z u i d e r l u c h t

9 zuiderlucht cultureel maandblad | jaargang 3 | september 2009

Universiteitscampus Maastricht is geen campus | Klaaskonsilie 1966 bracht Amsterdamse provo’s naar Borgharen | Rabobank Maastricht is een Gesamtkunstwerk| Michael Raedecker schetst met naald en garen | Priester-arbeiders Genk herleven bij De Queeste | + +1 + bijlage Musica Sacra Maastrichtcultureel 2009 maandblad september 2009 www.zuiderlucht.eu

get in touch Conferentie

with creativity and innovation 14, 15 & 16 oktober 2009, Maastricht

www.ci2009.nl / www.creativityandinnovation.nl

Ga mee op een driedaagse reis door het culturele landschap van de Euregio en laat u inspireren. Stap in en boek nu! Zes thema’s

Zeven stations

• • • • • •

• • • • • • •

Borderless Creativity Co-creation and Open Innovation Inventive Learning Places and Spaces of Creativity Local Creativity Creative Bureaucracy

Maastricht Sittard-Geleen Heerlen Aken Hasselt Luik Kerkrade

Drie dagen lang gaat u op avontuurlijke reis door het innovatieve en culturele landschap van een ondernemende grensregio, waarbij Maastricht, als kandidaat Culturele Hoofdstad van Europa 2018, een bijzondere rol vervult. De inhoudelijke regie ligt in handen van de wereldwijd bekende stadsvisionair Charles Landry auteur van ‘The Creative City’. Dat heeft geleid tot een congres dat de deelnemer zelf laat beleven, onderzoeken en ontdekken hoe dicht creativiteit en innovatie bij elkaar staan. Een kleine greep uit de reisleiders: Guus Beumer, Marres Center for Contemporary Art en Nai Maastricht Grant Davidson, vice president of Philips Design Charles Landry, stadsvisionair, oprichter en directeur van Comedia Hans Martens, chief executive van European Policy Centre (ECP) Marc Maurer, Maurer United Architects Hans Mommaas, hoogleraar Vrijetijdwetenschappen, universiteit Tilburg Paul Schnabel, socioloog en directeur van het Sociaal en Cultureel Planbureau, Nederland Frans Timmermans, staatssecretaris Buitenlandse Zaken Wim Vanhaverbeke, professor Strategy and Organisation at the University of Hasselt De prijs voor een driedaags bezoek aan ‘Get in touch with Creativity and Innovation’ is € 440,- all in. Wilt u op de hoogte blijven van nieuws en (achtergrond)informatie? Meld u dan aan voor de gratis nieuwsbrief. Get Inspired op www.creativityandinnovation.nl

2

www.zuiderlucht.eu

cultureel maandblad september 2009

Naäpen

De inhoud

O

5 Purcells ‘Dido’ door Ad Mosam 6 Campus Maastricht is geen campus 8 De late bloei van Piet Schoenmakers 11 Inkijk: het realisme van Eric Kusters 12 Spanjaard & Peeters in Wagners ‘Ring’ 15 De Red Guitars, wie kent ze nog? 16 De Brasilian Summer met Bárbara Wagner 18 Amsterdamse provo’s in Borgharen 20 Een bankgebouw als Gesamtkunstwerk 23 Mark Kuipers in Station ZL 24 Borduurkunst van Michael Raedecker 27 Priester-arbeiders bij De Queeste Genk 30 Agenda

p het moment dat bekend werd dat cultuurcriticus Michaël Zeeman was overleden, draaide ik de cd The Hermit Sessions van Kyteman, een tamelijk verslavende mix van hiphop en jazz. ‘Stand for something / or fall for anything. Make sure tomorrow / don’t make you nervous’ Om acht uur zette ik de cd-speler af om naar het NOS Journaal te kijken. Vanwege Michaël Zeeman. Daarna volgde een programma rond Frans Bauer, vervolgens een over Jan Smit. Kan iemand mij uitleggen waarom een publieke omroep in een land dat een kenniseconomie wil zijn, Frans Bauer en Jan Smit uitzendt en geen Zeeman met boeken? Tuurlijk, vanwege de concurrentie met ‘de commerciëlen’. De kijkcijfers. De reclame inkomsten. Want de tijd dat tv-zenders van verschillend pluimage zich van elkaar willen onderscheiden, is voorbij. Het zijn verdienmodellen geworden. Net als kranten, die niet alleen elkaar maar ook de televisie en internet zijn gaan naäpen. Ik vermoed dat al die kopieerdrift voort komt uit een schrijnend gebrek aan geloof in eigen kracht. Zoals dat aanhoudende gekanker op de islam een product is van tanend geloof in de eigen cultuur. Het pleidooi van conservatieve politici als Marijnissen en Verhagen voor een Nationaal Museum, idem dito. Kennelijk durven we niet te vertrouwen op ons onderwijs, op onze democratische instituties, op onze beschaving. ‘Make sure tomorrow / don’t make you nervous’. Het is het beeld dat Michaël Zeeman vanuit het buitenland vaak schetste van Nederland en zijn bewoners: bangige individuen in een zompige delta die zich geen raad weten met de grote bewegingen om zich heen. Met onze premier als primus inter pares. Hij gelooft, ja, maar niet in zichzelf. Noch in ons. Je ruikt het angstzweet tot over de oceaan wanneer hij het Witte Huis bezoekt. ‘Toch maar blijven in Afghanistan?’ ‘Tuurlijk, meneer de president.’ Ik leg Kyteman met zijn hiphoppende orkest weer in de cd-speler - ‘Stand for something / or fall for anything’ – en denk aan Michaël Zeeman, onze culturele aartsengel die er niet meer is. WIDO SMEETS, hoofdredacteur PS Overigens ben ik van mening dat het Nedinscocomplex in Venlo, met of zonder bouwkundig onderzoek, behouden moet blijven.

De rubrieken 9 Siciliaanse notities door Pieter Beek 11 Enkeltje Utopia door Wido Smeets 15 Perron Poëzie met Peter Drehmanns 25 Willy & René Erik Amaryllis Ananas Andriesse 12 maart - 16 oktober 2009 Hedge House/Kasteel Wijlre Kasteel Wijlreweg 1 6321 PP Wijlre www.hedgehouse.nl

De cover Foto #19 uit de reeks We, Texas van Mark Kuipers. Zie Station Zuiderlucht, pagina 23

3

www.zuiderlucht.eu


open KUMULUS dag

Kom je cursus kiezen,

schrijf je in en verrijk je leven…! Open dag THEATERSCHOOL & IMPULSE ZATERDAG 12 september 2009. 11 – 15 u Lesimpressies: jeugdtheaterschool, musical, alle dansvormen en de vooropleiding Voorstellingen: Chicago (musical), Who is s/he?, flamenco en klassiek ballet

Herbenusstraat 89 Maastricht www.kumulus.nl of (043) 350 56 56

4

www.zuiderlucht.eu


Bij Purcell is mooi zingen niet genoeg

Dido

Dido staat op het punt zichzelf te doden. Schilderij van Sacchi Andrea (1599-1661), Musée des Beaux Arts in Caen. foto: Maicar Förlag-gml

Barokensemble Collegium AD MOSAM gaat dit najaar met Opera Zuid op tournee met de publiekslieveling Dido & Aeneas. Artistiek leider Huub Ehlen over het succes van Purcells kameropera. “Misschien zouden we allemaal wel zo’n grote liefde willen.” door Emile Hollman

Z

eker 25 versies ervan zijn op cd verkrijgbaar. Het totaal aantal opnamen van Dido & Aeneas, een Britse opera nota bene, overstijgt de vijftig. Grote sopranen als Kiri Te Kanewa, Emma Kirkby, Joan Sutherland en Janet Baker hebben de opera uit 1683 op hun cv staan. Al zijn Amerikaanse mezzo’s als Jessye Norman en Susan Graham het meest bejubeld om hun rol als Dido, de koningin van Carthago die zo dramatisch aan haar einde kwam. Natuurlijk zal het helpen dat deze kameropera maar een krap uurtje duurt, dat er geen originele versie bestaat - waardoor elke regisseur zijn muzikale handtekening kan zetten op Dido - en dat het zelfs voor amateurs te

5

doen is om de opera op het repertoire te nemen. “Los van de prachtige muziek denk ik dat iedereen zich gemakkelijk kan vereenzelvigen met Dido”, zegt Huub Ehlen, artistiek leider van Ad Mosam. “We zouden allemaal wel een liefde willen hebben zó groot dat daarna niets meer kan bestaan. Eigenlijk proberen al die schmierende soaps op televisie daar ook aan te raken, al doen ze dat op de slechts denkbare wijze.” Het verhaal gaat dat Henry Purcell (ca 1659-1695) de opera componeerde voor een meisjesschool. Dat beeld van een kameropera voor meisjes stoort Ehlen. “Natuurlijk kun je van Dido een hele lieve, huppelende opera maken en die zullen er ook zeker zijn, maar na twintig seconden voel je als het goed is al die herfstgloed, de heftige gejaagdheid die verwijst naar het dramatische slot.” Hij doelt

op het ‘lamento’ (klaagzang) met de wereldberoemde aria When I am Laid in Earth, vaste waarde in de crematoria-top tien. Ook hier wil hij graag het beeld relativeren van “het juffertjesfiguur dat ter aarde stort als ze haar zin niet krijgt”. Liever spreekt hij over het archetype van het verdriet dat je zomaar, uit het niets kan treffen. “Een liefde kwijtraken die zo groot is dat je niet meer in staat bent een nieuwe aan te gaan. Dido zingt aan het einde dan ook niet ‘ik ga dood’, maar ‘ik ben dood’.” In dat dramatisch concept vonden Huub Ehlen en regisseur Hans Nieuwenhuis elkaar. Ze willen het verhaal (Griekse Aeneas valt voor Dido, koningin van het NoordAfrikaanse bolwerk Carthago, maar wordt met list en bedrog de zee opgejaagd waarna de wanhopige Dido zelfmoord pleegt) vertellen vanuit

www.zuiderlucht.eu

de muziek. Had een concertante uitvoering dan niet meer voor de hand gelegen? Ehlen: “Misschien. Maar natuurlijk geeft een enscenering je geweldige mogelijkheden het dramatische aspect van de muziek ook visueel te laten beleven.” Beweging in de scène, afstand en nabijheid, de magie van de belichting (die in deze gestileerde uitvoering een grote rol krijgt) en het gebaar zullen de muziek niet in de weg staan, verwacht Ehlen. De productie door Opera Zuid brengt een brok ervaring mee, net als de Opéra Royal de Wallonie die voor het bühnebeeld zorgt. “Dat hadden we allemaal moeten missen bij een concertante uitvoering.” Het grootste risico in deze opera schuilt in het schmieren, verwacht Ehlen. “Je kunt van Dido een lichtvoetige draak maken, je kunt het stuk zó over de top tillen. Om dat te vermijden is het zaak heel dicht bij de stijl van Purcell te blijven, de versieringen en de akkoorden goed te begrijpen.” Als man van de oude muziek vertrouwt hij zich dat wel toe. De rol van Dido in deze uitvoering is voor de Canadese mezzo-sopraan Catherine Daniels. De eisen waren niet mals, omdat Dido in het stuk verschillende karakters toont. Van de vorstelijke voornaamheid in de eerste aria tot aan het doodsoordeel in het lamento. “Mooi zingen is niet genoeg”, zegt Ehlen, “het moet een karakterrol zijn. In tegenstelling tot Aeneas die niet alleen mooi moet kunnen zingen maar die ook mooi moet zijn.” Dan volgt een anekdote. “Laatst zat ik ergens naar Purcell te luisteren. Hoe speels, hoe spannend, hoe lichtvoetig, het is wauwmuziek! Net als Mozart heeft Purcell maar een jaar of 25 gehad om zijn oeuvre bijeen te schrijven. In Dido & Aeneas etaleert hij alles in een uur. Je kunt het knap vinden dat Wagner er drie uur voor nodig had; maar het is minstens zo knap om het zoals Purcell in één woord te doen. Bij wijze van spreken.” Dido & Aeneas. Première op 26/9 in Sittard. Daarna tournee met o.a. Maastricht (3/10), Luik (4/10), Hasselt (6/10) en Eindhoven (8/10). www.admosam.nl en www.operazuid.nl


Maastrichtse cam

Calatrava

De bouw van de universiteitscampus in Maastricht wordt dit najaar mogelijk definitief afgeblazen. Christiane Gronenberg, net afgestudeerd aan diezelfde universiteit, zal er niet om treuren. Ze vindt dat het ontwerp van Santiago Calatrava in niets lijkt op een echte studentencampus. “Waar is de courage om in een gebouw te investeren dat meer kan dan alleen maar mooi in een vakblad staan?”

De bouw van de Maastrichtse campus is wegens geldgebrek tot nader order stilgelegd. foto Zuiderlucht

door Christiane Gronenberg

D

e toekomstige Universiteit Maastricht zal het prestigieuze Oxford kunnen evenaren. Althans, dit ambitieus voornemen schetste bestuursvoorzitter Jo Ritzen een tijdje geleden in Der Spiegel. Om in ranglijsten op hetzelfde niveau als Oxford te belanden, is het niet genoeg om een hoger niveau in onderzoek of faciliteiten na te streven. Het is ook leerzaam om een oog te laten vallen op de manier van leven in zo’n gerenommeerde universiteit. De gemeenschappelijke organisatie van studie en vrije tijd draagt tot op de dag van heden wezenlijk bij tot Oxfords prestige. Studie, sport, cultuur, onderzoek, discussie, het hele leven van studenten maar ook docenten speelt zich af op één locatie: de campus. Niet dat Ritzen op dat vlak dezelfde route als Oxford wil gaan, maar ook in Maastricht wordt sinds enkele maanden gebouwd aan een universiteitscampus. Volgens de kleurrijke nieuwsbrieven Campus News en de website www.campusmaastricht.nl wil deze campus meer dan alleen woonruimte scheppen. Het complex moet vooral een bedrijvige, internationale ontmoetingsplek worden. Maar een nieuw gebouw de naam Campus Maastricht te geven, garandeert niet dat het in de praktijk ook daadwerkelijk een fleurige, academische leefomgeving wordt. Ten eerste moeten we ons realiseren dat er geen lessen worden gegeven in het nieuwe complex, met

6

uitzondering van de examens, die in de sporthal van de campus worden afgenomen. Als men echter naar de oorsprong van het woord ‘campus’ kijkt, wordt duidelijk dat juist het lesgeven een van de bepalende elementen van een campus is. De term ‘campus’, voor het eerst gebruikt in Princeton waar in de 18de eeuw één van de eerste Amerikaanse universiteiten ontstond, werd gebruikt als een overkoepelend begrip voor alle faciliteiten die samen de universiteit vormden. Destijds bestond deze uit maar honderd studenten (en hun docenten), die in hetzelfde gebouw aten, sliepen en lessen volgden. In Maastricht zullen alle bewoners van de campus naar hun externe faculteiten blijven pendelen. Verder moeten we aannemen dat in het nieuwe gebouw geen studiegerelateerde activiteiten plaatsvinden: het ontwerp bevat geen studieruimtes of open werkplekken. Wanneer studenten en medewerkers voor een bijeenkomst op een ander plek dan hun eigen kamer willen afspreken, zal dat buiten de campus moeten, in bibliotheek, faculteit of kroeg. Uiteraard zouden studenten tijdens de zomer kunnen uitwijken naar het buitenterrein, maar ook daar is in het ontwerp, in de vorm van paviljoens of pleintjes, geen rekening mee gehouden. In het algemeen krijgt men de indruk dat interactie en het sociale leven van de toekomstige bewoners geen grote rol heeft gespeeld in het ontwerp. Er

www.zuiderlucht.eu

worden wel woonruimtes voor studenten en andere universitaire medewerkers gebouwd, maar er is geen teken van de intentie om deze mensen bijeen te brengen (of te laten). Integendeel, er is eerder sprake van separatie. Er is een duidelijke scheiding van de leefruimte van UM-personeel en studenten: eerstgenoemde zullen in appartementen in de toren wonen, de studenten in de lange lijn van kubussen. De studenten zullen ook onderling worden gescheiden, afhankelijk van hun studiejaar. Het ontwerp bepaalt dat masterstudenten de guesthouses krijgen toegewezen die zich aan het eind van het complex bevinden. Masterstudenten brengen in vergelijking met de bachelors de meeste internationaliteit op de UM. Zou het voor de nagestreefde internationalisering niet wenselijk zijn om beide groepen juist bijeen te brengen?

L

aten we een blik werpen op Ritzens benchmark Oxford, en op Harvard. Zoals de meeste Angelsaksische universiteiten heeft Oxford vastgehouden aan het model van een campus als zowel woon- én studieruimte. Wat eeuwen geleden één gebouw was (zoals in Princeton), is uitgegroeid tot een net van zelfstandige colleges. Dit betekent dat ieder student in een te overziene gemeenschap studeert en woont. Elk college beschikt over een eetzaal, een bibliotheek, sportfaciliteiten, een


mpus is geen campus ‘Het is duidelijk dat Maastricht het universitaire leven niet bij Oxford of Harvard heeft afgekeken.’ gemeenschappelijke ruimte en een bar. Ook zijn de kleinere panden van een college vaak om een pleintje heen gebouwd, zodat bewoners elkaar tegen komen op hun dagelijkse wegen. Op de universiteit van Harvard heten de colleges houses, maar het idee is hetzelfde: gehechte gemeenschappen van ongeveer vierhonderd mensen, klein genoeg om iedereen tenminste van aanzien te kennen. Het universitaire bestuur stelt dit model op prijs vanwege de sociale samenhang en bevorderlijke studiesfeer die het creëert. In een recente, interne inspectie van het systeem van 2009 wordt dan ook geëist om vooral de ontmoetingsruimten (zoals eetzalen) goed te onderhouden en ze dag en nacht (!) open te laten. Het is al te duidelijk dat Maastricht het universitaire leven niet bij Oxford of Harvard heeft afgekeken. Tevergeefs zoekt men in het ontwerp van Campus Maastricht naar ruimten die een dergelijk sociaal leven zouden bevorderen. Eigenlijk, zo vernemen we het van de kant van de bouwers, zal het interieur sowieso pas later worden uitgezocht. Naar het zich laat aanzien heeft het aspect van leven op een campus geen primaire rol heeft gespeeld in het Maastrichtse concept. De campus die in Randwyck, aan de rand van de stad, vorm moet krijgen is veeleer het resultaat van een verzameling van diverse plannen. Het project begon in 1999 toen de universiteit aan

woningbouwcorporatie Servatius vroeg om een plan voor studentenhuisvesting te ontwerpen. Vervolgens stelde Servatius voor om andere faciliteiten zoals sporthal en bedrijfsruimten toe te voegen. Men zocht dus vooral een functioneel ontwerp voor een aantal faciliteiten. Om het af te ronden zou het gebouw een opmerkelijk uiterlijk moeten krijgen om onderscheidend te zijn van andere voorbeelden van studenten accommodatie. Natuurlijk begroetten ook de gemeente en de provincie het project, tenslotte zal een “architectonische eye catcher van de eerste orde” Maastricht een nieuw icoon aanbieden dat inde toekomst vast en zeker aandacht zal trekken, zei gouverneur Leon Frissen in november 2008. De keuze van de architect voor dit voornemen lag bijna voor de hand: de befaamde Spanjaard Santiago Calatrava heeft de laatste jaren meerdere projecten met eye catcher effect ontwikkeld. Zijn architectuur staat vooral bekend om haar sculpturale kwaliteit. Strenge stemmen zoals de architectuurcriticus Deyan Sudjic hebben niet verzuimd om commentaar te geven op Caltrava’s succes. Sudjic stelde in 2004 in The Observer vast dat de architect bij stedelijke autoriteiten een topper is geworden door het ontwerpen van landmarks en iconen waarmee het imago van de een of ander stad kan worden opgefrist. In sommige van Calatrava’s projecten kan men de indruk krijgen dat zijn uitbundige architectuur de

Artist’s impression van Campus Maastricht door architect Santiago Calatrava.

7

www.zuiderlucht.eu

wensen van de opdrachtgever wel eens overstijgt. Soms lijken zijn ontwerpen de autoriteiten (en de burger) simpelweg te overrompelen. Hoe anders pakte het uit met zijn ontwerp van de Maastrichtse campus. Herhaaldelijk was Calatrava gedwongen om zijn plannen te wijzigen en in te tomen. Hier was het geenszins de architect die zich mateloos heeft uitgeleefd op de kosten van de opdrachtgevers, maar de opdrachtgevers die op rigoureuze manier zaken hebben willen doen en daar later op pijnlijke wijze van terug moesten komen. De UM-wetenschapper René Gabriëls constateerde in oktober vorig jaar in het universiteitsblad Observant dat in de Maastrichtse universiteit een businessgeoriënteerd denken zijn intrek genomen heeft. Ook bij het campusproject kan men de indruk krijgen dat de “logica van de manager” een beslissende rol heeft gespeeld. Het ontwerp is immers een vooral functionele oplossing voor een dringende behoefte: onderdak te bieden voor een groeiend aantal nieuwe studenten.

O

m een gerenommeerde universiteit te worden moet de UM meer kunnen bieden dan onderdak. Bijvoorbeeld een leefomgeving die in Campus News gepresenteerd wordt: een oord waar verschillende mensen van de universiteit samenleven, discussiëren, experimenteren en makkelijk kennis uitwisselen. Maar wat in Randwyck op stapel staat, is niet veel meer dan huisvesting in het jasje van een design hotel. Het zal in ieder geval een nepverpakking blijven zolang het de naam campus draagt. Het schijnt dat men hier aan de slag is gegaan met de veronderstelling dat architectuur eerst ‘afgebouwd’ wordt, en dat het campusleven naderhand vanzelf ontstaat. Waar is de courage van de universiteit om in een gebouw te investeren dat meer kan dan alleen maar mooi in een vakblad staan? Een gebouw dat dan wellicht niet opgenomen wordt in Europe’s top ten of cool campuses, maar er wél in slaagt om een bedrijvige, inspirerende omgeving te scheppen. Zou dat niet een eerlijke uitvoering van de slogans van de universiteit zijn: ‘investing in quality’ om ‘leading in learning’ te worden, op hetzelfde niveau als Oxford, wat Jo Ritzen zo graag wil? Naar alle waarschijnlijkheid zullen de lange gangen en entrees van het gebouw uiteindelijk moeten compenseren wat tot nu toe is verwaarloosd. Bij elkaar geïmproviseerde, hier en daar opgestelde zitgelegenheden zullen de last moeten dragen van het idee om dit huisvestingsproject de naam Campus Maastricht te geven. Christiane Gronenberg (Mettingen, 1986) deed van 2006 tot 2009 een mastersopleiding Arts & Culture aan de Universiteit Maastricht. Dit artikel is een ingekorte versie van een tekst die ze schreef voor het blok ‘Future of the Arts’ in het derde jaar van haar studie.


De late bloei van

Zonder poeha

Tegenbeweging (1989) , olieverf op board, 100 x 100 cm.

De kort voor zijn overzichtstentoonstelling gestorven Piet Schoenmakers (1919-2009) debuteerde op zijn 65e en werkte sindsdien in afzondering in een oude molen in Panheel. Op zijn sterfbed lag hij nog beeldjes te kneden. “Hij was altijd op de toekomst gericht. Dat zie je ook aan zijn oeuvre, hij bleef zich tot het laatst vernieuwen.” door Duncan Liefferink

T

entoonstellingen: Piet Schoenmakers keek er naar uit en toch ook weer niet. Natuurlijk, de erkenning was mooi, maar het was altijd veel stress. De lijsten moesten in orde zijn. Hij stelde hoge eisen aan de belichting. En altijd was er het gevoel dat hij niet genoeg zou hebben, dat hij nog werk moest bijmaken. Schoenmakers kreeg zijn opleiding aan de Teekenschool in Roermond, nog geheel in de geest van Pierre Cuypers, en vervolgens aan de

8

Rijksacademie in Amsterdam. Met een degelijke kopergravure van een treurende Odysseus won hij in 1941 de Prix de Rome, een prijs die hij door de oorlog pas in 1948 kon verzilveren met studiereizen naar Frankrijk, Italië en Marokko. De wederopbouw, de bevolkingsgroei en de stadsuitbreidingen van de na-oorlogse jaren leidden in Limburg tot een laatste opleving van de monumentale kunst in de traditie van Henri Jonas, Joep Nicolas en Charles Eyck. De ambachtelijke opleiding en de heldere, kleurrijke stijl van Schoenmakers sloten hier naadloos bij aan. Met als uitvalsbasis het keramiek-atelier St. Joris in Beesel maakte hij honderden wandreliëfs, mozaïeken,

www.zuiderlucht.eu

muurschilderingen en glas-in-lood-ramen voor kerken, scholen en andere openbare gebouwen. En hij had succes: hij werkte in Limburg, maar ook in de rest van Nederland, in België, in Duitsland en zelfs in de Verenigde Staten. “Hij was veel op stap”, vertelt zijn zoon Jacques. “En alles met de deux chevaux. Een keer moest hij een tabernakel afleveren. Met doorgezakte assen vertrok hij. En kwam thuis met het verhaal dat hij zó de kerk was ingereden om het werk te plaatsen.” Weinig mensen in die tijd wisten dat Schoenmakers ook heel andere dingen maakte. Zoon Jacques: “Meestal was hij ’s ochtends bezig met zijn opdrachten. ’s Middags werkte hij als het even kon aan zijn eigen beelden en schilderijen.” Beeldhouwen heeft Schoenmakers altijd gedaan. “Het liefst boetseerde hij”, vertelt Jaqcues Schoenmakers. “Zelfs in zijn laatste dagen lag hij nog te kneden in was. Met hout werkte hij nooit. Hout heeft een richting. Daar moet je rekening mee houden en dat wilde hij niet. Hij zocht de grootst mogelijke vrijheid.” Pas in 1984, tijdens een tentoonstelling in Roermond ter gelegenheid van zijn vijfenzestigste verjaardag, trad Schoenmakers met zijn vrije werk naar buiten. Een jaar later volgde een expositie bij Galerie Krikhaar in Amsterdam en artikelen in landelijke kranten. Bekende Nederlanders kochten werk van hem. “Het was een doorbraak in de grachtengordel!” lacht dochter Sylvia. Maar Schoenmakers zelf kon dat weinig schelen. “Het was een man zonder poeha. Het ging hem om het werk”, bevestigt Joan Stoorvogel van DZD Art Gallery in Roermond. “Een paar jaar geleden zocht hij zelf contact om bij ons te exposeren. Ik moest bij hem op audiëntie om werk uit te zoeken. Ik werd echt getest of ik wel de juiste kijk op zijn werk had.” Op de suggestie dat hij dan ook maar eens in de galerie moest komen kijken, antwoordde hij: “Dat hoeft niet. Ik heb je gevolgd”. Stoorvogel: “Hij wist precies wat hij wilde. Tegelijkertijd vond hij de praktische kant van zo’n tentoonstelling zwaar. Het leidde maar af van het schilderen.” Elke dag reed hij van zijn woonplaats Herten naar zijn atelier in de oude bosmolen in Panheel. “Zelfs toen hij al ziek was, wilde hij nog autorijden”, vertelt zijn dochter. “Op een dag dat hij zich goed voelde, kroop hij toch weer achter het stuur. Gelukkig bleef het bij een rondje op het erf.” Joan Stoorvogel herinnert zich dat hij kort voor zijn dood de roestplekken van zijn auto wilde laten bijwerken. “Dan kon die auto weer jaren mee! Hij was altijd op de toekomst gericht. Dat zie je ook aan zijn oeuvre, daarin bleef hij zich tot het laatst vernieuwen.” Ondanks de relatieve afzondering waarin het is gemaakt, is Schoenmakers’ vrije werk niet


Piet Schoenmakers ‘Picasso vond hij maar een akelig mannetje dat niet van muziek hield.’

siciliaanse notities

Kleuren van de vlag

H

Levenscyclus (1965). Wandreliëf, stadskantoor Beverwijk.

vensters waar je doorheen kunt kijken en gaan ze de concurrentie aan met de eigenlijke lijst van het schilderij. Bovendien wordt het schilderwerk soberder: de verfstreek wordt dunner en wit neemt steeds meer de overhand. Je zou deze schilderijen kunnen zien als een conceptueel onderzoek naar de grenzen van het platte vlak. De late schilderijen doen je ook met andere ogen naar het eerdere werk kijken. Plotseling valt op hoe Schoenmakers ook in de vroege naakten of in de materieschilderijen de oplossing al zoekt in vereenvoudiging, transparantie en openheid – misschien wel de moeilijkste, maar ook de mooiste weg voor een kunstenaar. Soms lukt dat niet en gebeurt er, eerlijk gezegd, nogal weinig in de tekening of het schilderij. In het late werk slaagt hij daar vaker in en weet hij met uiterst spaarzame middelen een maximum aan spanning te bereiken.

Kopergravure van een treurende Odysseus. Prijswinnende inzending voor Prix de Rome 1941.

wereldvreemd. Integendeel, bij een eerste blik lijken de invloeden zich op te stapelen. De vlot getekende landschappen en stadsgezichten uit de jaren vijftig en zestig doen denken aan Charles Eyck. In de vele naakten zie je de snelle, trefzekere hand van Kees van Dongen of Picasso. Assemblages met zand en ander materiaal – “vuil van de ateliervloer”, volgens zijn dochter – zijn onmiskenbaar geënt op materieschilders als Antoni Tapiès en Jaap Wagemaker. De ommezwaai naar kleurige, krachtig opgezette schilderijen in de jaren zeventig is moeilijk voorstelbaar zonder de invloed van Cobrakunstenaars als Constant en Karel Appel. In de beslotenheid van de Panheelse molen moet de veeleisende Schoenmakers behoorlijk hebben geworsteld met de invloeden op zijn werk. Hij stond zeer kritisch tegenover collega’s, hun werk vond hij al gauw “rotzooi”. Volgens zoon Jacques vond hij Picasso “een akelig mannetje dat niet van muziek hield.” En dat terwijl mijn vader zelf ook niet van muziek hield!” Pas in de laatste jaren, als Schoenmakers zich bevrijd heeft van de vele monumentale opdrachten, krijgt zijn werk geleidelijk een echt ‘eigen’ karakter. De half-geabstraheerde figuren die eerst nog het beeld bepalen worden teruggebracht tot onregelmatige rechthoeken. Enerzijds suggereren ze nog steeds een vorm. Anderzijds werken ze als

9

Piet Schoenmakers, van 6/9 t/m 25/10, Kruisgang Kartuizerklooster. www.museum.roermond.nl. Grafiek van Piet Schoenmakers, van 12/9 t/m 8/11 in Centrum voor de Kunsten, Roermond. www.ckroermond.nl. Tekeningen van Piet Schoenmakers, van 12/9 t/m 8/11, DZD Art Gallery, Roermond. www.dzdart.nl. www. pietschoenmakers.nl en www.johanvermeij.nl

Piet Schoenmakers in zijn atelier in Panheel. foto Wim Schulpen

www.zuiderlucht.eu

et is een van die aangename avonden in juni. Dat zijn voor mij gevaarlijke momenten: ik drink een glas wijn teveel en mijn vrouw blijft nuchter, want die houdt niet van alcohol. Wie drinkt heeft soms even geniale als waanzinnige ideeën. Ik zeg op een gegeven moment: “De De gevel. kleur van het huis bevalt me eigenlijk niet meer. Te grauw.” En als je íéts niet tegen mijn vrouw moet zeggen is dat je wat met kleuren wilt gaan doen, dan is ze bij wijze van spreken in staat om meteen een pot verf en een kwast te pakken en aan de slag te gaan. Het is te laat om terug te krabbelen, we besluiten het hele huis aan de buitenkant te laten schilderen: donkerrood met donkergeel. Ik slaap die nacht erg onrustig. De volgende dag worden de potten buitenlatex en de nieuwe kwasten aangerukt. Vijf dagen duurt het schilderen. Als het klaar is ben zelfs ìk toch wel tevreden. Er komen vrienden eten. “Prachtig zeg, die kleuren. De vlag van Sicilië hé?” Dan breekt er bij mij iets. Verdomd ja, ons huis heeft de kleuren van de vlag van Sicilië. Ik had al het vage gevoel dat die combinatie me bekend voorkwam, maar nu is daar de bevestiging. Wat een statement had moeten worden, een verrijking van het dorre landschap, verwordt meteen tot een kitscherige expressie van nationalisme. Maar de verwijzing naar de vlag heeft zo ook zijn voordelen. De huisbaas komt langs. Hij schrikt als hij ziet wat we met zijn huis hebben gedaan. Hij gebruikt een woord dat niet lijkt op schilderen, maar meer op bekladden. “Zie je het dan niet Totò”, zeg ik, “het zijn de kleuren van jullie vlag!” Daar heeft hij gelukkig niet van terug. En nu zijn we maar zo bang, dat we binnenkort bezoek krijgen van de krant of van de burgemeester, die ons als toonbeeld van assimilatie komen portretteren en huldigen. Of nog erger, want zeg nou zelf: als je in Nederland je huis in rood-wit-blauw laat verven dan word je toch minimaal voor een paar maanden ergens opgesloten? En dat zou hier ook zomaar kunnen gebeuren. Als iemand vraagt wat bijgaande foto voorstelt, zeg dan maar dat het een uit de hand gelopen kleurenproject betreft van iemand die even de weg kwijt was. Alleen maar om van het gezeur af te zijn. Maar wanneer ik nu buiten het zoveelste glas wijn naar binnen giet en naar het huis kijk, dan vind ik het toch wel iets hebben. Mooi rood. Mooi geel ook. PIETER BEEK


HUIS VOOR DE KUNSTEN LIMBURG

OVERAL TE VINDEN!

NA D’R MAN VAN DE MEULE DE LIMBURGSE MOLENDAG 4 OKTOBER 2009 VAN 11-16 UUR WWW.HKLIMBURG.NL/MONUMENTEN

MEER MONUMENTEN? OPEN MONUMENTENDAG 12 EN 13 SEPTEMBER 2009

Depression 19 September – 29 November 2009 Filmprogramma in samenwerking met Lumière in Oktober/November 2009

Alan Michael Melvin Moti Jim Shaw Tom O’Sullivan and Joanne Tatham Barbara Visser Curated by Lisette Smits and Dan Kidner

rr es

Opening 19 September om 17:00u

Alighiero e Boetti Nairy Baghramian Gillian Carnegie Stephan Dillemuth Chris Evans Claire Fontaine Melanie Gilligan Karl Holmqvist Anja Kirschner and David Panos Seth Price Lee Lozano

MARRES CENTRE FOR CONTEMPORARY CULTURE

www.zuiderlucht.eu

a

r e

10

r r

Capucijnenstraat 98 6211 RT Maastricht The Netherlands www.marres.org

s e

a r

ma

Stephan Dillemuth Failure to control the animal spirits, 2009

m a r r e s

Preview 13 September met filmvertoning in de tuin van Marres i.s.m. Lumière


INKIJK

enkeltje utopia

Gino Bartali, ’n echte wielerheld

N

egen jaar geleden kwam ik door het plaatsje Ponte a Ema, net onder Florence, waar enkele weken eerder de Italiaanse wielerlegende Gino Bartali was overleden. Ik hield halt bij bar l’Intramontabile waar Bartali tachtig jaar eerder was geboren. Voor een decor van postergrote foto’s van de wielerheld vertelde de uitbaatster dat zo’n honderd meter verderop een museum zou komen, gewijd aan de man die in 1938 en 1948 de Tour de France had gewonnen. Die tweede triomf, zo wil het verhaal, zou ook een politieke dimensie hebben. Binnen het wankele Europese machtsevenwicht van die dagen leken in Italië de communisten de macht te grijpen toen begin juli hun voorman Togliatti gewond raakte bij een aanslag. In Moskou stond Stalin handenwrijvend klaar voor zijn zoveelste staaltje landjepik. Maar toen Bartali de Tour won, gooiden de Italianen de rode vlaggen aan de kant om feest te vieren bij deze onverwachte triomf. Maar dat is nog niet alles. Afgelopen zomer zag ik op het station in het plaatsje Terontola, zo’n honderd kilometer noordelijker, een plaquette over Bartali’s hulp aan joden tijdens de Tweede Wereldoorlog. Mijn wielermaat Giuseppe vertelde me tijdens een fietstocht door de Umbrische heuvels hoe dat zat. In 1943 kwam Bartali vrijwel dagelijks door Terontola tijdens zijn trainingstochten van Ponte a Ema naar Assisi, en terug. Ritjes van 300 kilometer waren dat. Bij vertrek stopte hij vervalste persoonsbewijzen in de

Stepdansende supporters bij de passage van Gino Bartali op de Col de la Porte in 1948.

11

buizen van zijn fiets, om ze in Assisi af te leveren bij een klooster waar joden zaten ondergedoken. Even buiten Terontola hield Bartali halt tot de trein naar Assisi zijn tussenstop maakte. Hij stapte op zijn fiets en sprintte langs het station. “Forza Gino”, riepen alle Italianen en klapten hun handen stuk, inclusief de fascistische militairen die het station moesten bewaken. Achter hun rug glipten joden stiekem de trein in om in Assisi met de door Bartali afgeleverde persoonsbewijzen het vege lijf te kunnen redden. Zo’n verhaal smeekt om bevestiging, dus ik terug naar Ponte a Ema, naar bar l’Intramontabile, waar me negen jaar geleden dat Bartali-museum was beloofd. De bar was ter ziele, maar het museum stond er, lelijk zoals Italiaanse nieuwbouw lelijk kan zijn. Maar het was woensdag, het museum is alleen open van donderdag tot en met zondag, verklaarden twee oude mannetjes de gesloten deuren. Ik vertelde van mijn fascinatie voor Bartali, en omdat we van ver kwamen, ging het museum speciaal voor ons open. Tijdens de rondleiding vertelde Romano, een van de twee, het verhaal van Bartali’s lange trainingsritten naar Assisi en toonde ons diens gele smokkelfiets. Het ding had drie (3) versnellingen. Ten afscheid kocht ik de biografie Quanta strada ha fatto van Sandro Picchi, waarin een hoofdstuk van amper een pagina is gewijd aan Bartali’s heldendaden tijdens de oorlog. Ook omdat de wielerheld zelf er nooit veel woorden aan vuil heeft willen maken: “Ho soltanto portato delle cose da un posto all’altro, senza sapere di cosa si tratasse.” Hij zou niet geweten hebben wat er in de buizen van zijn fiets verstopt zat. Na de oorlog pakte Bartali zijn wielercarrière weer op om in 1948 opnieuw de Tour de France te winnen en het communistische oproer in zijn vaderland te laten verdampen. Het was het jaar van de Italiaanse wedergeboorte: de eerste Vespascooter werd een groot succes, net als de verschijning van een boek over een dorpspastoor genaamd Don Camillo. WIDO SMEETS

Canard à l’orange.

Gerechten door Duncan Liefferink

D

it voorjaar bracht Eric Kusters (1965) samen met twee andere portretschilders een halve dag door met Neelie Kroes. De schilders gingen een paar weken aan het werk, waarna Neelie het portret mocht uitkiezen dat haar het beste beviel. Dit alles voor het programma Sterren op het doek van omroep MAX. Kusters werkt in een zeer gedetailleerde, haast hyper-realistische stijl en zijn portret leek uitstekend. Heel knap, maar Kusters deed meer. Hij situeerde Neelie boven de wolken met in haar hand drie speelkaarten: drie heren. Na twee scheidingen eenzaam aan de top beland, is ze immers omringd door heren, aldus Kusters, ze speelt met ze, ze heeft ze allemaal in de hand. Allemaal, behalve één. Niet toevallig is het de hartenheer die ontbreekt in het waaiertje in haar hand. Scherp en raak. Neelie aarzelde niet en koos het werk van Kusters. Het portret van Kroes is typerend voor Kusters’ werkwijze. “Een goed schilderij vertelt een verhaal”, zegt hij. Op een tentoonstelling in het nieuwe, fraai verbouwde pand van Norbert Dabekaussen Kunst in Sittard is te zien dat Eric Kusters naast portretten – overigens meestal van minder bekende mensen en bij gelegenheid zelfs van huisdieren – ook vrijer werk maakt. Het heeft een magisch-realistische

www.zuiderlucht.eu

inslag en ook hierin speelt symboliek een belangrijke rol. Op een min of meer autobiografisch schilderij geeft hij zichzelf weer als ledenpop die van aanzienlijke afstand gadeslaat hoe een zwaan uit een ei wegvliegt, een verbeelding van de geboorte van zijn zoon. Op dit moment werkt Kusters aan de serie Gerechten. Het zijn bijnastillevens van de benodigdheden voor klassieke recepten. Bijna, want een deel van de ingrediënten leeft nog: een canard à l’orange in spe probeert te ontsnappen van een tafel met sinaasappels en cognac, bij een lijdzaam in de verte kijkende koe prikken de vorken al in het achterwerk. “Dit soort recepten is lekker, maar tegelijkertijd beestachtig”, zegt Kusters laconiek. “Nee, ik ben niet van plan vegetarisch te gaan schilderen. Juist het feit dat het levende dieren zijn geeft spanning aan het schilderij.” Kusters heeft een achtergrond als illustrator in de reclamewereld. Hij weet hoe hij een pakkend beeld op moet bouwen. Gecombineerd met zijn technische virtuositeit en zijn vermogen de meeste uiteenlopende stoffen en materialen in verf te vangen, levert dat flitsende schilderijen op. Toch is het geen vluchtig werk. De betekenissen en associaties die erin verscholen liggen, maken dat je blijft kijken. Schilderijen van Eric Kusters. Norbert Dabekaussen Kunst, Sittard, tot eind september. Zie www.dabekaussen.nl en www.erickusters.nl.


Wagner lukt alleen met

Rheingold

Harry Peeters als Wotan in Münster in 1999. foto Michael Hörnschemeyer

De Nationale Reisopera in Enschede brengt vanaf dit najaar de complete Ring des Nibelungen van Richard Wagner. Ed Spanjaard dirigeert, Harry Peeters zingt Wotan. “Ik ben nu bijna vijftig, dit wordt mijn eerste hele Ring en ik denk dat ik daar nu aan toe ben.” door Duncan Liefferink

“I

k maakte mijn debuut in de Ring in de jaren zeventig”, vertelt Ed Spanjaard. “Als pad!” In de derde scène van Das Rheingold , het eerste deel van Wagners fameuze Ring des Nibelungen, wordt de dwerg Alberich eerst in een reuzenslang en vervolgens in een pad veranderd. Spanjaard, in die tijd assistent van dirigent Colin Davis in Covent Garden in Londen, moest onder het toneel een stok met een pad omhooghouden en op de muziek meebewegen. Inmiddels staat Spanjaard al vele jaren zelf op de bok, onder meer als chef van het Limburgs Symfonie Orkest. Tussen 2009 en 2013 zal hij bij de Nationale Reisopera in Enschede de complete Ring des Nibelungen dirigeren. Eén van de hoofdrollen, die van oppergod Wotan, wordt gezongen door de

12

Limburgse bas-bariton Harry Peeters. Om het geheugen op te frissen: de Ring des Nibelungen is het magnum opus van Richard Wagner. De vier avondvullende opera’s, gebaseerd op het middeleeuwse Nibelungenlied en gesitueerd in de Germaanse godenwereld, vertellen een ontluisterend verhaal over de belustheid op macht. Net als in Tolkiens In de ban van de ring, dat overigens voor een deel put uit dezelfde middeleeuwse bronnen, is die macht samengebald in een magische ring. Wie de ring wil bezitten, moet de liefde afzweren en dat breekt de wereld op. Dood en verderf vormen de kern van de cyclus. In het laatste deel, Götterdämmerung (Godenschemering), gaat zelfs het godenrijk in vlammen op. Zoals bekend was Hitler een grote bewonderaar van Richard Wagner en niet in de laatste plaats van deze cyclus. Je vraagt je af of hij niet doorhad dat hij naar de verbeelding van zijn eigen ondergang zat te kijken.

www.zuiderlucht.eu

Wagner schreef de Ring, met onderbrekingen, tussen 1853 en 1876. In meerdere opzichten was het werk baanbrekend. In de loop van de cyclus gaat hij steeds subtieler om met zogenaamde ‘Leitmotive’, muzikale thema’s die niet alleen de personages karakteriseren maar ook abstracte begrippen als liefde, trouw, machtsdrift of vertwijfeling. De ‘Leitmotive’ bieden het orkest ongekende mogelijkheden om commentaar te leveren op list, bedrog en valse bedoelingen van de hoofdpersonen, terug te verwijzen naar eerdere gebeurtenissen of te zinspelen op de noodlottige afloop. Op het gebied van harmonie, orkestratie en muzikale architectuur sloeg Wagner wegen in die nog generaties na hem zouden bewandelen. De symfonieën van Bruckner en Mahler, maar ook bijvoorbeeld de klassieke filmmuziek van Hollywood zijn ondenkbaar zonder zijn invloed. Maar bovenal is de Ring overweldigend totaaltheater, voortgedreven door muziek zo groots


t volledige overgave ‘Was that you, Ed?’ informeerde Colin Davis vanuit de orkestbak. en meeslepend als muziek maar zijn kan. “Het is een privilege om dit te mogen spelen”, zegt dirigent Ed Spanjaard. Zanger Harry Peeters, net terug uit Australië waar hij Gunther in de Götterdämmerung heeft gezongen, valt hem bij: “Dit zijn rollen waar je jarenlang naar toe werkt.” Toch was Wagner voor beide heren geen vanzelfsprekendheid. Peeters: “Toen ik net van het conservatorium was, kreeg ik een aanstelling bij de opera van Darmstadt. Daar moest ik Gurnemanz in Wagners Parsifal zingen. Ik had er eerst geen zin in, een soort angst voor het onbekende. Maar omdat ik een vast contract had, moest het natuurlijk toch en ik vond het prachtig. Het is muziek waar je onbevooroordeeld in moet stappen, dan laat het je niet meer los.” Spanjaard: “Ik had op de middelbare school in Haarlem een scheikunde-leraar die ook muziek en psychologie had gestudeerd en helemaal Wagner-gek was. Hij nam een keer de hele 6-gym klas mee naar een voorstelling van de Götterdämmerung in Amsterdam. Die man had zó’n passie: zelfs de klasgenoten die niets met muziek hadden, waren onder de indruk.” Wagner loopt als een rode draad door Spanjaards carrière. “Als je mij na mijn dood zou opensnijden, zou je allemaal stukjes Wagner vinden.” Hij wijst in de buurt van zijn milt: “Kijk! Hier zit een stukje Waldweben!” Aldus verwijzend naar een idyllische scène uit het derde deel van de cyclus waarin de onnozele held Siegfried in de stilte van het woud een uitzonderlijk moment van zelfinzicht beleeft.

Ed Spanjaard op de bok. foto Rob Nijpels

13

Als assistent van Colin Davis in Londen zong Spanjaard eens vanuit het souffleurshokje een paar regels van de reus alias draak Fafner, omdat de solist vanwege een vliegtuigvertraging te laat was voor de repetitie. “‘Was that you, Ed?’ informeerde Colin Davis vanuit de orkestbak. ‘Yes!’ riep ik. ‘Bravo!’ riep hij terug.” In 1983 was Spanjaard assistent van Georg Solti in Bayreuth. Op verzoek van Wagner zelf is de orkestbak daar diep verzonken zodat je als dirigent het podium niet kunt zien. “Solti ging bij de repetities vaak samen met de regisseur in de zaal zitten en liet mij dirigeren. Zo moet ik in Bayreuth zeker een kwart van de Ring gedirigeerd hebben.” De Ring stelt buitengewone eisen aan de solisten. Spanjaard: “We hebben zeven dagen audities gehouden, tientallen zangers gehoord. Daarbij let je niet alleen op de vocale kwaliteiten. Zangers moeten een enorme kracht hebben en toch alle nuances aan kunnen brengen. De Ring is een ongelooflijk rijk stuk. Er zitten ook heel lyrische gedeeltes in. En dan moeten de solisten ook nog verstaanbaar zijn en kunnen acteren. Voor de grote rollen, zoals Wotan, Siegfried of Brünnhilde, zijn er maar een paar in Europa te vinden.” “Dat is niet alleen aan een kwestie van techniek”, zegt Harry Peeters. “Het is ook een kwestie van muzikale en persoonlijke rijping. Ik heb op verschillende plaatsen afzonderlijke delen van de Ring gezongen. Ik ben nu bijna vijftig, dit wordt mijn eerste hele Ring en ik denk dat ik daar nu aan toe ben. Je hebt overzicht en rust nodig om zo’n rol op te bouwen. In het tweede deel, Die Walküre, staat Wotan bijna de hele tweede en derde akte op het toneel. Aan het einde komen de zwaarste en hoogste passages. Zonder goede opbouw haal je die niet eens!” Ook voor Spanjaard is de opbouw van het stuk de grootste uitdaging. “Als er in de laatste akte een climax zit, moet je daar al in de eerste akte – misschien wel drie uur eerder – op anticiperen. Dat vraagt overzicht. Je kunt veel thuis voorbereiden, maar je moet ook kunnen vertrouwen op je ervaring. Die heb ik opgedaan met Wagner, maar ook met andere grote, complexe stukken van Bruckner, Mahler en Richard Strauss. Ik zie zelfs overeenkomsten met Bachs Matthäus-Passion: ook een lang, dramatisch stuk met veel wisselingen in sfeer en tempo dat je toch tot een geheel moet zien te smeden.” Voor de periode van repetities en voorstellingen van Das Rheingold hebben Peeters en Spanjaard hun agenda’s helemaal vrijgemaakt. Twee maanden lang uitsluitend Wagner. Wie zich niet volledig aan Wagner overgeeft, kan er beter helemaal niet aan beginnen.

per voi | viaggi italiani e piu’

Per voi, voor u. De Umbrische keuken. Kookcursus op locatie voor kleine groepen. www.pervoi.eu [email protected] (043) 32 53 861

BOSCHSTRAAT 48 MAASTRICHT op afspraak 043 325 58 64 alleen voor mannen

BOSCHSTRAAT 46 zonder afspraak

Richard Wagner, Das Rheingold. Nationale Reisopera, Orkest van het Oosten en diverse solisten o.l.v. Ed Spanjaard. Nationaal Muziekkwartier, Enschede. Tussen 26/9 en 11/10. Inleiding door Frits van Lijf op 29/9 om 20.00 uur in Theater a/h Vrijthof, Maastricht. Voor matinee op 11/10 met busvervoer vanuit Maastricht: 043-3477064. www.nationalereisopera.nl.

www.zuiderlucht.eu


Internationale kunstmanifestatie Grafiek + Euregionale Grafiek Prijs 2009 Expositie jonge kunstenaars Expositie gevestigde kunstenaars Kunstroute in 40 etalages

GALERIE POST + GARCÍA

D’r Brikke Oave Lindeplein 5A Brunssum 27 september t/m 18 oktober www.ilsefrankenthalstichting.com wo t/m zon van 13.00 – 17.30 uur.

moderne kunst

DO. VRIJ. EN ZA. VAN 12 TOT 18 U. ZO. VAN 13 TOT 17 U EN VOLGENS AFSPRAAK

AVENUE CÉRAMIQUE 17 MAASTRICHT T.043 3561900 WWW.POSTGARCIA.COM 12 september t/m 4 oktober

Arie Berkulin Pieter Defesche Theo Kuijpers Lei Molin Ger Lataster Toon Teeken

Toegang vrij foto: Willem Vermaase

LM heeft een groot aantal werken in stock van o.a.

Wij hebben geen vaste openingstijden, maar na een telefonische afspraak bent u van harte welkom. Leon Mommers Savelsbosch 6228 SBKN Maastricht Bellefroidlunet40, 12F, 6221 Maastricht 043 361 01 38 Even voorkijken? Zie: www.lm-modernekunst.nl

achter de façade

Expositie met werk van: Christoph Krümpel (D) Marjolijn de Wit (NL) Tina Schwartz (D) Imke Ruigrok (NL) Anton Cotteleer (B) AINSI Lage Kanaaldijk 112-113, Maastricht Info www.achterdefacade.nl [email protected] | 06-48435435

kunstroute plateau van margraten 19 en 20 september 2009 11.00 - 18.00 uur

organisatoren: wanda reiff en YART details: www.yart.com

erna anema hans bekkers anne van de berg loe in de braekt nathalie brans joop crompvoets brigitta van drie hilde hendriks michel van henten hans keuls alexa meijerman rafa pèrez diana ramaeckers fritz rossman pavel zamikhovski hein severijns ton slits henk speth mini stemkens fienke teeken janny van der veen

galerie dis Galerie DIS Tafelstraat 28 6211 JD Maastricht Geopend: Wo t/m Za van 12h - 17h en op afspraak Tel 043 325 91 17 www.galeriedis.nl

“Joop Vugs” Part two (schilderijen, beelden en objecten) van 3 september t/m 10 oktober 2009 Vernissage: woensdag 9 september tussen18.00- 20.00 uur

14

www.zuiderlucht.eu


perron poëzie

TIME OUT OF MIND 8 Wido Smeets en Leon Verdonschot wisselen muzikale helden uit van vroeger en nu. In 1986 had metropool Londen op enig moment geen enkele band in de charts staan, provinciestadje Hull maar liefst vier. En dan waren er ook nog, beladen met “a suitcase full of freshly crafted tunes”, de Red Guitars.

LAMENTO

Red Guitars

O

I

oit hadden The Housemartins groot succes met hun plaat London 0 Hull 4. De uitslag verwees naar de stand van zaken in de popmuziek op dat moment. Uit de provincieplaats Hull kwamen vier succesvolle bands, terwijl de metropool London droog stond. Ik vermoed niet dat de Red Guitars bij de vier ‘winners’ hoorden, maar ze kwamen wel uit Hull. Het was 1986, de economische crisis was op zijn diepst, en ze zongen, anders dan The Housemartins, Springsteenachtige teksten over het leven in de suburbs, de steeds weer de kop opstekende werkeloosheid en de liefde die alle ellende moet doen vergeten. “You’re looking good / Must be since you left that factory.” De Red Guitars maakten licht psychedelische new wave op Afrikaanse ritmes en debuteerden begin 1984 op hun eigen label met Slow to Fade. “A suitcase full of freshly crafted tunes, intelligent thought provoking lyrics and razor edged, always cutting sounds... nothing less than astounding”, schreef het blad Melody Maker, en zo was het. Daarna kwam Tales of the Expected (1986), een echte plaat van een gitaargroep met catchy liedjes. Door voortdurend ideologisch gehakketak was frontman Jeremy Kidd (hij schreef zijn eerste song op een op straat gekochte rode Hofner Veridith-gitaar) toen al opgestapt en opgevolgd door Robert Holmes. De wisselende ritmes en de onverwachte wendingen bleven, maar Holmes’ zang was meer to the point dan de larmoyante stem van Kidd. Ik was opgetogen, maar het eind was al in zicht. Die zomer speelden ze nog in Hasselt op Pukkelpop, toen was het voorbij. De Red Guitars vullen minder dan een voetnoot in de popgeschiedenis. Een jaar of twee geleden beloofde platenzaak Sounds in Venlo me de cd-versie van Slow to Fade op te sporen, zonder resultaat. De rode gitaren leken opgegaan in het niets. Toch maak ik me sterk dat de heren van Radiohead de twee Red Guitars-platen kunnen dromen. En sinds kort zijn ze ook, zij het summier, te vinden op YouTube. Maar de lolbroeken van The Housemartins moeten in 1986 al hebben geweten dat het nooit wat zou worden met die rare Red Guitars.

deologisch gehakketak, dat vind ik een prachtige reden om een zanger te ontslaan. Zoveel beter dan de eeuwige ‘creatieve meningsverschillen’. Over de twee leden van Tears for Fears ging jaren lang het gerucht dat ze uit elkaar waren gegaan wegens ‘astrologische meningsverschillen”. Dat sprak enorm tot mijn verbeelding. Toen ze weer bij elkaar kwamen en interviews gaven, heb ik die ook gemeden uit vrees dat daarin die mythe werd ontkracht. Astrologische meningsverschillen, die moet je niet doodchecken, maar koesteren als een bron van onuitputtelijke fantasieën. “Roland, met welk nummer gaan we vanavond beginnen? Shout? Of Sowing the Seeds of love?” “Kan me niet schelen, Curt. Geef eerst maar eens toe dat de Vedische astrologie in meerdere opzichten superieur is aan de Siderische.” Iedere muziekliefhebber heeft zijn eigen Red Guitars: zijn eigen band die legendarisch had kunnen of zelfs moeten worden, maar dat uiteindelijk alleen bleef voor die ene liefhebber zelf, en een handvol zielsverwanten. Het mooiste is het moment waarop je iemand treft die een van die zielsverwanten blijkt. Als jij ooit tegenkomt die uit zijn hoofd tien regels uit Slow to Fade opzegt, zul je het gevoel hebben dat je een vriend treft die je per ongeluk nog nooit had ontmoet. Ik had dat laatst op het Bevrijdingsfestival in Roermond, toen ik de zanger van Kings of Day sprak. Die zei dat hij altijd idolaat van Transpunk was geweest. Transpunk! De beste band die Limburg ooit heeft voortgebracht, wat mij betreft. Man, wat was ik fan van die band. Mijn vrienden eveneens. En de Stichting Popmuziek Limburg ook, want die zette ze op ieder festival, en ik stond er altijd vooraan. Maar daarbuiten kende vrijwel niemand ze. Ik had die zanger van Kings of Day nog nooit ontmoet, maar ik voelde meteen een enorme verwantschap, want hij had in dezelfde modder naar hetzelfde goud gegraven. Net als bij jouw Red Guitars: een voetnoot in de popgeschiedenis, dat Transpunk. Maar een hoofdstuk of drie in die van mij.

WIDO SMEETS

LEON VERDONSCHOT

15

www.zuiderlucht.eu

Waar ga je heen nu de vlaggen zijn verbrand en boven de brieven de ploegendienst van de kalkoengieren zijn broedplaats zoekt? Waar ga je heen met je wegwerphandschoenen en je grijns van geborsteld aluminium, jij slijtvast leedwezen? Het verlanglijstje laat de laatste tijd te wensen over, ach het dwangbevel van luchtpostpapier snikt in de modder. Wie niet weg is, is gezien: mijn tranen rukken uit terwijl jij je ergens doucht. peter drehmanns Peter Drehmanns (Roermond, 1960) schreef een verhalenbundel en zes romans. In oktober verschijnt bij Querido de roman De begeleider. Tussen 1992 en 2007 schreef Drehmanns literatuurkritieken voor Vrij Nederland en NRC Handelsblad. Vanaf 2004 verfilmde hij i.s.m. verschillende filmmakers enkele van zijn prozaminiaturen, waarvan de resultaten op Crossing Border en De Nachten werden vertoond. Zijn gedichten werden gepubliceerd in Passionate, De Revisor en DW B. www.peterdrehmanns.nl

Perron Poëzie wordt mede mogelijk gemaakt door:

Defauwes


Brasilía Teimosa In 2005 en 2006 trok de fotografe Bárbara Wagner (Brasília, 1980) elke zondag naar het strand van de favela (sloppenwijk) Brasília Teimosa van haar woonplaats Recife in Noord– Oost Brazilië. Deze aan een strand grenzende sloppenwijk is uniek, en het rijkste bezit van de bewoners. Het resultaat van Wagners inspanningen is de fotoserie Brasília Teimosa

16

die in het kader van de tentoonstelling Brazilian Summer - Art & the City van Museum Het Domein momenteel op billboards in het centrum van Sittard is te zien. De integrale serie wordt tot 31 oktober ook getoond in het DSM-hoofdkantoor in Heerlen, aangevuld met twee reportages die Wagner in het najaar van 2008 maakte als ‘artist in

www.zuiderlucht.eu

residence’ van het project Made in Mirrors (MiM) in Guangzhou (China) en Sittard. Op 13 september wordt in Museum Het Domein de eerste overzichtspublicatie van Wagner gepresenteerd. Zie ook www.hetdomein.nl. De expositie bij DSM is te bezichtigen tijdens kantooruren en op afspraak: [email protected]


foto Bárbara Wagner - Untitled #0082 (uit de serie Brasília Teimosa, 2005)

17

www.zuiderlucht.eu


En Klaas kwam, in

Plekken der Herrinnering 3

De provo-beweging was midden jaren zestig geen exclusief Amsterdamse aangelegenheid. Ook in Limburg daagden rebelse jongeren op theatrale wijze het gezag uit. In november 1966 kwamen vertegenwoordigers van de beweging uit verschillende landen naar Zuid-Limburg, waar kasteel Borgharen onderdak bood aan het Klaaskonsilie, ter oprichting van de Revolutionair Terroristische Raad. door Paul van der Steen

D

e overstromingen van zo’n vijftien jaar geleden, toen met het Maaswater ook de pers binnenstroomde, leverde Borgharen nog eens internationale belangstelling op. Een opdringerige Willibrord Frequin werd het dorp uitgejaagd, maar zo vervreemdend als op 12, 13 en 14 november 1966 werd het niet meer. Onder meer ANP, AFP, Belga, Visnews, RTBF, WDR, De Standaard, de Süddeutsche Zeitung en Le Figaro verdrongen zich toen bij de poorten van het plaatselijke kasteel. Alleen het NTS Journaal weigerde te betalen voor de verslaggeving van een driedaagse happening voor provo’s die daar plaatsgreep. Borgharen was voor even het Magies Sentrum van Nederland en het nabije buitenland. Roel van Duijn, een van de spilfiguren van de provobeweging, leest voor. Van het 352 bladzijden dikke BVD-dossier dat hij vorige maand in handen kreeg, gaan slechts een paar regels over het Klaas Konsilie. Opvallend detail: de provo’s hieven entree voor de massaal opgekomen pers. Van Duijn maakte het nog het allerbontst door alleen maar Duits te willen spreken na betaling van tweehonderd gulden. Over inhoudelijke discussies die er plaatsvonden staat geen woord in het dossier. Van Duijn vermoedt dat ook daar over gerapporteerd is, maar hij heeft alleen de stukken gekregen over hem persoonlijk. Dat opperprovo Rob Stolk en zijn volgelingen in Borgharen de oprichting van een Revolutionair Terroristische Raad wereldkundig maakte, moet toch de aandacht van aanwezige ‘stillen’ hebben getrokken. 1966 was een roerig jaar met Amsterdam als brandpunt. Daar ontplofte een rookbom in de trouwstoet van Beatrix en Claus. Daar was een dodelijk slachtoffer gevallen tijdens de zogenaamde

18

Beelden van het Klaaskonsilie in 1966 in Borgharen. foto’s Anefo / Joop van Bilsen

Bouwvakrellen. Daar schutterden de autoriteiten, de burgemeester voorop, in hun optreden tegen jeugdigen die hun gezag niet langer als vanzelfsprekend aannamen. Het beeldje van Het Lieverdje op het Spui fungeerde als epicentrum van alle commotie. De begin dit jaar overleden antirookmagiër Robert Jasper Grootveld leefde zich rond het beeldje joelend en kuchend uit in zelfbedachte rituelen tegen de hyperconsumptie. Bij de kring van vaste belangstellenden zaten ook jongeren die ook wel wat zagen in de expressieve, niet direct doelgerichte manier van actievoeren. Vrijwel uit het niets ontstond een nieuwe beweging: Provo. De maatschappelijke status quo had een geduchte, maar vooral ongrijpbare tegenstander gekregen. Provo trok volop media-aandacht en inspireerde jongeren elders. In navolging van de gebeurtenissen in Amsterdam doken in de provincie provo’s en

www.zuiderlucht.eu

would be provo’s op. Zelfs Valkenburg aan de Geul liet zich niet onbetuigd. Maastricht kende zijn eigen happenings, waarbij de Mestreechter Geis als het plaatselijke Lieverdje fungeerde. De gekozen thema’s waren wat minder abstract dan in de hoofdstad; er viel nog heel wat te bevechten in het zuiden. Jongeren liepen rond het beeldje, riepen ‘Dancing! Dancing! Dancing!’ en klapten in de handen. De Regionale Omroep Zuid pikte het op, maar de provinciale kranten negeerden “het gedoe van Maastrichtse schoolkinderen.” Pas toen Koninginnedag 1966 ongeregeldheden en arrestaties opleverde, verschenen er berichten in de kranten. In Amsterdam maakten de activiteiten van de Maastrichtse provo’s indruk. Uit Limburg kwam het baanbrekende ontwerp voor een pak met afritsbare mouwen en pijpen. Die konden op die manier onderling uitgewisseld worden. Het was,


n Borgharen ‘Veel bewegingen van nu zouden nog wat kunnen leren van dat begripvolle, niet-aggressieve.’ goed beschouwd, een textiele voorloper van het latere Witte Fietsenplan. Bovendien maakten de actieve Maastrichtse jongeren hun eigen krantje, Ontbijt op bed, dat ook zijn weg vond naar het Westen. Het kwalificeerde hen voor de organisatie van het Klaas Konsilie, later dat jaar.

B

ij de Maastrichtse provo’s uit die jaren staat momenteel het hoofd niet naar een terugblik. Hans Mol werkt aan een roman. Een gesprek over de jaren zestig zou hem “te veel uit zijn concentratie” halen. Ook Ger Brouwer zegt dat hij nu “met heel andere dingen” bezig is. De Amsterdamse provo (en expoliticus) Roel van Duijn houdt tegenwoordig praktijk als liefdesverdrietconsulent, maar heeft wél tijd voor het ophalen van herinneringen. Het succes van Provo maakte dat hij in 1966 met onder anderen de vorige maand gestorven dichter Simon Vinkenoog nadacht over een internationale doorbraak van het gedachtegoed via een Provo Mondo. Zuid-Limburg leek vanwege zijn ligging een uitstekende plek voor een bijeenkomst. De onwaarschijnlijke locatie werd het stille Borgharen, waar in het hart van het dorp maar door de ommuring en groen toch tamelijk geïsoleerd een kasteel staat. Henk Waltmans, die daar het uit ideële motieven opgerichte Europa Huis runde, werd bereid gevonden om de provo’s drie dagen lang onderdak te bieden. “Ik heb nooit onderscheid willen maken tussen huurders”, zegt hij nu. “Het internationale van de bijeenkomsten paste ook wel bij de doelstellingen van het Europa Huis.” Waltmans, twee jaar later een van de oprichters van de PPR (voorloper van GroenLinks), koesterde tot op zekere hoogte ook wel sympathie voor de jongeren. “Met het anarchistische van Provo had ik minder, maar de manier, waarop ze met veel theater lieten zien dat de wereld een groot toneel was en dat burgers verkeerd bezig waren, inspireerde. Dat was de homo ludens, de spelende mens, in optima forma.” De Limburgse autoriteiten waren er minder gerust op. Waltmans: “Die vreesden God weet wat.” Ook Frans Cortenraad, later burgemeester van Eijsden maar destijds gemeentesecretaris van het nog zelfstandige Borgharen, herinnert zich “veel poeha van tevoren”. De burgemeester, de officier van justitie, de politie, allemaal maakten ze zich nerveus over wat kon gebeuren “als die jongens uit Amsterdam in het dorp zouden neerstrijken”. Much ado about nothing, bleek achteraf. “De enige agent in het dorp is op de dag zelf poolshoogte gaan nemen. Het mistte verschrikkelijk. Hij was zo’n ouderwets veldwachterachtig type. ‘Met hoeveel zijn jullie?’, vroegen de provo’s. De agent zei dat hij alleen was. Dat klopte ook, al werden er wel manschappen achter de hand gehouden. Ze zijn echter niet nodig geweest.”

19

Volgens Waltmans wilden de ordehandhavers precies weten wat de provo’s zouden gaan doen. De directeur van het Europa Huis hield hen op afstand. “Ik zei dat ik verantwoordelijk was voor de orde op het kasteel. Daarbuiten was het aan hen. Er is niets gebeurd, de provo’s waren vredelievend. Veel bewegingen van nu zouden nog wat kunnen leren van dat begripvolle, niet-aggressieve.” De naam Klaas Konsilie was voor allerlei uitleg vatbaar. ‘Klaas’ behoorde tot het standaardrepertoire van Robert Jasper Grootveld. “Klaas komt! Klaas komt!”, was een van zijn mantra’s tijdens de provobijeenkomsten op het Spui. Het kreeg later een extra lading, toen er inderdaad een Klaas kwam in de persoon van Claus von Amsberg. (Het kabinet overwoog zelfs nog even om diens voornaam te vernederlandsen tot Klaas, maar zag daar wijselijk van af.) Met de aanduiding ‘konsilie’ werd volgens Van Duijn verwezen naar “het spirituele karakter van de bijeenkomst”. Maar het was zeker ook bedoeld als provocatie. De katholieke kerk zat in die jaren tot over haar oren in het Tweede Vaticaans Concilie en Provo nam daar graag een loopje mee. Ook de rituele voetwassing bij de opening paste in dat repertoire. Jezus en zijn leerlingen deden het voor het Laatste Avondmaal. In Borgharen gebeurde het in een met mergelblokken en plastic vervaardigd bassin, voor de gelegenheid gevuld met zeeppoeder. Iets van de herbezinning van het Tweede Vaticaans

Concilie was ook het Provo-treffen niet vreemd. De vraag ‘Hoe verder?’ hing drie dagen lang boven het kasteel in Borgharen, maar de aanwezigen kwamen er niet uit. Provo, in de begintijd meesterlijk in het spelen met beeldvorming (“Imaazje! Imaazje!”), was zelf een merk geworden. In Amsterdam begonnen de jongens bij de plaatselijke folklore te horen, voor toeristen waren ze een van de bezienswaardigheden van de hoofdstad. De beweging dreigde te bezwijken onder het eigen succes. Qua deelnemers werd het niet veel internationaler dan wat Belgen en Duitsers, maar Roel van Duijn genoot in Borgharen. Hij hield er een voordracht “met een schema van hoe de wereld in elkaar stak, tirades tegen het klootjesvolk en waarschuwingen voor Het Witte Gevaar”, zoals de vaak in het wit geklede provo’s werden genoemd. Maar ook hij bevestigt dat Provo ten tijde van het konsilie uiteen aan het vallen was. “We waren uit onze aard ook niet bestemd om het eeuwig leven te lijden. Provo was een verzameling individuen, allemaal met een ietwat anarchistische instelling.” In Zuid-Limburg werd ruwweg een tweedeling zichtbaar en voelbaar tussen diegenen die vooral verder wilden met straatrumoer en de wat meer ideologisch ingestelden. Van Duijn behoorde tot de laatste groep en begon zich in toenemende mate te ergeren aan de ‘egomaniak’ Grootveld. “In Borgharen riep hij steeds maar weer: ‘Bergen op Zoom, houd u vroom!’” De antirookmagiër verbrandde bij het Borgharense kasteel nog witte fietsen.

E

en paar maanden na het Klaaskonsilie, in het voorjaar van 1967, hief Provo zichzelf op. In haar korte, maar hevige bestaan was de beweging een van de katalysatoren voor de maatschappelijke gedaanteverwisseling die Nederland onderging. Het Klaaskonsilie in Borgharen kwam te laat om uit te groeien tot een happening van belang. De Limburgse provo’s kwamen misschien wat te vroeg. Ze maakten de autoriteiten nerveus, maar het bastion van kerk en KVP ( de Katholieke Volkpartij, voorganger van het CDA) was nog te solide om te gaan scheuren. Dat zou later komen. Opgevoed met een bijna fundamentalistisch katholicisme ontpopten heel wat Limburgers zich toen - ook buiten de provincie - als de meest rechtzinnige uitdragers van Mao, Marcuse en al die andere evangeliën van de Nieuwe Tijd. En het kasteel? Het staat te koop. Vraagprijs: 6,5 miljoen euro, kosten koper.

Frans Cortenraad, gemeentesecretaris in 1966: ‘De enige agent in het dorp is op de dag zelf poolshoogte gaan nemen’ foto Perry Schrijvers

www.zuiderlucht.eu

Dit is het derde artikel in een reeks van vijftien in het kader van de Culturele Biografie, een project van de provincie Limburg.


Gesamtkunstwerk

Inventief spel met

‘De mensen zelf zorgen wel voor dynamiek en kleur.’

Het nieuwe Rabogebouw in Maastricht. foto’s Zuiderlucht

Aan de rand van Céramique ontwierp architect Han Westelaken een nieuw gebouw voor Rabobank Maastricht. Achter de asymmetrische gevels liet hij rond de liftschacht dertien vloerniveaus als een spiraal naar boven draaien. Aan de wanden klimmen de glazen fresco’s van Marc Mulders mee omhoog. Op de bovenste verdieping brengen ze een blijmoedig saluut aan de schepping. door Wido Smeets

O

o, wat heeft hij geworsteld met de vorm. Zo heftig zelfs, dat hij op enig moment de opdracht teruggaf. Maar de Rabobank Maastricht wilde perse dat architect Han Westelaken zou tekenen voor het nieuwe hoofdkantoor aan de rand van Céramique. En zo zou het zijn. Nu, aan de vooravond van de opening, laat Westelaken zijn ogen nog eens door het gebouw gaan en zegt: “Waar heb ik me eigenlijk druk om gemaakt.” De vasthoudendheid van opdrachtgever en architect heeft een gebouw in bruincrème tinten (buiten én binnen) opgeleverd. In de atypische gevel zijn grote en kleine rechthoeken in de vorm van een wildrooster. Eenmaal dichterbij blijkt die onregelmatige regelmaat een inventieve voorzetting van de constructie. De onderdorpel van een raam blijkt verderop ter hoogte van een borstwering te zitten. “Eigenlijk heb ik niet zoveel met scheve vlakken en hoeken”, zegt Westelaken over de gevel. Het asymmetrische

20

volume van het gebouw was een idee van Mathieu Bruls die het stedenbouwkundige plan bedacht waar ook de twee aanpalende kantoorgebouwen deel van uitmaken. “Zelf zou ik op deze plaats niet met zulke vreemde vormen zijn gekomen”, bekent Westelaken. Rechte hoeken en symmetrie zijn immers gezichtbepalend voor de architectuurwijk Céramique. “Maar juist door die rare vorm passen deze drie kantoorpanden bij elkaar.” Wie het gebouw met de intrigerende gevel (hoe zit dat nou met die etages?) betreedt, merkt dat het ook van binnen afwijkt van de dertien-in-eendozijn-kantoorpanden waar het land mee wordt volgeplempt. Dat komt ook door de opdracht. De Maastrichtse Rabobank wilde een dienstencentrum voor 200 werknemers met afdelingen die voortdurend met elkaar kunnen communiceren. De ideale situatie - iedereen op één verdieping - was onmogelijk op deze smalle strip grond bij de Kennedybrug, dus kwam Westelaken met een andere oplossing. Hij schroefde de vloer in verschillende niveaus op rond de liftkoker: steeds 87,5 centimeter hoger, te overbruggen met trappen van vijf treden. Zo ontstond een indeling

www.zuiderlucht.eu

in dertien vloeren, in plaats van vijf etages, zoals de buren. Die tot het dak doorgevoerde split levels, geperforeerd door enorme vides, zorgen voor een groot gevoel van ruimtelijkheid. Door deze indeling worden de werkruimten niet afgesloten, maar juist geopend. Ondanks het spel met verspringende vloeren en vlakken – of is het juist daardoor? – accentueert het ontwerp de constructie. Westelaken: “Het is een erg modernistisch gebouw, ontworpen voor de gebruikers vanuit het ideaal dat licht en ruimte ten goede komen aan de gebruikers.” En het lijkt inderdaad alsof licht en ruimte zijn belangrijkste bouwstenen waren. Van liftkoker, trappenhuis, kantoren, werkruimten tot de huid van het gebouw is alles transparant. Er zijn plekken in het gebouw waar je een doorkijk hebt naar drie, vier, vijf verdiepingen. Àls er al deuren zijn, zijn ze van glas. Verstoppertje spelen in de Maastrichtse Rabobank is een heilloze missie. In zijn hang naar transparantie wilde Westelaken in de vloeren bouwblokken gebruiken van gekleurd glas. Maar vrouwen met rokken vinden dat niet zo fijn, dus werden het blokken van melkglas, aangelicht in verschillende kleuren. Ze vormen de oriëntatiepunten in een gebouw waar Westelaken strak de hand houdt aan de voorgenomen monochromie: buiten donkerbruine bakstenen en messingkleurige raamprofielen en zonweringen, binnen vloeren en zelfontworpen meubels in bruin-crème tinten. “Ik hou van neutrale, ingetogen gebouwen”, zegt Westelaken. “De mensen zelf zorgen wel voor dynamiek en kleur. Monochromie geeft rust en stabiliteit in een hectische samenleving waar ook een bank deel van uitmaakt.” Han Westelaken (Den Bosch, 1956) werkt tijdens het ontwerpen graag met metaforen. “Toen ik op het idee kwam van die transparante vloer, dacht ik: ‘Hé, dat heb ik gezien bij Giuseppe Terragni’.” En zoals deze Italiaanse modernist door zijn hoofd speelde bij het ontwerpen van de Maastrichtse Rabobank, was het Alhambra, het Moorse paleis bij Granada, de referentie bij zijn ontwerp voor de uitbreiding van het ziekenhuis in Venlo. Bij de psychiatrische instelling De Meren in Amsterdam zweefde het prehistorisch paleis van koning Minos op Kreta boven de tekentafel. In de details roepen zijn ontwerpen vaak de sfeer op van Dom van der Laan, Berlage en de Amsterdamsche School . “Kennelijk heb ik steeds zo’n metafoor nodig om mijn handtekening te kunnen zetten.” Soms komt zo’n referentie uit zijn eigen verleden, zoals nu in Maastricht. Het concept van rond een spiraal opkrullende vloeren is niet nieuw voor hem. “In mijn afstudeerproject, 27 jaar geleden, heb ik iets vergelijkbaars gedaan.” Ook het in 2000 gerealiseerde ontwerp van de stadbibliotheek in Roermond, volgens het idee van gestapelde tafels met een vide eromheen, toont verwantschap in probleemstelling én oplossing. “Die bibliotheek zat oorspronkelijk op


vloeren en vlakken

één vloer. Net als bij de Rabobank zagen de mensen op tegen een gebouw met verdiepingen. Door dat tafelidee met die vides behielden ze het gevoel van transparantie en ruimtelijkheid, ondanks het geringe bouwoppervlak.” Westelaken mag de architectuur graag vergelijken met muziek, net als door hem bewonderde architecten als Le Corbusier, Tadao Ando, Lina Bo Bardi en Yoshio Taniguchi. Met hen deelt hij ook het standpunt dat architectuur functioneel moet zijn én moet leiden tot verwondering. Die muzikale benadering wordt het meest zichtbaar in de verticaliteit van zijn gebouwen, het ritme. Verticale lijnen wijzen, net als bij de gotiek, naar de hemel. Is het een uiting van religiositeit? Westelaken zegt niet gelovig te zijn, maar gaat wel elke week naar de kerk. “Omdat ik in de dienst niet vind wat ik zoek, kan ik heel objectief genieten van het schouwspel dat zich daar afspeelt. Ik was laatst bij een Byzantijnse mis, daar heb je alleen zang en dans. Het wordt nog abstracter, nog meditatiever.” De regelmaat in zijn kerkbezoek geeft ritme aan zijn leven zoals de verticale lijnen dat doen bij zijn gebouwen. “Ik ben een redelijk nuchter mens die het liefst wetenschappelijk tegen het leven aankijkt, maar als ik in paniek raak, ga ik bidden. Dat is een intuïtie die blootlegt dat ik geloof in een hogere macht. Het is een goed gevoel, het geeft steun.” Ondanks zijn streven naar monumentaliteit gaan de gebouwen van Westelaken niet gebukt onder de imponeerdrang die het werk van collega’s vaak zo onverteerbaar maakt. De menselijke maat maakt dat zijn werk veel waardering krijgt. En prijzen. Zoals de Architectuurprijs Venlo die hij in 2005 kreeg voor het kloosterverzorgingshuis Tegelen, misschien wel het meest ‘verticale’ ontwerp dat hij realiseerde. Dat het een publieksprijs is, geeft extra voldoening. “Dus de mensen zien het. Ze herkennen het”.

Glazen fresco’s van Marc Mulders

Een paradijsvogel in de entree van het gebouw... foto’s Marc Mulders

I

n zijn zoektocht naar passende kunst voor het Rabogebouw kwam architect Han Westelaken terecht bij Marc Mulders. In eerste instantie dacht hij aan een muurschildering, maar Mulders kwam met een reeks fresco’s van glas op de proppen.

Gedurende de jaren tachtig en negentig had Marc Mulders (Tilburg, 1958) veel succes met dik aangezette olieverfschilderijen met religieuze thema’s. Sinds een jaar of tien is hij in de weer met collagetechnieken en glas, met af en toe een uitstapje naar de mode. “Maar olieverfschilderen blijft mijn core business”, zegt Mulders, “ook al gebruik ik ander dragers, zoals glas, vilt en textiel.” Door glas-in-lood projecten in Rhoon, Nijmegen, Utrecht, Den Bosch en Amsterdam belandde hij van het museum in de kerk. Inmiddels heeft hij de omgekeerde route ingezet. Met de expositie Mapping Out Paradise, samen met Claudy Jongstra, vorig jaar in museum De Pont in Tilburg, en nu met zijn glazen fresco’s in Maastricht. Mulders: “Ik ben het glas letterlijk naar beneden gaan halen, in splinters. Het is een

21

www.zuiderlucht.eu

soort ontmanteling van het kerkraam.” Zijn beschilderde collages van glas in Maastricht vormen een museaal werk dat onlosmakelijk bij het gebouw hoort: samen vormen ze een Gesamtkunstwerk. Zoals Westelaken de kantoorvloeren naar boven laat krullen, zo voert Mulders met zijn fresco’s de bezoeker omhoog rond de as van het gebouw. In de entree zorgt een kwetterende vogel met vissen in zijn buik voor de ouverture, op de bovenste verdieping brengen opvliegende vlinders en een paradijsvogel met een nest jongen een blijmoedig saluut aan de schepping. Op de verdiepingen daartussen paraderen slangen, inktvissen, zwanen, kikkers en allerlei naamloze fantasiedieren. Symbolen en associaties buitelen over elkaar heen, van Eva en de slang via de middeleeuwse allegorieënschilder Jeroen Bosch tot Geert Wilders, in Mulders’ ogen een eigentijdse variant van de kikker op de tong van de draak in het bijbelboek Apocalypse: een ophitser en een manipulator. Met emailleerverf (een poederachtige substantie die aan stoepkrijt doet denken) schilderde Mulders zijn paradijselijk universum op met mallen voorgevormde schelpen, schalen en lelies van glas. In de oven bij een temperatuur van 600 graden smelt de verf in het glas en geeft de echte kleuren van zijn schepping prijs. Eigenlijk zijn Mulders’ fresco’s driedimensionale glascollages die door Westelakens spel van licht en ruimte in het gebouw steeds ander schitteringen teweegbrengen. Mulders doopte zijn versie van het carnaval der dieren tot Maastrichts ballet - vanwege de zwierigheid, ...twee paradijsvogels met jonkies op de de blijheid en het bovenste verdieping. goede leven. “Dit is toch de stad van eh… André Rieu, nietwaar.” Maar bovenal is het een ode aan de creatie van Westelaken, en een statement tegen de gangbare, meestal willekeurige aankleding van kantoorgebouwen met kunst. Door de opdracht aan Mulders te geven heeft Westelaken als het ware afgedwongen dat er geen andere kunst in het gebouw zou komen. Op twee schilderijen van de locale coryfee Chrit Rousseau na, die moesten per se in de directiekamer blijven hangen. Het is per slot van rekening Maastricht.


open KUMULUS dag

Kom je cursus kiezen,

schrijf je in en verrijk je leven…!

Open dag Beeldende kunsten Zondag 6 september 2009. 11 – 14 uur

Nieuw! Grafiek & Grafiek Atelier, Zaterdagacademie modules 1 & 3, Everybody can be a model (jongerencursus)

Herbenusstraat 89 Maastricht www.kumulus.nl of (043) 350 56 56

ANTON HEYBOER

overzich t s e x p o s i t i e 1 9 5 7 - 1 9 9 0

different places different stories 09 20 kunstprojecten in de openbare ruimte tussen Rijn en Maas augustus – november 2009 www.places-and-stories.eu

20 SEPTEMBER tot en met 25 OKTOBER

RINGWEG 7 6141 LM LIMBRICHT-SITTARD T 046 451 84 59

Harland Miller in Duisburg brigitte Dams in EMMEricH Donatella Landi in gocH Keisuke Matsuura, Michaela Melián, Kai rheineck in MoErs Karin geiger in NEuss Jeroen van bergen, rob Voerman in roErMoND Wolfgang Ellenrieder, shadi ghadirian, bea otto, Jonas staal in VENLo Paul Devens, shaun Doyle & Mally Mallinson in VENray alexander braun, stefanie Klingemann, Helmut smits in ViErsEN Jeroen bisscheroux in WEEzE arToll-sommerlabor in bEDburg-Hau DiffErENT PLacEs – DiffErENT sToriEs is een samenwerkingsproject van odapark Venray, Kulturraum Niederrhein e.V. en de deelnemende gemeenten en organisaties tussen rijn en Maas.

WWW.GALERIEPRINSENHOEK.NL

OPENINGSTIJDEN DO. VAN 14.00-21.00 UUR ZO. VAN 13.00-17.00 UUR EN OP AFSPRAAK

22

www.zuiderlucht.eu


station

zuiderlucht

Mark Kuipers (Emmen, 1980) “Ik wil de ontmoeting met mensen vastleggen, met één beeld het hele verhaal vertellen. De manier waarop een fotograaf met mensen omgaat, wordt naar mijn idee altijd weerspiegeld in het beeld. Een interessant beeld kan heel simpel zijn, toch voel je instinctief dat het klopt. Dat die ene foto de twintig andere overstijgt. Die benadering had ik ook toen ik in maart van dit jaar drie weken door Texas reisde. Het opende deuren, letterlijk en figuurlijk. Op zoek naar de Texaan en zijn activiteiten reed ik door woonwijken en bezocht ik evenementen. Als surrogaat supporter was ik aanwezig bij honkbalwedstrijden en op mijn allerstoerst begaf ik me tussen motorrijders tijdens een burnout. De Texaan was vriendelijk, de ontvangst warm. De reportage We, Texas toont deze Amerikaanse staat en zijn inwoners, van oud tot jong,

We, Texas #5 (2009), Lambda print, 30 x 45 cm. 2001 afgestudeerd Technische Bedrijfskunde (hbo) Zwolle +++ 2007-heden: fotograaf bij cultureel maandblad Zuiderlucht +++ 2008 afgestudeerd Fotoacademie Amsterdam +++ 2008 expositie Loods 6 Amsterdam +++ 2008 expositie Noorderlicht Leeuwarden 2009 fotografiereis Texas

van blank tot zwart, van sportief tot wat gezetter.”

‘Station Zuiderlucht’ wordt ondersteund door Amacura (Sittard-Geleen), Galerie New Untitled (Venlo), Galerie Stevens (Maastricht), Huis voor de Kunsten Limburg, Océ Kunstbezit en Unlimited.DSM. Reacties naar [email protected]

www.markkuipers.nl

Station Zuiderlucht In de zeventiende aflevering van Station Zuiderlucht, halteplaats voor kunstenaars, aandacht voor fotograaf Mark Kuipers. Het werk We, Texas #19 (lambda print 50 x 75, op pvc geplakt), zie cover, wordt per opbod verkocht op www.zuiderlucht.eu. Klikken op de button ‘Station Zuiderlucht’. Namen van bieders worden niet bekendgemaakt, wel de hoogte van het laatst geboden bedrag. De bieding begint bij 600 euro. Werk van Mark Kuipers is deze maand als presentatie van Station Zuiderlucht te zien in Galerie Stevens in Maastricht www.galeriestevens.nl en galerie New Untitled in Venlo

We, Texas #6 (2009), Lambda print, 30 x 45 cm.

23

We, Texas #20 (2009), Lambda print, 45 x 30 cm.

www.zuiderlucht.eu

www.galerienewuntitled.nl


In het web van Michael

Borduurkunst

Een bezoekster in het GEM met de neus op insignificance van Michael Raedecker. foto’s Zuiderlucht

Hoe zou het zijn met Michael Raedecker, de Amsterdammer die in 1996 naar Londen vertrok en niet terugkeerde? Een overzichtsexpositie in Den Haag toont grote doeken vol grimmige suspense van verstilling, eenzaamheid en vergankelijkheid. Maar van dichtbij ontvouwt zich een bonte, levendige, verfijnde en verre van boosaardige wereld – dankzij Raedeckers virtuoze borduurkunst. door Saskia van der Kroef

A

lsof een kwaadwillige geest heeft rondgewaard, elk alledaags tafereel heeft aangetast, versteend en bedekt met een dikke laag grauw stof. Uit de recente schilderijen van de Nederlandse kunstenaar Michael Raedecker (Amsterdam, 1963) spreekt geen leven, geen kleur, geen toekomst. Zijn bloemstukken ogen verdord, zijn waslijnen verbleekt, zijn straten onbewoond, zijn etenswaar onaangeroerd en zijn feestterreinen verlaten. Een kille, mysterieuze verstilling overheerst. Terwijl de onderwerpen juist herinneren aan menselijke bedrijvigheid en huiselijke vlijt. Raedecker, internationaal gezien één van ’s Nederlands meest succesvolle kunstenaars, heeft het tij stevig gekeerd sinds zijn vertrek naar Londen in 1996. Daar was in die jaren net een geruchtmakende generatie Britse kunstenaars (o.a. Damien Hirst, Tracey Emin, Sarah Lucas) opgestaan met steun van reclamegoeroe en kunstverzamelaar Charles Saatchi. Raedecker had in Amsterdam modevormgeving

24

gestudeerd, een jaar geschilderd aan de Rijksakademie en binnen no-time de prestigieuze Prix de Rome in de wacht gesleept met kleurrijke, bijna kinderlijk aandoende geborduurde schilderijen die sterk waren geworteld in persoonlijke jeugdherinneringen. Toen Raedecker zich twaalf jaar geleden aanmeldde bij het befaamde Londense Goldsmiths College om zich verder te bekwamen in het schilderen, richtte hij zich met name op landschappen en interieurs. De combinatie schilderkunst met borduren bleef zijn handelsmerk. Ondertussen kreeg zijn carrière een stormachtig verloop. Als uit het niets kocht de invloedrijke Saatchi bijna al het eindexamenwerk van Raedecker aan – synoniem aan een riant startstipendium én internationale exposure. Nog geen twee jaar later won de Nederlanderf de John Moores Prize voor schilderkunst en werd hij genomineerd voor de Turner Prize met atmosferische, geborduurde schilderijen van voorstedelijke omgevingen. Het filmische ins and outs (een aangezicht van zo’n typisch Amerikaanse garage in

www.zuiderlucht.eu

een mistige omgeving, waaruit fel licht schijnt) stamt uit die periode: bomen van plukjes wol, het gebouw in dikke verf met nylondraad. Onlangs werd het door Saatchi via een veiling van de hand gedaan, de opbrengst was 130.000 euro. Raedecker lijkt er nuchter onder te blijven. Nog altijd woont hij in Londen, waar hij een sober atelier heeft. Daar werkt hij gestaag en zonder enige assistentie aan zijn oeuvre, dat in methode nauwelijks veranderd is. Consequent maakt hij tekeningen op basis van een foto, die hij vervolgens projecteert op wit doek. Op het doek, dat horizontaal op houten steunen ligt, brengt hij in dunne lagen verf aan, de voorstelling borduurt hij er daarna met diverse technieken in. Dat laatste kan weken, soms wel maanden in beslag nemen. Die enorme moeite die hij zich getroost om een beeld te produceren, is tegelijk een soort legitimering voor zijn werk, stelde Raedecker meermalen, geïmponeerd als hij is door de stortvloed aan beelden die films, televisie, boeken en bovenal de kunstgeschiedenis al voortbrengen.


Raedecker

willy & rené

Detailopname van corrupt.

Het is dus Raedeckers thematiek, zo blijkt bij de bescheiden overzichtstentoonstelling in het Haagse GEM, die zich in allerlei richtingen heeft bewogen. Naast het suburbia-thema waar hij rond de millenniumwisseling zulke successen mee oogstte, zijn er in line-up – zoals deze expositie is gedoopt immers ook bloemstukken, badhanddoeken en een heuse bruidstaart te zien. Zelf stelde de kunstenaar beïnvloed te zijn geweest door de gebeurtenissen van 9/11, die hem met een aanhoudend gevoel van machteloosheid hadden geconfronteerd. Raedecker voelde zich vreemd en zelfs decadent in zijn eigen, veilige wereld van het atelier. Hoe moest hij zich in die vreedzame beslotenheid in godsnaam tot de turbulente buitenwereld verhouden? Hij besloot zijn positie te overdrijven en stillevens te gaan schilderen. Stillevens ja, dat schilderkunstige genre dat bij uitstek als nutteloos, decadent en passé wordt beschouwd. Die stillevens vormden een belangrijk onderdeel in de tentoonstelling show, die in 2005 in Dublin en Zürich te zien was en voor enige opschudding zorgde. Te midden van de onschuldig ogende bloemstukken en composities met flessen bevond zich namelijk het werk ah: twee bijna identieke portretten van Adolf Hitler. Raedecker had hier opzettelijk een kwaadwillige geest toegevoegd, wiens boze oog de overige werken - overwegend in grijstinten, met hier en daar gifgroen en roze - infecteerde, ze deed verwelken en verzuren. Het was een onderzoek, zei hij, dat hij niet in het waarschijnlijk vele malen sensitievere Nederland wilde herhalen. Toch lijkt die vernietigende kracht die in show werd ingezet ook in Den Haag zijn sporen te hebben nagelaten. Net als show in 2005 is de tentoonstelling line-up in Den Haag goed als geheel, als een totaalinstallatie te aanschouwen, ondanks de vreemde mengeling van

frame.

25

bloemstukken, badhanddoeken, wapperende waslijnen, modernistische villa’s en antieke ruïnes. Deels komt dat door die grijze sluier die bijna alle werken bedekt, deels door terugkerende thema’s (veel stof: wasgoed, tafellakens en handdoeken) en vormen (het raster). Maar bovenal vormen de werken samen een verbluffende bijscholingsreeks in de 21e eeuwse mogelijkheden van naald en draad. Want van schilderen is nauwelijks meer sprake, afgezien van de licht aangebrachte ondergronden. Alles wat je ziet is ‘getekend’ en ‘geschilderd’ met garens, en dat op velerlei manieren: van nauwgezette rijg- en kruissteekjes tot langgerekte, opgeplakte spinsels. Elk werk binnen line-up biedt weer een nieuwe benadering, uitwerking of kadrering van die plots niet meer zo truttige borduurkunst.

D

ie conceptuele samenhang wordt ook ingegeven door de tentoonstellingstitel. Line-up term refereert aan een selectie en een opstelling, zoals bij een band. Daarbij gaat het natuurlijk om het totaalbeeld, maar ook om de rol van ieder afzonderlijk lid. Elk werk in Raedeckers line-up heeft een evidente plek, een functie. Overduidelijk is dat bij het meest recente werk in de tentoonstelling, servile uit 2009. Servile vormt een uitvergroot raster, gedeeltelijk ingevuld met decoratieve borduursteken, als de rand van een tafelkleed of onderzetter in wording. Het blijkt letterlijk te zijn overgenomen uit een patronenboek. De kunstenaar wijst hier op het samenvallen van onderwerp en materiaal, zoals ook in andere werken het onderwerp en Raedeckers werkwijze elkaar dicht naderen. Voorbeelden zijn de pluizige handdoeken op ware grootte (geborduurde lusjes zijn óók de lusjes van de handdoek), maar ook trip en insignificance (zie foto), monumentale werken van ruïnes. In een recent interview vergeleek de kunstenaar de status van zo’n gebouw met zijn manier van werken. Net als de foto, waar zo’n beeld op gebaseerd is, was het gebouw ooit perfect, of op zijn minst intact. Nu het een ruïne is, is veel van de oorspronkelijke informatie verloren gegaan. Raedecker moet zijn fotografische beelden simplificeren om tot een essentie te komen, om ze überhaupt te kunnen gebruiken. Ook hij moet informatie verliezen. Halverwege komen de ruïne en zijn proces elkaar dus tegen. Dat halverwege, dat is ook het moment waarop Raedecker je uitnodigt zijn werken in beschouwing te nemen: middenin het spanningsveld waarin vorm, onderwerp en talloze kunsthistorische verwijzingen samen komen. Gelokt word je door de grimmige suspense van verstilling, van eenzaamheid en van vergankelijkheid, en gevangen ben je, in het web van Raedeckers virtuoze borduurkunst. Line-up dwingt telkens weer tot een close-up. Dáár, met de neus op het rijk bestikte doek, ontvouwt zich een bonte, levendige, verfijnde en verre van boosaardige wereld.

www.zuiderlucht.eu

Zuiderl’eau!

Z

eg René, ik geloof dat het niet echt pluis is in bladenland, klopt dat? - De kiosken puilen anders nog behoorlijk uit. Ja, de titels veranderen nogal eens, ik zag zelfs een blad dat Michael Jackson heet. Van veel creativiteit kun je die bladenjongens niet beschuldigen. - Ook commercieel schijnt het niet zo goed te gaan in die business. Maar ze vragen er toch om, met die malle titels? - Leg uit Wil, ik ben niet zo commercieel zoals je weet. Al heb ik toch ooit een aardige bankrekening bij elkaar gespeeld. - Nou, zo’n titel als dit blad, Zuiderlucht, zeg nou zelf, die is toch niet meer van deze tijd? - Hoe bedoel je, ik vind die titel nou net het beste van dat hele ding. - Aal eens gehoord van Boomers? Da’s tenminste een naam! - Zeker, daar heb ik zelf al eens een interview voor mezelf in gekocht. Mooie foto erbij van mij losjes leunend tegen een rode Maserati bij Chateau Neercanne. Maar ik hoor dat het blad alleen gelezen wordt door mannen die er zelf in staan. - Wérd, René, werd. Want het is ter ziele. De crisis hé. Maar er is alweer een nieuweling op de markt onder de titel Cadeau! - Chapeau, hoor. Wat een niveau! Cadeau! Goud waard, zo’n titel, als je het mij vraagt. - Inderdaad. En snap jij nou waarom die koekenbakkers van Zuiderlucht in deze barre tijden zo hardnekkig vasthouden aan hun titel? - Ikke nie! Maar, Guillaume de la Cimetière, waarom ga jij die jongens dan niet uitleggen dat ze moeten veranderen. Time for a change, zelfs die Obama had het in de smiezen. Maar welke titel had je in gedachten? - Simpel, René. Wat klinkt er nóg beter dan chapeau, niveau en cadeau? Zal ik ’t maar verklappen dan? Zuiderl’eau, jongen, Zuiderl’eau! Met apostrof en uitroepteken!


Bonnefantenmuseum Maastricht 125 jaar! Tentoonstellingen Jubileumprogramma 2009: Palazzo / Gejaagd door de maagd - de Diana-tapijten van het Rijksmuseum tot 20 september / Prospect Park V - If someone keeps it up that long, there must be something good in it tot 27 september / Elizabeth Peyton 18 oktober 2009 - 21 maart 2010 / Bonnefanten op Schiphol - Brueghel in business 28 oktober 2009 - 22 februari 2010 www.bonnefanten.nl

Het goede wonen

Uitzicht woongebouw Stoa - Maastricht Architect: Luigi Snozzi | Foto: Philip Driessen | www.vesteda.com

VEST_adv KvhW_Zuiderlucht.indd 1

25-03-2009 15:16:37

26

www.zuiderlucht.eu


Buurtpatrouilles

Blijken die priesters een vrouw te hebben...

Theatergroep De Queeste maakte het stuk Halte Zwartberg over het werk van priester-arbeiders in probleemwijken in Genk. Theatermaakster en medeoprichtster Helena van den Berge (1974) over een positieve theatervibe, een tribune met gesluierde vrouwen en de tristesse van een wijk zonder café. “Onder de grond was iedereen zwart.”

Een van de priester-arbeiders (niet op deze foto) die aan de basis stonden van Halte Zwartberg is nog steeds actief, als chauffeur op een schoolbus. foto’s Stany Dederen

door Wido Smeets

H

et succes. “Met onze eerste voorstelling Kooningskinderen wonnen we in 1998 een prijs op het festival Theater aan Zee in Oostende. We studeerden toen nog aan de Toneelacademie in Maastricht. Daarna hebben we een paar jaar rondgezworven. Sinds 2003 zitten we in Genk, waar sinds de komst van theaterprogrammeur Eddie Guldolf een positieve vibe heerst. Ik trof hem eens na een voorstelling in de keuken met de afwas. Zo is hij, hé, Eddie doet alles met hart en ziel. In het begin zaten er tien man in de zaal. Maar in 2005 deden we in een oude garage tien opvoeringen voor telkens 120 mensen over de massaontslagen bij Ford Genk. We hebben toen de laatste nachtploeg aan de poort gefilmd en geïnterviewd. Op basis van die verhalen hebben we een toneelstuk samengesteld.” Het repertoire. “In 2004 kwam Eddie naar ons toe met de vraag om een voorstelling te maken

27

voor het Vertelfestival. Dat werd Kamp Waterschei, over Duitse krijgsgevangenen die na de oorlog in de mijnen te werk werden gesteld. Sommige van hen leerden hier een vrouw kennen die ze graag zagen, en zijn gebleven. Zo zijn we met Buurtpatrouilles begonnen: opvoeringen in en over stadswijken. De volgende, Biz Kolderbos, ging over interculturele huwelijken. Kolderbos is een van de meest trieste wijken van de stad. Er is niet eens een café. Een Lidl en een moskee, dan heb je het gehad. Maar er zaten wel vrouwen met een hoofddoek op de tribune, en na afloop werd mercimek, Turkse linzensoep, geserveerd. Zo’n stuk leidt tot ontmoetingen van mensen die anders nooit met elkaar in gesprek waren geraakt. Meer dan de helft van die mensen is nooit eerder in een theater geweest. En ze blijven komen, ook als we voorstellingen maken over andere thema’s.” Het erfgoed. “Met Buurtpatrouilles willen we verhalen vertellen van

en over de mensen naast wie we wonen, verhalen over thema’s met een verleden. We zijn steeds weer verwonderd hoe gemakkelijk mensen hun levensverhaal vertellen. Er bestaat kennelijk een nood daartoe. Die verhalen fictionaliseren wij tot theater. Dat wordt zeer gewaardeerd. Hoewel er misschien maar twee regels van overblijven, zien ze het toch als hún verhaal. Als basis voor een stuk doen we interviews van twee, tweeëneenhalf uur, volgens het protocol van het ‘Mondeling Erfgoed’. Die interviews worden gefilmd en gearchiveerd, zodat ze gebruikt kunnen worden voor wetenschappelijk onderzoek. Ze zijn dus meer dan alleen bronnenmateriaal voor onze voorstellingen.” De opvoering. “De zesde aflevering van de Buurtpatrouilles heet Halte Zwartberg, en gaat over de priesterarbeiders die in Genk hebben gewerkt. Het fenomeen priester-arbeiders komt uit Frankrijk: priesters die niet boven, maar tussen de mensen stonden. Letterlijk: tot in de fabriek. In 1953 werden ze verboden door paus Pius XII, in 1964 is dat weer teruggedraaid. Voor Halte Zwartberg hebben we er een vijftal geïnterviewd. De meesten van hen zijn ooit als hulppastoor begonnen in Zwartberg, dar was veel ellende na de mijnsluitingen in de jaren zeventig. De priester-arbeiders gingen terug naar de basics van het geloof: samen leven, het brood breken. De kerkelijke instituties, daar lapten ze hun laars aan. Het zijn zeer bevlogen mensen

die niets van de paus moeten weten. Die positie kunnen ze innemen omdat ze financieel onafhankelijk zijn: ze hebben altijd gewerkt en een pensioen opgebouwd. Toen ik ze thuis ging opzoeken, bleken ze allemaal een vrouw te hebben. Het celibaat? Dat is zo’n regel waar ze het niet mee eens zijn. ‘Wat moet ik anders’, vroeg een er zich af, ‘ik kan de laatste twintig jaar van mijn leven toch niet thuis in een zetel blijven zitten?” De toekomst. “Ik heb het gevoel dat de verschillende nationaliteiten in Genk vroeger beter met elkaar overweg konden dan nu. Dat kwam door de mijnen. ‘Onder de grond is iedereen zwart’, zei men toen. In de mijn had je elkaar nodig om te overleven. Genk is als multiculturele samenleving in België altijd een modelgemeente geweest, er leven hier meer dan honderd verschillende nationaliteiten. Maar sinds de mijnen dicht zijn, is er een andere situatie. De groepen geraken meer op zichzelf, de situatie verhardt zich. Het is een gevoel en ik hoop dat het niet klopt. Een nieuwe bindende factor is Racing Genk, een voetbalclub met een positief imago. Daar gaat men als één familie naar toe. Die saamhorigheid zie je ook bij de Buurtpatrouilles. Het is niet waarom we theater maken, ik beschouw ons niet als een sociaal project. Maar het is wel fijn.” Halte Zwartberg, van 19/9 tot 30/9 op locatie in de wijk Zwartberg. www. dequeeste.be. Reservatie: uitingenk@ genk.be of +32 (0) 89 65 44 80

Helena van de Berge: ‘We zijn steeds weer verwonderd hoe gemakkelijk mensen hun levensverhaal vertellen.’

www.zuiderlucht.eu


Podium

Zie ook de Agenda en www.zuiderlucht.eu

Genk

KUMULUS – centrum voor kunsteducatie Open Dag Beeldende kunsten | Herbenusstraat | 06/09/09 | 11–14u

Cultuurcentrum Genk Vrij 18 sep | muziek | Bl!ndman – Secret Masses – Schouwburg CC - 20.15 uur 19 tot 30 sep | theater | Theatermakershuis De Queeste speelt BUURTPATROUILLE– op locatie - 20.15 uur Zat 19 sept | dans/muziek | Heike Schmidt – Prayer, a human function, Auditorium Limburghal – 20.15 uur 26-27 sept | familietheater | de dagen – Floris & Bancefloer / Kamishibai – Op locatie – 15, 16 en 17 uur Do 30 sept | theater | ’t Arsenaal/Fotti/Zuiderpershuis, Moussem – Serisse – Auditorium Limburghal – 20.15 uur Nieuw in CC Genk: Heather Nova (5/11) – Sarah Bettens (22/10) – Janez Dedt (17/10) Bestel de gratis seizoensbrochure via [email protected]!

Open Dag Theaterschool & Impulse | Herbenusstraat | 12/09/09 | 11–15u Atelier Grafiek | Herbenusstraat | start 26/09/09 Start Expo | De zomer [nog] in de kop | Herbenusstraat | 06/09/09 | 13u Zaterdag Academie | Modules Licht en Kleur | start 19/09/09 www.kumulus.nl, www.bkmaastricht.nl

Lumière highlights Vanaf 3 september | Het leven uit een dag | A.F.Th. van der Heijden-verfilming Vanaf 17 september | Taking Woodstock | Nieuwe Ang Lee (Brokeback Mountain) . Vanaf 17 september | Looking for Eric | Sociaal-realistisch filmer Ken Loach maakt een komedie ... met Eric Cantona (!). In september | Musica Sacra | Met op 19 september avant-première Lars Von Trier’s

Info: Cultuurcentrum Genk (B), Stadsplein 1, 3600 Genk (B) Tickets: UiT in Genk – Europalaan 34 – Genk. T +32(0)89 65 44 80 – E cultuurcentrum@ genk.be – W www.cultuurcentrumgenk.be

Antichrist. Meer informatie op www.lumiere.nl

Tongeren

Hasselt

de VELINX , dijk 111 bus 2, 3700 Tongeren België.

DOC’Z: elke donderdag een documentaire in Z33 3 september | Youssou Ndour | documentaire | I Bring What I love fascinerend muzikaal portret over de wereldvermaarde muzikant 10 september | documentaire | Bata-Ville: We are not afraid of the future: eerste in een drieluik van architectuurfilms die op bijzondere wijze laten zien hoe de mens zich verhoudt ten opzichte van de gebouwde omgeving. 17 september | documentaire | Guest of Cindy Sherman: eerste in een drieluik over vrouwelijke kunstenaars 24 september | documentaire | Devil hides in Doubt: over de waardigheid van de werkmens en de hedendaagse obsessie met productiviteit en efficiëntie Voor meer informatie zie www.zebracinema.be en www.z33.be

BEWOGEN TONGEREN is terug! Op zondag 27 september 2009 kan u op ongewone locaties een hele namiddag lang genieten van theater, humor, dans, rock, klassiek, expo,… en dit tegen een zeer, zeer zacht prijsje. Tientallen artiesten geven het beste van zichzelf in korte, gebalde voorstellingen in een bijzonder decor. Van 1 tot en met 4 oktober 2009 kan u in de VELINX terecht voor een openingsweekend om U tegen te zeggen met straf theater, een - uitverkochte - Philippe Geubels én een spectaculaire, grappige, circustheatervoorstelling voor jong en oud. Meer info: www.develinx.be, [email protected] of 0032 12 39 38 00.

Valkenburg

Maastricht

MUSEUM LAND VAN VALKENBURG

AINSI

De vrouw als muze van deze tijd – Actuele schilderkunst en een actueel mensbeeld.

t/m 13 sep | tentoonstelling| ANGELO TIMMERMANS/DANIELLE BROUNS 20 sep t/m 27 sep | tentoonstelling | 10 JAAR IN 1 WEEK

Za 12 sept | dans | Project Sally – Het Parcours | 15.00 Za 12 sept t/m 4 okt | expositie | Achter de façade – met Marjolijn de Wit (NL), Christoph Krümpel (D), Tina Schwarz (D), Imke Ruigrok (NL), Anton Cotteleer (B) Zo 13 sept. t/m 29 okt | expositie | Wie kan ik nog vertrouwen? – C.O.C. Limburg Vr 18 en za 19 sept | muziek | Contemporary lovers of Mevlana – Musica Sacra Wo 23 sept t/m 31 okt | expositie | Gimme shelter – Bouw in beeld prijs 2009: Winnares van BIBP 2009 is Andrea Stultiens (Roermond 1974) AINSI - Lage Kanaaldijk 112 - 113, Maastricht / volledige agenda op www.ainsi.nl.

Centre Céramique – september highlights Wo 2 en do 3 september | Fiep-workshops: Kattekwaad en smeerpoetsen Vrij 11 september | Lezing | De Amerikaanse veteraan de heer Wiggins vertelt over zijn leven 11.09.09 – 26.10.09 | Tentoonstelling | DE BUNKER Zo 13 september | Theatergroep Het Laagland | Voorstelling ‘Over Morgen’ 24.06.09 – 18.10.09 | familietentoonstelling over het werk van Fiep Westendorp | DE WERELD VOLGENS FIEP!

Aanwinsten kunst-collectie 1999-2009. 4 okt t/m 6 dec | tentoonstelling | HARRY LIPS – Een uitgebreide keuze uit zijn oeuvre. Het werk van Harry Lips (Rotterdam 1918 – Maastricht 1979) getuigt van een lust om te schilderen! 4 okt t/m 20 mrt 2010 | tentoonstelling | CHARLES EYCK – Werken 1940-1980. Naast het werk van Harry Lips ook schilderijen van Charles Eyck uit deze periode. 4 okt t/m 20 mrt 2010 | tentoonstelling | Jan Laeven en Zuid Limburg Hartstochtelijk geschilderde dorpen en heuvels. Grotestraat Centrum 31 – 043 601 63 94 –open: dinsdag t/m vrijdag 10.00 – 17.00 u, zaterdag en zondag 13.00 – 17.00 u. Kijk voor meer informatie op www.museumlandvanvalkenburg.nl

Venlo Poppodium Perron55 Venlo zaterdag 26 september | gitaarpop | Johan | 21:30 | 16 Euro vrijdag 16 oktober | rock | Stereo | 21:30 | 10 Euro

Kijk voor meer info: www.centreceramique.nl

vrijdag 30 oktober | psychedelische rock | DeWolff | 21:30 | 8 Euro zondag 1 november | blues | Cuby and the Blizzards | 20:30 | 27,50 Euro

Hedah, Centrum voor Hedendaagse Kunst Maastricht Zaterdag 5 september - 4 oktober | Tentoonstelling | Jeugdzonde. Over opus één en opus min één. (i.s.m. LLS 387, Antwerpen) Tentoonstelling van ‘persoonlijke

zaterdag 28 november | progrock | Kayak | 21:30 | 24 Euro www.perron55.nl

documenten’ die nooit eerder getoond zijn, maar wel een ingrijpende beslissing zijn geweest om voor het kunstenaarschap te kiezen. Zondag 4 oktober | Symposium Meer informatie:www.hedah.nl

28

www.zuiderlucht.eu


Art is creativity. Creativity is DSM

Bárbara Wagner MIM series, 2008 Brasília Teimosa series, 2005 Tot en met 31 oktober 2009 in het DSM Hoofdkantoor in Heerlen Bárbara Wagner, Untitled from the series Weddings of the Century, 2008, collectie Museum Het Domein

De DSM Art Collection bestaat uit hedendaagse schilderkunst, beeldhouwkunst, fotografie, glas, keramiek en design. De kernverzameling telt ruim 600 werken van Nederlandse en buitenlandse kunstenaars. www.dsm.com

29

www.zuiderlucht.eu


Agenda

Items voor de agenda bij voorkeur digitaal aanleveren, vóór de 15e van de maand: [email protected]

Architectuur, mode en vormgeving > Hasselt – In her Shoes, de geschiedenis van de modeschoen, van 30/5 t/m 8/11 in het Modemuseum. www.modemusuemhasselt.be > Nijmegen - De Blijde Incomste van Katherina van Kleef: kostuums uit de vroege vijftiende eeuw. Van 10/10/9 t/m 3/1/10. Museum het Valkhof. www.museumhetvalkhof.nl

> Roerdalen – Kunststroom Roerdalen. Van 12/9 t/m 13/9. In en bij de historische monumenten van Roerdalen. www.kunststroomroerdalen.eu > Roermond – Cuypers-Mentjens, de nieuwe presentatie over architect Pierre Cuypers. Van 4/4 t/m 31/12. www.museum.roermond.nl > Roermond – Oeuvre overzicht van Piet Schoenmakers. Van 6/9 t/m 25/10 in Kruisgang van voormalig Kartuizerklooster. www.museum.roermond.nl en www.pietschoenmakers.nl > Roermond – Een belofte. Piet Schoenmakers tekeningen. Van 18/9 t/m 8/11. DZD Art Gallery. www.dzdart.nl > Sittard – Brazilian Summer. Van 4/7 t/m 13/9. Museum het Domein. www.hetdomein.nl > Sittard – Maaike Feih. Van 10/7 t/m 10/9. Eric Kusters. Van 11/7 t/m 20/9. Norbert Dabekaussen Kunst. www.dabekaussen.nl > Valkenburg – Tien jaar in één week: aanwinsten 1999-2009, van 20/9 t/m 27/9. Harry Lips, Een uitgebreide keuze uit zijn oeuvre, van 4/10 t/m 6/12. Jan Laeven en het Zuid-Limburgse landschap, van 4/10 t/m 20/3 2010. Charles Eyck, Schilderijen 1940-1980, van 4/10 t/m 6/12. Museum Land van Valkenburg www.museumlandvanvalkenburg.nl > Venlo – Marit Dik, What’s Under your Pillow. Van 7/6 t/m 6/9 (in juli dicht wegens vakantie), Galerie New Untitled. www.galerienewuntitled.nl > Venlo – Overzichtsexpositie Edmond Bellefroid. Van 15/5 t/m 6/9. Limburgs Museum. www.limburgsmuseum.nl > Venlo – Rob Scholte. Kracht naar kruis. Cultuurpodium Domani. Van 28/5 t/m 6/9. www.domani-venlo.nl > Venlo – This is –not- a love song, Toos Nijssen. Van 10/7 t/m 6/9. Stervelingen: foto’s van Margriet Luyten over de dood in harmonie met het leven. Van 10/7 t/m 6/9. Museum van Bommel van Dam. www.vanbommelvandam.nl > Vijlen – Tasempio “In between from to and further: het beeld achter de muziek”. Schilderijen van William Otermans geïnspireerd op live optredende bands. Met iPod touch voor muziek en uitleg. Van 19/9/09 t/m 10/1/2010. www.tasempio.nl > Weert – Kermisminiaturen van afval. Van 25/9 t/m 30/9. Huis van Nicolaas. Van 17/11 t/m 4/12. Kijk op kerststallen. Van 19/12 t/m 10/1 2010. Jacob van Horne. www.galeries.nl > Weert – Thuisland. Van 5/7 t/m 13/9. Niet meer jezelf zijn. Van 20/9 t/m 11/10. Oorlog en Vrede. Van 17/10 t/m 29/11. Getekend Weert. Van 13/12 t/m 21/3 2010. Tiendschuur. www.galeries.nl

International Breakdance Event in Heerlen. Van 11/9 t/m 13/9.

> Well – Masters in Stone. T/m 27/9. World Art House. www.worldarthouse.nl

Fotografie en film > Maastricht – Gimme shelter. Foto-expositie bij Bouw in Beeld prijs 2009, met werk van de tien finalisten. Van 23/9 t/m 31/10 in AINSI. www.ainsi.nl en www.bouwinbeeldprijs.nl > Roermond – Foto’s uit Burkina Fasso door Peter Kessels. Van 26/6 t/m 5/9 in Stedelijke Museum. www.museum.roermond.nl en www.peterkessels.com > Venlo – 40 Jaar Pinkpop, de mooiste foto’s. Van 24/4 t/m 6/9. Kleur bekennen, multiculturele invloeden in Limburg. Van 23/8 t/m 1/11. Limburgs Museum. www.limburgsmuseum.nl

Beeldende kunst

Werk uit de expositie Achter de façade in Ainsi Maastricht.

> Tussen Rijn en Maas – Different places, different stories. Twintig kunstprojecten in de openbare ruimte in acht steden tussen Rijn en Maas. Met workshops voor jongeren. Van 4 september t/m 1 november. www.places-and-stories.eu > Aijen (Bergen) - Groepsexpositie van 4/10 t/m 22/11 in Galerie Pictura. www.galeriepictura.nl > Amsterdam – Van Goghs Brieven. De kunstenaar aan het woord. Van 9/10 t/m 3/1/2010. Van Gogh Museum. www.vangoghmusuem.nl > Berg en Terblijt – Groepstentoonstelling 2009. Vanaf 15/3. Giardino galerie & beeldentuin. www.beeldentuinen.nl > Brunssum - Kunstmanifestatie GRAFIEK + van de Ilse Frankenthal Stichting. Euregionale Grafiekprijs 2009 jonge kunstenaars, tentoonstelling 20-tal gevestigde kunstenaars en hommage aan Eggen - Muijres en Levigne. Brikke Oave Brunssum. Van 27/9 t/m 18/10. www.ilsefrankenthalstichting.com >Brussel – The making of the means, van 15/7 t/m 13/9. Metropole Alliance. Van 1/7 t/m 31/9. Jeff Geys, Quadra Medicinale. Van 7/6 t/m 22/11. Ann Veronica Janssen.Van 5/9 t/m 15/11. Andro Wekua. Van 24/10 t/m 3/1/10. Wiels, centrum voor hedendaagse kunst. www.wiels.org > Eindhoven – Triotentoonstelling: Jo Baer, Lynda Benglis en Jutta Koether. Van 20/6 t/m 4/10.Van Abbemusuem. www.vanabbemuseum.nl > Cadier en Keer – Vruchtbare kunst. Afrikacentrum. Van 15/5 t/m 29/11. www.afrikacentrum.nl > Hasselt – Werk nu. Van 28/6 t/m 27/9. Z33. www.z33.be > Heerlen – Rites de Passage. Openingsmanifestatie van Glaspaleis naar Schunck nieuwe stijl. Muziek, literatuur, beeldende kunst, film en architectuur. Van 20/6 t/m 6/9. Schunk Glaspaleis en diverse andere locaties. www.schunckglaspaleis.nl

> Heerlen – Er was eens. Van 25/7 t/m 26/9. Tussenverdieping Atrium MC Parkstad Heerlen. www.artriummc.nl > Horst – Nanon Morsink. Van 3/7 t/m 6/9. Zuiderburen. Van 13/9 t/m 11/10. Galerie Judy Straten. www.galeriejudystraten.nl > Limbricht – ANTON HEYBOER, overzichtstentoonstelling 1957 – 1990, etsen en werk op papier en doek. Van 20/9 t/m 25/10. Galerie Prinsenhoek. www.galerieprinsenhoek.nl > Maastricht – Achter de façade, expositie van jonge kunstenaars. Van 12/9 t/m 4/10 in AINSI. www.ainsi.nl > Maastricht – Palazzo: vroegItaliaanse kunst in Nederland (19001940). T/m 31/12/12. Gejaagd door de maagd, De Dianatapijten van het Rijksmuseum. Van 13/3 t/m 13/9. Bonnefantenmuseum. www.bonnefanten.nl > Maastricht – De Oversteek, Beelden in kasteel Oud-Rekem. Van 12/7 t/m 4/10. Kasteel Oud-Rekem. www.bonnefanten.nl > Maastricht – Beagle2beagle, Nathalie Brans. Van 7/3 t/m 22/11. Natuur Historisch Museum. www.nathaliebrans.nl > Maastricht – ‘maM Spint Web’. Kunstenaars werken in situ in ‘t Brandweer van 21/8 tot 20/9. Resultaten te zien tijden Het Parcours op 12/9 en 13/9 in ’t Brandweer. www.moving-art.org > Maastricht – Koolstof tot nadenken. Van 5/7 t/m 6/9. Natuurhistorisch museum. www.nhmmaastricht.nl > Middelburg – Uitval uit een, Rob Johannesma. Van 4/7 t/m 3/9. DoveAllouche L’ennemi déclaré. Van 5/7 t/m 13/9. De Vleeshal & de kabinetten van de Vleeshal. www.vleeshal.nl > Nijmegen – Het getijdenboek van Katherina van Kleef. T/m 3/1 2010. Museum Het Valkhof. www.museumhetvalkhof.nl

‘maM Spint Web’ in ‘t Brandweer Maastricht.

30

www.zuiderlucht.eu

Literatuur > Sittard – poëzieZO, poëzie mobiel, een rijdende winkel afgeladen vol met bier, panties, tabak, hagelslag, melk, cola, kaas en fijne vleeswaren, gelardeerd met middenstandsrijm. T/m 1/10 worden er elke maand vijf gedichten geëxposeerd op een rijdende winkel met vaste routes dwars door Sittard en de kleinere dorpen rondom.

Muziek > Hasselt – Play festival. Van 25/9 t/m 26/9. Beastfest European Tour 2009. Op 7/11. Imperial Never Say Die Club Tour 2009. Op 21/11. www.muziekodroom.nl > Heerlen –Aux Raus. Op 4/9. Kyteman’s Hip Hop orkest. Op 5/9. DJ Rik Dejalle + W*Watts. Op 5/9 om 22.00 uur. De jeugd van Tegenwoordig. Op 19/9. Miss Montreal. Op 30/10. Luka Bloom. Op 3/11 om 21.00 uur. Moke. Op 20/11 om 21.00 uur. Nieuwe Nor. www.nieuwenor.nl > Heerlen – Brainpower. Op 26/9. Marillion. Op 8/10. Racoon. Op

16/10. Gabriel Rios. Op 29/10. Levellers. Op 30/10. Parkstad Limburg Theaters. www.parkstadlimburgtheaters.nl > Heerlen – Zesde symfonie van Mahler door Symfonieorkest De Munt Brussel olv Hartmut Haenchen, op 27/9 in Theater Heerlen. www.parkstadlimburgtheaters.nl > Heerlen – Popronde 2009. Op 1/10 om 22.00 uur. DSM theater café. www.parkstadlimburgtheaters.nl > Heerlen - Jazz Impuls Dubbelconcert Han Bennink / Hermine Deurloo. Op 3/10 om 20.30 uur. Mariek Jager. Op 10/10 om 20.30 uur. Leonie Jansen. Op 24/10 om 20.30 uur. Lucky Fonz III. Op 31/10 om 20.30 uur. ING zaal. www.parkstadlimburgtheaters.nl > Heerlen - Pete Philly & Perquisite. Op 16/10 om 20.30 uur. Eva de Roovere Op 28/10 om 20.30 uur. Limburg zaal. www.parkstadlimburgtheaters.nl > Heerlen - Buena Vista Social Club presents Eliades Ochoa. Op 31/10 om 20.00 uur. RABO zaal. www.parkstadlimburgtheaters.nl > Heerlen - Barokensemble Collegium AD MOSAM. Scarlattissimo. Een Italiaans Kamermuzikaal Gerecht. Op 8/11. Theater Heerlen. www.admosam.nl > Kerkrade - A Tribute 2 Bob Marley. Op 26/9 om 20.00 uur. Theater. www.parkstadlimburgtheaters.nl > Maastricht - Orgel-wandel-concert met organist Sander van Marion m.m.v. sopraan Irene Lam op 5/9 in het Stadhuis (11.30 uur), vervolgens in de St. Matrinus-Wyck (13.00 uur) en de Onze Lieve Vrouwebasiliek (15.00 uur) > Maastricht – LSO: diverse concerten. www.limburgssymfonieorkest.nl > Maastricht - deejays Arthur, John en Didi gaan los achter de draaitafels tijdens een reprise van de legendarische Mood Indigo Dance Party’s. Op 3/10. D’n Hiemel. www.uit123.nl > Melick – LSO: Benefiet concert. Op 5/9 om 20.00 uur. St. Andreaskerk. www.limburgssymfonieorkest.nl > Roermond – Diverse Cuypers Kamerconcerten. Statenzaal van het stadhuis. www.museum.roermond.nl > Sittard – LSO. Op 27/9 om 14.30 uur. www.limburgssymfonieorkest.nl > Sittard – Festival d-VERS. Van 16/10 t/m 17/10. Op diverse locaties in Sittard. www.festivald-vers.nl > Venlo – LSO. Op 6/9 om 12.00 uur. www.limburgssymfonieorkest.nl

Diversen > Bergen aan de Maas – Happen en trappen: kunst bekijken, rivierenlandschap verkennen en bourgondisch dineren op verschillende locaties. Vanaf 10/4. Kunsthuis de Bakkerij. www.bakkerijbergen.nl > Genk - Ceci n’est pas la BD fla-


van Kleef. T/m 3/1 2010. Museum het Valkhof. www.museumhetvalkhof.nl > Tegelen – Pot, Potter, Potst! T/m 6/9. Keramiek centrum Tiendschuur. www.tiendschuur.net > Sittard – Onderstroom 1, want er komen andere tijden. Van 13/6 t/m 25/10. Museum het Domein. www.hetdomein.nl

[ DUITSLAND ]

Other places, other stories. Werk van Brigitte Dams in Emmerich.

Werk van Anton Heyboer, galerie Prinsenhoek Limbricht.

14 TOEGEPAST

Vernissage & party

vrijdag

25/09 2009

19u30 in Z33 Hasselt www.designplatform.be

Een initiatief van de provincie limburg

Thomas Urban Actéon

mande - 20 Vlaamse striptalenten. Van 10/8 t/m 1/10. Cultuurcentrum Genk. www.cultuurcentrumgenk.be > Heerlen – Cultuurbrouwerij. Elke eerste maandag vd maand. www.cultuurbrouwerij.nl > Heerlen – Cultura Nova. Zomerfestival. Van 28/8 t/m 6/9. www.culturanova.nl > Heerlen - Symphonia of de kunst van de dialoog. Op 28/9. Pretoria, op de campus van de Open Universiteit Nederland. www.euriade.net > Heerlen – LEGO. Van 4/7 t/m 6/9. Thermenmuseum. www.thermenmuseum.nl > Heerlen – International Breakdance Event –Back to the grill again. Van 11/9 t/m 13/9. Op verschillende locaties in Heerlen. www.thenotoriousibe.com > Maastricht - De Wereld van René Glaser. V anaf 17/5. Museum de Historische Drukkerij. www.drukmuseum.nl > Nijmegen - De keukenboeken van Katherina

> Aken –Jubiläumsausstellung. Van 10/5 t/m 21/9. Suermondt-Ludwig-Museum. www.suermondt-ludwig-museum.de > Aken – Bijeenkomst van schrijvers, elke eerste woensdag van de maand. Kulturhaus Barockfabrik, Löhrgraben 22. www.literaturbuero-emr.de > Berlijn – Ceal Floyer show. Van 23/8 t/m 18/10. KW Institute for Contemporary Art. www.kw-berlin.de > Düsseldorf – Compilation IV. Van 30/5 t/m 9/8. Danica Dakic. Van 29/8 t/m 8/11. Eat Art. Van 28/11 t/m 28/2 2010. Kunsthalle Düsseldorf. www.kunsthalle-duesseldorf.de < Düsseldorf- Ayse Erkmen, Hausgenossen. Van 8/11 t/m 17/01/2010. In K21. www.kunstsammlung.de > Düsseldorf – Nachbarn. Niederländisches Glas. Van 13/6 t/m 15/10 in Museum Kunstpalast. > Kalkriese - Tentoonstelling Colossal met oa Hans Lemmen, Yves Maes, Wim Delvoye, Rui Chafes, Pedro Vabrita Reis en Yue Minjun. Van 25/4 t/m 31/12/11. Museum & park Kalkriese bij Osnabruck > Kleve – Tentoonstelling van Ettore Spalletti. Van 24/5 t/m 20/9. Alex Katz – An American Way of Seeing. Overzicht met 40 werken uit 1957–2008. Van 11/10 t/m 21/2 2010. Museum Kurhaus. www.musuemkurhaus.de > Krefeld – Koenraad Dedobbeleer (Mies van der Rohe Prize 2009), van 5/7 t/m 27/9 in Museum Haus Lange, Wilhelmshofalle 91. > Mönchengladbach – END van Gregor Schneider, t/m 6/9. Das Gespinst. Sept en nov. Robert Morris. Van 1/11 t/m maart 2010. Museum Abteiberg. www.museum-abteiberg.de > Nidda – Bildhauerssymposium ‘Plastische Perspektiven’. Expositie in Park von Bad Salzhausen met onder anderen: Natascha Waeyen, Thomas Diermann, Peter Jap Lim, Ulrich Kuhlmann, Ulrike Obenauer, Martina Schroder en Rudol Tschudin. Van 26/8 t/m 6/9. www.kunst-projekt.de of www.ijzersterkwaeyen.nl

Een presentatie van jong ontwerptalent

Mode met stip Stokstraat 28-32 6211 GD Maastricht T. 043.3216432 www.kikiniesten.nl

Der AnlAuf, l’élAn, De AAnloop 2 18 september t/m 27 november 2009 – een keuze uit eindexamenwerk van kunstacademies in de Euregio Maas-Rijn Gouvernement aan de Maas Limburglaan 10, 6229 GA Maastricht Openingstijden maandag t/m vrijdag, 9.00 - 17.30 uur

Prada, Prada Red Line, Miu Miu, Jil Sander, Marni, Dolce & Gabbana, Balenciaga, Etro, Orson + Bodil, Lanvin, Alaïa, Chloé, Viktor&Rolf, Burberry Prorsum, Dries van Noten, Bottega Veneta, Hogan, Sergio Rossi, Brunello Cucinelli, Tods

31

PL_AD_Z_Lucht_SEP_DEF.indd 1

www.zuiderlucht.eu

30-07-2009 16:18:10


32

www.zuiderlucht.eu


z u i d e r l u c h t

Recommend Documents