z u i d e r l u c h t

11

cultureel maandblad | jaargang 2 | november 2008

zuiderlucht +++ bijlage: i-fabriek 2 en Glocal Affairs ‘08 +++

Spookhuis Muyle arriveert in Venray 5 Vier misverstanden over Q4 8 De architectuur van de dood 14 Hoe goed zijn Maastrichtse componisten? 17 Wiel Arets’ dromen over Zuidstad 18

www.zuiderlucht.eu cultureel maandblad november 2008

CENTRE CÉRAMIQUE MAASTRICHT 31.10.08 - 23.11.08

13, 19, 20, 26, 27 mei 2007

zo 2 november 2008 16 - 19 uur

Norbert Fiddelers erik habets

u i t d“1.45 e kmet l e i barrage” getrokken underground gallery van sint fiet zo 9, 16, & 23 november underground gallery van sint fiet geopend van 14 tot 17 uur

geopend van 14.00 tot 17.00 uur

van sint fiet / verza m e l a a r v a n k u n s t / h a g e n g a a r d 4 9 6 2 2 7 h e m a a s t r i c h t

www.centreceramique.nl

#POOFGBOUFONVTFVN .BBTUSJDIU #"$"-BVSFBBU +PIO#BMEFTTBSJ

zuiderlucht begunstiger Word begunstiger voor 55 euro per jaar en krijg Zuiderlucht elke maand thuisgestuurd. Aanmelden kan via de website www.zuiderlucht.eu, klikken op ‘begunstiger’.

6 |7

cultureel maandblad | jaargang 2 | juni/juli 2008

zuiderlucht

8

cultureel maandblad | jaargang 2 | augustus 2008

zuiderlucht

Moskee uit Maasklei in Helden 5 Joseph Beuys woonde aan de Wessemerdijk 0 Breakdance is niet meer van de straat 7 De Neanderthalers komen dichterbij 27 De paden op, de lanen in met het LSO 33

+ + + Zuiderluchtige Zomerverhalen

Bok & Geit: een onmogelijke liefde 5 Manifesta 7 schaaft aan de Europese geschiedenis 14 In en rond het atelier van Roger Raveel 16 Mobieltje heeft het boek verdrongen 4 Quirine Viersen, één met haar cello 8

9

www.zuiderlucht.eu cultureel maandblad juni/juli 2008

cultureel maandblad | jaargang 2 | september 2008

zuiderlucht

1

www.zuiderlucht.eu cultureel maandblad augustus 2008

0

cultureel maandblad | jaargang 2 | oktober 2008

zuiderlucht +++ bijlage: BACA Laureaat 2008 John Baldessari +++

XXXCPOOFGBOUFOOM

Popband DeWolff te vroeg geboren 9 Vlaamse Reuzen in cultureel Maastricht 0 Interview met Sandro Veronesi 4 Huub Beurksens over bouwput Amsterdam 8 Regisseur Theu Boermans terug bij af 28

www.zuiderlucht.eu cultureel maandblad september 2008

Metropolis van Fritz Lang in Tegelse kerk 5 Design uit de Gazastrook De comeback van de katholieke kunstenaar 6 Harrie Geelen past niet in een format 24

www.zuiderlucht.eu cultureel maandblad oktober 2008


Inhoud

Timing

JEAN-MICHEL CRAPANZANO INVISIBLE EMPIRE GHOST REMEMBRANCE

08/11 t/m 14/12 ’08

Inleiding 08/11 om 19.00 uur door hoogleraar demografie en senior onderzoeker bij CBS dr. J.J. Latten.

5 Johan Muyle in Odapark www.kunstencentrumsigne.nl

7 Dansende kostuums in modemuseum 8 Vier misverstanden over Q4 11 Culturele hoofdstad trapt af 13 Willem Dudok in Parijs 14 Architectuur van de dood 17 Hoe goed zijn Maastrichtse componisten 18 Wiel Arets’ dromen over Zuidstad 23 Jeroen van Bergen in Station Zuiderlucht 24 Marlene Dumas in Düsseldorf 25 Rowland Jones, ex-media hoer 26/27 Agenda En verder: 9 Inkijk in de Océ Collectie 15 Siciliaanse Notities door Pieter Beek 17 Perron Poëzie met Luc de Rooy 18 Enkeltje Utopia Wido Smeets 27 Vergeten Eten door Jac Nijskens Cover: Johan Muyle in Odapark Venray. Zie pagina 5. foto Zebra Studio’s Venlo.

M

et het Theater aan het Vrijthof als kloppend hart trokken de Nederlandse Dansdagen begin oktober een kleine 10.000 bezoekers naar Maastricht. Een boogscheut verderop, in het Bonnefantenmuseum, kreeg de Amerikaanse kunstenaar John Baldessari de BACA uitgereikt, een prijs voor hedendaagse kunst. In datzelfde weekend stonden er kilometerslange files in en rond Maastricht. Niet door genoemde manifestaties, maar vanwege ingrijpende wegwerkzaamheden bij de twee grote stadsbruggen. Voeg daarbij de koopzondag, die gewoon doorging, en je hebt het perfecte scenario voor georganiseerde chaos. Op een abstracter niveau hebben we hier een fascinerend thema te pakken voor de Culturele Hoofdstad die Maastricht in 2018 wil zijn: hoe krijg je cultuur, economie en infrastructuur tot een samenspel dat recht doet aan de stad en haar inwoners. Hoewel de gemeenteraad zich pas volgende maand uitspreekt over de kandidatuur van Maastricht en 2018 nog ver weg is, begint de dynamiek rond die titel al aardig voelbaar te worden. Decennialang proberen overheden in de Euregio (Zuid-Limburg en omringend grensgebied) vergeefs nader tot elkaar te komen. Maar nu het trompetgeschal van de Culturele Hoofdstad opklinkt, blijken bestuurders ineens moeiteloos agenda’s op elkaar af te kunnen stellen. Duitse, Waalse en Vlaamse bestuurders hebben in Maastricht hun geloofsbrieven al neergelegd. Maastricht, Heerlen en Sittard-Geleen zetten hun tegenstellingen overboord en raken aan de praat. In dit nummer van Zuiderlucht een proeven daarvan door Peter Fransman (Sittard), Stijn Huijts (Heerlen) en Guido Wevers (Maastricht). Ook op stedelijk niveau wordt gezocht naar de match tussen cultuur en economie. Zoals in Venlo, waar culturele ondernemers, gemeente en woningstichting met elkaar in de slag zijn over de toekomst van cultuurwijk Q4. Geen gemakkelijke opgave, maar de spirit is op alle niveaus voelbaar. Lees het resumé over de stand van zaken bij Q4 er maar op na. Van nature houden we van het opzoeken en overschrijden van grenzen. We gingen ervoor naar Düsseldorf om nieuw werk van Marlene Dumas te bekijken en naar Hasselt om modische theaterkostuums te zien. Dichter bij huis wordt de spanning tussen dichtbij en ver weg, tussen locaal en globaal, aan de orde gesteld in de tentoonstelling Glocal Affairs, waar we een deel van de bijlage bij dit nummer aan is gewijd. Het andere deel is gewijd aan i-fabriek 2, de cultuurmanifestatie die dit jaar gaat over ‘duurzaamheid voor en na de hype’. Zowel Glocal Affairs als i-fabriek vindt plaats in de net gerestaureerde Timmerfabriek in Maastricht. Als cultuur en economie deze winter ergens de degens kruisen, dan hier. Zorg dat je erbij bent. WIDO SMEETS, hoofdredacteur [email protected]


2008

Twin2, Alin Klass

Collectie Servais Hutschemakers t/m 11 januari 2009 Dit dorp, ik weet nog hoe het was… Veranderingen op het platteland van Noord- en Midden-Limburg t/m 22 maart 2009 Collectie Schillings 1 november t/m 11 januari 2009 Het Pakhuis van Sinterklaas 15 november t/m 5 december

Glocal affairs – der anlauf, l’élan, de aanloop t/m 28 november 2008 – een keuze uit eindexamenwerk van kunstacademies in de Euregio MaasRijn

Kerstmis in het Limburgs Museum 20 december t/m 11 januari 2009

Limburgs Museum Keulsepoort 5, 5911 bx Venlo 077 3522112 | www.limburgsmuseum.nl

Gouvernement aan de Maas Limburglaan 10, 6229 GA Maastricht Openingstijden maandag t/m vrijdag, 9.00 - 17.30 uur

M\c[\b\C`k\iXklligiàj DE UITREIKING VINDT PLAATS OP ZONDAG 16 NOVEMBER A.S. IN HOTEL GOLDEN TULIP IN WEERT. WWW.VELDEKE.NET

DE LEESZAAL

WWW.HKLIMBURG.NL/STREEKTAAL HET HUIS MET 1000 KAMERS.


Danse macabre in roze jasjes

signalement

Met behulp van rondrijdende geraamtes snijdt de Belgische kunstenaar Johan Muyle fundamentele vragen aan over leven, dood en vrijheid. De bezoeker wordt uitgenodigd ertussen te komen zitten. Een spookhuis met allengs menselijker trekken, afgelopen zomer te zien in Brussel en nu in het Odapark in Venray. door Duncan Liefferink

I

edereen mag meedoen aan de tentoonstelling Sioux in Paradise van Johan Muyle. Elke bezoeker kan plaatsnemen op een doorzichtig stoeltje. Het is gemonteerd op een zwart onderstel en komt in beweging zodra je gaat zitten. Je gaat een stukje naar voren, maakt een schokkerig bochtje, rijdt een stukje verder, maakt weer een bochtje, je bent overgeleverd aan de nukken van het apparaat. Aan de stoeltjes zijn kleine lichtkranten bevestigd. Onder de zitting of hoog boven je komen in rode letters en meer of minder vreemde talen teksten voorbij: SOLO BOMOYI EZALI LIBOSO YA LI WA, hetgeen schijnt te betekenen ‘Is er leven voor de dood?’ Of: NO TE PREOCUPES, SEAMOS FELICES, ‘Maak je niet ongerust, wij zijn gelukkig’. Zo word je ook nog eens overbrenger van een boodschap die je in eerste instantie helemaal niet begrijpt. En dan zijn er nog de metgezellen die je op de koop toe krijgt als je op zo’n stoeltje gaat zitten. Nee, niet de andere bezoekers, maar de macabere figuren die zich op soortgelijke wagentjes in de zaal ophouden. Ze hebben allemaal dezelfde grijze gezichten. Als je ze nadert, komen ook zij in beweging. Ze

beginnen geluiden te maken en worden van binnenuit verlicht, hun ribbenkast schijnt door hun roze gewaden. Eén van de skeletten draagt op zijn buik een webcam. Een monitor op zijn rug toont de beelden. Om zijn nek hangen borden met de opschriften ‘We are under surveillance’ en ‘FBI. CIA. DST. MOSSAD. STASI.’ Een ander skelet huilt tranen met tuiten die klaterend in een metalen ketel terechtkomen. ‘Wij waren zoals jullie’, staat er op zijn rug. Het lijkt wel of je in een spookhuis bent beland. Het bizarre karakter van Sioux in Paradise sluit aan bij eerder werk van Johan Muyle (Charleroi, 1956) die vanaf de jaren tachtig naam maakt met installaties waarin heiligenbeelden, opgezette dieren en spullen van rommelmarkten zijn verwerkt, vaak gecombineerd met tekst, geluid en beweging. Ze roepen onwillekeurig herinneringen op aan landgenoten als James Ensor, René Magritte of Patrick van Caeckenbergh. Maar als je, gezeten op zo’n stoeltje, het werk wat beter tot je laat doordringen, dan wordt al snel duidelijk dat ook bij Muyle het pandemonium geen doel op zich is. “Ik gebruik objecten die door andere mensen zijn gemaakt”, zegt de in Luik wonende en werkende Muyle,

Sioux in paradise met Johan Muyle. foto Peter Cox

die zich vanwege zijn Vlaamse komaf uitstekend kan redden in het Nederlands. “In mijn atelier probeer ik daar iets van te ‘verstaan’, daar iets mee te doen, vragen te stellen over de sociale en politieke actualiteit.” De techniek van de montage, kortom, dient om de dingen letterlijk en figuurlijk in een nieuw verband te plaatsen. De politiek is onmiskenbaar aanwezig in het skelet met de camera, de monitor en het bordje met de afkortingen van verschillende geheime diensten. Ook de roze gewaden hebben een politieke betekenis. Ze verwijzen naar de kleding van gevangenen in Rwanda. En Sioux in Paradise is niet alleen een woordspeling (spreek uit: See you in Paradise), maar ook een verwijzing naar de onderdrukking en het verzet van de Sioux-indianen. Maar,

zegt Muyle, “ik ben geen militant, ik ben kunstenaar. Sommige van mijn collega’s houden zich bezig met esthetische problemen. Ik doe dat niet. Ik heb een paar grote reizen gemaakt naar India en Afrika. Die hebben mijn kijk op de wereld veranderd. Kunst is vrijheid, maar vrijheid moet er eigenlijk voor iedereen zijn.” Een ander terugkerend thema is de cyclus van leven en dood, bijvoorbeeld in het huilende geraamte of in de stoel die vraagt naar een leven voor de dood. Teksten als ‘Maak je niet ongerust, wij zijn gelukkig’ of J’AIMERAIS TANT QUE TU TE SOUVIENNES (‘Ik zou zo graag willen dat je je herinnert’) kunnen zowel naar oorlogssituaties en gevangenschap als naar het hiernamaals verwijzen. Muyle: “Het paradijs uit de titel is niet

in de eerste plaats religieus bedoeld. Het is meer een cultureel idee: het idee dat het paradijs ook hier kan zijn. Mijn werk is niet metafysisch, het gaat om menselijke kwesties.” Tot slot die identieke grijze gezichten. “Dat ben ikzelf”, beaamt Muyle. “Het gaat hier om thema’s die ik eigenlijk alleen kan verwerken door ze op mezelf te betrekken. Daarnaast is het paradoxaal genoeg ook een manier om anoniem te blijven. Die kop, dat ben ik, maar het is tegelijkertijd iedereen, ook doordat hij steeds weer terugkomt. Een beetje zoals de man met de bolhoed bij Magritte.” Je zou je bijna thuis gaan voelen, daar tussen die skeletten. Sioux in Paradise – Johan Muyle. Odapark, Venray, van 2/11 2008 t/m 15/02 2009. Zie www.odapark.nl. en www.glocalaffairs.eu


kunsthandel primavera-art Theo Schroijen Sphinxlunet 101E 6221 JK Maastricht Geopend: op afspraak tel. 06 10625212 [email protected]

Luis Penín | Bodegon azul Meerdere werken van Luis Penin in stock.

VIAP Galerie Nobelstraat 16 6411 em Heerlen tel 045 571 68 20 [email protected] geopend: wo, do, vr, zat, zon: 14 tot 18 u en na tel. afspraak

Primavera-Art

opheffings verkooptentoonstelling Tot 22 december. Werken diverse kunstenaars Aantrekkelijke prijzen tot 50% korting TE KOOP : Volledig ingerichte kunstgalerie en grote woning. [email protected] tel 046 423 39 61

Koetsier Sonatine en Galgenlieder Kamermuziekconcert

Zo 9.11.08 - Centre Céramique Maastricht / 11.30 uur Zo 16.11.08 - Glaspaleis Heerlen / 11.30 uur Elske te Lindert (sopraan, piano) en Joost Smeets (tuba) brengen werk van Koetsier: Sonatine voor tuba en piano en Galgenlieder voor sopraan en tuba. DH86G8G::B:GHCA!G6NBDDCCA DE:C>C<ODC96<'+#&%#'%%-DB&*#%%JJGq'+#&%#'%%-"(%#&&#'%%-qLD"OD&'#%%"&,#%%JJG

www.centreceramique.nl / www.glaspaleis.nl

ÈI7G6C9L::Gq86EJ8>?C:CHIG66I'&qLLL#H6B"6I:A>:GH#CA 9ZiZciddchiZaa^c\ZcldgYZcbZYZbd\Za^_`\ZbVVìYddg/7ZakYgZLDBqeVaq6E<qBg#?#@dhiZgqHi^X]i^c\:a^hVWZi]HigdjkZcqI]^_hhZcVgX]îZXihqEgdk^cX^ZA^bWjg\q=j^hkddgYZ@jchiZc

galerie prinsenhoek Ringweg 7 6141 LM Limbricht tel. 0464 518 459 of 06 55 183 747 Do 14h tot 21h en Zo 13h tot 17h. www.galerieprinsenhoek.nl

FRANÇOISE DEPREZ schilderijen SILVIA BAUER objecten 16/11 t/m 21/12

galerie dis Galerie DIS Tafelstraat 28 6211 JD Maastricht tel 043 321 54 79 Geopend: Wo t/m Za van 13h - 18h en op afspraak

www.galeriedis.nl

Bep Scheeren t/m 7/12 nieuwe schilderijen LM heeft een groot aantal werken in stock van o.a.

museum land van valkenburg

Arie Berkulin Pieter Defesche Theo Kuijpers Lei Molin Ger Lataster Toon Teeken

Grotestraat Centrum 31 6301 CW Valkenburg aan de Geul tel. 043 601 63 94 Geopend: di t/m vr 10-17u, za en zo 13-17u. [email protected] www.museumlandvanvalkenburg.nl

CHARLES EYCK EN ARCHITECTUUR 14 SEP t/m 15 MRT

moderne kunst

Wij hebben geen vaste openingstijden, maar na een telefonische afspraak bent u van harte welkom. Leon Mommers Savelsbosch 40, 6228 SB Maastricht 043 361 01 38 Even voorkijken? Zie: www.lm-modernekunst.nl


Kostuums die het theaterstuk doen vergeten De meeste toeschouwers van een dansvoorstelling hebben geen idee hebben wie de kostuums heeft ontworpen. In ‘Ten dans gevraagd’ geeft het Modemuseum Hasselt het kostuum de artistieke plaats die het verdient.

Het Modemuseum in Hasselt toont het danskostuum buiten de gebruikelijke omgeving. foto Filip Claessens/Modemuseum Hasselt

door Tuur Devens

H

et is altijd een riskante onderneming om de schijnwerper op één onderdeel van een dansproductie te zetten. Zo’n voorstelling is een samenbundeling van bewegingen, choreografie, concepten, lichamen, artistiek talent, klank, techniek, locatie, decor en kostuums. Daar één aspect uitlichten betekent dat je de functie daarvan in het geheel van de productie geweld aandoet. Het kostuum van een danser staat niet op zichzelf, dat dient niet in een vitrine bekeken te worden. Dat doet het Modemuseum Hasselt in de expositie Ten dans gevraagd gelukkig ook niet. “We proberen het danskostuum te tonen als deel van een groter geheel”, vertelt samensteller Kenneth Ramaekers. “Dat gaat bij het ene kostuum

gemakkelijker dan bij het andere. De samenstelling van de tentoonstelling hing af van de middelen, de rechten en de staat van het materiaal. Van sommige historisch belangrijke kostuums is bijna niets meer over door slijtage. En soms zagen de ontwerpers het niet zitten. Zo weigerde Anne Teresa de Keersmaeker om kostuums van ontwerper Dries van Noten ter beschikking te stellen.” De tentoonstelling in het Modemuseum blijft binnen de perken van honderd jaar dans van Vlaamse en Brusselse artiesten. Dus verwacht geen Picassowerken van Les Ballets Russes, maar er zijn wel danskostuums van James Ensor en van Antwerpse modekoningen. Of de jurk uit Once, ontworpen door Anke Loh. Once is een solovoorstelling met als uitgangspunt een langspeelplaat met songs van

Joan Baez uit de jaren zestig. In het Modemuseum staat een pick-up, hoor je de muziek, zie je de jurk, en zijn er constant bewegende beelden van bijna elke productie waaruit de kostuums geplukt zijn. Om alles te kunnen zien zou je een paar dagen in het museum moeten vertoeven. Het Hasseltse museum focust op de esthetische kant van de kostuums. Dat fascineert! De opstelling, de belichting, de presentatie en de gehele vormgeving van de ruimtes zetten die esthetiek nog meer in de schijnwerpers. Je weet als toeschouwer dat de kostuums delen zijn van de productie, maar de manier waarop ze in Hasselt geëxposeerd worden, laat je dat bijna vergeten. Al die andere productie-elementen worden naar achter geschoven. Door een witte nauwe gang word je de expo binnengeleid.

Op de wand staat groot “Quand je danse, j’oublie”, een uitspraak van de danseres Anna Akarova van zo’n tachtig jaar geleden. Het is de essentie: als je danst, vergeet je de wereld, je maakt je los van de omgeving, van de realiteit, je beweegt je naar een roes, naar een transcendentie. Dat geldt ook voor de toeschouwer. Elke voorstelling is een min of meer onvoorspelbaar parcours door de bewegingen en door je eigen gemoed. De spanningsopbouw die een voorstelling oproept, heeft de scènografe Lien Wauters in deze expositie willen leggen. Het is haar zeer mooi gelukt. Ze plaatst een kostuum van Akarova samen met outfits van zestig later uit een productie van Jan Fabre, ze voert ons door een gang van plastic stomerijzakken, langs een opstelling van TL-lampen, naar de zolder met oude spitzen en een carrousel van aangeklede

poppen van danspersonages. De expositie krijgt daardoor een avontuurlijke kracht, een ontdekkingstocht door een textieljungle, een speurtocht naar de esthetische essentie. Er zijn veel kostuums uit producties van Jan Fabre, uit producties van Wim Vandekeybus, Sidi Labi Cherkaoui en Les Ballets C de la B, uit heel veel van producties van het Koninklijk Ballet van Vlaanderen en van Jeanne Brabants uit de jaren zeventig. Ook minder vermaarde dansgoden als Arco Renz, Thomas Hauert, Mark Vanrunxt, Compagnie Michèle Noiret en Ann van den Broek, die onlangs nog een prijs kreeg tijdens de Nederlandse Dansdagen in Maastricht, komen aan bod. Uniek zijn de kostuums, de litho’s en de muziekpartituur van James Ensor die hij maakte voor zijn Gesamtkunstwerk La Gamme d’ Amour uit 1911. Ten dans gevraagd toont heel veel. Voor dansliefhebbers die wat van de dansgeschiedenis kennen en veel producties hebben gezien, zal een kostuum vaak een aha-Erlebnis teweeg brengen. De toeschouwer die minder op de hoogte is, zal een en ander wat moeilijker kunnen plaatsen. De catalogus geeft weliswaar uitleg over de choreografen, de gezelschappen en de kostuumontwerpers, maar schetst geen algemeen beeld van de evolutie van ballet naar hedendaagse dans, de verschillende richtingen en stromingen en het brede gamma van de dans in de twintigste eeuw, volgens de vorig jaar overleden Franse choreograaf Maurice Béjart “dé eeuw van de dans.” De lacune in de catalogus schaadt overigens niet het esthetische genot dat van deze expositie uitgaat. Modemuseum Hasselt, Ten dans gevraagd. Tot 5 januari 2009. Gasthuisstraat 11, 3500 Hasselt. ’s Maandags gesloten. www.modemuseumhasselt.be


Vier misverstanden beeld vertroebeld door de herinnering aan volle straten met tassen sjouwende consumenten van een kwart eeuw geleden. Zeker zo opvallend is hoe weinig weerwoord de Q4-bewoners hebben tegen dat vertekend beeld. In het algemeen wordt het Q4-debat er niet helderder op omdat zowel voor- als tegenstanders weinig kennis over geschiedenis en verschijningsvormen van de creatieve industrie aan de dag leggen. Intussen geeft Koekoek BV, de ontwikkelingsmaatschappij achter Q4, op 19 november in Glasgow een presentatie van de Venlose case tijdens het wereldwijde CI Congress over creatieve industrie.

2 De tijd dringt Q4 in Venlo, na drie jaar al ter discussie. archieffoto Zuiderlucht / Vincent van den Hoogen

Nog voor de creatieve ondernemers er hun draai hebben gevonden, discussieert Venlo over toekomst en bestaansrecht van ‘cultuurwijk’ Q4. Het aloude idee van de maakbaarheid van de stad en tegengestelde belangen van betrokkenen maken het debat er niet helderder op. “Q4 is geen wijk, het is een idee, een gevoel.” door Wido Smeets

“M

aar hoe? Maar hoe?”, klonk het eind september bijna wanhopig uit de zaal van De Maaspoort in Venlo. De hoekige schouwburg vormde het decor van een symposium over de toekomst van de plaatselijke cultuurwijk Q4. Een van de sprekers was hoogleraar Hans Mommaas wiens peptalk eindigde met de slotsom dat het slechts een kwestie van tijd is dat creatief Venlo concurrerende steden de hielen zal laten zien. Maar nog vóór een dankbaar applaus hem tegemoet spoelde, klonk het uit de zaal: “Maar hoe? Maar hoe?” De kreet tekent de huidige

situatie in Q4, een stadsdeel tussen centrum en de Maas dat in de jaren tachtig en negentig gebukt ging onder drugsdealers en criminaliteit. Hoewel de drugshandel nog steeds niet helemaal is uitgebannen, is de wijk nu een stuk rustiger. Met dank aan de strakke hand van de politie en de komst van enkele tientallen jonge creatieve ondernemers. Hoe kleinschalig ook leek in Venlo de laatste jaren een glimp van de ‘creatieve industrie’ zichtbaar te worden, een uit de VS overgewaaid concept waarin kunstenaars, vormgevers, mediamakers en andere creatieve geesten de stedelijke economie een nieuwe impuls geven. Het motto van de creatieve industrie is new ideas in

old buildings; de Venlose schouwburg was dus een wat ongelukkige locatie voor zo’n symposium. Is er in Venlo geen leegstaande fabriekshal of ruim uitgevallen kraakpand met vochtige muren en lekkend dak te vinden voor zo’n bijeenkomst? Door tal van betrokkenen werd het symposium vooraf beschouwd als de lakmoesproef voor Q4: de twijfels over de toekomstkansen van de wijk namen de laatste maanden toe, ook bij de deelnemers zelf. Die wanhoopskreet in de schouwburg kwam niet uit de lucht vallen. Tegelijkertijd komt de vraag op of de twijfels wel terecht zijn. Maar eerst dienen enkele misverstanden uit de weg te worden geruimd.

1 Q4 bruist te weinig De scepsis omtrent Q4 wordt gevoed door allerlei betrokkenen, zoals politici van VVD en CDA, die roepen dat de wijk te weinig zou ‘bruisen’ en te weinig bezoekers zou trekken. Het is een curieuze misvatting dat een wijk met creatieve industrie publiek zou trekken. Het sobere AINSI-complex in Maastricht, de nomadische NDSM-werf in Amsterdam, de fashionable wijk Lambrate in Milaan tot de hippe OCT-site in Shenzhen (China) zijn in meerdere of mindere mate succesvol, maar trekken geen kooplustig publiek. In Venlo wordt het

Enig gevoel van urgentie kan zelden kwaad, maar Venlo doet zichzelf tekort door na drie jaar al een oordeel te willen vellen over het bestaansrecht van Q4. Het zou juist van visie (en lef) getuigen om te investeren in geduld, iets wat bij wetenschappelijk onderzoek heel normaal wordt gevonden. Die haast is ook niet erg geloofwaardig in een stad waar het miljoenenproject Maasboulevard na tien jaar bestuurlijk en politiek gehannes niet veel verder is dan een immense lege bouwput. De vraag is ook welke termijn gerechtvaardigd is om over een succes te kunnen spreken. Hoe lang deed de plaatselijke Vleesstraat erover eer ze een succesvolle winkelstraat was? Hoeveel tijd heeft Venlo uitgetrokken voor de ontwikkeling van de Trade Ports, net buiten de stad? Waar creativiteit in het spel is, is geduld de belangrijkste partner. In AmsterdamOost ligt de noordflank van


0ver Q4

inkijk

“Met enige overdrijving kun je zeggen dat niet de gemeente Q4 moet redden, maar dat Q4 zichzelf moet redden. ” de gigantische NDSM-hal, ongeveer ter grootte van heel Q4, al enkele jaren leeg. Niets om je over op te winden, zei initiatiefneemster en project booster Eva de Klerk een jaar geleden in Zuiderlucht. “Projecten als deze moet je tijd gunnen. Een broedplaats heet niet voor niets een broedplaats. Misschien komt er iets met mode en design, of een ruimte voor theatergezelschappen uit het voormalige Oostblok, wie zal het zeggen.”

3 Q4 is een cultuurwijk Net als in andere steden is in Venlo de economische druk op het centrum groot. Door de unieke ligging van Q4, tussen stadscentrum en de Maas, kijken politici en investeerders met argusogen naar de ontwikkelingen in de strategisch gelegen wijk. Vanwege die ligging is een puur culturele enclave op die plek vrijwel onmogelijk te handhaven. Creatieve broedplaatsen liggen niet voor niets zelden in stadscentra: te duur, en weinig aantrekkelijk vanwege het gebrek aan ruimte en (mentale) vrijheid. De ooit door een locale Venlose chroniqueur aangehaalde vergelijking met Montmartre in Parijs heeft de beeldvorming bepaald geen goed gedaan. Misschien is het wennen, maar Q4 ís geen cultuurwijk, het is niet eens een wijk. Q4 is het best te omschrijven als een idee, een gevoel. En ideeën en gevoelens hebben de eigenschap dat ze niet plaatsgebonden zijn. De culturele verworvenheden van Q4 kunnen op de huidige locatie alleen overleven als de wijk een gemengde functie krijgt: wonen, werken en (cultureel) recreëren.

Voor publieksgerichte Q4-ondernemers valt hier met slim en geduldig onderhandelen een hoop te halen. Datgene wat tot nu toe is opgebouwd, kan het best overleven in een stadswijk die diversiteit uitstraalt. Een spreiding van die activiteiten past het meest in een organisch gegroeid stadsdeel. Intussen heeft Woningstichting VenloBlerick het plan opgevat voor een verzamelgebouw voor creatieve ondernemers, met vriendelijk geprijsde huren. Hier schuilt het risico van inkapseling van het gevoel van vrijheid dat in Q4 de laatste jaren is opgebouwd. Een ander pijnpunt is dat de Bergstraat ondanks een gemeentelijke belofte van behoud grotendeels wordt gesloopt. De cultuurhistorische waarde van het straatje zit overigens niet in de bebouwing, maar in de sfeer en de herinnering aan vooroorlogs Venlo. Het Q4-gevoel hoeft niet noodzakelijkerwijs gekoppeld te zijn aan dit stadsdeel. Nogal wat kunstenaars en creatievelingen zien broedplaatsen, cultuurwijken en verzamelgebouwen als een keurslijf, ze zoeken liever hun eigen weg.

4 De overheid moet Q4 redden Een van de mogelijke locaties van de nog te vormen cultuurtempel Made in Venlo (een cluster van onder meer filmhuis, theater, muziekschool en poppodium) is het Nolensplein, letterlijk bij Q4 om de hoek. De koppeling zou Q4 ook in de avonduren laten bruisen. Het lijkt het verhaal van de lamme en de blinde. Het plan klinkt nogal dirigistisch en het legt een grote claim op Q4. Met enige overdrijving kun je zeggen dat niet de gemeente Q4

moet redden, maar dat Q4 zichzelf moet redden. De rol van de overheid is er een op afstand: ondersteunend, faciliterend, de markt corrigerend. Verantwoordelijke bestuurders wacht een rol van evenwichtskunstenaar, met de politieke risico’s die daarbij horen. Kort voor het Q4-symposium kwam de gemeente met een persbericht dat meldde dat het Nedinsco-complex, eenzame icoon van het industriële erfgoed dat Venlo nog rest, ongeschikt zou zijn als locatie voor Made in Venlo. Een ideale plek om de stad een culturele boost te geven, valt daarmee weg. Toch zijn er bij Nedisnco, onder het motto ‘new ideas in old buildings’, interessante culturele combinaties te bedenken: een Tajiri/Appel Museum bijvoorbeeld, of een slanke variant van Made in Venlo, omringd door ateliers en studio’s van creatieve ondernemers. Zo’n samenballing kan een culturele spirit teweegbrengen die Venlo nergens anders voor elkaar krijgt. Te weinig vierkante meters? Bouwkundig ongeschikt? Twintig jaar geleden zei men in Heerlen hetzelfde van het Glaspaleis, de sloopkogel hing als het ware slingerklaar. Vanuit de stad deed de gemeente anders besluiten. Kort na de restauratie werd de voormalige bouwval opgenomen in de lijst van ‘Duizend beste gebouwen van de 20e eeuw’. Anno 2008 is Schunck-Glaspaleis een internationaal aan de weg timmerende cultuurtempel. Waarmee maar gezegd zij: je kunt jezelf vooraf uit de markt prijzen, maar je kunt ook de grenzen van het mogelijke opzoeken. Met een mantra uit de topsport: nothing is impossible.

Parallel Landscape (2007) van Malin Persson in Museum van Bommel van Dam in Venlo. foto Peter Cox

Uit de gangen van Océ

door Duncan Liefferink

O

p de tentoonstelling Something and Something Else, een overzicht van recente aankopen uit de kunstcollectie van printerproducent Océ in Museum van Bommel van Dam in Venlo, hangen twee grote tekeningen van Justin Wijers. Ze zien er kleurig en aantrekkelijk uit, maar als je beter kijkt, kan er geen twijfel over bestaan: hier zijn kapotgeschoten, verfomfaaide lijken afgebeeld. Eén van de tekeningen heet Dead Iraqi. Op de andere tekening is in een bloedplas de volgende zin te ontwaren: De meerderheid van de mensheid is tegen genocide en slapen [sic] vervolgens lekker door. Vrijwel alles op de tentoonstelling is afkomstig uit hallen, gangen, werkkamers en vergaderzalen van de verschillende vestigingen van Océ. “Maar het werk van Wijers heb ik tot nu toe nergens kunnen onderbrengen”, zegt Claudine Hellweg, conservator van de Océ-collectie. “Te moeilijk, te controversieel.” Het verhaal van Wijers’ tekeningen illustreert het dilemma waar een bedrijfscollectie mee te maken krijgt. Hellweg: “We zoeken naar jonge, vernieuwende kunst. Voornamelijk schilderijen, maar geen plaatjesschilderijen. Bloemstillevens willen we niet. Ik heb daarin grote vrijheid. Samen met een adviseur – tot vorig jaar was dat Fons Haagmans, nu Willem Oorebeek – beslis ik over de aankopen. Ik heb van niemand goedkeuring nodig, maar moet wel rekening houden met wat mensen op hun kamer willen hebben. Als ik de keuze heb tussen twee even goede werken in zwart-wit en in kleur, kies ik dat met kleur.” Dit heeft zijn weerslag op de collectie. Waar een dode Irakees al over het randje is, ontbreekt het gewaagde experiment. Toch is er, binnen die beperking, wel degelijk spannend werk te zien in Something and Something Else. De nadruk ligt op schilders die uitgaan van klassieke genres als landschap, portret en abstractie maar vervolgens de grenzen van die tradities opzoeken, bijvoorbeeld door te spelen met afbeeldingsconventies of materiaalgebruik. De Zweedse Malin Persson bijvoorbeeld maakt schilderijen waarin lijnen, ritme en de manier waarop de verf is opgebracht minstens even belangrijk zijn als de verwijzing naar landschapsmotieven. In het werk van Nathan Dilworth vallen verschillende materialen (waarvan toch al niet helemaal duidelijk is of ze nu fysiek aanwezig of gefotografeerd zijn) deels samen met de voorstelling en deels ook weer niet. Zo zet hij de toeschouwer voortdurend op het verkeerde been. Something and Something Else, een selectie van aankopen (2003-2008) uit de kunstcollectie van Océ. Museum van Bommel van Dam, Venlo, tot 4 januari 2009. www.vanbommelvandam.nl


Ton Slits

6 november t/m 13 december Galerie Stevens Sint Servaasklooster 30 A 6211 TE Maastricht T 043 - 321 43 16 M 06 - 505 075 21 E [email protected] www.galeriestevens.nl Openingstijden: donderdag t/m zaterdag van 13.00 - 19.00 en op afspraak

10


Voor en na de Culturele Hoofdstad

Theater aan het Vrijthof in Maastricht. foto Zuiderlucht

Peter Fransman, Stijn Huijts en Guido Wevers dachten op verzoek van het Stedelijk Knooppunt na over de kandidatuur van Maastricht als Culturele Hoofdstad. “De kunst behoudt altijd haar onafhankelijkheid, haar autonomie en zal daarom ook steeds haar vrijplaats opeisen.” door Wido Smeets

D

e Culturele Hoofdstad is niet meer wat hij geweest is. Het begrip ‘stad’ wordt door de hoofdrolspelers naar believen opgerekt. Complete regio’s haken in, soms zelfs een heel land. Een week nadat Essen de titel in de wacht sleepte, werd de merknaam veranderd in Ruhr 2010; uit het programma blijkt dat het halve Ruhrgebied meedoet. En Malta, dat naast Nederland in 2018 een kandidaat mag leveren, hééft niet eens een stad. De hoofdstad Valetta telt maar 7000 inwoners. Dus doet de hele stedelijke agglomeratie (300.000 inwoners) mee. Het is nog lang niet zeker of Maastricht (naast Malta) in 2018 de tweede Culturele Hoofdstad van Europa wordt, eerst dienen vier andere Nederlandse kandidaten te worden verslagen. Wél is zeker dat de Maastrichtse kandidatuur door de (eu)regio geschraagd zal worden. Als voorschot op dat streven schoven Peter Fransman (museum Het Domein in Sittard), Stijn Huijts (Schunck-

Glaspaleis in Heerlen) en Guido Wevers (Theater aan het Vrijthof, Maastricht) bij elkaar aan om hun gedachten over dat thema te ordenen. Hun op papier gezette bevindingen verbleef vervolgens vijf maanden in de bureaucratie van opdrachtgever Stedelijk Netwerk Zuid-Limburg. Te lang, vond met name Stijn Huijts die het ambtelijk gedraal “wegens grote flauwekul en aantasting van mijn culturele onafhankelijkheid” niet langer accepteerde en aandrong op publicatie. Het ging de drie vooral om “een paar accenten” te zetten, maar wie de heren kent, weet dat het daar niet bij blijft. Hun tekst is meer dan een schot voor de boeg, het is een artistiek uitgangspunt voor de kandidatuur met de karakteristieken van de drie steden als basis. Heerlen als biotoop voor moderniteit en urban culture, Maastricht als historische stad met de nadruk op de klassieke kunstdisciplines, SittardGeleen als fusiegemeente die zich vanuit een rijke historie in een industriële omgeving ontwikkelt naar een echte stad.

11

Een stukje verderop ligt dan ook nog Luik dat in zijn drang naar modernisering voortdurend in de clinch ligt met zijn zijn industrieel verleden. Van piketplaatjes slaan kan echter geen sprake zijn. “Waarom zouden in Heerlen de klassieke kunsten niet gedijen en waarom zou urban culture niet in Maastricht passen?” Vervolgens beschouwen de drie het hele gebied, inclusief de grensregio’s, en constateren “dat door dit Euregionale gebied verschillende breuklijnen lopen. Zo is er – historisch gezien - de breuklijn van Germaanse en Latijnse cultuur. Sporen daarvan zijn veelvuldig terug te vinden in de taal en het gedrag van de mensen.” Of dat tegen elkaar aanschuren van twee culturen ook toekomstperspectief heeft, is volgens de culturele trojka nog maar de vraag. Ze houden het erop dat deze schurende culturen in de genen van dit gebied verankerd liggen en dat het veel verder gaat dan de tegenstelling Germaans/Latijns. “Het laat zich ook duiden aan de hand van begrippenparen zoals industrieel/agrarisch, wijk/wereld, high/low, modern/ klassiek, traditie/vernieuwing en

per voi | viaggi italiani e piu’

Per voi, voor u. De Umbrische keuken. Kookcursus op locatie voor kleine groepen. www.pervoi.eu [email protected] (043) 32 53 861

allochtoon/autochtoon.” Binnen deze tegenstellingen tekenen zich een eigen identiteit en een eigen potentie af: “Hier dient het unieke, het bijzondere zich aan.” Hoewel hun benadering cultureel-antropologisch is, willen ze wél een statement maken over rol van de kunst in dat spectrum – en daarmee in het wenkend perspectief dat Culturele Hoofdstad heet. “Ook al dient de kunst vele dienaren (de kathedralen in de Middeleeuwen, de schilderijen die de herenhuizen opvrolijkten, het hedendaagse design), ze behoudt altijd haar onafhankelijkheid, haar autonomie en zal daarom ook steeds haar vrijplaats opeisen! Die vrijplaats is er enkel en alleen voor de kunst zelf. Die autonomie is vaak ontregelend, haast altijd oncontroleerbaar, steeds onvoorspelbaar, niet er op uit sociaal te zijn, integendeel zelfs, maar wel altijd zingevend en daarmee ook horizonten verleggend. Bij kunst mag je ‘hopen’ op een bepaalde effectiviteit maar je kan nooit het eindresultaat formuleren.” Dat laat aan duidelijkheid niets te wensen over. In deze fase van het proces – er zijn immers nog vele jaren te gaan - willen Fransman, Huijts en Wevers wel de kaders aangeven, maar zich niet uitdrukken in de eindtermen van een afgerond product. Op dit moment gaat het erom “de juiste ontstekingsmechanismen te installeren en te ontsteken.” Daarmee kun je niet vroeg genoeg zijn, vinden ze, lering trekkend uit de ervaringen van steden die het traject eerder doorliepen. Hoe pijnlijk zijn de voorbeelden van Culturele Hoofdsteden waar alle investeringen inmiddels zijn verdampt omdat er geen helder concept was. “De culturele hoofdsteden die er de afgelopen jaren echt toe deden, zijn de steden waar je nog lang na hun glansmoment kunt spreken van het vóór en ná. Zo is er het vóór en ná Antwerpen ’93, het vóór en ná Lille 2000.”

Coiffeurs

BOSCHSTRAAT 46 zonder afspraak BOSCHSTRAAT 48 MAASTRICHT op afspraak 043 325 58 64 alleen voor mannen

TRANS FORM

ARCHITECTEN

WWW.TRANS-FORM.NL


Gezinsvervangend tehuis, Barneveld N Architecten Koningsplein 16 6224 EC Maastricht Nederland T +31 (0)43 408 18 27 F +31 (0)43 362 87 90 E [email protected]

LOST IN WONDER IIIIIIIV

VAN 2 NOVEMBER 2008 T/M 15 FEBRUARI 2009

H^djm^cEVgVY^hZ ?d]VcBjnaZ7 ODAPARK centrum voor hedendaagse kunst venray | www.odapark.nl

12

de franstalige opera la fille du régiment van donizetti boek nu uw voorstelling! 14/11 maastricht 16/11 maastricht 22/11 sittard 29/11 venlo 9/12 heerlen

043 350 55 55 043 350 55 55 046 452 44 00 077 320 72 07 045 571 66 07

neem deze advertentie mee en ontvang gratis een programmaboek www.operazuid.nl


Een echte Dudok in Parijs

De directeurskamer van het Collège Néerlandais in Parijs in de jaren dertig van de vorige eeuw.

Pronkstuk van Nederlands modernisme uit de eerste helft van de vorige eeuw is het Collège Néerlandais in Parijs van Willem Dudok. Het behoorlijk onderkomen gebouw wordt vanaf volgend jaar gerestaureerd. Vanaf 2012 is het weer een podium voor Frans-Nederlandse uitwisseling op wetenschappelijk en cultureel gebied. door Marieke Wiegel

I

n het zuiden van Parijs, vlakbij het metrostation Porte d’Orléans, ligt de Cité Internationale Universitaire de Paris, een internationale campus die in 1921 op initiatief van de Franse overheid is opgericht. De regering wilde meer huisvesting voor studenten creëren, maar ook, in navolging van de net opgerichte Volkerenbond, verbroedering tussen culturen en volken stimuleren door internationale studenten samen te brengen. Diverse landen kregen op de Cité een gratis stuk land toegewezen waar ze een nationaal studentenpaviljoen konden laten bouwen, ontworpen door een architect van eigen bodem. Op het uitgestrekte terrein van de Cité Universitaire staan dus verschillende staaltjes van internationale voor- en naoorlogse architectuur. De oudere paviljoens zijn veelal gebouwd in een conventionele, nationale

stijl met veel folkloristische versieringen. Daarnaast verschenen in de jaren twintig en dertig ook schitterende voorbeelden van moderne architectuur. Het door Willem Marinus Dudok (1884-1974) ontworpen Collège Néerlandais is daar een voorbeeld van, net als het Zwitsers paviljoen uit 1933, ontworpen door Le Corbusier en zijn broer Jeanneret. Het Collège Néerlandais is mede ontstaan door de grote inzet van Frans Vreede, de toenmalige directeur van Le Centre des Études néerlandaises à Paris. Vreede vond dat Nederland niet mocht ontbreken in dit nieuwe internationale, intellectuele centrum in Parijs. Hij richtte in 1924 een Comité d’Action op en er moest een Nederlandse architect worden gekozen die de “moderne Hollandsche bouwkunst” op een waardige wijze zou vertegenwoordigen. De keuze viel op Dudok, die net de goedkeuring had gekre-

13

gen voor het ontwerp van het raadhuis in Hilversum, waar hij directeur publieke werken was en later gemeentearchitect zou zijn. In 1928 begon de bouw van het Collège Néerlandais, waarin veel elementen zijn terug te vinden die Dudok ook bij zijn ontwerp voor het Hilversumse raadhuis heeft gebruikt. Het gebouw staat op een prominente plek in de Cité Universitaire en is zijn enige gebouw in Frankrijk. Binnen Dudoks oeuvre is het gebouw van vergelijkbaar niveau als het raadhuis van Hilversum en de Bijenkorf-winkel in Rotterdam. Als je vanaf de metro Porte d’Orléans naar de Cité Universitaire loopt zie je in de verte het schitterende silhouet van het Collège Néerlandais. De hoofdvorm van het gebouw bestaat uit vijf bouwblokken met platte daken. Een grote binnenplaats met een vijver geeft het gebouw van binnen veel licht en ruimte. De compositie van grote horizontale

en verticale vlakken is tegelijkertijd imposant en verfijnd. Het Collège Néerlandais is in alle opzichten heel Hollands en een echt Dudok-gebouw. Zijn stijl – ook wel Romantisch Kubisme genoemd - mag beïnvloed zijn door Berlage, De Stijl en het Nieuwe Bouwen maar is desondanks zeer persoonlijk en herkenbaar. In tegenstelling tot veel van zijn tijdgenoten was Dudok geen voorstander van het functionalistische principe ‘vorm volgt functie’, maar had juist veel aandacht voor de esthetische aspecten van de architectuur. Exterieur en interieur vormden voor hem één geheel waarin traditionele en moderne architectuur elementen naast elkaar

konden worden gebruikt. Dudok hechtte erg aan de sfeer van een gebouw. Kleuren, ruimte, inrichting, beplanting, samen met de technische structuur vormden ze het ‘karakter’ van het gebouw. In de voormalige directeurskamer van het Collège Néerlandais voel je sfeer van het modernisme nog goed. De kamer is nog bijna helemaal ingericht met meubilair uit de jaren dertig, ontworpen door Dudok, uitgevoerd door Thonet. Ook in de grote theaterzaal die door de hoge verticale ramen heel licht en ruim is en waar je op de binnenvijver en theegalerij uitkijkt, is de tijdgeest aanwezig in de inrichting en de twee oorspronkelijke muurschilderingen van Nederland en de voormalige koloniën in Azië. Toen het gebouw in 1938 werd geopend, moet het gebouw door de lichtgele zandkleur, de verticale en horizontale raampartijen en de lichtschachten een ruimtelijke en transparante uitstraling hebben gehad. Zeventig jaar later is het gebouw, waar op dit moment geen studenten meer kunnen wonen, in slechte staat en moet nodig worden opgeknapt. Na een voorstudie voor restauratie en modernisering van het gebouw in 1998 lijkt de financiering daarvoor vrijwel rond. Mogelijk kan de restauratie in de zomer van 2009 beginnen waarmee een klein stukje Nederland in Parijs, voorbeeld van modern Nederlands erfgoed, vanaf 2012 weer een bruisend centrum kan worden voor FransNederlandse wetenschappelijke en culturele uitwisselingen.

Blauwdruk van het ontwerp van het Collège Néerlandais.


Bouwen voor de

‘In Venray lijkt het hoofdgebouw Als er één kunstvorm houvast geeft aan de dood, dan is het de architectuur. Van de Egyptische piramides, de Etruskische grafkelders tot de sarcofaag van Simpelveld heeft de dood tal van slijtvaste monumenten voortgebracht. Hoe groot is het contrast met de eigentijdse rouwmonumenten: moeilijk bereikbare, uitdrukkingsloze architectuur. door Ludo Diels

A

ls de bereikbaarheid van een begraafplaats of crematorium iets zegt over onze relatie met de dood, dan is die – zacht gezegd – nogal moeizaam. Meestal liggen de monumenten van rouw en eeuwige rust ergens weggemoffeld aan de rand van de stad. Ze staan slecht aangegeven en zijn vaak via warrige hobbelwegen allerminst aangenaam te bereiken. Meest sprekende voorbeeld is de door de natuur overwoekerde en vrijwel ontoegankelijke protestantse begraafplaats op de Raarberg in Meerssen. Guus Rüsing is eigenlijk leraar, maar raakte in de greep van het funeraire erfgoed en heeft nu een funerair adviesbureau. Hij werkt voor gemeenten, verenigingen en stichtingen. Begraafplaatsen, vooral de monumenten die er staan, zijn als stenen geschiedenisboeken, zegt hij. Zo zal de toestand van de Meerssense begraafplaats iets zeggen over de protestantse gemeenschap daar. Rüsing: “Funerair erfgoed zegt ons veel over de historie van een streek en de omgang met de dood door de jaren heen.” In het kloosterdorp Steyl

bij Venlo vertellen de begraafplaatsen het verhaal van de grote Duitse invloed in het dorp. Op kapel van de begraafplaats aan de St. Michaëlstraat/ Zusterstraat staat te lezen: “Selig sind die im Herrn sterben”. De kloosterorden in Steyl zijn afkomstig uit Duitsland. Ze zochten aan het eind van de 19e eeuw, net als zoveel andere katholieke gemeenschappen, tijdens de door Bismarck ontketende Kulturkampf hun toevlucht over de grens. De laatste zestig jaar vallen er volgens Guus Rüsing enkele verschillende fasen te onderscheiden in het bouwen voor de dood. “Aan het einde van de Tweede Wereldoorlog merk je dat men vanwege de oorlogsverschrikkingen gewend is geraakt aan het massaal sterven. De oplossingen die hiervoor werden bedacht, waren pragmatisch van aard: de lijkbezorging kreeg een soort confectieaanpak omdat de vele doden snel begraven moesten worden. Dat was in 1918, toen de Spaanse griep in Europa huis hield, niet anders.” Het Amerikaans oorlogskerkhof van Margraten met zijn woud van witte kruizen is een schoolvoorbeeld van een plek die geldt als getuige van de massale dood.

14

Met de klok mee: Crematorium in Baexem, grafkapel Habets-Willems in Valkenburg aan de Geul, de sarcofaag van Simpelveld Sint Odiliënberg en de Amerikaanse begraafplaats in Margraten. foto’s uit Bouwen op de grens van Hulsman & Hulsman. In de jaren zestig breekt een periode aan waarin het economische denken ook het begraven overheerst: alles moet goedkoper. Rüsing: “Men laat scheepsladingen stenen uit landen als India en China aanrukken om goedkoop te kunnen bouwen. In die periode werd ook het cremeren populairder”. Aanvankelijk hield de katholieke kerk dit, onder het nederige motto “stof zijt gij en tot stof zult gij wederkeren”, met lichte druk tegen. De laatste dertig jaar is daar in rap tempo verandering in gekomen, constateert Rüsing: “We bevinden ons nu in een periode waarin we graag

Inschuifgraven op de C Inschuifgraven, ook wel

galerijgraven gehakt, twee tot

galerijgraven genoemd,

vier verdiepingen hoog. Later

kennen we vooral uit

is deze methode ook toegepast

mediterrane landen. In

door de Heilig Landstichting in

Nederland moet je ervoor naar

Nijmegen en het mausoleum

de Cauberg in Valkenburg.

van het Syrisch-Orthodoxe

Het gemeentelijke kerkhof

Sint Efremklooster in Glane bij

uit 1837 is verrijkt met enkele

Enschede.

grafkapellen met grote

In Valkenburg vallen

architectuurhistorische

verder de neoclassicistische

waarde.

kerkhofkapel (1837) en de

Midden jaren dertig van de

neogotische grafkapel (1892)

vorige eeuw werden uit de

van de familie Habets op,

mergelwanden de eerste

een achtzijdig bouwwerk


dood

S i c i l iaa n s e notities

w van de begraafplaats op een servicecenter bij Center Parcs.’ individueel vorm willen geven aan dood en rouwrituelen, en de invloed van de katholieke kerk is sterk afgenomen. Inmiddels wordt meer dan de helft van de doden gecremeerd.”

d, afscheidsruimte particuliere begraafplaats

Cauberg met parmantige zadeldakjes naar een ontwerp van architect Pierre Cuypers. Ook de grafkelder van de familie De Guasco uit 1864 verdient dankzij de hardstenen ornamenten en het smeedijzeren hekwerk een devoot moment van bewondering. De oudste gemeentelijke begraafplaats van Nederland stamt uit 1785: ‘Nabij Kapel in ’t Zand’ in Roermond.

De eerste generatie crematoria, zoals in Geleen en Heerlen, liggen nogal eens op of nabij bedrijventerreinen. Net als bij de omringende gebouwen is de architectuur nondescript. Cultuurgerelateerde symbolen, zoals een kruis, worden zoveel mogelijk vermeden. De dood als de grote nivelleerder, geheel waardevrij. In Venray lijkt het uit 1974 daterende hoofdgebouw van de gemeentelijke begraafplaats eerder op een servicecenter bij Center Parcs dan op een aula waar men afscheid neemt van een dierbare. Bij uitvaartcentrum St. Odiliënberg (1994) waant men zich in een sportkantine. Het crematorium van Baexem (2001) is opgetrokken in een hoekige neomodernistische stijl en zou net zo makkelijk kunnen doorgaan voor steenfabriek of industriële bakkerij. Tragisch dieptepunt in deze reeks is het crematorium van Eijsden, dat oogt als een overdekt zwembad of een kaarsenfabriek. Geen laatste halte die rust en troost geeft. Zakelijk en kil, om niet te zeggen doods. Ook het bouwen voor de dood gaat kennelijk gebukt onder het anything goes idee dat de dood berooft van zijn uniciteit en een architectuur achterlaat die niet de pretentie heeft te willen uitgroeien tot toekomstig ‘geschiedenisboek van een dorp of regio’. De dood is zakelijk geworden, voor een bouwkundige expressie die

15

rouw symboliseert is geen ruimte meer. Terwijl de funeraire architectuur alleen maar kleurlozer wordt, lijkt de interesse in de bouwkunst van de lijkbezorging alleen maar te groeien. Het lijvige boekwerk ‘Bouwen op de grens - gids voor de funeraire architectuur in Nederland , dat zich laat lezen als een levendige kroniek van honderd jaar lijkbezorging, is er het bewijs van. De funeraire bouwkunst is nauw verweven, zo blijkt uit het boek, met heersende religieuze, sociaal-politieke en economische ontwikkelingen. Maar over de invloeden vanuit de multiculturele samenleving, met haar eigen cultus omtrent de dood, komt je in ‘Bouwen op de Grens’ weinig aan de weet. “Mogelijk”, zoekt Guus Rüsing naar een verklaring, “komt het doordat de eerste generatie moslims na hun dood vaak werden gerepatrieerd naar de vertrouwde vaderlanden.” Maar inmiddels zijn er tal van islamitische begraafplaatsen, waar het boek niet over rept. Of de kenner des doods Guus Rüsing weet hoe het ideale kerkhof eruit moet zien? “Een goed funerair gebouw moet uitnodigen om op waardige wijze afscheid te nemen van een dierbare. Het moet warmte uitstralen en geen fabrieksassociaties oproepen. Het moet functioneel zijn opgebouwd, maar het mag die functie niet uitstralen. Je moet er als het ware worden omhelst.” Hulsman & Hulsman, Bouwen op de grens. Gids voor de funeraire architectuur in Nederland. UItgeverij Ger Gruijs, Rotterdam. Isbn 9789067344913

De schoenen van Jan Siebelink

E

en dagje Malta met vrienden. Waarom niet? Het is een dik uur varen met de snelle vleugelboot, en wat weet ik nou helemaal van Malta? Dat er niet veel mensen wonen, dat het iets met Engeland te maken heeft gehad en dat ze in elk geval vroeger (nu weet ik dat soort dingen niet meer) meededen aan het Eurovisie Songfestival. Op naar Malta dus. Het blijft een ietwat opwindende ervaring als je het land achter je ziet verdwijnen. En ineens is Sicilië weg en vaar je op open zee. Saai. Een moment om wat te dagdromen. Ik heb voor deze dag de kleren aangetrokken die ik in augustus droeg bij de bruiloft van onze dochter: bruin linnen jasje, wit hemd met bruine spikkeltjes, beige broek en donkerbruine leren instapschoenen. Geen sokken, geen stropdas, geen manchetknopen. Met die trouwkleding is overigens van alles misgegaan. De bedoeling was dat ik in een snel wit pak met zwart hemd op de bruiloft zou verschijnen, met daaronder het pièce de resistance: van die maffia-achtige wit met bruine gaatjesschoenen. Dat witte pak bleek niet compleet (het jasje ontbrak) en de schoenen vond ik zelfs in de uitverkoop nog te duur: 400 euro. Schande. Maar ik heb de schoenen wel gezien, de dag ná de bruiloft. We zitten op het terras van Landgoed Groot Warnsborn bij Arnhem, zegt mijn vrouw ineens: “Volgens mij komt daar Jan Siebelink aan.” En verdomd, hij was het. Op een terrasje bij een fontein zaten een man en een vrouw hem op te wachten. De vrouw sprak met hem en maakte aantekeningen. De man liep gedienstig heen en weer met kopjes thee of koffie. Heel ouderwets. Heel deftig ook, als een scène uit Eline Vere. Siebelink had twee grote windhonden bij zich en droeg mijn wit met bruine Italiaanse gaatjesschoenen. Ik moet zeggen dat ze hem goed stonden en dat hij er ook heel vlotjes op liep. Ze waren al een beetje afgetrapt, maar dat deerde hem niet. Mij ook niet. Was ik nou jaloerser op zijn schoenen dan op zijn schrijverstalent? Dan duikt Malta met zijn machtige hoekige fortificaties op, en alle dagjesmensen (vooral Russen) verdringen zich voor de uitgangen. Of ik daar nog veel gezien heb? Valt wel mee. Gigantisch veel toeristen, onherbergzame plekken en een schitterende hoofdstad. Valletta. Veel Arabische invloeden in de bouwstijl, een eigen taal die met niets te vergelijken is en waar geen woord van te volgen is. En natuurlijk dat grote pronkstuk van Caravaggio in St. John’s CoCathedral, De onthoofding van Johannes de Doper. Alleen jammer dat mijn vrouw en ik wel in die kathedraal waren, maar het schilderij hebben gemist. Onze vrienden niet en die vonden het prachtig. We geloven ze op hun woord. En als ik moest kiezen tussen een trip naar Malta en de maffiaschoenen van Jan Siebelink, zou ik voor de schoenen kiezen. Volgens mij waren ze ook nog mijn maat. PIETER BEEK


Podium

Zie ook de Agenda en www.zuiderlucht.eu

Genk

Studium Generale www.SG.unimaas.nl

Cultuurcentrum Genk Za 8 nov | humor | Youssef El Mousaoui – Monkey Business – 20.15u Vr 14-15 nov | theater | KVS/Union Suspecte – Singhet Ende Weset Vro – 20.15u Vr 14-15-16 nov | muziekfestival | MOTIVES FOR JAZZ GENK met oa John Scoffield, Manu Katché, Jack DeJohnette,... – volledig programma op www.motivesfestival.com Za 22 nov | muziek | Oblomow – Het Draagbare Paradijs – 20.15u Do 27 nov | muziek | HOT CHOCOLATE in concert – Casino Modern – 20.15u Vr 28-29 nov | humor | Wouter Deprez – Eelt – Casino Modern – 20.15u Info en reservaties: Cultuurcentrum Genk (B), Stadsplein 1, 3600 Genk (B) Tickets: UiT in Genk – Europalaan 34 – Genk. T +32(0)89 65 44 80 – E cultuurcentrum@ genk.be – W www.cultuurcentrumgenk.be

Maastricht

Do 6 nov | lezing | De depressie-epidemie – Trudy Dehue Ma 10 nov |multimediale avond AINSI |De Eerste Wereldoorlog in woord en beeld Buelens, Ehlen, Kusters, Morreau Wo 12 nov | muziek | Joana Amendoeira, fado Wo 26 nov | muziektheater |Toon Tellegen en Het Wisselend Toonkwintet: Dierenverhalen Do 4 dec | lezing | Als de dollar valt – Willem Middelkoop

www.uitburo.nl/maastricht

Heerlen poppodium NIEUWE NOR

Centre Céramique – Highlights 31 okt – 23 nov | Tentoonstelling | World Press Photo Zo 2 nov | Rondleiding | Heilige plekken in Maastricht Zo 9 nov | Concert | LSO kamermuziekorkest- Intimiteit in openheid Zo 16 nov | Openbare boekbespreking | Twee vrouwen - Harry Mulisch ( i.k.v. Nederland Leest !) Zo 23 nov | Lezing | World press photo-lezing- Chris Keulen meer info:www.centreceramique.nl

AINSI Wo 05 nov | theater | Ben Benaouissa & Lies Pauwels - CAMPO Venizke Vr 07 nov | dans | anoukvandijk dc - Borrowed Landscapes

Do 6 nov | Pop/rock | Gem & The Girls. ‘Nieuw’ is het thema van deze frisse pop/rockavond: zo heet het tweede album van Gem ‘New’ en hipper en nieuwer dan The Girls - vier jongens overigens - bestaat niet! – 21.00u. / € 10,-. Vr 14 nov | Nu-Soul | Giovanca (Ostiana) beschrijft met haar album ‘Subway Silence’ de sfeer van de wereldstedelijke metro-stations. En dat resulteert in soulvolle songs als de single ‘On My Way’. – 21.00u. / € 8,-. Vr 21 nov | Blues | aankomende blues-talenten Bradley’s Circus en Dede Priest staan centraal tijdens de ‘Southern Blues Nightfall’ - 21.00u. / € 10,-. Vr 28 nov | Hiphop | Het afscheidsconcert van hardcore-hiphop-act Osdorp Posse in Zuid-Limburg krijgt een Maastrichts tintje met de support-act: Pikkatrillaz vs. Backfire! – 21.00u. / € 10,Verwacht: Rico & Sticks (5 dec), The Neon Judgement & Das Ich (12 dec), Wouter Hamel (18 dec), Textures (19 dec). Poppodium NIEUWE NOR - Pancratiusstraat 30 – Heerlen - www.nieuwenor.nl

Ma 10 t/m 30 nov | expositie | Pieter van den Bosch Wo 12 nov | netwerkborrel | Overtime 18.00 t/m 24.00 Vr 15 - 16 nov | dans | Tango Margot en Tango Maastricht - Tangoweekend Do 20 nov | muziektheater | Walpurgis - Stom paard

Tongeren De Velinx,

Za 29 t/m 30 nov | muziektheater | Chapeau - Streetwise AINSI – Lage Kanaaldijk 112 – 113 Maastricht / www.ainsi.nl

Het Huis van Bourgondië Di 18 t/m za 22 nov | Woyzeck – your favourite working class hero | 20.30 uur Di 25 t/m za 29 nov | Woyzeck – your favourite working class hero | 20.30 uur Het Huis van Bourgondië, Hoogfrankrijk 27 Maastricht, www.huisvanbourgondie.nl

Intro • in situ, muziek en klank Di 4 nov | Uit de werkplaats, werkplaats

dijk 111 bus 2, 3700 Tongeren België Do 13 nov | theater | Veerle Dobbelaere schittert in ‘Krankheit Frau’, een theatervoorstelling vol contrasten, pijn, waanzin maar ook humor. 20.30uur Wo 19 nov | dans | Grace Ellen Barkey & Needcompany brengen superieur danstheater in The Porcelain Project 20.30uur Vr 21 nov | muziek | Koen Buyse en de gebroeders Kolacny begeven zich in de wondere wereld van de filmmuziek met ‘Luister naar de film’. Vr 5 dec | humor | In ‘OP en TOP’ kristalliseert Kamagurka dertig jaar ervaring als stand-up comedian en theatermaker tot een gloednieuwe show. 20.30u De Velinx, dijk 111 bus 2, 3700 Tongeren België. Meer info: www.develinx.be

Zo 16 nov | Jorge Isaac, 11.30 uur, € 10,-, Theater aan het Vrijthof Vr 21 t/m zo 23 nov | Messiaen Festival, Servaasbasiliek Vr 28 t/m zo 30 Nov | Kijken naar Geluid, Werkplaats Intro in situ en Lumière www.introinsitu.nl /Intro in situ: 043-3250511

Kumulus – centrum voor kunsteducatie Kumulus Kunstverkenning | Workshops | lezingen | cursussen T/m 14 november | Vanalles Textiel | Expo Galerie Kumulus Combi Concert | Kumulus&Conservatorium | Woensdag 19 november Horatio | Noir Desir | Komend seizoen bij NEE JIJ DAN | Jongerentheaterhuis www.kumulus.nl, www.125jaarmuziekschool.nl, www.bkmaastricht.nl, www.neejijdan.nl

Lumière highlights Vanaf 1 nov | Calimucho | Alom gelauwerde Nederlandse productie. Vanaf 1 nov | El Olvido | Heddy Honigmann Vanaf 6 nov | The Mourning Forest | Verstilde dagdroom van Naomi Kawase. Won grote prijs van Cannes in 2007. Vanaf 13 nov | Stranded | Indringende docu over het (‘Alive’)-overlevingsverhaal van een neergestort sportteam in het Andresgebergte. Vanaf 20 nov | Aanrijding in Moscou | Romantische Belgische komedie Vanaf 27 nov | Entre Les Murs | Winnaar Gouden Palm 2008 Meer informatie op www.lumiere.nl

16

Venlo Domani Zo 2 nov | kamermuziek | Laureaten Prinses Christina Concours, jong talent op weg naar het concertpodium - 16.00u / € 10,Vr 14 nov | oude muziek | Johannette Zomer en Fred Jacobs, presenteren werken van Purcell en Lawes – 20.15u / € 17,50 Vr 21 nov | wereldmuziek | Hudaki Village Band, ongepolijste volksmuziek met diverse invloeden - 20.15u / € 17,50 Zo 30 nov | kamermuziek | Ruysdael Kwartet, strijkkwartetten van Prokofjev en Tsjaikovski - 16.00u / € 17,50 1 november - 1 december | Expositie Rond Zien, www.rondzien.com www.domani-venlo.nl

Poppodium Perron55 Venlo wo 12 nov | No-wave | Dial (USA) + the Julie Mittens | 21:30 | 5 Euro za 15 nov | Hiphop | De Jeugd van Tegenwoordig | 22:00 | 12 Euro ma 24 nov | Celtic Punk | The Real McKenzies (CAN) | 21:30 | 10 Euro vr 28 nov | Hardcore | Face Tomorrow | 21:30 | 8 Euro Di 2 dec | Indie | iLikeTrains (UK) | 21:00 | 8 Euro www.perron55.nl


Bekend van de straatnaamborden

perron poëzie Alsof het nergens regent

In Maastricht staat een concert op stel met werk van veelal vergeten klassieke componisten uit eigen stad. Hoe goed waren ze eigenlijk?

Henri Du Mont (1610-1684)

door Emile Hollman

D

e homobeweging kan dezer dagen een puntje zuigen aan de hoeveelheid coming outs in cultureel Maastricht. Terwijl de stad de nominatie Culturele Hoofdstad 2018 nog veilig moet stellen, broeden tal van instellingen al op plannen om hun grootste wensen te verzilveren. Neem het LSO dat rekent op een eigen concertzaal. Of de stichting Matty Niël die vurig hoopt dat dan eindelijk Wege, opera en opus magnum van Maastrichts bekendste klassieke componist eindelijk in première kan gaan. Geschatte kosten: één miljoen euro. “Met alle respect maar Niël is natuurlijk niet geschikt voor een groot publiek”, zegt Jean Lambrechts, zelf ook componist. Lambrechts werd geschoold in de Franse muziek die hij kenschetst als poëtisch en spiritueel, zeker vergeleken bij Matty Niël (1918-1989) die als discipel van Anton Webern het 12-tonen stelsel van de Tweede Weense School predikte. Niël mag dan niet tot de verbeelding spreken bij een groot publiek,

dat doet eigenlijk geen enkele klassieke componist van Maastrichtse komaf. Ze leiden veelal een slapend bestaan op straatnaamborden, hun muziek wordt nauwelijks nog gespeeld. Ten onrechte, vinden celliste Yvonne Engels en gambaspeelster Hildegard Moonen die namens de jarige muziekschool Kumulus een concert samenstelden met werk van componisten die Maastricht gewoond en gewerkt hebben. Van Henri Du Mont tot en met Henry Konsten. Het balletje ging rollen toen Engels werk ontdekte van de componiste Andrée Bonhomme (19051982) en Moonen na een tip in de muziek dook van Henri Du Mont (1610-1684), in zijn tijd koorknaap en kanunnik in Maastricht. Du Mont vond later als klavecinist emplooi aan het hof van Lodewijk de Veertiende. Tijdens haar speurtocht ontdekte Moonen muziek van Du Mont in een internetwinkel in Versailles. De samenklank, de beweging in de muziek, ze kan er geen genoeg van krijgen. Net als Du Mont verruilden ook de cellisten Alexander Batta en Joseph Hollman de stad voor de wereld. Batta (1816-1902) en Hollman (18521926) werden allebei door koning Willem III benoemd tot koninklijk violoncellist. Als uitvoerend muzikant werden ze wereldberoemd, als componist reikten ze beduidend minder ver. Carl Smulders (Maastricht 1863-1934) had op dat vlak juist wel een reputatie, maar koos uiteindelijk voor de zekerheid van een baan aan het Luikse Conservatorium. Voor alle Euregio-believers: in die tijd

17

Lara Schnitger

Er fluiten heel wat oude meeuwen In dees nacht Dit dorp vol schurkenschaduw Kazerne der verlorenen

sprak men in Maastricht nog Frans. Musicoloog en criticus John Hoenen doctoreerde op Smulders en roemt zijn muziek. Het LSO zette nog wel eens een stuk van hem op de plaat, maar Hoenen vindt in zijn algemeenheid dat er bedroevend weinig wordt uitgevoerd van Limburgse componisten. De jonge componist Henry Konsten (1963) verdiepte zich in pianowerk van Smulders en noemt het “verrassend goed.” De vraag is of je kunt spreken van een traditie als het gaat om ‘Maastrichtse’ componisten Henry Konsten noemt zichzelf een klassiek moderne Einzelgänger en voelt niet de last van zoiets als een traditie. “Als componist bevind je je dezer dagen op een oceaan van mogelijkheden, waarin het trouwens gemakkelijk verzuipen is. Alle muziek ter wereld staat je ter beschikking. Het is een kwestie van keuzes maken waar je je werk aan vastknoopt. In de negentiende eeuw was de wereld een stuk kleiner. In de tijd van Beethoven werd er echt geen Gregoriaans uitgevoerd.” Konsten heeft niet echt te klagen over uitvoering van zijn werk. Al heeft hij net als Niël ook nog een opera liggen (Heloïse en Abaelardus, 2007) die nog in première moet gaan. “Er is schitterend materiaal voorhanden, maar er gebeurt niks mee”, zegt Hildegard Moonen. “Iemand moet hier echt eens het licht op laten schijnen.” Kumulusconcert bij Kumulus Maartenspoort in Maastricht, op 9/11. www.125jaarmuziekschool.nl

Maar waar anders zou de adem van een list leeuwin Ontsnapt op spinnenvoeten Haar dralen kunnen overzien Ochtenden baren Aan de koude zijde van kussens Gloort het aanschijn van dit uur Het vuur van eerder slaap Waar het is alsof het nergens regent Nooit meer miezeren zal En schemer voorttraagt LUC DE ROOY Luc de Rooy (Geleen, 1979) studeerde Literatuurwetenschappen in Amsterdam en werkte enkele jaren voor uitgeverij Meulenhoff. Momenteel is hij freelance redacteur, bestuurslid van het Letterkundig Centrum Limburg en hoofdredacteur van www.manuscriptbeoordeling.nl. ‘Alsof het nergens regent’ komt uit een nog onvoltooide reeks ‘s nachts geschreven gedichten: Insomnia.

Perron Poëzie wordt mede mogelijk gemaakt door:

Defauwes en

zuiderlucht begunstiger Word begunstiger voor 55 euro per jaar en krijg Zuiderlucht elke maand thuisgestuurd. Aanmelden kan via de website www.zuiderlucht.eu, klikken op ‘begunstiger’.


Dagdromen

enkeltje utopia

Creatief H

oe ver de popfestivals van tegenwoordig afstaan van Woodstock, het lichtend voorbeeld van weleer, staat te lezen in De romantische orde van Maarten Doorman. Na de hypnotiserende optredens van Joe Cocker en Carlos Santana sneuvelen de hekken rond het terrein en stromen duizenden gratis het festivalterrein op. De organisatoren halen hun schouders op. Het evenement was niet bedoeld om geld te verdienen, maar om gemeenschappelijke idealen te vieren. Daar is veertig jaar later weinig van over. Het meest in het oog springende gemeenschappelijke ideaal dat nog gevierd wordt, is geld verdienen. Liefst snel en ongegeneerd. Pas sinds de financiële crisis om zich heen grijpt, staat dit materiële idealisme onder druk, uitgedrukt in begrippen als exhibitionistische zelfverrijking, casinokapitalisme, graaicultuur. Toch moest er na afloop van Woodstock, toen de wietwolken waren opgetrokken, worden afgerekend. En dat ging niet zo gemakkelijk als bovenstaande anekdote doet vermoeden. Iedereen die wel eens een goed idee heeft, weet dat alles begint én eindigt met geld. Maar waar het écht om draait, vindt ergens daartussenin plaats.

W

ie zich de belangrijkste nieuwsitems op kunstgebied van de laatste maanden voor de geest haalt, ziet vooral veel geldbedragen voorbijkomen. Minister Plasterk die pertinent weigerde de door de Raad voor de Cultuur gevraagde 26 miljoen extra te betalen, en het uiteindelijk toch deed. Nadat op Prinsjesdag de schreeuwende monden waren gevuld, werd het angstvallig stil. De Britse kunstenaar Damien Hirst deed via Sotheby zijn hele jaarproductie in de verkoop en haalde er 100 miljoen pond sterling mee op. Het debat over de dolgedraaide kunstmarkt werd weer eens opgerakeld, terwijl erkende kunstkenners als George Michael, Bianca Jagger en Vikor Pinchuk (een Russische staalmagnaat) hun slag sloegen. Als de financiële crisis ook de kunstmarkt zal aantasten – en waarom zou dat niet gebeuren - zal de timing van Hirst diens zakelijke genie alleen maar bevestigen. Dichter bij huis verscheen vorige maand een rapport waarin staat dat de creatieve industrie in Limburg en het omringende grensgebied goed is voor een jaaromzet van 1,9 miljard euro. Een bedrag dat je verbeelding aan het werk zet, ook omdat daarin de inkomsten van een jachtenbouwer en een overdekte skibaan zijn verdisconteerd. Tegen zoveel ruimhartigheid moet zelfs Richard Florida met zijn toch royale definitie van creatieve industrie het afleggen. Het rapport is geschreven om het streven van Maastricht om in 2018 Culturele Hoofdstad te kunnen worden, te schragen. Zonder draagvlak bij publiek en bedrijfsleven zijn ideeën, hoe goed ze ook zijn, ten dode opgeschreven. Maar ook als de titel niet in de wacht wordt gesleept, hoeven we niet te wanhopen. Scheepswerf en skibaan hebben de smaak te pakken en gaan subsidie aanvragen bij de Mondriaanstichting en het Fonds voor Beeldende Kunsten, Vormgeving en Bouwkunst. Fluitje van een cent. WIDO SMEETS

Terwijl de verbindingen met het omringende buitenland nog steeds tekortschieten, dreigt Zuid-Limburg geïsoleerd te raken, zegt architect Wiel Arets in de vijfde Peutzlezing. Zo is de KLM-verbinding tussen Maastricht Airport en Schiphol onlangs opgeheven. “Op het gebied van infrastructuur, cultuur en onderwijs zijn wij een ontwikkelingsland geworden met een landkaart die met de dag ondoorgrondelijker wordt”.

H

et is mij een genoegen deze lezing te mogen uitspreken in het door de naamgever Frits Peutz ontworpen warenhuis Schunck met penthouse we ons nu bevinden. Dit gebouw volgde de visie en ambitie van een zakenman in combinatie met het vermogen van een geniale controversiële architect en een verlichte burgemeester waardoor we vandaag in dit gebouw kunnen samen zijn. Een transparante betonnen structuur als gestapelde markten omhuld door een glazen huid naast een Romaanse kerk werd door de plaatselijke bevolking aanvankelijk als een ‘schandaal’ gezien, zoals te lezen is in krantenberichten van die tijd. De vooruitziende blik en de durf hebben er echter voor gezorgd dat de cultuur een plek heeft gekregen in dit gebouw, gebouwd in deze eerste multiculturele stad van ons land. De radicale wijze waarop sinds 1896 mijnen, dorpen en steden evenals de infrastructuur in het Zuid-Limburgse landschap werden geïntegreerd, had een intrinsieke logica. De

relatie tussen bedrijfsleven, stedenbouw, architectuur en politiek was voor deze regio van uitermate groot belang en is dit impliciet nog steeds. Vanaf het moment waarop duidelijk werd dat in Zuid-Limburg ‘het zwarte goud’ welvaart bracht, werd in sneltreinvaart een nieuwe kaart voor deze regio ontwikkeld. Deze kaart is inmiddels aan vernieuwing toe en de vraag is nu wat de visie, de ambitie en het concept dienen te zijn waarop deze nieuwe kaart wordt gebaseerd. Wanneer men als ingewijde vreemde naar Zuid-Limburg kijkt en overeenkomsten constateert met regio’s als Toscane, de Elzas en Normandië, kan men zich afvragen of die overeenkomsten relevant zijn. Kan deze regio op de lange termijn haar bestaansrecht aan dit profiel ontlenen? Is dit werkelijk de ziel van deze prachtige streek waarin Maastricht jaarlijks inderdaad een paar miljoen toeristen trekt, Valkenburg met zijn wonderschone Heuvelland meer dan een miljoen overnachtingen kent en Parkstad enkele miljoenen bezoekers trekt mede vanwege

Limburgs heuvelland. foto Karel van Straaten/DSM. Uit ‘Synthese Zuid Limburg’.

18

Snowworld? Deze regio zou de ambitie moeten hebben om voor een groeimodel te kiezen, liever dan een shrinking city na te streven zoals dat voor het Ruhrgebied als optie wordt gezien. De kern van het economische bestaansrecht van deze regio was de mijnindustrie als achterland van Aken en de keramische en papierindustrie in het westen, met Luik als pendant. Toerisme kan een toegevoegde waarde zijn maar niet de economische motor, dus de kernvraag is wat die economische motor voor deze regio dan wél kan zijn en of Silicon Valley een interessant voorbeeld is. We hebben behoefte aan concrete plannen welke op zeer korte termijn uitgewerkt en uitgevoerd dienen te worden. Maar concreet worden is voor Den Haag kennelijk alleen mogelijk wanneer de nood aan de man is; planning is een woord dat niet alleen uit de nota’s is verdwenen, men kan het zelfs als discipline niet meer aan de universiteit studeren. Den Haag werkt probleemgestuurd, pragmatisch reagerend op gestelde vragen, in plaats van te plannen, dat wil zeggen je laten sturen door visie en ambitie, een aanpak waar ons land zo beroemd en berucht door is geworden. Door Peter Stuyvesant en Piet Hein, Rembrandt en Erasmus staan Nederlanders bekend als avonturiers, kunstenaars en ingenieurs met een eigenzinnige kijk op de wereld, die hun land aan de zee hebben onttrokken en een progressief beeld van zichzelf de wereld in hebben gestuurd. Waren wij niet de eersten die handel


over Zuidstad Het ideale Nederland volgens Wiel Arets: een Randstad, een Noordstad en een Zuidstad.

Vliegen in de jaren zestig. foto Air France Magazine

dreven met Japan? Het eerste land met een woningwet? En was het niet een Nederlander die het ‘totaalvoetbal’ heeft uitgevonden? Sinds enkele decennia zijn we echter vanwege deregulering en decentralisatie een staat die anti-alles is geworden en waar het individu elke ontwikkeling kan blokkeren. De HSL is jaren te laat, autowegen worden te traag aangelegd en de honorering van de protesten tegen de Oost-West-baan waren de doodsteek voor de groei van vliegveld Beek. Waarom zeuren we over elke aanpassing in onze achtertuin? Waarom hebben we het slechtste openbaar vervoer van Europa, staan we elke dag in de file en worden onze musea beoordeeld op kwantiteit waardoor er bussen grijze muizen worden aangevoerd om de zo broodnodige

subsidie binnen te halen. Wat zouden de oorspronkelijke kunstverzamelaars Boijmans en Van Beuningen, Kröller en Müller en Van Abbe vinden van het verlies aan progressief kwalitatief beleid dat ten grondslag lag aan hun verzameling die ze in beheer gaven om een publiek doel mee te dienen. Zowel op het gebied van infrastructuur als op dat van cultuur en onderwijs zijn wij een ontwikkelingsland geworden met een landkaart die met de dag ondoorgrondelijker wordt. Laten we afspreken voor Zuid-Limburg voortaan pro en niet meer anti te zijn, laten we geloven in deze regio waar prachtige steden, in een prachtig landschap, op een strategische plek in Europa liggen. Laten we gebruik maken van het enthousiasme dat bij locale politici en ondernemers bestaat om de ‘reset-button’

19

in te drukken, en voor deze herstart een list te bedenken, een scenario te schrijven waar we achter staan en waarvoor we in Den Haag en Brussel de handen op elkaar krijgen. We dienen een list te bedenken die past bij de ligging binnen Nederland en de natuurlijke situatie in Europees verband om in de regio relevant programma binnen te halen. Een list die logisch voortvloeit uit de constatering dat het oude Europa het aflegt tegen de Nieuwe Wereld, die naast productieplaats ook consumptiemaatschappij is geworden. In de nieuwe metropool wordt een synthese tussen wonen, werken, cultuur en recreatie tot stand gebracht, die tevens als economische factor wordt beschouwd. Wanneer we een nieuwe kaart van Europa tekenen, waarbij milieu als een positief argument

wordt meegenomen in relatie tot infrastructuur dan ziet deze kaart er plotsklaps anders uit. Vliegvelden en treinstations zouden strategisch gesitueerd worden, gerelateerd aan de positie van de grote steden of andersom en de autoweg zou op dit netwerk fijnmazig aantakken. De metropolen zijn de magneten waar vliegvelden en TGV stations op aansluiten, de grote steden zouden groeien en een duidelijke grens krijgen, de kleinere steden zouden als suburbane kernen binnen een zo natuurlijk mogelijk landschap zorgen voor een duidelijk contrast met de kunstmatig geplande metropool en de verdichte stad die als hybride kern met wonen, werk, cultuur en recreatie voor de massa is bedoeld. Het resultaat is dat de metropool en verdichte stad zijn aangesloten op comfortabele infra en de suburbane kernen alleen per auto bereikbaar zijn, als uitvloeisel van een duidelijke strategie. De kaart van Nederland kent dan drie metropolen, namelijk de huidige Randstad en Noordstad in Groningen en de Zuidstad in Limburg; daartussen liggen steden als Breda, Den Bosch, Tilburg en Eindhoven respectievelijk Venlo, Nijmegen, Arnhem en Zwolle als een kralensnoer gespannen. Buiten de metropolen en steden wordt het zeer dun bevolkte groene landschap ingericht dat infrastructureel slechts sporadisch wordt aangesloten en schijnbaar aan de natuur wordt teruggegeven. De Zuidstad bestrijkt de driehoek Geleen/Sittard, Heerlen/Kerkrade, Maastricht/ Meersen/Valkenburg, met in het midden – bij Beek - een te ontwikkelen kernstad die te rechtvaardigen is vanuit het motief dat hier een luchthavenstad ontstaat met alle programmatische condities van dien. De geconcentreerde metropool als New York, Parijs of London staat haaks op de

gespreide metropool waarvan Los Angeles het bekendste voorbeeld is. De nieuwe kaart van Nederland zou als een mengvorm van beide modellen worden waargenomen, drie metropolen opgespannen tussen steden en een natuurlijk dun bevolkt platteland dat als een nieuw te definiëren suburbia wordt gezien, met een concept dat contrasteert met het leven in de stad. Men kiest voor een leven in de relatieve hectiek van de metropool of men kiest voor een zuiver alternatief: de sublieme afzondering in een suburbia dat een fysieke afstand kent van de infrastructureel aangesloten metropool.

D

e Moderne Beweging in de architectuur heeft een antwoord geformuleerd op de woonvormen van de 19e eeuw, dat binnen het denken van de actuele driedimensionale metropool dan wel het ultieme suburbia aan een herdefinitie toe is. Binnen dit paradijselijke wonen zijn de barrières tussen privé en openbaar verwaterd; begrippen als keuken, eetkamer, woonkamer en slaapkamer bestaan niet meer als pragmatische begrippen zoals ze door de Moderne Beweging werden gedefinieerd. Het paradijselijke wonen beslecht de functionele grenzen en maakt een hybride gebruik mogelijk van de beschikbare ruimte. De gang naast de bibliotheek wordt ook werkplek, de keuken naast productieplek voor eten ook internetplek en communicatieruimte waar debatten worden gevoerd. De slaapkamer kan gebruikt worden om te wonen; men ontbijt er ook en men correspondeert via een webcam binnen het publieke domein met vrienden en vreemden. Het idee dat in onze ‘vloeiende maatschappij’ mobiel internet en de viewphone ons minder afhankelijk maken van


De kunst van het wonen

Woongebouw Detroit - Amsterdam awg architecten/b0b van Reeth | Foto: Kim Zwarts | www.vesteda.com

20


Bereikbaarheid in 72 minuten met de trein (eerste circel) en het vliegtuig (tweede circel)

persoonlijk contact is reeds lang achterhaald. Lokale kwaliteiten dienen benadrukt te worden onder de druk van de globale invloeden die ons leven zijn binnengekomen via diverse media.

W

e weten dat Zuidstad zich de komende jaren zou kunnen ontwikkelen tot een sterke speler op de markt. Door de samenvoeging van wonen en werken kan het een plek zijn waar productie plaatsvindt en wordt gestimuleerd. De fysieke productie kan er plaatsvinden vanwege een schone productiewijze, daarnaast kunnen de kennisindustrie en de paradijselijke woonvormen eraan bijdragen ook de jongere bevolking te binden. Luchthavensteden, waarvan de Kernstad een voorbeeld kan zijn, en watersteden in de zee zullen ontstaan naast de metropool, en deels bestaan ze reeds. De stad zal verdichten en meer dan momenteel openstaan voor andere vormen van productie, cultuur en wonen, hybride vormen die reeds nu worden gerealiseerd. Waarom wordt mobiliteitsaanpak in Nederland niet als een urgentievraagstuk

gezien dat binnen de zittende kabinetsperiode opgelost dient te worden? Het Deltaplan en de huidige Kredietcrisis zijn goede voorbeelden van ‘net niet te laat ingrijpen’. Research, visie en ambitie betreffende infrastructuur zou Nederland binnen enkele jaren tot specialist op dit gebied maken en daarmee ons bedrijfsleven enorm stimuleren. We hebben het imago creatief en inventief te zijn, gekoppeld aan koopmanschap, aanpassingsvermogen en betrouwbaarheid. De maximale reistijd die door passagiers als acceptabel wordt gezien blijkt 72 minuten de zijn. Dat betekent dat de reistijd tussen Amsterdam, Groningen en Limburg maximaal een dik uur mag zijn, willen ze met elkaar een rol vervullen binnen het economische, maatschappelijke en culturele profiel van ons land. Zuidstad is momenteel de achtertuin van Aken en Luik, steden die een TGV-station hebben c.q. een luchthaven die groeit. Daarbij vormen de landsgrenzen, en dus de taalen cultuurgrenzen nog steeds obstakels die de samenwerking met deze steden op dit moment bemoeilijken. Zuidstad dient

als eenheid gezien te worden en aldus ook geprogrammeerd, waarbij de huidige steden hun karakter en autonomie behouden binnen een scenario dat geschreven wordt door een te benoemen regisseur. Dat we van een geboortetekort dienen uit te gaan is een feit, evenals van een steeds grijzer wordende samenleving, en dat migratie als een positief instrument kan worden beschouwd is bewezen tijdens de opzet van de mijnbouw in Parkstad, waar van oudsher subliem gewoond kan worden. Sittard/ Geleen met DSM, Sabic en de autoindustrie kan naast een grootschalige productieplek een researchcentrum worden. Maastricht is museumstad en winkelend knooppunt met een Bourgondische uitstraling en vestigingsplaats van de universiteit. Meerssen en Valkenburg met het Heuvelland als achterland zijn van oudsher bekend vanwege hun chique en prachtige geografie. Kernstad zou een medisch speerpunt kunnen worden met een zakelijke hub in de achtertuin. Het is echter van het grootste belang vast te stellen wat additionele pijlers zijn waarop Zuidstad zich kan

Shinkansen, het succesvolle netwerk van hoge snelheidstreinen in Japan. foto Wikipedia Japan

21

ontwikkelen en te onderkennen wat Zuidstad nodig heeft om tot internationale speler van betekenis te worden. Allereerst zal men de strategische locatie dienen te voorzien van een aansluiting op een internationaal soeverein infrastructureel netwerk dat in Nederland nog steeds niet genoeg is ontwikkeld. Perfecte bereikbaarheid per vliegtuig, snelle trein en auto is essentieel; dat wisten de Romeinen al toen ze Coriovallum en Mosa Trajectum vestigden als de ‘TGV-stations’ van rond het begin van de jaartelling.

E

en op internationaal gebied meespelende medische industrie die in de basis aanwezig is zou een speerpunt kunnen worden, evenals de hoogwaardige chemische industrie die reeds aanwezig is met enkele wereldbedrijven die een nichemarkt bedienen. Deze kennisindustrie zou gekoppeld dienen te worden aan een researchgericht universitair klimaat dat zich richt op een laboratoriumsituatie en de beste hoogleraren aantrekt. De economische ontwikkeling van deze regio zal gestimuleerd dienen te worden door een uniek woonklimaat te laten ontstaan, waarbij met name het paradijselijke wonen als basis zou kunnen worden gezien. Het zou als een ‘recept’ voor het contemporaine wonen moeten dienen, of anders gezegd als een ‘agenda’ voor hoe men wonen ziet in relatie tot zijn werkomgeving, het culturele klimaat en ontspanning. In navolging van Liechtenstein, of beter nog van Monaco, kan Zuidstad een vestigingsplek worden waarbij een eigen belastingstructuur wordt ontwikkeld en zodoende een paradijs ontstaat dat het bestaan van deze regio als vestigingsplek rechtvaardigt. Een opmerking welke

opgetekend is tijdens een gesprek met Theo Thuis (directielid van Q Park) over het dilemma van Zuid-Limburg, de keuze tussen shrinking city en knowledge valley. Deze vijf punten zijn onlosmakelijk met elkaar verbonden; wanneer op het ene punt slecht wordt gescoord, beïnvloedt dat de andere. Weliswaar ligt er een duidelijke rol voor de markt, maar de overheid dient het initiatief te nemen om te komen tot een werkbaar scenario. Zuidstad zou zo een woon/werk/research/ cultuurparadijs kunnen worden binnen deze droom om tot een strategische visie te komen voor deze unieke plek. Het belangrijkste is echter dat deze visie eenduidig is, net als tijdens de mijnindustrie, en expliciet uitspreekt waar de ambitie van Zuidstad ligt. Als deze visie ondubbelzinnig is kan men overgaan tot branding van het product Zuidstad, zal ze een aantrekkingskracht hebben op bedrijven die zich in deze visie herkennen en zal de jonge afgestudeerde in Zuidstad genieten van het paradijselijke wonen dat hem wordt aangeboden.

Wiel Arets (Heerlen, 1955) is architect en hoogleraar architectuur in Berlijn. De door hem ontworpen Academie voor Beeldende Kunst in Maastricht (1993) werd uitgeroepen tot een van de 1000 beste gebouwen uit de 20e eeuw wereldwijd. In 2005 kreeg Arets de Rietveldprijs voor de UBU, de universiteitsbibliotheek in Utrecht. Bovenstaande tekst is een ingekorte versie van de door hem op 8 oktober in Heerlen uitgesproken Peutzlezing. De Peutzlezing is een initiatief van de Vrienden van het Vitruvianum. Eerdere sprekers waren Wim van den Bergh, Bob van Reeth, Jo Coenen en Hubert-Jan Henket.


Bezoek onze website www.domani-venlo.nl voor het volledige culturele programma. Domani Dominicanenplein 15 5911 KN Venlo

Concerten Exposities Besloten ontvangsten Huwelijken

Domani is een exclusief cultureel podium, in hartje Venlo, gevestigd in een historisch Rijksmonument, de laatmiddeleeuwse kapel Maria-weide. In deze voormalige kapel, door Woningstichting VenloBlerick verbouwd en getransformeerd tot Domani, vinden verschillende culturele activiteiten plaats. Schitterende en bijzondere concerten, voorstellingen en exposities. Van Jazz tot klassiek en van kunsttentoonstelling tot orgelconcert. Ook is het mogelijk Domani te huren voor onder andere ontvangsten, recepties of presentaties. Gegarandeerd een sfeervolle locatie die recht doet aan uw activiteit. De voormalige kapel is officieel Huis der Gemeente. Het is dus tevens mogelijk om in Domani te trouwen.

Domani biedt u in de maand november en december de volgende concerten in een schitterende ambiance aan: t t t t t t t

;POEBHOPWFNCFSo-BVSFBUFO1SJOTFT$ISJTUJOB$PODPVST 7SJKEBHOPWFNCFSo+PIBOOFUUF;PNFSFO'SFE+BDPCT 7SJKEBHOPWFNCFSo)VEBLJ7JMMBHF#BOE ;POEBHOPWFNCFSo3VZTEBFM,XBSUFU %POEFSEBHEFDFNCFSo"OHFMTBSPVOEUIFXPSME ;BUFSEBHEFDFNCFSo,BNFSLPPS$BOUBUF 7BOOPWFNCFSUPUEFDFNCFSo&YQPTJUJF3POE'SJEB

*O IFU DVMUVSFMF QSPHSBNNB QSFTFOUFFSU %PNBOJ POEFS BOEFSF kamerconcerten, wereldmuziek, jazz, orgelconcerten en oude muziek.

www.domani-venlo.nl activiteiten activiteiten activiteit en activiteiten activiteiten activit interview naema tahir Op donderdag 13 november spreekt journalist George Vogelaar met de schrijfster Naema Tahir. Zij spreken over haar nieuwe boek Groenkapje en de bekeerde wolf, maar ook over haar jeugd: als Pakistaanse groeide zij op in Engeland. Aanvang: 19.30 uur. Vrij toegankelijk.

de geheime newton Op donderdag 20 november geeft Geert Kimpen een lezing bij zijn net verschenen boek De geheime Newton. De roman gaat over het leven en onderzoek van de grote magiër Isaac Newton dat 250 jaar lang onontdekt bleef. Aanvang: 19.30 uur. Vrij toegankelijk.

dante en de goddelijke komedie Op dinsdag 18 november geeft Louis Teunissen een lezing over Dante Alighieri (1265 - 1321) en zijn Goddelijke Komedie. Teunissen plaatst het 13.000 regels tellend gedicht tegen de achtergrond van de alledaagse en politieke situatie in het Florence van de 13e en 14e eeuw. Aanvang: 19.30 uur. Vrij toegankelijk.

al onze activiteiten vindt u op www.selexyz.nl

dominikanerkerkstraat 1 maastricht tel. (043) 321 08 25 www.selexyz.nl ook iedere zondag open van 12.00 - 17.00 uur

22


s t a t io n

zuiderlucht

Jeroen van Bergen (1979) Toilet modulair “Mijn werk is gebaseerd op de maten van het standaard toilet die zijn vastgelegd in het Nederlands Bouwbesluit. Deze maatvoering is de norm voor de kleinste leefbare ruimte in een gebouw. Het standaard toilet is minimaal 110 cm breed, 90 cm lang en 260 cm hoog. Deze maten vormen samen één module binnen mijn systeem. Mijn installaties ontstaan vanuit mijn eigen ruimtelijke ervaring van bestaande gebouwen. Anders dan binnen de architectuur hebben mijn installaties geen andere functie dan enkel het creëren van ruimte. Immers uiteindelijk zijn de ruimtes niet leefbaar. Ik ben dan ook op zoek naar ruimte als de minimale basis van het ervaren, naar een tijdloos eindbeeld.”

‘Maison Social 001 flat’ (2007). Fotopapier, 45 x 60 cm. ‘Meerdere gebouwen in gevelsamenstelling, steiger 001’ (2008). Foamboard, hout, karton en plastic, schaal 1:20.

Station Zuiderlucht In de negende aflevering van Station Zuiderlucht, halteplaats voor kunstenaars en vormgevers, aandacht voor Jeroen van Bergen. Het werk ‘Meerdere gebouwen in gevelsamenstelling, steiger 001’ wordt per opbod verkocht op www.zuiderlucht.eu. Klikken op de button ‘Station Zuiderlucht’. Namen van bieders worden niet bekendgemaakt, wel de hoogte van het laatst geboden bedrag. De bieding begint bij 3500 euro. Werk van Jeroen van Bergen is de komende maanden als presentatie van Station Zuiderlucht te zien in Galerie Stevens in Maastricht www.galeriestevens.nl en galerie New Untitled in Venlo www.galerienewuntitled.nl ‘Station Zuiderlucht’ wordt ondersteund door Amacura (Sittard-Geleen), Galerie New Untitled (Venlo), Galerie Stevens (Maastricht), Huis voor de Kunsten Limburg, Océ Kunstbezit, Servatius en Unlimited.DSM. Reacties naar [email protected] 2008 L’amiral cherche une maison à Louer (De admiraal zoekt een huis om te huren), groepstentoonstelling, Galerie Nadja Vilenne, Luik. ARTchitectuur, Monumental VZW, groepstentoonstelling, Bornem, België. Parkstad Limburg Prijs, groepstentoonstelling, Stadsgalerij Heerlen. 2007 Prospect Park 2, groepstentoonstelling, Bonnefantenmuseum Maastricht. Solo-expositie Galerie Nadja Vilenne, Luik. 2006 Toilet modulair 003: “straat 003” Hedah, Maastricht. 2005 Locus Loppem in loppem, groepstentoonstelling Kunsthalle Lophem. 2004 St(art), groepstentoonstelling, Kunstcentrum Flac© Genk. 2000-2004 Academie voor Beeldende Kunsten Maastricht 1996-2000 Bouwkunde 1979 geboren in Heythuysen

‘Tekening, vergeten’ (2008). Karton, 80 x 100 cm.

23


Dumas legt verdriet onder het vergrootglas

Sad Romy (2008) van Marlene Dumas . foto Peter Cox Courtesy Zeno X Gallery, Antwerpen

Het menselijke lijden overstijgt alle historische, culturele en sociale grenzen. In een expositie in Düsseldorf voegt Marlene Dumas daar ook nog het persoonlijke leed – de dood van haar moeder – aan toe. door Saskia van der Kroef

B

ijna een jaar na haar onderscheiding met de Kunstprijs van de stad Düsseldorf toont Marlene Dumas haar nieuwste werk in het Museum Kunstpalast in die stad. Een eervolle onderneming voor het Duitse museum, want het gelijktijdige mid-career retrospectief van deze grande dame van de internationale schilderkunst is in handen van het LA Museum of Contemporary Art en het MoMA in New York - niet de minste Amerikaanse musea. Kort daarvoor waren er al overzichtstentoonstellingen in Kaapstad, Johannesburg en Tokyo, en bezorgden Londense veilingsuccessen haar het predicaat ‘best verkopende vrouwelijke kunste-

naar’ van het moment. Al haar schilderijen zijn verkocht voordat ze gemaakt zijn, zó gewild is de sinds 1976 in Amsterdam woonachtige Marlene Dumas (Kaapstad, 1953). De presentatie van haar werk in Düsseldorf is ingebed in de groots opgezette expositie Diana und Actaeon: Der verbotene Blick auf die Nacktheit , met werk van meer dan 200 kunstenaars uit zeker zes verschillende eeuwen. Uitgangspunt van deze kunsthistorische krachttoer is de door Ovidius opgetekende Griekse mythe van de jager Actaeon, die de wonderschone Diana, godin van de jacht, met haar nimfen naakt ziet baden. Terstond verandert de ziedende Diana hem in een hert, waarop de arme Actaeon

24

in zijn vlucht wordt verslonden door zijn eigen honden. Voor de hoofdtentoonstelling is dit thema, dat veel in de kunst verbeeld is, opgerekt tot dat van de verboden blik op het menselijk naakt, en daarmee tot het zien en gezien worden, tot voyeurisme en exhibitionisme, tot verlangens en kuisheid, en natuurlijk tot erotiek. Het zijn de onderwerpen bij uitstek waar Marlene Dumas zich in de jaren negentig mee bezig houdt. Meest duidelijk is dat in het project Stripping Girls met fotograaf Anton Corbijn tussen 1998 en 2000. Gewapend met camera’s struinden Dumas en Corbijn de Amsterdamse stripclubs en peepshows af om de vrouwen-in-actie vast te leggen. Op basis van haar

polaroids schilderde Dumas een hele serie naaktdanseressen op rauwe, confronterende wijze. In Caressing the Pole (2000) bijvoorbeeld, dat onderdeel is van de hoofdtentoonstelling, wordt het hele beeldvlak gevuld met het frontale lichaam van de paaldanseres, wiens bleke huid domineert. De aanblik van het geheel is ambigu: de vrouw is agressief , kwetsbaar, intiem en uitdagend tegelijk. Die meerduidigheid is tekenend voor het hele oeuvre van Dumas, waarin altijd de mens centraal staat, als naakt of in portret. Opzettelijk geeft zij haar onderwerp in verschillende leeftijden, in verschillende rassen en vanuit verschillende bronnen weer. “Tweedehands” noemt ze haar creaties wel, omdat ze letterlijk ontleend zijn aan bestaande nieuwsfoto’s, prentbriefkaarten, filmbeelden of familiekiekjes. Maar realistisch zijn de schilderijen van Miss Interpreted, zoals de documentaire over Dumas werd getiteld, nooit. Het gaat haar niet om een gelijkenis met de geportretteerde, maar om universele, menselijke gevoelens als heimwee, kwetsbaarheid, angst of erotiek. Zo ook in Marlene Dumas: Magnetic Fields, de presentatie van tien nieuwe werken in Düsseldorf, waar niet de erotiek, niet de verlangens, maar een tomeloos verdriet overheerst. Dat lijkt wat vreemd naast al die steelse blikken op het nabijgelegen naakt. Maar tussen de behuilde vrouwenkoppen is wel degelijk wat naakt te bespeuren, zij het in de wat curieuze vorm van twee kleinere, abstract aandoende werken. Dit moet een knipoog zijn naar Courbet (die in 1866 in het doek L’origin du Monde uiterst realistisch het onderaanzicht van de vrouwelijke genitaliën schilderde), en is natuurlijk geïnspireerd op die verboden blik waar de hoofdtentoonstelling in het Kunst Palast om draait. In de titels van de overige werken geeft Dumas veel

referenties prijs. Dora Maar (Picasso’s model voor zijn Huilende vrouw serie) en de filmtitels Hiroshima Mon Amour en Sleeping with the Enemy (waarin gekwelde vrouwen een hoofdrol spelen) passeren de revue, en er wordt gehint naar de filmsterren Marilyn Monroe, Margaux Hemingway en Romy Schneider die er stuk voor stuk een turbulent leven vol echtscheidingen, drugs en alcohol op nahielden en een tragische dood vonden. Ook de Griekse godin Io en Dumas’ dochter Helena komen in de titels voor. Het menselijke lijden overstijgt alle historische, culturele en sociale grenzen, dat maakt Dumas wel duidelijk. Maar – anders dan in eerder werk - wijst de kunstenaar ook op een heel persoonlijk leed. Dumas’ moeder overleed een jaar geleden. Dit zijn de beelden die zich aan haar opdringen, die zich vastklemden en geschilderd moesten worden. En dat schilderwerk, dat is voortreffelijk. Hoewel de verf dun wordt aangebracht, het doek of pastelkrijt vaak zelfs zichtbaar blijft, is er altijd die enorme gelaagdheid. Neem het doek Sad Romy: de onpeilbare diepte van het verdriet lijkt in de huid geschreven, compleet met verfdruppels als tranen. Dumas bereikt dat door de verf steeds af te deppen. Zachte, wazige, als door tranen geschilderde delen worden afgewisseld met donkere, bijna ononderbroken lijnen voor een oor, een oog, een omtrek. Tel daar de vervreemdende uitsneden, een rijk geschakeerd, bovenal gedurfd palet en de toch wel intieme inkijk in Dumas’ gemoedstoestand bij op en er is genoeg om tijdelijk versteend te staan, zoals Actaeon bij de aanblik van Diana. Diana und Actaeon: Der verbotene Blick auf die Nacktheit en Marlene Dumas: Magnetic Fields. Museum Kunst Palast, Düsseldorf, van 25 oktober t/m 15 februari 2009. www.museum-kunst-palast.de


‘Ik was een allround mediahoer’ Rowland Jones was filmmaker en docent fotografie in Manchester tot hij in 2006 in Italië ging wonen. Sindsdien is hij actief als muzikant, gitaardocent, schrijver en tekenaar. Zuiderlucht publiceert voortaan maandelijks fragmenten uit RAM: dagboekachtige herinneringen in de vorm van invallen, foto’s, tekeningen en gadgets. “Als Leonardo da Vinci zip disks had gebruikt, waren zijn ideeën nooit bewaard gebleven.” door Rowland Jones

W

aarom ben ik een dagboek begonnen? “Oorspronkelijk was het therapeutisch: een uitlaatklep voor een ongelukkige periode in mijn leven. Onlangs kwam ik een uitspraak tegen van iemand die zei: ‘Alles wat er van me over was, heb ik teruggebracht naar het station’. Dat hielp en doorbrak mijn angst voor de lege bladzijde. Vanaf dat moment begon ik verschillende dingen toe te voegen: tickets, bonnetjes, foto’s en schetsen.” Of ik altijd al tekende? “Nee, helemaal niet. Ik hield altijd al van pen, potlood en papier, maar ik ben van een generatie die op school te horen kreeg dat je goed kon tekenen of niet. Ik kon het niet, dus dat was dat. Als ik voor mijn werk schreef, dan maakte ik altijd eerst een schets op papier. Tekenen begon in het privédomein van mijn Moleskine, het legendarische zwarte notitieboekje met het elastiek dat alles bij elkaar houdt. Een vriend nam me mee naar een cursus modeltekenen, sindsdien teken ik onafgebroken. Krantenknipsels, citaten en plaatjes voeg ik ook toe. Voor een enkeling is het misschien lastig om informatie te vinden in een boek zonder index, maar ik ben visueel ingesteld en kan me een pagina met een bepaalde afbeelding vaak moeiteloos voor de geest halen. Zelfs als dat niet lukt, kom ik weer dingen tegen die ik was vergeten en dat is leuk!”

Hoe ik in Italië terecht ben gekomen? “In 1988 kwam ik hiernaartoe om een film te maken. De klant verstond geen Engels en de tolk eigenlijk ook niet. De film is nooit gemaakt, maar ik was hopeloos verliefd op het land. In 1991 kocht ik hier een huis.” Of filmen mijn beroep was? “Ik schreef, produceerde, regisseerde en presenteerde films, daarnaast organiseerde ik grote bedrijfsevenementen. Ik was een ‘allround’ mediahoer, bezig met wat ik ‘toegepaste creativiteit’ noemde: genieten van het creatieve proces zonder de vrijheid om het onderwerp zelf te kiezen. Hier ben ik een nieuw leven begonnen waardoor ik kan doen wat ik wil: muziek maken, schrijven en tekenen.” Ben ik anti-technologie? “Zeker niet! Ik heb een paar Mac’s, digitale camera’s en ik heb mijn vrouw Lesley ontmoet via het internet. Voor mij is de toegankelijkheid en het opbergen van informatie het probleem. Stel dat je vijftien jaar geleden je werk op floppy disks

25

Rowland Jones als gitarist. foto Lesley Jones

bewaarde, dan kan je er alleen nog bij als je het regelmatig opslaat in een nieuwe software versie. En stel dat je dat regelmatig doet, dan nog is de kans groot dat we delen ervan afdanken. Als Leonardo da Vinci zip disks had gebruikt, waren zijn schetsen en ideeën niet bewaard gebleven. Dit geldt niet alleen voor het werk van Da Vinci, maar ook voor het alledaagse. We moeten niet stukje bij beetje onze eigen geschiedenis weggooien.” Ik noemde Lesley: of ze mijn dagboek beïnvloedt?

“Absoluut. Nadat ik drie jaar een dagboek heb bijgehouden verschijnt Lesley in nummer 4. In de daaropvolgende drie jaar heb ik journaal nummer 19 gehaald! Vanaf het begin fotografeert zij mijn concerten en druk ik foto’s af voor de dagboeken.” De naam Moleskine komt regelmatig ter sprake bij dagboeken: waarom dat zo is? “Ik heb andere soorten notitieboeken geprobeerd, maar ik blijf terugkomen op de Moleskine. Het formaat

is precies goed en door zijn geschiedenis heeft het een iconische status. Op Moleskine websites (let op het meervoud) zie je de moeite die mensen nemen om hun dagboek naar hun persoonlijke smaak aan te passen en hoe verschillend ze gebruikt worden. Je ziet ook hoe het bijhouden van een dagboek obsessieve vormen aan kan nemen...” (Vertaling Lorraine Witteveen - ter Meulen) www.rowlandjonesguitar.com


Agenda

Items voor de agenda digitaal aanleveren, vóór de 15e van de maand: [email protected]

Architectuur, mode en vormgeving > Brussel – Niche, jonge Belgische architectuur. Van 1/10 t/m 30/6. Paleis voor Schone Kunsten. www.bozar.be > Hasselt – Ten dans gevraagd. Van 13/9 t/m 4/1. Modemuseum Hasselt Gasthuisstraat 11. www.modemuseumhasselt.be > Hasselt – Euregionale Architectuurprijs EAP, uitreiking op 8/11 vanaf 20.00 uur in Provinciale Hogeschool Limburg. www.eap-pea.org > Heerlen –Instant Urbanism. Van 22/8 t/m 2/11. Schunck-Glaspaleis. www.stadsgalerijheerlen.nl > Maastricht - Changing Ideals: Re-thinking the House. Van 4/11 t/m 29/3 in NAi Maastricht. www.naim.nl > Nijmegen - De Blijde Incomste van Katherina van Kleef: kostuums uit de vroege vijftiende eeuw. Van 10/10 t/m 3/1 2010. Jan Jansen en Swip Stolk: twee meesterontwerpers. Van 7/2 t/m 30/8 2010. Museum het Valkhof. www.museumhetvalkhof.nl > Rotterdam – Maak ons land - werkplaats voor de ruimtelijke inrichting. Van 12/10 t/m 3/5. NAI Rotterdam. www.nai.nl/maakonsland

Beeldende kunst > Aijen (Gem. Bergen) – Groepstentoonstelling (21 kunstenaars). T/m 22/11. Galerie Pictura. www.galeriepictura.nl > Amsterdam – 125 grote liefdes, topstukken uit 30 Nederlandse Musea. Van 3/10 t/m 18/1.Van Goghmuseum. www.vangoghmuseum.nl > Breda - Soot From The Funnel. Van 22/11 t/m 21/12. Lokaal01. www.lokaal01.nl > Eindhoven – Plug in, t/m april 2009. Van Abbemuseum. www.vanabbemuseum.nl > Eupen –Antonio Máro Retrospektive. Van 23/11 t/m 11/1. IKOB-museum. www.ikob.be > Haarlem – Frank van Hemert. Birth Copulation Death. Teylers Museum. T/m 22/11. www.teylersmuseum.nl > Hassselt – Toegepast 13, van 28/9 t/m 14/12. Z33. www.z33.be > Hasselt - De Visuele compositie van de plaats. Van 14/9 t/m 9/11. Cultuurcentrum Hasselt. www.ccha.be > Heerlen – Arthur Bispo Do Rosario. North, South, East and West. Van 15/11 t/m 15/2. Schunk Glaspaleis. www.glaspaleis.nl

> Heerlen – Expositie Eugene Quanjel (1897-1998) van 31/10 t/m 30/11 in stadhuis Heerlen en loonhal ex-Staatsmijn Maurits. Ook met workshops. Info [email protected] > Heusden-Zolder – Groeitentoonstelling met Feest van de dood op 2/11, Feest van het leven op 21/12 en Feest van het licht op 2/2. In kunstgalerij de Mijlpaal. www.demijlpaal.com > Heythuysen – Leudal Expositie met Ron Meerts en Ward Windhausen. Van 26/10 t/m 5/12. Gemeentehuis en Rabobank Maas en Leudal. www.kunstencultuurleudal.nl > Horst – Openingsexpositie. Van 7/9 t/m 2/11. Expositie met Iris Frerichs, Roger Walschots en Simone Hooymans. Van 9/11 t/m 7/12. Galerie Judy Straten. www.galeriejudystraten.nl Landgraaf – Dialoog, schilderijen op doek van Rafael Ramírez. Van 26/10 t/m 23/11 in galerie Ipomal, Charles Frehenstraat 5. Op openingsdag 26/10 om 15.00 uur een inleiding door dr. dr. Werner Janssen. > Maastricht – Open dag met o.a. Joost Zwagerman, Alexis de Roode, VJ Wizards Sleeve en DJ Bluetone, op 16/11 in Bonnefantenmuseum. www.bonnefanten.nl

> Maastricht - Expositie Ger Lataster. Vanaf 28/9. Galerie Post en Garcia. www.postgarcia.nl > Maastricht – Elly met Ray Moon en Oscar Creemers. Van 26/10 t/m 30/11. ’t Brandweer. www.sam-ateliers.nl > Maastricht – Error/Terror (Im Walde), Ton Slits. Van 6/11 t/m 13/12. Galerie Stevens. www.galeriestevens.nl > Nijmegen – Luxe en decadentie, leven aan de Romeinse Goudkust. Van 23/8 t/m 4/1 2009. Het getijdenboek van Katherina van Kleef. Van 10/10 t/m 3/1 2010. Tekeningen van Lucebert uit de Van Lanschotcollectie. Van 7/3 t/m 1/6. Een echte Toorop! Van 28/2 t/m 14/6. Museum Het Valkhof. www.museumhetvalkhof.nl > Roermond – Bloesem van de steen. Beelden van Piet Berghs. Van 14/9 t/m 30/11. www.pietberghs.nl Stedelijk museum. www.roermond.nl > Sittard – Lara Schnitger & my Barbarian. Van 30/8 t/m 30/11. Museum Het Domein. www.hetdomein.nl > Tilburg – Gerhard Richter. T/m juni 2009. Mapping out Paradise met werk van Marc Mulders & Claudy Jongstra. Van 5/7 t/m 16/11. Familienleben, fotottentoonstelling van Thomas Struth, van 29/11 t/m 22/2

Arno Adams treed op in Vers Leed, 16 november 19.30 in Alla Casa in Venlo.

Fotografie en film > Hasselt – Jean-Marc Chapa. Van 14/9 t/m 9/11. Cultuurcentrum Hasselt. www.ccha.be > Maastricht - Reisebilder zwischen Leben und Tod. collectiepresentatie van Roman Signer. Van 27/5 t/m 18/1. www.bonnefanten.nl > Maastricht - Foto-expositie van Leon Poels. van 28/10 t/m 25/12. Kunsthal Wijze Grijze, St. Pieterstraat 23 (Molenhof). www.leonpoels.nl. > Venlo –Foto’s religieus erfgoed van Loek Tangel, vanaf 29/3. Dit dorp, ik weet nog hoe het was, van 20/9 t/m 22/3 2009. Limburgs Museum. www.limburgsmuseum.nl

Literatuur > Sittard – poëzieZO, poëzie mobiel, een rijdende winkel afgeladen vol met bier, panties, tabak, hagelslag, melk, cola, kaas en fijne vleeswaren, gelardeerd met middenstandsrijm. Van 1/10 2008 t/m 1/10 2009 worden er elke maand vijf gedichten geëxposeerd op een rijdende winkel met vaste routes dwars door Sittard en de kleinere dorpen rondom. Scene uit Sonata van Station Zuid. foto Hans Gerritsen

> Maastricht – Tien jaar Kunsttour, diverse locaties in de stad, van 21 tm 24 mei 2009. www.kunsttour.com > Maastricht – Palazzo: vroegItaliaanse kunst in Nederland (1900-1940). Vanaf 7/3. Reisebilder zwischen Leben und Tod. Werk van Roman Signer van 25/5 t/m 18/1. A Mon Seul Désir. Van 9/9 t/m 25/1. BACA Laureaat 2008 John Baldessari, tentoonstelling & masterclass van 7/10 t/m 25/1. Prospect Park 4: Gijs Frieling. Van 9/09 t/m 25/01 2009. Bonnefantenmuseum. www.bonnefanten.nl > Maastricht – Glocal Affairs – Der Anlauf, L’Élan, De Aanloop. Een keuze uit eindexamenwerk van kunstacademies in de Euregio MaasRijn. Entreehal gouvernement. Van 18/9 t/m 28/11. www.glocalaffairs.eu > Maastricht – New Talent. Van 3/10 t/m 12/12. Maastricht Graduate School of Governance, Kapoenstraat 2. www.galeries.nl > Maastricht – Bep Scheeren, nieuwe schilderijen. Van 1/11 t/m 7/12. Galerie Dis. www.galeriedis.nl > Maastricht – Openingstentoonstelling Huub Hannen Galerie. Van 12/10 t/m 9/11. Trio tentoonstelling met Sabi van Hemert, Femke Habets en Anneke Wilbrink. Van 30/11 t/m 21/12. Huub Hannen Galerie. www.huubhannen.nl

26

2009. Museum de Pont. www.depont.nl > Valkenburg –Herman van den Bosch. Van 18/5 t/m 23/11. Theo Lenartz, collages en installaties. Van 14/9 t/m 9/11. Museum land van Valkenburg. www.museumlandvanvalkenburg.nl > Venlo – Pierre van Soest, van 19/9 t/m 30/11. Something and Something Else. Van 19/9 t/m 4/1, met op 1/10 om 14.00 uur een gratis rondleiding voor senioren. Museum van Bommel van Dam. www.museumvanbommelvandam.nl > Venlo - Ecco Homo Erectus, Shaun Doyle en Mally Mallinson. Van 8/10 t/m 31/1. In de nissen van het stadhuis van Venlo. www.doyleandmallinson.com. > Venlo – Solo expositie van Gregers Albrechtsen. Vanaf 14/12. Galerie New Untitled. www.galerienewuntitled.nl > Venlo – Rond Frida. 22 kunstenaars uit de Euregio Venlo over Mexicaanse kunstenares Frida Kahlo. Van 30/10 t/m 30/11 in Domani, Dominicanenplein 15. www.rondzien.nl > Venray – Sioux in Paradise met werk van Johan Muyle. Van 2/11 t/n 15/2 in Odapark. www.odapark.nl > Wellerlooi – Expositie Gemma Leys. Tot 28 december in Hostellerie De Hamert. www.hamert.nl

Muziek > Hasselt - De man met de camera, DJ Buscemi & musicans/dziga vertov - cheklov’s kino-apparatom. Op 4/11 om 20.00 uur. Concertzaal. Luca Bloom – Support Act: Ma rain. Op 8/11 om 20.00 uur. Grote schouwburg. Isobel Campbell & Mark Lanegan. Op 20/11 om 20.00 uur. Cultuurcentrum. Waits/Weill, Ictus ensemble. Op 24/11 om 20.00 uur. Concertzaal. Moya Brennan. Op 29/11 om 20.00 uur. Grote schouwburg. Cultuurcentrum Hassselt. www.ccha.be > Heerlen – GEM 6/11. De Nieuwe Nor. www.denieuwenor.nl > Heerlen - Limburgs Symfonie Orkest & Opera Zuid olv Stefan Veselka op 9/12 om 20.00 uur. Strijd olv Kynan Johns op 11/12 om 20.00 uur. Weihnachtsoratorium olv Bruno Weil op 19/12 om 20.00 uur. Theater Heerlen. www.parkstadlimburgtheaters.nl > Landgraaf – The Black Stars op 29/11 om 21.30 uur. Dakar Night: Malick Pathé Sow & Le Welnere (Senegal) op 15/11 om 21.00 uur. Theater Landgraaf. www.theaterlandgraaf.nl > Maastricht – Roelofs Carte Noire, op 9/11 vanaf 16.00 uur in café Thembi, entree 3,50 euro. > Maastricht – Concert met werk van Maastrichtse componisten van 1600 tot heden. Op 9/11, 15.00 uur in

Kumulus St. Maartenspoort. www.125jaarmuziekschool.nl > Maastricht – Limburgs Symfonie Orkest & Opera Zuid olv Stefan Veselka op 14/11 om 20.15 uur en op 16/11 om 14.00 uur. Strijd olv Kynan Johns op 12/12 om 20.15 uur. Theater aan het Vrijthof. www.theateraanhetvrijthof.nl > Maastricht - Dies Sanctificatus. Op 20/11 om 20.30 uur. Cellebroederskapel. www.lingua-e-musica.nl > Maastricht - Kamermuziekconcert door Ensemble Ad Libitum. Op 30/11 om 14.30 uur. Auditorium van het Bonnefantenmuseum. www.ensembleadlibitum.nl > Roermond – Viberider, Simon & support. Op 26/11 om 20.30 uur. Yum Yum presents… Op 27/11 om 21.00 uur. Friday Comedy. Op 7/11 om 21.00 uur. Azijnfabriek. www.azijnfabriek.nl > Roermond – Huiskamerconcerten: Glardino Musicale op 16/11. Trio di Bianco Natale op 7/12. Duo Rosemont op 18/1. Saxofoonensemble op 8/2. Chôros Duo op 15/3. Swingin’the classics op 19/4. Flute Majestique op 17/5. C.Poncelet, T. Lavrenov en P. Petrov op 14/6. Stedelijk museum Roermond. www.roermond.nl > Roermond – Voorronde ‘Nu of nooit’ 2009. Op 14/2 in de Azijnfabriek. www.myspace.com/nuofnooit > Roggel – Voorronde Nu of nooit 2009. Op 24/1 in Sjor. www.myspace.com/nuofnooit > Sittard – Reincarnatus. Op 31/11 in Fenix. www.fenix.nl > Sittard – Voorronde Nu of nooit 2009. Op 10/1 in Fenix. www.myspace.com/nuofnooit > Sittard - Limburgs Symfonie Orkest & Opera Zuid olv Stefan Veselka. Op 22/11 om 20.00 uur. Weihnachtsoratorium olv Bruno Weil. Op 18/12 om 20.00 uur. Schouwburg Sittard-Geleen. www.uitbalie.nl > Vaals – Voorronde Nu of nooit 2009. Op 31/1 in Spuugh. www.myspace.com/nuofnooit > Venlo – Voorronde Nu of nooit 2009. Op 7/2 in Perron 55. www.myspace.com/nuofnooit > Venlo - Limburgs Symfonie Orkest & Opera Zuid olv Stefan Veselka. Op 29/11 om 20.15 uur. Weihnachtsoratorium olv Bruno Weil. Op 20/12 om 20.15 uur. Theater de Maaspoort. www.maaspoort.nl > Venlo - Vers Leed, Venlose muzikanten en dichters treffen elkaar in Q4, met onder anderen Arno Adams. Op 6/11 om 19.30 uur. Alla Casa aan het Nolensplein.

Podiumkunsten > Geleen - Toneelgroep Blik met


“Het Zouthuis”. Op 9/1 en 10/1. Theater Karroessel. www.toneelgroepblik.org > Haaksbergen - Toneelgroep Blik met “Het Zouthuis”. Op 13/12. THEHA theater De Kappen. www.toneelgroepblik.org > Landgraaf – Buena Vista. Op 7/11 om 20.30 uur. Theater Landgraaf. www.theaterlandgraaf.nl > Maastricht - La Fille du Régiment, een Opera Zuid productie. 14/11 in Theater aan het Vrijthof en diverse locaties. www.operazuid.nl > Maastricht – Sonata van danshuis Station Zuid. Op 3/12. Theater aan het Vrijthof. www.stationzuid.nl > Maastricht - Woyzeck - your favourite working class hero. Van 18/11 t/m 22/11 en van 25/11 t/m 29/11. Eet smakelijk van Ilay den Boer. Van 9/12 t/m 20/12. Het Huis van Bourgondië. www.huisvanbourgondie.nl > Maastricht - Applaus, symposium met Kurt van Eeghem, George Lawson, Paul de Bruyne, Guido Wevers, Bert Anciaux (onder voorbehoud), Sam Bogaerts, Leo Swinkels en vele anderen. Op 14/11 vanaf 10.30 uur. Derlon Theater en Toneelacademie Maastricht. www.vscd.nl > Roermond – Sonata van danshuis Station Zuid. Op 8/11 CK-theater. www.ckroermond.nl

locaties. www.euriade.net > Nijmegen - De keukenboeken van Katherina van Kleef. Van 10/10 t/m 3/1 2010. Museum het Valkhof. www.museumhetvalkhof.nl > Ottersum – Kunstweekend Maasduinen. 1e weekend van oktober. Cultuurpodium Roepaen. www.worldarthouse.nl > Rotterdam – Glorie van Rome. Van 11/10 t/m 8/3. Kunsthal Rotterdam. www.kunsthal.nl > Tegelen – Smaak en kraak. Van 19/10 t/m 23/11. Keramiekcentrum Tiendschuur. www.tiendschuur.net

[ DUITSLAND ] > Aken – Atelier van Lieshout, Das Haus. Van 13/9 t/m 11/01/09 in Museum Ludwigforum. www.ludwigforum.de > Aken – Gold. Van 27/4 t/m 26/4 2009. Guter Stube Jubiläumsausstellung. Van 10/5 t/m 21/9. SuermondtLudwig-Museum. www.suermondt-ludwig-museum.de >Aken – Faszination & mythos Bernsteinzimmer. Van 1/11 t/m 6/1. Couven Museum. www.couven-museum.de > Aken – Bijeenkomst van schrijvers, elke eerste woensdag van de maand. Kulturhaus Barockfabrik, Löhrgraben 22. www.literaturbuero-emr.de >

R.E.A.C.H./The infinite van Ton Slits in Galerie Stevens Maastricht

Diversen > Heerlen – Cultuurbrouwerij. Elke eerste maandag vd maand. www.cultuurbrouwerij.nl > Heerlen – Harrie Geelen. Van 1/10 t/m 16/11. Glaspaleis. www.glaspaleis.nl > Heerlen - Etalagexpo: Lisanne Janssen. Van 7/10 t/m 5/11. kuS (kunstencentrum signe). www.kunstencentrumsigne.nl > Heusden-Zolder – Ar(t)moede. Van 19/10 t/m 30/11. Muze theater. www.muze.be > Kerkrade, Vaals, Landgraaf, Aken etc – Euriade 2008. Internationaal cultuur- en wetenschapsfestival, van 16/10 t/m 27/11 op diverse

vergeten eten

Kurhaus. www.museumkurhaus.de > Mönchengladbach - Robert Moriis, Notes on Sculpturs. Van 7/9 t/m 16/11. Museum Abteiberg. www.museum-abteiberg.de > Mönchengladbach – Verzamelaar en jager – Jäger und Sanmmler. Jos Deenen en Stefan Völcker. Van 4/9 t/m 4/12. Euregio Huis. www.euregio-rmn-eu > Nettetal – Return to the black forest ghetto, met Shaun Doyle en Mally Mallinson . Van 8/10 t/m 31/1. Galerie Nostheide-Eÿcke. www.galerie-nostheide-eycke.de

Aken – Arthus Leipzig. Van 20/9 t/m 14/12. Schattengalerie. Van 6/9 t/m 8/2. Suermondt-Ludwig-Museum. www.suermondt-ludwig-museum.de > Aken Gold. Van 27/4 t/m 26/4-09. Das schwebende Tischgedeck. Van 27/9 t/m 2/11. Couven museum. www.couvenmuseum.de > Aken – Seite für Seite. Van 24/9 t/m 15/11. Internationale Zeitungsmuseum. www.izm.de > Düsseldorf – Diana + Aktaion, der Verbotene Blick auf die nacktheid, van 15/10 2008 t/m 15/2 2009. Ook: nieuw werk van Marlene Dumas. Museum Kunst Palast. www.museum-kunstpalast.de > Kleve - Studiotentoonstelling Fritz Getlinger. Van 2/11 t/m 11/1. Museum

27

Colofon

Illustratie uit Loflijkheyt des landlevens

Groene toerte Uitgever: (in opdracht van de Stichting Zuiderlucht): Bodosz, Stationsplein 27, 6221 BT Maastricht. Telefoon: 0031 43 3510029 Fax: 0031 43 3500636 Email: [email protected] Hoofdredactie: Wido Smeets Telefoon: 0031 43 3500591 Mobiel: 0031 653 338905 Email: [email protected] Eindredactie: Emile Hollman Telefoon: 0031 43 3500592 Mobiel: 0031 646 052505 Email: [email protected] Medewerkers: Danielle Arets, Benti Banach, Pieter Beek, Jurriaan Benschop (Berlijn), Paul Depondt, Tuur Devens, Ludo Diels, Peter Drehmanns, Annette Embrechts, Fons Geraets, Bas Heijne, Meyke Houben, Carine Jamin, Saskia van der Kroef, Duncan Liefferink, Pascalle Mansvelders, Stijn Meuris, Cyrille Offermans, Mat Verberkt, Leon Verdonschot, Paul Verstappen, Marieke Wiegel (Parijs), Francine van der Wiel Tekstcorrectie: Anna Peeters Fotografie: Romy Finke, Jasper Groen, Mark Kuipers, Chris Keulen, Jacques Peeters, Stephan Vanfleteren. Beeldbewerking: Picture Improvement Website: Gosi Design Ontwerp: Baer Cornet Vormgeving: Obidesign Commercie en relatiebeheer: Lorraine Witteveen-ter Meulen 0031 630 851148 [email protected] Administratie: Agnes Doughty [email protected] Bankrekening: 93 67 79 675 Druk: Concentra, Hasselt (B.) Distributie: HabetsXpress ISSN: 1875-7146

door Jac Nijskens

D

e overgang van het eeuwenoude boerenbestaan naar de voor global markets producerende agrarische bedrijven heb ik van nabij meegemaakt. Eerst als student aan de Agrarische Hogeschool en later als consultant voedselveiligheid. Ik ben trots op wat de Nederlandse boer op dat vlak heeft gepresteerd. Het is een in eigen land vaak onderschatte prestatie van wereldformaat. Toch heb ik altijd een zwak gehad voor de puurheid van het simpele landelijke bestaan. Daarom ook ben ik na omzwervingen in Rotterdam, Utrecht en Den Bosch, na twintig jaar teruggekeerd naar de boerderij van mijn vader. Terug naar het platteland. In zijn streven naar het mondaine leven, zo is mijn ervaring, heeft de consument de “loflijkheyt des landlevens” vergeten. Terwijl zijne ‘Veiligheid van Vollenhoven’ alle risico’s des levens probeert uit te sluiten, vergeet men dat je hiermee de mensen vervreemdt van het leven. Gelukkig weet ik hoe prachtig de “oeffeningen van ’t buytenleven” zijn. Niet in de laatste plaats voor kinderen. In de 17e eeuw verscheen een manuscript getiteld de Loflijkheyt des landlevens – bovenstaande citaten zijn eruit afkomstig. Het boek is in wezen een prachtig pleidooi voor het vermakelijkste, het gezondste, het voordeligste en het zaligste leven. Drie eeuwen later ervaar ik het niet anders: “’t Vermakelijkste leven is het, om alles wat adem haelt, door aengename en soete lucht, uyt de steden naar buyten gelockt, en ’t gene als doot was, wederom herleven, het jonge gras met de spruytjes, en alderley bloemen uyt den schoot de aerde voortkomen, die haer lieflijke reuken de neus, en aengename kleuren het oogh vermaken en welke worden gevolght door lekkere somervruchten, dewelke door haer ververschende smaken de tongh des aenschouwers bekoren.” Het zaligste leven kan men bereiken, zo betoogt de schrijver, indien men zich daarop instelt. Het is zeker, schrijft hij, dat “… buyten op ’t lant, zoo veel valsheyt niet omgaet als in de steden. Men heeft kruyden, bloemen, vruchten, boomen om te verheerlijcken, loven danken en te prijzen”. Graag sluit ik af met een passend recept, dat de Loflijkheyt des landlevens in zich heeft: de Groene Toerte uit het kookboek van Magirus uit 1612: Neempt jonghe beete, spinaggie, bernaggie ende buglosse, ende scherftse cleyn, ende waschtse wel schoon in divers water, laetse fruyten, oft stoven met wat boter, neempt dan wat geraspten kese, merch, recotten, peper, canneel, geclopten eyeren, melck, leght het in deech (transcriptie door Marleen Willebrands). Ingrediënten: bietjes, spinazie, komkommerkruid oftewel borage. Buglosse is de bloem van de ossetong-plant, dit kunt u vervangen door goudsbloem. “Scherfste cleyn” betekent “hak ze fijn”.

Zuiderlucht wordt ondersteund door

Heeft u vragen over vergeten groentes? Stel ze per email aan Jac. Nijskens

Brand Cultuurfonds en de Elisabeth

via [email protected].

Strouvenstichting.

Informatie over De Historische Groentehof op www.vergeteneten.nl.


:kVc=ZXdmJgWVc6WhigVXi

H8=JC8@
DeZc^c\'-cdkZbWZg&-jjg$deZc^c\hi^_YZclll#\aVheVaZ^h#ca ^cXdaaVWdgVi^dclî]

28 Schunck advZuiderlucht27x38FINAL1 1

www.zuiderlucht.eu cultureel maandblad november 2008 22-10-2008 22:13:22

z u i d e r l u c h t

Recommend Documents