70 v. Chr. onstrierenalchemistische die ArbeitsKurfürsten Johann Georg Holz und Knochen sowie von Objekten - geborgen Möglicherweise wurde hier schein zwischen gegitterter Chr.). Diev.feiern Beigaben wurden Nahkampfwaffe, diehölzernen der Reiter als unbrauchbarer oder nicht der typischen Hockerstellung Vorderseite ist d ervoor is een Amerikaan die zich verbergt de schuilnaam l, den der Weisen“ sowie die Reste eines kleinen des Lebens betrat. gerne Depots, besonders In der Werkstatt von Schild der Die eiserne als Waffe kamTöpfereiabfall dem ReiterMan geht davon aus, dass der Jahrtausend se der „Stein Glasmacher. Neben II. von Sachsen, kann noch einwandfreien Artefakten werden. der altsteinzeitliche Müll Säulenarchitektur. Vier Herrn Löcher nach elbgermanischem Ritus mit sichnur führte. eine SchildSeite fertiggestellter bestattet. eines bärtigen v.C MATERIAL Es enthielt zwei MATERIAL MATERIAL MATERIAL MATERIAL MATERIAL MATERIAL Einem Individuum MATERIAL finden. Dieser sollte die Beim im ersten Lächeln der in Form von gebrauchten Blüheres finden sich hingegen Scheinheilig findet und Frau buckel erhalten ist.hat hammer werden. auch dieImBedeutung Meister MF, der Ausnahme dar.u KERAMIK KERAMIK, EISEN, GLAS KERAMIK STEIN STEIN STEIN BRONZE EISEN rresten von Schmelzheute Grünen Gewölbe –Destillierofens. also von Menschenhand Steinbeile, drei Dechsel, eines einzigen Arbeitstages weisen als Beschlag eines ebenfalls verbrannt des Oybiner Stücks gedeutet Detail wurde neben zweinamentlich FeuersteinHeiligenschein Eggman. edelung der Metalle zu gemeinsamen Tochter Lisa FrauFlachhacke Blüher ist sowie manchmal Socken an. häufiger deutliche Rastspuren manchmal die Es Frage eines Befehlsund Würdenoch nicht identifiziert werden eln verschiedener Größe bewundert werden. bearbeiteten Steinen -, die eine ein der entdeckt, denn ein längerer Reliquiars oder Tragaltars inBlüher der Urne deponiert. einen stumpf abgeschnittenen vergleichbare Figuren haben klingen ein bemerkenswertes tuch sowie zwei 68 67 ausdieseiner 66 65 dass 64 der Steinschläger WAFFEN 62 elmetallen beschleunigen. schmolzen Blühers dahin. STEINBEILE Meinung, ihr Mann in 63 Form von Bierflaschen. ihres Mannes: kann In 61 manchendie Auseinanderzeichens für Kavalleriekonnte,mitin ins Leipzig Bis heute hat MELZTIEGEL FAUSTKEILE FEUERSTEINKÄSTCHENREITERHAMMER TONKÖPFE OHRRING KRUZIFIX en sich auch Bruchstücke Zeugnisse Freier auf seinen Reisen nach Halbfabrikat mitsich Sägespuren. Aufenthalt aus. Reliquiare dienten zur handelt sich Niet um„Schatz, ein 105 cmer niets Schlagkopf, andere ist sich auchHet im Museum für Objekt Grabgearbeitet gegeben: Buchstaben zu sH dat op aan te Blüher merken valt. is, zoals gezegd, alauch wie der ‚erstedieMensch’ ich dirEisenschwert helfen?“ setzungen faltet Frauund offiziere hat. kleine Ungeklärt bleibt, ob die die nicht verstande ßer Gefäße aus rotem berger GoldschmiedewerkSüdafrika gesammelt hat. Vermutlich wurden aufgevon Zwochau vor Ort kann Aufbewahrung von Reliquien, langes in einer hakenförmig gebogen Kunst undzu. Gewerbe und im Eine Kupferspirale, der Rückseite is GERÄTE BESCHLAG rrdie Blüher sucht den „Stein benimmt. ihren Mann auch kräftig Köpfe Überreste von freistesimple Kupfersp zum Abkühlen der statt sind dreieckige SchmelzVermutlich wird man die fundenen Werkzeugformen für ausgeschlossen werden, da den Überresten verstorbener eisernen Schwertscheide, das erinnert an einen Stadtgeschichtlichen Museum wahrscheinlich als Ohrring Maria mit dem J leen Westerse kunst dieVogelvoorbijtrekt. Weerhalten. krijgen dus uitsluitend r Weisen“ hinVon und wieder in zusammen. henden Soldatenfiguren oder hütungsmittel w ser dienten. der Glastiegel, Probiergefäße, hier vorgestellten Werkzeuge die Holzverarbeitung benutzt. typische Rastspuren, wie z. B. Heiliger oder Gegenständen eng zusammengefaltet wurde, schnabel, weswegen diese in Leipzig Auf den getragen wurde. Obwohl KupArm dargestellt. Freiberg ausgegrabene Die vom Landesamt für Am Rand der zweifachen Im ehemaligen BraunkohleErst nach der Restaurierung Grab 3249 des großen Bei Ausgrabungen im Vorfeld Auf dem Wilhelm-LeuschnerBei Ausgrabungen im Vorfeld Bei Ausgrabungen auf dem em anderen – hochprozenalsinEckfiguren vonseit Kachelöfen rbeitung zeugen Teile von Muffeln zum Überdecken der dem homo erectus zuweisen Feuerstellen oder Überreste von heiligen Tragaltäre es in die Urne zu legen. Schlagwaffen den man Beinamen Sockeln befindet fer Vorderasien samt nicht sehr kann man der Familie Archäologie übernommene jungsteinzeitlichen tagebau Delitzsch-Südwest zeigte sich der besondere Gräberfeldes vonOrten. Liebersee von um Sanierungsarbeiten Platz in Leipzig fand drei des erhaltenen Baus einermooie Erdgasleitung Dresdner Neumarkt bei dem 7. blanke vrouwen te zien. Jonge vrouwen, vrouwen, weelen – Destillat. Scheren geplant waren. smacherpfeifen, Schmelze, Glasfläschchen können, einem Frühmenschen, Sehr zum Ärger seiner Frau der Nahrungsaufnahme wurden auf Reisen mitgeführt, Lanze und Schild komplet„Papagey“ erhielten. sich die eingeritzte MeisterJahrtausend v. Chr. bekannt gearbeitete Kreu iberger Goldschmiedes Sammlung des Göttinger Kreisgrabenanlage von wurden bei Zwochau FeuerWert eines Bronzebleches aus enthielt in einer Urne die auf der Burg Oybin kam bemerkenswerte, teilweise wurden in Zschernitz mehrere der Frauenkirche fand man Zangen sowie zahlreiche zur Aufbewahrung der vor ca. zwei Millionen legtaufgefunden, Herr Blüher die in der (Tierknochen) fehlen. um jederzeit einen GottesAusrüstung, wobei NebenKöpfe seinerbehüteter (harnisch-)marke „MF“ ist, Mitteldeutschursprünglich als Klemm zuordnen. Historikers Meinhardt von beDresden-Nickern konnte ein steine einFreiberg: Das ursprünglich verbrannten Überreste ein tierten eisernerdieReiterhammer glasierte HerKörpergräber ausund derJahreszahlen Jungeinkijkende ca. stellt 5 x 3,5in cm großes derige vrouwen, rijk gedecoreerde vrouwen, duktionsreste. Chemikalien und Schlacke Jahren in Afrika Bühne gemeinsamen Wohnung auch dienst feiernaus zu der können. hölzernen zwischen 1593 undv.wellustig 1606. land aus ein einer solcher Fund im 3. getragen worden rausragendes Werk, steht aus einer Kollektion von so genanntes Depot –diealso die deutig Spuren menschlicher farbig emaillierte Stück zeigt eines Kriegers ausvom demgrößtenteils 16. Jahrhundert ren.durchschlagenden Sie befanden sich Wirkung in einer steinzeit ( 5500-2200 Chr.) Kruzifix gegossenen sowie die versteinertem Reste eines kleinen des LebensNiederlegung betrat. gerne Depots, besonders der Werkstatt von Herrn nur der als Waffeund kam dem ReiterMan geht aus, dass Jahrtausend v. Chr. genaue Verwend gmannsschmuck des Natursteinen, beabsichtigte Bearbeitung aufweisen. zweiInPersonen mit HeiligenSpätlatènezeit (120 -15 v. zumSchild Vorschein, alsoeiserne eine Schild- Abfallgrube können daher entdeckt. Die davon Toten waren in der Blei-Zinn-Legierung. Aufeine der echte vrouwen, uitdagende en verlegen vrouwen. NDORT FUNDORT FUNDORT FUNDORT FUNDORT FUNDORT FUNDORTerhalten FUNDORT auch die FUNDORTMF, der namentlich FUNDORT dar. FUNDORT m ersten Lächeln der Destillierofens. in Form von gebrauchten Blüher finden sich hingegen Scheinheilig findet Frau buckel ist. hammer Bedeutung Meister Ausnahme jedoch nicht zu e ten Johann Georg Holz POCKAU und Knochen sowie von Objekten Möglicherweise schein zwischen gegitterter Chr.).ZWOCHAU Die Beigaben wurden Nahkampfwaffe, die der Reiter als unbrauchbarer oder nicht der typischen Hockerstellung Vorderseite ist die Abbildung MNITZ FREIBERG - geborgen SÜDAFRIKA wurde hier DRESDEN-NICKERN FREIBERG LIEBERSEE OYBIN ZSCHERNITZ einsamen Tochter Lisa Frau Blüher ist manchmal der der Socken an. häufiger deutliche Rastspuren Blüher manchmal dieRitus Frage eines Befehlsund Würdenoch nicht identifiziert werden einesLEIPZIG Sachsen, kann noch einwandfreien Artefakten werden. Es enthielt zwei altsteinzeitliche Müll Säulenarchitektur. Vier Löcher nach elbgermanischem mit sich führte. Die eine Seite fertiggestellter Töpfereiabfall bestattet. Einem Individuum bärtigen Christus mit IERUNG die Blühers dahin. DATIERUNG DATIERUNGdass sich ihr Mann DATIERUNG DATIERUNG DATIERUNG DATIERUNG DATIERUNG DATIERUNG DATIERUNG DATIERUNG Toch is het een parade waar een kundige leraar een reeks onvermolzen Meinung, in Form von Bierflaschen. ihres Mannes: „Schatz, kann In manchen Auseinanderzeichens für Kavalleriekonnte, in Leipzig gearbeitet Bis heute hat Herr Blüher m0 Grünen Gewölbe – also von Menschenhand Steinbeile, eines1000000 einzigen Arbeitstages weisen esv. als ebenfalls und des Oybiner Stücks hat gedeutet werden. Im Detail wurde neben zwei FeuersteinHeiligenschein und Lenden1470 1650 drei Dechsel, v. Chr. 5000 Chr. Beschlag eines 200000verbrannt v. Chr. 1200 70 v. Chr. 1550 1600 2850 v. Chr. wie der sowie ‚erste ein Mensch’ ich Urne dir helfen?“ setzungen faltet Frau Blüher offiziere zu.Figuren haben hat. Ungeklärt bleibt, ob die verstanden, wie eine ert werden. bearbeiteten Steinen -, die eineauch Flachhacke entdeckt, denn ein längerer Reliquiars oder Tragaltars in der deponiert. Es einen stumpf abgeschnittenen vergleichbare klingen ein bemerkenswertes tuchnicht sowie zwei undeutliche ERIAL MATERIAL MATERIAL MATERIAL MATERIAL MATERIAL MATERIAL MATERIAL MATERIAL MATERIAL MATERIAL benimmt. ihren Mann auch kräftig Köpfe von freistesimple Kupferspirale getelijke colleges aan zou wijden. Over de verschillen in als Verse aus seiner Freier auf seinenEISEN, Reisen nach Halbfabrikat Aufenthalt aus. STEIN Reliquiare dienten zur handelt Schlagkopf, sich EISEN auch im Museum für kunnen Objekt mitÜberreste ins Grab gegeben: Buchstaben AMIK KERAMIK, GLAS KERAMIK mit Sägespuren. STEIN der Steinschläger STEINsich um ein 105 cm BRONZE die andere ist EISEN KERAMIK zu sehen, auf KUPFER zusammen. oder wirken kann! Südafrika gesammelt hat. Vermutlich wurden die aufgevon 64 Zwochau vor Ort kann Aufbewahrung von Reliquien, langes Eisenschwert in einer hakenförmig gebogen und Kunst und Gewerbe und im Einehenden kleine Soldatenfiguren Kupferspirale, die der hütungsmittel Rückseite ist die bekrönte 7Goldschmiedewerk66 65 63 62 61 STEINBEILE FEUERSTEINKÄSTCHENWAFFEN REITERHAMMER TONKÖPFE OHRRING KRUZIFIX als Eckfiguren von Kachelöfen schilderstijlen. Over de mode door deMaria eeuwen nd dreieckige SchmelzVermutlich wird man die fundenen Werkzeugformen für ausgeschlossen werden, da den Überresten verstorbener eisernen Schwertscheide, das erinnert an einenopeenvolgende VogelStadtgeschichtlichen Museum wahrscheinlich als Ohrring mit dem Jesuskind im geplant waren. GERÄTEWerkzeuge BESCHLAG Probiergefäße, hier vorgestellten die Holzverarbeitung benutzt. typische Rastspuren, wie z. B. Heiliger oder Gegenständen eng zusammengefaltet wurde, schnabel, weswegen diese in Leipzig erhalten. Auf den getragen wurde. Obwohl KupArm dargestellt. Das insgeheen. gebruik van hoofddoekjes indem het7. toensamtalnicht verlichte zum Überdecken der dem homo erectus zuweisen Feuerstellen oder Überreste von heiligen Orten. Tragaltäre um es in die Urne zu legen. Schlagwaffen den BeinamenOver het erhaltenen Sockeln befindet fer in Vorderasien-seit sehr sorgfältig ze,Rand Glasfläschchen können, Frühmenschen, Sehr zum seiner Frau der Nahrungsaufnahme wurden Reisen mitgeführt, unddem Schild komplet„Papagey“ erhielten. MeisterJahrtausend v. Chr. bekannt gearbeitete Kreuz könnte m der zweifachen Imeinem ehemaligen BraunkohleErst Ärger nach der Restaurierung Grab 3249 des großen Beiauf Ausgrabungen im Vorfeld Lanze Auf Wilhelm-LeuschnerBei Ausgrabungen im Vorfeld sich die Beieingeritzte Ausgrabungen auf dem bewahrung von der vor ca. zwei Millionen legt Herr Blüher (Tierknochen) fehlen. um jederzeit einen GottestiertenPlatz die Ausrüstung, wobei seiner marke „MF“ undNeumarkt Jahreszahlen ist, stellt in Mitteldeutschursprünglich als Pilgerzeichen Westen. Over de verschillen Over de opeenvolngsteinzeitlichen tagebau Delitzsch-Südwest zeigte sich in derder besondere Gräberfeldes von Liebersee von Sanierungsarbeiten in Leipzig fand man drei Nebendes Baus(harnisch-)einer Erdgasleitung Dresdner bei in haarstijlen. ORT und Schlacke FUNDORT FUNDORT FUNDORT FUNDORT FUNDORT FUNDORT FUNDORT FUNDORT alien Jahren in Afrika Bühne Feuergemeinsamen Wohnung auch aus dienst feiern können. vomFUNDORT größtenteils hölzernen durchschlagenden Wirkung mehrere zwischen und 1606. landFUNDORT ein solcher Fund im 3. getragen worden sein, der reisgrabenanlage von wurden bei die Zwochau Wert eines Bronzebleches enthielt in einer Urne die auf der zu Burg Oybin kam bemerkenswerte, teilweise wurden in Zschernitz der 1593 Frauenkirche fand man AU FREIBERG SÜDAFRIKA DRESDEN-NICKERN ZWOCHAU FREIBERG LIEBERSEE OYBIN LEIPZIG ZSCHERNITZ DRESDEN ie Reste eines kleinen des Lebens gerne Freiberg: Depots, besonders In derverbrannten Werkstatt von Herrn Schildglasierte nur der eiserne Schild- Her- als Waffe kam dem ReiterMan geht davon dass der Jahrtausend v. Chr. eine echte genaue Verwendungszweck ist resden-Nickern konnte ein steine betrat. aufgefunden, die einDas ursprünglich Überreste ein eiserner Reiterhammer Köpfe behüteter Körpergräber aus der Jungein ca. 5 x aus, 3,5 cm großes gende juwelenmodes. ERUNG DATIERUNG DATIERUNG DATIERUNG DATIERUNG DATIERUNG DATIERUNG DATIERUNG DATIERUNG DATIERUNG DATIERUNG in Form vonv. emaillierte gebrauchten finden sich hingegen Scheinheilig findet Frau buckel erhalten ist. auch die Bedeutungv. Chr.) Meister MF, der dar. jedoch oerofens. genanntes Depot – also die deutig Spuren menschlicher farbig Stück zeigt Blüher eines Kriegers aus der aus v.dem 16. Jahrhundert ren. Sie befanden sich in einer hammer ( 5500-2200 Kruzifix ausnamentlich einer gegossenen Ausnahme 1650 1000000 Chr. 5000 v. Chr. 200000 Chr. 1200 70 steinzeit v. Chr. 1550 1600 2850nicht v. Chr. zu erschließen. 1450 Frau Blüher ist manchmal der Sockenzwei an. Personen mit Heiligen- häufiger deutliche Rastspuren Blüherzum manchmal diealso Frage Befehls- und Würdenoch nicht identifiziert werden eabsichtigte Niederlegung Bearbeitung aufweisen. Spätlatènezeit (120 -15 v. Vorschein, eine Abfallgrube und können daher eines entdeckt. Die Toten waren Blei-Zinn-Legierung. Auf der Elders opinYouTube trucje uit met porRIAL MATERIAL MATERIAL MATERIAL MATERIAL MATERIAL MATERIAL MATERIAL haalt Eggman hetzelfde MATERIAL MATERIAL MATERIAL Meinung, dass sich ihrwurde Mannhier in Form vonDie Bierflaschen. ihres Mannes: „Schatz, die kann Auseinander-oder nicht zeichens Kavalleriein Leipzig ist gearbeitet heute hat Herr Blüher on - geborgen Möglicherweise schein zwischen gegitterter Chr.). Beigaben wurden Nahkampfwaffe, der Reiter In manchen als unbrauchbarer der für typischen Hockerstellung konnte, Vorderseite die Abbildung Bis KERAMIK MIK,Objekten EISEN, GLAS KERAMIK STEIN STEIN STEIN BRONZE EISEN EISEN KUPFER BLEI-ZINN-LEGIERUN auch wie ‚erste Mensch’ helfen?“ faltet Frau Töpfereiabfall Blüher offiziere zu. hat. Ungeklärt bleibt, ob Picasso: die mit nicht verstanden,reeksen, wie eine erden. Es enthielt zwei der der altsteinzeitliche Müll Säulenarchitektur. Vier Löcher nach elbgermanischem Ritus ich dirmit sich führte. Die eine Seite setzungen fertiggestellter bestattet. Einem Individuum eines bärtigen Christus tretten van Van Gogh en kortere maar even benimmt. ihren gedeutet Mann auch kräftigIm Detail Überreste von und freistesimple Kupferspirale als Vereinbeile, drei Dechsel, eines einzigen Arbeitstages weisen es als Beschlag eines ebenfalls verbrannt und des Oybiner Stücks hat werden. wurde neben zwei Feuerstein- Köpfe Heiligenschein LendenSoldatenfiguren oder kann! ne Flachhacke sowie ein entdeckt, denn ein längerer Reliquiars oder Tragaltars in der Urne deponiert. Es einen stumpf abgeschnittenen zusammen. vergleichbare Figuren haben klingen ein bemerkenswertes henden sowie zwei undeutliche fascinerend en tuch net als Women in hütungsmittel Art een wirken buitenkans om 21e vonzuKachelöfen albfabrikat mit Sägespuren. Aufenthalt aus. handelt Schlagkopf, sich Objekt mit ins Grab gegeben: als Eckfiguren Buchstaben sehen, auf 66 65 der Steinschläger 64Reliquiare dienten zur 63 sich um ein 105 cm 62 die andere ist 61auch im Museum für geplant waren. ermutlich wurden die aufgevon Zwochau vor Ort kann Aufbewahrung von Reliquien, langes Eisenschwert in einer hakenförmig gebogen und Kunst und Gewerbe und im Eine kleine Kupferspirale, die der Rückseite ist die bekrönte UERSTEINKÄSTCHENWAFFEN REITERHAMMER TONKÖPFE OHRRING KRUZIFIX eeuwse leerlingen niet alleen met opeenvolgende periodes in de ndenen Werkzeugformen für ausgeschlossen werden, da den Überresten verstorbener eisernen Schwertscheide, das erinnert an einen VogelStadtgeschichtlichen Museum wahrscheinlich als Ohrring Maria mit dem Jesuskind im RÄTE BESCHLAG e Holzverarbeitung benutzt. typische Rastspuren, wie z. B. Heiliger oder Gegenständen eng zusammengefaltet wurde, schnabel, weswegen diese in Leipzig erhalten. Auf den getragen wurde. Obwohl KupArm dargestellt. Das insge(kunst)geschiedenis te brengen, maar ook met de Feuerstellen oder Überreste von heiligen Orten. Tragaltäre um es in die Urne zu legen. Schlagwaffen den Beinamen erhaltenen Sockeln befindet fer in Vorderasien seit dem 7. samt nichtin sehraanraking sorgfältig hemaligen BraunkohleErstder nach der Restaurierung Grab 3249 auf des Reisen großenmitgeführt, FUNDORT BeiLanze Ausgrabungen Vorfeld Auf„Papagey“ dem Wilhelm-LeuschnerBeisich Ausgrabungen im Vorfeld BeiJahrtausend Ausgrabungen auf dem ehr zum Ärger seiner Frau Nahrungsaufnahme wurden und Schildimkompleterhielten. die eingeritzte Meister- FUNDORT v. Chr. bekannt gearbeitete Kreuz könnte FUNDORT FUNDORT FUNDORT FUNDORT FUNDORT FUNDORT FUNDORT SÜDAFRIKA DRESDEN-NICKERN ZWOCHAU LIEBERSEE LEIPZIGursprünglich ZSCHERNITZ talrijke boeken die erover zijn geschreven. Geheid datDRESDEN leergierige bau Delitzsch-Südwest zeigte sich der besondere Gräberfeldes voneinen Liebersee vontierten Sanierungsarbeiten Platz in Leipzig man drei desmarke Baus „MF“ einer und Erdgasleitung Dresdner Neumarkt bei gt Herr Blüher in der (Tierknochen) fehlen. um jederzeit Gottesdie Ausrüstung, wobei FREIBERG Neben seiner fand (harnisch-)Jahreszahlen OYBIN ist, stellt in Mitteldeutschals Pilgerzeichen G DATIERUNG DATIERUNG DATIERUNG DATIERUNG DATIERUNG DATIERUNG DATIERUNG DATIERUNG en bei Zwochau Feuer-auch DATIERUNG Wert eines Bronzebleches aus enthielt einer zu Urne die aufvom der größtenteils Burg Oybin kam bemerkenswerte, teilweise wurden in Zschernitz derland Frauenkirche fand man emeinsamen Wohnung dienstinfeiern können. hölzernen durchschlagenden Wirkung zwischen 1593 undmehrere 1606. ein solcher Fund im 3. getragen worden sein, der 1000000 v. Chr. 5000 v. Chr. 200000 v. Chr. 70 v. Chr. 1600 zijn namelijk van alle 1450 tijden, zullen opmerken: “Wat e aufgefunden, die einFreiberg: ursprünglich verbrannten Überreste einSchild eiserner Köpfe behüteter HerKörpergräber aus der Jungca. 5 x 3,5leerlingen, cm großes erne Depots, besonders In der Das Werkstatt von Herrn nurReiterhammer der eiserne Schild- 1200glasierte als Waffe kam dem ReiterMan geht davon aus, dass der 1550einJahrtausend v. Chr. eine echte die genaue Verwendungszweck ist 2850 v. Chr. MATERIAL MATERIAL MATERIAL MATERIAL MATERIAL MATERIAL MATERIAL MATERIAL MATERIAL gForm Spuren farbig emaillierte Stück zeigt eines Kriegers aus derFrau ausbuckel dem 16. Jahrhundert ren.hammer Sie befanden sichBedeutung in einer steinzeit v. Chr.) Kruzifix aus einer vonmenschlicher gebrauchten Blüher finden sich hingegen Scheinheilig findet erhalten ist. auch die Meister( 5500-2200 MF, der namentlich Ausnahme dar. gegossenen jedoch nicht zu erschließen. STEIN STEIN BRONZE EISEN EISEN KERAMIK beitungan.aufweisen. zwei Personen mit HeiligenSpätlatènezeit (120 -15 zum Vorschein, also eine Abfallgrube und können daher entdeckt. Die Toten waren werden in Blei-Zinn-Legierung. ocken häufiger deutliche Rastspuren STEIN Blüher manchmal die v.Frage eines Befehlsund Würdenoch nicht identifiziert 68 67 66 65 64 63 62 61 in googelen?” BLEI-ZINN-LEGIERUNG een Auf vetderboek, meneer! Mag ik er KUPFER even icherweise wurde hier schein zwischen gegitterter Chr.). DieMannes: Beigaben wurdenkann Nahkampfwaffe, die der Reiter alszeichens unbrauchbarer oder nicht derkonnte, typischen Hockerstellung Vorderseite Abbildung in Form von Bierflaschen. ihres „Schatz, In manchen Auseinanderfür Kavalleriein Leipzig gearbeitet Bis heuteist hatdieHerr Blüher altsteinzeitliche Müll Säulenarchitektur. Vier Löcher nach Ritus mitsetzungen sich führte. Die Frau eine Blüher Seite fertiggestellter bestattet. Einem Individuum eines bärtigen Christus ichelbgermanischem dir helfen?“ faltet offiziere zu. Töpfereiabfall hat. Ungeklärt bleibt, ob die nicht verstanden, wiemit einenu iemand zeggen dat er behalve dit soort filmpjes ook (Ik hoor s einzigen Arbeitstages weisen es als Beschlag eines ebenfalls verbrannt und desihren Oybiner Stücks gedeutet werden. Im Detail wurde neben zwei FeuersteinHeiligenschein und LendenMann auch hat kräftig Köpfe Überreste von freistesimple Kupferspirale als Vereckt, denn ein längerer Reliquiars oder Tragaltars in der Urne deponiert. Es einen stumpf abgeschnittenen vergleichbare Figuren haben klingen einSoldatenfiguren bemerkenswertes tuch sowie zwei undeutliche zusammen. henden oder hütungsmittel wirken kann! een onmetelijke verzameling crap te vinden is op YouTube. Klopt. nthalt der Steinschläger aus. Reliquiare dienten zur handelt sich um ein 105 cm Schlagkopf, die andere ist sich auch im Museum für Objekt mit ins Grab Buchstaben zu sehen, auf als Eckfiguren vongegeben: Kachelöfen ÄSTCHENWAFFEN REITERHAMMER TONKÖPFE OHRRING KRUZIFIX Zwochau vor Ort kann Aufbewahrung von Reliquien, langes Eisenschwert in einer hakenförmig gebogen und Kunst und Gewerbe und im Eine kleine waren. Kupferspirale, die der Rückseite ist die bekrönte geplant Maar dat geldt ook voor de gemiddelde bibliotheek.) ESCHLAG eschlossen werden, da den Überresten verstorbener eisernen Schwertscheide, das erinnert an einen VogelStadtgeschichtlichen Museum wahrscheinlich als Ohrring Maria mit dem Jesuskind im

che Rastspuren, wie z. B. st nach der rstellen oderRestaurierung Überreste

Heiliger oder Gegenständen eng zusammengefaltet wurde, schnabel, weswegen diese 3249 Orten. des großen Vorfeld Auf dem Wilhelm-LeuschnervonGrab heiligen Tragaltäre umBei esAusgrabungen in die Urne zuim legen. Schlagwaffen den Beinamen Gräberfeldes von mitgeführt, Liebersee von Sanierungsarbeiten Platz in erhielten. Leipzig fand man drei wurden auf Reisen Lanze und Schild komplet„Papagey“ FUNDORT FUNDORT FUNDORT ZWOCHAU FREIBERG LIEBERSEE aus in einen einer Urne die auf der Oybin kam bemerkenswerte, teilweise umenthielt jederzeit Gottestierten dieBurg Ausrüstung, wobei Neben seiner (harnisch-)eiberg: Das ursprünglich verbrannten ein eisernerin Reiterhammer glasierte ATIERUNG DATIERUNG DATIERUNG DATIERUNG Köpfe behüteter dienst feiern zuÜberreste können. vom größtenteils hölzernen Wirkung HerEntree van het Japanischen Palais Dresden. fotodurchschlagenden Zuiderlucht 00Werkstatt v. emaillierte Chr. 200000Kriegers v. Chr. 1200dem 70Waffe v.Sie Chr.kam rbig eines aus der aus 16. eiserne Jahrhundert befanden in einer er vonStück Herrnzeigt Schild nur der Schildalsren. dem sich Reiterei finden Personen HeiligenSpätlatènezeit (120 -15 v. zum Vorschein, also eine Abfallgrube und Bedeutung können daher ATERIAL MATERIAL findet MATERIAL MATERIAL er sichmit hingegen Scheinheilig Frau buckel erhalten ist. hammer auch die EIN zwischen gegitterter STEIN Die Beigaben wurden BRONZE EISEN hein Chr.). Nahkampfwaffe, die der Reiter als unbrauchbarer oder nicht ger deutliche Rastspuren Blüher manchmal die Frage eines Befehlsund WürdeSTKEILE STEINBEILE FEUERSTEINKÄSTCHENulenarchitektur. Vier Löcher nachMannes: elbgermanischem Ritus sich führte. Die eine Seite fertiggestellter Töpfereiabfall rm von Bierflaschen. ihres „Schatz, kann In mit manchen Auseinanderzeichens für KavallerieGERÄTE BESCHLAG eisen es als Beschlag eines verbrannt und des Oybiner hat gedeutet ichebenfalls dir helfen?“ setzungen faltetStücks Frau Blüher offiziere zu. werden. Im Detail liquiars oder Tragaltars in der Urne deponiert. Es einen stumpf vergleichbare Figuren haben ihren Mann auchabgeschnittenen kräftig ms. Landesamt für Am Rand dersich zweifachen Im zusammen. ehemaligen Erst nach der Restaurierung Reliquiare dienten zur handelt um ein 105 cm Schlagkopf,Braunkohledie andere ist sich auch im Museum für logie übernommene jungsteinzeitlichen tagebau Delitzsch-Südwest zeigteKunst sich und der besondere fbewahrung von Reliquien, langes Eisenschwert in einer hakenförmig gebogen und Gewerbe und im ung des Göttinger Kreisgrabenanlage von bei Zwochau Wert Stadtgeschichtlichen eines Bronzebleches Museum aus n Überresten verstorbener eisernen Schwertscheide, das wurden erinnert an einenFeuerVogelkers beDresden-Nickern konnte ein wurde, steineschnabel, aufgefunden, die einFreiberg: Das ursprünglich iligerMeinhardt oder Gegenständen eng zusammengefaltet weswegen diese in Leipzig erhalten. Auf den us einer Kollektion von so genanntes – also die deutig Spuren menschlicher farbigerhaltenen emaillierteSockeln Stück zeigt n heiligen Orten. Tragaltäre um es in Depot die Urne zu legen. Schlagwaffen den Beinamen befindet einen,auf versteinertem Bearbeitung aufweisen. zwei sich Personen mit Heiligenurden Reisen mitgeführt, beabsichtigte Lanze undNiederlegung Schild komplet„Papagey“ erhielten. die eingeritzte Meisterdjederzeit Knochen einen sowieGottesvonFUNDORT Objekten - geborgen wurde hier schein zwischen mORT tierten die Ausrüstung, wobei Möglicherweise Neben seiner (harnisch-)marke „MF“ gegitterter und Jahreszahlen FUNDORT FUNDORT dfreien Artefakten werden. enthielt zwei derLIEBERSEE altsteinzeitliche MüllWirkung Säulenarchitektur. HAU feiern FREIBERG OYBIN enst zu können. vomEsgrößtenteils hölzernen durchschlagenden zwischen 1593Vier undLöcher 1606. von Menschenhand Steinbeile, drei Dechsel, eines einzigen Arbeitstages weisen es als Beschlag eines

gte sich der besondere Nahrungsaufnahme UNDORT RESDEN-NICKERN ert eines Bronzebleches knochen) fehlen.

13

in Leipzig erhalten. Auf den Bei Ausgrabungen im Vorfeld erhaltenen Sockeln befindet des Baus einer Erdgasleitung sich die eingeritzte MeisterFUNDORT OYBIN„MF“ wurden in und Zschernitz mehrere marke Jahreszahlen Körpergräber aus 1606. der JungDATIERUNG zwischen 1593 und 1550 steinzeit ( 5500-2200 v. der Chr.) Man geht davon aus, dass entdeckt. waren in MATERIAL Meister MF, Die der Toten namentlich EISEN der typischen Hockerstellung noch nicht identifiziert werden WAFFEN bestattet. Einemgearbeitet Individuum konnte, in Leipzig wurde nebenbleibt, zwei Feuersteinhat. Ungeklärt ob die klingen ein bemerkenswertes Köpfe Überreste von freisteGrab 3249 Soldatenfiguren des Objekt mit großen ins Grab gegeben: henden oder Gräberfeldes vonKupferspirale, Liebersee kleine die alsEine Eckfiguren von Kachelöfen enthielt in waren. einer Urneals dieOhrring wahrscheinlich geplant verbrannten getragenÜberreste wurde. Obwohl Kupeinesfer Kriegers aus der seit dem 7. in Vorderasien Spätlatènezeit (120 Jahrtausend v. -15 Chr. v. bekannt Chr.). Die Beigaben wurden ist, stellt in MitteldeutschFUNDORT nach elbgermanischem Ritus LEIPZIG land ein solcher Fund im 3. ebenfalls verbrannt und

getragen wurde. Obwohl Kupdem7. ferBei in Ausgrabungen Vorderasien seitaufdem Dresdner bei Jahrtausend v. Chr. bekannt FUNDORT Neumarkt LEIPZIG Frauenkirche fand man ist,der stellt in Mitteldeutschein ca. solcher 5 x 3,5 Fund cm großes DATIERUNG land ein im 3. 1600 Kruzifix ausv. einer gegossenen Jahrtausend Chr. eine echte Blei-Zinn-Legierung. Auf der MATERIAL dar. Ausnahme KERAMIK Vorderseite ist die Abbildung REITERHAMMER Biseines heutebärtigen hat HerrChristus Blüher mit Heiligenschein nicht verstanden, und wie Lendeneine tuch sowie zwei undeutliche simple Kupferspirale als VerBeihütungsmittel Ausgrabungen Vorfeld Buchstaben wirken zuimsehen, auf kann! von Sanierungsarbeiten der Rückseite ist die bekrönte auf der Burg Maria mitOybin dem kam Jesuskind im ein eiserner Reiterhammer Arm dargestellt. Das insgeaus dem Jahrhundert samt16. nicht sehr sorgfältig zum gearbeitete Vorschein, also eine Kreuz könnte Nahkampfwaffe, Reiter ursprünglichdie alsder Pilgerzeichen FUNDORT mitZSCHERNITZ sich führte.worden Die eine Seite getragen sein, der des Oybiner Stücks hat

Arm dargestellt. Das insgesamt nicht sehr sorgfältig gearbeitete FUNDORT Kreuz könnte ZSCHERNITZ als Pilgerzeichen ursprünglich DATIERUNG getragen worden sein, der 2850 v.Verwendungszweck Chr. genaue ist MATERIAL jedoch nicht zu erschließen.

WIDO SMEETSFUNDORT DRESDEN

KUPFER

TONKÖPFE

DATIERUNG 1450 MATERIAL BLEI-ZINN-LEGIERUNG

OHRRING

KRUZIFIX

www.zuiderlucht.eu cultureel maandblad september 2007 Auf dem Wilhelm-LeuschnerPlatz in Leipzig fand man drei bemerkenswerte, teilweise glasierte Köpfe behüteter Herren. Sie befanden sich in einer Abfallgrube und können daher alsFUNDORT unbrauchbarer oder nicht fertiggestellter Töpfereiabfall DRESDEN gedeutet werden. Im Detail

Bei Ausgrabungen im Vorfeld des Baus einer Erdgasleitung wurden in Zschernitz mehrere Körpergräber aus der Jungsteinzeit ( 5500-2200 v. Chr.) entdeckt. Die Toten waren in der typischen Hockerstellung bestattet. Einem Individuum wurde neben zwei Feuerstein-

Bei Ausgrabungen auf dem Dresdner Neumarkt bei der Frauenkirche fand man ein ca. 5 x 3,5 cm großes Kruzifix aus einer gegossenen Blei-Zinn-Legierung. Auf der Vorderseite ist die Abbildung eines bärtigen Christus mit Heiligenschein und Lenden-

KIJK,

PIEKE DASSEN!

FOTOGRAFIE: F.WIDDERSHOVEN

In december 2007 verschijnt er een rijk geï llustreerd boek over

PIEKE DASSEN

ben jij aankomend kunsttalent en kun je een steuntje in de rug wel gebruiken? meld je dan aan voor de parkstad limburg prijs 2008. kijk op www.parkstadlimburgprijs.nl voor meer info.

14


#POOFGBOUFONVTFVN .BBTUSJDIU .BJ5IV1FSSFU-BOEPG $SZTUBM 'PDVTSPOEMFJEJOHPQ EPPS1BVMBWBOEFO#PTDI 4PM-F8JUU /JFVXFXBMMESBXJOHDFOUSBBM JODPMMFDUJFQSFTFOUBUJFUN -VDJBOP'BCSP%F;VJMWBO (FOLUN 3JKLTNVTFVN.BBTUSJDIU 'SPN7VMDBOµT'PSHF UN

13, 19, 20, 26, 27 mei 2007

za 22 september 2007 16.00 uur - 19.00 uur

erik habets killaars, killaars & villevoye uit de klei getrokken

Bij de Bron

underground gallery van sint fiet za 29, zo 30 sept., zavan 6, zosint 7 okt. underground gallery fiet geopend van 14.00 tot 17.00 geopend van 14.00 uur tot 17.00 uur

van sint fiet / v e r z a m e l a a r v a n k u n s t / h a g e n g a a r d 4 9 6 2 2 7 h e m a a s t r i c h t

XXXCPOOFGBOUFOOM

20 jaar

Kunstdagen Wittem

www.kunstdagenwittem.nl [email protected] reserveren: 045 57 08 790 (9-17 uur) [email protected]

15

Van 9 t/m 30 september 2007 Kloosterbibliotheek Wittem Programma met Limburgse kunstenaars, musici, componisten, dichters en schrijvers, (wereldpremière M. Geller) beeldenexpositie in Kloostertuin

met: Stoomtrein Film arrangement, literatuur en muziek rondom Pierre Kemp en Wiel Kusters, Chagalldag, Galitzin Quartet; winnaars Ch. Hennenconcours, culinair concert, Theodora Geraets, John Bröcheler en vele anderen


Verborgen

inkijk

Uit de reeks ‘Zonder zon’ (gemengde techniek) van Christina de Vos

Een ernstige ziekte dwong J.A.A. van Doorn (Maastricht, 1925) om vaart te maken met ‘Duits socialisme’, een boek met een politiek incorrect standpunt over Hitlers populariteit. Het boek zal na vertaling verhitte discussies losmaken, verwacht Cyrille Offermans. Hij spreekt van “een onthutsende prestatie”.

Zonder zon

door Wido Smeets

door Cyrille Offermans

e kent bijna niemand die het boek heeft uitgelezen; veel mensen vinden ‘Zonsopgangen boven zee’ (1977) van Jeroen Brouwers langdradig en onappetijtelijk. Maar Christina de Vos kreeg er geen genoeg van. Ze las het vier keer. De eerste keer was heftig, vanwege de inhoud, de volgende keren openbaarde zich de structuur van het werk: de compositie, de woordkeus, de poëtische lagen die de schrijver onder de handeling legt. Die handeling is tamelijk beperkt: een man van bijna veertig en een half zo oude vrouw komen vast te zitten in een lift, op weg naar haar woning om de liefde te bedrijven. Het verhaal bestaat vooral uit de gedachten en herinneringen in ’s mans hoofd tijdens hun gedwongen samenzijn. De Vos (1965) werd drie jaar geleden op het werk van Brouwers geattendeerd door het ro theater in haar woonplaats Rotterdam, dat een voorstelling wijdde aan ‘Zonsopgangen boven zee’. Ze werd gevraagd schilderijen te maken die gebaseerd waren op het boek, maar ze vond de termijn te kort. Nieuwsgierig geworden naar het boek las ze het toch, en daarna de rest van Brouwers’ oeuvre. Vervolgens wijdde ze alsnog een reeks van doeken aan het boek. Een deel van die reeks is nu te zien bij galerie Wansink in Maastricht. Galeriehouder Bert Wansink werd ooit door Klaas Gubbels geattendeerd op het werk van De Vos, die aanvankelijk vooral (houtskool)tekeningen maakte. Die techniek gebruikt ze nu ook op haar doeken: de eerste aanzetten doet ze met houtskool, daarna komt de verf. De schetsen blijven, net als bij Gubbels, zichtbaar: ze leiden de ogen van de kijker over het doek. Het is helder, letterlijk transparant werk, zorgvuldig opgebouwd, met spaarzaam aangebrachte kleurtoetsen. Robuust en ongemakkelijk is het, net als Brouwers’ roman. Maar de schilderijen zijn nadrukkelijk niet bedoeld als illustraties. “Ik denk dat ik in mijn hoofd mijn eigen versie van het boek heb gevormd”, zegt De Vos. Opvallend is de collagetechniek die ze daarbij gebruikt: zoals vroeger bij haar tekeningen plakt ze stukken doek op het schilderij. Het biedt haar de vrijheid om als het ware opnieuw te beginnen. Zoals bij veel tekenaars die gaan schilderen, heeft het gevoel van onherroepelijkheid van het werken met (acryl)verf op doek haar lang weerhouden om te schilderen. Nu ze haar eigen modus heeft gevonden, is dat voorbij. De expositie ‘Zonder zon’ laat werk zien waar stiel en thematiek op pakkende wijze samenvallen.

e versnelde informalisering van de late jaren zestig lijkt hem niet te hebben geraakt. Dat menig collega-docent zich door zijn studenten plotseling bij de voornaam liet noemen – om daar niet veel later spijt van te krijgen als haren op zijn hoofd – was voor hem geen reden dat ook te doen. Vóór die tijd heette hij J.A.A. van Doorn, na die tijd was het niet anders. De biografische informatie achterop zijn boeken bleef onverminderd minimaal. Veel meer dan zijn (vroegere) beroep (hoogleraar in de sociologie) tref je daar niet aan. Soms nog zijn geboortejaar (1925), zelden zijn geboorteplaats (Maastricht), nooit zijn voornaam. Met gebrek aan vriendelijkheid heeft dat niets te maken, wel met het besef dat een zekere distantie zowel in de wetenschap als het onderwijs noodzakelijk is. Het one man, one vote van de antiautoritaire studentenrevolte van indertijd moet hem volslagen irrationeel zijn voorgekomen – alsof kennis het resultaat zou kunnen zijn van onderhandelen of van de meeste stemmen gelden. In zijn boeken hanteert Van Doorn bij voorkeur de bovenpersoonlijke ‘wij’-vorm die gangbaar is in de geleerdenrepubliek, de eerste persoon enkelvoud reserveert hij voor de summiere autobiografische passages en persoonlijke observaties. Maar al snel blijkt dat die objectiverende houding betrokkenheid niet in de weg staat. Integendeel, temidden van mediastrategen die liefst al het

Z

Christina de Vos, Zonder zon. Van 2 september t/m 13 oktober, Galerie Wansink, Kapoenstraat 20 Maastricht. www.galeriewansink.nl

16

D

nieuws zouden personaliseren en theatraliseren, blijkt Van Doorns wetenschappelijke instelling, zijn grote kennis van zaken en zijn neiging nooit zomaar iets te roepen, een verademing. Ook als columnist voor HP/de Tijd en Trouw toont hij zich terughoudend, zakelijk en onafhankelijk, ongeacht de soms zeer onmodieuze en controversiële standpunten waar dat toe leidt. De figuur van de intellectueel als prima donna, die met graagte nog wat spectaculaire pirouettes draait als het hysterische gevolg daarom vraagt, is hem een gruwel. Van Doorn is zelden op tv. Ook is hij geen groot liefhebber van het genre interview. Hij weet dat de dwang van de omstandigheden tot ongenuanceerdheid leidt, vaak ook tot tendentieus knippen en plakken. Van Doorn is allereerst schrijver, en een veel betere dan de meeste academici. Het zal niet verbazen dat hij zich de laatste jaren fervent tegenstander heeft betoond van het populisme dat in de meeste westerse landen de politieke scène steeds meer is gaan domineren. Voor Fortuyn had hij geen goed woord over. Weliswaar ging hij nog niet zover als de betreurde hoofdredacteur van de Groene Amsterdammer, Martin van Amerongen, die de zelfbenoemde redder des vaderlands nog voor diens finale zegetocht ‘een niet geheel goed snikke ijdeltuit en charlatan’ noemde, maar inhoudelijk scheelde het niet veel. Fortuyn belichaamde alles wat

Van Doorn funest vindt: hij sprak zijn potentiële volgelingen naar de mond, was dus in hoge mate inconsistent, versimpelde complexe problemen zozeer dat ze onmiddellijk oplosbaar leken en was bovenal uit op persoonlijke macht. Bovendien moet het Van Doorn hebben gestoken dat het Fortuyngenootschap er prat op ging het thema van de multiculturele samenleving bespreekbaar gemaakt te hebben. Zelf behoort hij – met collega-sociologen als Bart Tromp, Frank Bovenkerk, Kees Schuyt en Abram de Swaan – tot degenen die dat veel eerder en veel genuanceerder hebben gedaan, onder meer in zijn ‘Notities over Zuid-Afrika’ in Een kwestie van overleven (1991), misschien zijn meest persoonlijke boek, en in Indische lessen (1995), waarin hij de dilemma’s onderzoekt waarvoor het koloniale bestuur in het islamitische en multiculturele Indïe werd gesteld. Maar Van Doorns wetenschappelijke carrière begon dichtbij huis. Uit het magazijn van de bibliotheek in Maastricht heb ik twee boeken laten opdiepen die daarvan getuigen. Het ene heet Woningtoestanden te Maastricht, het andere Het nieuwe Tricht, een economische geschiedenis van de stad tussen 1815 en 1940. Eigenlijk zijn het geen echte boeken, het gaat zogezegd om producties in eigen beheer, vervaardigd met de technische middelen van 1945: ingebonden pakken dun doorslagpapier die met minimale regelafstand tot de randen zijn vol getypt. Vermoedelijk heeft de


achter initialen

Op 8 februari 1942 kwamen op het Vrijthof leden van de NSDAP, NSB, BDM en andere belangstellenden bijeen tijdens de ‘inmars der vaandels’. foto Niod

jeugdige geleerde ze ook zelf begin 1945 bij de Stadsbibliotheek ingeleverd. Maar elke meewarigheid over zoveel prille ambitie – zo blijkt bij lezing al gauw – is misplaatst. Het zijn, ook nu nog, hoogst leerzame geschriften. En wie beseft dat dit het werk is van een achttien- à negentienjarige kan niet anders dan verbaasd zijn pet afnemen. In Woningtoestanden te Maastricht concentreert de auteur zich aanvankelijk op de sociale gevolgen van de industriële revolutie tussen 1840 en 1860, de jaren waarin Maastricht uitgroeide tot een ‘zwoegende, stampende nijverheidsstad’. Dan gaat het dus over Regout cum suis, die er als enigen in Nederland niet voor terugschrokken nachtarbeid te laten verrichten door kinderen. Ook werden ovenwerkers in de aardewerkfabrieken gedwongen de oven leeg te halen als die nog gloeiend heet was – het lijkt op de recente gruwelberichten over

Chinese slavernij. Wie aan deze en latere ellende onder het Maastrichtse proletariaat schuldig is, maakt de importLimburger Van Doorn drastisch duidelijk. Behalve de ‘liberaalonverschillige’ houding van de bazen, betreft dat de ‘hogere geestelijkheid’, die steevast partij koos voor de rijken, én ‘het tevreden en lijdzame volkskarakter’ van de zuiderling. Aan het slot van Het nieuwe Tricht, waarin de auteur zijn enthousiasme voor het socialisme nauwelijks kan onderdrukken, geeft hij die lijdzaamheid een positieve draai: Maastricht is een cultuurcentrum, de Maastrichtenaren zijn levensgenieters voor wie de economische en materiële kanten van het bestaan bijzaak zijn. Van Doorn dankt zijn landelijke bekendheid vooral aan het samen met C.J. Lammers geschreven standaardwerk Moderne sociologie (1959), waaruit vele generaties studenten de beginse-

17

len van het vak hebben geleerd. Maar het is niet gewaagd te veronderstellen dat zijn toekomstige roem vooral zal berusten op het zojuist verschenen boek Duits socialisme. In de inleiding zegt hij ‘door persoonlijke omstandigheden’ tot meer haast bij het schrijven te zijn gedwongen dan hem lief was. Die omstandigheden, begreep ik uit een zeldzaam interview, bleken van doen te hebben met een ernstige ziekte. Het materiaal voor het boek had hij in de loop van vele jaren verzameld, maar het zou in een la zijn blijven liggen als hij niet door een bevriende collega tot schrijven was aangezet. Een jaar later lag het in de winkel – een onthutsende prestatie. Duits socialisme is een even origineel en gedurfd – want politiek incorrect – als overtuigend boek. Van Doorn laat zien dat de sociaal-democratie in Duitsland, het kernland van het socialisme, uiteindelijk ten onder is gegaan

aan theoretisch dogmatisme en een volstrekt onvermogen om de Duitse arbeidersklasse te enthousiasmeren. De nazi’s hadden de arbeiders méér te bieden – dat is de pijnlijke, taboeschendende maar onontkoombare hoofdstelling van zijn boek. Dat zoveel Duitsers Hitler steunden, en vaak ook na de oorlog nog positief oordeelden over het Derde Rijk, had te maken met de wel degelijk serieus te nemen socialistische, ja zelfs ‘arbeideristische’ component van zijn politiek. De arbeiders gingen er na 1933 aanzienlijk op vooruit, massaal kregen ze een vakopleiding en werk met snelle promotiekansen en sterk verbeterde arbeidsvoorwaarden. Hitler had niet alleen een plebejische afkeer van intellectuelen en moderne kunstenaars, maar vooral ook van elke vertragende bureaucratie en scherpslijpende ‘Juristerei’. Het Derde Rijk was geen logge

bureaucratie, zoals vaak gedacht wordt. Eerder was het een ongekend competitieve, dynamische, toekomstgerichte prestatiemaatschappij, die op perverse wijze ruimte bood aan persoonlijk initiatief, ook van de gruwelijkste aard, mits het aansloot op Hitlers nationalistische en imperialistische machtspolitiek. Het ging om een totale mobilisering van energie, om een voortzetting van het nagenoeg algemene oorlogsenthousiasme van 1914, dus ook om een breuk met de decadent-burgerlijke democratie van Weimar en meer nog met de starre, hiërarchische, op erfelijkheid, stand en titels gebaseerde structuren van het Pruisische keizerrijk. Het is te hopen dat ‘Duits socialisme’ gauw via vertalingen beschikbaar wordt voor buitenlandse vakgenoten, het boek zal ongetwijfeld verhitte discussie uitlokken. Intussen moet worden gevreesd dat een ander potentieel boek voor altijd in de archiefkasten van Van Doorn verborgen zal blijven. Op diverse plaatsen is te lezen dat hij het grootste deel van de oorlog – eerst in Maastricht, waar hij getuige was van het binnentrekken van de Duitse troepen, later als onderduiker bij familie in Nuth – een dagboek heeft bijgehouden waarin hij alle oorlogshandelingen ‘met mierenijver’ heeft vastgelegd. Ook verzamelde hij ‘honderden kranten, tijdschriften, pamfletten en andere bescheiden memorabilia’, ruim voldoende materiaal om een prachtig autobiografisch verhaal te schrijven over de nieuwsgierig observerende jongen die J.A.A. van Doorn was vóór hij achter die initialen zou verdwijnen. Ik zou dat verhaal maar wat graag lezen. J.A.A Van Doorn, Duits Socialisme. Het falen van de sociaal-democratie en de triomf van het nationaal-socialisme. Uitgeverij Mets en Schilt, 29,90 euro.


MSM07 adv 250x178,5mm

12-07-2007

15:41

Pagina 1

25

Visioenen van Eeuwigheid

1983-2007 concerten, (jeugd)theatervoorstellingen, lezingen en films in historische locaties in Maastricht, met o.a. · Discantus · Slagwerkgroep Den Haag · amarcord · Limburgs Symfonie Orkest · La Hispanoflamenca · Asko en Schönberg Ensemble · Studium Chorale · Prometheus Ensemble · Marja Bon, Gerard Bouwhuis, Ellen Corver en Sepp Grotenhuis · De Nederlandse Bachvereniging

vrijdag 21 t/m zondag 23 september 2007

Cultuurweekend in het buitenhuis van Nederland

UITbalie 043 3505555 · www.musicasacramaastricht.nl

18


Hendrik van Veldeke, een flexibele grensganger Het 12e eeuwse fenomeen Hendrik van Veldeke leefde op de grens van twee taalgebieden. Daarom is zijn oeuvre het startpunt van de Nederlandse en de Duitse literatuur. De pionier die aan de basis stond van een nieuwe middeleeuwse volkstaalliteratuur, wordt nu in Hasselt en Maastricht uit de mottenballen gehaald.

Hendrik van Veldeke op een muurtje in Hasselt. foto Zuiderlucht

door Fons Geraets

Z

ou de Hasseltse schepen van cultuur inmiddels het boek The Creative City van Richard Florida op z’n nachtkastje hebben liggen? Kwam hij halverwege tot de conclusie dat een jenevermuseum en een standbeeld van Suske & Wiske wat mager is om de stad op te stoten in de vaart der volkeren? Kreeg hij plots de ingeving dat good old Hendrik van Veldeke een ideale city marketing tool is? Hoe het ook zij, de Belgisch-Limburgse hoofdstad staat vanaf volgende maand in het teken van deze eerste bij naam bekende dichter uit de Nederlandse literatuurgeschiedenis. Nee, Veldeke is niet de auteur van ‘Hebban olla vogala nestas’. De eerste literaire zin in het Nederlands stamt uit de elfde eeuw, terwijl Veldeke pas rond 1128 werd geboren – vermoedelijk in Spalbeek, onder de rook van Hasselt. Hij mag een euregionalist avant la lettre worden genoemd. Frits van Oostrom, kenner van de middeleeuwse literatuur, noemt hem in zijn monumentale boek Stemmen op Schrift (2006) een ‘flexibele grensganger’. Veldeke opereerde immers in het Maasland,

19

een lappendeken van gebiedjes, graafschappen en hertogdommen. “In de streek van Maas en Nederrijn was geen gebrek aan wereldse elite”, aldus Van Oostrom. “En de adel onderhield hartelijke betrekkingen met de clerus. Die kruisbestuiving van kerk en wereld leidde tot een bloei van de kunst en de economie. Ook de vernieuwing van Veldeke – hij introduceerde de hoofse literatuur – viel op dit snijvlak van culturen in vruchtbare aarde.” Veldeke schreef in het MiddelNederlands, Limburgs en Duits. Vandaar dat ook de Duitse literatuur bij hem begint. Om met de middeleeuwse schrijver Gottfried van Straatsburg te spreken: Er impete daz êrste rîs in tiutéscher zungen (Hij entte het eerste takje op Duitse tongen). Veldekes oeuvre bestaat uit poëzie, minneliederen, heiligenlevens en romans. Zijn eerste werk is de Sente Servas, bestaande uit zesduizend hagiografische gedichten over de heilige Servatius, de Armeense diplomaat die het schopte tot patroonheilige van Maastricht. Volgens Van Oostrom was de plaatselijke koster Hessel, tevens uitbater van een logement dat door pelgrims werd gefrequenteerd, de mecenas van Veldeke. “Hessel had er dus alle belang bij dat reclame werd gemaakt voor Maastricht als bedevaartsstad. Hier waren de kerkschatten van Sint-Servaas te zien: zijn gebeente, kromstaf en zilveren sleutel. Maar de tekst is niet alleen propaganda, ze is levendig en dramatisch. Zijn epische vormvaste rijm, zo verfijnd als de goudsmeedkunst

uit die tijd, paste hij toe op een sacraal verhaal. Dat was uniek.” Een ander hoogtepunt is de ‘Eneide’, een ridderroman gebaseerd op Vergilius’ epos over de Trojaanse halfgod Aeneas. Het lemma ‘Heinric van Veldeke’ van de Limburgse versie van Wikipedia vermeldt in onvervalst Nuths dialect dat “dit wèrk is gesjriëve rond 1175 op ’t hof van de graaf van Kleve” en dat “allein de Middelduutsje vertaling van de Eneide de historie haet euverlaef”. Van schrijver en uitgever Paul Weelen, al jaren gefascineerd door de figuur Veldeke, verscheen onlangs de roman De droom van de minnezanger. Ter voorbereiding bezocht hij alle plekken waar Veldeke zijn leven heeft doorgebracht: kloosters, kastelen en landschappen in Sint-Truiden, Mainz en Thüringen. “Het is een verslaving die al tien jaar duurt. Ik begin me zelfs met hem te identificeren”, zegt Weelen. “Veldeke was reislustig, maakte liedjes, gaf optredens, schreef boeken en paste zich steeds talig aan zijn publiek aan. Dat doe ik ook allemaal.” Heb je voor de romanvorm gekozen omdat zijn leven in nevelen is gehuld? “Dat valt wel mee. Wat bekend is, is te weinig voor een historisch boek en te veel voor een roman. Maar alle feiten in mijn boek kloppen. Zo kwam hij regelmatig aan het hof van de Duitse keizer Frederik Barbarossa. Collega-schrijver Ton van Reen deed de suggestie om van Veldeke een homoseksueel te maken. Maar dat ging me toch een stap te ver.” Waarom is Veldeke zo onbemind bij het grote publiek? “En dat voor zo’n groot dichter, revolutionair omdat hij religieuze én wereldse thema’s aansneed. Tja, het is de schuld van de intelligentsia die de eigen roots het liefst verzwijgt. Umberto Eco schrijft over dezelfde periode en zijn romans

verkopen als een tierelier! Misschien had ik er ook een detective van moeten maken… Of zou Veldeke geassocieerd worden met de gelijknamige dialectvereniging en dus met stoffig en ouderwets?” Hoewel schrijver-essayist Cyrille Offermans niet kan worden betrapt op een overmatige belangstelling voor literair-historische aspecten van eigen streek, vormt het werk van Veldeke een uitzondering. Als lid van de commissie die in opdracht van het Letterkundig Museum in Den Haag het Pantheon van onze honderd grootste dode schrijvers heeft opgesteld, maakte Offermans zich sterk voor nominatie van de Maaslandse minnezanger: “Bij Veldeke begint onze literatuur en meteen op hoog, op z’n minst interessant, niveau. Ik vind het trouwens niet geheel verantwoord om zijn werk tot de Limburgse of Nederlandse literatuur te rekenen, eenvoudigweg omdat die nog niet bestonden als geografische eenheden.” Een ander probleem vormt volgens Offermans de toegankelijkheid. “Zijn werk is moeilijk leesbaar. Het is eigenlijk alleen te doorgronden door neerlandici en kenners van de middeleeuwse filologie.” Zo’n connaisseur is de uit Maastricht afkomstige letterkundige Ludo Jongen. Hij legt de laatste hand aan een jeugdboek met de dubbelzinnige titel. ‘Het raadsel Van Veldeke’. In 1993 vertaalde Jongen de Servaas legende waarvan hij vorig jaar een Engelstalige versie verzorgde. Jongen: “Die is zelfs aangeschaft door de bibliotheek van Hongkong.” Van 6/10 t/m 6/1: manifestatie Via Veldeke in Hasselt. www.vivaveldeke.eu Op 29/9: boekpresentatie ‘In de schaduw van de keizer’ van Jozef D. Janssens in provinciehuis Maastricht. www.walburgpers.nl


Een muurtje metselen is ook mooi Meer dan veertig jaar delen dichter en hoogleraar Wiel Kusters (Spekholzerheide, 1947) en pianiste Tonie Ehlen (Sittard, 1946) hun leven. ,,Muziek werkt versmallend, alles gaat er in zitten.” door Emile Hollman

T

onie: ,,Ik groeide op in een gezin met zes meisjes. Dat geeft een groepsgevoel, dat heeft me nooit meer losgelaten, ook al waren we allemaal anders.” Wiel: “Een gemeenschap van individualisten.” Tonie: “Je hebt altijd die zussen, een houvast. Mijn vader was onderwijzer maar kwam uit een boerenfamilie en wilde ons meisjes iets meegeven. Op een dag werd met kar en paard van opa een piano gebracht. Er lag een zeil overheen want opa mocht niet merken dat het een piano was. Dat zou hij grote onzin hebben gevonden. We kregen allemaal achter elkaar een half uur les. Later kregen we een platenspeler. Daar kregen we een paar langspeelplaten bij zoals het pianoconcert van Rimsky-Korzakov. Dat is me heel dierbaar geworden, mijn ingang tot de muziek.” Wiel: ,,Dat concert hoor je nóóit ergens. Als Tonie 65 wordt, moet ze dat met het LSO spelen, vind ik.” Tonie: ,,Ik weet niet of het objectief een echt goed stuk is, hoor. Als ik me met muziek engageer, ben ik de laatste om dat objectief te beoordelen. Er zijn maar weinig stukken die ik heb gespeeld waar ik niet van ben van gaan houden.” Wiel: ,,Je kunt ook zeggen: je speelt niet waarvan je niet houdt.” Tonie: ,,Nee, want ik krijg ook stukken moderne muziek, die ik eerst op de piano moet verkennen om er een beeld van te krijgen. Daarbij verbind ik me eigenlijk meteen al met zo’n stuk.”

Wiel: ,,De muziek bij ons thuis in Spekholzerheide, jaren vijftig, begin jaren zestig, beperkte zich tot de Duitstalige radio Luxemburg. Sinds ik Tonie tegenkwam in 1966 heb ik enorm veel klassieke muziek gehoord. Ik heb een grote voorkeur voor liederen, vooral van Schubert. Maar ik houd ook van chansons. Woord èn muziek.” Tonie: ,,Toen ik klein was dacht ik nog: hoe kan iemand met zoiets saais als muziek verder gaan? Ik was zestien en wilde topturnster worden. Op aanraden van een vriendje van mijn zus Margriet, die componist is geworden, ben ik toelatingsexamen gaan doen op het Conservatorium. Alleen maar om eens een jaartje echt goed les te krijgen. Dat was meteen ook de eerste en laatste keer dat ik zonder zenuwen heb gespeeld. Want ik zat op de kweekschool, zou toch onderwijzeres worden. Jo Dusseldorp speelde een sonate van Mozart voor en ik dacht: ‘Wow, dat wil ik ook’. Ik wilde onmiddellijk van de kweekschool af. Thuis waren ze er niet blij mee. De piano ging op slot en ik kwam mijn bed niet meer uit. We sloten een compromis. Ik mocht van de kweek en naar het Conservatorium, maar moest tegelijkertijd naar het Avondlyceum in Heerlen. Daar kwam ik Wiel tegen.” Wiel: ,, Ik zat daar omdat ik journalist wilde worden. Ik had een briefje geschreven naar de Maas- en Roerbode maar kreeg als antwoord dat ik aan Mulo-B niet genoeg had. Vandaar. Ik ben toen op kantoor gaan werken, ’s avonds naar school. Als ik een

20

gedicht had geschreven, liet ik het Tonie lezen.” Tonie: “Je stond naast mijn piano en dan moest ik stoppen met spelen om te lezen. Ik moest heel erg oppassen wat ik erover zei, want ik had het gevoel dat ik gemakkelijk iets verkeerds kon zeggen. Vaak zat Wiel te lezen als ik studeerde. Tijdens het studeren zijn er altijd een paar plekken die open zijn, waar je niet kunt komen, witte plekken. Soms vallen die onder druk, tijdens een concert, op hun plaats. Dat zijn dé momenten. Voor concerten heb ik mezelf behoorlijk moeten trainen. De ene keer heb ik een heel sterk gevoel van ik kan het wel en de andere keer een hevige vorm van faalangst, terwijl de voorbereiding niet minder goed was. Wil je tien keer achter elkaar een identiek en stabiel concert horen dan moet je niet bij mij zijn. Je doet het voor die momenten dat het wel lukt en je boven jezelf uitstijgt.“ Wiel: ,,Je loopt bij Tonie altijd het risico, dat het werkelijk schitterend wordt. Maar dan ook buitengewoon. Het moet ook allemaal maar op dat ene moment lukken. Zelfs de allergrootsten sterven volgens mij duizend doden voordat ze op moeten.” Tonie: “Mijn leerlingen op het Conservatorium hebben er baat bij, dat ik weet wat podiumangst is. Tegen hen zeg ik: zo erg als ik het heb, kan jij het niet hebben. Dat helpt.” Wiel: “Ik en Tanneke, onze dochter, kunnen wel zeggen tegen Tonie: je kunt het, maar dat werkt niet.” Tonie: ,,Het is een vreemd soort

angst. Als ik iets heel mooi vind, dan begint de huid op mijn schedel te krimpen. Dan weet ik dat ik heel erg moet oppassen om niet meegesleurd te worden door mijn eigen ontroering. Ik ben bang verlamd te raken tijdens een uitvoering. Dat je het gevoel hebt dat je jezelf moet toespreken om niet te stoppen. Maar gelukkig gebeurt me dat nooit echt. Er zijn spelers die een prachtig concert spelen en na afloop zeggen dat ze ondertussen aan het invullen van hun belastingformulieren zaten te denken. Ik heb in al die jaren natuurlijk een heel ontwikkelingsproces doorgemaakt. Eerst speel je een stuk zoals je denkt dat het goed is. Daarna ga je meer rekening houden met de bedoelingen van de componist. En pas daarna kom je, op basis van dat alles, dichter bij je eigen persoonlijkheid en komt het er op aan om met je eigen creativiteit en persoonlijkheid een stuk goed te laten klinken.” Wiel: ,,Ik heb geen faalangst of zo. Natuurlijk ben je hartstikke benieuwd naar wat de critici ervan zullen zeggen. Ik zou teleurgesteld zijn als er niet werd gereageerd. De poëziekritiek in Nederland vind ik heel partijdig. De modieuze, maar eigenlijk heel ouderwetse opvatting is dat goede poëzie zowel de taal als de lezer ‘ontregelt’. Het moet vreemde, rare taal zijn. Maar ik ben niet uit op verwarring. Wel op verwondering. Ik ben me in de loop der jaren veel meer vrijheid en parlando-achtige dingen gaan permitteren, waardoor ik me aan de dogma’s van de kritiek onttrek. Ik heb wel een publiek. ‘Als kind moest ik een walvis eten’ heeft weinig recensies gehaald, maar was desondanks vrij snel uitverkocht.” Tonie: ,,Je moet dat verhaal eens vertellen van die kaart op straat...” Wiel: ,,Ja? Nou ja, ik loop een

paar jaar geleden door de stad en zie op straat een half geopende envelop liggen met een correspondentiekaart die er zo’n beetje uitsteekt. Ik raap die op en zie dat er enkele dichtregels worden geciteerd. Ach, dit is zo ongeloofwaardig... Iemand stuurde dus kennelijk aan een geliefde mijn gedicht ‘De kristaltwijg’ als, zo schreef hij, een van de mooiste liefdesgedichten die

De kristaltwijg Een tak, geworpen in een schacht. Vergeet hem, maar vergeet hem niet. Een regel in het wit gedacht. Hij valt en groeit tot lied. Twijg in duister, vol kristallen. Edelstenen, zout op hout. Hij ligt, maar wil nog dieper vallen. Ik leef, wat mij weerhoudt. Wiel Kusters uit: Laatst, Querido, Amsterdam, 1989.

hij kende. En die geliefde verloor dus die kaart. Zonde! Maar het is echt gebeurd! Nou ja, dan win je een prijs, dat gevoel heb je dan. Het is een gek verhaal natuurlijk en als schrijver kan ik verder niks mee. In mijn gedichten gaat het nooit om dit soort gekke dingen, maar om ogenschijnlijk gewone momenten, waaraan ik - als het lukt - een soort glans kan geven waardoor het toch bijzonder wordt.” Tonie: ,,Ik schrijven? Ha ha. Ik heb ooit eens met een gedicht over de Sjteine Sjloes in Sittard in Veldeke gestaan. Die Stenen Sluis is een plek van mijn jeugd. Die zich trouwens net als bij Wiel afspeelde in een mijnwerkersomgeving, Sanderbout. Ik


family affair

heb ook nog steeds de neiging om in mijn muziek de grond te voelen: kunst is prima hoor maar laten we er alsjeblieft niet al te verheven over doen. Vroeger heb ik me vaak afgevraagd of die muziek niet te elitair was, of de wereld hier beter van werd. Die twijfel is altijd ergens blijven knagen. Ik heb een hekel aan dweepzucht, of het nou om muziek gaat of om literatuur. Een muurtje metselen is ook mooi. Wat schrijven betreft, muziek is minder van het leven dan de literatuur, ze is ongrijpbaarder. Muziek begint daar waar het woord ophoudt.” Wiel: ,,Je kunt ook zeggen: poëzie begint daar waar muziek ophoudt. Soms is er behoefte aan een iets directere uitdrukking. Toch achten veel schrijvers muziek het allerhoogste omdat het zich losmaakt van woorden en begrippen die we hanteren. Welke invloed de aanwezigheid van muziek op mijn poëzie heeft? Ik weet het echt niet. Klank is belangrijk, om de betekenis te verruimen, waardoor die verder reikt dan de precieze en afgebakende betekenis die woorden hebben. Daarom ben ik zo blij dat mijn gedichten nu ook op een cd zijn verschenen.” Tonie: ,,Ik lees uiteraard alles van Wiel maar ik zit niet zo in de poëzie, ik ben een romanlezer. Wiel heeft meer muziek tot zich genomen dan ik gedichten ben gaan lezen. Het is ook anders, je kunt niet gelijk oversteken. Muziek werkt versmallend, alles gaat er in zitten.” Wiel: “In muziek lost alles op...” Op 30 september presenteren Wiel Kusters en Tonie Ehlen in Wittem het Knittelalfabet, met muziek van Mathieu Geelen en illustraties van Gèr Boosten. Zie www.kunstdagenwittem.nl Info over de cd ‘Een oor aan de grond’ : [email protected]

foto’s Romy Finke

21


Museum voor moderne en hedendaagse kunst

gehuisvest in het Glaspaleis Bongerd 18 / Postbus 1, NL 6400 AA Heerlen +31 (0)45 577 22 10 / [email protected] / www.stadsgalerijheerlen.nl di, wo, vrij 11:00-17:00 uur / do 11:00-20:00 uur / za/zon- en feestdagen 13:00-17:00 uur Het museum is gedurende het Cultura Nova Festival 24/08/07 > 02/09/07 én op donderdagavond van 17:00-20:00 uur GRATIS TOEGANKELIJK

24/08/07 > 11/11/07

ENCOUNTERS

ENCOUNTERS ONDERZOEKT DE DOMINANTE BEELDCULTUUR ÉN MOGELIJKE ALTERNATIEVE VISIES IN LANDEN MET TOTALITAIRE REGIMES. ENCOUNTERS MAAKT DUIDELIJK DAT REPRESSIEF GEDRAG DICHTERBIJ IS DAN JE DENKT EN DAT ER SOMS GROTE BELANGEN IN HET SPEL ZIJN OM ONTMOETINGEN TEGEN TE GAAN. ENCOUNTERS TOONT PROJECTEN DIE STEREOTIEPE BEELDEN - VAAK BEVESTIGD DOOR DE 'OFFICIËLE' MEDIA - DOORBREKEN EN EEN ANDER, PERSOONLIJK VERHAAL VERTELLEN. VERRASSENDE, EN SOMS ONGEMAKKELIJKE, ONTMOETINGEN IN O.M. IRAN, AFGHANISTAN, OEZBEKISTAN, RUSLAND, NOORD-KOREA, CHINA, DE VOORMALIGE DDR EN HET WORLDWIDEWEB.

>

Sergei Shutov (RUS) / Abacus

REZA ABEDINI IR & HANS WOLBERS NL AZRA AKSAMIJA AT LUIS BERRÍOS-NEGRÓN PR NELE DECOCK B ERIK FRANSSEN NL PIETER GEENEN B MARIAM GHANI AF/US MAXIMILIAN GOLDFARB US G.R.A.M. AT EYTAN HELLER IL ROB HORNSTRA NL STANI MICHIELS B ANOEK STEKETEE NL NIELS STOMPS NL THE INSTITUTE FOR INFINITELY SMALL THINGS US PROSPEKTOR NL & PARTIZAN PUBLIK NL

9 SEPTEMBER 2007 - 27 JANUARI 2008

ROCK MY RELIGION EEN MANIFESTATIE OVER HEDENDAAGSE KUNST EN RELIGIE 09-09 2007- 04-11 2007 09-09 2007- 25-11 2007 31-08 2007- 25-11 2007 18-11 2007- 27-01 2008

RELIGION MY ROCK een voettocht van Oda naar Anna EXODUS een mobiele tentoonstelling CROSS-OVER projecten op locatie DE GEWELDLOZE EN DE GEWELDDADIGE een tentoonstelling in het Odapark

centrum voor hedendaagse kunst Merseloseweg 117, 5801 CC Venray T +31 (0)478 513690 | [email protected] | www.odapark.nl Openingstijden dinsdag t/m zondag van 11:00 – 17:00 uur. Gratis entree

Deelnemende kunstenaars: Gerrie Abels (NL), Monique Bastiaans (S), Jeroen van Bergen (NL), Jeroen Bisscheroux (NL), Peter Bogers (NL), David Cerny (CZ), Jos Deenen (NL), Sidi El Karchi (NL), Gregory Green (UK), Daan de Haan (NL), Aad de Haas (NL),Erik Habets (NL), Jacqueline Hanssen (NL), Joep Jacobs (NL), Reinier Kurpershoek (NL), Erik van Maarschalkerwaard (NL), Mally Mallinson & Shaun Doyle (UK), Pascalle Mansvelders (NL), Dominique Mc Gill (UK), Ciprian Muresan (RO), Johan Muyle (B), Adriaan Nette (NL), Toos Nijssen (NL), Picture Parking (NL), Anne Katrin Puchner (D), Jack Reubsaet (NL),Tanja Ritterbex (NL), Sergei Shutov (RUS), Helmut Smits (NL), Mieke Smits (NL), Devora Sperber (USA), Bas de Wit (NL), Gonda van der Zwaag (NL), Cristiaan Zwanikken (NL), curatoren: Marijke Cieraad en Theo Lenders

22


Vers van de pers...

Joes Copier (4), zoon van Saskia Ubags en Maurice Copier uit Urmond.

23

Zuiderlucht maandelijks thuisbezorgd?

of schrijf een

Word begunstiger!

Stationsplein 27

Surf naar

6221 BT Maastricht

www.zuiderlucht.eu

tel: 043 350 05 91

klik op ‘begunstiger’

[email protected]

kaartje naar : Stichting Zuiderlucht

www.zuiderlucht.eu


24


Moderne villa, Rekem, België

3ooo&gflo]jhZmj]YmZ*Z&fd

N Architecten Koningsplein 16 6224 EC Maastricht Nederland T +31 (0)43 408 18 27 F +31 (0)43 362 87 90 E [email protected]

25


Agenda

‘The Last Supper’ van de Amerikaanse kunstenares Devorah Sperber, vervaardigd van klosjes garen, te zien in Petrus Bandenkerk Venray (Rock my Religion).

Architectuur > Heerlen – Architectuurweken. Van 20/9 t/m 7/10. www.vitruvianum.nl > Heerlen – Filmzaal Glaspaleis. Vierde Peutz-lezing door Hubert-Jan Henket. 3/10. www.glaspaleis.nl > Maastricht – Nederlands Architectuurinstituut. ‘Cuypers, architectuur met een missie’. Van 22/9 t/m 6/1 2008. www.naimaastricht.nl > Maastricht – Infocentrum Belvédère, Boschstraat 24. Uitreiking 17e Euregionale Architectuurprijs van Vitruvianum op 10/11, vanaf 20.00 uur. Expositie deelnemende projecten t/m 14/12. www.eap-pea.org > Rotterdam – NAi. ‘Cuypers, architectuur met een missie’. Van 22/9 t/m 6/1. www.nai.nl

kunst door Wei Shen van 7/9 t/m 15/10. www.bakkerijbergen.nl > Berg en Terblijt – Beeldentuin Giardino van 16/9 t/m 28/10 Josef Jan Michnia en Saskia Pfaeltzer. www.giardinobeeldentuin.nl > Bingelrade – Ateliers/beeldentuin van Joyce Oyen en Guido Ancion. Elke derde zondag v/d maand Open Poort. www.oyenancion.nl > Brussel – Paleis voor Schone Kunsten. A Vision for Brussels t/m 16/9. Prijs van de jonge Belgische Schilderkunst 2007, t/m 9/9. Family Kit, t/m 9/9. Candida Höfer, t/m 9/9. www.bozar.be > Den Bosch. – Kruithuis. Boulevard des Arts, met o.a. Guus Koenraads, Pierre Lumey en Mieke Smits. T/m 9/9.

Werk van Wei Shen in Kunsthuis de Bakkerij in Bergen

Beeldende kunst > Aijen (Bergen) – Galerie Pictura. Lex Heilker en Annette Koek. T/m 29/9. Vanaf 6/10 groepstentoonstelling 18 realisten. www.galeriepictura.nl > Amsterdam – Galerie The Living Room. Solo van Hans Lemmen. Vanaf 7/9. www.hanslemmen.nl > Antwerpen - MUHKA (Museum van Hedendaagse Kunst) Polaroids van Luc Tuymans onder de titel ‘I don’t get it’. T/m 9/9. Atelier Panamarenko. www.muhka.be > Antwerpen – Middelheimmuseum. Paul McCarthy, Air Born. T/m 28/10. www.middelheimmuseum.be > Bergen – Kunsthuis De Bakkerij. Metamorfose van Chinese

www.kruithuis.nl > Echt – Norbert Dabekaussen Kunst. Vanaf 15/9 Hans van den Eertwegh. www.dabekaussen.nl > Echt – Galerie Graus. 0475-481068. > Eindhoven – Van Abbemuseum. Triotentoonstelling Pavel Büchler, Frances Stark, Avi Mograbi. T/m 2/9. Verder Kim Schoenstadt, Lily van der Stokker (t/m 7/10) en Dan Perjovschi. Vanaf 22/9 ‘De verbeelding aan de macht’. www.vanabbemuseum.nl > Eindhoven – Galerie Judy Straten. Birgitte Birnie, schilderijen. Van 8/9 t/m 13/10. www.galeriejudystraten.nl > Groot Welsden – Keramiek Galerie Groot Welsden. Wandobjecten van René Claassen. Maand september.

26

www.keramiek-grootwelsden.nl > Grubbenvorst – Galerie Judy Straten. Sjaak Korsten, 20 jaar kunstenaar. Van 9/9 t/m 14/10. www.galeriejudystraten.nl > Hasselt – Z33. Studio JOB (Job Smeets en Nynke Tynagel) t/m 23/09. www.z33.be > Heusden-Zolder – Galerie De Stijl. Patrick Ceyssens. Van 16/9 t/m 21/10. www.galeriedestijl.be > Heusden-Zolder – Kunstgalerij de Mijlpaal, i.s.m. Landcommanderij Alden Biessen, Eduardo Chillida en André Verroken, van 7/10 t/m 9/12. www.demijlpaal.com > Heerlen – Kunstencentrum Signe. Dominique Panhuijsen, Power of creating. T/m 29/9. www.kunstencentrumsigne.nl > Heerlen – Stadsgalerij. Naro Snackey, In one glance (in projectruimte). Encounters II. Over hedendaagse beeldcultuur. T/m 11/11. www.stadsgalerijheerlen.nl > Heerlen – ’t Patronaat. Wim Albrink: Het portret als spiegel van de ziel. www.patronaat.eu > Heerlen – Galerie V.I.A.P. Martijn Lucas van Erp. Wolfskleren. T/m 14/10. www.viapgalerie.nl > Jabeek – Galerie REM. Collectie. www.galerierem.nl > Limbricht – Galerie Prinsenhoek. Vanaf 30/9 t/m 28/10. ‘Minimaal’. Met werk van Mariëtte Blom, Peter Verdonk en Gerard Scheening. www.galerieprinsenhoek.nl > Luik – Monos Art gallery. Anne Slacik en Laetitia Levefre. T/m 9/9. www.monosgallery.com > Luik – Mamac, museum voor contemporaine kunst: Werk uit collectie. www.mamac.be > Luik – Galerie Nadja Vilenne. www.nadjavilenne.com > Maaseik – Cultuurcentrum Achter de Olmen. www.achterolmen.be > Maastricht – Bonnefantenmuseum. From Vulcan’s Forge, bronzen sculpturen, t/m 16/9. Mai-Thu Perret. Land of Crystal. Van 11/9 t/m 6/1. De zuil van Genk van Luciano Fabro, avantpremière in binnentuin. Open restauratieatelier van SRAL met doeken van Georg Sturm uit Rijksmuseum, tot januari 2008. www.bonnefanten.nl > Maastricht – Galerie Post & Garcia. www.postgarcia.nl > Maastricht – Galerie Stevens. Hans van Drumpt, Fabrice Hermans. T/m 14/10.

www.galeriestevens.nl > Maastricht – Galerie Rob van Rijn. Schilderkunst en beeldhouwkunst 20e/21e eeuw. www.robvanrijn.nl > Maastricht – Galerie Wansink. Zonder zon, Christine de Vos, t/ m 13/10. www.galeriewansink.nl > Maastricht – Marres, Centrum voor Contemporaine Cultuur. www.marres.org > Maastricht – Schiltaere Kunsthandel. Werk van o.a. Pieter Defesche, Appie Drielsma, Charles Eijck, Gene Eggen, Robert Graafland, Sjef Hutschemakers, Piet Killaars, Lei Molin, Anton Rooskens, Hans Truijen en Jaap Min. www.schiltaere.nl. > Maastricht – Galerie Dis. Hans van der Weijden. Van 9/9 t/m 13/10. www.galeriedis.nl > Maastricht – Traders Pop Gallery. www.traderspopgallery.nl > Maastricht – Galerie Wolfs. Vera Hilger. www.galeriewolfs.nl > Maastricht – Galerie Onyva. Berlin - Maastricht: Kraft und Melancholie - Schilderwerken van Gisela Gericke. Van 9/9 t/m 14/10 www.mariaes.nl > Maastricht – Quaedvlieg Modern Fine Art. [email protected] > Maastricht – Spaans Gouvernement. Christiane Steffens, Kamerleven (in dialoog met de 17e en 18e eeuwse stijlkamers), t/m 14/10. Henri Jonas, zijn muzen en demonen. Van 3/11 t/m 3/2/08. www.museumspaansgouvernement.nl > Maastricht – Crown Plaza. Katrien Haemers en Maarten van den Berg. T/m 19/11. > Maastricht – ’t Brandweer. Paul Drissen, Brigitta van Drie, Keetje Mans, Hadassah Emmerich ea. Voormalige brandweerkazerne Capucijnenstraat. T/m 7/10. > Roermond - Galerie DZD. Terna, expositie met Frieda van Voorst, Arthur Meijer en Corine Rietveld. In de Beeldentuin: Ada Andreae, Natascha Waeyen, Maarten Donders. Van 9/9 t/m 4/11 www.dzdart.nl > Roermond – Stedelijk Museum Roermond. T/m 14/9 gratis toegankelijk. Vanaf 16/9 ‘Pierre Cuypers, vernieuwer vanuit het verleden’. www.museum.roermond.nl > Sittard – Museum Het Domein. Erwin Wurm. Vanaf 7/9. www.hetdomein.nl > Sittard – Galerie Michel

Knops. www.galerieknops.nl > Sittard – 40eurogalerie. T/m 15/9 Processie (foto’s). www.de40eurogalerie.nl > Sittard – Kunstcentrum Leijenbroekerweg. Info 046 8500139. >Tilburg – Museum De Pont. Christiaan Bastiaans t/m 28/10. Reinoud van Vugt t/m 6/1. De stijl in Tilburg t/m 28/10. www.depont.nl > Venlo – Galerie Sir Harald’s Art. Eigen collectie. www.sirharaldart.nl > Venlo – Museum Van Bommel Van Dam. Toon Michiels, Alleen het onderweg zijn telt. Foto’s. Van 14/9 t/m 25/11. Buren in beeld, van 14/9 t/m 25/11. Uit het nucleair onderkomen van 14/9 tm 25/11. www.vanbommelvandam.nl > Venlo – Monique Bruls/ Kamer voor Kunst. Suzanne Berkers en Hay Reijnders. Vanaf 16/9. www.kamervoorkunst.nl > Venray – Odapark, beelden in park. Kunstmanifestatie Rock my Religion van 9/9 t/t 27/1. www.odapark.nl > Wijlre – Hedge House. ‘Magic Circle’. Christian Jankowski. T/m 15/11. www.hedgehouse.nl

Literatuur > Genk – Emile van Dorenmuseum. Marc Reynebeau, Leopoldlezing, 8/10. www.genk.be > Wittem – Dag van Limburgse poëzie en muziek rond Wiel Kusters en Pierre Kemp. Met Ensemble Raak, Arte Duo en Tonie Ehlen. 30/9. www.kunstdagenwittem.nl

Muziek > Brunssum – Casino Treebeek. The Bourbonstreet Stompers. 29/9. www.redhotjazz.de > Eijsden – Pisart festival. Met Eddy Wally en Rowwen Hèze, (14/9), Di-rect en Racoon (15/9), Escape en Ch!pz (16/9). www.pisartfestival.nl > Heerlen – De Nieuwe Nor. Johan (14/9), Ch!ll Room en Abnormaal (15/9), Anne Clark (9/11), Heideroosjes (23/11). www.denieuwenor.nl > Heerlen – De Nieuwe Nor. Tweede ronde dj-wedstrijd Zuiderstorm, 22/9. > Horst – Café Cambrinus. Jesus Jansen (9/9), Ondiep (16/9),


Hillock (30/9), Johannus Bodingius Band (7/10), Searing Quartet (21/10). www.cambrinusconcerten.nl > Heerlen, Venlo, Valkenburg en Maastricht. - Dag van de blaasmuziek. Verschillende lokaties, 9/9. www.hklimburg.nl/lbm > Landgraaf – Uulerock 2007. D’r Sjtee Uul. 14 en 15/9. Met oa Lemon, Divine Zero, Cilice, Mikki Mo, Burning Skies, All Heads Rise, en The Holy Stoned. www.newsound.nl > Luik – Opera. Nabuco, 21 t/m 30/9. Oktober: Ma vie avec Mozart. www.operaliege.be > Maastricht – Theater aan het Vrijthof. LSO met Enrico Delamboye. Muziek van Weber en Dvorak. (Parcours) 8/9. www.lso.nl > Maastricht – Musica Sacra. Sint Janskerk, 15.30 uur. Opening deel 1 met Collegium ad Mosam. Opening deel 2 Theater aan het Vrijthof, 16 uur met Stockhausen – Himmels Tür door slagwerker Arnold Marinissen. Pauset – De Aeternitate door Ingrid Kappele. > Maastricht – OLV-Basiliek 219. Vespers voor Maria Hemelvaart. Musica Sacra. > Maastricht – Crypte Servaasbasiliek. Musica Sacra. Entre le temps et l´éternité. Virtuele strijkmuziek met Bengaalse baulzang. 21/9 22.00 uur. > Maastricht - Muziekgieterij. Zuiderstorm, de ‘vetste dj-wedstrijd van Limburg, 8/9. www.spl.nl > Maastricht – Theater aan het Vrijthof. LSO met Judith Kellock. 21/9, 20 uur. > Maastricht – Theater aan het Vrijthof. LSO met Enrico en Hubert Delamboye. 15/9. > Maastricht – Theater aan het

Vrijthof. LSO met Ed Spanjaard, Musica Sacra: Rihm Gesungene Zeit, Kernis Musica Celestis, Foss Time Cycle. > Maastricht - Joe Cocker & support act. Mecc. 28/11. > Margraten – Amerikaanse begraafplaats. LSO met Requiem van Verdi. 9/9, 15 uur. www.vvvzuidlimburg.nl > Ottersum – Cultureel Podium Roepaen. Bluesgitarist Ian Parker, Charlie Dee & band. 16/9. Mark Lennon: 20/9. Jonathan Richman: 28/9. www.cultureelpodium.nl > Roermond – Zaal acht. Jodymoon. 8/9 21.00 uur. www.jodymoon.nl > Roermond – Azijnfabriek. Tweede ronde dj-wedstrijd Zuiderstorm, 21/9. > Venray – Club Wow, tweede ronde dj-wedstrijd Zuiderstorm. 14/9. www.spl.nl > Wittem – Kunstdagen. Oa Ensemble Ad Libitum (opening) 9/9, Theodora Geraets 16/9, Ensemble Agimont, 21/9. Galitzin Quartet, 22/9. Richard Flemming 26/9. www.kunstdagenwittem.nl

Fotografie en film > Heerlen – Filmzaal Glaspaleis. Architectuurfilm Die Architekten van Peter Kahane, 24/9. > Maastricht – Lumiere Cinema Maastricht. 21/9. Dead man van Jim Jarmusch. In kader Musica Sacra. 19.45 uur. Om 22 uur The Fountain van Darren Aronotsky. > Maastricht – Centre Céramique. Foto’s Charlotte Dumas. T/m 30/9. www.centreceramique.nl > Maastricht – Flow’in. Alexander Battalaan 33. www.myspace.

Charlie Dee, op 16 september in Maria Roepaan in Ottersum

27

com/bemyhero2007 > Oud-Rekem – De Glazen Kast. www.deglazenkast.com > Venlo – Museum Van Bommel Van Dam. Euregionale fototentoonstelling van fotoclubs AFV Venlo, Bayer Uerdingen en Delta Neeroeteren. Van 15/9 t/m 28/10. www.vanbommelvandam.nl > Wittem – Kunstdagen. Limburgse films van Joris Ivens en Hub Leufkens. www.kunstdagenwittem.nl

Podiumkunsten > Hasselt – Cultuurcentrum. Luilekkerland. Theater van studenten Toneelacademie en Academie Beeldende Kunsten Maastricht. 2/11 en 9/11. www.ccha.be > Heerlen – Theater Heerlen. Het Vervolg speelt King Lear, ter gelegenheid van de opening van het vernieuwde theater, 11, 12, 13, 16/10, 20.00 uur. www.hetvervolg.nl > Maastricht – Het Parcours, opening van het theaterseizoen, diverse locaties in de stad, op 9/9. > Maastricht – Toneelacademie. Vlak na het doodgaan. Première. 21/9, 20 uur. > Maastricht – AINSI, Luilekkerland. Theater van studenten Toneelacademie en Academie Beeldende Kunsten Maastricht. 22 en 23/9. www.musicasacramaastricht.nl > Maastricht – AINSI, ’t Arsenaal, Kroniek van een karakter.

Diversen > Arcen – Franz Pfanner Huis. Voedsel hier en daar in mondiaal perspectief. T/m 7/10. www.roompot.nl/franzpfannerhuis > Hasselt – Jenevermuseum. De wijze en de dwaas, de alchemist in woord en beeld. Van 16/9 t/m 6/1. www.jenevermuseumhasselt.be > Heerlen – Glaspaleis en stad. Open Monumentendagen 8/9 en 9/9. www.vitruvianum.nl > Kerkrade – Industrion – ‘Let’s play.‘ T/m oktober. www.industrion.nl > Maastricht – Musica Sacra. Binnenstad Maastricht van 21 t/m 23/9. www.musicasacramaastricht.nl > Maastricht – Festival Jong! Theater, film, animatie, activiteiten. Theater aan het Vrijthof, 21 t/m 26/10. www.theateraanhetvrijthof.nl > Maastricht – Centre Ceramique. Show me the money, geschiedenis van het geld. www.centreceramique.nl > Vaals – Obelisk. Os Moddersproak, dialektmuziek, dialektdichters, dialekttoneel. 5/10. Voor tournee zie: www.osmoddersproak.com > Venlo - Limburgs Museum. Zwerkballen, grobbebollen en toverkollen. Expositie over heksen door de eeuwen heen. T/m 31/10. Breekbaar verleden – Romeins glas in de Lage Landen t/m 14/10. www.limburgsmuseum.nl > Wittem – Kunstdagen Wittem.

Van 9 t/m 30/9. www.kunstdagenwittem.nl

Colofon

[ DUITSLAND ] > Aken – Ludwig Forum. www.ludwigforum.de > Aken – Suermondt-Ludwig Museum. Govaert Flinck, Christus mit dem Kreuz. T/m 2/12. Aachener Wunderkammer t/m 27/1. www.suermondt-ludwigmuseum.de > Aken – NAK (Neue Aachener Kunstverein). Eurovision Johanna Roderburg/Jahresgaben. T/m 16/9. www.neueaachenerkunstverein.de > Aken – Eisengarten. Mardi Grass, 8/9. Johnny Clegg band, 16/9. www.burg-wilhelmstein.de > Berlijn – Hamburger Bahnhof, Museum für Gegenwart. There is never a stop and never a finish. Werk uit de Flick Collectie. T/m 19/9. Brice Marden Retrospektive. Schilderijen en tekeningen. T/m 7/10. www.hamburgerbahnhof.de > Dresden – Landesmuseum für Vorgeschichte/Japanische Palais. Die Suche. Tijdloze archeologie uit de woning. Gecureerd door Studio Kernland Maastricht. T/m 6/1/08. www.archsax.sachsen.de > Düsseldorf – Kunsthalle. Wie es ist. Beelden van de vroege jaren tachtig tot heden. T/m 30/9. www.kunsthalle-duesseldorf.de > Düsseldorf – K20. Hiroshi Sugimoto t/m 06/01/08. K21 Joe Scanlan t/m 5/10. www.kunstsammlung.de > Goch – Museum Goch. Aurelia Mihai, 9 september t/m 28 oktober. > Kassel – Twaalfde Documenta. T/m 23/09. www.documenta12.de > Keulen – Museum Ludwig. Balthus, Aufgehobene Zeit. Schilderijen en tekeningen 1932-1960. T/m 4/11 www.museum-ludwig.de > Kleve – Museum Kurhaus. Robert Indiana, t/m 06/01. Rijksmuseum Duitsland, tot einde jaar. www.museumkurhaus.de > Linnich – Deutsches Glasmalerei-Museum. Sonderausstellung met werk van Johan Thorn Prikker. T/m 23/9. > Münster – Skulptur Projekte Münster T/m 30/9. www.skulptur-projekte.de > Viersen - Schloss Ringenberg, Tim Braden, David maljkovic en Misha Stroj. T/m 14/10. www.schloss-ringenberg.de > Viersen – Städtische Galerie, ‘Viersen Violett’ van Manuel Franke. Van 21/10 t/m 18/11.

Uitgever: (in opdracht van de Stichting Zuiderlucht): Bodosz, Stationsplein 27, 6221 BT Maastricht. Telefoon: 0031 43 3510029 Fax: 0031 43 3500636 Email: [email protected] Bankrekening: 93.67.79.675 Hoofdredactie: Wido Smeets. Telefoon: 0031 43 3500591 Mobiel: 0031 653 338905 Email: [email protected] Eindredactie: Emile Hollman. Telefoon: 0031 43 3500592 Mobiel: 0031 646 052505 Email: [email protected] Medewerkers: Benti Banach, Jurriaan Benschop (Berlijn), Guus Beumer, Fons Geraets, Jasper Groen, Lene ter Haar, Guuz Hoogaerts, Meyke Houben, Xander Karskens, Maaike Lauwaert, Duncan Liefferink, Pascalle Mansvelders, Leentje Mostert, Cyrille Offermans, Erwin Roebroeks, Maaike van Stolk, Leon Verdonschot, Marieke Wiegel (Parijs) Tekstcorrectie: Anna Peeters Fotografie: Romy Finke, Jasper Groen, Vincent van den Hoogen, Chris Keulen, Mark Kuipers, Jacques Peeters, Moniek Wegdam. Beeldbewerking: Picture Improvement Website: Gosi Design Ontwerp: Baer Cornet Vormgeving: Obidesign Commercie en relatiebeheer: Lorraine Witteveen-ter Meulen 0031 630 851148 [email protected] Administratie: Agnes Doughty [email protected] Bladmanagement: Bodosz Maastricht [email protected] Druk: Concentra, Hasselt (B.) Distributie: HabetsXpress Zuiderlucht wordt in een oplage van 23.000 verspreid via theaters, musea, galeries, bibliotheken, (hoge)scholen, universiteiten en andere culturele instellingen. Zuiderlucht verschijnt in de eerste volle week van de maand (m.u.v. juli). Begunstigers van de Stichting Zuiderlucht krijgen het blad voor 55

[ Italië ] > Venetië - Biënnale. t/m 21 november. www.labiennale.org

euro per jaar thuisgestuurd. Aanmelden kan via de site. Zuiderlucht wordt ondersteund door het Fonds BKVB, Brand Cultuurfonds, SNS Reaalfonds, de Tripoolsteden, de gemeente Venlo en de

© Uitgeverij Bodosz. Niets uit deze uitgave mag zonder toestemming van de uitgever worden overgenomen of vermenigvuldigd.


2SHQLQJXXU v e r d e r e a c t i v i t e i t e n v i a v i a5RPHLQHQLQGHUHJLRWP 7WLPHELM0DGH LQ0LUURUVPHW5LN0HLMHUVX 2SHQ0RQXPHQWHQGDJHQHQ X lgogOH]LQJ7HVVDGH*URRWELM5RPHLQHQSURMHFWX 28 www.zuiderlucht.eu cultureel maandblad september 2007 $/-ADV:UIDERLUCHT 7URMINDD

z u i d e r l u c h t

Recommend Documents