1
cultureel maandblad | jaargang 3 | januari 2009
zuiderlucht
Bij Monique van Heist is mode geen mode 13 Een nieuwe kijk op Alberto Giacometti 14 Het dorp, wie weet nog hoe het was…? 16 Gerrit Komrij: wantrouw elke theorie! 24 Luik door de ogen van filmbroers Dardenne 32
www.zuiderlucht.eu
cultureel maandblad
januari 2009
Art is creativity. Creativity is DSM
Jowan van Barneveld, Little bird, acryl op doek, 2008, DSM Art Collection
Jowan van Barneveld, Echoes Recente schilderijen en een nieuwe installatie Museum Het Domein Sittard, 24 januari tot en met 5 april 2009 DSM, kantoor Sittard, 26 januari tot en met 28 februari 2009
De DSM Art Collection bestaat uit hedendaagse schilderkunst, beeldhouwkunst, fotografie, glas, keramiek en design. De kernverzameling telt ruim 600 werken van Nederlandse en buitenlandse kunstenaars. www.dsm.com
9459_advDSM.indd 1
12-12-2008 15:28:56
www.zuiderlucht.eu
cultureel maandblad
januari 2009
Krimp
Inhoud
5 Sexy folk van Laïs 7 Waanzinnige kunsten in Gent 8 Ives Maes op de ruïnes van de utopie 11 De muzikale pendel van Astor Piazzolla 13 De bandplooibroek, waarom niet?
kuS_CHFC3
V
oor u ligt een nieuwe Zuiderlucht, het eerste nummer van
de derde jaargang. In een iets kleiner formaat dan gebruikelijk, en zo zijn er nog enkele aanpassingen. Zonder in (typo)grafische bespiegelingen te vervallen, menen we dat Zuiderlucht er
14 Striemen en kerven bij Alberto Giacometti
handzamer en leesbaarder door is geworden. Eens of oneens, we
16 Dorpstraat Ons Dorp
heeft, betekent niet dat we gaan minderen. Integendeel: ZL1 is
19 Time Out of Mind 1
regionaal en tegelijkertijd (inter)nationaal. Dat is geen opgelegd
vernemen het graag van u. Deze krimp, een begrip dat ten onrechte een negatieve lading
09:34
Pagina 1
COMING HOME FOR CHRISTMAS /3 t/m 01.02.09
Stijn Bisscheroux / Paul Bogaert / Titia Ex / Ed Gebski Raph de Haas / Mechteld van der Maesen de Sombreff Dorothée Meddens (en Ronald van der Meijs) / Rob Moonen Paul Vinken / Frans Vogels
gevulder en gevarieerder dan ooit. Niet eerder ook waren we zo pandoer, het gaat vanzelf. Het is 2009, nietwaar.
20 Eilandenarchitectuur
10-12-2008
Die vanzelfsprekendheid is niet overal evident, getuige de opstelling van de Mondriaan Stichting die dit blad als “te breed
Willemstraat 91 a Heerlen Open: do t/m zo 14.00 tot 17.00 uur en op afspraak www.kunstencentrumsigne.nl
georiënteerd” beoordeelt. Tegen dovemansoren valt niet te pra-
22 Nog één keer: Glocal Affairs
ten, we volgen liever de woorden van Gerrit Komrij, verderop in dit nummer: “We kunnen niet over poëzie praten zonder
24 De poëtica van Gerrit Komrij
rekening te houden met wat er in de grote familie van beeldende
28 NL mode in Parijs
toe kunnen voegen.
30 Station ZL met Donya Saed
D
kunst en muziek gebeurt.” En omgekeerd, had hij erop kunnen laten volgen. Hij had er zó een handvol andere kunstfamilies aan
us leiden we u ook in deze Zuiderlucht weer graag van de
31 Aernout Mik in Aken
ene kunstfamilie naar de andere. We surfen van popmuziek via tango naar klassiek, van mode via beeldende kunst naar archi-
32 Het Luik van de Dardennes
tectuur en stedenbouw, van erfgoed via poëzie naar film. Een
34 Agenda
Maasbree, Parijs, Rotterdam en – als laatste, maar niet als minste
En verder:
Out of Mind en we bezoeken ook een virtuele plek, die van een
trip die plaatsen aandoet als Aboe Dhabi, Aken, Beesel, Berlijn, Buenos Aires, Cannes, Dubai, Gent, Ittervoort, Kalmthout, Luik, – Wessem. Er zijn nieuwe rubrieken zoals Willy & René en Time
9 Bofkonten in Siciliaanse Notities 14 Willy & René 19 Cor Deneer in Perron Poëzie 25 Charles Eyck in Inkijk 27 Vergeten Eten 33 RAM door Rowland Jones 35 Geen gedoe in Enkeltje Utopia Cover: ‘Light up Nedinsco’ van Suzanne Berkers. Zie ook pagina 3. foto Wim van Groenendaal
biologisch afbreekbare vluchtelingenkamp. Virtueel? Het kamp bestaat: in het hoofd van de Hasseltse kunstenaar Ives Maes. We beginnen de familiereis in Venlo, waar Suzanne Berkers aan de oever van de Maas het Nedinsco-complex (zie cover) in het licht heeft gezet. Als opmaat naar een lichtgevende museale toekomst van dit unieke gebouw? We blijven het hopen, ook in 2009, het jaar waarvoor we u alle goeds toewensen. WIDO SMEETS hoofdredacteur Reageren?
[email protected]
www.zuiderlucht.eu
cultureel maandblad
januari 2009
)''0jkXXk`e_\kk\b\e mXe[\YcXXjdlq`\b WMC (WERELD MUZIEK CONCOURS) - WWW.WMC.NL VAN 9 JULI T/M 2 AUGUSTUS 2009 LIMBURGSE BOND VAN MUZIEKGEZELSCHAPPEN (LBM): FINALE JONGE SOLISTEN - 28 JUNI 2009 DAG VAN DE BLAASMUZIEK - 12 T/M 14 SEPTEMBER 2009 1STE BONDSCONCOURS 2009 - 17 EN 18 OKTOBER 2009 2DE BONDSCONCOURS 2009 - 24 EN 25 OKTOBER 2009 LBM JEUGDPODIUM - 29 NOVEMBER 2009 KIJK VOOR MEER INFORMATIE OVER DEZE ACTIVITEITEN OP WWW.HKLIMBURG.NL/LBM
DE MUZIEKZAAL
WWW.HKLIMBURG.NL
HET HUIS MET 1000 KAMERS.
www.zuiderlucht.eu
cultureel maandblad
januari 2009
Laïs wil weg van de rode klapstoeltjes
Sexy folk
Op 9 januari speelt Laïs met rock-cellist Simon Lenski in de ‘mijnkathedraal’ van Winterslag. Het wordt een voorproefje van hun nieuwe album dat volgende maand verschijnt. Zangeres Annelies Brosens over de plaat die Laïs gewoon móest maken. “De radiomakers in Nederland vinden onze muziek te ingewikkeld.” door Paul Verstappen
L
angs de ‘steenwegen’ in Kalmthout staan vooral pompeuze villa’s waar zo veel Vlamingen een voorkeur voor lijken te hebben. Hier en daar ontwaar je nog een oud karakteristiek boerderijtje, in een ervan woont Laïs-zangeres Annelies Brosens. Haar woonvoorkeur is misschien wel symbolisch voor de aparte plek die ze met haar collega’s Jorunn Bauweraerts en Nathalie Delcroix van Laïs (Keltisch voor stem) inneemt in de Belgische muziekwereld. Vanaf de doorbraak met de a capella songs op het folkfestival van Dranouter in 1996 staat de groep bekend om zijn drang naar vernieuwing. Laïs maakte de folk sexy en voorzag poëtische, middeleeuwse liedteksten van een eigentijds jasje. “Optreden zonder muzikanten doen we tegenwoordig eigenlijk nauwelijks. Daar raakten we langzamerhand op uitgekeken”, vertelt Brosens. Daarom wordt het groepsgeluid steeds meer ingekleurd door uiteenlopende instrumenten. Simon Lenski is één van de muzikanten waarmee de dames tegenwoordig het podium delen. Lenski, cellist van de avantgardistische rockband Die Anarchistische Abendunterhaltung (DAAU), is volgens Brosens een schot in de roos. “Lenski is zo veelzijdig en experimenteel, dat we hem vooral zijn gang laten gaan. Je moet hem geen beperkingen opleggen, dan voelt hij zich een ingehuurde sessiemuzikant. Als hij te ver gaat, remmen we hem later wel wat af.” Onder de naam Laïs-Lenski speelt het viertal op bijzondere locaties. België kent toch al weinig echte popzalen, waardoor Laïs vooral is aangewezen op de culturele centra. “Die zien er eigenlijk allemaal hetzelfde uit. We wilden wel eens iets anders dan een ‘bak met rode klapstoeltjes’.” Dat kunnen kerken,
De dames van Laïs: Annelies Brosens, Nathalie Delcroix en Jorunn Bauweraerts (vlnr). foto Guy Kokken
kapelletjes en romantische kasteeltjes zijn. Maar ook donkere parkeergarages, industriële complexen of luxe lofts. “Het is een speciaal gevoel om je vooraf om te kleden in de sacristie. Zo kun je makkelijker een intieme sfeer neerzetten. Je merkt ook dat bezoekers extra moeite moeten doen om er naartoe te komen. Daardoor speel je voor een nieuwsgierig publiek, dat open staat voor nieuwe dingen.”
D
e reacties op de ‘intieme concerten’ zijn positief. Brosens: “Steeds vaker horen we: ‘Is er ook een cd met de cello?’” Begin februari moet die eindelijk verschijnen. “Dit is echt een album dat we één keer in onze carrière moesten maken.” De plaat telt tien nummers, een mix van covers en nieuw werk. Die eigen songs kunnen altijd en overal ontstaan. “Vaak brengt iemand wat muziek mee om inspiratie op te doen”. Aan de keukentafel in huize Brosens luisterde men bijvoorbeeld naar het slaaplied Didn’t leave nobody but the baby (beter bekend door het terugkerende Go to sleep you little baby), dat door Emmylou Harris, Alison Krauss en Gillian Welch werd vertolkt in de film O Brother, Where Art Thou? Dat nummer kwam uiteindelijk op de plaat, evenals twee klassieke stukken van de Russische componist Dimitri Sjostakovitsj. Het album dat de Velvet Underground maakte met zangeres Nico was een andere belangrijke inspiratiebron. “Dat is een hele pure plaat met een rauw, ongepolijst geluid. Ik denk dat we daar naar
www.zuiderlucht.eu
op zoek zijn gegaan.” Het huiselijke gevoel tijdens de luistersessies was een belangrijke leidraad voor de nieuwe plaat. “Het moet voelen alsof we in je huiskamer staan.” Er staat ook een pure improvisatie op. “We draaiden ’s avonds in de studio alle lampen uit en zijn met z’n vieren begonnen. Dat is heel bijzonder geworden.” Bij het uitwerken van de nieuwe songs volgt Laïs zoals altijd het gevoel. “Dat gaat puur op het gehoor, we kunnen geen noten lezen. Veel fans zouden graag een partiturenboek bestellen, maar dat is er gewoon niet.” Voor Lenski maakte Laïs een uitzondering. “Bij een Franstalig nummer had hij drie verschillende zangpartijen uitgeschreven. Die zanglijnen zette hij zelf op een cd’tje, zodat we onze partijen konden instuderen.” Het is altijd afwachten hoe het nieuwe geluid van Laïs zal landen bij de liefhebbers. Maar daar staat Brosens eigenlijk niet bij stil. “De radiomakers in Nederland vinden onze muziek te ingewikkeld. Alleen met een toegankelijker nummer kom je op de radio. Platenfirma’s willen er daarom één song uit kunnen pikken. Maar we maken geen plaat om op de radio te komen. We willen gewoon één interessant album maken. Later zien we dan wel wat er van komt.” Laïs-Lenski speelt op 9 januari in de Heilig Hart Kerk in Winterslag (Genk).
cultureel maandblad
januari 2009
%JUEPSQ JLXFFUOPH IPFIFUXBT
#POOFGBOUFONVTFVN .BBTUSJDIU +VCJMFVNKBBS &YJMFPO.BJO4U1BMB[[P +PSEBFOT5IF.BLJOHPGB.BTUFSQJFDF (FKBBHEEPPSEFNBBHE)FUHSPUFDBEFBV 1SPTQFDU1BSL7&MJ[BCFUI1FZUPO #POOFGBOUFOPQ4DIJQIPM
UNNBBSU
XXXCPOOFGBOUFOOM #POOFGBOUFONVTFVN KBBS
Limburgs Museum Venlo
BLANC ET NOIR ET LES COULEURS 15 januari t/m 27 februari 2009 – nieuwe textielinstallaties van Fransje Killaars Gouvernement aan de Maas Limburglaan 10, 6229 GA Maastricht Openingstijden maandag t/m vrijdag, 9.00 - 17.30 uur gesloten tijdens Carnaval
www.zuiderlucht.eu
cultureel maandblad
januari 2009
De waanzin der kunsten
Keisnijden
Het Dr. Guislainmuseum in Gent richt zich op outsiderkunst: beeldende kunst van psychiatrische patiënten. In de expositie ‘Het spel van de waanzin’ ontwaren we tussen de hersenspinsels van theatermensen als Jan Fabre, Eric De Volder en Julien Schoenaerts de geesteszieke personages van Hannibal Lecter en Lady Macbeth. door Tuur Devens
W
at is normaal? Wat is abnormaal? Dat zijn de hamvragen die steeds opnieuw gesteld worden bij de exposities van het Gentse Dr. Guislainmuseum. Gestart als museum van de psychiatrie heeft het zich in twintig jaar tijd gespecialiseerd in outsiderkunst, art brut, en zich de thema’s in de kunsten die gerelateerd zijn aan de psychische gezondheid eigen gemaakt. Dat leidt tot uitdagende perspectieven en zet aan tot andere, artistieke percepties over psychische stoornissen. Daarmee doet het de stichter van het instituut waarin het museum gehuisvest is, alle eer aan. Joseph Guislain, algemeen beschouwd als de eerste psychiater van België, ageerde halverwege de 19de eeuw tegen het gebrek aan zorg voor geestelijke zieken en de manier waarop ze behandeld werden in dolhuizen. Hij wilde in zijn instelling een menswaardige behandeling voor deze mensen. In het gebouw dat nog altijd een psychiatrische inrichting is, bevindt zich het museum. In de tuinen kom je altijd wel een patiënt tegen. Het museum startte met een permanente tentoonstelling over de geschiedenis van de psychiatrie en vooral over de behandeling van mensen met een hoekje af. Dat gaat van keisnijden via koude ba-
den en elektroshocks naar bezigheidstherapie. Geleidelijk aan kwamen er tijdelijke exposities: Gestoorde Vorsten, Pijn, Waanzin is Vrouwelijk, Verborgen Werelden, om er maar een paar te noemen. De collectie outsiderkunst van De Stadshof in Zwolle verhuisde naar Gent en de Prinzhorn-collectie uit de jaren twintig werd tentoongesteld. Nu is er Het Spel van de Waanzin. Over gekte in film en theater, maar ook op schilderijen en in beeldende kunsten. Hoe waanzin en kunsten elkaar bevruchten. Wij kijken graag naar mensen die in een conflict geraakt zijn en daaruit proberen te geraken. Mensen uit balans zijn boeiend om naar te kijken. Op het doek of op het podium zijn ze op veilige afstand van ons. Dan krijgen ze een symbolische functie: ze laten zien wat als (ab)normaal wordt beschouwd, houden ons een spiegel voor, zetten ons aan tot reflectie. Denk aan de klassieke films als Rain Man en One Flew over the Cuckoo’s Nest. Of aan The Idiots van Lars von Trier. En als ze echt helemaal doordraaien dan kunnen we huiveren, lekker huiveren. Groot voorbeeld is natuurlijk Silence of the Lambs, over psychopaat Hannibal Lecter. Heel wat geestesmanken zijn hem in de literatuur, op het podium, in schilderijen en tekeningen en op het filmdoek voorgegaan, en er zullen nog wel veel volgen.
Goran Djurovic, Übersetzung der Übersetzer (2005), collectie kunstenaar.
Julien Schoenaerts, Zonder titel. Collectie Omar Van Meervelde, Antwerpen.
In Het Spel van de Waanzin gaat het om het theatrale spel zelf. Er staat werk van Jan Fabre, en van regisseur Eric De Volder zijn er tekeningen van personages die hij tijdens de repetities uitdenkt. Acteur Julien Schoenaerts tekende ‘hersenspinsels’, beelden die hij in zijn hoofd zag. Is deze Limburgse artiest niet een van die spelers die zich zo inleven in hun personage dat ze die stap door de coulissen van dramatische realiteit naar de werkelijkheid buiten het theater niet meer maken? Zoals Antonin Artaud, icoon van de sociaal niet aanvaarde gekke geniale theatermaker? De nar of de zot kon in vroegere tijden alle normen overtreden, en legde daarmee ook de waarheid of de idiote gedachtekronkels van de vorst bloot. Schilderijen met hysterische vrouwen tonen ons hoe passionele liefdes tot razernij of moord kunnen leiden. Hartstocht of machtsgeilheid leiden tot waanzin, zoals bij Lady Macbeth of bij Johanna de Waanzinnige of Karel de Vijfde. Psychiaters
www.zuiderlucht.eu
en experimenterende wetenschappers nemen de gekte van hun patiënten over, zoals Frankenstein of Dr. Caligari. De gek als symbool voor onze blindheid. Wordt onze zogezegde klare kijk op de wereld niet vertroebeld door machthebbers? Zijn wij ook niet als marionetten aan draden die op het theater van de wereld door god weet welke pervert gemanipuleerd worden, zoals op de schilderijen van de Servische Goran Djurovic? Of is alles maar een enge droom? Kijk naar het meisje op het schilderij van Guy Van Bossche: in haar nachtpon staat ze daar, met een grotesk grijnzend masker, en met haar poppetje. Als een verschijning uit een nachtmerrie, dwingt ze tot reflectie. Over waanzin, over het opgevoerde spel, over wat normaal en abnormaal is. Museum Dr. Guislain, Gent: Het spel van de waanzin. Tot 12/04. www.museumdrguislain.be
cultureel maandblad
januari 2009
Op de ruïnes van
Asiel
“Het idee dat kunst een functie moet hebben, is gevaarlijk terrein”, vindt Ives Maes (Hasselt, 1976). Vier jaar sleutelde hij aan het van ironie tollende concept van een biologisch afbreekbaar vluchtelingenkamp. Inclusief composteerbare landmijnen en toeristische trips. “Met de bus van Refugee Tours ernaartoe, een rondrit door het kamp, foto’s maken van de zielige locals, en hup, retour.” door Wido Smeets
“V
olgens de Verenigde Naties heeft iedere vluchteling recht op 3,5 vierkante meter onderdak. Daar heb ik in mijn bio-afbreekbare vluchtelingenkamp rekening mee gehouden. Ik heb drie prototypen wooneenheden ontworpen, in verschillende kleuren. De meest eenvoudige onderkomens zijn die van golfplaat, materiaal dat verwijst naar het daklozenbestaan maar ook naar het minimalisme in de kunst.” “Voor het Recyclable Refugee Camp (RRC) heb ik ook een doos ontworpen die je volgens allerlei modules kunt vouwen tot woning. Een soort Charles Eames voor daklozen. Ik kwam op het idee toen in België nogal wat asielzoekers hun heil gingen zoeken in kerken. Zo’n doos geeft in zo’n kille kerk toch wat privacy, een gevoel van thuis. Bierbrouwer Freddy Heineken wilde ooit de wereld
bevrijden van daklozen. Hij vroeg architect John Habraken een bierfles te ontwerpen waarvan de hals in de kont past. Met die flessen kun je een muur bouwen. Op de hoeken gebruikte Habraken lege olievaten van Shell, met daarop het dak van een VW-kever. Een proefproject op Curaçao is uiteindelijk niet doorgegaan. Recyclen was toen nog geen thema, en concerns als Heineken, Shell en VW probeerden elders hun afval te dumpen. Met VW-kevers heb ik in 2004 nog een project gedaan in Mexico-City, daar rijden duizenden groen-witte VW-kevers rond als taxi. Op elke auto zit de sticker Sin Plomo, zonder lood. Maar iedereen tankt er loodhoudend, dat is goedkoper. Mede daardoor is de luchtverontreiniging zo agressief dat er binnen enkele weken bloed in je snot zit. Voor die taxi’s heb ik een bio-afbreekbare wieldop ontworpen, een ornament voor hun ecologische inspanningen. Vijf ervan zijn er daadwerkelijk mee uitgerust. Voor het Recyclable Refugee Camp ontwierp ik ook een afbreekbare latrine. En composteerbare vloertegels,
Dutch Pavilion Trilogy (Universal Exhibition Hannover, 2000) vs. Storm (X-Men, 2000), 2008. foto: Ives Maes
www.zuiderlucht.eu
in zeven tinten. Zo kunnen vluchtelingen een mozaïekvloer aanleggen, dat maakt hun onderkomen een stuk huiselijker, nietwaar. Een recycleerbare doodskist was er al, maar een afbreekbare urn nog niet. Lichamen verbranden zelden helemaal, er blijven grotere en kleinere delen over. Daarom heb ik die urn ontworpen in verschillende afmetingen, van S tot XXL. Een vluchtelingenkamp ontwikkelt een eigen economie, dus waarom zou er geen toerisme zijn? In Brazilië en Zuid-Afrika kun je bij touroperators uitstapjes boeken naar favela’s en townships. Met de bus van Refugee Tours ernaartoe, een kort uitstapje, foto’s maken van de zielige locals, en hup, retour. Een retourtje Haifa boeken, waarom niet? Je kunt ook aan een uitwisselingsprogramma denken. Voor twee weken ruil je je villa in Maastricht voor een tentje in een Palestijns vluchtelingenkamp. En vice versa, zo’n Palestijnse familie komt dan in jouw huis wonen.
H
et Recyclable Refugee Camp is een kritiek op sociaal engagement in de beeldende kunst, vooral op het moralistische gehalte ervan. Via de bio-afbreekbare afvalzak, bij jullie ook bekend, kwam ik op het idee van een composteerbare afvalgrot. Ik raakte geïrriteerd door de politiek-correcte kunstopvatting van Michelangelo Pistoletto die beweert dat kunst de bewoners van de aarde dichter bij elkaar moet brengen. Wat hij bedoelt, denk ik, is dat kunst een functie moet hebben. Dat is gevaarlijk terrein. Voor mij is ethiek altijd de vijand geweest van kritiek, dus ik wilde het meest politiek-correcte en geëngageerde kunstwerk als mogelijk maken, als ironisch commentaar. Zo werd de grot een schuilplaats voor vluchtelingen, een bio-afbreekbaar vluchtelingenkamp. Het is een dubbele ironie, ik besef dat ik met dit project ook een geëngageerd kunstenaar ben, tegen wil en dank. Bij aankomst in een kamp krijgen vluchtelingen een cursus in het ontdekken van landmijnen. De strategische waarde van landmijnen is gering: slechts 17 procent van de slachtoffers zijn soldaten. Het effect is meer psychologisch. Dat er om de twee weken zo’n ding ontploft, is bedoeld om de moraal van de burgerbevolking naar beneden te krijgen. Op Oost-Timor, waar een onafhankelijkheidsstrijd woedt, waren na de tsunami van 2004 de meeste landmijnen weggespoeld. Niemand had nog een idee waar ze lagen. Toen bedacht ik een composteerbare landmijn die na een jaar of zo vanzelf uit elkaar valt. Een humanitaire landmijn, als het ware. Als de oorlog onverhoopt langer duurt, kun je altijd nog nieuwe in de grond steken. Ontmijningsdiensten gebruiken vaak klaprozen om veilige van onveilige gebieden te onderscheiden. Mijn afbreekbare landmijn zit vol met klaprozen, als hij uit elkaar valt, komen ze uit en kleurt het landschap rood. Het herinnert ook aan de Poppy Fields of Flanders, de velden met papavers langs de IJzer, boven de graven van de gesneuvelde soldaten uit de Eerste Wereldoorlog.
cultureel maandblad
januari 2009
de utopie
siciliaanse notities
Bofkonten
I
k schrijf wel eens knorrig over Nederland, maar ik
moet toegeven dat dat niet altijd even eerlijk is. Ooit heimwee gehad? Nee? Ik ook niet, maar nu grijpt het me soms naar de strot. Wat het is, weet ik niet zo goed. Onrust, buikpijn, verlatenheid, geen thuisgevoel. Ergernis en woede ook over dit eiland en zijn bewoners. Over de afkeer van wat hier gebeurt en vooral niet gebeurt. Voorbeelden graag. Nou, een hele kleine greep dan uit het immense arsenaal. Sicilianen hebben grootse plannen met hun eiland, maar er is nog zelden iets van terecht gekomen. Geen geld, hè. Nou, daar ligt het niet aan. Sicilianen vinden het eigenlijk wel goed zoals het is. Ze houden niet van veranderingen. Dan moeten ze gaan nadenken en de handen uit de mouwen steken en dat is veel te vermoeiend. Sicilianen hebben een verbond gesloten tegen de maffia, maar de leiders van dat verbond zitten voor een groot gedeelte zelf in de maffia. En als er 100 maffiosi worden opgepakt, staan er 200 klaar om hun plaats in te nemen. Jongeren vooral, want er is geen werk hier op Sicilië. Hoezo geen werk? Ze laten illegalen die hier met Ives Maes in zijn Shelter (2004) foto Heinz Unger © Ives Maes/Courtesy Koraalberg Gallery Antwerpen
Toen ik in 2006 met het Recyclable Refugee Camp een expositie had in het SMAK in Gent, heb ik in een park bordjes geplaatst met het opschrift: Waarschuwing! Bio-afbreekbare landmijnen. Ik dacht: in een stad waar Jan Hoet museumdirecteur is geweest, zijn ze wel wat gewend. Maar de Gentenaren kwamen in protest, ze durfden er hun hondje niet meer uit te laten.
V
ier jaar ben ik bezig geweest met het Recyclable Refugee Camp, het project is vorig jaar afgesloten met een boek. Het was de bedoeling om in Z33 in Hasselt met een retrospectief te komen, maar ik ben iemand die in projecten denkt. En dit project was af. Ik had mijn interesse wat verloren. In Hasselt, waar ik ben geboren, was ik inmiddels op het spoor van de wereldtentoonstellingen beland. Ik heb dat nooit geweten, maar Vleugel
Nu doen ook de Chinezen mee, en de Indiërs. Expo ‘58 in Brussel was de eerste wereldtentoonstelling na 1945. En hoewel de Koude Oorlog zijn hoogtepunt naderde, leefde iedereen met de utopie dat de nieuwe technologieën ons naar een humanere wereld zouden brengen. Ik ben een liefhebber van science fiction. Daarin heerst vooral een negatief toekomstbeeld, waarin de technologie ons juist te gronde richt. Geen utopie, maar dystopie. Gefascineerd door die tegenstelling heb ik een reeks karakters uit sf-films in foto’s gemonteerd van de meeste recente World Expo’s. Dat resulteerde in Hasselt in de tentoonstelling The Great Exhibition Part 1: Europe, waarin ik ook objecten van kunstenaars als Absalon, Luciano Fabro, Dan Graham en Ettore Sottsass heb gebruikt. Het is opvallend dat de Expo’s van een eeuw geleden
duizenden in gammele bootjes aan land komen het werk opknappen voor een paar euro per dag. Zelf dromen de Sicilianen liever van mooie baantjes in het noorden, of in Zwitserland, Duitsland en een enkeling in België of Nederland. Dat moeten dan wel baantjes zijn waarmee je gemakkelijk en snel rijk kunt worden. Maar daadwerkelijk iets ondernemen? Nou, nee. Sicilianen leren niet van de geschiedenis en stemmen massaal op Berlusconi, die nooit iets voor Sicilië heeft gedaan en dat nu ook niet zal doen. Domme mensen dus. Sicilianen houden van oplichters. De vorige president van Sicilië (Totò Cuffaro) is eind 2007 tot vijf jaar cel veroordeeld vanwege bevoordeling (van de maffia natuurlijk). Hij moest aftreden, maar bij de verkiezingen begin vorig jaar is hij met vooral Siciliaanse voorkeurstemmen in de Senaat gekozen en loopt hij nu gewoon vrij rond. Sicilianen gooien ergens in de natuur een afgedankte ijskast neer en een dag later liggen er meteen drie oude ijskasten, een uitgebrande auto en allerlei andere rotzooi bij. Ze schreeuwen moord en brand, want de overheid moet zorgen dat het eiland schoon blijft. Maar
“Zo’n Palestijnse familie komt dan in jouw huis wonen.” 58 van Z33 – de naam zegt het al - was indertijd een geschenk aan de stad Hasselt van Expo ’58 in Brussel. Het symbool van die Expo ’58, het vorig jaar gerestaureerde Atomium, is indertijd betaald door de Amerikanen, dat weet bijna niemand. Als een soort verontschuldiging voor de atoombommen op Nagasaki en Hiroshima. De drang naar technologische vernieuwing manifesteerde zich ten tijde van Expo ’58 in de ruimtevaartwedloop tussen Amerikanen en Russen: wie brengt de eerste mens in de ruimte, wie zet de eerste stap op de maan. Op dit moment ontstaat opnieuw een wedloop naar de maan, vanwege de metalen die er zijn ontdekt.
zeventig procent van de Sicilianen verdomt het om reinigingsrechten te betalen. Sicilië is één grote vuilnisbelt.
zo goed geconserveerd zijn, terwijl de paviljoens van recente wereldtentoonstellingen, zoals in Sevilla en Hannover, vaak compleet vervallen zijn. Ze zijn verworden tot troosteloze city scapes. De optimistische glans van de utopie is verdwenen. De dystopie heeft gezegevierd.” Het boek Recyclable Refugee Camp (2008) is verkrijgbaar bij Z33 in Hasselt of via www.r-r-c.org ‘The Great Exhibition part 1: Europa’ t/m 4/1 in Z33 Hasselt. www.z33.be ‘Die Stadt von Morgen’ van 15/1 t/m 15/2 in Künsterhaus Bethanien, Berlijn. ‘Take off’ van 10/1 t/m 24/1 in Galerie Koraalberg, Antwerpen. www.koraalberg.be
www.zuiderlucht.eu
Voor mij hét voorbeeld van de domheid van de Sicilianen: ze zetten al hun kaarten op het toerisme, maar hebben er niets voor over. In de zomermaanden nemen suppoosten en officiële gidsen vrijaf, want alle Italianen hebben in augustus toch vakantie? Dan gaan dus al die historische tempels, musea en andere mooie dingen uit het verleden dicht. Hoezo toerisme? Een andere taal spreken dan Italiaans? Waarom? Mag ik dan alstublieft af en toe heimwee hebben? Wie in Nederland woont, boft maar. Niet dan of ja toch? PIETER BEEK
cultureel maandblad
januari 2009
Podium
Zie ook de Agenda en www.zuiderlucht.eu
Genk
www.uitburo.nl/maastricht
Cultuurcentrum Genk Vr 9 | muziek | Laïs & Lenski – Langs kerken en kastelen – H-Hartkerk Winterslag - 20.15u Wo 14 | literatuur | Geletterde Mensen – Mauro Pawlowski & Ramsey Nasr – Schouwburg CC – 20.15u Za 24 | familietheater | Unieke Zaken – Gijsbrecht, Aud. Limburghal – 14 uur Do 29| theater | Theaterhuis De Queeste - Kinderheil – Auditorium Limburghal – 20.15u Vr 30 | theater| Zeven/Inne Goris – Naar Medeia – Aud. Limburghal – 20.15u SNEL RESERVEREN VOOR FEBRUARI 09: DE NIEUWE SNAAR! 10-11-12 feb Info en reservaties: Cultuurcentrum Genk (B), Stadsplein 1, 3600 Genk (B) Tickets: UiT in Genk – Europalaan 34 – Genk. T +32(0)89 65 44 80 – E cultuurcentrum@ genk.be – W www.cultuurcentrumgenk.be
Maastricht Centre Céramique – Highlights 02.01.09 t/m 01.02.09 | Poëzieparcours | ‘een wandeling door Maastricht, van gedicht tot gedicht’ Zo 1 feb | Dichtersonbijt | met Leonard Nolens, Anne Vegter en Rouke van der Hoek Di 13 jan | Lezing | ‘eBooks, is dat nu iets voor mij?’
Tongeren De Velinx, dijk 111 bus 2, 3700 Tongeren België vr 16 jan | klassiek | Het Symfonieorkest Vlaanderen brengt met ‘Vienna’s Glory’ Wenen naar Tongeren met muziek van oa Beethoven en Strauss. 20.30u zo 18 jan | familie | Speeltheater Holland blaast een oud sprookje- Riket met de kuif (6+) - nieuw leven in en creëert een koninklijk liefdesdrama op kindermaat op de wonderlijke klanken van Mozart! 15u zo 25 jan |familie | Kabinet K Einzelgänger (-) (9+) een dansvoorstelling voor en door eigenzinnige jongeren. 15u Do 29 jan | theater| De Parade - ‘Wald’ theater over de concentratiekampen met live muziek van J.S. Bach. 20.30u De Velinx, dijk 111 bus 2, 3700 Tongeren België. Meer info: www.develinx.be
Venlo Poppodium Perron55 Venlo
t/m 11 jan | Fototentoonstelling | ‘Fall Out’ – fotograaf Robert Knoth t/m 21 feb | Tentoonstelling | Cradle to Cradle - Hype of Toekomst? meer info:www.centreceramique.nl
AINSI Ma 5 jan t/m …. | expositie | Trash Poetry – Jolijn Fiddelaers en Sacha Heemels Do 8 jan | theater | The Bult and The Beautiful – Theater Antigone | 20.30 Za 10 jan | overige | Live action role play – Paradox Adventures
za 3 jan | House | Mesj 1 jaar! ft. 100% Isis | 22:30 - 04:00 | 8 ,- (tot 23:30 gratis) zo 11 jan | Labeldag | 10 jaar Inbetweens Records | 15:00u | 10 Euro (incl. CD) za 17 jan | Singer-Songwriter | Gert Vlok Nel + Rian Malan | 20:30 | 14 Euro zo 18 jan | Americana | Lynn Miles + Sanna Songbird [Dominicanenkerk] | 20:30 | 12 Euro vr 30 jan | Metal | Vengeance CD Presentatie + Suncaged | 21:30 | 10 Euro www.perron55.nl
Zo 11 jan | economie | Bruidsmodeshow collectie 2009 – Envie Couture | 14.00 Za 17 jan | muziek | La Niñez de América – Transparence o.l.v. Luciënne Nelissen | 20.00 Di 20 jan | economie | Creative concepts – Pecha Kucha | 20.20 Vr 23 jan | dans | footNote + Ascent – Leine en Roebana | 20.00
activiteiten activiteiten activit eiten activiteiten activiteiten a
AINSI – Lage Kanaaldijk 112 – 113 Maastricht / www.ainsi.nl
Het Huis van Bourgondië vrijdag 16 & zaterdag 17 januari | Celibaat van TG Vagevuur | 20:30 Prijzen: € 11,- (normaal) | €8,50 (Huisvriendenpas) | € 9,50 (CJP/65+) €5,- (studenten/CKV) Het Huis van Bourgondië, Hoogfrankrijk 27 Maastricht, www.huisvanbourgondie.nl
expositie van boekstillevens
Intro • in situ, muziek en klank Zondag 25 januari | Blazersdag | blaasorkest van de conservatoria van Tilburg en
Oude boeken in olieverf. Meer dan 100 boekstillevens heeft Gerd Renshof geschilderd. Hij is hiermee uniek, de enige kunstenaar ter wereld met deze specialisatie.
Maastricht, i.s.m. Theater aan het Vrijthof en LSO, vanaf 11u, € 20, Bovenzaal Theater aan het Vrijthof. www.introinsitu.nl 043-3250511
Kumulus – centrum voor kunsteducatie Cursus Interieurvormgeving | nieuwe opzet - start januari 2009 24 & 25 januari | Pr. Christina / Henri Hermans Concours | Kumulus Muziekschool
Zijn boekstillevens zijn geschilderd met de schildertechnieken zoals die in de 17e eeuw werden toegepast, waardoor zijn schilderijen een bijzondere uitstraling hebben. Inmiddels hebben zijn schilderijen hem internationale faam gebracht.
Kijken met één oog | Zaterdagacademie module II | nú aanmelden! Nieuwe cursus Schrijversschool | Informatieve teksten schrijven www.kumulus.nl, www.125jaarmuziekschool.nl, www.bkmaastricht.nl
Lumière highlights Vanaf 8 januari | Mamma Roma | Anna Magnani schittert in klassieker van Pasolini. Vanaf 15 januari | Un Conte de noël | Beetje laat, maar erg mooi: kerstfilm van het jaar met Deneuve.
Van 11 januari t/m 7 maart exposeert Gerd Renshof in onze boekhandel in de ruimte van het vroegere priesterkoor, waar Coffeelovers haar befaamde cappuccino’s schenkt.
Vanaf 22 januari | Waltz with Bashir | Vernieuwende geëngageerde animatiefilm. Vanaf 29 januari | Gomorra | Controversiële film over Napolitaanse mafia. Op 11 januari | IDFA on Tour | Docu-pareltjes van editie 2008 Meer informatie op www.lumiere.nl
Studium Generale Do 15 jan | lezing | Is de jeugd van tegenwoordig egocentrisch? Do 22 jan | lezing |Sterrenkunde Wo 28 jan |lezing | Calvijn, wetenschap en samenleving - in de Sint Jan Wo 28 jan |dans |Trio Federico Ordñez, Flamenco dansvoorstelling Vrij 30 jan |muziek |Orange Grove, reggae meer informatie: www.SG.unimaas.nl
10
al onze activiteiten vindt u op www.selexyz.nl
dominikanerkerkstraat 1 maastricht tel. (043) 321 08 70 www.selexyz.nl ook iedere zondag open van 12.00 - 17.00 uur
www.zuiderlucht.eu
cultureel maandblad
januari 2009
Piazzolla’s pendel tussen twee werelden
Tango Nuevo
had hij te danken aan Ed Spanjaard, chef-dirigent van het Limburgs Symfonie Orkest bij wie de muzikale leiding tijdens de plechtigheden was ondergebracht. Het is voor het eerst sinds Het Huwelijk dat Spanjaard en Kraayenhof hun fascinatie voor de tango en hun bewondering voor de Argentijnse grootheid Astor Piazzolla weer eens kunnen vieren. Meer bepaald tijdens de Piazzolladagen in Maastricht, Venlo en Sittard die worden opgeluisterd door het Limburgs Symfonie Orkest. Astor Piazzolla (1921-1992) is de man van de tango nuevo, de moderne tango die de traditionele Zuid-Amerikaanse muziek verrijkte met invloeden uit de jazz en de westerse klassieke muziek die hij als Argentijnse emigrant in New York oppikte. Het pendelen tussen twee werelden bleek van enorme invloed op zijn muzikale ontplooiing.
Carel Kraayenhof foto Rob Becker
Bandoneonist Carel Kraayenhof en LSO-dirigent Ed Spanjaard celebreren deze maand – voor het eerst sinds het huwelijk van Máxima en Willem Alexander – samen de muziek van Astor Piazzolla. “Die laserblik van hem als je een foute noot speelde!” door Emile Hollman
A
an metaforen geen gebrek als het fenomeen tango omschreven moet worden. Het hart, de ziel, de passie, het gevoel; ze eisen daarin allemaal de hoofdrol op. “Ach”, zegt bandoneonspeler Carel Kraayenhof, “er zijn zoveel mooie uitspraken gedaan over de tango.
11
Neem deze maar: ‘Tango is de eerste glimlach op je gezicht nadat je een zee van tranen bent overgestoken’. Daar zit alles in, vreugde en droevigheid.” Carel Kraayenhof vestigde zijn naam voor een groot publiek toen hij tijdens Het Huwelijk prinses Maxima tot tranen toe roerde met zijn uitvoering van Astor Piazzolla’s Adios Nonino. Die uitnodiging
Kraayenhof komt met een smakelijke anekdote uit zijn eigen biografie. Hij speelde in de jaren tachtig in het Amsterdamse Vondelpark voor stuivers en kwartjes op zijn Engelse concertina, een soort trekzak. De autodidact had inmiddels zijn ziel en zaligheid verpatst aan de tango. Er was die ene elpee met soloarrangementen voor de bandoneonspeler die hij maar bleef draaien. Hij kon bijna niet geloven dat je zoveel klankkleuren uit één instrument kon trekken. In het park werd hij aangesproken door een Argentijn die informeerde of hij ook met de bandoneon uit de voeten kon. Kraayenhof had geen idee, dat instrument was in Nederland niet te krijgen. De man die aanstonds naar Buenos Aires zou reizen, beloofde een exemplaar mee te brengen en deed zijn belofte gestand. De bandoneon, van oorsprong Duits, lijkt nog het meest op een accordeon of een trekzak, maar is rijker aan tonen en beslist veel moeilijker bespeelbaar. Astor Piazzolla, de meester van de bandoneon, vond in Kraayenhof een adept. Toen Piazzolla’s instrument het dreigde te begeven voor aanvang van een concert in Nederland werd Kraayenhof opgetrommeld om zijn bandoneon te lenen. Hij demonstreerde zijn instrument in het hotel van de meester en speelde
www.zuiderlucht.eu
tango’s die hij in Buenos Aires en Montevideo had opgepikt. Piazzolla nodigde hem uit om met hem te komen spelen. “Een half jaar hoorde ik niets maar toen vroeg hij me voor de Broadway-musical Tango Apasionado. Typisch Piazzolla, die speelde liever met een gekke Hollander dan met Argentijnen. Hij zocht altijd naar polemiek en vernieuwing. Hij was een genie maar ontpopte zich ook als een tiran. Die laserblik die je kreeg als je een foute noot speelde! Hij was bezeten, alleen maar met muziek bezig. Niet voor niets heet de biografie die zijn gitarist over hem schreef loco, loco, loco.”
H
eeft elk land zijn eigen Carel Kraayenhof? “Nee hoor. Voor zover ik weet zijn er geen vergelijkbare geschiedenissen. In New York en Parijs wonen veel Argentijnen en er zijn ensembles die gaan en komen maar dan houdt het ook op.” Op de vraag waarom de tango zo populair is in Nederland, zegt Kraayenhof: “De bandoneon is van oorsprong een Duits instrument dat met emigranten in Zuid-Amerika terechtkwam. Daar vermengde de muziek zich met volksmuziek en de nostalgie die zich meester maakte van de spelers. Dat wordt in de tango allemaal wel herkend. Het knappe van Piazzolla is dat hij cultuur uit verschillende werelden bijeen heeft gebracht. In die zin was hij niet alleen een groot componist, maar ook een groot arrangeur.” Kraayenhof heeft gezien dat in Buenos Aires weer massaal belangstelling is voor het bespelen van zijn instrument. “In de jaren vijftig en zestig wilde de jeugd niets meer weten van die oude mannen en hun muziek. Ze kozen voor vernieuwing, luisterden liever naar Elvis en The Beatles. Nu zijn ze weer geïnteresseerd in de eigen cultuur, alleen is de oude generatie bandoneonspelers er niet meer. Die was er wel nog toen ik begon, ik heb nog met ze samen kunnen spelen. In die zin ben ik nu de schakel tussen de jeugd en de oude garde.” Piazzolladagen in Maastricht (10/1), Venlo en Sittard (11/1) met LSO, Gwyneth Wentink (harp) en Carel Kraayenhof. Muziek van Piazzolla, Ballard, Ginastera, Ziegler en Adams. www.limburgssymfonieorkest.nl
cultureel maandblad
januari 2009
Dit project is mede mogelijk gemaakt door: Gemeente Venlo | Woningstichting Venlo-Blerick | Lagotronics | vanGrinsven Drukkers | Zebra Fotostudio’s | Wim van Groenendaal [foto] | Baer Cornet [vorm]
Tuinhuis
Light Up www.lightupnedinsco.nl 18 januari t/m 15 februari 2009
N Architecten Koningsplein 16 6224 EC Maastricht Nederland T +31 (0)43 408 18 27 F +31 (0)43 362 87 90 E
[email protected]
12
www.zuiderlucht.eu
cultureel maandblad
januari 2009
De bandplooibroek, waarom niet?
Tegendraads
Monique van Heist ontwerpt mode en begeeft zich daarmee in een wereld die haar soms frustreert. De snelheid en de oppervlakkigheid maken haar ongelukkig. Als tegenwicht bedacht ze ‘Hello Fashion’, een concept waarmee ze de regels van haar vak doorbreekt. “Welke gek heeft ooit bedacht dat we elk seizoen een nieuwe collectie moeten ontwerpen?” door Annemarie Staaks
A
fgelopen november won Monique van Heist alles wat er te winnen viel bij de prestigieuze Mercedes-Benz Dutch Fashion Awards. Het voelde als een bevestiging. “Blijkbaar is het geen onzin wat ik doe. Ik bedoel: ik kan me echt een rotje fantaseren en helemaal overtuigd zijn van mezelf maar als niemand het oppikt, heeft het geen zin.” De jury van de Dutch Fashion Awards roemde haar persoonlijkheid. “Ik benader mode sterk vanuit mezelf. Het begint er bijvoorbeeld mee dat ik altijd heel snel vlekken in mijn kleren heb. Laatst dacht ik: misschien moet ik een shirt ontwerpen waarbij het lijkt alsof je over jezelf heen gekotst hebt. Ja, dan ben je toch al vies en maakt het dus niks meer uit.” Niet bepaald glamoureus. “Mode heeft in mijn optiek niks met glamour te maken. Ik werk vanuit de mankementen die ik ervaar. Dat is veel wezenlijker. Afwijkingen zijn immers menselijk.” Tot zover de perfectie. De realiteit, daar gaat het om, haar realiteit. Een belangrijk uitgangspunt, wat ook blijkt uit haar opmerkelijk samegestelde cv: 1983 - winner of playback competition with sister Jacky; 1984 - champion of tennisclub Ittervoort en co-worker in asparagus harvest. “Het is een soort grap, maar wel met een serieuze ondertoon. Ik heb er bewust voor gekozen om deze dingen erop te zetten. Ze zijn bepalend geweest voor wie ik ben. Het feit dat ik vroeger heel goed kon tennissen staat voor een zekere strijdlust.” Monique van Heist (1972) groeide op in Ittervoort. “Echt cool. Er waren twee winkels en je ging bij voetbal, judo of tennis. Verder was er niks. Heerlijk overzichtelijk.” Nu woont ze al 12 jaar in Rotterdam, maar de hang naar eenvoud is er nog steeds. “Een bakker bakt brood omdat ‘ie dat goed kan en ik maak kleding omdat ik dat goed kan. Zo simpel is het. Natuurlijk, mode is een complex vak, maar ik probeer het op een eenvoudige manier te benaderen. Ik heb geen zin om dingen ingewikkeld te maken en dat zie je terug in mijn collecties. Wat er niet toe doet schrap ik, waardoor een duidelijk kledingstuk overblijft.” Kunnen we dan niet net zo goed met z’n allen in dezelfde broek en trui gaan lopen? “Volgens mij wil niemand dat. Onderscheidingsdrang zit in onze aard. Zeker in deze tijd zijn mensen op zoek
13
naar hun identiteit en ze zoeken naar kleding die daarbij past. Zo ontstaat een persoonlijke stijl. In extreme vorm zie je dat bij mode iconen zoals Anna Wintour, of Carine Roitfeld met haar eeuwige smalle jurkjes en bontjassen. Het zijn bijna karikaturen van zichzelf geworden. Ze zien er al jaren precies hetzelfde uit.” Daarmee leggen we de vinger op de zere plek, want bestaat mode niet juist bij de gratie van veranderlijkheid? “Ik word een beetje ongelukkig van die opgelegde snelheid in de mode. Het slaat toch nergens op dat we ieder seizoen dertig nieuwe ontwerpen eruit moeten persen?” Frustratie dus. Die deels de aanleiding is voor het Hello Fashion-project dat in mei wordt gelanceerd. Een tegendraads concept dat de waan van de seizoenen moet doorbreken. Van Heist: “Het idee is dat mensen jarenlang dezelfde kleding kunnen kopen. Er komt een catalogus die steeds wordt aangevuld en tussen de ontwerpen zitten veel klassiekers, zoals de bandplooibroek. Ik wil onderzoeken hoe duurzaam een ontwerp kan zijn. Waarom zou een broek die ik nu ontwerp over twee jaar niet meer goed zijn? Een goede zitbank verdwijnt toch ook niet na een paar maanden uit de winkels?” Oké, maar zo’n bandplooibroek of een overall, pikken mensen dat over tien jaar nog? “Nou, laten we dat in ieder geval gaan uitzoeken. Mode is natuurlijk tijdsgebonden, maar die tegenstrijdigheid fascineert me juist. En het gaat over meer dan kleding. Misschien zet ik er wel het recept in van de gehaktballen die mijn moeder altijd maakt. De catalogus wordt een historisch document dat een verhaal gaat vertellen. Dat vind ik spannend.”
E
en gesprek over mode, en het woord ‘mooi’ is nog niet gevallen. Het geeft de conceptuele benadering van Van Heist aan. Typisch Nederlands. Maar ook typisch Van Heist. “Mode is een interessant cultureel fenomeen waar ik meer over wil weten, een soort honger naar sociale context. Momenteel lees ik The Fashion System van Roland Barthes over de semiotiek in modebladen en het boek van de merkverslaafde Brit Neil Boorman die al zijn kleding verbrandde toen hij ontdekte dat zijn identiteit gebaseerd was op trends. Dit soort boeken helpen me mijn visie aan te scherpen.” Verdieping is dus mogelijk en wellicht een reden om voorlopig in de mode te blijven? Een diepe zucht: “Ja, maar wel met een open blik. Ik ben er nog niet klaar mee.”
www.zuiderlucht.eu
Uit de zomercollectie ‘Cor’ van Monique van Heist. foto Studio Moniquevanheist
cultureel maandblad
januari 2009
Striemen, kerven en blutsen
willy & rené
Witte negers
turen en wat tekeningen. Zelfs Willem Sandberg, toch niet een man met een provinciale smaak, heeft zijn kans om in 1948 iets van hem te kopen – Giacometti was een van de toen nog betaalbare 13 beeldhouwers uit Parijs in het Stedelijk – laten schieten. Mogelijk komt dat alles ook door de ongelukkige, eenzijdige relatie die wij, en wij zeker niet alleen, met de beeldhouwkunst onderhouden. Aan dat woord kleeft een harde korst van associaties als zwaarte, monumentaliteit en representativiteit. Bij beelden denken we aan grote historische figuren of belangwekkende historische gebeurtenissen. Beelden zijn collectoren en katalysatoren van collectieve, vaak nationalistische emoties. Ze markeren meestal een gedenkwaardige plek, staan op een sokkel met opschrift en hebben onvermijdelijk iets heroïsch, zelfs als ze, zoals Zadkines Verwoeste stad, een vernietigend luchtbombardement herdenken.
R
ené: Zeg Wil, hoeveel schilderijen van zwarte blote blote vrouwen heb je nog staan in de garage? Willy: Die Klashorsten bedoel je? Je reinste rimboe daar, nog steeds een stuk of zeshonderd, schat ik. Het is crisis hè. Even wachten tot die over is. Waarom vraag je dat? - Nou ja ik dacht... - Je zit toch niet weer op zwart zaad hè? - Nou nee, toen ik straks wakker werd en mijn vrouw beneden hoorde stofzuigen dacht ik: dát is wat deze slaapkamer nodig heeft! Een goed schilderij. - Een goed schilderij... - Precies, een goed schilderij. En sinds jij in de kunst zit, weet ik tenminste waar ik dat kan vinden. - Momentje, René. Ik zat in het kunstma-na-gement. Zat hè. - Zat? Nu al? Jongen toch, ik ben net uit bed. - Laat maar. Maar je wilt dus een schilderij. Dan heb ik nieuws voor je. Span je oor. - Wil, je gaat weer voetballen...? - Amai, nee, ik ben aan het schilderen geslagen. Doeken gekocht, olieverf, de hele mikmak, een goed begin is het halve werk. Kijk maar eens in het familieblad dat vanochtend op je mat is gevallen, pagina veertien! - (…) Mèn, dat ziet er echt uit! En wat heb je daar op je ezel? Is die voor mij? Zóiets bedoel ik. Ik wist het wel, iedereen kan schilderen. - Het is een Kláshorst, René. Die heb ik daar op gezet voor de foto. - Oh dat staat er niet bij. - Nee, dat staat er niet bij, nee. - Ben je nu een echte kunstenmaker Wil? - Zeker, ik heb zelfs een presentatie gehouden bij het Fonds voor Beeldende Vormgeving en Bouwvak, een soort Idols voor kunstenaars. - En? - Afgewezen. Ze noemden het zwart schilderen van negers voortborduren op een truukje en het schilderen van zwart naakt stigmatiserend. - Misschien hebben ze wel gelijk, Wil. Witte negers zie je veel minder.
14
Alberto Giacometti voor zijn atelier in Parijs. foto Emmy Andriesse
Een kwart eeuw was er in Nederland geen expositie van zijn werk te zien. Toch wordt er opvallend mat gereageerd op de overzichtstentoonstelling van Alberto Giacometti in de Kunsthal in Rotterdam. Ten onrechte, vindt Cyrille Offermans. door Cyrille Offermans
E
r zullen niet veel kunstliefhebbers zijn die het werk van Alberto Giacometti (1901-1965) niet kennen. Of denken te kennen. Misschien hebben ze het nooit gezien, maar ach, die spriet van die lopende man is zo langzamerhand overbekend, al is het maar van zijn wat gevuldere achterneefje op het logo van de Rabo-bank. Dat is het gangbare misverstand. Nu is het verschil tussen origineel en afbeelding bij alle authentieke kunstwerken op zijn minst aanzienlijk, bij Giacometti is het immens, en niet alleen wat zijn beeldhouwwerk betreft, het genre waarmee hij, ten onrechte,
vereenzelvigd wordt. Zijn werk kan men alleen in het echt leren kennen, elke tweedimensionale weergave, zelfs op ware grootte, impliceert een reductie van alles wat er wezenlijk aan is. Het gevoel hem al te kennen lijkt verantwoordelijk voor de trage, wat matte, vaak ook vooral kunsthistorisch getoonzette reacties op de expositie die momenteel in de Rotterdamse Kunsthal is te zien. Vreemd, want alleen wie de laatste decennia de moeite heeft genomen naar Parijs of Saint Paul de Vence, naar Barcelona of New York af te reizen, kan een vermoeden hebben van de rijkdom van dit werk. In Nederland is er al een kwart eeuw niets van betekenis van hem geëxposeerd, het totale Nederlandse museumbezit bestaat uit twee (!) sculp-
www.zuiderlucht.eu
I
n die zin maakte Giacometti helemaal geen beelden. Zijn werk is autonoom, verdraagt geen opdringerige context, vraagt om een anonieme ruimte. Niet verwonderlijk dat hij de opdracht voor een monument op het plein voor de Chase Manhattan Bank in New York ondanks twee jaar intensieve arbeid nooit heeft afgemaakt – ook alweer zo’n woord trouwens dat niet ondubbelzinnig van toepassing is op zijn werk. Giacometti maakte nooit iets af, zelfs het woord ‘object’ vond hij niet van toepassing, ook dat klonk hem te dingmatig, te tijdloos en te bedacht. Want dat is wat zijn werk zo eindeloos fascinerend maakt: het bestaat niet als onveranderlijke eenheid in de tijd. Met zijn vibrerende contouren en zijn sponzige oppervlakten valt het – in de perceptie – op hetzelfde moment uiteen als het ontstaat. Het biedt de blik geen rust, hoezeer die ook, op zoek naar een ideaal perspectief, van instelling – afstand, hoek, scherpstelling – verandert. Dat ideale perspectief bestaat niet. Er is geen archimedisch punt van waaruit alles toch nog op zijn plaats valt en een eenheid vormt. Dat is des te miraculeuzer omdat hij zijn figuren vrijwel altijd op dezelfde
cultureel maandblad
januari 2009
frontale wijze en in dezelfde onbeduidende omgeving in beeld brengt. Toch definiëren zij die omgeving niet. Eerder is het omgekeerde het geval: zijn figuren, ook zijn beesten, integreren de ruimte en de leegheid waarin ze zich bevinden in hun eigen fysieke bestaan. Dat maakt ze tot aardse, ademende, vergankelijke wezens, terwijl het toch ontegenzeggelijk om tastbare, niet-bewegende dingen van brons, hout, steen, gips, verf, potlood gaat.
D
at alles geldt voor het werk na 1935. In dat jaar, kort na de kennismaking met Sartre en De Beauvoir, koos Giacometti definitief voor de figuratie, en dus voor het primaat van de waarneming boven de conceptie. Daarmee werd niet alleen een breuk met de surrealisten onvermijdelijk, ook was hij via een omweg weer terug bij af. Als jongen van dertien, in de leer bij zijn vader die ook een verdienstelijke schilder en beeldhouwer was en die in Parijs de impressionisten had bestudeerd, was hij begrijpelijkerwijs met figuratief werk begonnen. Een gipsen hoofd van zijn broer Diego, ook gedurende de rest van zijn leven een van zijn favoriete modellen, een olieverfstilleven naar Cézanne en tekeningen naar Rembrandt getuigen daarvan in Rotterdam. Maar natuurlijk kon Alberto niet in zijn dorp in Zwitserland blijven, voor zijn verdere ontwikkeling moest hij naar Parijs. Daar heeft hij van meet af aan, vanaf 1926, in dezelfde kleine atelierwoning aan de Rue Hippolyte-Maindron, temidden van een onbeschrijflijke rotzooi,
Annette zittend in het atelier. (ca 1960) Foundation Alberto et Annette Giacometti, Parijs.
van zijn vingers, die in een eindeloze beweging telkens tegelijk teniet doen en maken, alsof hij de beweging zelf wil vastleggen – een even hopeloze als fascinerende intentie. Misschien was die film niet beschikbaar, vast staat dat in Rotterdam alleen een nogal suffige en langdradige film met interviewfragmenten van bewonderaars is te zien. In Parijs kwam Giacometti natuurlijk al snel in contact met kubisten en surrealisten, schrijvers als Leiris en Bataille
met de latere erotische gruwelverhalen van Cortázar en de sadomasochistische dagdromen van Buñuel is evident.
T
och doet dit werk, hoe gedurfd en schandaleus soms ook, nu licht gedateerd aan, zoals zoveel nadrukkelijk gewilde experimenten uit deze avantgardistische periode. Wat niet wegneemt dat het voor Giacometti’s ontwikkeling wel degelijk van betekenis is geweest, al
Giacometti is een van de zeer groten van de twintigste eeuw vanwege zijn werk vanaf 1936, dus vanwege zijn figuren en in het bijzonder zijn portretten. gewoond en gewerkt, ook toen hij allang wereldberoemd was. Jaren geleden zag ik een zwart-wit film die uitsluitend hier was gedraaid: Giacometti aan het werk. Je ziet hoe hij met de razendsnelle vingerbewegingen van een pianist een kop boetseert, of liever: bewerkt, maltraiteert, blutst en uitblutst. Zijn model zit in een stoffige, halfdonkere hoek van het atelier, nog maar af en toe werpt de kunstenaar een snelle blik op hem of haar, dan concentreert hij zich weer op het ritme
15
schreven bewonderende artikelen over hem. Als beeldhouwer experimenteert hij in de stijl van Lipchitz en Brancusi. Ook ontwerpt hij, geheel in de geest van het surrealisme en vooruitlopend op de onschuldige herhaling daarvan, het postmodernisme, vreemde, compacte objecten, die nog het meest hebben van disfunctionele gebruiksvoorwerpen, en heterogene installaties die even onmogelijke als tantaliserende seksuele obsessies in scène zetten. De verwantschap
was het maar om te kunnen constateren dat hij aan deze Spielerei niet genoeg had. Op een abstracter niveau, conceptueel, is er trouwens sprake van een grote continuïteit: ook hier gaat het om de paradox van de onbeweeglijke beweging en de abstracte figuratie. Misschien is het veelzeggend dat de schilderkunstige equivalenten van zijn sculpturale experimenten uit deze tijd domweg ontbreken. Giacometti is een van de zeer groten van de twintigste eeuw vanwege zijn
www.zuiderlucht.eu
werk vanaf 1936, dus vanwege zijn figuren en in het bijzonder zijn portretten in alle disciplines. Het mirakel van die portretten, vooral die van de laatste jaren, is dat hij er telkens in slaagt het individualiserende, alles wat ze markant maakt, op te lossen in wat hij veel belangrijker vond, het algemene, het levende en vergankelijke tegelijk, maar zonder vaag of modderig te worden. Dat maakt ze niet alleen fragiel en kwetsbaar, ook niet primair eenzaam, zoals Sartre schreef en talloze anderen van hem overschreven, maar ook en vooral beweeglijk, krachtig, vitaal. Misschien valt dat het duidelijkst te zien aan het indrukwekkende sluitstuk van de tentoonstelling in Rotterdam: De zittende man (1965), met geelbruine en zwarte strepen beschilderd gips, flink bewerkt met het mes. Maar alle striemen, kerven en blutsen ten spijt, gegeseld op zijn minst door de tijd, getuigt hij van een onthutsende stoïcijnse rust en waardigheid. Alberto Giacometti (1901-1966). Overzichtstentoonstelling. Tot en met 8 februari in de Kunsthal in Rotterdam. www.kunsthal.nl
cultureel maandblad
januari 2009
Groeten uit Dorpsstra
Lou Reed
Wim Sonneveld bezong het al, in een lied waarmee hij postuum een hit scoorde: het dorp is het dorp niet meer, het stadse leven wint nog steeds terrein. In de golf van nationale nostalgie die ons overspoelt, kan een museale reanimatie van het dorpse gevoel een voltreffer zijn. Mits er aandacht is voor de natuurlijke vijand die de dorpse hoofden op hol bracht: de stad. door Wido Smeets
“D
it dorp, ik weet nog hoe het was De boerenkind’ren in de klas Een kar die ratelt op de keien Het raadhuis met een pomp ervoor Een zandweg tussen koren door Het vee, de boerderijen.” Zo bezong ras-Amsterdammer Wim Sonneveld in 1974 het klassieke beeld van het dorp: idyllisch, veilig, overzichtelijk. De plek van Gods water over Gods akkers, mensen die elkaar de hele dag groeten en de helpende hand die altijd nabij is. Een kwart eeuw geleden, toen Sonneveld er postuum een hit mee scoorde, was dát dorp een snel vervagende herinnering. De televisie had de hele wereldse ellende de huiskamer binnengeslingerd, plus allerhande nieuwlichterij die de boel in de
war kwam schoppen. De nieuwe welvaart met haar kompanen bracht vooral jonge dorpelingen het hoofd op hol.
moeite mee, daar gaat alles trager. Daar draait de wereld langzamer.
“De dorpsjeugd klit wat bij elkaar In minirok en beatle-haar En joelt wat mee met beat-muziek Ik weet wel het is hun goeie recht De nieuwe tijd, net wat u zegt Maar het maakt me wat melancholiek (…) Dat dorp van toen, het is voorbij Dit is al wat er bleef voor mij Een ansicht en herinneringen.”
onder dorp geen stad, en omgekeerd; ze ontlenen hun identiteit aan elkaar. Sinds de late middeleeuwen werkt de stad als een magneet, vanwege de dynamiek, de welvaart, het veelvoud aan kansen en perspectieven. Na de Industriële Revolutie versnelde die trend zich, anno nu is de ontvolking van het platteland een wereldwijd probleem. Nederland bestaat voor driekwart uit platteland, maar van de 16 miljoen inwoners wonen er 10 miljoen in de stad. In 2030 zullen, aldus de VN, van de acht miljard wereldburgers er vijf miljard in steden wonen. Daar steekt de tegendraadse beweging, die van stad naar platteland, van hectiek naar rust, nogal iel tegen af. Eén op de drie stadsbewoners, zo becijferde het Cultureel
Dat dorp van toen - Sonneveld wist het en zijn publiek wist het - heeft natuurlijk nooit bestaan. Het was een geromantiseerd concept, een reactie op de om zich heen grijpende verstedelijking in een alsmaar sneller draaiende wereld. Op het platteland had men daar de meeste
Z
Planbureau eind vorig jaar, wil verhuizen naar het platteland. Maar of het er ooit van komt? Het is, in economisch opzicht, niet iedereen gegeven de stad te verruilen voor het platteland. De aantrekkingskracht van de stad heeft een permanente brain drain tot gevolg, en het zijn vaak de grootste talenten die het eerst vertrekken. Het dorp als broedplaats, de stad als werkplaats. Van oudsher floreren kunst en wetenschap in de stad – maar ze worden aangezwengeld door de creatievelingen uit het dorp. “Where did Picasso come from? There’s no Michelangelo coming from Pittsburgh.” zong Lou Reed op Songs for Drella, het eerbetoon aan Andy Warhol. Genieën als Picasso en Michelangelo komen van het platteland – en ze wisten niet hoe snel ze er weg moesten komen. In een dorp kom je tot niets, zong Reed: “There’s only one good use about a small town You hate it and you know you’ll have to leave.” Da’s heel andere koek dan de nostalgie van Wim Sonneveld.
E
Bezoekers van ‘Dit dorp, ik weet nog hoe het was...’ in het Limburgs Museum. foto Zuiderlucht
16
www.zuiderlucht.eu
en dorpeling die naar de stad trekt, houdt in het gunstigste geval een haatliefdeverhouding met zijn geboorteplaats. Schrijver-columnist Martin Bril woont al dertig jaar in de stad, maar voelt zich nog steeds een dorpeling. Waar de grootsteedse Sonneveld er indertijd stevig op los schmierde, legt Bril zonder reserve uit waar de liefde voor het platteland vandaan komt. “De stilte, de duisternis, de onbeschrijflijke, tintelende, scherpe frisheid van de lucht. Elke ademtocht is een unieke ervaring”, schreef hij enkele maanden geleden in zijn Volkskrantcolumn. “Adem in, adem uit, adem in, adem uit. Rustig luisteren naar de eigen voetstappen, straks een vers bed.” Schrijfster Lucette ter Borg denkt aan heel andere zaken als ze zich het dorp van haar jeugd voor de geest haalt. Aan door de buurman vergiftigde poezen in een greppel bijvoorbeeld. Aan boerenjongens op knetterende Zündapps die tegen de
cultureel maandblad
januari 2009
aat, Ons Dorp spatborden van de dorpsmeisjes reden en riepen: ‘We gaan jullie verkrachten’, om een stuk verderop angstige paarden te gaan afranselen met een zweep. “Dat was zoals het toeging in het dorp, hoe het ging in het echt”, herinnerde ze zich afgelopen najaar in NRC Handelsblad. Alleen op zondag was het niet echt. Dan reden ze met zijn allen naar de stad, om zich in een ouderwets filmpaleis onder te dompelen in de droomwereld van Walt Disney. “En als na anderhalf uur het kwaad was verdreven, het goede had gezegevierd en de lichten weer aangingen, dan zuchtten we: jammer dat we dáár niet wonen. Voorbij die regenboog, ja.” Niks nostalgie, niks idyllische saamhorigheid. Het dorp, dat was de akelige werkelijkheid van alledag. En de stad, dat was de wereld waar je van droomde als je klein was, en waar je naar toe trok als je op eigen benen stond. Een plaat van Lou Reed, een herinnering van Martin Bril en de feel good cinema van Walt Disney schoten door mijn hoofd toen ik onderweg was naar de tentoonstelling Dit dorp, ik weet nog hoe het was… in het Limburgs Museum in Venlo. Maar over de natuurlijke tegenstelling tussen dorp en stad trof ik daar weinig aan. Geen woord over urbanisatie, brain drain of het wereldwijde probleem van de leegloop van het platteland. Dit dorp, ik weet nog hoe het was… doet vooral denken aan de vergeelde ansichtkaart uit het lied van Sonneveld: aangenaam wegdromen bij al die fijne herinneringen aan vroeger. Het geheugen is nu eenmaal gespecialiseerd in het wekken van de schijn van
Heerlen 1937, fotograaf onbekend. foto uit expositie
zei een Americaan over zijn blijmoedige dorpsgenoten in een aflevering van Van Gewest tot Gewest, een Randstedelijk tv-programma dat op meewarige toon de temperatuur kwam opnemen in de exotische buitengewesten. Ontwapenend verbijsterd waren de jongens van Rowwen Hèze toen, in 1992, nog van hun succes. Ze speelden de Amsterdamse Uitmarkt plat, duizenden Mokumse kelen brulden dat ze binnenkort allemaal Limburgs zouden lullen. Het was niet meer dan een kwestie van geduld.
T
och verliezen dialecten nog steeds terrein, ondanks miljoeneninvesteringen door regionale overheden. Ook deze ontwikkeling, symptoom van verstedelijking, is geen thema in Dit dorp, ik weet nog hoe het was… Net zo min als
Museum vooral haar optimistische gezicht. Kwekers van veldbloemen, bessen en paddenstoelen fantaseren over een welvarende toekomst. Wat de moderniteit de afgelopen veertig jaar teweegbracht, gaat schuil in geromantiseerde herinneringen van een ‘moderne’ want boordloze pastoor en een voormalige jongerenwerker die weer eens herinneringen mag ophalen aan het Mafcentrum in Maasbree waar in de jaren zeventig The Police en The Sex Pistols de dorpelingen verbaasden met hun urbane amoraliteit. Gewetenloze nieuwlichters, waren het, los van God en gebod, die de jeugd kwamen verpesten, luidden de roddels die door het dorp gingen. In Maasbree, zo werd gefluisterd in de omgeving, liepen de meisjes naakt, rookten de jongens wiet en zoop de jeugd tegen de
In Maasbree, zo werd gefluisterd, liepen de meisjes naakt en rookten de jongens wiet. overzichtelijkheid van vroeger. Groeten uit Dorpsstraat, Ons Dorp, zo had de expositie ook kunnen heten. Geen Lou Reed dus, te controversieel wellicht, maar wel - uiteraard, we zijn in Noord-Limburg – de feestband Rowwen Hèze, dat wonderlijke anachronisme uit turfstekersdorp America aan de rand van de Peel. “De mensen zijn hier altijd hard aangepakt, hadden armoei dat ‘t verrekte. Dat weten die jongens verrekte goed”,
17
tal van andere zaken die laten zien hoe het platteland na 1945 werd vermalen door de moderniteit, en wat daar de gevolgen van waren. Het drankmisbruik onder plattelandsjongeren, de xenofobie, de vergrijzing, de sociale ontwrichting van ooit hechte dorpsgemeenschappen, de industrialisatie van de landbouw, de arbeidsmigratie uit de nieuwe EUlanden. De moderniteit toont in het Limburgs
klippen op. “Helaas was alleen het laatste waar”, zegt de ex-jongerenwerker met spijt in zijn stem. Slechts hier en daar steekt de geestelijke ontreddering die de moderniteit met zich meebracht haar kop op. De tentoonstellingmakers hebben een onheilspellend schilderij van een hoofd achter tralies, getiteld Gevangen op het eigen bedrijf van Maria Govers-Vogels uit Ysselsteyn – het hart van de intensieve
www.zuiderlucht.eu
varkenshouderij – op de kop getikt. Een autobiografisch werk, mogen we aannemen, maar jammer genoeg komen we van deze Maria Govers-Vogels verder niets te weten. Het is illustratief voor wat Dit dorp, ik weet nog hoe het was… is: een pretentieloze sentimental journey door een stuk recente regionale geschiedenis. Ouderen kunnen hun herinnerend hart ophalen aan filmpjes van oogst- en dankfeesten, aan het nagebouwde interieur van een kruidenierszaak uit de jaren vijftig (‘Koopt Nederlandsche waar, dan helpen wij elkaar !’). Jongeren zullen van de ene verbazing in de andere buitelen, zonder ook maar een glimp van een idee toegeworpen te krijgen hoe uit dát verleden hun wereld van i-pod, msnmessages en - de laatste hype - Wii is kunnen ontstaan. Kruisverbanden tussen verschillen in tijd en plaats, reflectie, horizonverbreding, kansen te over die in Dit dorp, ik weet nog hoe het was… vergeefs voorbij komen. Zo trekt in een filmpje uit de jaren zestig een boer zijn klompen uit wanneer hij belet krijgt bij de directeur van de plaatselijke Boerenleenbank, “een bank”, doceert een krakende voice over, “die niet uit is op winst, maar uitsluitend de welvaart op het platteland nastreeft.” Banken die niet uit zijn op winst, ja, wie weet nog hoe dat was… ‘Dit dorp, ik weet nog hoe het was…’ Tot en met 22 maart in het Limburgs Museum in Venlo. www.limburgsmuseum.nl
cultureel maandblad
januari 2009
museum land van valkenburg Grotestraat Centrum 31 6301 CW Valkenburg aan de Geul tel. 043 601 63 94 Geopend: di t/m vr 10-17u, za en zo 13-17u.
[email protected] www.museumlandvanvalkenburg.nl
CHUCK 'KOOR' HARGROVE
MOEDER EN KIND rondom de kerst t/m 11 JAN
10 januari t/m 8 februari 2009 SCHILDERIJEN EN OBJECTEN
DZD Art Gallery Roermond
DZD ART GALLERY WILLEM II SINGEL 59 6041 HR ROERMOND T (0475) 33 19 85 F (0475) 31 77 37 E
[email protected] W www.dzdart.nl
LM heeft een groot aantal werken in stock van o.a.
Arie Berkulin Pieter Defesche Theo Kuijpers Lei Molin Ger Lataster Toon Teeken
moderne kunst
Early Morning
Kamermuziekconcert Zo 11.01.09 - Centre Céramique Maastricht / 11.30 uur Zo 18.01.09 - SCHUNCK-Glaspaleis Heerlen / 11.30 uur Jacques Brassé (fluit) en Josephine van Son (harp) brengen Schaposchnikov, Spohr, Bach en Damase.
www.centreceramique.nl / www.schunckglaspaleis.nl
18
> > > > > > > > > > > > > > > > > > > > > > > > > > > > > > > > > > > > > > > > > > > > > > > > > > > > > > > > > > > > >
> > > > > > > > > > > > > > > > > > > > > > > > > > > > > > > > > > > > > > > > > > > > > > > > > > > > > > > > > > > > >
> > > > > > > > > > > > > > > > > > > > > > > > > > > > > > > > > > > > > > > > > > > > > > > > > > > > > > > > > > > > >
> > > > > > > > > > > > > > > > > > > > > > > > > > > > > > > > > > > > > > > > > > > > > > > > > > > > > > > > > > > > >
Wij hebben geen vaste openingstijden, maar na een telefonische afspraak bent u van harte welkom. Leon Mommers Savelsbosch 40, 6228 SB Maastricht 043 361 01 38 Even voorkijken? Zie: www.lm-modernekunst.nl
> > > > > > > > > > > > > > > > > > > > > > > > > > > > > > > > > > > > > > > > > > > > > > > > > > > > > > > > > > > > > > > > > > > > > > > > > > > > > > > > > > > > > > > > > > > > > > > > > > > > > > > > > > > > > > > > > > > > > > > > > > > > > > > > > > > > > > > > > > > > > > > > > > > > > > > > > > > > > > > > > > > > > > > > > > > > > > > > > > > > > > > > > > > > > > > > > > > > > > > > > > > > > > > > > > > > > > > > > > > > > > > > > > > > > > > > > > > > > > > > > > > > > > > > > > > > > > > > > > > > > > > > > > > > > > > > > > > > > > > > > > > > > > > > > > > > > > > > > > > > > > > > > > > > > > > > > > > > > > > > > > > > > > > > > > > > > > > > > > > > > > > > > > > > > > > > > > > > > > > > > > > > > > > > > > > > > > > > > > > > > > > > > > > > > > > > > > > > > > > > > > > > > > > > > > > > > > > > > > > > > > > > > > > > > > > > > > > > > > > > > > > > > > > > > > > > > > > > > > > > > > > > > > > > > > > > > > > > > > > > > > > > > > > > > > > > > > > > > > > > > > > > > > > > > > > > > > > > > > > > > > > > > > > > > > > > > > > > > > > > > > > > > > > > > > > > > > > > > > > > > > > > > > > > > > > > > > > > > > > > > > > > > > > > > > > > > > > > > > > > > > > > > > > > > > > > > > > > > > > > > > > > > > > > > > > > > > > > > > > > > > > > > > > > > > > > > > > > > > > > > > > > > > > > > > > > > > > > > > > > > > > > > > > > > > > > > > > > > > > > > > > > > > > > > > > > > > > > > > > > > > > > > > > > > > > > > > > > > > > > > > > > > > > > > > > > > > > > > > > > > > > > > > > > > > > > > > > > > > > > > > > > > > > > > > > > > > > > > > > > > > > > > > > > > > > > > > > > > > > > > > > > > > > > > > > > > > > > > > > > > > > > > > > > > > > > > > > > > > > > > > > > > > > > > > > > > > > > > > > > > > > > > > > > > > > > > > > > > > > > > > > > > > > > > > > > > > > > > > > > > > > > > > > > > > > > > > > > > > > > > > > > > > > > > > > > > > > > > > > > > > > > > > > > > > > > > > > > > > > > > > > > > > > > > > > > > > > > > > > > > > > > > > > > > > > > > > > > > > > > > > > > > > > > > > > > > > > > > > > > > > > > > > > > > > > > > > > > > > > > > > > > > > > > > > > > > > > > > > > > > > > > > > > > > > > > > > > > > > > > > > > > > > > > > > > > > > > > > > > > > > > > > > > > > > > > > > > > > > > > > > > > > > > > > > > > > > > > > > > > > > > > > > > > > > > > > > > > > > > > > > > > > > > > > > > > > > > > > > > > > > > > > > > > > > > > > > > > > > > > > > > > > > > > > > > > > > > > > > > > > > > > > > > > > > > > > > > > > > > > > > > > > > > > > > > > > > > > > > > > > > > > > > > > > > > > > > > > > > > > > > > > > > > > > > > > > > > > > > > > > > > > > > > > > > > > > > > > > > > > > > > > > > > > > > > > > > > > > > > > > > > > > > > > > > > > > > > > > > > > > > > > > > > > > > > > > > > > > > > > > > > > > > > > > > > > > > > > > > > > > > > > > > > > > > > > > > > > > > > > > > > > > > > > > > > > > > > > > > > > > > > > > > > > > > > > > > > > > > > > > > > > > > > > > > > > > > > > > > > > > > > > > > > > > > > > > > > > > > > > > > > > > > > > > > > > > > > > > > > > > > > > > > > > > > > > > > > > > > > > > > > > > > > > > > > > > > > > > > > > > > > > > > > > > > > > > > > > > > > > > > > > > > > > > > > > > > > > > > > > > > > > > > > > > > > > > > > > > > > > > > > > > > > > > > > > > > > > > > > > > > > > > > > > > > > > > > > > > > > > > > > > > > > > > > > > > > > > > > > > > > > > > > > > > > > > > > > > > > > > > > > > > > > > > > > > > > > > > > > > > > > > > > > > > > > > > > > > > > > > > > > > > > > > > > > > > > > > > > > > > > > > > > > > > > > > > > > > > > wycker > > > > > pastoorstraat > > > > > > > > > > >11 > >6221 > > > EM > > maastricht > > > > > > > > > > > > > > > > > > > > > > > > > > > > > > > > > > > > > > > > > 06 51294096
[email protected] > > > > > > > > > > > > > > > > > > > > > > > > > > > > > > > > > > > > > > > > > > > > > > > > > > > > > > > > > > > > > > > > > > > > > > > > > > > > > > > > > > > > > > > > > > > > > > > > >
happy new year
obidesign, a n n e b e t h n i e s
www.zuiderlucht.eu
cultureel maandblad
> > > > > > > > > > > > > > > > > > > > > > > > > > > > > > > > > > > > > > > > > > > > > > > > > > > > > > > > > > > > >
> > > > > > > > > > > > > > > > > > > > > > > > > > > > > > > > > > > > > > > > > > > > > > > > > > > > > > > > > > > > >
> > > > > > > > > > > > > > > > > > > > > > > > > > > > > > > > > > > > > > > > > > > > > > > > > > > > > > > > > > > > >
> > > > > > > > > > > > > > > > > > > > > > > > > > > > > > > > > > > > > > > > > > > > > > > > > > > > > > > > > > > > >
januari 2009
perron poëzie
TIME OUT OF MIND 1 Wido Smeets en Leon Verdonschot wisselen hun muzikale helden uit van vroeger en nu.
Brinsley Schwarz
E
en van de nooit opgeloste raadsels van mijn jeugd is de muzikale voorkeur van mijn vader. Hij speelde geen instrument en sprak, in mijn herinnering, zelden over muziek. Pas wanneer hij er in gezelschap niet omheen kon, kwam hij uit de kast. Met La Forza del Destino van Verdi. Geen idee waar hij die liefde had opgedaan. We hadden namelijk geen platenspeler in huis. Dat was nieuwerwetse apparatuur die alleen maar afleidde. Gestudeerd moest er worden. De eerste tele-visie kwam na de Grote Winkler Prins over de vloer. En de telefoon arriveerde pas – na lang aanhouden van mijn moeder - toen pa’s tanende gezondheid dat vereiste. Gevochten als een leeuw heeft hij om de voorbodes van de global village buiten de deur gehouden. Zoals mijn vader zijn privé-domein afschermde, ja, daar ben ik wel eens jaloers op. Het ware leven bevindt zich immers in je hoofd. Je hoeft heus niet de hele wereld op cd te hebben om herinneringen te koesteren aan een mooi stuk muziek, of dat nou van Verdi komt of van Elvis Costello. Elke keer als ik van de laatste Armed Forces opzet, verheug ik me alvast op de uitsmijter (What’s so Funny ‘Bout) Peace, Love and Understanding? Dat onvergetelijke liedje was, in mijn herinnering tenminste, Costello’s eerbetoon aan Brinsley Schwarz, de pubrocker die een hele generatie ten voorbeeld diende. Jarenlange ervaring in rokerige bars had Schwarz geleerd dat een goed liedje bestaat uit een kop, een middenstuk en een staart, en niet langer duurt dan een minuut of drie. Na een decennium symfonische rock was dat een open deur die we eind jaren zeventig wel konden gebruiken. Zoals mijn vader altijd Verdi in zijn hoofd had, zo mag ik nog steeds graag een Brinsley Schwarz-liedje neuriën. Ik heb nooit een plaat gekocht van de man, noch een cd. Een raadsel is het, en een schande. Toch wou ik het maar laten zo.
Misschien…
N
ick Lowe zal nog wel meer redenen hebben om blij te zijn met dat nummer (What’s so Funny ‘Bout) Peace, love und Understanding. Het werd later namelijk nog een keer gecoverd door Curtis Stigers, voor de soundtrack van The Bodyguard, met Kevin Kostner (ooit een succesvolle acteur) en Whitney Houston (ooit een succesvolle zangeres). Van die soundtrack zijn er alleen al in de VS zeventien miljoen verkocht, waarmee Nick Lowe via een omweg alsnog de royalties kreeg van een megahit. Alleen al het woord past niet bij hem. Het mooie aan de Costello-versie is dat de tekst een totaal andere dimensie krijgt doordat de toon van muziek en zang zo verschilt van het origineel. Jong en bozig als hij toen nog was, pompt Costello meer venijn in Lowes ode aan het hippiegedachtengoed. De mooiste cover aller tijden vind ik zelf een nummer waarbij het tegenovergestelde gebeurt: die van Hurt van Nine Inch Nails door Johnny Cash. Het origineel is een monument van dreiging, zoals vrijwel alle nummers van Nine Inch Nails. Bij optredens van de band was (en is) het een van de weinige verstilde momenten. Terwijl de muziek aanzwelt - dat klinkt bij Nine Inch Nails altijd alsof een Oostduitse metaalfabriek in werking wordt gezet - bezingt Trent Reznor het verband tussen lijden en leven, tussen de onmacht en het bestaan. Ik ken weinig nummers met openingsregels die je dwingend de wereld van de schrijver intrekken. “I hurt myself today / To see if I still feel / I focus on the pain /The only thing that’s real.” En toen kwam acht jaar later die versie van Cash. Volledig uitgekleed, minimaal begeleid, gezongen zonder inspanning. Reznors “crown of shit” is een “crown of thorns” geworden, maar verder is de tekst onveranderd. Ongelooflijk hoe het nummer nog harder aankwam, omdat Cash er door zijn praatzang een element aan toevoegde: berusting. Als Trent Reznor “I will let you down /I will make you hurt” zingt, lijkt dat uit verzet tegen zijn eigen falen. Maar als Cash het zingt, lijkt hij moegestreden. Alsof ook hij het maar laten wil zo. LEON VERDONSCHOT
WIDO SMEETS
19
www.zuiderlucht.eu
Misschien is er geen morgen meer, was deze dag het laatste licht en – vrij van wrevel of verweer – dees regels ook het laatst gedicht. Misschien is er geen antwoord meer, eens raakt men immers moegevraagd. Twijfels verdichten zich zo zeer dat ongewisheid niet meer plaagt. Misschien ben ik mezelf niet meer, beleeft een ander deze waan, terwijl ik slechts parasiteer onder de huid van zijn bestaan. Misschien zijt Gij er nog, o Heer, om uit dit schroot wat munt te slaan. COR DENEER Journalist-dichter Cor Deneer (1917-1976) studeerde politieke en sociale wetenschappen in Leuven en was lange tijd chefredacteur bij het naoorlogse Dagblad voor Noord-Limburg in Venlo. Hij publiceerde de verzetsroman Verloren jaren en de dichtbundel Twintig Verzen – voor mijn vrienden. In 1977 verscheen postuum de bundel In Weemoed en in Wijn.
Perron Poëzie wordt mede mogelijk gemaakt door:
Defauwes en
www.habetsxpress.nl
TRANSPORT SERVICES
“Where service is Art”
cultureel maandblad
januari 2009
Eilandenarchitectuur
Advertenties voor een andere planeet
Het is de droom van steeds meer stadsplanners: de postglobale stad. Niet organisch gegroeid, maar ontworpen op de tekentafels. Zo komt in de Gele Zee bij Zuid-Korea het grootste landwinningsgebied ter wereld en verrijzen nieuwe grootsteden voor de kust van de Verenigde Arabische Emiraten. Zelfs Almere droomt van zulke kunstmatige eilanden. door Paul Depondt
N
ederland heeft een reputatie op het gebied van landwinning. Zo verkondigde CDA’er Joop Atsma dat hij het ruimtegebrek wil oplossen door land te winnen in de Noordzee. Volgens hem is er een landhonger, een ruimteclaim die in de komende jaren nog aangroeit met twee tot driehonderdduizend hectaren. In 2007 lag een plan op tafel voor de bouw van een 60.000 hectare groot eiland in de vorm van een reusachtige tulp, een ‘natte droom’ van het CDA – schreven de kranten – en het Innovatieplatform. Landschapsarchitect Adriaan Geuze had de tekeningen klaarliggen, premier Balkenende vond dat het plan ‘dynamiek’ uitstraalde en de Nederlandse baggeraars vonden opgespoten zandeilanden een logische optie.
Baggeraars als Jan De Nul zijn al jaren aan het werk in Dubai, de grootste bouwput ter wereld, het Emiraat dat voor zijn kust uitgestrekte op de zee gewonnen ‘palmeilanden’ aanlegt. Bij Ras el Khaimah, waar het Vlaamse bedrijf Deme baggert, verrijst de nieuwe landengroep Al Marjan. De Nederlandse architect Rem Koolhaas, wiens Office for Metropolitan Architecture al een paar torens in Dubai bouwt, mag in het Emiraat zelfs een compleet nieuwe stad ontwerpen, Waterfront City, op een vierkant eiland, omgeven door vier aan het water gelegen stadswijken. Ook in Zuid-Korea komt er, langs de westkust, een gigantisch landwinningsgebied, Saemangeum, een kunstmatig eiland van maar liefst 401 vierkante kilometer, bijna tien keer groter dan de Palm Islands van Dubai. Zelfs in Almere droomt men van nieuwe kunstmatige eilanden, gewonnen land voor de
noordwestelijke punt van de stad. Een van de drie door Zuid-Korea geselecteerde ontwerpers is de jonge Belgische architect Alexander D’Hooghe (1973). Hij haalde aan Harvard University zijn master degree ‘stadsontwerpen’ (Met Rem Koolhaas als promotor) en is nu als architectuurprofessor verbonden aan het Massachusetts Institute of Technology in Boston. Samen met zijn architectuurbureau Org ontwerpt hij voor de zuidwestelijke delta van Zuid-Korea een nieuwe ‘economische stad’. De stad moet “de poort van ZuidKorea en China” worden. Behalve hotels en andere voorzieningen voor toeristen komen er fabrieken, landbouw- en natuurgebieden, een wetenschapspark of een universiteit, en een ruimtehaven, naar het voorbeeld van Virgin Galactic, waar privé-bedrijven straks ruimteschepen met toeristen kunnen lanceren.
Bovenaanzicht van Nakheel Waterfront City bij Dubai, een ontwerp van (Office for Metropolitan Architecture van Rem Koolhaas. © OMA
20
www.zuiderlucht.eu
Het project ligt in Korea al twintig jaar op de tekentafel. Aanvankelijk dachten de Koreanen aan landbouwgebied, zoals Nederland in de naoorlogse periode. Wat het gaat kosten, is vooralsnog niet te schatten. De economische activiteit op het eiland moet het hele project rendabel maken. Het visionaire plan strekt zich uit over vele jaren. Alleen al de landvulling neemt zo tien, vijftien jaar in beslag. Vervolgens duurt het enkele jaren voor je op zo’n nieuwe grond kunt bouwen, omdat die vol water en lucht zit. Je moet het eiland een derde hoger aanleggen dan beoogd, omdat de grond na verloop van tijd sterk inzakt.
N
ieuw is het allemaal niet. De luchthaven van Hongkong, Chek Lap Kok, is op een kunstmatig eiland van vijf bij vijf kilometer gebouwd. Nu denkt ook Londen na over zo’n oplossing voor zijn eigen krapte aan ruimte op Heathrow. Landwinning maakt het voor planologen gemakkelijker op de tekentafel een samenhangend project te realiseren, zonder een genadeloze tabula rasa van een te renoveren of te ontwikkelen oud, organisch en historisch gegroeid stadsgebied. Visionaire architecten als Koolhaas en D’Hooghe beschouwen zo’n kale grond als een ‘lege zandbak’, het is hun speeltuin waar ze de meest bizarre en megalomane plannen kunnen realiseren. Dubai was nog geen veertig jaar geleden een zanderig vissersdorp, nu is het een metropool. Door de hoge olieprijzen kon Dubai in hoog tempo uitgroeien tot een wereldstad, een boomtown die door velen aanvankelijk als een fata morgana werd afgedaan. Het is niet anders in Abu Dhabi, waar gewerkt wordt aan het Saadiyat Island. Naast een Cultural District, met dependances van het Guggenheim en het Louvre, wordt op het eiland een paradijselijke stad gebouwd voor 150.000 inwoners, met hotels en shopping-malls. Er wordt negen kilometer nieuw strand aangelegd. Het masterplan is bedacht door het ontwerpbureau Skidmore, Owings & Merrill. Op het 2700 hectare grote eiland wordt gewerkt aan het meest luxueuze vakantieoord ter wereld. Net als in Dubai kent ook hier de bouwwoede geen grenzen. In 2028 krijgen de Verenigde Arabische Emiraten een
cultureel maandblad
januari 2009
Impressie van Nakheel Waterfront City bij Dubai naar een ontwerp vav Office for Metropolitan Architecture van Rem Koolhaas. © OMA
geheel nieuwe hoofdstad. Het nabij Abu Dhabi gelegen Khalifa City zal worden ontwikkeld tot de belangrijkste stad van de oliestaat en gaat 4900 hectare meten, bijna twee keer de oppervlakte van het Saadiyat Island. In minder dan een kwart eeuw moet het inwonersaantal van 900.000 inwoners stijgen tot drie miljoen. De ontwikkeling van de stad, waar
en de veelal denigrerende kritiek op de oliestaatjes verwerpt. Volgens hem wordt Dubai ten onrechte het ‘Las Vegas in Arabia’ genoemd, of, ironischer, – in de woorden van Mike Davis in New Left Review – ‘Walt Disney meets Albert Speer on the shores of Arabia’. En Alexander D’Hooghe, die futuristische plannen bedacht voor het Koreaanse Saeman-
Laten we wel wezen, meent Mike Davis in het virulente boek Evil Paradises – Dreamworlds of Neoliberalism, het is ‘een neoliberaal Noord-Korea’, een oase van vrij ondernemerschap zonder inkomstenbelastingen, vakbonden of oppositiepartijen, een consumptieparadijs en ook een plek om zwart geld wit te wassen, het is een land waar nooit en
Walt Disney meets Albert Speer on the shores of Arabia. alle ministeries en overheidsinstanties zullen worden gevestigd, maakt deel uit van het allesoverheersende masterplan Abu Dhabi 2030. Ten zuiden van Dubai wordt de grootste luchthaven ter wereld gebouwd, de Al Maktum International Airport, berekend op jaarlijks 120 miljoen passagiers. Het is de snelst groeiende regio in de wereldluchtvaart. Door het door consultants zorgvuldig georkestreerde imago van ‘toeristenoord bij uitstek’ wordt nu al voorspeld dat in 2010 de Emiraten ruim vijftien miljoen toeristen zullen aantrekken. Neem die ontwikkelingen serieus, zegt Rem Koolhaas, die het architectuurbeleid van de Emiraten met verve verdedigt
21
geum, promoveerde op het proefschrift The Liberal Monument. In de recente geschiedenis is de monumentale architectuur altijd geassocieerd met totalitaire regimes, met het Rusland van Stalin, met Duitsland, Spanje en Italië onder de fascisten. Nochtans was er in die jaren dertig ook in democratieën, zoals in de Verenigde Staten, een evolutie naar heel dominante, neoclassicistische, grootschalige gebouwen. Alexander D’Hooghe gelooft niet dat architecten die een scherpe blik hebben en grootschalige projecten uitwerken daarmee in de voetsporen van dictators lopen. Toch heeft de hele bouwgekte in de Emiraten zijn verborgen keerzijde.
voor geen enkel bestuursorgaan ooit verkiezingen zijn uitgeschreven, het is een ‘familiedictatuur’.
D
at stadium van hyperkapitalisme is in Dubai inmiddels bereikt. Stakingen zijn verboden, morren wordt – zoals bij de farao’s en Romeinse keizers – afgestraft. Ironisch genoeg afficheert de stad zich in de luchthaven van Dubai met architecten en stadsplanologen die zich op posters hebben uitgedost als Romeinse en Egyptische bouwheren. En toch, zegt Koolhaas, biedt zo’n ‘hyperglobale’ stadsontwikkeling kansen voor nieuwe architectuur. Je moet het niet ironiseren, het is hun opdracht “to find optimism in
www.zuiderlucht.eu
the inevitable”. Dubai is de nieuwe post-globale stad “die eerder verlangens opwekt dan problemen oplost”, zegt architect George Katodrytis. De stad is geen plek meer, geen zelfstandige eenheid, maar “een toestand”. Hij verwijst naar het essay The Generic City uit 1994 van Rem Koolhaas, die daarin een aantal spraakmakende stellingen opperde. Zijn hedendaagse steden, net als vliegvelden, allemaal hetzelfde? Een stad kan, net als een filmset in Hollywood, voortdurend van decor veranderen. De straat is dood, de enige activiteit is shoppen. Waarschijnlijk is Dubai, met zijn ultraconsumentisme (de grootste shopping malls) en zijn totale lifestyle-ervaringen (de grootste pretparken en paradijselijke stranden) een extreem voorbeeld van de nieuwe verstedelijking. Misschien zijn de ‘kunstmatige eilanden’ van de Emiraten, Zuid-Korea en zelfs Almere, om de filosoof Jacques Derrida te parafraseren, “niets anders dan advertenties voor een andere planeet”, voor de paradijselijke droom die zich in onze neoliberale en geheel verpretparkte westerse consumptiecultuur heeft genesteld.
cultureel maandblad
januari 2009
Nog 1x: Glocal Affairs
Er is veel over gesproken...
In Zuiderlucht 12/2008 stonden vier pagina’s met reacties op de manifestatie Glocal Affairs. Odile Wolfs, initiatiefneemster van de expositie, reageert. En kunstenaar Henk Verbeek vergelijkt Glocal Affairs met de vermaledijde voorganger uit 1983: Trajecta.
E
ven divers als de Glocal Affairs zelf zijn de talloze reacties van deelnemers en bezoekers van deze manifestatie. Zowel persoonlijk als via de media hebben ze mij bereikt. Ik, op mijn beurt, heb genoten van de diversiteit van de tentoongestelde werken en ben er trots op dat ik heb mogen bijdragen aan de totstandkoming van dit evenement. Als het gaat om Glocal Affairs zijn er verschillende zaken waar ik als gedeputeerde van cultuur bijzonder mee ingenomen ben. Als eerste wil ik noemen, en misschien verbaast het u, de kritieken. Het is op zich al geweldig dat zo’n bonte verzameling aan mensen iets te zeggen heeft over een dergelijke expositie. Het is weliswaar niet altijd even positief of genuanceerd, maar het feit alleen al dat er op een dergelijke schaal gesproken wordt over kunst in onze provincie stemt mij tevreden. Ten tweede mag genoemd worden het feit dat er voor deze expositie bijzonder veel werk in opdracht is gemaakt. Dit heeft als voordeel dat het werk een relatie aangaat met de plek en de kunstenaar kan
reflecteren op het thema en de omgeving waarin het kunstwerk geplaatst wordt. Maar misschien nog belangrijker, de kunstenaar wordt in staat gesteld om iets nieuws te produceren en krijgt daar ook feitelijk voor betaald. Voor jonge kunstenaars zijn dergelijke kansen van wezenlijk belang voor hun ontwikkeling. Als derde is daar het publiek. Na een drukbezochte opening met heel veel bekende gezichten uit het circuit, zijn de bezoekers blijven komen. Mensen die speciaal voor de expositie naar Maastricht zijn afgereisd, maar ook mensen die toevallig langs de Timmerfabriek liepen en een kijkje kwamen nemen. Het werden er uiteindelijk enkele duizenden. Ook in dit opzicht was Glocal Affairs een geslaagde activiteit: de manifestatie was laagdrempelig en in staat om grote groepen mensen te interesseren. Ook als het gaat om samenwerking blijkt het concept aan te slaan. In de gehele provincie en zelfs Duitsland waren instituten bereid deel te nemen aan de manifestatie. Er was geen sprake van een geïsoleerde expositie in Maastricht,
maar van een gemeenschappelijk gevoeld initiatief waar iedereen graag onderdeel van wilde uitmaken. Was er sprake van een statement? Zeker geen politiek statement. Wel laten we zien dat onze regio een internationale regio is, met internationaal georiënteerde kunstenaars die ook lokaal hun wortels hebben en daarmee hun relatie met de omgeving zijn aangegaan. Het was ook een statement in de zin dat wij in staat zijn om niet alleen een grootschalig evenement neer te zetten, maar ook om verbindingen te leggen met instellingen in de gehele regio. Is er dan niets negatiefs te zeggen over Glocal Affairs? Dat laat ik liever aan anderen over. Zoals Hans Lemmen, een van de deelnemende kunstenaars, in het vorige nummer van Zuiderlucht liet optekenen : “We kunnen ook dankbaar zijn dat er iets is om op te mopperen.” Glocal Affairs: er is veel over gesproken en dat is juist de bedoeling van kunst … toch? ODILE WOLFS, gedeputeerde Kunst en Cultuur
Textielinstallatie van Fransje Killaars in Ludwig Forum Aken, Glocal Affairs, november 2008. foto Romy Finke
22
www.zuiderlucht.eu
... maar wa “I
n 1983 heb ik niet aan Trajecta deelgenomen, omdat ik niet tot de meelopers wilde behoren. Trajecta was door de politiek georganiseerd en die heeft zich niet met kunst te bemoeien.” Aldus beeldhouwer Piet Berghs tijdens een debat over Limburgse kunst en Glocal Affairs in het Stedelijk Museum Roermond op 21 november vorig jaar. Als een van de aanwezigen stelde ik me daar voor als een ‘meeloper’ uit 1983 en merkte op dat zonder Trajecta en de daaruit voortvloeiende controverses veel waardevols nooit tot stand was gekomen. Ik kon, en kan, dus niet begrijpen dat rond Glocal Affairs, eveneens door de politiek geëntameerd, zo weinig debat en controverses waren. Wat is er met de kunst – en de kunstenaars - gebeurd in die 25 jaar? Het meest in het oog springende verschil tussen Trajecta en Glocal Affairs is het verschil in rumoer. Bij Trajecta tal van protesten en initiatieven van kunstenaars, meer dan honderd (!) publicaties in kranten, ME bij de opening, en uitspraken als ‘De puist is opengebroken’ (Fons Lemmens, Elseviers Magazine, 9-7-83). Zelfs een kort geding. Iemand had iets gezegd over iemand. En nu? IJzige stilte. De verschillen in de organisatie zijn zo gering dat verklaringen voor die stilte elders gezocht moeten worden. In
cultureel maandblad
januari 2009
Werk van Jack Reubsaet in de Timmerfabriek in Maastricht, Glocal Affairs, november 2008. foto Romy Finke
ar was het rumoer? 1983 was Trajecta het resultaat van een lange, open voorbereiding. Een zetel in de voorbereidingscommissie werd bezet door een kunstenaar. Toch was er onmiddellijk gezeur over alles. De kunstenaars gedroegen zich als kinderen van hun tijd waarin geen plaats was voor autoriteiten. Ze lieten zich niet voor een politieke kar spannen, die ze zelf artistiek moesten optuigen. Ook Glocal Affairs was een politiek initiatief dat, in tegenstelling tot 1983, in alle stilte werd uitgewerkt. Kunstenaars werden in beslotenheid uitgenodigd en geselecteerd. In de jaren tachtig onacceptabel, maar nu bleef het stil. Met dit zwijgen reageren ook deze kunstenaars als kinderen van deze tijd. Het is een collectief zwijgen. Een ieder voor zich. Enkelingen wensen niet deel te nemen aan de manifestatie, zonder daar als collectief politieke argumenten bij aan te voeren. Waar is het artistieke bewustzijn als het gaat om de eigen positie? Waarom geen protest tegen het ‘nieuwe’ culturele leiderschap dat alles in stilte regelt? Waarom geen opwinding over de leeftijdsdiscriminatie bij de selectie? Beseffen jonge kunstenaars niet dat zij hierdoor in de nabije toekomst niet meer meetellen? De Timmerfabriek, de thuisbasis van Glocal Affairs, is een schitterende locatie voor beeldende kunst. Te verwachten is dat de kunstenaars,
23
als daar andere belangen in het geding komen, gedwee plaats maken. Alle acties en initiatieven in 1983 hadden uiteindelijk geen effect. Alles verzandde in gekissebis. De gemeenschappelijke vijanden, de autoriteit en de politiek, waren ‘verslagen’ maar het werd toch weer ieder voor zich. Kunstenaars blijven zich overleveren aan de autoriteiten.
W
aarom organiseert een overheid manifestaties als Trajecta en Glocal Affairs? Om de kwaliteit van Limburgse kunst uitdragen? Is dat nodig dan? Waarom? We hebben toch ‘presentatie- en kenniscentra’. De politiek geeft met Glocal Affairs een duidelijk antwoord. Volgens die politiek is Limburgse kunst die kunst die in de reguliere instellingen structureel onvoldoende aandacht krijgt en dus, door de politiek zelf, ad hoc gepromoot moet worden. Waarom eist de politiek niet, net zoals bij de zendgemachtigden, dat de ambtenaren in deze instellingen structureel zoveel procent van budget, tijd besteden aan producties van eigen bodem? Toonkunstenaars weten de politiek tot deze ingreep te bewegen. En beeldende kunstenaars? Komen de politieke motieven wel voort uit interesse in kunst? Zonder het politieke voornemen om Maastricht als Culturele Hoofdstad te promoten, was
hoogstwaarschijnlijk geen hand, en zeker niet deze hand, uitgestoken naar die Limburgse kunst. Beide manifestaties toonden ‘Limburgse kunst’. Glocal Affairs is daarnaast gebaseerd op de aanname dat Limburgse kunstenaars die de wereld intrekken, iets van hun regionale beïnvloeding laten doorklinken in hun kunst. Zoektochten tijdens beide manifestaties naar een vermeende Limburgse eigenheid leverden niets op. Er zijn geen kenmerken die karakteristiek zijn in het merendeel van de kunstwerken en een conclusie kunnen rechtvaardigen dat er sprake is van een regio-gebonden karakteristiek.
B
estaat Limburgse kunst? Hollandse kaas bestaat en is niets anders dan kaas uit Holland. Dit zakelijke gegeven - Hollandse kaas - wordt echter begeleid door connotaties die verwijzen naar een specifieke karakteristiek. Zo ook bij Limburgse kunst. Een recente connotatie bij Glocal Affairs kwam van Stijn Huijts (Zuiderlucht 12/08) die meent dat het project “(…) is gedoemd uit te draaien op het zoveelste provincialistische compromis.” Waar is die connotatie ‘provincialistisch’ op gebaseerd? Hoewel Limburg een integraal deel is van de internationale gemeenschap zijn dergelijke negatieve connotaties bij kunst uit Limburg niet uit te roeien. De diskwalificatie ‘provincialistisch’ is niet gebruikelijk bij het onderwijs, de industrie
www.zuiderlucht.eu
en de dienstverlening in Limburg. Waarom gebruikt de provinciale culturele ‘elite’ deze diskwalificatie bij Limburgse kunst? Zijn kunstenaars die in Limburg wonen bekrompener dan kunstenaars met een postadres elders op de wereld? Zowel in 1983 als nu bedienen veel deelnemers zich bij het produceren van kunstwerken van trendy, materiële en formele dragers. Het zijn de stijlkenmerken, op grond waarvan een kunstwerk als actuele kunst wordt aangeduid. In 1983: gelikt, technisch perfecte ambachtelijkheid, lijsten, sokkels. Opvallend is dat typische stijlkenmerken bij meerdere kunstenaars terugkomen. Is hier dan toch sprake van Limburgse kunst? Nee! Het zijn sporen die docenten achterlaten in het werk van hun studenten. In 2008: snotterig, technisch imperfect geknutsel, beeld- en geluidvastleggers, op-de-grond-leggers, een enkele lijst, geen sokkels. De geselecteerde exposanten staan open voor trends in de actuele internationale kunst. Echter: waar zijn die jonge kunstenaars die, wars van trends en tijdgeest, de ware kern van kunst en een betekenisvolle actualiteit zoeken? Waarom bij de selectie die nadruk op die trendy stijlkenmerken? Waarom zo weinig aandacht voor het bestendige in de kunst, los van die trends? Was het de angst voor de kwalificatie ‘provincialistisch’ door de provinciale culturele elite’? HENK VERBEEK, beeldend kunstenaar
cultureel maandblad
januari 2009
Dat een mens kan is al gek genoeg
Essay
Wantrouw eenieder die met een theorie over poëzie komt aanzetten, sprak Gerrit Komrij tijdens The Maastricht International Poetry Nights. “Het feit dat achtennegentig procent van de poëzie volstrekte flauwekul is, kan me niet van het idee afbrengen dat poëzie valt onder de menselijke topprestaties.” door Gerrit Komrij
“E
en dichter moet dichten en niet al te veel kakelen over poëzie. Ik heb me daar niet altijd aan gehouden. ’t Is er mee als met een non in een klooster – al doe je nog zo je best, je houdt het niet buiten de deur. ‘t Is gewoon sterker dan je zelf. Toch hoop ik me altijd in praktische zin over poëzie te hebben uitgelaten – een dichter die van een theorie uitgaat of in andermans theorieën gaat geloven, hangt zich zelf op. Dat een dichter zijn privéopvattingen of subjectieve voorkeuren uitbouwt tot een soort eenmanstheorietje, allez – zo’n theorietje is geen justitieel paleis of gezag afdwingende kerk, maar een onschuldig konijnenhok. Een hok in elkaar getimmerd met oude planken. We hebben voor dat soort theorietjes al een naam, dacht ik. Gekte, als ik het goed heb. Dichterlijke waanzin. Een pleonasme ook nog. Ik houd me als dichter elke dag, elk uur, elke seconde voor: als ik dan toch over poëzie begin te bazelen, laat dan alles wat ik zeg te maken hebben met de simpele praktijk en met de dingen die ik zeker weet, de dingen die ik aankan en die ik ervaren heb. Laat me niet zweven. Laat ik niet vaag worden. Laat ik de dingen niet majesteitelijker, mythischer en ingewikkelder voorstellen dan ze zijn. Laat ik geen glanzende woorden gebruiken voor dooie begrippen. Een beetje dagdromen mag natuurlijk. Een beetje tastenderwijs struikelen is geoorloofd. Maar verder: blijf met beide benen op de grond. Dat een mens kan dichten is al gek genoeg. Bedenk eens hoeveel lui het niet kunnen, al
24
Portret van Gerrit Komrij door Theo Daamen. (Collectie Letterkundig Museum Den Haag, © Theo Daamen)
proberen ze het nog zo hard, en huiver. Als ik iets bij wijze van intro zou moeten zeggen dan is het: als iemand met een theorie over poëzie komt aanzetten, of beweert precies te weten hoe poëzie moet en wat poëzie mag, of nog erger, hoe poëzie niet moet en wat poëzie niet mag, vertrouw zo iemand niet. Sla alle theoretici dood. ’t Is een simpel voor wat hoort wat, een daad van rechtvaardigheid, want zij hebben eerst de poëzie doodgeslagen.
www.zuiderlucht.eu
Vergeet alle poëtica en programma’s en scholen en clubjes. Pas dan schiet er adem over om iets over poëzie te beweren, om schoorvoetend tot het wonder te naderen. Een dichter die van tevoren al weet aan welke theorie het gedicht dat hij zo dadelijk gaat schrijven moet voldoen, welke leerstellige schriftgeleerden het moet behagen, schrijft geen poëzie. Hij schrijft bewijsstukken. Hij schrijft protocollen.
cultureel maandblad
januari 2009
dichten
in k ijk
‘Poëtische vrijheid’ staat voor ‘klinkklare nonsens’. Charles Eyck De poëzie dient zich bij de dichter aan, de poëzie is primair. De dichter heeft het gedicht te schrijven dat er uit moet, en in het kielzog van de zo ontstane poëzie vallen er misschien regels te ontdekken – regels, eigenaardigheden, patronen. Noem het dat eenmanstheorietje. Gedeeld door twee of meer dichters wordt het al verdacht. Dan wordt het al oppassen geblazen. Theorie heeft de reputatie algemeen en breed te zijn, in feite bestaat er niets sectarischer. Theorie beperkt en verstikt. Wie een theorie nodig heeft, stelt geen vertrouwen in de poëzie. Onder de papaplu van een theorie schuilen alleen angstige mensen. Ze weten dat de poëzie ieder moment wraak kan nemen. Angst houdt zo’n sekte bijeen. Theoretici hebben er een grote hekel aan dat je iets zou zeggen uit liefde voor de poëzie. Liefde is in hun wereldje geen argument. Liefde is bij voorbaat verdacht. De wereld van de poëzie hoort beargumenteerd te worden, verantwoord en saploos te zijn. Zomaar een balletje opgooien, schijnbewegingen en dwaalwegen zijn uit den boze. Maar in de poëzie verdwaal je voortdurend. Poëzie is juist het terrein waarop je de tegenstrijdigste veronderstellingen mag uitslaan. Ik voel me thuis in het labyrint dat poëzie heet. Ik voel me niet thuis op het rechte pad.
I
k heb in de voorgaande jaren genoeg over poëzie
gekakeld. In kranten, in boeken, op podia en tussen de schuifdeuren. Een bloemlezing maken betekent ook iets over poëzie zeggen. Een kakofonisch multigesprek in een spiegelzaal blijft zoiets. Mensen vroegen me waarom ik sommige gedichten opnam en andere niet. Ik wist dat ik iets specifieker moest zijn. Daaruit kwamen boeken voort als In liefde bloeyende en Trouw moet blijcken. Het plezier in poëzie voerde daarbij de boventoon, want als je zelf ergens lol in hebt, hebben je lezers dat ook, dacht ik. Het betere verpleegsterswerk. Nog verder toegespitst werd een en ander in de Albert Verwey-lezing, gepubliceerd onder de titel Poëzie is geluk. Gekakel met een professioneel tintje. En een titel die de lezer opzettelijk op het verkeerde been zette. Ik bedoelde niet ‘gelukkig zijn’, ik bedoelde ‘geluk hebben’. Niet happiness, maar chance, luck. Niet de zegen, maar de dobbelsteen. In dat boekje probeerde ik waarachtig tot iets als een definitie van ‘de poëzie in het algemeen’ te komen. Er zijn dagen dat men van alles durft. Ik vergeet bij dit alles nog te zeggen dat ik ook zelf gedichten schrijf. Gedichten hebben als bijkomende hebbelijkheid dat ze het een en ander over poëzie duidelijk maken. Ik kan en wil deze verzamelde praatjes hier niet herhalen of in andere bewoordingen herkauwen. Genoeg is genoeg. Alleen één ding verbaast me achteraf. En dat is met hoeveel gemak ik het over ‘de’ poëzie had. Bij iedere gelegenheid heb ik geprobeerd te omzeilen dat het woord ‘poëzie’ een vervuild woord is, dat er poëzie bestaat en poëzie en poëzie. We willen dan wel achter de bedoelingen van poëzie komen, maar wat bedoelen we met het woord poëzie zelf? Welke poëzie definiëren we precies? ’t Is niet onbelangrijk dit hybride gebruik van het woord te gedenken als er weer over poëzie wordt geouwehoerd. Iedereen gebruikt een element van al de betekenissen van het woord poëzie door elkaar. Het woord poëzie wordt bevingerd, vervormd en rondgesmeten dat het een aard heeft. Laat ik er een paar lagen afkrabben.
n 1957 werd Charles Eyck (1897-1983) gevraagd een
kerk te ontwerpen voor een nieuwe wijk aan de westkant van Meerssen. Op het eerste gezicht een merkwaardige opdracht, Charles Eyck was immers schilder. Met zijn monumentale wandschilderingen en kerkramen groeide Eyck in de na-oorlogse jaren uit tot vaandeldrager van een Limburgse, sterk religieuze kunst. Of van een onverbeterlijke regionale gezapigheid, het was maar hoe je ertegenaan keek. Toch had Charles Eyck zich al eerder met architectuur beziggehouden. Eind jaren dertig ontwierp hij het landhuis Ravensbos bij Schimmert, waar hij tot zijn dood woonde. Vanaf het begin van de jaren vijftig schetste hij de meest fantastische kerkgebouwen. Op een bezienswaardige, maar enigszins beperkt gedocumenteerde tentoonstelling in de Charles Eyck-zaal van Museum Land van Valkenburg zien we hem aan het werk. ‘In het vliegtuig naar Milaan’ of ‘In de trein van Rome naar Venetië’ staat er op sommige tekeningen gekrabbeld. Soms kijkt hij terug: machtige gotische bogen worden gecombineerd met een renaissancistische koepel. In andere schetsen worstelt hij met eigentijdse invloeden, vooral die van de Franse modernist Le Corbusier. De welvingen en onregelmatig geplaatste ramen van diens beroemde kapel in Ronchamp keren in veel van Eycks tekeningen terug. In de periode van de opdracht in Meerssen worden de ontwerpen concreter. Tot in de hemel reikende grootsheid moest worden teruggebracht tot de dimensies van een bescheiden parochiekerk. Ongetwijfeld speelden technische beperkingen bij de uitvoering, in samenwerking met architect Harry Koene, ook een rol. Na Meerssen had Eyck niettemin de smaak te pakken. Voor Brasilia, de nieuw te bouwen hoofdstad van Brazilië, ontwierp hij een kerk, opnieuw van monumentale afmetingen en opnieuw sterk geënt op Le Corbusier. Over de lotgevallen van dit ontwerp is weinig bekend, maar uitgevoerd is het nooit. Het is leuk om na het bezoek aan de tentoonstelling even langs de kerk van St. Joseph Arbeider in Meerssen te rijden. Op een grijze winterdag staat het gebouw er onverwacht strak en afwijzend bij. Van de ronde vormen in Eycks architectonische dagdromen is weinig over. Pas
D
als je eromheen loopt valt het sculpturale karakter van
at is poëzie, dat is poëtisch – het ligt in de mond van velen bestorven. Het woord poëzie als publiekslieveling. Wat ermee bedoeld wordt is ‘de poëzie in het leven’ – de zonnige kant, de kant waar je oog voor moet hebben en die je vooral niet moet verwaarlozen. ‘Dat klinkt als poëzie in de oren.’ Een woord dat synoniem is met honing en hemelse sferen. ‘Een poëtische natuur’ – dat is zo’n beetje de omschrijving van een lachebekje met zijn hoofd in de wolken en huppelende op geluidloze wollen sokken. Twee. De poëzie in uitdrukkingen als de wereldpoëzie, de Nederlandse poëzie, de Limburgse >>
25
I
www.zuiderlucht.eu
het bouwwerk op. Het vrij massieve blok van de kerk zelf en de losstaande, ranke klokkentoren geven vanuit iedere hoek een ander beeld. Zo schemert ook hier iets door van de expressie en de losheid die, ondanks alle traditionalisme, Eycks beste schilderwerk kenmerkt. Duncan Liefferink
Charles Eyck en de architectuur. Museum Land van Valkenburg, Grotestraat 31, Valkenburg, t/m 15 maart 2009. Zie www.museumlandvanvalkenburg.nl.
cultureel maandblad
januari 2009
poëzie. De poëzie als het werk van alle dichters bij elkaar. Daar kan een geschiedenis van geschreven worden, daar valt een bloemlezing uit samen te stellen, het corpus kent een traditie, een heden en een toekomst. Traditie en toekomst zijn doorgaans vaag, en het heden heeft veel te maken met cafés en roddel en nijd. Drie. De poëzie als kunstzinnig genre, als het totaal waarin die kunstvorm afwijkt van het genre dat kwast en instrumenten hanteert. De techniek en de aanpak van de dichter. De manier waarop dichters poëzie bedrijven. Hier gonzen woorden rond als sonnet en alliteratie, als het vrije vers en enjambement, als stijl en anapest. Handleidingen en technische leerboeken vol met die termen. Vier. Poëzie waarbij je onmiddellijk moet denken aan studie. De poëzie als staande in een traditie van geleerdheid en opslag van kennis. Gedichten worden hier spontaan begrepen als dingen om te bestuderen, om te ontleden en te analyseren. Poëzie als academische discipline. Veranderen de academische modes, dan verandert het poëziebegrip mee. Er bestaat een respectabele traditie van dichtersgroepen en individuele dichters die aan de heersende academische mode tegemoet komen, die speciaal schrijven voor de behoeften van die markt.
V
ijf, zes, zeven, acht. Zo zijn er nog wel een aantal betekenisnevels die de eigenlijke zon die ‘poëzie’ heet versluieren. De poëzie als volksvermaak. Salonpoëzie en de poëzie uit poëziealbums. Poëzie als afwijking. Poëzie als iets wat geen proza is. Poëzie als gekkigheid. Poëzie als regelrecht iets uit het gekkenhuis. Poëzie als tijdverdrijf voor pubers. Soms kennen de toepassingen van het woord een
Ik weet niet wat poëzie is. Ik weet niet wat kunst is. Kunst is wat je krijgt als je de geschiedenis van de kunst bij elkaar veegt en tot je neemt. Daar gaan we. We moeten een gooi doen. Kunst rekt grenzen op, verdraait de kijk op de wereld, keert begrippen om, kunst maakt ruimer en gekker en heviger of gewoon maar anders, kunst interpreteert of voegt toe of verhevigt, kunst is de manier om beelden, woorden
Ik weet niet wat poëzie is. Ik weet niet wat kunst is. uiterst negatieve ondertoon. ‘Poëtische vrijheid’ staat voor ‘klinkklare nonsens’ en ‘het is maar poëzie’ voor ‘het is gelogen of het gedrukt staat’. Een andere keer wordt het weer te jubelend. ‘Poëtisch’ voor ‘hemels’ en ‘in een poëtische stemming’ voor ‘stapelmesjokke’. Maar ook als we poëzie nuchterder willen benaderen klinken er altijd wel een paar zijbetekenissen mee, in immer wisselende combinaties. Het moet ons streven zijn de kring steeds nauwer aan te halen, om uiteindelijk te belanden bij de meest essentiële kern, het meest naakte begrip van poëzie. ‘De’ poëzie. Poëzie. Waarom kwam poëzie er, waarom is poëzie er, waarom zou poëzie blijven bestaan? Wat beteken je, als we je helemaal hebben gevild en gestroopt?
26
en klanken optimaal te exploiteren, in althans een streven naar sublieme harmonie, of juist met de opzettelijke wens dissonanten te verwekken - enfin, vul maar in. In dat geheel vertegenwoordigt de poëzie de taal-tak van de kunst. Elke kunstenaar zijn eigen materiaal, en aan de dichter de woorden. Mengen met verf en muziek kan hij de woorden natuurlijk ook.
begiftigde mens laat zien dat hij het onderste uit de kan weet te halen. Van strottenhoofd tot inkt. De dichter wil dat laten weten, hij wil zijn kunde laten zien. Daar zijn mensen voor nodig, een klankbord. Daar is een publiek voor nodig. Van inkt weer terug naar strottenhoofd. Het publiek mag er zijn eigen interpretaties op nahouden. Het mag denken wat het maar wil. Het mag in de veronderstelling verkeren dat daar iemand staat, dichter geheten, die hem wil troosten, amuseren, beleren, ontroeren, overdonderen of naar stille hoekjes meevoeren, alles mag. Het publiek kijkt naar een kunstenmaker. Het kijkt naar iemand die zijn armzalige ik – een stotterende aap op zoek naar de voederbak – wil overstijgen. Alles wat er aan gedichten geschreven wordt – de grote diversiteit – is bedoeld om dat ene grote simpele begrip van poëzie in te vullen. Er zijn miljoenen gedichten, er is maar één poëzie. Er hebben altijd richtingen, scholen en poëzieoorlogen bestaan. Er is altijd een hang geweest naar het instellen van een theorie, liefst met wettelijk gezag. Er is wat afgepolemiseerd over welke poëzie voor de ware poëzie mocht doorgaan. Verstandelijk diende de ideale poëzie te zijn, gevoelig, autonoom, revolutionair, academisch, modernistisch, parodistisch, episch, intiem – noem maar een paar sleutelwoorden. Het wonder van de poëzie is juist dat er zoveel soorten poëzie mogelijk zijn. Dat alle theorieën op één hoop elkaar als het ware weer opheffen. Een synthese is er niet. Ik heb gelukkig ook niks met compromissen en brave gulden middenwegen. Dat hoeft ook niet. Elke dichter kan er boven zweven, en toch uitstekend voor zijn particuliere hoekje zorgen.
A
ls poëzie niet overtuigt, ligt het niet aan de poëzie maar aan de dichter, de toepasser. Er zijn nu eenmaal veel ontoereikende talenten of talenten die te lui zijn om het onderste uit de kan te halen. Maar zelfs het feit dat achtennegentig procent van de poëzie volstrekte flauwekul is kan me niet van het idee afbrengen dat poëzie valt onder de menselijke topprestaties.” Deze About Poetry/Over Poëzie-lezing sprak Gerrit Komrij vorig najaar uit tijdens The Maastricht
W
International Poetry Nights. Hij was de vijfde in een
e kunnen niet over poëzie praten zonder rekening te houden met wat er in de grote familie van beeldende kunst en muziek gebeurt. Poëzie is maar een familielid. Poëzie is de manier waarop de met klankuitstoting
www.zuiderlucht.eu
reeks, Bas Belleman, Piet Gerbrandy, Maarten Doorman en Wiel Kusters gingen hem voor bij eerdere edities van het poëziefestival. In het najaar worden de lezingen gebundeld.
cultureel maandblad
januari 2009
verg e ten e ten
G`XqqfccX[X^ Ed Spanjaard dirigent | Carel Kraaijenhof bandoneon | Gwyneth Wentink harp | Duo Santiago Cimadevilla en Marcos Di Paolo, Maria José Ortiz | Devich Trio | Pianoduo Lechner & Tiempo De hele dag Argentijnse muziek en zang met werken van Piazzolla, Ginastera, Adams, Bragato met o.a. Adiós Nonino Zaterdag 10 januari Maastricht | Theater aan het Vrijthof 14.30-22.30 uur | ` 40 | T 043 3505555 | www.theateraanhetvrijthof.nl
www.limburgssymfonieorkest.nl
G`XqqfccX
:Xi\cBiXXp\e_f]YXe[fe\fe Ed Spanjaard dirigent | Carel Kraayenhof bandoneon | Gwyneth Wentink harp
Ginastera harpconcert | Piazzolla bandoneonconcert | Adios Nonino van cd Tango Royal Zondag 11 januari Sittard | Schouwburg Sittard-Geleen 14.30 uur | ` 24 | T 046 4524400 | www.uitbalie.nl Zondag 11 januari Venlo | Theater de Maaspoort 20.15 uur | ` 24 | T 077 3207222 | www.maaspoort.nl
Worteltimbaaltjes
www.limburgssymfonieorkest.nl
door Jac Nijskens Stomverbaasd was ik toen ik hoorde dat er zwarte peentjes bestonden. Nog gekker werd het toen bleek dat ze ook spierwit konden zijn. Inmiddels is het wortelhoekje in De Historische Groentehof een kleurenfestijn waaraan ik veel plezier beleef. En dan te bedenken dat de eerste peentjes helemaal niet oranje waren. Vroeger waren worteltjes rood, paars of zwart. De bakermat lijkt Afghanistan, maar de bron van de wortel is echter met raadsels omgeven. Zo komt de wortel voor in een lijst van groenten van de Koninklijke tuin van Babylon, 800 voor Christus. Ruim 2000 jaar voor onze jaartelling aten mensen al wortelen. De eerste teksten van wortelen zijn van 200 voor Christus van Athenaeus. Maar er is een hiaat van vele eeuwen tussen de eerste Griekse geschriften en de verdere Europese verslagen over de wortel. Pas in de 13e eeuw verschenen weer teksten over wortelen die gekweekt zijn in tuinen in Duitsland en Frankrijk, ze beschreven rode, paarse en gele soorten. De eerste oranje wortelen zijn in Hoorn rond 1600 gecultiveerd uit gele wortelen, over heel Europa werden ze Hoornsche wortelen genoemd. Oranjegezinde kwekers leverden deze wortel als officiële koninklijke groente aan het Huis van Oranje. De Belgische Witte peen werd in 1831 door
27
een tuinder bij toeval in het wild ontdekt, net zoals de Romeinen 2000 jaar eerder ook al deden. De wortel is spierwit, maar hij heeft de neiging om eenderde boven de grond uit te steken. Daar kleurt hij groen op. Ik vind dit een prachtig gezicht, een plaatje dat zo van een schilderij van een van de oude meesters weggelopen kan zijn. De Belgische Witte is een hele fijne peen voor wortelstamp. Tip: voeg een kwart pastinaak bij de aardappelpuree voor de wortelstamp. In oude receptenboekjes uit de 17e en 18e eeuw kom ik recepten tegen als “geele gestoofde wortels, gebraden witte wortelen, tourten van geluwe peen en wortelpudding”. Ik trakteer u op een receptuur uit De eerlijke keuken, een onlangs verschenen boek van de Maastrichtse Marleen Willebrands. Ze heeft Limburgse handschriften uit 1785 vertaald en er een kookboek van gemaakt.
La Voix Humaine & Nelly Miricioiu Ed Spanjaard dirigent Nelly Miricioiu sopraan Firma Rieks Swarte live poppenspel Poulenc La Voix Humaine (Tragédie Lyrique) Ravel l’Enfant et les Sortileges Zaterdag 31 januari Maastricht | Theater aan het Vrijthof 20.15 uur | ` 30 | T 043 3505555 | www.theateraanhetvrijthof.nl www.limburgssymfonieorkest.nl
Worteltimbaaltjes “Neemt vier á vijff dikke geele wortelen. Nadat de vorm groot is. Rijft (raspt) die op een rijff heel fijn. Doet er vier beschuijten fijngestampt in, vier heele eyeren, zuijker en caneel, een halff commetje gesmolte booter. Anderhalff uur laaten kooken.” Heeft u vragen over vergeten groentes? Stel ze per e-mail aan Jac Nijskens:
[email protected] Informatie over De Historische Groentehof op www.vergeteneten.nl
8
bruckner Ed Spanjaard dirigent Bruckner symfonie nr. 8 Vrijdag 1 mei Maastricht | Theater aan het Vrijthof 20.15 uur | ` 30 | T 043 3505555 | www.theateraanhetvrijthof.nl Zaterdag 2 mei Venlo | Theater de Maaspoort 20.15 uur | ` 24 | T 077 3207222 | www.maaspoort.nl www.limburgssymfonieorkest.nl
www.zuiderlucht.eu
cultureel maandblad
januari 2009
Handwerk en vakmanschap, daar houdt Parijs wel van
NL mode
nieuwe website. Met een klik betreed je de Grand Salon van Viktor&Rolf waar topmodel Shalom Harlow, net als Audrey Hepburn indertijd in Funny face, naar binnen rent en uitroept: “I’m terribly late for the show, but I’ll meet you in the Grand Salon.” Eenmaal binnen zien we Harlow telkens opnieuw met een nieuwe creatie op de virtuele catwalk verschijnen. In deze virtuele presentatie verwijzen Viktor&Rolf naar de jaren vijftig, de tijd waarin de grote modehuizen hun collecties nog in hun grand salons lieten zien. Tegelijkertijd is deze internetshow ook een reactie op de nieuwe, snelle ontwikkelingen binnen de modewereld. De modeshows staan tegenwoordig direct nadat ze zijn afgelopen op het internet en zijn vanaf dat moment voor iedereen toegankelijk. Het exclusieve sprookjesmoment duurt zolang als de modellen op de catwalk heen weer lopen, over het algemeen niet langer dan vijftien minuten.
I
Een creatie van Viktor & Rolf.
Modestad Parijs heeft de nieuwe generatie jonge Nederlandse modeontwerpers, van Viktor&Rolf en Jan Taminiau tot Marlies Dekkers, hoog zitten. Gezeten aan de Parijse catwalks zag Marieke Wiegel hun werk voorbijkomen. “I’m terribly late for the show, but I’ll meet you in the Grand Salon.” door Marieke Wiegel
O
ok afgelopen najaar zouden Viktor&Rolf weer hun jaarlijkse modeshow in Parijs geven: vrouwenmode voor het voorjaar/zomer 2009. De
28
shows van de Viktor&Rolf zijn altijd een evenement, maar ditmaal stonden er geen lange rijen voor de deur. De presentatie vond plaats op het world wide web, en wel in de virtuele Grand Salon van Viktor&Rolf. De uitnodiging was een link naar hun
n de laatste collectie van Viktor&Rolf komen verleden, heden en reflectie op de actualiteit van de modewereld samen. De korte lichte jurkjes zijn klassiek en verwijzen naar de jaren vijftig, maar tegelijkertijd vinden we in de ontwerpen moderne motieven terug die zijn geïnspireerd op pixels. Drie jurken uit de nieuwe collectie schitteren als een zinsbegoocheling. Op deze jurkjes zijn 20.000 Swarovski-kristallen met de hand genaaid. Ieder jurkje is een soort draagbare caleidoscoop geworden en weegt zo’n tien kilo. Aan het eind van de internetshow zien we de twee ontwerpers achter het scherm als twee poppenspelers boven hun virtuele catwalk. Ze hebben het publiek bespeeld, betoverd en zij geven hun bespiegeling op de mode van nu. Het Nederlandse duo had het Franse publiek andermaal verbluft en de pers was laaiend enthousiast. Viktor&Rolf hebben in de Parijse modewereld hun naam gevestigd, maar er ging een lange weg aan vooraf. De Parijse haute couture en prêt-à-porter zijn gesloten werelden, die zeker voor jonge
www.zuiderlucht.eu
buitenlandse ontwerpers niet eenvoudig toegankelijk zijn. Nederlandse ontwerpers staan bekend om hun conceptuele en originele creaties. Op de kunst- en modeopleidingen staat vrij en creatief denken in een hoog vaandel. De Franse mode- en designjournalisten zijn altijd vol lof over de flair die in de Nederlandse ontwerpen naar voren komt, maar met alleen conceptuele ideeën is het moeilijk om in Parijs door te breken. Vechtlust, een groot sociaal netwerk en cultureel en commercieel inzicht zijn onontbeerlijk. Behalve Viktor&Rolf hebben ook andere Nederlandse modeontwerpers hun weg naar Parijs gevonden. Zo presenteerden vorig jaar Jeroen van Tuyl (1971) en Francisco van Benthum (1972) hun nieuwe collecties herenmode binnen de prestigieuze programmering van de prêt-à-porter. Van Tuyl richtte in 2000 zijn eigen merk op en is inmiddels lid van de belangrijke Féderation Française de prêt-à-porter et des Créateurs de Mode. Dat lidmaatschap opent voor Van Tuyl de nodige deuren in Parijs, waar hij zijn collecties twee keer per jaar onder veel aandacht presenteert. De Franse pers noemt hem Le cavalier urbain, naar aanleiding van zijn Collectie Horsepower of roemt hem om de zachte lijnen in zijn laatste collectie TAGORE, die is geïnspireerd op de hindoeïstische cultuur.
F
rancisco van Benthum is evenmin een onbekende in de Parijse modewereld. Sinds 2003 heeft hij zijn eigen label en showt hij er zijn nieuwe collecties. Zijn laatste herencollectie herfst/winter HOPE viel op door zijn originele en Hollandse karakter. Voor de Parijse catwalkprofessionals was deze door Volendamse visserskleding geïnspireerde collectie noordelijk exotisch. Het Zuiderzeemuseum in Enkhuizen heeft inmiddels stukken uit deze collectie aangekocht. In zijn nieuwe herencollectie zomer 2009, genaamd RADIANT, heeft Van Benthum zich laten inspireren door de mythe van Lawrence van Arabië. Zijn stijl valt in Parijs vooral op doordat hij in zijn romantische stijl elementen
cultureel maandblad
januari 2009
Presentatie van Jan Taminiau.
van stoere sportkleding integreert. Het Parijse publiek houdt van die drang naar originaliteit omdat het hun verwachtingspatroon doorbreekt. Naast de herenmode tijdens de prêt-àporter wordt Nederland ook met vrouwenmode vertegenwoordigd tijdens de haute couture. Ontwerper Jan Taminiau (1975) heeft de afgelopen jaren zijn modeshows gehouden naast de officiële programmering met grote merken als Chanel, Dior, Christian Lacroix, Jean-Paul Gaultier en Armani. In de off programmering gebeurt er veel en wordt er gekeken naar nieuw talent.
A
fgelopen jaar heeft Taminiau geen traditionele modeshow-met-catwalk gehouden, maar gekozen voor een presentatie van zijn nieuwe collectie in de Espace Commines. Een modeshow is altijd razendsnel voorbij en het is moeilijk om goede contacten vast te houden. Tamaniau wilde meer tijd investeren om zijn Parijse netwerk uit te breiden. Taminiau heeft sinds 2003 zijn eigen
29
label en richt zich helemaal op Parijs. Hij kent de stad goed, mede omdat hij na zijn studie stage heeft gelopen bij korsettenmaker Hubert Barrere, die werkt voor Dior, Yves Saint Laurent en Madonna. Voor Taminiau is dit ambachtelijk vakmanschap belangrijk, in zijn ontwerpen zijn handwerk en vakmanschap essentieel. Taminiau weeft veel van zijn stoffen zelf en ook het minutieuze borduren gebeurt in zijn Amsterdamse atelier. Bij zijn laatste presentatie kreeg hij van een belangrijk Parijs borduuratelier complimenten over zijn collectie; Parijzenaren wilden bijna niet geloven dat alles in Amsterdam was vervaardigd, een groter compliment had hij niet kunnen krijgen. In Parijs is het verwerken van traditioneel vakmanschap weliswaar gemeengoed, maar dat een jonge Nederlandse ontwerper er zich aan waagt, vindt men hier verrassend. In het rijtje van Nederlanders die in Parijs naam maken, mag lingerieontwerpster Marlies Dekkers (1965) niet ontbreken. Na het succes van haar winkels in Nederland en België
opende ze in april 2007 in Parijs een zaak in de luxe winkelstraat Rue du Cherche Midi. Afgelopen jaar bestond haar lingeriemerk vijftien jaar en dat bleef hier niet onopgemerkt. Dekkers werd uitgeroepen tot Créatrice de l’Année 2008, een prijs die ze van burgemeester Bertrand Delanoë kreeg overhandigd in het prestigieuze Musée d’Art Moderne. In de marge van het officiële programma gaf Dekkers tijdens de Fashion Week haar eerste Parijse modeshow, A true love story, in het Palais de Tokyo, voor een publiek vol celebrities uit de internationale showbizz. Samen met Londen en Milaan blijft Parijs het internationale platform voor
www.zuiderlucht.eu
jonge Nederlandse modeontwerpers. Het is niet onmogelijk om in deze zeer gecodeerde wereld een eigen plaats te veroveren, maar het vereist wel een behoorlijke dosis doorzettingsvermogen. ‘The House of Viktor&Rolf’, overzichtstentoonstelling. Tot en met 9 februari in het Centraal Museum Utrecht. www.centraalmuseum.nl Schatten van de Zuiderzee t/m 1/2. Gejaagd door de wind ( grote modetentoonstelling)van 21/3 t/m 22/11 Zuiderzeemuseum, Enkhuizen. www.zuidezeemuseum.nl
zuiderlucht Wordt begunstiger à 55 euro per jaar en krijg maandelijks Zuiderlucht toegestuurd. ga naar www.zuiderlucht.eu en klik op ‘begunstigers’
cultureel maandblad
januari 2009
station
zuiderlucht
Donya Saed (Teheran, 1976) The better you look the better you look “Ik maak kleine tekeningen/
Station Zuiderlucht
collages met potlood, pen,
In de tiende aflevering van Station Zuiderlucht, halteplaats voor kunstenaars en vormgevers, aandacht voor Donya Saed. Het werk ‘Zonder titel’ (een print in een oplage van 3) wordt per opbod verkocht op www.zuiderlucht.eu. Klikken op de button ‘Station Zuiderlucht’. Namen van bieders worden niet bekendgemaakt, wel de hoogte van het laatst geboden bedrag. De bieding begint bij 450 euro. Werk van Donya Saed is deze maand als presentatie van Station Zuiderlucht te zien in Galerie Stevens in Maastricht www.galeriestevens.nl en galerie New Untitled in Venlo www.galerienewuntitled.nl
houtskool en of inkt. Soms voeg ik beeldelementen uit kranten, tijdschriften en film toe om het beeld scherper te maken of om er een gelaagdheid in aan te brengen. De collages druk ik af op groot formaat printers. Zo probeer ik het handschrift, de materialiteit en de oorspronkelijke tekening anoniem te maken, te relativeren. De beeldverhalen zijn reproduceerbaar, net als de geïdealiseerde werkelijkheid uit de media. Mijn werk
‘Station Zuiderlucht’ wordt ondersteund
onderzoekt de ideologie van
door Amacura (Sittard-Geleen), Galerie New
het beeld, in het bijzonder de
Untitled (Venlo), Galerie Stevens (Maas-
ideologie van de massamedia,
tricht), Huis voor de Kunsten Limburg,
en daarin de betekenis van
Océ Kunstbezit, Servatius en Unlimited.DSM.
consumentengeluk.”
Reacties naar
[email protected] Zonder titel (2007). Inkjetprint, 75 x 109 cm
Opleiding 1995-1997 Bouwkunde, Hogeschool van Utrecht. 1997-2001 Visual Art, Design and Education (BA), Hogeschool vd Kunsten Utrecht. 2001-2002 Fine Art (BA), Hogeschool vd Kunsten Utrecht Exposities 2002 ‘Koninklijke Prijs voor Vrije Schilderkunst’, Gemeentemuseum, Den Haag. 2003 ‘Tussen wortel en kruin’, Academiegalerie, Utrecht. ‘United Riders’, Stadsgalerij Heerlen. 2004 ‘Koppeling’, Paraplufabriek, Nijmegen. ‘Uitgelicht 04’, Fonds BKVB, Westergasfabriek, Amsterdam. ‘Weltschmerz, I Pretty Much fell off the Planet’, Arti et Amicitiae, Amsterdam. 2005 ‘Capoeira’, Roberts & Tilton gallery, Los Angeles. ‘Markus Selg & Donya Saed’, Galerie Cokkie Snoei, Rotterdam. 2006 ‘Paradedames’, GAU, Utrecht. ‘Coming home for Christmas’, Signe, Heerlen. 2007 ‘Kapitalistischer Realismus 2.0’, Altbau, Berlin. ‘Mock Duck’, Alte Jakobstrasse 105, Berlin. 2008 ‘Glocal Affairs’, Timmerfabriek, Maastricht.
Tierische Liebe (2005). Inkjetprint, 208 x 284 cm Loss is to be Expected (2007-2008). Foto 109 x 144 cm
30
www.zuiderlucht.eu
cultureel maandblad
januari 2009
Beklemming en onzekerheid
Aernout Mik
Het recente werk van Aernout Mik valt te lezen als een aanklacht tegen een door ongelijkheid, dreiging en controle gedomineerde wereld. Dat lijkt nogal stichtelijk, maar door kleine ingrepen tilt Mik zijn werk ver uit boven het niveau van het politieke pamflet. Hoe in situaties van controle en geweld een lichte mate van desoriëntatie kan leiden tot een universeel gevoel van onzekerheid. door Duncan Liefferink
S
ecurity check. Bij een detectiepoortje en een röntgenapparaat staan een stuk of wat beveiligingsbeambten. Ze hebben niet veel te doen en kijken verveeld voor zich uit. Een mevrouw moet haar koffer uitpakken. Ook de bekleding moet eraan geloven. Een man doet omstandig zijn riem af. Even later fouilleren de beveiligingsmensen elkaar. Eén van hen laat zich pardoes achterover vallen en wordt door een collega opgevangen, een klassieke oefening in vertrouwen. De institutionalisering van het mondiale wantrouwen vereist dat de uitvoerders zich blindelings op elkaar kunnen verlaten.
De video ‘Osmosis and Excess’ van Aernout Mik is te zien in Ludwig Forum in Aken. foto Ludwig Forum
De scène komt voor in de video Touch, Rise and Fall van Aernout Mik (1962) en is momenteel te zien in het Akense Ludwig Forum. Aanleiding voor de tentoonstelling vormt de toekenning van de Kunstpreis Aachen aan de Nederlandse kunstenaar. Getuige de namen van eerdere laureaten, zoals Ilya Kabakov of Luciano Fabro, mag Mik zich inmiddels definitief tot de groten der aarde rekenen. Later dit jaar heeft hij zelfs een solo in het Museum of Modern Art in New York. Behalve de video over de veiligheidscontrole zijn er in het Ludwig Forum nog drie andere te zien. Osmosis and Excess toont weinig verheffende taferelen aan de grens tussen Californië en Mexico: kale heuvels met onafzienbare hoeveelheden afgedankte auto’s, afgewisseld met trage opnamen van een apotheek met goedkope Mexicaanse geneesmiddelen. In Convergencies trekt een lange reeks beelden voorbij van politieafzettingen, ruwe controles en haveloze mensen – kennelijk illegale immigranten – die in ME-busjes worden geduwd. Zeker in dit laatste werk lijkt de politieke boodschap er dik bovenop te liggen: een ferme aanklacht tegen de mensonterende toestanden langs de grenzen van het rijke Westen, tegen ongelijkheid, uitsluiting en geweld. Die boodschap wordt er dan ook nog eens uitentreuren ingehamerd: Mik vermeldt bewust geen tijdsduur van zijn video’s, maar het duurt
G
31
lang voor dezelfde beelden weer terugkomen. Gelukkig is dat niet alles. Mik doet veel meer dan ons confronteren met troosteloze en beschamende beelden. Glutinosity, gemaakt in 2002 en daarmee het oudste werk op de tentoonstelling in Aken, maakt zijn werkwijze goed duidelijk. Geluidloos wikkelen blauw geüniformeerde mannen en deels met bivakmutsen uitgeruste betogers of opstandelingen een gevecht af. Maar wie vecht eigenlijk tegen wie? De mannen in het blauw slepen niet alleen hun tegenstanders maar ook elkaar weg. En waarom verloopt alles zo traag en gelaten? Je blijft kijken en zoekt naar aanknopingspunten, naar een logica achter de gebeurtenissen, maar die is er er niet. Wat blijft hangen is een hoogst ongemakkelijk gevoel van voortdurende, zinloze strijd.
lutinosity sluit aan bij Miks werk uit de jaren ’90. Ook toen al wist hij trefzeker een haast archetypische sfeer van dreiging en strijd op te roepen. Daarbij haalde hij alles uit de kast om de toeschouwer in verwarring te brengen. De situaties waarin zijn hoofdpersonen zich bevonden waren overduidelijk geënsceneerd en vaak enigszins absurd: een kantoor gevuld met zeepsop of een roltrap in een instortend gebouw. Niet zelden versterkte hij het effect nog door ingrepen in de ruimte waarin de video geprojecteerd werd, bijvoorbeeld een bewegende vloer of bewegende wanden. Tegenwoordig heeft Mik dit soort kunstgrepen nauwelijks meer nodig, hij kan toe met verbluffend
www.zuiderlucht.eu
eenvoudige middelen. Convergencies is grotendeels samengesteld uit bestaand filmmateriaal. De veiligheidscontrole in Touch, Rise and Fall is weliswaar in scène gezet, maar komt tot in detail overeen met de dagelijkse realiteit op luchthavens. Pas als je langer kijkt beginnen de ongerijmdheden op te vallen: de beveiligingsman die zelf in het röntgenapparaat geschoven wordt, zijn collega die eindeloos zit te hannesen met een tube tandpasta en een roze flesje uit een ambtshalve geopende koffer. Het zijn slechts kleinigheden die je niet kunt plaatsen, maar juist in een context van controle en dreigend geweld krijgen die een grote betekenis. De film wordt vertoond op twee gewone, stilstaande schermen in een subtiele afwisseling van overzicht en close-up. Wat op beide schermen te zien is gebeurt op hetzelfde moment, daar is geen twijfel over mogelijk. Toch gaat je blik voortdurend heen en weer. Je bent op je hoede, steeds vraag je je af of je niet iets essentieels gemist hebt. Het is de herkenbaarheid die Aernout Miks recente werk zo indringend maakt. Rond een alledaagse veiligheidscontrole blijkt een lichte desoriëntatie voldoende te zijn om een gevoel van existentiële onzekerheid op te wekken, zelfs bij degenen die zich door die maatregelen juist beschermd zouden moeten weten. Dat inzicht maakt Miks politieke boodschap alleen maar krachtiger. Aernout Mik. Ludwig Forum, Aachen, t/m 1 maart 2009. Zie www.ludwigforum.de.
cultureel maandblad
januari 2009
Luik is overal TRANS FORM
ARCHITECTEN
WWW.TRANS-FORM.NL
per voi | viaggi italiani e piu’
Per voi, voor u. De Umbrische keuken. Kookcursus op locatie voor kleine groepen. www.pervoi.eu
[email protected] (043) 32 53 861
De broers Luc en Jean-Pierre Dardenne. foto Cineart Nederland
Weinig regisseurs waren zo succesvol op het filmfestival in Cannes als Luc en Jean-Pierre Dardenne. In 1999 en 2005 wonnen ze de Gouden Palm, afgelopen najaar kregen ze met ‘Le silence de Lorna’, die nu ook in Nederland draait, de prijs voor het beste scenario. “Of we het landschap opfleuren, weet ik niet.” door Günther Jekubzik
H
et meest bepalend voor de broers Luc en Jean-Pierre Dardenne en hun films is hun jeugd in Seraing, een industriële voorstad van Luik: “Basis van onze thema’s is onze persoonlijke geschiedenis. Wij zijn opgegroeid in Seraing, dat net als het Ruhrgebied een extreme achteruitgang heeft meegemaakt. Wij hebben een manier van leven, een solidariteit in enkele jaren
BOSCHSTRAAT 48 MAASTRICHT op afspraak 043 325 58 64
van een snackbar haar een moord waard is. “Dat zijn universele vragen. Waarom onderdruk je het leven van iemand anders en hoe ver wil je daarin gaan?” De glamourwereld van de internationale cinéma is waar de gebroeders Dardenne zich het minste thuis voelen, hun introvertheid is befaamd. Maar als je bij Luc Dardenne aan tafel schuift, kom je gemakkelijk in gesprek en beveelt hij je zijn favoriete Italiaanse restaurant in Luik aan.
alleen voor mannen
zal hebben op hun bestaan als cineast, is het antwoord: “Als het erger wordt, gaan we musicals maken!” Een naar zijn mening te lang betoog van Luc wordt door Jean-Pierre afgebroken met de woorden: “U moet hem niet geloven. Hij is een leugenaar.” Bij alle regisserende broers, zoals de Coens en de Taviani’s, komt de vraag op hoe ze samenwerken. Jean-Pierre: “Daar kun je veel over vertellen, maar eigenlijk kun je het niet uitleggen. Het gaat om de magie, die is er of die is er niet.” Luc: “We praten veel voordat we een plan voor de film maken. Vervolgens schrijf ik het scenario, Jean-Pierre leest het. Met de financiering bemoeien we ons niet, daarvoor hebben we een goede producent. We filmen allebei met video op de opnamelocaties. Tegelijkertijd begint de casting, die doen we zelf, tot en met de kleine rollen. Eén tot anderhalve maand repeteren we dan de rollen, spelen van alles, nemen dat op video op en kiezen kostuums, veel kostuums. De acteurs zeggen dat we niet goed wijs zijn. Als de acteurs het goed vinden, vinden wij het niets. Dan repeteren we verder zonder camera en technisch team. Het team komt pas als wij klaar zijn en wij laten hun dan zien waar ze moeten staan. We draaien continu. Zo ontwikkelt de film zich gelijktijdig met het verhaal, soms draaien we een scene opnieuw, alle coulissen blijven staan, alle acteurs zijn altijd beschikbaar. We proberen alles uit, want de tijd is intelligenter dan wij. We nemen ons de tijd.” De aanpak levert een ook voor de broers steeds weer wisselend
BOSCHSTRAAT 46 zonder afspraak
“We proberen alles uit, want de tijd is intelligenter dan wij.” zien verdwijnen. Wat achter bleef waren afzonderlijke lotgevallen,” vertelt Luc Dardenne. “Luik staat daarbij symbool voor een samenleving die in elkaar is gestort.” Het zijn steevast de morele vragen die in hun films naar voren komen. In hun jongste film Le silence de Lorna moet de hoofdpersoon beslissen of haar droom
32
Het liefst opereren ze in hun eigen wijk, in het leven van alledag waar ze niet in het middelpunt van de belangstelling staan. De ernst waarmee op hun weinig hoopvolle films wordt gereageerd, nemen ze niet serieus. Bij de persoonlijke ontmoeting ligt de ironie voortdurend op de loer. Op de vraag welk effect de economische crisis
www.zuiderlucht.eu
resultaat op. Luc: “We hadden na de voorbereiding nog nooit zo’n grote lacune in onze films als in Lorna. Dat gat in de handeling moet Lorna ook in haar leven invullen, en zij vindt een ongewone oplossing.” De film kent een meerduidig slot, een sprookjesachtig einde in het bos. Luc: ”Een vriend van ons heeft het vergeleken met
cultureel maandblad
januari 2009
Arta Dortobroshi, de kosovaarse hoofdrolspeelster van ‘Le silence de Lorna’.
het sprookje van Klein Duimpje. Wie ervaring heeft met het bos, zal overleven.”
D
e broers Jean-Pierre (1951, opgeleid aan het Institut d’Art Dramatique in Brussel) en Luc Dardenne (1954, studeerde filosofie in Leuven) maakten vanaf 1970 met Luik als decor meer dan honderd documentaires in een stijl die het best valt te vergelijken met de sociaal-kritische films van Ken Loach. In 1999 kregen ze voor Rosetta de Gouden Palm, het was voor het eerst dat een Belgische film daar in de prijzen viel. Critici waren enthousiast óf ze kregen maagklachten omdat de camera van de Dardennes extreem dicht op hun personages zat en elke beweging meemaakte. De aangrijpende film had dermate veel invloed op de
33
sociale wetgeving van België dat er een ‘Rosetta-wet’ werd aangenomen: iedere jongere in België heeft na zijn schoolopleiding, met of zonder diploma, recht op een beroepsstage. Voor hun laatste twee films l’Enfant en Le silence de Lorna was een andere wet nuttig: de nieuwe tax-shelter-regeling levert belastingaftrek op voor de nationale filmindustrie en zorgde voor een internationale boom van de Belgische film. Uiteindelijk was
er ook de erkenning in eigen land. Luc: “We zijn een zeldzame uitzondering onder de Waalse filmmakers omdat we in beide landsdelen worden gezien. De Vlamingen volgen zelfs nog meer wat er internationaal met onze films gebeurt dan de Walen. Afgelopen najaar hebben ze breed verslag gedaan toen we de Filmpreis Köln kregen uitgereikt.” De Dardennes betwijfelen of hun films de wereld waarin ze spelen, Luik
Le silence de Lorna Le silence de Lorna vertelt het verhaal van een jonge Albanese, Lorna, die het wil maken in België. Om de Belgische nationaliteit te verwerven, trouwt ze met de junk Claudy. Ze heeft echter veel geld nodig om haar droom te realiseren: haar vriend laten overkomen en samen een snackbar beginnen. Ze gaat opnieuw een schijnhuwelijk aan, nu met de Russische maffioso Fabio, die zo eveneens de Belgische identiteit wil verkrijgen. Maar het huwelijk met Claudy is nog rechtsgeldig, dus besluit Fabio hem door het toedienen van een overdosis uit de weg te ruimen. Maar niet alles verloopt volgens plan.
www.zuiderlucht.eu
en omgeving, hebben beïnvloed en de mensen daar zelfbewuster hebben gemaakt. Jean Pierre: “Dat hebben we niet geconstateerd. Veel mensen denken dat we alleen maar een werkelijkheid laten zien die niet erg positief is. Vooral Rosetta uit 1999 heeft dit beeld gevormd.” Hetgeen niet wil zeggen dat Luik niet van hun inspanningen heeft geprofiteerd. “In de dertig jaar dat wij films maken, hebben we hier nogal wat mensen opgeleid. We zijn de peetvaders van het nieuwe Kunstenhuis Cinéma Sauvenière in Luik en onze films worden voor leerlingen vertoond in de media-pedagogische serie Ecran large sur tableau noir, waarbij we na de voorstelling met hen praten. Of we het landschap opfleuren, weet ik niet.” La silence de Lorna vanaf 18/12 Lumière Maastricht. wwwlumiere.nl
cultureel maandblad
januari 2009
Agenda
Items voor de agenda bij voorkeur digitaal aanleveren, vóór de 15e van de maand:
[email protected]
Architectuur, mode en vormgeving > Brussel – Niche, jonge Belgische architectuur. Van 1/10 t/m 30/6. Paleis voor Schone Kunsten. www.bozar.be > Hasselt – Ten dans gevraagd. Van 13/9 t/m 4/1. Modemuseum Hasselt Gasthuisstraat 11. www.modemuseumhasselt.be > Heerlen – Oscar Niemeyer. Van 6/3 t/m 1/6. Schunck-Glaspaleis. www.stadsgalerijheerlen.nl > Maastricht – Changing Ideals: Re-thinking the House. Van 4/11 t/m 29/3 in NAi Maastricht. www.nai.nl > Nijmegen - De Blijde Incomste van Katherina van Kleef: kostuums uit de vroege vijftiende eeuw. Van 10/10 t/m 3/1 2010. Jan Jansen en Swip Stolk: twee meesterontwerpers. Van 7/2 t/m 30/8. Museum het Valkhof. www.museumhetvalkhof.nl > Rotterdam – Maak ons land - werkplaats voor de ruimtelijke inrichting. Van 12/10 t/m 3/5. Het land van gouden piramides – Opdrachtgeverschap in Nederland. Van 22/11 t/m 22/2 in NAI Rotterdam. www.nai.nl www.nai.nl/maakonsland > Valkenburg aan de Geul - Charles Eyck en architectuur. Van 14/9 t/m 15/3. Museum Land van Valkenburg. www.museumlandvanvalkenburg.nl
Beeldende kunst > Amsterdam – 125 grote liefdes, topstukken uit 30 Nederlandse Musea. Van 3/10 t/m 18/1.Van Goghmuseum. www.vangoghmuseum.nl > Amsterdam – Galerie Walls. ‘Up close & personal’. Twintig kunstenaars onder wie Brigitta Santegoeds. Tot 9/1. Prinsesgracht 737. www.walls.nl > Berg en Terblijt – Wintertentoonstelling Giardino. Van 14/12 t/m 8/3. Giardino galerie & beeldentuin. www.beeldentuinen.nl > Brussel – Eurantica Brussels 09. Van 20/3 t/m 29/3. Paleis 5, Brussels Expo. www.eurantica.be
> Echt – Expositie van Madama , t/m 25 januari. Op zondag 18/1 Art Lezing. Galerie Graus Wijnstraat 41 (Ursulinenhof), Echt. > Eindhoven – Plug in, t/m 30/4. Van Abbemuseum. www.vanabbemuseum.nl > Elsloo - De Sjlêk in Aelse. Van 16/11 t/m 24/2. Streekmuseum Schippersbeurs Elsloo. www.streekmuseumelsloo.nl > Eupen –Antonio Máro Retrospektive. Van 23/11 t/m 11/1. IKOB-museum. www.ikob.be > Gent – Van verdrongen of gekoesterde verlangens, Walter Brems. Van 23/1 t/m 22/3. Caermensklooster. www.oost-vlaanderen.be > Hasselt – Touching the earth and the sky, Ronny Delrue. Van 26/10 t/m 7/2. The great exhibition, part 1, solotentoonstelling Ives Maes. Van 26/10 t/m 4/1. Z33. www.Z33.be > Hasselt – Tentoonstellingen: Rik Delrue : Piggy Boards. André Demuth – Mezarlik (fotografie) Nicolas Bomal – Middelland ( fotografie). Reniere & Depla Reniere & Depla. Een benadering van het geheim landgoed van Gerard Reve. Van 16/11 t/m 18/1. Cultuurcentrum Hasselt. www.ccha.be > Heerlen –Er zijn tulpen in de mijn, Sef van Mulken. Van 29/11 t/m 15/2. Evan Hecox / Urban Abstract. Van 29/11 t/m 15/2. Schunck Glaspaleis. www.glaspaleis.nl > Heerlen – Structuur in klei. Jan Weijers, Gerda van de Woestijne en Marlies Giepmans. Van 5/12 t/m 7/1. Verwondering, Gerda Notermans sculpturen en schilderijen. Van 9/1 t/m 4/2. Victor4art. www.victor.nl > Heerlen – Expositie “komtdatzien” van Dave de Leeuw. Van 7/12 t/m 18/1. Atrium MC Heerlen. www.atriummc.nl > Heerlen – Coming home for Christmas. Van 20/12 t/m 1/2. kuS: Kunstencentrum Signe www.kunstencentrumsigne.nl > Heusden-Zolder – Groeitentoonstelling met Feest van het licht op 2/2. Kunstgalerij De Mijlpaal. www.demijlpaal.com > Horst – Expositie Permanent Danger van Xavier Montsalvatje. Van 1/2 t/m 8/3. Galerie Judy Straten. www.galeriejudystraten.nl > Houthem-St. Gerlach – Kunst in Valkenburg, Marx&Marx kunst en Con Tonnaer. Van 13/3 t/m 29/3. In de schatkamer van de Gerlachuskerk en de kloostergang van Chateau St. Gerlach. www.giardinobeeldentuin.nl > Landgraaf – Harry Timmermann, schilderijen. Van 5/12 t/m 11/1. Galerie Ipomal. www.ipomal-galerie.nl > Linne – Expositie Diny van Seters. Van 28/9 t/m 1/3. Galerie De Verbeelding. www.galeriedeverbeelding.nl > Maastricht – Tien jaar Kunsttour, diverse locaties in de stad, van 21/5 tm 24/5.
34
www.kunsttour.com > Maastricht – Palazzo: vroegItaliaanse kunst in Nederland (1900-1940). Vanaf 7/3. Reisebilder zwischen Leben und Tod. Werk van Roman Signer van 25/5 t/m 18/1. A Mon Seul Désir. Van 9/9 t/m 25/1. BACA Laureaat 2008 John Baldessari, tentoonstelling & masterclass van 7/10 t/m 25/1. Prospect Park 4: Gijs Frieling. Van 9/9 t/m 25/1 2009. Bonnefantenmuseum. www.bonnefanten.nl > Maastricht – Werk van Thomas Ritter en Thomas Junghans Van 23/11 t/m 11/1. Galerie Post en Garcia. www.postgarcia.nl > Maastricht – Annehilde Bruining (schilderijen) en Zjos Meyvis (objecten), van 13/12 t/m 18/1. Galerie Dis, www.galeriedis.nl > Maastricht – Wouter Huis, What is art without you. Van 13/12 t/m 18/1. Hedah. www.hedah.nl > Maastricht - + Dan nog, van Johan Oude Hergelink. Van 4/1 t/m 1/2. ’t Brandweer. www.samateliers.nl > Maastricht – Expositie Materiekunst van Monika Radhoff en Marti Ferenczy. T/m 23/1. Het kunsthuis. www.kunsthuis.nl > Maastricht – Duo tentoonstelling met Lotte van Lieshout (schilderijen) en Wiesje Peels (fotografie). Van 11/1 t/m 15/2. Huub Hannen Galerie. www.huubhannen.nl > Nijmegen – Het getijdenboek van Katherina van Kleef. Van 10/10 t/m 3/1 2010. Tekeningen van Lucebert uit de Van Lanschot-
Johan Oude Hergelink in ‘t Brandweer.
26/4. De kunstwinkel. www.members.home.nl > Sittard – Expositie met Han Willigers, Hans van den Eertwegh en Gerda Bontenbal. Van 31/10 t/m 11/1. Norbert Dabekaussen. www.dabekaussen.nl > Tilburg – Gerhard Richter. T/m 30/6. Familienleben, fototentoonstelling van Thomas Struth, van 29/11 t/m 22/2. Museum de Pont. www.depont.nl > Valkenburg aan de Geul – Moeder en kind rondom de kerst. Van 15/11 t/m 11/1. Charles Eyck en architectuur. Van 14/9 t/m 15/3. Museum Land van Valkenburg. www.museumlandvanvalkenburg.nl > Venlo - Ecco Homo Erectus, Shaun Doyle en Mally Mallinson. Van 8/10 t/m 31/1. In de nissen van het stadhuis van Venlo. www.doyleandmallinson.com. > Venlo – Solo expositie van Gregers Albrechtsen. Vanaf 14/12. Galerie New Untitled. www.galerienewuntitled.nl > Venlo – Pierre van Soest 19302001. Van 18/1 t/m 5/4. Love Af-
Werk van Madama in Galerie Graus in Echt
collectie. Van 7/3 t/m 1/6. Een echte Toorop! Van 28/2 t/m 14/6. Museum Het Valkhof. www.museumhetvalkhof.nl > Roermond – Oorzaak gevolg met werk van Marcel Van Hoef en Theo Derksen. Van 26/10 t/m 18/1. Piet Berghs, Bloesem van de steen. Verlengd t/m 11 januari, in het Stedelijk Museum. www.museum.roermond.nl > Roermond - Chuck “Koor” Hargrove. Van 10/1 t/m 25/1. DZD Art Gallery. www.dzdart.nl > Schimmert – Tentoonstelling met werk van Noortje Meierink, Lieuwke Loth, Lei Hannen, Bibi Kriek en Gitta Radtke. Van 1/2 t/m
fairs, /Cornelia Schleime. Van 18/1 t/m 5/4. Museum van Bommel van Dam. www.vanbommelvandam.nl > Venray – Sioux in Paradise met werk van Johan Muyle. Van 2/11 t/n 15/2 in Odapark. www.odapark.nl > Venray – Human Figure in (e) motion, met werken van Jeanny van Lieshout. Van 14/12 t/m 17/4. Hoofdgebouw van GGZ Noord- en Midden-Limburg. www.jeannyvanlieshout.nl
Fotografie en film > Den Haag– Rain, Hope, Grief and Fall, foto’s van Erwin Olaf t/m 18/1 fotomuseum Den Haag.
www.zuiderlucht.eu
> Genk – ‘Erotika’ en USA’, reeksen van fotograaf Jimmy Kets. Van 22/11 t/m 9/1. Cultuurcentrum Genk. www.jimmykets.be > Maastricht - Reisebilder zwischen Leben und Tod. Collectiepresentatie van Roman Signer. Van 27/5 t/m 18/1. Bonnefanten museum. www.bonnefanten.nl > Rotterdam – Kaveh Golestran, fotograaf in Iran. Van 6/12 t/m 1/3. Rotterdam in beeld, foto’s van Jaap Rozema. Van 13/12 t/m 14/2. De Kunsthal, www.kunsthal.nl > Venlo –Foto’s religieus erfgoed van Loek Tangel, vanaf 29/3. Dit dorp, ik weet nog hoe het was, van 20/9 t/m 22/3. Limburgs Museum. www.limburgsmuseum.nl
Literatuur > Maastricht – Landelijke gedichtendag 2009: Poëzieparcours. Van 2/1 t/m 31/1. Wandeling. Op 29/1 van 14.00 tot 16.00 uur. Dichtersontbijt met Leonard Nolens, Anne Vegter en Rouke van der Hoek. Op 1/2 van 11.00 tot 13.00 uur. Centre Céramique. www.centreceramique.nl > Sittard – poëzieZO T/m 1/10 worden er elke maand vijf gedichten geëxposeerd op een rijdende winkel met vaste routes dwars door Sittard en de kleinere dorpen rondom.
Muziek > Hasselt – Big Blind. Op 8/1 om 20.30 uur. Kreator Caliban/Eluveitie/Emergency gate. Op 25/1 om 18.00 uur. Draganforce Turisas. Op 30/1 om 19.30 uur. Emiliana Torrini. Op 2/2 om 20.00 uur. Crystal Antlers. Op 7/2 om 20.00 uur. The Rythm Bombs. Op 12/2 om 20.30 uur. Spinvis Solo, Jasper Erkens. Op 13/2 om 20.00 uur. Paramount Styles. Op 25/2 om 20.00 uur. Bryan Lee & The Blues Power Band. Op 12/3 om 20.30 uur. The spirit that guides us. Op 22/4 om 20.00 uur. Watermelon Slim & The Workers. Op 23/4 om 20.30 uur. Muziekodroom. www.muziekodroom.be > Hasselt – Nieuwjaars aperitief concert, Brussels Philharmonic/ Vlaams radio orkest o.l.v. Cristian Orosanu. Op 11/1 om 11.00 uur. www.vro-vrk.be 8 Seizoenen B’Rock o.l.v Frank Agsteribbe, solist Rodolfo Richter. Op 17/1 om 20.00 uur. Concertzaal ccha. www.b-rock.org > Landgraaf – The Celtic Surprise. Met oa Ernest en Jop Peters, Gilles Rullman & Janos Koolen, Tom Mc Conville. Op 16/1 om 19.30 uur. Theater Landgraaf. www.theaterlandgraaf.nl > Maastricht – Middernachtsdroom, LSO olv Ed Spanjaard. Op 16/1. www.limburgssymfonieorkest.nl > Maastricht – Componistendag Piazzolla met Limburgs Symfonie Orkest. Op 10/1. Theater aan het Vrijthof. www.limburgssymfonieorkest.nl
cultureel maandblad
januari 2009
> Maastricht – La voix humaine. Sopraan Nelly Miricioiu & Limburgs Symfonie Orkest. Poulenc & Ravels l’enfant et les sortilèges. 31/1 Theater aan het Vrijthof. www.limburgssymfonieorkest.nl > Maastricht – Matinee concert Franse Meesters. Op 18/1 om 14.00 uur. Maastrichts conservatorium. www.arkasymfonieorkest.nl > Roermond – Huiskamerconcerten: Duo Rosemont op 18/1. Saxofoonensemble op 8/2. Chôros Duo op 15/3. Swingin’the classics op 19/4. Flute Majestique op 17/5. C.Poncelet, T. Lavrenov en P. Petrov op 14/6. Stedelijk museum Roermond. www.roermond.nl > Roermond - Middernachts-
Diversen > Heerlen – Cultuurbrouwerij. Elke eerste maandag vd maand. www.cultuurbrouwerij.nl > Maatricht – Lezing “De goudgele weg”. Op 7/1 om 20.00 uur. Boekhandel La Nouvel’Vie. www.sandervideler.nl > Nijmegen - De keukenboeken van Katherina van Kleef. Van 10/10 2009 t/m 3/1 2010. Museum het Valkhof. www.museumhetvalkhof.nl > Rotterdam – Glorie van Rome. Van 11/10 t/m 8/3. Kunsthal Rotterdam. www.kunsthal.nl > Thorn - cultureel-literair café Metronoom met o.a. Har Sniekers, Ad Lutters, Robbie van Mierlo, Elizabeth Rocha Salgado, en Jo Wijnen. Muziekale omlijsting: Kwintet Tune Up o.l.v. Gert Arts. Op 18/1 vanaf 14.30 uur. Café-zaal Aod Thoear. www.hklimburg.nl
[ DUITSLAND ]
Elizabeth Rocha Salgado in Literair café Metronoom in Thorn.
droom, LSO olv Ed Spanjaard. Op 17/1. TheaterHotel de Oranjerie. www.limburgssymfonieprkest.nl > Roermond – Voorronde ‘Nu of nooit’ 2009. Op 14/2 in de Azijnfabriek. www.myspace.com/nuofnooit > Roggel – Voorronde Nu of nooit 2009. Op 24/1 in Sjor. www.myspace.com/nuofnooit > Sittard – Voorronde Nu of nooit 2009. Op 10/1 in Fenix. www.myspace.com/nuofnooit > Vaals – Voorronde Nu of nooit 2009. Op 31/1 in Spuugh. www.myspace.com/nuofnooit > Venlo – Voorronde Nu of nooit 2009. Op 7/2 in Perron 55. www.myspace.com/nuofnooit > Venlo - Componistendag Piazzolla met Limburgs Symfonie Orkest. Op 11/1. Theater de Maaspoort. www.limburgssymfonieorkest.nl > Venray – Concerten in Venray. Yoram Ish Hurwitz concert met een film van Jenneke Boeijink, regie van Carel Alphenaar. Op 18/1. VrouwenKleinkoor Orpheus o.l.v. Albert Wissink, violiste Annette Veltkamp. Op 15/2. Viviana Sofronitzki speelt Chopin en Schubert. Op 15/3. Tatiana Koleva marimba en percussie en Rutger van Otterloo. Op 5/4. Theehuis van het Odapark. www.glocalafairs.eu
Podiumkunsten >Geleen - Toneelgroep Blik met “Het Zouthuis”. Op 9/1 en 10/1. Theater Karroessel. www.toneelgroepblik.org > Landgraaf – Raymond Clement. Cabaret. Op 23/1. Theater Landgraaf. www.theaterlandgraaf.nl
35
> Aken – Atelier van Lieshout, Das Haus. Van 13/9 t/m 11/01/09 in Museum Ludwigforum. www.ludwigforum.de > Aken – Gold. T/m 26/4. Guter Stube. Jubiläumsausstellung. Van 10/5 t/m 21/9. Suermondt-LudwigMuseum. www.suermondt-ludwigmuseum.de >Aken – Faszination & mythos Bernsteinzimmer. Van 1/11 t/m 6/1. Couven Museum. www.couven-museum.de > Aken – Bijeenkomst van schrijvers, elke eerste woensdag van de maand. Kulturhaus Barockfabrik, Löhrgraben 22. www.literaturbuero-emr.de > Aken – Schattengalerie. Van 6/9 t/m 8/2. Suermondt-LudwigMuseum. www.suermondt-ludwigmuseum.de > Aken - Gold. T/m 26/4. Couven museum. www.couvenmuseum.de > Düsseldorf – Diana + Aktaion, der Verbotene Blick auf die nacktheid. Van 15/10 t/m 15/2. Ook: nieuw werk van Marlene Dumas. Museum Kunst Palast. www.museum-kunstpalast.de > Herford - Afscheidstentoonstelling Jan Hoet: Loss of control. Van Félicien Rops tot Immendorff, Melgaard ea. T/m 25/1. Marta Herford museum. www.martaherford.de > Karlsruhe – Once in a lifetime met o.a Paul Drissen en Norbert Grunschel. Van 27/11 t/m 10/1. Mayerei. www.mayerei.com > Kleve - Studiotentoonstelling Fritz Getlinger. Van 2/11 t/m 11/1. Brice garden, retrospective grafisch werk. Van 1/2 t/m 26/4. Museum Kurhaus. www.museumkurhaus.de > Mönchengladbach – Mensenrechten, expositie. Van 10/12 t/m 29/1 in het Euregiohuis, KonradZuse Ring 6. > Nettetal – Return to the black forest ghetto, met Shaun Doyle en Mally Mallinson . Van 8/10 t/m 31/1. Galerie Nostheide-Eÿcke.
[email protected]
enkeltje utopia
Colofon
Geen gedoe Uitgever: (in opdracht van de Stichting Zuiderlucht): Bodosz, Stationsplein 27, 6221 BT Maastricht. Telefoon: 0031 43 3510029 Fax: 0031 43 3500636 Email:
[email protected] Hoofdredactie: Wido Smeets Telefoon: 0031 43 3500591 Mobiel: 0031 653 338905 Email:
[email protected] Eindredactie: Emile Hollman Telefoon: 0031 43 3500592 Mobiel: 0031 646 052505 Email:
[email protected] Medewerkers: Danielle Arets, Benti Banach, Pieter Beek, Jurriaan Benschop (Berlijn), Paul Depondt, Tuur Devens, Ludo Diels, Peter Drehmanns, Annette Embrechts, Fons Geraets, Bas Heijne, Meyke Houben, Carine Jamin, Jeroen Junte, Saskia van der Kroef (Amsterdam), Duncan Liefferink, Ad van Liempt, Pascalle Mansvelders, Stijn Meuris, Cyrille Offermans, Annemarie Staaks, Paul van der Steen, Mat Verberkt, Leon Verdonschot, Paul Verstappen, Marieke Wiegel (Parijs), Francine van der Wiel, Joost Zwagerman. Tekstcorrectie: Anna Peeters Fotografie: Romy Finke, Jasper Groen, Mark Kuipers, Chris Keulen, Jacques Peeters, Stephan Vanfleteren. Beeldbewerking: Picture Improvement Website: Gosi Design Ontwerp: Baer Cornet Vormgeving: Obidesign Commercie en relatiebeheer: Lorraine Witteveen-ter Meulen 0031 630 851148
[email protected] Administratie: Agnes Doughty
[email protected] Bankrekening: 93 67 79 675 Druk: Concentra, Hasselt (B.) Distributie: HabetsXpress ISSN: 1875-7146 Zuiderlucht wordt ondersteund door
De dag nadat Pierre Huyskens overleed, november vorig jaar, kreeg ik een boek in handen over leven en werk van Cor Deneer. Het woei hard die dag, de laatste bladeren lieten los. Het boek over Cor Deneer heet De herfst trok dieper het land in. Pierre Huyskens en Cor Deneer waren journalist, en allebei geboortig van Wessem. Of ze elkaar ooit ontmoet hebben, weet ik niet. Deneer was van een andere generatie, hij stierf in 1976. Beiden hielden van het goede leven, maar hoe verschillend verliep hun loopbaan. Huyskens trok weg uit de provincie, Deneer bleef op zijn post. In Venlo, als chef-redacteur bij het Dagblad voor Noord-Limburg. Het was de typisch Maaslandse bescheidenheid die hem daarbij parten speelde, lees ik in De herfst trok dieper het land in. Huyskens had daar geen last van. Hij trok naar de Randstad, werd een soort opinieleider, nimmer verlegen om een mening. Ook Deneer had uitgesproken standpunten, maar was geen betweter. Hij boetseerde zijn intellectuele introvertheid tot een cartesiaans engagement: de beredeneerde twijfel was zijn enige zekerheid. Zo scheef hij zijn zaterdagse rubriek De zesde dag, beschouwingen over een samenleving die wel wat humaner mocht. En af en toe een gedicht, met Kerstmis, of op Goede Vrijdag. Meestal onaangekondigd, na een eentweetje met de mensen van de zetterij. Toen hij 25 jaar bij de krant was, kwamen de burgemeester en zijn gevolg hem feliciteren. Het waren dezelfde KVP-bazen die enkele jaren later de kroon op zijn werk, het hoofdredacteurschap, zouden blokkeren. Niet veel later stierf hij.
De foto’s van Deneer in De herfst trok dieper het land in laten een Jorens Ivens-achtig hoofd zien met een grijze kuif, een vorsende blik achter een zware hoornen bril. Hij droeg een zwierig strikje of een existentialistische coltrui. Een journalist kleedde zich toen nog als artiest. Cor Deneer was geen toegankelijk man, hij kon beter luisteren dan praten. Is dat ook typisch Maaslandse bescheidenheid? Hij hield van een stille hiërarchie, conflicten ging hij uit de weg. Vriendschappen liet hij zich niet opdringen, “hij bepaalde zelf met wie hij wilde verkeren”, lees ik in het boek. Ook voor zijn directe omgeving bleef hij een raadsel. Het mengsel van levenslust, melancholie, vakmanschap en dichterlijkheid maakte hem ongrijpbaar. Zijn belezenheid had van Deneer een bescheiden man gemaakt. Een opinieleider à la Huyskens, dat was niks voor hem. Zijn kritiek was altijd mild. Hij kon spotten zonder te kwetsen, kolderen zonder onbeschoft te worden. Aan zijn geboortedorp Wessem bleef hij zijn leven lang verslingerd. Hij had bewondering hoe in het naburige Thorn op professionele wijze muziek werd gemaakt, maar de dorpsvete die eraan ten grondslag lag, vond hij bespottelijk. Voor goede muziek kon je net zo goed doorrijden naar Wessem, wist hij. Daar heette de harmonie gewoon Eendracht Maakt Macht. Daar deden ze hun ding. En verder geen gedoe. WIDO SMEETS
Brand Cultuurfonds en de Elisabeth Strouvenstichting.
www.zuiderlucht.eu
Het gedicht ‘Misschien…’ van Cor Deneer, zie Perron Poëzie, pagina 19
cultureel maandblad
januari 2009
zuiderlucht
2
cultureel maandblad | jaargang 1 | maart 2007
zuiderlucht
cultureel maandblad | jaargang 1 | april 2007
zuiderlucht
Luc de Vos houdt van beleefdheid 5 Het land van Haagmans 6 Cyrille Offermans over de boekenweek 20 Hans Liberg & Marliz Frencken 22 Wat doet museum Het Domein in China? 24
Jurriaan Benschop bericht uit Berlijn 8 Heerlen bespeurt culturele lente 4 Wandel met Reve door Weert 7 De houdbaarheid van BritArt 8 Franse zuchtmeisjes raken de ziel 2
6
7
3
gratis
www.zuiderlucht.eu cultureel maandblad maart 2007
cultureel maandblad | jaargang 1 | september 2007
zuiderlucht
zuiderlucht
www.zuiderlucht.eu cultureel maandblad april 2007
zuiderlucht
8
cultureel maandblad | jaargang 1 | oktober 2007
cultureel maandblad | jaargang 1 | november 2007
zuiderlucht + Plattegrond Designroute 2007 Maastricht
5
cultureel maandblad | jaargang 1 | augustus 2007
zuiderlucht
Nieuw werk van Anselm Kiefer 8 Hoe Limburgs is het Orlando Festival Zuiderluchtige Zomerverhalen 6 New York na Andy Warhol 20 Muziek & filosofie bij Derix & Derix 28
De herontdekking van Le Corbusier 8 Grote verlangens bij Venlose stadsdichter Pierre Cuypers geëerd in game en musical 4 Studio Job pakt uit in Hasselt 8 De keuzes van Shinkichi en Giotta Tajiri 24
9
www.zuiderlucht.eu cultureel maandblad mei 2007
Op de barricaden tegen Plasterk 9 Amsterdams ongemak met Jo Coenen 0 Aangrijpende Jonas in Spaans Gouvernement 5 Claudy Jongstra, koningin van het vilt 6
2
cultureel maandblad | jaargang 1 | juni /juli 2007
Zwarte beschermengel in Venlo 3 Waarom Leon Verdonschot houdt van Pinkpop 4 Sloop van wederopbouwarchitectuur 8 De invloed van modeontwerpers Viktor & Rolf 24
zuiderlucht
God & Gas in Venrayse kerk 3 AINSI, creatieve voorstad van Maastricht 4 Musica Sacra: van Augustinus tot Stockhausen 7 Archeologische speurtocht in Dresden 2 www.zuiderlucht.eu cultureel maandblad september 2007 Wiel Kusters en Tonie Ehlen 20
4
cultureel maandblad | jaargang 1 | mei 2007
www.zuiderlucht.eu cultureel maandblad juni/juli 2007
cultureel maandblad | jaargang 1 | december 2007
zuiderlucht Frans Smits: “Plasterk blundert ” 4 ++ Myrthe Hilkens: “Seks moet haute couture worden” 6 ++ Maarten Doorman : “Studenten weten minder” 0 ++ Frans Pollux: “Het is zalig om mensen kwaad te krijgen” 2 ++ Peter Drehmanns: “Afval is warmte” 6 ++ Marieke Wiegel: “Paris, ça bouge!” 24 ++ Ed Spanjaard: “Ik was geen wonderkind” 24 ++ Axelle Red: “Ik denk dat ik Belg ben” 26 ++
www.zuiderlucht.eu cultureel maandblad augustus 2007
cultureel maandblad | jaargang 2 | januari 2008
zuiderlucht Volle kerk in Maastricht 7 Rijksmuseum in restauratie 0 De terugkeer van Sarah Bettens 7 Het Heerlen van Hubert-Jan Henket 8 Verzamelde bootlegs van The Boss 2
Stijn Huijts neemt Glaspaleis onder handen 5 Jan Kriekels in Black Rock Desert 2 Huwelijk kunst en geloof in Odapark 5 De Delamboyes, klassiek van vader op zoon 20
+ i-Fabriek Special over creatieve industrie
3
cultureel maandblad | jaargang 2 | februari 2008
zuiderlucht
www.zuiderlucht.eu cultureel maandblad oktober 2007
4
cultureel maandblad | jaargang 2 | maart 2008
zuiderlucht
www.zuiderlucht.eu cultureel maandblad november 2007
5
cultureel maandblad | jaargang 2 | april 2008
zuiderlucht
www.zuiderlucht.eu cultureel maandblad december 2007
cultureel maandblad | jaargang 2 | mei 2008
zuiderlucht
Nederlandse directeuren in Duitse musea 0 Jan Dibbets brengt licht in kerk van Ransdaal 4 Hugo Claus (1929-2008) en Het Verdriet van België 9 Cellist Pieter Wispelwey speelt met ArkA 23 Ex-Idol Boris in duet met vader Gé 24
Jo Coenen ontwerpt miljoenenstad in India 5 Vormgevers zijn één familie 7 Venlo worstelt met cultuurpodia 0 Pop wordt weer belangrijk 6 Herinneringen aan Expo 1958 in Brussel 20
www.zuiderlucht.eu cultureel maandblad januari 2008
6 |7
cultureel maandblad | jaargang 2 | juni/juli 2008
zuiderlucht Moskee uit Maasklei in Helden 5 Joseph Beuys woonde aan de Wessemerdijk 0 Breakdance is niet meer van de straat 7 De Neanderthalers komen dichterbij 27 De paden op, de lanen in met het LSO 33
+ + + Zuiderluchtige Zomerverhalen
Maastricht loopt aan leiband Tefaf 5 Zesde Fotobiënnale Luik 7 De lustwarande van Ferdi 3 Het fundamentalisme van Dom van der Laan 4 The Nits aan de afwas 7
www.zuiderlucht.eu cultureel maandblad februari 2008
8
9
cultureel maandblad | jaargang 2 | augustus 2008
zuiderlucht
Actrice Hadewych Minis als engel in Amerika 5 ‘Vorm’ of ‘vent’ bij Henry Luyten (1859-1945) 0 Fotograaf Chris Keulen in Le Tour d’Afrique 6 Het leven na Idols volgens Bas Heijne 20 Kim Gordon: Sonic Youth of beeldende kunst 29
+ bijlage: Film Festival Maastricht 2008
www.zuiderlucht.eu cultureel maandblad maart 2008
0
cultureel maandblad | jaargang 2 | september 2008
zuiderlucht
www.zuiderlucht.eu cultureel maandblad april 2008
cultureel maandblad | jaargang 2 | oktober 2008
zuiderlucht
www.zuiderlucht.eu cultureel maandblad mei 2008
cultureel maandblad | jaargang 2 | november 2008
zuiderlucht
+++ bijlage: BACA Laureaat 2008 John Baldessari +++
www.zuiderlucht.eu cultureel maandblad juni/juli 2008
2
cultureel maandblad | jaargang 2 | december 2008
zuiderlucht
+++ bijlage: Glocal Affairs ‘08 en i-fabriek 2 +++ + + + ...in 2008: Zuiderlucht-medewerkers blikken terug + + + Ad van Liempt over de opmars van geschiedenis op tv + + + Interviews met Jan Hoet, Frank Scheffer, Mustafa Kör, Maartje Hermans, Guus Beumer, Michel Huisman en Demakersvan + + + Vier pagina’s reacties op Glocal Affairs + + +
Bok & Geit: een onmogelijke liefde 5 Manifesta 7 schaaft aan de Europese geschiedenis 14 In en rond het atelier van Roger Raveel 16 Mobieltje heeft het boek verdrongen 4 Quirine Viersen, één met haar cello 8 1
Popband DeWolff te vroeg geboren 9 Vlaamse Reuzen in cultureel Maastricht 10 Interview met Sandro Veronesi 14 Huub Beurksens over bouwput Amsterdam 18 Regisseur Theu Boermans terug bij af 8
www.zuiderlucht.eu cultureel maandblad augustus 2008
1
Metropolis van Fritz Lang in Tegelse kerk 5 Design uit de Gazastrook De comeback van de katholieke kunstenaar 6 Harrie Geelen past niet in een format 24
www.zuiderlucht.eu cultureel maandblad september 2008
www.zuiderlucht.eu cultureel maandblad oktober 2008
Spookhuis Muyle arriveert in Venray 5 Vier misverstanden over Q4 8 De architectuur van de dood 4 Hoe goed zijn Maastrichtse componisten? 7 Wiel Arets’ dromen over Zuidstad 8
www.zuiderlucht.eu cultureel maandblad november 2008
www.zuiderlucht.eu cultureel maandblad december 2008
NET ALS DE VOORGAANDE JAREN WORDT ZUIDERLUCHT OOK IN 2009 GEDRUKT DOOR CONCENTRA MEDIA
Industrieweg 147 s B-3583 Paal - Beringen (België) s T +32 11 71 71 71 s F +32 11 71 71 72
[email protected] s www.concentra.be
36
www.zuiderlucht.eu
Drukcentrum cultureel maandblad
januari 2009
