z u i d e r l u c h t

9

cultureel maandblad | jaargang 2 | september 2008

zuiderlucht

Popband DeWolff te vroeg geboren 9 Vlaamse Reuzen in cultureel Maastricht 10 Interview met Sandro Veronesi 14 Huub Beurksens over bouwput Amsterdam 18 Regisseur Theu Boermans terug bij af 28

www.zuiderlucht.eu cultureel maandblad september 2008

DE TOEKOMST VAN Q4 IN VENLO?!

ZEN IN ‘T BAT is een kunstwerk wat de parkeerplaats aan de lage loswal transformeert naar een parkachtige omgeving langs de oever van de eeuwenoude ’MooderMaas’. De zgn. ‘droge zentuin’ is opgebouwd uit maasgrind en maaskeien. Deze mooiste plek van Venlo krijgt door deze ingreep weer de allure die het toekomt. Gedurende de projectperiode is er ruimte voor het participeren van diverse aan Zen gelieerde activiteiten.

PROGRAMMA ZEN IN 'T BAT 2008

Discussieer, stem, luister en geniet!

07 SEPT | 14.00 - 20.00u

CLAXON CONCERT PETER SCHRÄDER op diverse momenten tijdens Ouverture

13 SEPT | 14.00 - 20.00u

LIVING STONES Nico Parlevliet’s atonale installatie

14 SEPT | 11.00 - 16.00u

11.00u Kinderopera / Klassiek op Lokatie 14.00u Openlucht Concert / Organisatie: Nard Reijnders

20 SEPT | 20.00 - 23.00u

FINISSAGE 20.00 aktie Peter Freij 20.30 bekendmaking beste haiku 21.00 wensbootjes heteluchtballonnen 22.00 regenboog Nicky Zwaan

20 SEPT | 20.00u

LEZING lezing door Zenmeester Michel Oltheten -WAT IS ZEN- bij Atelier 10neke

IEDERE MA OCHTEND 6.00u tot 7.00u

MEDITEREN AAN DE MAAS Een zit/loop meditatie onder begeleiding. Om 7.00u ontbijt in Atelier 10neke.

IEDERE MA OCHTEND 8.00u tot 12.00u

WORKSHOP MEDITATIEBANKJE BESCHILDEREN info en aanmelden Atelier 10neke 0620430432

IEDERE DO, VRIJ EN ZA

THEECEREMONIE Mogelijkheid om vanuit het paviljoen in de zentuin Japanse thee te bestellen. Info Atelier 10neke 0620430432

CONFERENTIE OVER DE KRACHT VAN DE CULTURELE DIMENSIE IN Q4 EN VENLO OP 19 SEPTEMBER 2008, THEATER DE MAASPOORT, VENLO DEBATTEREN EN STEMMEN OVER DE TOEKOMST VAN Q4

Vanaf 15.00 uur starten de tafeldiscussies, waarna een opiniepeiling plaats vindt. Het programma wordt vervolgd met interessante toespraken door prominente sprekers uit de wereld van kunst, cultuur en stedenbouw en culturele bijdragen. Afsluiting met presentatie en conclusies.

Toegang gratis Meer informatie: www.q4.nl

Q4 is een stadsontwikkelingswijk met een strategische ligging in de binnenstad van Venlo. De wijk vormt een schakel tussen het centrum randgebied, de Maas en het historische winkelhart van Venlo. De komende jaren worden in deze toekomstige binnenstadswijk zo’n 500 tot 600 nieuwe woningen gebouwd, komen er nieuwe stedelijke en culturele voorzieningen en wordt de openbare ruimte fors verbeterd. De relatie tussen Q4 en de aantrekkelijke omgeving wordt hersteld.

Inlichtingen zijn te verkrijgen bij: Projectbureau Q4 | Charlotte van Wylick | 077 3596326 | [email protected] Productie evenementen Zen in ’t Bat | Marcellino Maters | 06 80568156 | [email protected] Kunstenaars Zen in ’t Bat | Diederik Klomberg | 06 33842510 | www.klomberg.info | Nico Parlevliet | 06 24635476 | www.parl.nl

Mede mogelijk gemaakt door:


Inhoud

Verketterd

A 5 Yin en yang in het Glaspaleis 7 Kunst als wapen bij Luis Penín 9 Tieners DeWolff te laat geboren 10 Vlaamse Reuzen in Maastricht 13 Jeroen Evertz in Station Zuiderlucht 14 Interview met Sandro Veronesi 17 Vijftien jaar SAM-ateliers 18 Huub Beurskens over teloorgang Amsterdam 23 Mies van der Rohe in Heerlen 25 Ensemble 88 kraakt zelf oesters 27 Dubbele passie voor Aad de Haas 28 Theu Boermans terug bij af 30 Agenda En verder: 10 Siciliaanse Notities door Pieter Beek 21 Inkijk in Clervaux en Luxemburg 29 Perron Poëzie met Chrétien Breukers 31 Vergeten Eten met Jac Nijskens Cover: Toetsenist Robin Piso (17) van popband DeWolff. Zie pag. 9 foto Franco Gori

fgelopen voorjaar werd in de media afgerekend met de generatie van de jaren zestig. Het gericht was nog niet voorbij of er diende zich nog een periode aan waarover verantwoording diende te worden afgelegd: de jaren tachtig. Parlementariër Wijnand Duyvendak schreef zijn herinneringen als actievoerder op in een boek dat nog vóór verschijning zijn val betekende. Duyvendak had de kwintessens van de komkommerperiode onderschat: dagelijks wordt een prakje opgewarmd tot ergens iemand uitflipt. Ditmaal was het een oud-topambtenaar die voor de genadeslag zorgde. Wijnands aksieverleden verdreef die dag de oorlog in Georgië van de voorpagina’s. Iemand die op een literaire manier verantwoording aflegt over de tijd waarin we leven, is de Italiaanse schrijver Sandro Veronesi. En nu we het toch over bekentenissen hebben: zijn Kalme chaos is de beste roman die ik in jaren las. De verfilming van Kalme chaos, die nu in Nederland draait, is zo mogelijk nog succesvoller dan het boek. Met dank aan de Pavlovreactie uit het Vaticaan op een seksscène in de film. Het is het droomscenario van iedere producent: zorg dat de paarse prelaten in het Vaticaan je film verketteren en het publiek stroomt toe. Intussen liet Zuiderlucht schrijver Peter Drehmanns naar Italië afreizen waar hij twee dagen te gast was bij Veronesi. Hij kwam terug met een prachtig interview. Over kerkse ketters gesproken: kunstenaar Aad de Haas (1920-1972) haalde in 1949 op Goede Vrijdag (!) zijn kruisweg in het kerkje van Wahlwiller van de muren na zware kritiek van diezelfde paarse prelaten. Na zijn dood werden de panelen teruggehangen, een rehabilitatie die eind deze maand wordt afgerond met een muzikaal eerbetoon in het kerkje: de op de kruisweg geënte Wahlwillerpassie. Ook Theu Boermans gold jarenlang als een ketter. In de jaren tachtig en negentig zette de Venlose onderwijzerszoon de theaterwereld op zijn kop met niets en niemand ontziend toneel. Anno 2008 moet Boermans vrezen voor het voortbestaan van zijn Theatercompagnie. Zuiderlucht zocht hem op in zijn woonplaats Amsterdam. De zowat bij Boermans om de hoek wonende schrijver/beeldend kunstenaar Huub Beurskens is allesbehalve een ketter. Een kunstenaar moet zichtbaar zijn in zijn werk, meer dan in de media, vindt hij. In dit nummer beschrijft Beurskens de teloorgang van de artistieke metropool die Amsterdam ooit was. Geen ketter, maar niet minder eigenwijs, is Jac Nijskens die enkele jaren geleden terugkeerde naar de boerderij van zijn ouders in Beesel om er bijna vergeten groenten en aardappelrassen in ere te herstellen. Vanaf dit nummer geeft Nijskens in de rubriek Vergeten Groenten een proeve van zijn historische kennis op dat vlak. Zijn eerste aflevering gaat over de komkommertijd. De echte, wel te verstaan.

Hidenori Mitsue 5 sept. t/m 18 okt.

Bolwaterstr. 30 Venlo www.galerienewuntitled.nl

WIDO SMEETS, hoofdredacteur [email protected] Word begunstiger à 55 euro per jaar en krijg Zuiderlucht elke maand thuisbezorgd. Surf naar www.zuiderlucht.eu klik op button ‘begunstigers’ of mail naar [email protected].


Something and Something Else uit de kunstcollectie van Océ

Wafae Ahalouch El Keriasti Philip Akkerman Antoine Berghs Raymond Cuijpers Nathan Dilworth Martijn Lucas van Erp Ad Gerritsen Melissa Gordon Nick Goulis Terry Haggerty Georgie Hopton Donna Huddleston Hillary Irons Henri Jacobs Ruud Janssen Flore de Koning Frank Koolen Judith Krebbekx

David Maljkovic Armando Marino Emile Miedema Ray Moon Malin Persson Eva Raeder Wouter van Riessen Jan Roeland Igor Sevcuk Bonnie Severien Par Stromberg Esther Tielemans Justin Wijers Bas de Wit Marjolijn de Wit Jens Wolf Roman Wolgin Nico Yerna

19 september 2008 t/m 04 januari 2009

Museum van Bommel van Dam Deken van Oppensingel 6 NL 5911 AD Venlo +31 (0)77 351 34 57 [email protected] www.vanbommelvandam.nl Open: di t/m zo, 11 – 17 uur


Yin en yang in het nieuwe Glaspaleis

signalement

Een jaar geleden werd Stijn Huijts benoemd tot directeur van het Glaspaleis, de Heerlense cultuurtempel die maar niet tot wasdom wilde komen. Zijn reorganisatieplan is klaar, maar hij heeft ook nog een handvol verrassende noviteiten in petto. “Met alleen maar compromissen sluiten is niemand gebaat.” door Wido Smeets

A

ls er één stad een underground-verleden heeft, dan is het Heerlen wel. Letterlijk, wel te verstaan. De voormalige mijnstad kwam halverwege de vorige eeuw tot grote bloei door het diep onder de grond opgraven van steenkool. De mijnen maakten Heerlen in die tijd tot de modernste stad van Nederland, stelde architect Hubert-Jan Henket eind vorig jaar nog vast in een lezing in zijn geboortestad. Belangrijkste representant daarvan was het Glaspaleis, het modernistische warenhuis uit 1933 dat mogelijk werd gemaakt door een samenzwering tussen een winkelier (Schunck), een burgemeester (Van Grunsven) en een architect (Peutz).

cultuurtempel wil maar niet tot wasdom komen. De verwachting was dat de in het gebouw bij elkaar gebrachte cultuurinstellingen (museum, muziekschool, bibliotheek, filmhuis en architectuurcentrum) elkaar zouden versterken, maar de praktijk, aldus Huijts, “was die van een handvol voordeurdelers die vooral met hun eigen ding bezig waren.” Dat gaat nu veranderen, zegt Huijts. “Het Glaspaleis is niet langer een bedrijfsverzamelgebouw, maar één presentatie- en educatieinstelling met muziek, literatuur, beeldende kunst, architectuur, film en dans.”

Nog geen halve eeuw later duikelde Heerlen door de mijnsluitingen in een zwart gat waarvan de stad sinds kort de uitweg lijkt te hebben ontdekt. Symbool van een heroplevend geloof in de toekomst is andermaal het Glaspaleis, nu in zijn tweede leven: als cultuurtempel. Ditmaal is het de culturele underground die het bestaansrecht van het gebouw moet schragen. De undergroundparallel komt uit de koker van Stijn Huijts (48), sinds eind vorig jaar directeur van het Glaspaleis. Eerder was hij ruim tien jaar directeur van Het Domein in Sittard dat onder zijn bewind een status verwierf die omvang en budget ver te boven gaat.

Ook het uithangbord verandert: Schunck-Glaspaleis, op termijn te comprimeren tot Schunck. Een naam die moet staan voor moderniteit en urban culture, in de woorden van Huijts “de yin en yang van het vernieuwde SchunckGlaspaleis”. Volgens de directeur komen de begrippen niet uit de lucht vallen. “Moderniteit en urban culture sluiten aan bij de historische achtergrond van Heerlen. Aan de moderniteit hebben we het Glaspaleis te danken: het nieuwe bouwen, de maakbaarheid van de wereld en de hooggestemde idealen die eraan ten grondslag lagen.” Als tegenwicht van de academische, top down benadering van het modernisme is er de pijler van de urban culture. “Zeg maar de subculturen die uit de stad komen opborrelen. Jeugdcultuur, street art: alles wat per definitie niet-academisch is.”

Heerlen verwacht dat Huijts dit kunststukje in het Glaspaleis gaat overtreffen. Dat is nodig, want de in 2004 geopende

Dan komt hij met de underground-metafoor op de proppen: ook deze eeuw zullen het de ondergrondse krachten

Permanent Breakfast, onderdeel van de expositie ‘Instant Urbanism’ in Schunck Glaspaleis. foto Friedemann Derschmidt

zijn die boven het maaiveld de vernieuwing tot stand brengen. “Deze regio is van oudsher gewend aan vreemde culturen. Polen, Grieken en Italianen leven hier al generaties lang samen. Die open mind heeft een bepaalde sfeer en mentaliteit opgeleverd die past bij het concept van ‘de wijk en de wereld’: een combinatie van lokale dynamiek, en weten wat er in de wereld te koop is, en het vermogen om die kwaliteiten hier naar toe te halen.” ‘De wijk en de wereld’ was ook Huijts’ mantra in Het Domein. Het is niet de enige erfenis die hij meenam naar Heerlen. Een nieuw onderdeel wordt Schunck Collector’s House, een koppeling van de kunstcollectie van het Glaspaleis en de privécollectie van Albert Groot, een verzamelaar/mecenas die Huijts kent uit zijn Sittardse jaren. En per 1 oktober treedt Lene ter Haar, eveneens afkomstig uit

Het Domein, in het Glaspaleis aan als conservator beeldende kunst. Ook het internationale samenwerkingsproject Made in Mirrors, gehuisvest in Sittard, zal deels vanuit Heerlen worden aangestuurd nu Huijts er de Nederlandse intendant is geworden. En de vaste cateraar van Het Domein, Jeffrey Kuckelkoren, gaat in het restaurant op de vijfde verdieping van SchunckGlaspaleis als conservator food door het leven. Huijts schuift de kritiek over een meeverhuizende hofhouding terzijde. “Het Collector’s House en de conservator food zijn nieuwe concepten. Een ander had ze ook kunnen verzinnen, maar dat is niet gebeurd. Belangrijk is dat het Collector’s House de bestaande collectie van het Glaspaleis openbreekt. Die zal door de samenvoeging niet langer beperkt blijven tot Nederlandse schilderkunst, maar internationaal worden,

en ook andere disciplines bevatten. Daarnaast wordt het een platform voor ontmoetingen tussen publieke en niet-publieke collecties. Lene ter Haar was geïnteresseerd in de vacature van conservator, ze heeft een eigen afweging gemaakt. Van Made in Mirrors was ik indertijd de geestelijke vader. Na mijn vertrek naar Heerlen was het even zoeken naar een andere rolverdeling, maar Het Domein blijft de belangrijkste outlet van het project.” Dat een en ander tot wrevel in Het Domein zou hebben geleid, mag volgens Huijts “geen reden zijn om iets niet te doen. Het laatste waar we in de culturele wereld mee gediend zijn is dat we met zijn allen op eieren gaan lopen om elkaar niet in de weg te zitten. Met alleen maar compromissen sluiten is niemand gebaat.” www.glaspaleis.nl


=Zi=ZbZah6iZa^Zg

CVi]Va^Z7gVch B^gZ^aaZ7gdjlZg Bng^Vb8jhiZgh HVcYg^ZcLVch^c` mnYjbW"d[ÒXZ'%%' DE:C>C<O6I:G96<%+"%."'%%-DB&,#%%= %,#%.#'%%-"%*#&%#'%%-qLD"OD&'#%%"&,#%%= lll#hVb"ViZa^Zgh#ca 9ZiZciddchiZaa^c\ZcldgYZcbZYZbd\Za^_`\ZbVV`iYddg/ Hi^X]^c\7gVcY8jaijjg[dcYhA^bWjg\q7ZakYgZLDBqHi^X]i^c\:a^hVWZi]HigdjkZcq Lddcejciq(Lq6X]iZc"I]^hhZcq>eVaq6E<qBg#?#@dhiZgq
prinsenhoek

LM heeft een groot aantal werken in stock van o.a.

Arie Berkulin Pieter Defesche Theo Kuijpers Lei Molin Ger Lataster Toon Teeken

moderne kunst Natascha Rieter | Pavel Zamykhovski | René Claassen galerie Groot Welsden Groot Welsden 48 | 6269 EV Margraten

Wij hebben geen vaste openingstijden, maar na een telefonische afspraak bent u van harte welkom. Leon Mommers Savelsbosch 40, 6228 SB Maastricht 043 361 01 38 Even voorkijken? Zie: www.lm-modernekunst.nl

valkenburg

atelier Hans Bekkers Sibberkerkstraat 58 | 6301 AW Sibbe

Hans Bekkers | Loe in de Braekt

atelier Henk Speth Klein Welsden 23 | 6269 NS Margraten

Henk Speth | Marlieke Meyer

Wanda Reiff Gasthuis 20 | 6862 NN Bemelen

Oscar Creemers | Ray Moon Hans Keuls | Ivo Daniëls | Jojanneke Postma

YART www.y-art.eu

kunstroute plateau van Margraten 2008

20 en 21 september: 13:00 - 20:00 uur


‘Je vrijheid bepaal je zelf’ De Spaans-Nederlandse kunstenaar Luis Penín werkt soms jarenlang aan ogenschijnlijk eenvoudige schilderijen. Een aantal snelle zwarte lijnen, een paar summier aangeduide vormen op een wit oppervlak, meer is het niet. Het gaat Penín om de inhoud en de zeggingskracht. “Het werk van andere schilders is vaak niet af.” door Duncan Liefferink

‘M

y weapon’ staat er op zijn vioolkist. “Kunst is een wapen tegen de slechte eigenschappen van de mens”, zegt Luis Penín. Hij heeft hooggestemde opvattingen over kunst. “Een goed schilderij is niet goed genoeg, het is pas af als ik het oorspronkelijke idee er volledig in terugzie.” Om dat punt te bereiken werkt Penín maanden, soms jaren aan hetzelfde schilderij. Hele stapels staan er tegen de wanden van zijn atelier op het terrein van de voormalige psychiatrische inrichting St. Anna in Venray. Van tijd tot tijd haalt hij ze te voorschijn, beoordeelt ze opnieuw en brengt nieuwe lagen aan, tot wel honderd keer. Het resultaat wordt daardoor niet ingewikkelder, maar juist soberder. Penín reduceert zijn motieven tot op het bot, bijna letterlijk, want vaak rest alleen de structuur van een huis, een menselijke figuur of een vaas bloemen. Die structuur wordt neergezet in brede, haast schetsmatige zwarte kwaststreken tegen een witte achtergrond. De hobbels en groeven in het oppervlak en de restanten kleur die hier en daar nog door het wit schemeren – de ‘doorleefde verfhuid’, zoals het zo mooi heet – verraden de manier waarop het schilderij tot stand is gekomen en geven het een haast tastbare diepte. “Wat je uiteindelijk te zien krijgt, is misschien in een half uur of een uur geschilderd, maar het is de uitkomst van een langdurig proces.” Versobering is ook het sleutel-

woord in de ontwikkeling van Luis Penín (Madrid, 1968). De liefde bracht hem op twintigjarige leeftijd naar Nederland waar hij studeerde aan de Rijksacademie in Amsterdam om vervolgens neer te strijken in Venray. Zijn werk in die jaren was complex, kleurrijk en symbolisch. De vele lagen waren er ook toen al, maar dan allemaal tegelijk zichtbaar, in een ritmisch verband met elkaar. “Het jaar 1990 was voor mij een revolutie”, vertelt Penín. “Toen leerde ik echt schilderen en dat betekent voor mij: commentaar leveren op je eigen werk, over je eigen grenzen heen kijken. Je eigen werk is niet heilig, je moet het steeds durven verbeteren. Je eigen vrijheid bepaal je zelf.” Geleidelijk verdween de kleur vrijwel geheel uit zijn werk, vormen en symbolen werden tot hun essentie teruggebracht. Penín vergelijkt zijn huidige werkwijze met tekenen. “En tekenen is weer verwant met schrijven”, legt hij uit. “Mensen schrijven alleen dingen op die ze echt belangrijk vinden. Met tekenen is het net zo. Elke lijn telt. Ik probeer de tekenkunst te vertalen in schilderkunst. Een schilderij geeft de lijn ruimte en waardigheid.” Gedurende het gesprek komt Penín steeds terug op het begrip ‘lijnvoering’: als die niet goed is, is het schilderij niet in orde. Muziek is een belangrijke inspiratiebron voor Penín en dan vooral de klassieken: Mozart, Beethoven, maar ook bijvoorbeeld de vroege barokmuziek van Claudio Monteverdi. “De combinatie van expressiviteit en spiritualiteit bij Monteverdi

Luis Penín: ‘Als de lijnvoering niet goed is, is het schilderij niet in orde.’ foto Galerie Stevens/Etiënne van Sloun

spreekt mij erg aan. Die probeer ik ook te vinden in mijn eigen werk. Ik heb niet de illusie dat kunst de wereld kan verbeteren, maar van goede muziek word je wel een klein beetje een beter mens.” Met instemming citeert hij zijn landgenoot, de schilder Antonio Saura (1930-1998), die gezegd heeft dat hij, als hij geen kunstenaar was, moordenaar zou zijn geworden. “Kunstenaars hebben een obsessie. Die brengen ze in hun werk tot uitdrukking en daarin zit ook de kracht van dat werk.” Het is grappig dat Penín uitge-

rekend Saura aanhaalt, een van de weinige schilders aan wie zijn werk in de verte doet denken. “Tja, Saura…” lacht Penín. Hij aarzelt even en zegt dan: “Maar mijn schilderijen zijn beter! Saura’s werk is krachtig, maar het is buikpijn die direct in verf is omgezet. Mijn schilderijen zijn veel meer gerijpt, de lijnvoering is beter, mijn thematiek is ook veel opbouwender. In mijn ogen is het werk van andere schilders vaak niet af. In die zin ben ik een heel klassieke schilder. Ik zoek naar harmonie, zeggingskracht, gelaagdheid. Dat betekent niet

dat mijn werk niet hedendaags is, dat is het zeker, maar de basis ligt in een klassieke opvatting van kunst.” Om zijn woorden kracht bij te zetten, loopt hij naar de piano en geeft een improvisatie weg waarin Bach, Beethoven en Busoni samensmelten tot een grommende en inderdaad volstrekt hedendaagse klankwereld. Werk van Luis Penín is van 11 september t/m 11 oktober te zien bij Galerie Stevens in Maastricht www.galeriestevens.nl en bij Primavera Art 0610 625212.


Twin2, Alin Klass

Noord - Limburg | Niederrhein | Zuid - Gelderland

��

NIEDERRHEIN 2008

29 augustus 23 november ��

Glocal affairs – der anlauf, l’élan, de aanloop 19 september t/m 28 november 2008 – een keuze uit eindexamenwerk van kunstacademies in

PASSANTEN...

de Euregio Maas-Rijn

... trekken eropuit ... luisteren naar het landschap ... bezoeken een concert

Gouvernement aan de Maas Limburglaan 10, 6229 GA Maastricht Openingstijden maandag t/m vrijdag, 9.00 - 17.30 uur

Woonthemacentrum Morres te Hulst

www.muziekbiennale.eu [email protected]

N Architecten Koningsplein 16 6224 EC Maastricht Nederland T +31 (0)43 408 18 27

Concerten Literatuur Expositie Beeldentuin Educatie

F +31 (0)43 362 87 90 E [email protected]

6 t/m 28 september 2008 Kloosterbibliotheek Wittem

www.kunstdagenwittem.nl [email protected]


DeWolff: te laat geboren tieners

Gitarist Pablo van de Poel van DeWolff: “Jimi Hendrix en The Doors zijn onze muzikale helden.” foto Franco Gori.

De piepjonge band DeWolff was deze zomer de verrassende winnaar van de Kunstbende, een landelijke wedstrijd voor jong talent. Robin Piso (17) en de Geleense broers Luka (14) en Pablo van de Poel (16) spelen een rauwe experimentele mix van rock en blues. “We weten zelf ook niet zo goed waar onze teksten over gaan.” door Paul Verstappen

V

olgens de jury van de Kunstbende staat de muziek van de piepjonge band DeWolff als een huis. De “ijzersterke grooves” zullen DeWolff een snelle nationale doorbraak bezorgen, luidt het complimenteuze vooruitzicht. Maar eerst dient Wessem veroverd te worden. Op een regenachtige zondagmiddag van een regenachtige zomer staat daar een optreden gepland op het nog jonge popfestival Wessummerbreeze. Om twaalf uur ’s middags rijdt het gehuurde DeWolff-busje het grasveld bij de plaatselijke speeltuin op. Vader Patrick van de Poel zit achter het stuur, zoon en drummer Luka van de Poel

(14) stapt als eerste uit. Zwart giletje, sneeuwwitte blouse en glimmende hippe schoentjes. Aan de presentatie zal het vandaag niet liggen. Even verderop heeft toetsenist Robin Piso (17) een handelaar met tweedehands elpees ontdekt. Een live album van zijn held Jimi Hendrix glijdt door zijn vingers. “Dit is een fantastische plaat. En ze hebben zelfs Dark Side Of the Moon van Pink Floyd voor zes euro. Te gek, eerst wat geld halen”, roept hij. Even later is hij terug met zijn bandgenoten. “We zijn 24 uur per dag met muziek bezig: kopen en luisteren, spelen, nieuwe nummers schrijven”, vertelt Luka. Natuurlijk moet er ook af en toe wat bijverdiend worden. Ook dat gebeurt in een muzikale omgeving, hij werkt als verkoper bij een platenzaak in Sittard. Tijd

voor de voor de hand liggende, maar onvermijdelijke vraag: hoe raakt een stel pubers in de ban van de blues? “Jimi Hendrix en The Doors zijn onze muzikale helden” antwoordt gitarist Pablo van de Poel (16). “Die lieten zich ook inspireren door de blues. Zo verrassend is dat voor ons dus ook niet.” Even later verdwijnt er voor vijfentwintig euro aan inspiratie in een plastic zakje. Led Zeppelin II, The Free Live, obscuur psychedelisch werk van Pink Floyd en een album van Ten Years After. Een mooie score, vindt Robin. “Bedankt dat u hier bent!”, zegt hij tegen de handelaar. Dan komt de ‘stage manager’ tussenbeide: tijd om het podium op te bouwen. Luka maakt indruk met zijn drumstel, dat hij bijeensprokkelde op

marktplaats.nl. De bassdrum is een 20x16 silver sparkle Trixon uit 1959, met origineel kalfsvel. Zijn silver sparkle Olympic floortom stamt uit de jaren zestig. Wanneer tijdens het stemmen een blueskraker door de speakers knalt, pikt Robin het nummer op en speelt het thema mee op zijn orgel. De twee broers vallen zonder haperen in, het publiek krijgt een spontaan voorproefje van wat nog komt. De eerste breed uitgespannen gitaarsolo wordt enthousiast ontvangen. Vader Patrick van de Poel bekijkt de verrichtingen van DeWolff met een biertje in de hand. “Deze jongens zijn eigenlijk te laat geboren”, zegt hij, verwijzend naar hun opmerkelijke muzikale voorkeur. Zelf zat hij jarenlang in een coverband die vooral werk uit de jaren zestig speelde. Zo kwamen Pablo en Luka in aanraking met hun muzikale voorbeelden. “Overal bij ons in huis struikelde je over de instrumenten. Pablo stond als negenjarig ventje al met ons op het podium. Luka was er nog eerder bij. Zijn eerste roffels

maakte hij op zijn achtste.” Toch zullen de bewoners van de Leeuwerikstraat in Geleen weinig gemerkt hebben van de muzikale experimenten van zijn zonen, zegt Patrick. “In november 2006 zijn we begonnen met de aanleg van een oefenkelder in de tuin. De geluidsisolatie is perfect. De buurt merkt niets en de jongens kunnen ongestoord hun gang gaan.” Vorig jaar mei was het oefenhok eindelijk klaar. “Ze zijn meteen een hele avond gaan spelen. Toen ze weer naar buiten kwamen, hadden ze drie nieuwe nummers geschreven.” DeWolff wacht ondertussen op een aandoenlijke aankondiging. De presentatrice van Wessumerbreeze mist “een leuke bassist” in de line up van de band, waarna het basloze trio lachend aan zijn set begint. De nummers die ze schreven, dragen ronkende titels, zoals Yellow Rat Magic Blues, waarmee DeWolff de Kunstbende-jury overtuigde. Waar hun liedjes precies over gaan, weten de drie zelf ook niet zo goed, bekent Luka na afloop: “We schrijven wazige teksten. Het moet vooral lekker klinken en de woorden moeten goed passen bij de muziek. Je moet onze nummers in ieder geval niet al te letterlijk nemen.” Ook de bandnaam is vooral gekozen omdat ie cool is. Pablo: “In de film Pulp Fiction zit een man die ze ‘The Wolf’ noemen. In de ondertiteling stond ‘De Wolf’. Dan vond ik wel cool klinken en toen dacht ik: ik schrijf het aan elkaar vast met twee hoofdletters; dat ziet er nóg cooler uit!” Van valse bescheidenheid hebben de drie geen last. “We zijn trots op onze eigen nummers. Het zijn goede songs. Waarom zou je er anders mee op een podium gaan staan?” DeWolff speelt 7/9 in Openluchttheater Valkenburg, 26/9 in Heerlen, 3/10 in Azijnfabriek Roermond, 15/10 in Muziekgieterij Maastricht en 1/11 in Landgraaf.


‘Maastricht heeft te weinig

David Deprez (Lumière). foto’s Mark Kuipers

Guido Wevers (Theater aan het Vrijthof).

Paul Lambrechts (Gemeente Maastricht).

Koen Brams ( Jan van Eyck Academie).

Is het stom toeval of een ‘complot’? Vijf Vlamingen bezetten in Maastricht vijf culturele sleutelposten. Hoe zijn hun ervaringen in een stad die over tien jaar Culturele Hoofdstad van Europa wil zijn? Eensluidend is hun oordeel niet. “Alles is hier vanzelf via de Maas aangespoeld, waardoor er een soort luiheid in de stad is geslopen.” door Meyke Houben

O

p een regenachtige woensdagmorgen komen ze samen in de Jan van Eyck Academie, waar Koen Brams (Turnhout, 1964) de directeur is. Hij is de gastheer van zijn landgenoten Piet Menu (Poperinge, 1977), artistiek leider van het Huis van Bourgondië, David Deprez (Oudenaarde, 1976) artistiek directeur van Filmtheater Lumière en Paul Lambrechts, (Genk, 1965) cultuurambtenaar bij de gemeente Maastricht. Later mengt directeur Guido Wevers (Maasmechelen,1952) van het Theater aan het Vrijthof zich in het gesprek.

De openingsvraag maakt meteen korte metten met het idee dat de vijf Vlamingen voor Maastricht hebben gekozen vanwege het bruisende culturele klimaat. De redenen zijn heel wat prozaïscher. Koen Brams: “Ik ben gekomen vanwege het instituut, niet vanwege het land of de stad.” Piet Menu: “Ik heb me eerst afgevraagd of het niet zinniger was om dichter bij huis iets nieuws te zoeken.” David Deprez: “Ik ben blijven hangen na mijn studie.” Alleen Paul Lambrechts koos voor Maastricht omdat het “in elk geval een stad is met ambitie.” Later in het gesprek zal hij die visie nuanceren: “In 2000 zei ik nog: ‘Over tien jaar is

Maastricht een leuke stad’. Die tien jaar zijn bijna voorbij en ik zie ik veel potentieel, maar het komt er nog steeds niet uit.” Vanzelfsprekend komt het gesprek op de verschillen tussen Nederland en België. Wevers spreekt het duidelijkst een waardeoordeel uit: “Wat er op de podia in België gebeurt, doet er veel meer toe. In Nederland hebben we een ongekende rijkdom aan mogelijkheden, maar dat heeft als keerzijde dat zogenaamd alles moet kunnen. Te vaak leidt dat tot overbodige producties.” Brams en Menu wijzen op het verschil in de relatie met de overheid. In België staat de politiek dichter bij

de cultuurinstellingen, tref je meer gepassioneerde politici, maar ben je ook meer afhankelijk van de juiste relaties. Lambrechts zet daar de goede organisatie in Nederland tegenover, maar mist hier weer de passie: “Ik zou liever zien dat Maastrichtse politici zich vaker voluit achter een initiatief zouden scharen.” Wevers heeft juist weer een andere indruk: “Ik ontdek ook in Maastricht zeer betrokken politici, die hun nek durven uitsteken. Dat geldt overigens voor heel Nederland.” Intussen is ook het Cwoord gevallen: de ambitie van Maastricht om in 2018

Culturele Hoofdstad te worden. Lambrechts over de opstelling van de overheid: “Nederland blijft een land van waterschappen, waarbij elke dijkgraaf zijn eigen polder bestiert en niet de moeite neemt om over de dijk heen te kijken. Er is weinig ruimte voor echte sprongen voorwaarts. Kijk bijvoorbeeld naar het festival Theater Aan Zee in Oostende. Daarvoor lag het initiatief bij de stad, en niet eens bij cultuur, maar bij de dienst Toerisme. Zoiets zie je in Nederland weinig.” Deprez: “Hier heerst nog steeds de oude koopmansgeest. De ondernemers, in dit geval de culturele instellingen, maken

kunsthandel/meerveld/maastricht witmakersstraat 1 / maastricht / T 043 325 85 89 / open vr 13 - 18 u / za 12 - 17.30 u en op afspraak

10


cultureel DNA’

S i c i l i aa n s e notities

‘In deze stad heerst nog de oude koopmansgeest’

Piet Menu (Huis van Bourgondië).

hun eigen plannen en gaan ervoor.” Menu: “Ik vind dat er in Nederland juist veel initiatief is vanuit het Rijk.” Brams: “Begrippen als cultureel ondernemerschap of publieksparticipatie waren in Nederland al lang gemeengoed voordat ze in België een thema werden. Er is hier sprake van een andere dynamiek, een andere snelheid. Maar ik sta kritisch tegenover Maastricht, dat wel erg ingedommeld lijkt. Als het om de Culturele Hoofdstad gaat, mis ik een cultureel departement dat het voortouw neemt. Nu gaat het zo traag dat ik begin te twijfelen aan de haalbaarheid van de missie. Ik vind dringend dat er een debat moet komen met de culturele instellingen en dat wij betrokken moeten worden bij de voorbereidingen.” Lambrechts: “Misschien klopt het wel dat de gemeente niet weet waar ze voor staat. Maastricht is te gemakkelijk. Alles is hier vanzelf via de Maas aangespoeld, waardoor er een soort luiheid in de stad is geslopen. Nieuwe initiatieven zouden moeten

worden gedragen door de politiek, maar de stad durft niet te kiezen. Welke stad willen we zijn? Wat is onze authenticiteit? Daar gaat het om. Ik ben ervan overtuigd dat we Culturele Hoofdstad worden, mits we er voor honderd procent met zijn allen voor kiezen. Als we een gezonde dosis nieuwsgierigheid koppelen aan vertrouwen, dan kunnen we misschien iets bereiken.” Wevers: “De uitverkiezing tot Culturele Hoofdstad is een prima instrument om de identiteit van dit gebied op de kaart te zetten. Maar de weg er naartoe is misschien wel belangrijker dan het uiteindelijke glansmoment. Maastricht heeft infrastructureel een serieuze basis, die je nu verder kunt uitwerken om zo die eigen identiteit te definiëren.” Gaandeweg het gesprek valt regelmatig het woord ‘samenwerking’. Een begrip dat iedere deelnemer anders interpreteert, zo blijkt. Brams: “De Jan van Eyck Academie werkt regelmatig samen met de andere beeldende kunstinstellingen in de stad. Dat overleg loopt goed, maar ik mis een verbindend element van bovenaf.” Lambrechts, even uit zijn slof schietend: “Maar for Christ’s sake, moet dat dan? De instellingen moeten toch zelf genoeg ballen hebben om met ideeën te komen.” Lambrechts krijgt bijval van Wevers: “Beide partijen zijn voldoende in staat hun wensen scherp te articuleren. Om de verantwoordelijkheid af te schuiven op de gemeente, is me te gemakkelijk. Het is aan ons om ons te melden, en als we dat doen, wordt er zeker naar ons geluisterd.” Menu: “Van dit gezelschap werk ik het kortste in Maastricht, maar ik voel een soort koudwatervrees voor samenwerking. Er zijn volop

11

mogelijkheden, maar er is sprake van immobiliteit bij de verschillende actoren. Ik hoop dat dat verandert.” Deprez: “Soms is het motto: gooi een aantal disciplines bij elkaar, dan lijkt het meteen heel wat. Zo werkt het natuurlijk niet. Samenwerking moet ontstaan uit sterkte, niet uit zwakte.” Menu: “En niet vanuit de vraag van het publiek, maar vanuit een artistieke visie.” Visie is juist dat wat bij de gemeente ontbreekt, meent een deel van de Belgen aan tafel. Brams is daar het stelligst in, maar hij krijgt voorzichtig bijval van Deprez: “Ik twijfel altijd, maar ik denk toch dat deze stad te weinig cultureel DNA heeft. Wil je cultuur in de stad verankeren, dan moet dat verhaal vanaf nul worden opgebouwd en verkocht. Dat gebeurt nu niet, omdat de ambtenaren zelf niet weten welk verhaal ze willen vertellen.” Brams: “Ik maak me zorgen over de perceptie van Maastricht door het grote publiek. Er heerst hier een veiligheids- en een zuiverheidsobsessie. Is dat het beeld dat we willen oproepen? We hebben hier een enorme rijkdom aan culturele instituten, maar niemand die het weet.” Het optimisme komt van theaterdirecteur Guido Wevers: “Maastricht is een geweldige stad op de breuklijn van allerlei culturen. Het kost veel energie om nieuwe initiatieven en samenwerkingsprojecten te ontwikkelen, maar wie doorbijt, wordt beloond.” Volgens ambtenaar Paul Lambrechts zou de gemeente haar eigen gedachtegang scherper kunnen formuleren. “Het gemeenschappelijk gevoel zou moeten zijn: wij gaan voor kwaliteit. En misschien moet je dan ook erkennen dat wij meer de stad zijn van kleine emoties dan van het grote gebaar.”

Meteo Beek

‘W

ie het weer heeft, heeft de macht.’ Een Siciliaans spreekwoord, dat aangeeft hoe wij eilandbewoners afhankelijk zijn van de weersomstandigheden. Met uitzondering van een aantal schandelijke, vervuilende industriële centra langs de kustlijn bestaat Sicilië voor het grootste gedeelte uit landen tuinbouwgebieden, en die zijn nou eenmaal zeer gevoelig voor de invloeden van het weer. Probleem is dat het weer op een eiland bijna niet te voorspellen is. Die dat wel kan, is dus een machtig man, een machtige vrouw of een machtig instituut. Die weet dat het hard waait en vochtig is als de wind uit Marokko komt (de Scirocco), die weet dat het warm en droog wordt als de wind naar het zuiden draait (de Libeccio), die weet wat de Grecale doet en de Tramontana en de Levante en de Mezzogiorno en niet te vergeten de Maestrale. Ik heb iets met weer. Altijd gehad. Meteo Beek, nietwaar (hebben ze me inmiddels afgepakt). En ik heb ook iets met landen tuinbouw. Dat hoort bij de cultuur van het land. Agricultuur noemen we dat in Nederland. Agricoltura noemen we dat hier op Sicilië. Van mijn vader heb ik geleerd hoe je met de grond moet omgaan om mooi fruit en mooie groenten te kunnen oogsten. Dat heb ik hier op Sicilië verleden jaar in de praktijk gebracht en dat is op een persoonlijk drama uitgelopen. Dat ging ongeveer zo. Toen we hier kwamen wonen, heb ik een stuk van de tuin met blote handen schoongemaakt. Dat wil zeggen: keien eruit gehaald, hardnekkig onkruid eruit gehakt (ja, gehakt, want aan een spade heb je hier niets). Uiteindelijk had ik een ‘schoon’ stuk grond van ongeveer 40 bij 15 meter. En daar ben ik gaan zaaien en planten, vanaf vorig jaar januari. In maart kon ik al de eerste groenten oogsten en in mei stond alles er prachtig bij. De Siciliaanse kennissen kwamen vol bewondering kijken. Maar precies een jaar geleden sloeg het noodlot toe. Eind juni liepen toen de temperaturen in de schaduw op tot bijna 50 graden. Drie dagen achter elkaar. Na zonsondergang liet ik het bronwater overvloedig over de planten lopen, maar het mocht niet baten. Al aan het einde van de tweede dag waren alle planten verbrand. Niet door vuur, nee, door de adembenemende hitte. Een hitte die vervolgens de hele zomer heeft geduurd. Ik heb de moestuin opgegeven, zoiets heeft hier alleen kans van slagen in kassen of in de openlucht maar dan met een irrigatiesysteem. Daar heb ik geen zin in. Bovendien staat op iedere straathoek wel een boer, bij wie ik voor een paar centen de heerlijkste groenten van het seizoen kan kopen. Het is duidelijk dat ik het weer niet heb en dus ook niet de macht. Het klinkt misschien vreemd, maar de betrouwbaarste weersvoorspeller voor Sicilië is het NOS Journaal. Om 8 uur ’s avonds proberen we altijd even te kijken. De presentatoren doen het allemaal goed. Ja, ook Erwin Krol, al staat die als enige vrijwel altijd met zijn kont precies voor Sicilië. Als iemand zijn telefoonnummer heeft of zijn e-mailadres, laat hem dan even weten dat wij ook bij Europa horen. Inmiddels is het alweer augustus. Volop zomer. Weinig wind, paar wolkjes en een graad of 40. Dadelijk nog even wat zwemmen in zee. PIETER BEEK


;Xejn\\bC`dYli^)''/ 3 T/M 12 OKTOBER 2008

DANSVOORSTELLINGEN IN THEATERS HEERLEN, LANDGRAAF, MAASTRICHT, SITTARD, VENLO, WEERT

WWW.DANSWEEKLIMBURG.NL DE DANSZAAL

WWW.HKLIMBURG.NL/DANS HET HUIS MET 1000 KAMERS.

De kunst van het wonen

Woontorens De Hoge Heren - Rotterdam Architect: Wiel Arets | Foto: Kim Zwarts | www.vesteda.com

12


station

zuiderlucht

Jeroen Evertz (1973) „I like to remember things my own way... not necessarily the way they happened.” Fred Madison in Lost Highway (David Lynch, 1997)

Verschillende realiteiten naast elkaar Wie bepaalt wat ’echt’ is in de 21e eeuw: media, commercie, politici, technologie, natuur of wijzelf? Mag ik mijn werk als mogelijkheid aan deze opsomming toevoegen? Ik ben geïnteresseerd in het gelijktijdig bestaan van verschillende realiteiten, in het schemergebied tussen droom en werkelijkheid, in de vermenging van fictie en non-fictie. Hoe dit wordt beoordeeld, is immers nauw verbonden met ieders individuele ervaringen: „The truth is all in how you see it...”

A Man’s World (28 x 42 cm) 2007 2008 To Remember is Bliss, Forgotten Bar project, Berlin (D)| Madison Mystery Charger, STDSGLR, Heerlen (NL) | Collage Rocks, Centrum Beeldende Kunsten Rotterdam (NL) 2007 Kunstsupermarkt, STDSGLR, Heerlen (NL) | Home is Somewhere Else, Duende, Rotterdam (NL) 2006 Rumput Tetangga Kelihatan Lebih Hijau, Antena projects, Yogyakarta (RI) | http://rocknrollerswithonefootintheirgrave.blogspot.com

Make Believe 2007

Station Zuiderlucht In de zevende aflevering van Station Zuiderlucht, halteplaats voor jonge kunstenaars en vormgevers, aandacht voor Jeroen Evertz. Het werk a Man’s world wordt per opbod verkocht op www.zuiderlucht.eu Klikken op de button ‘Station Zuiderlucht’. De bieding begint bij 700 euro. Werk van Jeroen Evertz wordt in september gepresenteerd in Galerie Stevens Maastricht en Galerie New Untitled in Venlo. ‘Station Zuiderlucht’ wordt ondersteund door Amacura Sittard-Geleen, Galerie New Untitled Venlo, Galerie Stevens Maastricht, Huis voor de Kunsten Limburg, Océ Kunstbezit, Servatius en Unlimited.DSM.

Das Pakket 2007

13


Gered door zijn

Hoofdrolspeler Nanni Moretti als Pietro Paladini op de bank voor de school van zijn dochter in de film ‘Caos Calmo’.

Vanaf deze maand is de film ‘Caos Calmo’ te zien in Nederland. Zuiderlucht zocht Sandro Veronesi, auteur van het boek dat aan de film ten grondslag ligt op in zijn Italiaanse zomerverblijf. “Mijn droom was een boek te schrijven voor het nageslacht, een boek dat een poging doet de mechanismen van de 21ste-eeuwse realiteit te beschrijven.” door Peter Drehmanns

H

et eerste dat in het oog springt is de tatoeage aan de binnenzijde van zijn rechterpols. no staat er, in vier centimeter hoge kapitalen. Vervolgens manifesteert zich het litteken bij zijn bovenlip. Het derde visitekaartje dat Sandro Veronesi (1959), door diverse critici terecht de grootste Italiaanse schrijver van zijn generatie genoemd, afgeeft zonder nog een woord te hebben gezegd is zijn T-shirt met het opschrift scars are tattoos with better words. We ontmoeten elkaar bij de

slagboom die het luxueuze Toscaanse vakantiedorp Pineta di Roccamare afgrendelt voor onbevoegden. Een paar honderd meter verder, omsloten door een dicht vlechtwerk van pijnbomen, bevindt zich de betonnen bungalow waar Veronesi al sinds zijn jeugdjaren een deel van de zomer doorbrengt. Dit perceel lijkt verdacht veel op Riva Dorata, de plek waar de vader en zoon uit Veronesi’s debuutroman Waar gaat die vrolijke trein naartoe heen reizen om nog een laatste keer hun in beslag genomen woning in ogenschouw te nemen. Verder dan de slagboom en een onverbiddelijke bewaker komen ze echter niet.

14

Minder apodictisch dan zijn tatoeage en T-shirt, even verontrustend en voor velerlei uitleg vatbaar als het litteken zijn de vele vragen die Veronesi’s romans opwerpen, met name zijn meest succesvolle en ambitieuze boek Kalme chaos, waarvan de verfilming nu in de Nederlandse bioscopen draait. Het is het dwarse verhaal van een dwarse man, Pietro Paladini, die na de plotselinge dood van zijn echtgenote besluit zich te onttrekken aan de voortrazende wereld met al zijn verplichtingen en verwachtingen door botweg elke dag post te vatten voor de basisschool van zijn dochter en te wachten totdat zij weer verschijnt.

Net als de protagonisten in Veronesi’s andere romans is Paladini een geoefend observator, iemand die onthecht wenst toe te kijken zonder te willen deelnemen aan het leven en zijn verraderlijke verwikkelingen. De werkelijkheid wordt door hem bekeken alsof het een film is. Gezeten aan een van de drie ronde tafels op het terras van zijn vakantiewoning beaamt Veronesi dat, maar voegt eraan toe: “Meer nog dan dat mijn protagonisten de realiteit als een film beschouwen, zien ze die als een machine. En wat hun in de eerste plaats interesseert, is hoe die machine werkt. Sterker nog: ze verkeren in de

veronderstelling dat ze het mechaniek van die machine begrijpen, wat uiteraard een illusie blijkt te zijn. Overigens is die wens om zich buiten de werkelijkheid op te houden een attitude die niet alleen mijn personages kenmerkt. Een dergelijk personage is immers dominant in de literatuur van de burgerman. In de ridderroman hebben we nog te maken met personages die zich in de strijd gooien en permanent betrokken zijn bij alle gebeurtenissen. Daarna krijg je in de literatuur meer het solitaire type dat vaak met tegenzin deel moet nemen aan wat zich in de wereld afspeelt.” Terwijl de anti-helden van de romans Waar gaat die vrolijke trein naartoe, Nauwelijks aangeraakt en In de ban van mijn vader uiteindelijk door een duivelse tegenspeler in het brandpunt van de gebeurtenissen worden gesleurd, lijkt Pietro Paladini in Kalme chaos afstand te kunnen bewaren alsmede een zekere gemoedsrust. Of is dat slechts schijn? Veronesi: “Inderdaad. Hij wordt gered door zijn dochtertje, dat hem er uiteindelijk fijntjes op wijst dat hij het bij het verkeerde eind heeft. Zonder zich ervan bewust te zijn, is hij immers een soort clochard geworden.” Toch betekent Kalme chaos in veel opzichten een breuk ten opzichte van Veronesi’s vorige romans. De verteltrant is losser en brutaler, en ook de thema’s en de opbouw vertonen een eigenzinnige en tegendraadse signatuur. Maar behalve als een nieuwe fase in zijn schrijverschap beschouwt Veronesi Kalme chaos als het gevolg van een bepaalde ontwikkeling die hij als schrijver en als mens heeft doorgemaakt. “Met deze roman heb ik oprecht geprobeerd mijn grenzen te verleggen en een werk te scheppen dat binnen mijn oeuvre meer op zichzelf staat. De inzet was ditmaal veel


dochtertje “In de film is Nanni Moretti steeds in beeld. Alles gaat van hem uit en naar hem toe. In dat opzicht is de transformatie van boek naar film geslaagd.” hoger – het was mijn ambitie om een boek te schrijven dat in compositorisch opzicht een moderne klassieker zou moeten worden, en tegelijkertijd wilde ik de hedendaagse tijd op een geheel nieuwe en verregaande manier belichten. Vergeleken bij mijn andere romans heb ik met Kalme chaos getracht onderdeel te worden van een bredere verteltraditie. Ik fantaseerde hoe het zou zijn om voortaan in één adem genoemd te worden met Italiaanse klassiekers als De onverschilligen van Moravia en de romans van Calvino. Dat was mijn droom, een boek schrijven voor het nageslacht, een boek dat een poging doet de mechanismen van de 21steeeuwse realiteit te beschrijven, een boek dat veel meer tentakels heeft in de wereld van nu dan mijn andere romans.” In vormtechnisch opzicht is het verschil met het beklemmende In de ban van mijn vader markant. Waar die roman geleidelijk naar een adembenemende en fatale finale toewerkt, daar begint Kalme chaos juist impetueus en uiterst dramatisch, om daarna een kalmer ritme aan te nemen. Volgens Veronesi is die evidente tegenstelling niet bewust gecreëerd, maar als vanzelf ontstaan. “De vertelwijze, de verteltijd en het ritme van een roman zijn zaken die maandenlang in mij gisten voordat ik daadwerkelijk begin te schrijven. Het begrijpen welke compositorische en stilistische route het idee voor een verhaal moet krijgen, gebeurt in een soort trance en komt voort uit een combinatie van instinct en ervaring. Als ik het idee heb, is het alsof ik een brandkast heb die door de handeling van het schrijven pas geopend kan worden.” Een van Veronesi’s zonen onderbreekt het gesprek en kondigt aan dat hij en zijn vriendjes naar het strand gaan. Voor een afspraakje met twee meisjes, fluistert Veronesi me

toe. Het is inmiddels donker en met een zaklamp gaan de jongens op pad. Tijd voor een anekdote, besluit mijn gesprekspartner. Hij vertelt me dat Italo Calvino ook een vakantievilla bezat in dit pijnboombos aan de kust, waar hij vele zomers doorbracht en zelfs gestorven is. “Het verhaal gaat dat Calvino vaak ’s nachts over het strand wandelde met in zijn ene hand een zaklamp en in zijn andere een boek. Of het waar is, weet ik niet, maar dat doet er niet toe, het spreekt tot de verbeelding. Het is niet ondenkbaar dat Calvino hier zijn boek Il barone rampante heeft geschreven. Ik zie die baron gewoon in de pijnbomen hier rondom zitten…” Van Calvino’s baron in de bomen terug naar Veronesi’s Pietro Paladini, die overigens in eenzelfde soort vakantiewoning als waar wij ons nu bevinden zijn gestorven echtgenote aantreft. De kalme chaos die Pietro Paladini, de hoofdpersoon van de roman, ondervindt terwijl hij de wacht betrekt voor de school van zijn dochter, weerspiegelt zich ook in de schriftuur van de roman. Een duidelijke plot ontbreekt, er heerst een vrolijke anarchie van over elkaar heen buitelende gedachtesprongen, en de gebeurtenissen wervelen speels rond Paladini. “Er bestaat in Kalme chaos alleen een plot in zoverre de hoofdpersoon een structurerend element is”, preciseert Veronesi. “Hij vormt een middelpuntzoekende kracht, een fysiek en ruimtelijk punt waaromheen alles draait en dat alles en iedereen aantrekt. Wat rond dwarrelt in de roman, doet dat niet zomaar, maar omdat het onderhevig is aan het zwaartekrachtveld dat Paladini vertegenwoordigt. In de verfilming van Kalme chaos is de acteur Nanni Moretti altijd in beeld. Alles gaat van hem uit en naar hem toe. In dat opzicht is de transformatie van het boek naar de film zonder meer geslaagd. Behalve met de gravitatiewet van Newton

15

heb ik ook iets willen doen met de notie van Einstein dat de ruimte en de tijd gebogen zijn. Elke beweging in Kalme chaos is een terugkeer, namelijk naar de plek waar Pietro Paladini zich ophoudt. De werkelijkheid is nooit lineair, ze is een vorm van chaos – chaos als een hogere orde welteverstaan, niet als wanorde. Het is zoals wanneer je een elektriciteitskastje openmaakt en al die draden ziet. Bij de meeste mensen komt dat over als een onbeschrijflijke warboel, maar dat is het niet, het gaat alleen je verstand te boven.” Als gevolg van deze compositorische trouvaille is het ook moeilijk precies te zeggen welke thema’s Kalme chaos behandelt. Verlies en pijn, liefde en dood, vriendschap en verraad en tal van andere onderwerpen worden eerder geschampt dan aangesneden. “Dat klopt, want het enige echte onderwerp van de roman is het zich op een vaste plek bevinden en dan zien wat er gebeurt. Als gevolg daarvan zijn alle thema’s die de roman doorkruisen van secundaire aard. De beslissing van Paladini om daar te zijn bepaalt zowel de vorm als de inhoud. De thema’s zijn dat wat bij hem langskomt, dat wat de mensen aan hem vertellen; ze zijn niet

vast te pinnen, ze cirkelen rond dat ankerpunt. In Kalme chaos worden veel dingen beschreven die mijn pad kruisten terwijl ik het boek schreef in een huis waar ik geen eigen kamer had en mijn drie zonen voortdurend in- en uitliepen. In mijn eerdere boeken had zoiets niet gekund, maar dit boek heeft nu eenmaal een zeer open structuur.” Pas aan het slot van de roman ontkoppelt Veronesi het anker dat zijn hoofdpersoon is. Net als de hoofdpersonen in zijn andere romans raakt hij op drift en dreigt zijn zo zorgvuldig bewaakte en geconstrueerde wereld ontmanteld te worden. Waarom houdt hij ervan zijn personages in moeilijkheden te brengen? “Ik doe dat nooit met voorbedachten rade,maar het is nu eenmaal altijd mijn overtuiging geweest dat de feiten steeds op een andere manier gaan dan je hebt voorzien. Het interesseert me dan ook wanneer mijn personages een realiteit ondergaan die niet meer beschermend of gepland is, een realiteit die voor hun ogen verbrokkelt, waardoor ook zij zelf niet langer als gestructureerde wezens kunnen opereren.” Behalve dat hij zijn personages het leven zuur maakt, lijkt Veronesi ook graag zijn lezers op het verkeerde been

te zetten. In Kalme chaos vinden diverse onverklaarbare gebeurtenissen plaats waardoor de roman op zeker moment zelfs de kenmerken van een spookverhaal krijgt. Veronesi: “De werkelijkheid is niet een som die klopt, is geen symmetrische of geometrische aangelegenheid. Daarom is het ook zinloos en aanmatigend om van de dingen een sluitend geheel te willen maken. Dat moet je accepteren, zowel in het leven als in de literatuur. De lezer hoeft niet in alles bevredigd te worden, want ware literatuur is nu eenmaal niet therapeutisch of troostrijk.” Hij grijnst. Het litteken bij de bovenlip weifelt de grijns te accentueren dan wel te smoren. Tegelijkertijd heft de schrijver zijn handen. En nu, vanuit deze gezichtshoek, zie ik het: het getatoeëerde no op de pols laat zich ineens lezen als on. Alsof daar de schakelaar zit waarmee je de rechterhand kunt aanknippen, zodat hij begint te schrijven, verhalen begint te schrijven die zich afspelen in het zinderende spanningsveld tussen no en on. Sandro Veronesi is donderdag 11 september te gast in Filmtheater Lumière waar hij wordt geïnterviewd door Wido Smeets, hoofdredacteur van Zuiderlucht. Reserveren noodzakelijk: 043 3214080

Sandro Veronesi: “Ware literatuur is niet therapeutisch of troostrijk.” foto Peter Drehmanns


museum het domei n s i t ta r d h e d e n d a a gse kunst

/DUD6FKQLWJHU 0\%DUEDULDQ 'DQFHZLWFKHV'DQFH

6HUJH2QQHQ3URMHFW5RRP

*XHVW5RRP6XEPDULQH&KDQQHO 1HZ0HGLD$UWILOPSURJUDPPD historie & arc h e o l o g i e v a n s t a d e n s t r e e k

&KDPSDJQHVFLVVRUVKROHV

)RFXV0DURNNR 7LMGSDGYDQRHUWLMGWRWQX6HPLSHUPDQHQW andere activit e i t e n ]RYYY)LHWVGDJNRUWLQJRSHQWUHHPD[LPDDO SHUVRQHQ XXU ]DHQ]R2SHQ0RQXPHQWHQGDJHQXXU ]R3DUFRXUV0DDVWULFKWXXU ]R7WLPH)RFXV0DURNNR0DURNNDDQVHED]DDULQ +HW'RPHLQXXU GROH]LQJ)RFXV0DURNNRLVPERHNKDQGHO.ULQJV 0RKDPPHG%HQ]DNRXUXXU GRlgogOH]LQJLQ7]RQHPHWGKU%6DDGDQH YRRU]LWWHUYDQGHPRVNHH6LWWDUG*HOHHQ

6HUJH2QQHQFORVHXSLQFDOHLGRVFRRS

,HGHUHH]RQGDJYGPDDQGJUDWLVHQWUHH

.DSLWWHOVWUDDW3RVWEXVnlae6LWWDUG tfLQIR#KHWGRPHLQQO ZZZKHWGRPHLQQO2SHQ7XH ¬ 6XQKUV

lf1_0809_anz_zuiderl

19.08.2008 12:15 Uhr

Seite 1

Ludwig Forum für Internationale Kunst

Di-Vr 12-18, Do tot 20, Za, Zo 11-18 uur Jülicher Straße 97-109, 52070 Aachen/Aken Telefoon 0049/241/1807-104, www.ludwigforum.de

Atelier Van Lieshout HET HUIS

13.09.2008 – 11.01.2009 Afbeelding.: Atelier Van Lieshout „Sportopia”, 2001

16


Altijd op zoek naar een hemels atelier Dat kunstenaars over een atelier beschikken, is minder vanzelfsprekend dan het lijkt. Vooral voor hen die net van de academie komen is een werkruimte moeilijk te vinden en vaak te duur. In Maastricht probeert de atelierstichting SAM sinds vijftien jaar aan de gestaag groeiende vraag te voldoen. door Wido Smeets

L

aat niemand zeggen dat Maastricht wordt geteisterd door een leegloop van jonge kunstenaars. Althans, dat blijkt niet uit het gestegen aantal ateliers de laatste jaren, noch uit de wachtlijst van zo’n vijftig creatievelingen die staan te popelen om een eigen ruimte in gebruik te nemen. En het aantal afgestudeerden van de plaatselijke kunstacademie dat zich vorig jaar voor een atelier aanmeldde was met vijftien het dubbele van voordien. Afgelopen jaar werd er her en der in de provincie gedebatteerd over het fenomeen expats. Jonge afgestudeerden zouden te snel hun biezen pakken en de omgeving waar ze hun diploma hebben gehaald, de rug toekeren. In combinatie met een krimpende bevolking is deze vermeende brain drain bij bestuur en politiek uitgegroeid tot een nachtmerrie. Maar zie, het beeld van treinladingen vol afgestudeerden die Maastricht achter zich laten, klopt in elk geval niet voor afgestudeerde kunstenaars in spe. Natuurlijk trekken de meesten na hun afstuderen verder, zoals studenten dat nu eenmaal doen. Waarom blijven als de wereld wacht? “Het is niet aan ons om in de schoenen te staan van jonge kunstenaars”, zegt Anne van Aalst, coördinator van de Stichting Ateliers Maastricht (SAM). “Die kunnen hun toekomst best zelf bepalen. En vergeet niet dat er ook kunstenaars van elders naar Maastricht komen.” Alarmerende geluiden over een uittocht van creatief talent worden niet bevestigd

165 kunstenaars werken in een atelier van SAM. foto Zuiderlucht

door de statistieken van Van Aalst. Vijftien jaar geleden was ze, net afgestudeerd aan de kunstacademie, betrokken bij de oprichting van de atelierstichting. Vijftien jaar later kan ze met de cijfers in de hand laten zien dat de situatie sterk is verbeterd, en dat het aantal kunstenaars (met atelier) stevig is gegroeid. Begin jaren negentig, zegt Van Aalst, waren er zo’n 65 ateliers beschikbaar, verdeeld over vijf locaties. “Ze werden door de gemeente beheerd, zonder helder toewijzingsbeleid.” Met enkele gelijkgestemden stapte ze naar de toenmalige wethouder Leenders die hen adviseerde de stichting

17

eerst te professionaliseren. Aldus geschiedde. Met externe bestuursleden als Piet Cornelissen, Joep Koster en Frans Steffens aan het roer ging het de goede kant op. “Er kwam een bedrijfsplan, er zouden 150 ateliers moeten komen. Hier en daar werden wat panden opgeknapt, maar daar bleef het bij.” Maar in de loop der jaren werd de relatie met de gemeente steeds beter. Van Aalst: “Het was even zoeken, maar we zijn nu goed op elkaar ingespeeld.” Ze schat dat Maastricht – over de duim – tussen de 400 en 500 professionele beeldende kunstenaars telt. Van hen hebben er 165 onderdak

gevonden in een van de ateliers van SAM. De ateliers worden onder de marktprijs aangeboden, toch zijn ze voor veel kunstenaars te duur. Valt er voor een (beeldend) kunstenaar wel een boterham te verdienen in Maastricht en omgeving? Van Aalst: “Daar gaan we als SAM niet over, maar ik denk het niet. Het zal niet veel anders zijn dan elders. De meeste conceptuele kunstenaars bijvoorbeeld realiseren zich terdege dat hun werk bijna onverkoopbaar is. Ze weten dat ze er nooit van kunnen leven, en hebben er daarom nog een baan bij.” “Door er een baan bij te nemen, ontworstelen de meesten zich in de loop der jaren aan de afhankelijke positie waarin ze verkeren wanneer ze van de academie komen”, zegt Ad Himmelreich, gastcurator van de expositie Het hemels atelier waarmee SAM deze maand zijn 15-jarige bestaan viert in ’t Brandweer, de voormalige brandweerkazerne aan de Capucijnenstraat. “Kunstenaars zijn ontzettende harde werkers. Ze doen veel meer dan je denkt.” Van Aalst: “Sommigen nemen een baan buiten de kunstwereld, bij Vodafone bijvoorbeeld. Vaak doen ze dat bewust, om helemaal te kunnen afkoppelen van hun kunstenaarschap. Anderen gaan les geven, die willen in die andere baan toch in de kunstwereld blijven.” Inmiddels heeft SAM haar werkterrein verruimd, door samen te werken met cultuurhuis AINSI en deel te nemen aan cross overs met Setheater, toneelacademie en kunstacademie. Met ’t Brandweer heeft de stichting sinds vorig jaar ook een eigen expositieruimte. Daar is vanaf 5 september de tentoonstelling Een hemels atelier, naar een idee van provinciaal conservator Ad Himmelreich. Vijf kunstenaars werken na elkaar aan een installatie, waardoor ’t Brandweer enige tijd als atelier

Atelierbeleid elders Behalve Maastricht is SittardGeleen de enige andere stad in Limburg met een gericht atelierbeleid. Vier jaar geleden werd aan de Leijenbroekerweg het Kunstencentrum ingericht, tegenwoordig Stadslab Sittard-Geleen genoemd. Daar zijn twaalf ateliers/bedrijfsruimtes voor kunstenaars en creatieve ondernemers. In het Stationskwartier heeft het Stadslab nog eens negen ruimtes gevuld. Op de wachtlijst prijken 42 namen. Heerlen wil na enkele mislukte tijdelijke initiatieven alleen nog investeren in structurele oplossingen. Er is geen officieel beleid, maar er is wel budget beschikbaar. Een van de mogelijkheden is het voormalige Philips-complex waar de stad zich vooral wil richten op ateliers voor podiumkunsten. Venlo heeft sinds enkele jaren de cultuurwijk Q4 met zo’n 35 ‘broedplaatsen’, maar kent geen officieel atelierbeleid. Wel is de stad “alert op mogelijkheden die zich voordoen”, aldus een woordvoerder.

in gebruik is. Himmelreich: “Het zijn kunstenaars met heel verschillende oeuvres, dus het zal een verrassing worden hoe het uitpakt. Het enige wat ze overeenkomstig hebben, is de fragiliteit van hun werk.” Waarom zo’n feuilletonachtige aanpak? Himmelreich: “Vanwege de lol van het experiment, om de laboratoriumfunctie van het atelier te benadrukken en om vanuit de kunstenaarsgroep een cadeau aan te bieden aan SAM. Dat ze over een atelier kunnen beschikken, hebben ze per slot van rekening aan SAM te danken.” ‘Het hemels atelier’ van 6 september (opening 17.00 uur) t/m 5 oktober in ’t Brandweer (Capucijnenstraat 21 Maastricht 043 3614561). Open van wo t/m zo van 12.00 tot 17.00 uur.


Maar waar woont

Bouwput Rijksmuseum. foto’s Huub Beurskens

Als jongen van 17 keek Huub Beurskens (Tegelen, 1950) op naar Amsterdam. Dáár gebeurde het. Inmiddels woont hij er zelf ruim dertig jaar, een periode waarin de stad onherkenbaar is veranderd. En niet ten goede, constateert Beurskens. “Men verwacht van nieuwkomers respect voor het nationale cultuurgoed, terwijl men er zelf allerminst tevreden mee is.” door Huub Beurskens

A

ls twee kleine kinderen repten we ons verrukt en gulzig van de ene zaal naar de andere. “Hier!” “Moet je kijken!” “En dit!” “Nee, dit!” “Maar dan hier…!” Binnen tien minuten waren we door alle zalen gestormd. Mijn toenmalige academievriend en ik. Speciaal met de trein van Tilburg naar Amsterdam gereisd voor de Kienholz-expositie in het Stedelijk Museum. 1970. Na de complete overrompeling en onderdompeling kon het

beginnen, het tot in de details bekijken van onder meer The Beanery, The State Hospital, Back Seat Dodge, The Illegal Operation. Dat de expositie te zien was in het Stedelijk, betekende op zich al veel. Als kunststudenten waren we ons bewust van de cultuurhistorische impact van het gebouw, van die institutie aan de Paulus Potterstraat, van de kwaliteit van de collectie, waarvan topstukken zoals die van Cézanne, Kandinsky, Mondriaan, Malevich, Matisse, Wouters, Van Velde en Kitaj vrijwel altijd te zien waren. We

18

hielden van de gelede centrale trap die er fysiek toe bijdroeg dat je verwachtingsvolle hart nog sneller ging kloppen. We kenden de internationale reputatie van de vorige directeur. Een roemrijk verleden dat volop doorleefde. Achteraf gezien lag het meeste ervan trouwens niet eens ver achter ons, al ervoeren we dat indertijd anders. Jongens waren we toen het pas zestien jaar geleden was dat Lucebert de toegang tot het Stedelijk werd ontzegd omdat hij in keizerkleren zijn poëzieprijs in ontvangst kwam

nemen. Dat Amsterdam vijf jaar later mijn eigen woonplaats zou worden en ik dus bijna dagelijks als ik dat wilde het Stedelijk Museum evenals het Rijksmuseum zou kunnen bezoeken, daarvan had ik geen vermoeden. Inmiddels woon ik meer dan een kwart eeuw op luttele passen van waar Nescio’s Titaantjes “heele zomernachten” tegen het hek “te leunen en honderd uit te boomen” stonden, evenals vlakbij het huis van Willem Witsen bij wie de Tachtigers over de vloer kwamen.

Aan het park verderop had Mondriaan het atelier waar hij zijn ‘bomen’ schilderde. En op wandelafstand staat het huis van Rembrandt. Dagelijks varen er tientallen toeristenboten door het water van de Zwanenburgwal. Al vanaf dat ik in Amsterdam woon, ken ik de volgende anekdote: “And over there is the house where Rembrandt lived”, zegt de gids in de rondvaartboot. “And where does he live now?”, vraagt een Amerikaanse toerist. Sinds ik in Amsterdam woon, geef ik er wekelijks drie dagen les op een middelbare school, in kunsten cultuurvakken die meedoen voor het eindexamen. Was dat in mijn tijd maar al zo geweest! En had ik als cultureel geïnteresseerde en artistiek getalenteerde scholier maar zelf in Amsterdam gewoond! Dat laatste heb ik vaak gedacht, vanuit de herinnering aan hoe ik als Limburgse jongen van zeventien Amsterdam zag als de plek waar het gebeurde. Je wilde de cultuur van die stad omvatten terwijl je er zelf door werd omvat. Amsterdammers, zeker zij die zich als ‘rasecht’ beschouwen, vinden gauw dat alles buiten Mokum iets van en voor boeren is. Dat is natuurlijk onterecht. Maar het wordt stuitend zo gauw Amsterdam in feite onderdoet voor andere steden in Nederland en voor plekken elders op de wereld. Wie momenteel in Amsterdam woont of de stad bezoekt, kan niet anders concluderen dan dat de stad aandoet als een armzalige puinhoop. De stad ligt op de schop. Het Centraal Station, schepping van Pierre Cuypers uit Roermond, staat al jaren in de steigers. De ruimten voor, achter, ten westen en ten oosten van het station zijn bouwputten vol geïmproviseerde, aldoor nieuwe tijdelijke doorgangen en omleidingen. Het gebied van en om de Leeuwarderweg, aan de overkant van het IJ,


hij nu? ‘Op artistiek gebied is Amsterdam nog slechts een minimaal traject, omgeven door rommel en gestommel’

ligt volkomen met zichzelf overhoop. Terug in het centrum wordt het Rokin gedomineerd door opnieuw bouwputten en kranen. De Vijzelstraat is dankzij de aanleg van de nieuwe metrolijn de straat geworden waar je heen moet om er bij aandrang tot zelfmoord wegens depressie de laatste twijfels te laten wegnemen.

Maar zijn dergelijke

vernielingen ter vernieuwing stad niet van alle tijden? Zijn de grote Parijse boulevards soms op organische wijze gegroeid? Vinden wij het niet juist mooi dat je al vanaf de Tiber de route naar de Sint Pieter en zijn Berniniplein voor je ziet, hoewel voor deze Spina uitgerekend onder het bewind van Mussolini complete woonblokken werden afgebroken? Het marmer van de prachtige cosmatenvloeren in veel kerken in Rome is onder meer afkomstig van de sloop van het Forum Romanum. Het is dus van alle tijden, zoals het apocalyptische monster uit de zee en dat uit de aarde of hun equivalenten ook al sinds mensenheugenis bezig zijn met tevoorschijn komen. En ik moet erkennen dat ik hier en daar resultaten

zie die de moeite waard zijn, zoals het nieuwe gebouw van de openbare bibliotheek aan de Oosterdokskade, ontworpen door Jo Coenen, en het feit dat het stadsarchief het voormalige bankgebouw De Bazel heeft betrokken. Maar er is meer dat me verontrust aan en in het huidige Amsterdam. Een vwo-leerling doet er, als het meezit, zes jaar over om te kunnen gaan studeren. Zes zeer belangrijke, want sterk vormende onderwijsjaren, waarin uiteindelijk moet worden gekozen voor een waarschijnlijk levensbepalende studie. Welnu, de leerlingen aan wie ik momenteel in Amsterdam lesgeef missen, wellicht zonder dat zelf goed te beseffen, op het gebied van beeldende kunsten en aanverwante zaken de toegang tot bijna alles wat ik zelf dacht te missen als scholier die ver van Amsterdam woonde, veertig jaar geleden! Het Rijksmuseum werd eind 2003 op de zuidvleugel na geheel gesloten wegens verbouwing. Inmiddels is het duidelijk dat deze verbouwing zeker tot 2013 zal duren. Uiteraard zijn De Nachtwacht en Het melkmeisje, net als een stel andere topstukken,

Bouwput Scheepvaartmuseum.

19

nog te bezichtigen, maar binnen een uurtje ben je door de hele collectie heen. Er valt niets nieuws meer voor jezelf te ontdekken, want alle schilderijtjes of beelden waar meestal niemand naar staat te kijken, zijn of opgeslagen of uit logeren gegeven. Zonder het te laten merken schaam ik me tegenover jongeren en toeristen nu al jaren voor dat minimale traject dat is omgeven door rommel en gestommel. Nog geen twaalf maanden na het Rijks sloot ook het Stedelijk zijn deuren. Om tijdelijk onderdak te vinden in het voormalige postgebouw bij het CS. Het gegeven dat dit onderkomen als tijdelijk is bedoeld, wordt intussen ook al weer jaren niet onder stoelen en banken gestoken: nog nooit zo’n onderkomen zooitje als museum voor moderne kunst in een grote stad gezien! Is het een wonder dat er alleen tweederangs exposities te zien zijn, zoals onlangs die van of over Warhol? Vlakbij is het Scheepvaartmuseum, waar je in een mooi gebouw op een prima plek heel wat visuele informatie kunt vergaren over de onomstotelijke betekenis van de zeevaart voor de

geschiedenis van Nederland. Het sloot anderhalf jaar terug eveneens zijn deuren. De heropening wordt midden 2010 verwacht. Dan maar terug, het centrum van de stad in, naar het Paleis op de Dam, het voormalige Raadhuis. Je moet eromheen lopen en naar binnen gaan om het midden van de Hollandse 17de eeuw te begrijpen. Je moet de beelden op de timpanen zien, in de Burgerzaal opkijken naar Vrouwe Justitia, net als Joost van den Vondel over de vloer lopen met de plattegrond van de werelddelen waaraan Australië ontbreekt, kunnen zien waar je moest zijn voor handelszaken of je voorstellen wat vreemdelinge Elsje Christiaens van het fonkelnieuwe Stadhuis als laatste beelden in haar leven heeft gezien. Elsje was in 1664 als achttienjarige vanuit Jutland naar Amsterdam gekomen om er werk te vinden. Toen dat na twee weken nog niet was gelukt, begon haar ‘slaapvrouw’ moeilijk te doen over de huur. Ze wilde Elsjes schamele bezittingen in beslag nemen en sloeg haar met een bezemsteel. Elsje verloor haar zelfbeheersing en sloeg van zich af met een bijl. Vergeefs probeerde ze vervolgens ook een einde aan haar eigen leven te maken door in het water van het Damrak te springen. Aangezien het recht zijn loop eiste, werd ze levend uit het water gevist, voorgeleid en veroordeeld. Pal voor het nieuwe stadhuis werd ze door de beul publiekelijk gewurgd. ‘Heb je dat gehoord?’ ‘Wat?’ vroeg Rembrandt aan zijn buurman aan de Rozengracht, waar hij, niet al te best bij kas, in 1656 een huurwoning had betrokken. Hij pakte zijn tekenspullen, bister, pen, penseel. Met een roeiboot liet hij zich over het IJ zetten om er op de Volewijk aangedaan

op te kijken naar het lichaam van Elsje en er een tekening te maken van hoe ze hoog aan een paal vastgebonden hing, met de blikkerende bijl naast haar levenloze gezicht. Misselijkmakende meidagen waren het, daar in het midden van de Gouden Eeuw, aan de overzijde van het open havenfront. Uiteraard wil ik geen galgenveld terug aan de noordoever van het IJ. Maar ook het paleis, dat voormalige raadhuis op de Dam, is momenteel in restauratie.

Deze slecht of niet

geregisseerde samenloop van omstandigheden in de hoofdstad van Nederland zou wel eens gevolgen kunnen hebben waar geen toverkruid van voorlichting, overleg, buurtwerk, discussieprogramma’s en inburgeringprojecten tegen opgewassen is. Uitgerekend in jaren die qua cultuur cruciaal lijken en dat voor jongeren ongetwijfeld zijn, niet alleen voor de assertieve blonde advocaatsdochter op het Barlaeusgymnasium, maar evenzeer voor de Turkse jongen op het vmbo in Noord of voor de Marokkaanse hangpuber in Slotervaart, juist nu zijn de beelden die de stad en in het bijzonder het oude hart ervan in cultureel opzicht van zichzelf biedt, die van een verprutst heden, een heden dat paradoxaal op de schop heet te moeten omwille van de toekomst voor een verleden. Dat is eens te meer bedenkelijk als je beseft dat het precies de belangrijke instituties voor een beeldcultuur zijn die nu jarenlang niet of slechts gedeeltelijk toegankelijk zijn en grote delen van hun collecties niet kunnen tonen, terwijl precies een zeer groot, toenemend deel van de Amsterdamse schooljeugd opgroeit in gezinnen en families met een sterk


Lara Schnitger

* Luis Penin | Los diez mandaniemteos | 110 x 250 cm | oLieverf/acryL oP doek

Theo Schroijen | Sphinxlunet 101E 6221 JK Maastricht | Geopend: op afspraak | Tel. 06 10625212 | [email protected]

Primavera-Art

caos calmo

20


inkijk Röntgenfoto van kussend stel in glas-in-lood door Wim Delvoy

Bouwput Stedelijk Museum.

beeldvijandig geloof. Niet dat ik denk dat de jeugd bij de musea, als deze volledig operationeel en toegankelijk waren, de deuren zouden platlopen! Het gaat mij om de presentie en presentatie. Om cachet. Waar het Amsterdam nu aan ontbreekt, is uitstraling, uitstraling van duur. “We zijn juist hard aan het werk, aan het graven, boren, timmeren, beton storten, bouwen aan de toekomst voor de herhuisvesting en stabilisering van precies traditie en duur!”, hoor ik roepen. Maar ‘duur’ kun je niet plannen, duur is net zomin iets van en voor de toekomst als van en voor het verleden. Duur manifesteert zich alleen in het heden en een verprutst heden kun je niet meer inhalen en goedmaken. Ach, Amsterdam. Misschien is juist hier, in deze stad met zo’n rijk verleden, goed te zien wat er overal in Nederland plaatsvindt. Ook in mijn geboorteplaats Tegelen. Men is daar bijvoorbeeld in het Maasveld woningen gaan bouwen omdat het zo’n mooi gebied was: een van de talrijke desastreuze pogingen om een uitzicht te bezitten waarvan je alleen kunt genieten en waar je ‘duur’ kunt ervaren als je het juist níet bezet! In 2001 werd de gemeentelijke zelfstandigheid van Tegelen opgeheven. Vanaf toen hoort de plaats bij de gemeente die sedert eeuwen als rivaliserend werd ervaren, Venlo. En precies toen ook werd, met het oog op de ‘ontsluiting van de toekomst’, begonnen met de aanleg van een autoweg die niet alleen een aanslag is op de strook

natuurgebied langs de grens, maar die met zijn hoge dam visueel en dus letterlijk een barrière vormt tussen Tegelen en Venlo; waar je voorheen gewoon door en verder kon kijken en gaan, is dat alleen nog mogelijk via enkele onderdoorgangen. Het uitzicht is een halt toegeroepen met het oog op de toekomst. Alom en aldoor worden het heden en de concrete individuele, fysieke aanwezigheid daarin veronachtzaamd en overgeslagen ten behoeve van een voortdurende, hijgerige belofte van een ‘straks’. Tegelijkertijd wordt er, vanuit het gevoel dat het paard van Troje al onomkeerbaar binnen de muren is gehaald, koortsachtig, haast panisch gewerkt om niet achterop te raken en de cultuur voor de toekomst veilig te stellen. In allerijl stelt men in de eigen vesting een batterij naar binnen gerichte canons op. Men verwacht van nieuwkomers respect voor het nationale cultuurgoed, terwijl men hun geen andere indruk geeft dan dat men er zelf allerminst tevreden mee is, dat men aan de toekomst meer waarde hecht dan aan het heden en verleden en onophoudelijk naar voren vlucht. Het heden is dakloos wanneer er een huis voor de toekomst van zijn verleden in aanbouw is. Als Amsterdammer kom je zo goed als nooit op het idee om een rondvaart te maken. Maar zo gauw je dat bedenkt, wordt het tijd om jezelf te trakteren. Ik loop een afvaartsteiger op. Het dak van de Toon Hermans is geopend. De boot voert me via

21

de grachten naar het IJ. Over de driehonderdvierenveertigste sterfdag van Elsje Christiaens zwijgt de microfoonstem van de gids, net als over de verbouwing van het station en de aanleg van de noordzuidlijn onder het water dat we bevaren. De Toon Hermans draait het Oosterdok in. Rechts op de hoek zien we het voormalige postgebouw, al jarenlang het tijdelijk onderkomen van het Stedelijk. Even verderop Coenens nieuwe Openbare Bibliotheek. Aan bakboordzijde het nagebouwde VOC-schip, dat hier voor Renzo Piano’s groene NEMO ligt gedurende de periode dat het Scheepvaartmuseum wordt verbouwd. We bereiken de Oudeschans. De Montelbaanstoren. Twijfel begint te knagen. Ik vind Amsterdam nog steeds een van de mooiste en intiemste steden die ik ken. Zeker op een prachtige meidag. Dan naderen we de Sint Anthoniesluis en de brug tussen de Sint Anthoniebreestraat en de Jodenbreestraat. Ik ben kinderlijk opgewonden. En ja, hoor: “And over there is the house where Rembrandt lived.” Nee, ik mag, ik kan me nu niet inhouden: “Maar waar woont hij nu?” Even is het zo goed als donker. Dan zijn we op het water van de Zwanenburgwal. “Hé, Limburger! Wat doe jij daar?” roept iemand van de kant. “Jij woont toch hier?” De gids kijkt verstoord. Het is niet alleen de voorjaarszon die me doet kleuren. Huub Beurskens is schrijver en beeldend kunstenaar. Dit essay werd voorgedragen tijdens de Dag van het Essay in Maastricht, georganiseerd door Bindels & Van Melick en het Huis voor de Kunsten. Een weerslag van die dag verschijnt als boek ‘Uit het isolement 1968-2008’.

The Family of Man door Wido Smeets

H

et plaatsje Clervaux in Luxemburg heeft twee beroemde zonen. De bekendste is Bernard van Clervaux, een invloedrijk heerschap dat in de 12de eeuw opriep tot de Tweede Kruistocht. De ander is Edward Steichen (1879-1973), eigenlijk een stiefzoon want geboren in het naburige Bivange. Maar het is Clervaux waar hij zich onsterfelijk heeft gemaakt. Edward Steichen emigreerde op jonge leeftijd naar de VS waar hij van 1947 tot 1962 de afdeling fotografie van het Metropolitan Museum of Modern Art in New York leidde. In het MoMA realiseerde hij in 1955 zijn levenswerk: de fototentoonstelling The Family of Man. Terwijl de wereld door de Koude Oorlog tot op het bot was verdeeld, probeerde Steichen met de universele taal van de fotografie de mensen dichter bij elkaar te brengen. Voor de expositie kreeg hij uit de hele wereld het onwaarschijnlijke aantal van vier miljoen foto’s toegestuurd. Daaruit selecteerde hij werk van 273 fotografen. Onder hen de Magnum-celebrities, maar ook onbekende toppers uit andere werelddelen. Uit Nederland werden foto’s van Emmy Andriesse, Ed van der Elsken en Cas Oorthuys opgenomen. The family of man reisde vier jaar over de wereld en trok negen miljoen bezoekers. Sinds 1994 worden de foto’s in het kasteel van Clervaux tentoongesteld, als eerbetoon aan de geëmigreerde Luxemburger. De over twee verdiepingen uigestalde foto’s is een soort resumé van het 20e eeuwse humanisme, een ode aan de menselijke waardigheid. Uit de (zwartwit) foto’s spreken vitaliteit, toewijding en optimisme. Nee, Steichen had geen oogkleppen op. Er is ook onderdrukking te zien, armoede, honger en crisis, maar die thema’s worden er niet zo genadeloos uitgevent als in onze tijd. Vergelijk The Family of Man maar eens met het cynische circus van World Press Photo, dat ironisch genoeg deze zomer eveneens te zien was in Clervaux. Wie opziet tegen de lange Ardennenrit gelieve de trip naar Clervaux te combineren met een bezoek aan het Musée d’Art Moderne Grand-Duc Jean in Luxemburg, kortweg Mudam. Het strenge gebouw van architect I.M. Pei lijkt zich twee jaar na de opening te schikken naar de kunst die erin wordt getoond. En die is in elk geval tot eind september niet te versmaden, met exposities van Candice Breitz, die in foto en film reageert op pop-iconen als Marilyn Manson, Grateful Dead en Michael Jackson, en voormalig Turner Prize-winnaar Grayson Perry die ons inwrijft dat bij serieuze kunst veel te lachen valt. Maar de attractie van Mudam is en blijft de inpandige gotische kapel met glas-in-loodramen van röntgenbeelden van Wim Delvoy. De van plaatstaal aaneengelaste kapel van Delvoy, bekend van zijn getatoeëerde varkens, biedt een heel andere kijk op de Family of Man die we met zijn allen zouden moeten vormen. Ik vermoed dat die hele familie der mensen hem zelfs geen snars interesseert. ‘The Family of Man’ in Château Clervaux. www.thefamilyofman.lu Candice Breitz, Grayson Perry (t/m 22/9) en de kapel van Wim Delvoye (permanent) in Mudam, Luxemburg-stad. www.mudam.lu


Getuigen: Belijders en Martelaren

vrijdag 19 t/m zondag 21 september 2008

concerten, theatervoorstellingen, lezingen, films en meer in historische locaties in Maastricht, met o.a.

· The Cardinall’s Musick · Les Muffatti · Studium Chorale · Limburgs Symfonie Orkest, solisten en Brabant Koor o.l.v. Ed Spanjaard · Marcel Verheggen · Gothic Voices · Donatienne Michel-Dansac · Sivan Perwer · Schola Mariana · Kamerkoor Maastricht · La Reverdie · Koehne Quartett · Ensemble Agimont · Léon Berben · Schola Maastricht · Daniël Kramer · Pino de Vittorio · Severin von Eckardstein · intro | in situ · Michael Finnissy (als speciale gast op vrijdag)

Musica Sacra Maastricht Cultuurweekend in het buitenhuis van Nederland

UITbalie 043 3505555 · www.musicasacramaastricht.nl

MSM08 Zuiderlucht 250x363mm DEF.indd 1

21-08-2008 15:29:53

22


Weg met de iconen

Het prijswinnende Musac-museum in Castilla y León.

Weinig zichzelf overschreeuwende pretgebouwen die misbruikt kunnen worden in de concurrentiestrijd der steden, luidt de opgeluchte conclusie bij de veertig ontwerpen van de Mies van der Rohe Award 2007. Een expositie in Heerlen laat zien dat de nieuwe generatie architecten vooral zoekt naar artistiek vormgegeven oplossingen voor gebouwen met een eigen noodzaak. door Ludo Diels

V

olgens Ludwig Mies van der Rohe was bouwkunst niets anders dan in ruimte gevatte tijdswil. Levend, afwisselend en nieuw. In zijn publicatie Bürohaus uit 1923 houdt de uit Aken afkomstige grootmeester van het modernisme een pleidooi voor het idee dat de primaire taak van de architectuur niet schuilt in het bedenken van vormen, maar in het tot uitdrukking brengen van de constructie en tijdgeest. Van der Rohe (1886-1969) typeerde zijn tijd als niet pathetisch. Het ging niet om grootse gebaren, maar om nuchterheid, zakelijkheid en werkelijkheidszin. Anonimiteit – ook die van de architect – werd door hem getypeerd als een belangrijke karaktertrek van

zijn tijd. Prangende stijlkwesties waren in het door Mies van der Rohe voorgestane modernisme niet meer aan de orde. Elke tijd zijn eigen architectuur. In die zin vormen de veertig genomineerde projecten van de Mies van der Rohe Award 2007 een interessante uitdrukking van de huidige Zeitgeist. Een tijdgeest waarin de mediageile ego-architectuur van de jaren negentig kennelijk heeft plaatsgemaakt voor een multifunctionele en interactieve architectuur die, volgens de jury, iets wezenlijks bijdraagt tot de bewustwording over de rol van architectuur in de Europese stad. Diversiteit vormt een sleutelwoord in de expositie van de veertig mededingers naar de Award, die nu te zien is in Schunck-Glaspaleis in Heerlen. De tweejaarlijkse Mies van der Rohe Award bevat werken van zowel bekende

23

architecten als opkomende talenten. Juist deze afwisseling is verfrissend. Grootheden als Zaha Hadid, Norman Foster en David Chipperfield kruisen de degens met vrijwel onbekende architecten zoals Matija Bevk en Vasa Perovic uit Slovenië, verantwoordelijk voor de wiskundefaculteit van de universiteit van Ljubljana. Volgens de jury werden de geselecteerde werken niet zozeer beoordeeld op hun architectonische schoonheid maar vooral of het gebouw beantwoordde aan zijn door de opdrachtgever gestelde programma van eisen. Winnaar van de Mies van der Rohe Award werd uiteindelijk het duo Luis Mansilla en Emilio Tunón uit Madrid voor het felgekleurde MUSAC – museum voor contemporaine kunst in Castilla y León. Voor wie in Heerlen

driedimensionale presentaties verwacht of meent via touchscreens, renderings en andere interactieve media te beginnen aan een verkenningstocht van de huidige Europese architectuurpraktijk, valt deze tentoonstelling rauw op het dak. Het is vooral veel lezen en kijken. Spartaans bijna. Maar door het brede palet aan voorgestelde projecten – van bruggen tot musea, van klooster tot documentatiecentrum – wordt het een alles behalve saaie ontdekkingstocht langs een aantal gebouwen uit de EU. De getoonde werken te typeren op terugkerende stijlelementen of heersende modes is onbegonnen werk. Daarvoor oogt het geheel te eclectisch. Zowel computergeconstrueerde blobvormen komen voor als ook conventionele gebouwen in traditionele materialen, het grote gebaar bestaat naast

de ingetoomde vormentaal, transparante bouwsels die licht, lucht en ruimte ademen staan naast massieve mastodonten. Als er al een conclusie te trekken valt, dan is het dat er geen eenduidige stijl bestaat, maar een verzameling van naast elkaar staande gebouwen zonder een schijnbare expliciete schatplichtigheid naar een architectuurstijl. Wel valt op dat ecologische projecten, met veel groen, zoals de Ecoboulevard of Vallecas uit Madrid, opgeld doen. Hetgeen ook betekent dat de scheiding tussen architectuur en stedenbouw steeds minder duidelijk is. De laatste decennia vervullen spraakmakende gebouwen een icoonfunctie voor een stad of regio, met Gehry’s Guggenheimmuseum in Bilbao als stereotiepe voorbeeld. Architectuur wordt zo steeds meer onderdeel van de cultuurindustrie en citybranding: de om zich heen grijpende concurrentiestrijd tussen steden. De tentoongestelde werken in Heerlen vallen aangenaam buiten deze zich veelal overschreeuwende pretgebouwen. De expositie biedt vooral van artistiek vormgegeven oplossingen voor een gevoelde noodzaak. Zo is er een bijzondere overdekte markt te zien in Barcelona en een markant strandpaviljoen in Kopenhagen. Wie wil weten wat er op dit ogenblik speelt in de Europese architectuurarena mag dit overzicht in Schunck-Glaspaleis niet missen. De getoonde ontwerpen geven een adequaat beeld van wat Van der Rohe “scheppingen van de tijdswil” noemde. Een tijd waarin de veranderende Europese context onder architecten een fascinerende zoektocht naar nieuwe identiteiten oplevert. Mies van der Rohe Award 2007, van 22 augustus t/m 2 november in Schunck-Glaspaleis Heerlen. www.glaspaleis.nl


nieuwe bundel rosalie sprooten Op zondag 7 september presenteert Uitgeverij TIC de nieuwe verhalenbundel Bijna Alledaags van Rosalie Sprooten in onze boekhandel. Aanvang: 15.00 uur. Vrij toegankelijk

2008

activiteiten activiteiten activiteit en activiteiten activiteiten activit

Neanderthalers in Europa t/m 28 september 25x Vriendschap, expositie en loterij 25 jaar vrienden, 25 kunstenaars, 25 kunstwerken t/m 26 oktober Obie Oberholzer reist Alphons Hustinx na Reizen door Zuid-Afrika, toen (1934) en nu t/m 26 oktober Collectie Servais Hutschemakers 4 oktober t/m 11 januari 2009

het parcours In het weekend van 13 en 14 september vindt in Maastricht voor de twaalfde maal Het Parcours plaats, de opening van het nieuwe culturele seizoen. Bij selexyz dominicanen kunt u op zondag terecht voor een tweetal optredens. Van 15.00 - 15.30 uur: Maos en Neker Van 16.40 tot 17.00 uur: Opera Comique.

lezing rascha peper Op zondag 21 september geeft de succesvolle schrijfster Rascha Peper een lezing over haar nieuwe roman Vingers van Marsepein.

Dit dorp, ik weet nog hoe het was… Veranderingen op het platteland van Noord- en Midden-Limburg 1 november t/m 22 maart 2009

Limburgs Museum Keulsepoort 5, 5911 bx Venlo 077 3522112 | www.limburgsmuseum.nl

Aanvang: 14.30 uur. Vrij toegankelijk.

al onze activiteiten vindt u op www.selexyz.nl

dominikanerkerkstraat 1 maastricht tel. (043) 367 12 11 www.selexyz.nl ook iedere zondag open van 12.00 - 17.00 uur

24


Ensemble 88 speelt de Beethovens van straks

Jos Kamp: “De muziek die nu wordt gemaakt is veel rijker, gevarieerder en inventiever dan vroeger, minder rationeel ook.” foto Ermindo Armino

Twintig jaar strijdt artistiek leider Jos Kamp met Ensemble 88 aan het front van de hedendaagse kamermuziek. “Sommige stukken zijn niet alleen voor het publiek als oesters, wij hebben ze zelf ook moeten kraken.” door Emile Hollman

H

et is zowat de andere kant van het muzikale spectrum dan waar André Rieu zijn publiek met soepele melodieën en spectaculaire decors aan zich bindt. Niemand zal roepen dat het promoten en uitvoeren van hedendaagse kamermuziek een dankbare taak is. Toch antwoordt artistiek leider Jos Kamp van Ensemble 88 afgepast op de vraag wat de inspanningen van het kamerorkest voor hedendaagse muziek heeft opgeleverd: “Een groot aantal nieuwe composities en een eigen publiek dat met verbazing en enthousiasme reageert.” Wat vergt het eigenlijk om het ensemble in de lucht te houden? “De beoefening van deze muziek heeft een heel aparte problematiek. Je moet de

waarde ervan steeds weer bewijzen. Daarvoor heb je overtuigingskracht nodig en doorzettingsvermogen. Ieder weldenkend mens begrijpt dat nieuwe muziek een must is. Maar het kunnen laten horen van deze muziek kost in alle fasen moeite: het maken (de componist), het voorbereiden en uitvoeren (de musici) en het zich openstellen ervoor (de luisteraar). Wij vormen het medium tussen componist en publiek; communiceren met allebei, confronteren hen met elkaar.” Er is, zeker vergeleken met de aandacht voor blaasmuziek, weinig aandacht en waardering voor moderne muziek. En nu roept minister Plasterk ook nog dat gezelschappen die weinig mensen trekken zich moeten afvragen of subsidies goed worden besteed… “Ik vind zijn optreden heel teleurstellend. Hij moet zich

25

als minister maar eens beter verdiepen in de materie van cultuur. En politieke dooddoeners als ‘wat vindt de massa ervan’ en ‘wat kost het’ proberen te vermijden.” Van alle kanten wordt gerept over cultuurverschraling. Heeft Ensemble 88 daar in zijn pioniersrol als eerste last van? “Ik denk niet dat de cultuur verschraalt. We leven in een snelle turbulente tijd en misschien dat daardoor de indruk van oppervlakkigheid wordt gegeven. Waar de muziekensembles een probleem hebben, slaat dat meestal op onze ‘kijkcultuur’. Popmuziek en jongerencultuur profiteren daar optimaal van; ze zijn zeer bedreven in het gebruik van technische middelen en effecten, kijk maar naar een festival als Lowlands. De klassieke avant-gardemuziek vraagt een andere instelling. Daarvoor moet je kunnen luisteren en enigszins geestelijk elitair zijn, al wordt het steeds verkeerd opgevat als ik dat zo zeg. Ik bedoel niet dat arbeiders er niet naar kunnen luisteren maar dat je er voor open moet kunnen staan. Er is een tijd geweest dat de avant-gardemuziek verder van het publiek stond. Dat is natuurlijk inherent aan avantgarde. Maar de muziek die nu wordt gemaakt is veel rijker, gevarieerder en inventiever dan vroeger, minder rationeel ook. Zij kent meer verschillende stijlen dan ooit in de geschiedenis. Een componist als Arvo Pärt en de minimal music zijn inmiddels geaccepteerd.” Jullie zijn het enige professionele ensemble in Limburg en voeren vaak werk uit van componisten uit de regio. Is dat een erezaak? “Meer een noodzaak en een maatschappelijke plicht. We hebben een rol als ambassadeur om de infrastructuur in deze te bevorderen.” Hoe is het gesteld met de kwaliteit van nieuwe

composities? Er wordt beweerd dat die technisch moeilijk zijn. “Ik tracht uiteraard kwaliteit te herkennen, maar programmeer ook om het oordeel aan de luisteraar over te laten. Het oordelen op korte termijn is aan de luisteraar. De tijd zal leren hoe duurzaam de waarde van een nieuw werk is. Ikzelf heb de ervaring dat wat technisch moeilijk is na enige tijd wel speelbaar blijkt. Sommige stukken zijn niet alleen voor een vers publiek als oesters; wij hebben ze zelf ook moeten kraken.” Waarmee zou de moderne muziek in deze provincie verder nog gediend zijn? “Ons streven, onze strategie is om letterlijk en figuurlijk een vaste plek in het provinciale culturele veld te behouden en uit te bouwen. Maar daarvoor moet de tolerantie van de politiek omgebouwd worden tot acceptatie en betrokkenheid. Over het algemeen is cultuur een behoudende aangelegenheid in Limburg. Je hebt de koren, de fanfares, de cultuur in de dorpen, de middenstand die erbij floreert; wij moeten duidelijk maken dat het noodzakelijk is dat er nog iets naast bestaat.” Stel, Maastricht is in 2018 Culturele Hoofdstad. Wat zou dan jullie mooiste bijdrage kunnen zijn aan dit evenement? “De vergelijking met ons komende euregioconcert – het Portret van Pierre Bartholomée - dringt zich op. Wij zouden in Maastricht nieuwe muziek van internationaal niveau kunnen brengen die in opdracht van de stad voor ons is geschreven. Gevolgd door concerten in de Euregio en daarbuiten, in Brussel, Eupen, Aken en Luik. Over tien jaar laten wij horen wie de Beethovens van dat moment zijn!” Ensemble 88 speelt 13/9 tijdens Het Parcours en op 12/10 in de St.Janskerk beide in Maastricht. www.ensemble88.nl

per voi | viaggi italiani e piu’

Per voi, voor u. Italiaanse reizen op maat. Reizen en vakantie in en naar Italië. Persoonlijke adviezen en begeleiding. www.pervoi.eu [email protected] (043) 32 53 861

Coiffeurs

BOSCHSTRAAT 46 zonder afspraak BOSCHSTRAAT 48 MAASTRICHT op afspraak 043 325 58 64 alleen voor mannen

Genomineerd Victor de Stuersprijs 2008

TRANS FORM

ARCHITECTEN

WWW.TRANS-FORM.NL


Podium

Zie ook de Agenda en www.zuiderlucht.eu

Geleen / Roermond

Lumiere highlights www.lumiere.nl Vanaf 7 augustus | North by Northwest | Hitchcock’s meest entertainende meester-

Luistercursus klassieke muziek

werk met Cary Grant opnieuw in de bioscoop

Van levensvreugde tot melancholie, gepassioneerd of dromerig: klassieke muziek her-

Vanaf 14 augustus | Mongol | Het spectaculaire verhaal van Djengis Khan

bergt een scala aan gevoelens en emoties en is als geen andere kunst in staat gevoelige

Vanaf 14 augustus | There Will Be Blood | Overweldigende Oscarwinnaar op herhaling.

snaren te raken, zeker als u weet hóe u moet luisteren...................

Vanaf 21 augustus | L’Heure D’ete | Luchtig Frans familiedrama met Juliette Binoche.

Cursussen in Geleen en Roermond door Maurice Wiche (dirigent en recensent)

Vanaf 21 augustus | La Graine et le mulet | Het nationaal en internationaal geroem-

www.luisterlezing.nl / 045 5217629

de immigrantendrama eindelijk in Lumière. Meer informatie op www.lumiere.nl

Maastricht

www.uitburo.nl/maastricht

Cultuurhuis AINSI

Maastricht

Festival Zomeravonden 13 t/m 17 augustus www.zomeravonden.nl KUMULUS – centrum voor kunsteducatie Korte modules | Multidisciplinair en thematisch | Kumulus Zaterdagacademie Nieuw: Global Jazz | Jazzdans/streetdance/salsa | Vanaf 1september 2008 Zelf je eigen Homestudio beginnen?| Lighthouse of Music! Zomerworkshops Kinderacademie | 14 &15 augustus | Herbenusstraat Kijk voor aanvullende informatie op : www.kumulus.nl

3JKLTNVTFVN.BBTUSJDIU 1BMB[[PWFS[BNFMFOWBO 7SPFH*UBMJBBOTFLVOTUJO /FEFSMBOE

FFOFFFVXTFTDIJMEFSLVOTU VJUEF;VJEFMJKLF/FEFSMBOEFO NJEEFMFFVXTFTDVMQUVVSLVOTUOJKWFSIFJE XXXCPOOFGBOUFOOM

#POOFGBOUFONVTFVN .BBTUSJDIU

26


‘n Dubbele passie voor Aad de Haas Geloof maar dat er op Goede Vrijdag 1949 duchtig gevloekt is in de kerk van Wahlwiller. Die dag verwijderde schilder Aad de Haas (1920-1972) op last van bisschop Lemmens zijn kruiswegstaties uit de kerk. Deze maand wordt de lijdensweg van Christus én die van De Haas verklankt in een nieuwe passie. door Emile Hollman

Z

e kijken elkaar even aan, de componisten Arno Dieteren en André Stolwijk. Dat de Wahlwillerpassie een eerbetoon is aan Aad de Haas, staat buiten kijf. Maar of we de passie van circa anderhalf uur ook als een statement moeten opvatten? “Ach”, relativeert Arno Dieteren, “het speelt allemaal zestig jaar geleden. Aad de Haas heeft de herplaatsing van zijn staties zelf niet eens meer meegemaakt. Maar het gevecht van de kunstenaar, zijn lijden, zijn verbanning, zijn omgeving waarin hij wel of niet wordt opgevangen, zijn vrouw die uit de Bijbel voorlas terwijl hij aan de staties werkte, dat alles heeft de passie mede bepaald.” Het verhaal van De Haas en zijn uit de kerk van Wahlwiller verwijderde kruisweg hoort inmiddels tot de canon van de Limburgse geschiedenis. In 1946 krijgt de dan nog relatief onbekende schilder een opdracht om in de Sint Cunibertuskerk in het dorp Wahlwiller bij Vaals een kruisweg te maken. Vermoedelijk werden gekende decorateurs als Charles Eijck, Henri Jonas en Joep Nicolas overgeslagen omdat De Haas een pleitbezorger had in de persoon van pater Mathot uit het naburige Wittem. Hij was bovendien goedkoper dan de concurrenten. Aad de Haas, kritisch katholiek, schildert een achttal heiligenfiguren en brengt op de triomfboog de apocalyptische ruiters uit het boek Openbaring aan. Dan volgen de staties op losse panelen die van de kerk tot op

de dag van vandaag een toeristische attractie hebben gemaakt. Genereus maakt de kunstenaar een kruisweg van zestien staties, voor de prijs van veertien. De bonuspanelen betreffen de Judaskus en de Verrijzenis. Zo’n drie jaar werkte De Haas aan het project. Waarna tot zijn verbijstering een aantal critici, die tijdens de oorlog op de hand van de bezetter waren en het werk van De Haas entartet hadden verklaard, een hetze begonnen die tot een landelijke polemiek leidde. Om een lang verhaal kort te maken: ze slaagden in hun opzet door het Heilig Officie in Rome ervan te overtuigen dat het werk van De Haas beledigend zou zijn voor de waardigheid van religieuze onderwerpen. De Roermondse bisschop Lemmens dwong De Haas zijn staties te verwijderen. “Nu voegen ze in Wahlwiller een geheel nieuwe statie toe aan de kruisweg”, foeterde de kunstenaar. “Getiteld: Onze lieve heer vliegt de kerk uit.” Pas in 1980 zou de kerk de schilder rehabiliteren en de staties worden teruggeplaatst. De Wahlwillerpassie is een traktatie van de Stichting Limburgse Componisten en ontwerper/schrijver Geert Setola die het libretto voor zijn rekening nam. In de wereldberoemde passies (Mattheus, Johannes) is er sprake van drie rollen: die van de verteller, Christus en het volk. Deze klassieke rolverdeling is hier aangepast: Christus en De Haas spreken uit één mond en het volk biedt ook onderdak aan stemmen van kunstenaars en bouwcommissies. Net als in de Mattheuspassie wordt de

27

De Judaskus, een van de staties van Aad de Haas in het Cunibertuskerkje in Wahlwiller.

emotionele context in Wahlwiller geleverd door muziek en niet door acteurs; je hóórt enkel hun stemmen. Dertien componisten droegen allen een stukje muziek van maximaal vier minuten bij aan de passie. “Het kwam erop aan om te verklanken zonder na te schilderen, verbanden leggen zonder te beschrijven wat al geschilderd is”, zegt Stolwijk. De passie start met het Duitse bombardement op Rotterdam, de geboortestad van De Haas, in 1940. André Stolwijk verklankte die door twee versies van het Wilhelmus uit te spelen tegen het Horst Wessellied. Hans Meeuws koos voor de fuga om de vlucht uit Rotterdam muzikaal vorm te geven en Henry Konsten componeerde een aria die de wisselwerking tussen wanhoop, passie en hoop laat horen door een sopraan, twee klarinetten en een contrabas. Zo kozen alle componisten voor een stukje uit Setola’s passieverhaal. Hoewel ze vrij werden gelaten in hun composities, bewaakte Dieteren de spanningsopbouw en hield hij de verscheidenheid aan kleur en idioom in de peiling.

In een enkel geval hebben componisten op elkaar gewacht. Marcel Siebers componeerde zijn kwartet voor blazers nadat Ton Verhiel zijn trio voor blazers klaar had. André Stolwijk spreekt van een staalkaart: “In de passie kun je horen hoe hedendaagse Limburgse componisten met muziek bezig zijn.” Dieteren zelf kruipt tijdens de epiloog, waarin de apocalyptische ruiters van De Haas voor het voetlicht treden, achter het orgel om al improviserend

het moment te celebreren. Mooie opmaat voor componist John Slangen om het ex morbo assurgere, het opstaan uit de doden, te verklanken. Want daar was het uiteindelijk allemaal om begonnen: muziek en dus leven te blazen in de erfenis van Aad de Haas Uitvoeringen op 27/9 en 28/9 en op 4/10 en 5/10 in de Cunibertuskerk te Wahlwiller door ensemble Helicon, organist Gerard Sars en sopraan Janice Jackson. Info 043 – 4082519.

werken uit de collectie van Jo en Marlies Eijck werk van kunstenaars uit de jaren ‘60 - ‘80, met een verrassende bijdrage van hedendaagse kunstenaars.

Hedge House K a s t e e l W i jl r e open donderdag en vrijdag van 11.00-17.00 uur. nieuw! ook elk 2e weekend van de maand van 14.00-17.00 uur. hedge house • kasteel wijlreweg 1 • 6321 pp wijlre tel 043 450 26 16 • www. hedgehouse.nl


Theu Boermans, ‘n sater

Theatermaker Theu Boermans is terug bij af nu zijn Theatercompagnie geen subsidie meer krijgt. Een portret van een complexe persoonlijkheid op een kruispunt in zijn leven. “Je moet ook jezelf bestrijden, dat is een kwestie van ontwikkeling.” door Ruud Linssen

V

orig jaar met Theu Boermans (Willemstad, 1950) in de tuin achter zijn huis in Amsterdam-Zuid. Het gesprek ging over de voorstelling Ajax in de uitvoering van zijn gezelschap de Theatercompagnie. Als regisseur verbindt Boermans het thema van Sofokles’ tekst - verraad door de eigen gemeenschap – aan de moderne jacht naar succes. “Het is een behoorlijk dilemma in deze kapitalistische samenleving, waar je slaagt als je met zo weinig mogelijke investering een zo hoog mogelijk rendement behaalt. Dat betekent dat je spelletjes moet spelen, politiek moet bedrijven, anderen het gevaarlijke werk laat opknappen, en zelf met de revenuen gaat lopen. Kijk naar de hedgefunds rond ABN AMRO: een paar mensen vullen hun zakken. Het zal ze een rotzorg zijn dat daardoor zoveel duizend banen met gezinnen naar de kloten gaan. Die ethische kaders vallen totaal weg, het kapitalisme kent die niet. En dat komt bij Ajax – want het is al zo oud als Methusalem – naar voren. Ajax strijdt voor de gemeenschap omdat hij daarin gelooft.” De laatste vijftig jaar was er sprake van een zeker evenwicht tussen het eigenbelang en de gemeenschap. En nu lijkt dat… “…verstoord te worden. Precies. Kijk naar de crisis van de PvdA. Het hele marktdenken wordt steeds erger. Ergens zit er een moreel probleem: neem ik verantwoordelijkheid voor de

gemeenschap, of niet. Je bent een beetje dommig als je dat tegenwoordig nog doet. Dan ben je naïef.” Ben je naïef? “Ik leid een groot toneelgezelschap, waarin ik me druk maak dat iedereen zich zo goed mogelijk kan ontwikkelen. Dat is ook een beetje achterhaald. Het gaat om de profilering van de regisseurs, de schrijvers. Je zit zelf ook met het dilemma. Zoals iedereen om me heen. Daarom kies ik zo’n stuk als Ajax, omdat ik de devaluatie bespeur van wat wij liefde, vertrouwen noemen.” We komen te spreken over een plan uit de jaren negentig voor een volkstheater in Venlo, de stad waar Boermans opgroeide. Zijn vader Frans Boermans (19171999), misschien wel Limburgs beste liedjesschrijver, pleitte indertijd voor zo’n theater. Zoon Theu: “Het was zijn droom. Ik heb dat toen in Venlo voorgesteld en geprobeerd de financiering rond te krijgen. Maar de gemeente was zo labbekakkig. Terwijl ik eigenlijk vond dat de stad het aan hem verplicht was. Dat is precies waar het in Ajax over gaat. Mijn vader heeft nooit geld gevraagd voor zijn theaterwerk, hij deed het voor de Venlose gemeenschap. Het is niet gelukt. Dat heeft hij heel teleurstellend gevonden. Ik ook. Zo’n wethouder had er eer moeten inleggen om dat voor elkaar te krijgen.” Ruim tien jaar later zit Boermans junior in eenzelfde situatie. De Theatercompagnie is het slachtoffer geworden van het nieuwe subsidiebeleid van minister Ronald Plasterk.

28

Theu Boermans: “Als je de zin van je bestaan zoekt in bevestiging door andere mensen, ben je ver van huis.” foto Franco Gori

Zowel het Fonds voor de Podiumkunsten als de Amsterdamse Kunstraad heeft zijn aanvragen voor subsidie afgewezen. Ze hebben de grond onder zijn gezelschap weggeslagen. Het fonds oordeelt keihard over de Theatercompagnie. De laatste vijf jaar zou er een artistieke “verschraling en vervlakking” zijn opgetreden. Het gezelschap

ontbreekt het aan “een aansprekend acteursensemble en zelfreflectie”. Alleen de kwaliteit van Boermans staat volgens het Fonds boven de kritiek, als voormalig leider van de “legendarische toneelgroep De Trust” (opgegaan in de Theatercompagnie) en toneelvader van talloze inmiddels doorgebroken acteurs. De gemoedstoestand van

Boermans heeft veel weg van een shock. “Ik ben verbijsterd. Het is erg laakbaar, allerlei argumenten zijn hier bij elkaar geschraapt. We hebben acteurs, zoals Anneke Blok, die overal geloofd en geroemd worden. Het geld heb ik juist aangevraagd om het ensemble verder uit te breiden. Ik kan niet anders concluderen dan dat het hier om toneelpolitiek gaat.


met mededogen

perron poëzie Hoe? Hoe zal ik u beminnen? Haal ik de harde hand van stal of heeft u liever eerst muziek en wijn en ruis van nepsatijnen lakens?

”Als je je hart aan iemand geeft dan moet het gebroken worden.”

We gaan beroep aantekenen. Als het niet lukt, ben ik mijn geloof in de wereld kwijt.” Niet alleen de parallel met zijn vaders Volkstheater ligt voor het oprapen, ook die met Ajax. Boermans, beduusd: “Inderdaad.” Binnen de Nederlandse kunstwereld heeft Theu Boermans zich gemanifesteerd als schrijver, muzikant, acteur en filmmaker. In die laatste rol is hij bezig met de voorbereidingen van een film over Gijsbrecht van Amstel. De draaidagen in Roemenië staan, als de financiering rondkomt, gepland voor de eerste drie maanden van 2009. Meer dan als filmmaker geldt Boermans als toneelregisseur die geschiedenis maakte in het naoorlogse theater. Met voorstellingen die als mokerslagen op de toeschouwers inwerkten. Als kunstwerken die naar zichzelf verwezen, maar tegelijk als betonrot waren in onze traditionele zekerheden. Wat is waarheid, wat is de zin van het leven – zonder genade heeft Boermans huisgehouden in de antwoorden op deze Grote Vragen.

M

aar nu maakt hij de indruk van een mens die zichzelf terugvindt op zijn eigen puinhopen. Niet als misantroop, maar als een sater die grinnikt om het gespartel van mensen, inclusief hemzelf, in het leven als een betekenisloze chaos. “Het is komisch naar mensen te kijken. Waar rent dat allemaal heen, en achteraan. Met welke overtuigingen vullen ze hun leven, en bereiken ze precies het tegenovergestelde van wat ze nastreven. Dat absurdisme.” Eén vraag, in zowel maatschappelijke als filosofische betekenis, hangt boven zijn hoofd. Wat nu? Daar gaan in essentie zijn meest recente voorstellingen over, zoals Ajax en dit jaar De eenzame weg van Arthur Schnitzler. Het zijn “kritische kanttekeningen” van

Boermans bij de ik-cultuur die in de plaats is gekomen van de christelijk-conservatieve maatschappij die hij met tal van generatiegenoten jarenlang heeft bestreden. Via klassieke toneelteksten is Boermans op zoek gegaan naar het antwoord. “Waarschijnlijk doe ik het omdat de mens zich alleen gelaten voelt. Het moet op te lossen zijn, los van religies. Binnen een humanistische Weltanschauung moet een mate van solidariteit te vinden zijn. Het cynisme voorbij. Ik weet ook wel dat het allemaal niet waar is, dat de mens zichzelf een beest is. Ik zeg ook niet dat het te vinden is.” Tijdens een vervolggesprek, op een terras aan het Amsterdamse Museumplein, maakt hij de koppeling tussen deze maatschappelijke zoektocht en zijn persoonlijke leven. Sinds hij enkele jaren geleden scheidde van filmregisseur Paula van der Oest verdelen ze de zorg voor hun kinderen over de week. Die aanpassing heeft onmiskenbaar een weerslag op zijn denken gehad, erkent Boermans. “Het gaat mij om hoe je in het leven staat. Ben je voor jezelf op de wereld of ben je voor anderen op de wereld. Dat is een twijfel.” Vroeger was je vooral aan het afbreken. Nu leg je de accenten op z’n minst anders. Is dat sinds je scheiding? “Dat zal beslist een invloed hebben gehad. Maar ik ben altijd een bouwer geweest. Het werken met acteurs heb ik altijd net zo belangrijk gevonden als het maken van goede voorstellingen. Hoeveel milder ik ook ben geworden, ik verkoop nog steeds hetzelfde. Wat dat betreft is er niet zoveel veranderd. Maar je moet ook jezelf bestrijden, dat is een kwestie van ontwikkeling, dat je ook kritisch bent naar jezelf. Maar de basisprincipes zijn nog precies hetzelfde, het is alleen wat minder zwart-wit. De grijstinten zijn ook oneindig interessant, ze maken de zaak rijker en genuanceerder.”

Maar heeft die ontwikkeling in je denken te maken met je kinderen? “Het is niet zo dat ik plotseling van geloof ben veranderd. Het zijn niet alleen mijn kinderen, maar ook andere kinderen om me heen. En dan hoe mijn generatie… hoe mensen bezig zijn om in een voortdurend gevecht alles tegelijk te willen: én een carrière, én kinderen én welstand én meedraaien én succesvol zijn. En natuurlijk zijn kinderen altijd het slachtoffer daarvan. Ikzelf ben net zo als de mensen om mij heen.

Toen ik gescheiden was, heb

Zal ik voor u een bok doen toebereiden in zijn eigen melk? Mijn hoeven zet ik in uw vlees. Mijn woede reageer ik af op officieren uit mijn leger. Fijne spijzen voor de lekkerbek. Schuimgebak laat ik verkruimelen. Rosbrief door de gieren bijten. Het land wens ik te drenken: bier en wijn. Hoe zal ik u beminnen? Nu of later, tegenwoordig, onvoltooid? Ik ben uw kater en zo plooibaar als een tafelkleed. CHRÉTIEN BREUKERS Chrétien Breukers (Leveroy, 1965) is dichter, uitgever en tekstschrijver. Richtte samen met Ton van ‘t Hof het literaire weblog en uitgeverij De Contrabas op (www.decontrabas.com) Recente bundels: Korte geschiedenis van het voorafgaande (2005) en Tongebreek & Niemendal (2008). In 2006 verscheen 25 jaar Nederlandstalige poëzie, 1980-2005, in 666 en een stuk of wat gedichten, een bloemlezing uit het werk van debuterende dichters sinds 1980.

Perron Poëzie wordt mede mogelijk gemaakt door:

Defauwes

ik meteen gezegd: ik wil die en kinderen zien opgroeien. Dat is nooit een punt geweest. Ik ben gewoon te dol op kinderen, ik weet dat ze een vader en een moeder nodig hebben. Ik zou het niet eens kúnnen,om te zeggen: ‘Daaag kinderen, ik ben weg’. Als ik in het buitenland op een hotelkamer zit, dan mis ik ze. Ed Spanjaard dirigent | Marije Nie dans | Ziggurat-ensemble Maar dat is toch ook egoïsme? Ik Bartók Danssuite ben er niet voor de kinderen, de Loevendie Jubilation Jump (wereldpremière) kinderen zijn er voor mij.” Loevendie Sic Vita Stravinsky Petroesjka (versie 1947) Is dat zo? “Ik bedoel, waarom maakt een Di. 2 sept. Maastricht, Theater aan het Vrijthof uitverkocht Concert met koninklijk tintje in feestelijke ambiance. mens kinderen? Jij wilt toch Wo. 3 sept. Maastricht, Theater aan het Vrijthof kinderen hebben, toch niet voor 20.15 uur | ` 30 | T 043 3505555 | www.theateraanhetvrijthof.nl die kinderen? Kinderen hebben Vrij. 5 sept. Heerlen, Theater Heerlen daar toch niet om gevraagd?” 20.00 uur | ` 30 | T 045 5716607 | www.parkstadlimburgtheaters.nl Volgens mij gooi je de ruiten Za. 6 sept. Sittard, Stadsschouwburg Sittard-Geleen in van je wat je eerder in dit 20.00 uur | ` 30 | T 046 4524400 | www.uitbalie.nl gesprek hebt opgebouwd. Hij lacht. “Ja, dat is ook zo. www.limburgssymfonieorkest.nl Alles is het tegenovergestelde van wat waar is. Het zijn 21-08-2008 allemaal illusies. Ik hou van mijn LSO | ADV ZUIDERLUCHT SEPT 2008.indd 1 kinderen, waarschijnlijk meer dan mijn kinderen van mij. Het gaat er niet om of iemand van jou houdt, het gaat erom van wie jij houdt. De bevestiging dat iemand van jou houdt, waar wij allemaal naar hunkeren, is van veel minder belang. Als je de zin van je bestaan zoekt in Shlomo Mintz dirigent | solist andere mensen, die jou moeten Mozart ouverture Don Giovanni bevestigen, dan ben je wel ver Mozart vioolconcert nr. 4 van huis. Dat moet per definitie Brahms symfonie nr. 1 kapot. Ik bedoel, als je je hart Vrijdag 17 oktober Maastricht, Theater aan het Vrijthof aan iemand geeft dan moet het 20.15 uur | ` 30 | T 043 3505555 | www.theateraanhetvrijthof.nl gebroken worden. Dat is een Zaterdag 18 oktober Kerkrade, Theater Kerkrade ijzeren wet.” 20.00 uur | ` 30 | T 045 5716607 | www.parkstadlimburgtheaters.nl

Jubileumconcerten 125 jaar

14:42:53

Mintz&Mozart

www.limburgssymfonieorkest.nl

29

www.zuiderlucht.eu cultureel maandblad september 2008 LSO | ADV ZUIDERLUCHT SEPT 2008.indd 2

21-08-2008 14:42:56

Agenda

Items voor de agenda bij voorkeur digitaal aanleveren, vóór de 15e van de maand: [email protected]

Architectuur, mode en vormgeving > Hasselt – Ten dans gevraagd. Van 13/9 t/m 4/1. Modemuseum Hasselt Gasthuisstraat 11. www.modemuseumhasselt.be > Heerlen – Expositie met genomineerden Mies van der Rohe Award. Van 22/8 t/m 25/9. Instant Urbanism. Van 22/8 t/m 2/11. Marjolein Guldemond met Optrek. Van 22/8 t/m 25/9. Glaspaleis www.stadsgalerijheerlen.nl > Luik – Internationale Design Biënnale Luik 2008. Van 26/9 t/m 29/10. Op diverse locaties in de stad. www.designliege.be > Maastricht - State Alpha, on the architecture of sleep. Van 29/6 t/m 5/10. Changing Ideals. Van 25/10 t/m 1/3. Nederlands Architectuurinstituut Maastricht. www.naimaastricht.nl > Venlo – ‘Van mij’ Zomertentoonstelling met Angelique, Pipp en Anouk. t/m 18/9. Lei Alberigs Museumkapel.

14/09. Van Abbemuseum. www.vanabbemuseum.nl > Eindhoven – Artismybusiness. com Mark Rooker. Van 31/5 t/m 7/9 in Galerie Judy Straten Eindhoven. www.galeriejudystraten.nl > Eupen – Ostbelgischer IKOB-Preis 2008. IKOB-museum. www.ikob.be > Grathem – De Ballade van de Natuur. Uitwisseling Beeldende Kunst Midden Italië en Midden Limburg. 6/9 en 7/9 in Kapittelsbos. www.kunstencultuurleudal.nl >Gulpen –Zomerexpositie. Van 3/8 t/m 7/9. Galerie de Auw Sjoekelaatfabriek. www.auwsjoekelaatfabriek. nl > Hasselt –1% water en onze toekomst. Van 29/6 t/m 28/9 in Z33, Zuivelmarkt 33. www.z33.be > Heerlen – Aad de Haas. Een persoonlijke iconografie. Van 22/8 t/m 2/11. Jeroen Evertz met Madison Mystery charger. Van 22/8 t/m 2/11. Glaspaleis. www.stadsgalerijheerlen.nl > Heerlen – Ode aan de vergankelijkheid. Foto’s van José Aerts. Kapel Atrium Ziekenhuis. www.trouvaille-art.nl > Helmond – Speelgoedkastelen uit grootvaders tijd. Van 13/7 t/m 16/10, locatie Kasteel. Gemeentemuseum Helmond. www.gemeentemusuemhelmond.nl > Herkenbosch - Overzichtsexpositie Jan van Helden op 13/9 en 14/9 in kasteel Daelenbroeck. > Heusden-Zolder – Outside–Inside. Van 22/8 t/m 10/9. CC Muze, Galerie de Stijl. www.galeriedestijl.be > Horst – Openingsexpositie. Van 7/9 t/m 2/11. Galerie Judy Straten.

www.theateraanhetvrijthof.nl > Maastricht – Werk van Luis Penìn van 11/9 t/m 11/10. Galerie Stevens www.galeriestevens.nl > Maastricht – Het Hemels atelier. Van 6/9 ( opening 17 uur) t/m 5/10. ’t Brandweer. www.maastrichtnet.nl > Maastricht – Kumulus. Open Dag Beeldende Kunsten. 14/9 van 11-15 uur. www.kumulus.nl > Machelen-aan-de Leie – Zomertentoonstelling. T/m 21/9. Raveelmuseum. www.raveelmuseum.be > Margraten – Kunstroute langs galerie Groot Welsden, atelier Hans Bekkers, atelier Henk Speth, Wanda Reuiff en YART. 20 en 21/9 van 13-20 uur. www.y-art.eu > Nijmegen – Luxe en decadentie, leven aan de Romeinse Goudkust. Van 23/8 t/m 4/1 2009. Museum Het Valkhof. www.museumhetvalkhof.nl > Roermond – Bloesem van de steen. Beelden van Piet Berghs. Van 14/9 t/m 30/11. www.pietberghs. nl Seven Scenes met werk van Paul Koppers. Van 22/6 t/m 20/10. Stedelijk museum. www.roermond.nl > Roermond – Da van Dalen, Luc Peeters. 14/9 t/m 2/11. DZD art gallery. www.dzdart.nl > Schimmert – Carin de Kok, Jet Nuy, Anneke Coppoolse, Petra Wolf en Edith Madou van 7/9 t/m 26/10. De Kunstwinkel, Hoofdstraat 65. www.members.home.nl > Sittard – Serge Onnen, Champagne scissors holes. Van 12/7 t/m 19/10. Lara Schnitger & my Barbarian. Van 30/8 t/m 30/11. Museum Het Domein. www.hetdomein.nl > Sittard – Siiri Spronken en Thomas Junghans. Tentoonstelling en

werk van Johannes van Vugt, Tobias Duysens en Anna Chevelenko. Van 27/6 t/m 23/8. Galerie New Untitled. www.galerienewuntitled.nl > Venlo – Hoezo rechtlijnig? Florentijn Bruning en Margo Nelissen. Op 14,21 en 28/9 en op 5/10 van 14.00 tot 18.00 uur. Kamer voor Kunst. www.kamervoorkunst.com > Venray – What’s on a man’s mind – Olaf Mooij. Van 8/6 t/m 14/9. Odapark, www.odapark.nl > Well - 50 Jaar beeldhouwkunst in Zimbabwe. Van 15/6 t/m 12/10. World Art House. www.worldarthouse.nl > Wellerlooi – Expositie Gemma Leys. Tot 28 december in Hostellerie De Hamert. www.hamert.nl > Wittem – Tentoonstelling Akos Sziraki, Diana Ramaekers en Serge Gangolf in Klooster Wittem. Van 6/9 t/m 28/9. www.kunstdagenwittem.nl

> Venlo –Foto’s religieus erfgoed van Loek Tangel, vanaf 29/3. Dit dorp, ik weet nog hoe het was, van 20/9 t/m 22/3 2009. Limburgs Museum. www. limburgsmuseum.nl

Literatuur > Landgraaf – Literaire avond in kader van Festival Euriade met Werner Janssen over het Dialogisme, 21/10 Theater Landgraaf. > Maastricht – The Maastricht International Poetry Nights, Van 23/10 t/m 25/10. www.maastrichtpoetry.

Fotografie en film

Beeldende kunst > Aijen (Gem. Bergen) – Andries Knevel opent groepstentoonstelling (21 kunstenaars) op 5/10 om 13.30. T/m 22/11. Galerie Pictura. www.galeriepictura.nl > Amsterdam – 125 grote liefdes, topstukken uit 30 Nederlandse Musea. Van Goghmuseum. www.vangoghmuseum.nl > Berg en Terblijt – Bronzen beelden van Valerio Demarchi , realistische fijnschilderwerken van Walter Brems, exclusieve zilverwerken van Thalen & Thalen, van 8/3 t/m 2/11. Werk van Paul Ceulemans en Roman Zakrzeweski, van 29/6 t/m 14/9. Beeldentuin Giardino. www.giardinobeeldentuin.nl > Brussel – Sioux in Paradise van Johan Muyle. Van 12-6 t/m 21-9. Paleis voor Schone Kunsten. It’s not only rock ‘n’roll, baby! Rock vindt een klankbord in beeldende kunst. Van 20-6 t/m 14-9. Paleis voor Schone Kunsten. www.bozar.be > Den Haag – Puur, kunst gemaakt door verstandelijk beperkte mensen. Van 30/8 t/m 7/9. Eva van Voorst van Beest Gallery. www.evagallery.com > Echt – Lei Hannen en Sonja Reedijk, keramiek, grafiek, collages. Galerie Lei Hannen. www.leihannen.nl > Eindhoven – Plug in, t/m april 2009. Living Archive van 15/4 t/m

Foto’s van Jonas Löllman, ‘the moment in between’ in De Glazen Kast in Oud rekem.

Festival Musica Sacra van 19/9 t/m 21/9 in Maastricht.

www.galeriejudystraten.nl > Luik – Tentoonstelling ‘Vijf jaar’ en presentaties van Sylvie Turpin en Marc Wendelski t/m 7 september. Monos Art gallery. www.monosgallery.com. > Maastricht – Marres. Curtain Raiser. Curator: Krist Gruijthuijsen. Van 9/7 t/m 28/9. www.marres.org > Maastricht – Palazzo: vroegItaliaanse kunst in Nederland (1900-1940). Vanaf 7/3. Reisebilder zwischen Leben und Tod. Werk van Roman Signer van 25/5 t/m 18/1. Andre Cadere, Peinture sans fin. Van 10/6 t/m 14/9. A Mon Seul Désir. Van 9/9 t/m 25/1. BACA Laureaat 2008 John Baldessari, tentoonstelling & masterclass van 7/10 t/m 25/1. Bonnefanten museum. www.bonnefanten.nl > Maastricht – Verkoopexpositie met onder meer werk van: Arthur Spronken, Patrick Creyghton, Charles Eyck en Willem Hofhuizen, hele maand september. Kunsthandel Meerveld, Witmakersstraat 1, Maastricht. > Maastricht – ‘Voor altijd’ over liefde op leeftijd van José Aerts. Van 20/10 t/m 1/11. Bovenhal theater aan het Vrijthof.

30

boekpresentatie. Van 21/9 t/m 12/10. Galerie Michel Knops. > Tilburg – Gerhard Richter. T/m juni 2009. Mapping out Paradise met werk van Marc Mulders & Claudy Jongstra. Van 5/7 t/m 16/11. Museum de Pont. www.depont.nl > Valkenburg – ‘1948’, Charles Eyck van 2/3 t/m 7/9. Herman van den Bosch. Van 18/5 t/m 23/11. ‘1948’, kunst in Zuid-Limburg rond 1948. Van 15/6 t/m 17/9. Theo Lenartz, collages en installaties. Van 14/9 t/m 9/11. Museum Land van Valkenburg. www.museumlandvanvalkenburg.nl > Valkenswaard – Siiri Spronken en Thomas Junghans (onder anderen). Galerie Lambèr. Van 31/8 t/ 5/10. www.galerielamber.nl > Venlo – Deutschland/Deutschland. Van 13/6 t/m 7/9. André Dieteren van 13/6 t/m 7/9. Pierre van Soest, van 19/9 t/m 30/11. Golden Horizon. Van 15/6 t/m 17/9. Museum van Bommel van Dam. www.museumvanbommelvandam.nl > Venlo – The two of Me, werk van Rini Ronckers. Op wo en don van 13.00 uur tot 17.00 uur of op afspraak 0611 264477. Galarie Mawu, Maaskade 4. www.koekoek.de > Venlo – Zomerexpeditie met

> Amsterdam – Jasper Groen. Young Identities, portretten. Van 4/9 t/m 28/9. Melkweg Galerie. www.melkweg.nl > Amsterdam – Deep Screen – Art in Digital Culture. Van 30/5 t/m 30/9. Stedelijk Museum. www.stedelijk.nl > Brussel – Zomer van de fotografie. Open kaart, Sony World Photography Awards. Paleis voor Schone Kunsten. Van 21-6 t/m 20-9. www. bozar.be > Eupen – Foto’s van Marin Kasimir. Van 31/8 t/m 16/10. IKOB-museum. www.ikob.be > Heerlen – Ode aan de vergankelijkheid van José Aerts. Van 1/9 t/m 31/10. In de kapel van het Atrium ziekenhuis. www.trouvaille-art.nl > Kerkrade – Foto expositie van Hans Brouns en Korrie Beers. Van 2/9 t/m 20/9. Kruisgangen Abdij Rolduc. > Maastricht – Hete Glassplinters: le Tour d’Afrique. Foto’s van Chris Keulen. Van 18/5 t/m 14/9. Centre Céramique. www.centreceramique.nl > Maastricht - Reisebilder zwischen Leben und Tod. collectiepresentatie van Roman Signer. Van 27/5 t/m 18/1. www.bonnefanten.nl > Oud-Rekem – Jonas Löllman, ‘the moment in between’. Foto’s New York oct-dec 07. De Glazen Kast, Herenstraat 25. Vrijdag-zondag van 14-18 uur. > Roermond – Jubileum expositie Fotokring Midden-Limburg. Van 19/6 t/m 14/9. Stedelijk museum Roermond. www.museum.roermond.nl

Overzichtsexpositie Jan van Helden in kasteel Daelenbroeck in Herkenbosch.

com > Maastricht – Presentatie nieuwe verhalenbundel ‘Bijna alledaags’ van Rosalie Sprooten. Boekhandel Selexys, 7/9.

Muziek > Hasselt – Gabriel Rios, Jef Neve & Kobe Proesmans, 11/9, 20.00 uur. Cultuurcentrum Hasselt. Johnny Cash - a tribute, 14/9, 20.00 uur. Cultuurcentrum Hasselt. www.ccha.be > Heerlen – Tracy Bonham 1/9, Ladycop 12/9, Kayak 25/9, Arid 2/10, Die Krupps 3/10. De Nieuwe Nor. www.denieuwenor.nl > Noord-Limburg – Muziekbiennale Niederrhein. …luisteren naar het landschap. Tal van optredens en concerten in de regio. Van 29/8 t/m 2/11. www.muziekbiennale.eu > Kerkrade – Dag van de blaasmuziek. Op 7/9. www.lbminfo.nl > Landgraaf – The Thunderbirds, 13/9 Theater Landgraaf. Jan Rot 24/10. > Maastricht – Festival Musica Sacra van 19/9 t/m 21/9. www.musicasacramaastricht.nl > Roermond – Scarlattissimo door barokensemble Collegium AD MOSAM. 23/9 Kapel in ’t Zand 20.15


uur. www.admosam.nl > Roermond – Dweijelavond 2008. Op 5/9 om 20.30 uur. Say it loud. Op 6/9 om 21.00 uur. Bloodtrial, far from passive rising tide, make them suffer. Op 12/9 om 20.30 uur. Music mash up. Op 13/9 om 21.00 uur. Friday Comedy. Op 19/9 om 21.00 uur. Pantheon I & supports. Op 20/9 om 20.30 uur. Viberider, Simon & support. Op 26/11 om 20.30 uur. Yum Yum presents… Op 27/11 om 21.00 uur. Van Dik Hout. 24/10 om 21.00 uur. Jägermeister/Macbeth dominance tour. Op 31/10 om 20.30 uur. Friday Comedy. Op 7/11 om 21.00 uur. Azijnfabriek. www.azijnfabriek.nl > Simpelveld – Dag van de blaasmusiek. Op 6-9. www.lbminfo.nl > Venlo – Concert Arno Dieteren en gasten. ‘Einstein’s jaarringen’ (première), compositie van Hans Kockelmans en Arno Dieteren en ‘Eindelijk Los’ (Arno Dieteren). 7/9, 15 uur.Museum Van Bommel Van Dam Venlo. www.vanbommelvandam.nl > Wittem - Scarlattissimo door barokensemble Collegium AD MOSAM. 25/9 Kloosterbibliotheek, 20.15 uur. www.admosam.nl

Podiumkunsten > Hasselt – Weg! Familievoorstelling. Op 14/9 om 14.00 uur. Cultuurcentrum Hasselt. www.ccha.be > Maastricht – Kaatje is verdronken (Alex van Warmerdam). Theatergroep Het Vervolg. Van 30/9 t/m 1/11 in Derlon Theater. www.hetvervolg.nl > Maastricht – De Nederlandse Dansdagen. Theater aan het Vrijthof en diverse locaties. 3,4, en 5 oktober. www.nederlandsedansdagen.nl > Maastricht – Open dag Theater School, 13/9 van 11-14 uur. Om 14 uur

vertoning van de film Een witte ballade van Stefano Odoardi. Op 6/9 en 7/9 in Landschapstuin Op Kapittelsbos. www.opkapittelsbos.nl > Hasselt – Terug naar Expo ‘58 in Brussel. Van 17/4 t/m 21/10 in Het Stadsmus. Guido Gezellestraat 2. www.hetstadsmus.be > Hoensbroek – Maïsdoolhof. Van 14/7 t/m 21/9 in Kasteel Hoensbroek. www.kasteelhoensbroek.nl > Heerlen – Zomerfestival Cultura Nova. Van 29/8 t/m 7/9. www.culturanova.nl > Heerlen – Cultuurbrouwerij. Elke eerste maandag vd maand. www. cultuurbrouwerij.nl > Heerlen – Harrie Geelen. Van 1/10 t/m 16/11. Glaspaleis. www.glaspaleis. nl > Heythuysen – Kunstfietsen. Op 7/9 van 10.00 tot 18.00 uur. www. kunstencultuurleudal.nl > Maastricht – Festival Jong. Van 12/10 t/m 18/10. www.festivaljong.nl > Maastricht – Hillegard von Bingendag. Op 11/10 van 10.00 tot 16.00 uur. Prof. Pieterwillemstraat 39a. www. trouvaille-art.nl > Roermond – Mediaval Ruremonde. Op 6/9 en 7/9. De omgeving rondom de St. Christoffelkathedraal en de Rattentoren. www.museumroermond.nl > Thorn – Onbekende gezichten van Thorn, een verkennings en ontmoetingstocht langs 4 unieke plekken in Thorn. Op 21/9 om 13.00 uur. > Thorn – ‘Kort van stuk’ van Jo Wijnen, gasten Hans Liebregts, Frits Criens, Kwartet Quantazz en Jo Wijnen. Op 28/9 om 14.30 uur. Café-zaal Oad Thoaer. >Venlo – Symposium De toekomst van Q4 in Venlo. Op 19/9 vanaf 15.00 uur in theater De Maaspoort. www.q4.nl >Venlo –Zen in ‘t Bat. 7/9 t/m 20/9. www.parl.nl en www.q4.nl >Wahlwiller – De Wahlwillerpassie. Docudrama over de ontstaansgeschiedenis van de Wahlwiller kruiswegstaties.Op 27/9 en 28/9, op 3/10 en 4/10. Cunibertus kerk. www.limburgsecomponisten.nl > Wittem – Kunstdagen Wittem 2008. Van 6/9 t/m 28/9. Kloosterbibliotheek, Wittemer Allee 32. www.kunstdagenwittem.nl

Atalanta door jongerentheaterhuis Partoet. > Sittard – Dag Monster van jeugd en jongerentheater Het Laagland. Op 12/10. Stadsschouwburg. www.uitbalie.nl

Diversen > Arcen – Fossa Eugeniana, lint in het landschap. Van 24/8 t/m 5/10. Franz Pfanner huis. www.roompot. nl/franzpfannerhuis > Beesel – Inlooprondleidingen in De Historische Groentehof, “een stukje geschiedenis van onze eetcultuur”. 15/7 t/m eind september elke zaterdag en zondagmiddag om 13.00 en 15.00 uur. Rijkel 21. www.vergeteneten.nl > Grathem – Ballade van de Natuur. Ontmoeting tussen Midden-Italië en Midden-Limburg, met kunstenaar Jan C.M. Peeters, violist Paul Winkens en harmonie Sint Agatha. Openlucht-

> Aken – Atelier van Lieshout, Das Haus. Van 13/9 t/m 11/01/09. www.ludwigforum.de > Aken – Gold. Van 27/4 t/m 26/4 2009. Guter Stube Jubiläumsausstellung. Van 10/5 t/m 21/9. SuermondtLudwig-Museum. www.suermondtludwig-museum.de >Aken – Das Couven Museum im Haus Monheim wird 50. Van 10/5 t/m 21/9. Anita Brendgens, Das schwebende Tischgedeck. Van 27/9 t/m 2/11. Couven Museum. www.couven-museum.de > Aken – Bijeenkomst van schrijvers, elke eerste woensdag van de maand. Kulturhaus Barockfabrik, Löhrgraben 22. www.literaturbuero-emr.de > Aken – Zeitenwechsel, Erik van Maarschalkerwaard. Van 18/5 t/m 19/10. Deutschen Zollhaus Grenzübergang Köpfchen. www.zeitenwechsel.eu > Aken – Arthus Leipzig. Van 20/9 t/m 14/12. Schattengalerie. Van 6/9 t/m 8/2. Suermondt-Ludwig-Museum. www.suermondt-ludwig-museum.de > Aken Gold 27/4 t/m 26/4-09. Guter

31

[ Frankrijk ] > Parijs –Graphic Arts. Van 29/5 t/m 1/9. Louvre. www.louvre.fr > Parijs – Bridget Riley t/m 14/9, Peter Doig t/m 7/9, Musée d’Art moderne de la Ville de Paris. www. iht.com > Parijs – Centre Pompidou – Dominique Perrault 11/6 t/m 22/9, Georges Rouault 12/6 t/m 13/10, Jean Gourmelin (18/6 t/m 29/9), Tatiana Trouvé, Mirolslav Tichy 25/6 t/m 29/9. www.centrepompidou.fr

Colofon

[ DUITSLAND ] Werk van Theo Lenartz in museum Land van Valkenburg

Stube. Van 10/5 t/m 21/9. Das schwebende Tischgedeck. Van 27/9 t/m 2/11. Couven museum. www.couvenmuseum.de > Aken – Seite für Seite. Van 24/9 t/m 15/11. Internationale Zeitungsmuseum. www.izm.de > Heinsberg – Zomertentoonstelling Thomas Junghans en Siiri Spronken.. Zo 11-17 uur, vr 15-18 uur. Van 21/9 t/m 12/10. Kunstverein Horsterweg 1. www.heinsberger-tourist-service.de > Herzogenrath – Diana Ramaekers. Lichtinstallatie en tekeningen. Van 3/8 t/m 7/9. Kunstforum Herzogenrath, Bahnhofstrasse 15. www.forumherzogenrath.eu > Kleve –‘Nieuwe Aspecten’ nieuw verworven werk van oa Serra, Penone, Baumgarten, Thorpe, Indiana. Van 8/6 t/m 7/10. Alan Charlton. Van 28/9 t/m 11/1 2009. Museum Kurhaus. www.museumkurhaus.de > Krefeld – Video déjà vu? Van 22/6 t/m 21/9. Museum Haus Lange. www. krefeld.de/kunstmuseen > Köln – Marinus und Heartfield. Van 9/8 t/m 19/10. Museum Ludwig. www.museum-Ludwig.de > Mönchengladbach - Robert Moriis, Notes on Sculpturs. Van 7/9 t/m 16/11. Museum Abteiberg. www. museum-abteiberg.de > Nettetal – Door einander-Durch elkaar. Van 24/8 t/m 11/10. Galerie Petra Nostheide-Eÿcke. www.galerienostheide-eycke.de > Nidda/Bad Salzhausen – Natascha Waeyen, Ulrich Kuhlmann, Rudolf Tschudin, Brele Scholz, Ortrus Sturm: ‘Werkschau Plastische Perspektiven 2008’ .Van 27/8 t/m 6/9. Parkzaal van Bad Salzhausen. www.kunstprojekt.de

Uitgever: Bodosz, Stationsplein 27, 6221 BT Maastricht. Telefoon: 0031 43 3510029 Fax: 0031 43 3500636 Email: [email protected] Hoofdredactie: Wido Smeets Telefoon: 0031 43 3500591 Mobiel: 0031 653 338905 Email: [email protected] Eindredactie: Emile Hollman Telefoon: 0031 43 3500592 Mobiel: 0031 646 052505 Email: [email protected] Commercie en relatiebeheer: Lorraine Witteveen-ter Meulen 0031 630 851148 [email protected] Administratie: Agnes Doughty [email protected] Bankrekening: 93 67 79 675 ISSN: 1875-7146 Zuiderlucht wordt ondersteund door Brand Cultuurfonds en de Elisabeth Strouvenstichting.

vergeten eten

De komkommer door Jac Nijskens

H

et is komkommertijd. De groene komkommer is niet de enige soort. Er bestaan ook gele en witte komkommers … en oerkomkommers. De komkommers die ik op de Historische Groentehof teel zijn oude rassen. De Prins van Oranje of Rembrandt kunnen ze nog gegeten hebben. Oerkomkommers waren waarschijnlijk belangrijke voedselgewassen van de eerste mensachtige. De komkommers werden circa 3.000 jaar geleden op grotere schaal gekweekt. Dat was vooral in het huidige India. Komkommers vonden hun weg naar de Griek Dioscorides en later de Romein Apicius. Het duurde nog tot 1600 voordat de komkommer in Nederland werd verbouwd. Begin 1600 waren de Hollanders al uiterst vakbekwame tuiniers, die in heel Europa in aanzien stonden. In Engeland was de komkommer nog niet gebruikelijk tot 1650. “Concommeren worden in die hoven ghesaeyet / ende wassen gheerne in plaetsen waer den werme is”, zo adviseert Rembert Dodoens uit 1616 om ze onder glas te telen. En exact 400 jaar later is het nog steeds zo, en gaan de Hollandse groenten heel Europa door. Naast mijn Historische Groentehof staat een Zaanse korenmolen uit 1604. Het is toch prachtig, met een blik uit het raam zie ik de korenmolen waarin Rembert Dodoens wellicht nog het meel heeft gekocht. Dodoens zei over de komkommers dat die calorie-arm waren en goed voor de maag. “Cracht ende werckinghe: Concommeren voor spijse inghenomen/ sijn goet der maghen ende den dermen die verhit sijn/ maer gheven seer luttel voetsels (calorie arm)”. De voorouders van Willem Alexander deden zich al tegoed aan “comcommeren”, zeer waarschijnlijk wit van kleur. Vorige week las ik documenten van de hoftuinier van de “Fijn Doorluchtige Hoogheyt, den Heere Prince van Orangien” uit 1696. Hij beschreef teelttechnieken voor het telen van witte komkommers, die toen de voorkeur hadden boven andere komkommers. In de omgeving van Utrecht zijn nog lang de witte en gele komkommers onder platglas geteeld. Circa 80 jaar geleden vond een omschakeling van witte naar groene komkommers plaats. Onze alom bekende groene komkommers is dus nog maar heel recent op de markt. De koele smaak van komkommers biedt een harmonische balans bij pittiger aroma’s. Komkommers kunt u koken of in koude soepen gebruiken. De komkommers zijn ook perfect voor groenten in het zuur. Van de komkommer kun je ook heerlijke raita en tzatziki maken. De yoghurt - komkommer gebaseerde voorbereidingen zijn romig, koel, met laag vetgehalte, heerlijk, en kunnen bij talrijke gerechten worden gebruikt. Probeer ze op lamkarbonades, worst, kip, of zelfs vis.

komkommersorbet Voor 8 personen: sap van een komkommer, 20 ml frambozenazijn, 20 ml water, 8 gram stemgember, een theelepel komijn en 20 gram eiwit. Maak 100 ml suikerwater (gelijke delen suiker en water, met per liter water het sap van een halve citroen). Verwarm het komkommersap au bain-marie tot 60°. Houd het een half uur op 60°. Klop de eiwitten stijf. Meng de overige ingrediënten en voeg het komkommersap erbij. Spatel de eiwitten erdoor. Draai het geheel in de sorbetière tot sorbet. Jac Nijskens is eigenaar van de Historische Groentehof en de Kookboerderij in Beesel. www.vergeteneten.nl


32


z u i d e r l u c h t

Recommend Documents