zuiderlucht
september 2012
HIERAFSTAPPEN
1
www.zuiderlucht.eu
september 2012
29.06 t/m 23.09 Chris Keulen Tour d’Afrique | World’s Best in Sittard-Geleen De serie Tour d’Afrique maakte Chris Keulen gedurende vijf jaar in Afrika. Zijn overweldigende foto’s tonen de inzet en de verbetenheid van de sporters, maar ook de mens achter de wielrenners. Locatie: aan de invalswegen en op andere plaatsen in de gemeente Sittard-Geleen staan 10 enorme foto’s van 4 bij 6 meter. Permanent zichtbaar, zie ook www.hetdomein.nl
Wouter Roosenboom Koers in Zicht | fototentoonstelling De foto’s van wielerfotograaf Wouter Roosenboom tonen op een bijzondere manier de emotie en gevoelsbeleving van de wielersport. Locatie: Mariapark Sittard, Oude Markt 18. Openingstijden van do t/m zo van 12-17u, tijdens het WK Wielrennen dagelijks van 12-17u. Toegang gratis, zie ook www.koersinzicht.nl
Computerzuilen | i.s.m. Museum Het Domein Euregionaal Historisch Centrum en BiblioNova Op drie plaatsen in Sittard zijn computerzuilen geplaatst met archiefmateriaal rondom wielrennen. De inhoud varieert van foto-albums tot en met de registratie van het project De dood of de Gladiolen van Museum Het Domein. Voor locaties en openingstijden zie www.sittard-geleen.nl
01.08 t/m 29.09 Tentoonstelling wielersport Sittard-Geleen | BiblioNova In BiblioNova Sittard is een bijzondere tentoonstelling te zien rondom de wielersport in Sittard-Geleen met speciale aandacht voor het leven en werk van de in Geleen geboren Jean Nelissen, wielerfanaat en journalist. Gratis toegankelijk tijdens de openingsuren van de bibliotheek,
Cultureel Programma Wereldkampioenschap Wielrennen Sittard-Geleen
zie www.biblionova.nl
12.09 t/m 13.09 Thema-avond wielrennen | Filmhuis Het Domein Vertoning van de documentaire Where Are You Go over de avontuurlijke wielertour van Caïro naar Kaapstad. Voorafgaand is er een lezing over Tour d’Afrique door voormalig deelnemer Arthur Rijk. Locatie: Filmhuis Het Domein, Kapittelstraat 6, aanvang 20.00 uur. www.filmhuishetdomein.nl
15.09 en 16.09 ArtaMuse, centrum voor muziek, dans en cultuureducatie Leerlingen en medewerkers van Artamuse verzorgen een programma vol verrassingen in de stad. Variërend van de grote pleinen tot en met intieme plaatsen in Sittard. Gratis toegankelijk, www.artamuse.nl
21.09 en 22.09 Nestel - Gratis voorstelling over een held op een fiets 7+ | Het Laagland Theater
Foto © Chris Keulen
Nestel is een ‘toneelpareltje’. Een humoristisch, beeldend en poëtisch verhaal over onvoorwaardelijke liefde. Een ode aan de liefde, vormgegeven met maskers, objecten en muziek. Locatie: Het Laagland Theater, Engelenkampstraat 25, Sittard, om 19.00 uur, VOL = VOL. www.hetlaagland.nl
2
www.zuiderlucht.eu
september 2012
Lied van schijn en wezen
Deze special is gewijd aan het
de fantasie altijd weer geklopt wordt door de
cultuurprogramma bij het WK Wielrennen 2012.
werkelijkheid. Toch is het niet dit drama waar
Cultuur bij een sportevenement, anders dan een
fotografen als Stephan Vanfleteren en Chris
pompeuze all time favourites show zoals bij de
Keulen door worden geboeid. Ze richten hun
afsluiting van de jongste Olympische Spelen in
lenzen liever op het decor, de omgeving die
Wembley? Bij - laten we zeggen - voetbal is de
wielrenners tot helden laat uitgroeien. Hun
combinatie met cultuur minder evident dan bij
foto’s zijn niet spectaculair maar ingetogen.
wielrennen, sport van lijden en falen, intriges
Geen scherpe kleuren maar korrelig zwart-
en achterdocht, jaloezie en bedrog, zonde en
wit; de suggestie van tijdloosheid versterkt de
verlossing.
dramatiek.
Net als in de kunst is in de wielersport niets wat
Vaak zijn het beelden van een wereld die aan
het lijkt. Het peloton zingt een lied van schijn en
het verdwijnen is. Sport in de 21e eeuw is een
wezen waar werkelijkheid en fictie ongemerkt in
(groei)markt waar het schelle gerinkel van de
elkaar over gaan. Een sublimatie van het echte
hoogstbiedende heerst. Door die mondialisering
leven dus. Niet zo gek dus dat literatoren dol zijn
krijgen we heimwee naar de natuurlijke biotoop
op wielrennen, de leugen is immers interessanter
van het wielrennen: het rondje om de kerk. Met
dan de waarheid.
in de hoofdrollen, behalve de renners, het café,
Wielrennen is theater, het is de wereld van
de frituur en de fanfare die de helden binnenhaalt
oprecht veinzen, in diverse lagen. Van de
en uitzwaait. Die traditie wordt in het culturele
fietsende bekkentrekker Thomas Voeckler tot
programma bij het WK in ere gehouden met
de in een dopingzaak verwikkelde Fränk en
de openingsact The Earth Symphony, voor
Andy Schleck die in de jongste Tour broederlijk
de gelegenheid geschreven door de Luikse
de rol van de vermoorde onschuld speelden.
componist Luc Baiwir, en de afsluiting, het door
Het is het broeinest van de intrige, in de echte
het Limburgs Fanfare Orkest uitgevoerde Koersen
theaterwereld lusten ze er wel pap van. Zo heeft
op je oren van Leon Vliex.
Toneelgroep Maastricht bij gelegenheid van
Het is een kleine greep uit het regio-
het WK Wielrennen de relisportopera St. Jezus
omspannende programma waar we in deze
in ’t Kruis nog eens afgestoft. De legendarische
publicatie dieper op ingaan. De artikelen worden
rivaliteit tussen Coppi en Bartali, teruggebracht
afgewisseld met columns van Robin van der
naar het decor van Dorpstraat-Ons Dorp.
Kloor, An Olaerts, Cyrille Offermans en Leon
Wielrennen is een mediagenieke sport, we kennen de foto’s van juichende winnaars,
Verdonschot, drie wielergelovigen en één atheïst. De prachtige illustraties zijn van Eva Mouton.
vloekende verliezers, dramatische valpartijen. Wie zich uit de jongste Tour de beelden herinnert
WIDO SMEETS
van de gevallen, zwaar gewonde Wout Poels en
[email protected]
diens, zij het kortstondige, verrijzenis, ziet dat
3
www.zuiderlucht.eu
september 2012
Tekening Eva Mouton
Zoals je een Beatlesfan óf een Stonesfan bent, een poezen- of een
Eddy Merckx. Volgens de muzikanten die hem bezongen duidelijk een
hondenmens, zo ben je volgens mij van het wielrennen of van het
standbeeld van een man, voor mij slechts een echo uit krantenberichten.
hardlopen. Ik ben van het hardlopen.
Toch kon ik me er alles bij voorstellen.
Liever dan naar het wielrennen zelf kijk en luister ik naar mannen die er over vertellen of zingen.
Het zal de universele heroïek van de individuele sport zijn, de poging het onbedwingbare te bedwingen, en het onweerstaanbare cliché van
Wilfried de Jong vierde zijn vijftigste verjaardag door de twee
de keuze tussen de dood en de gladiolen.
kilometer hoge Mont Ventoux, op afstand de hoogste berg in
Mijn voormalige buurman uit Geleen, Paul, was een fanatiek
de Provence, te beklimmen. Hij vertelde me er ooit over en ik
wielrenner. Kleine kapitalen gaf hij uit aan fietsen waar hij zo
luisterde er graag naar. Vervolgens schreef hij er een verhaal over
enthousiast over kon vertellen dat je al snel met hem vond dat ze al
in een verhalenbundel. Veel wist ik al - hoe zijn zoontje Sonny hem
dat geld tot de laatste cent waard waren. Op een dag ging het mis.
aanmoedigde, en hoe Wilfried zichzelf toestond de ketting naar 26
Paul snelde bij Spaubeek tussen twee weilanden een weg over, maar de
tandwieltjes terug te zetten, maar niet naar 29, want de volgende stap
bestuurder van een auto zag hem niet. Er was weinig niét gebroken aan
na 29 is afstappen. Hij had het me al verteld, maar ik las het opnieuw
Paul. De eerste keer dat ik hem opzocht, lag hij in een stalen constructie
met veel plezier. Toen hij vervolgens een theatervoorstelling op de
die hem bijna reduceerde tot een robot. De tweede keer liepen we een
verhalenbundel baseerde, zat het verhaal over de Mont Ventoux er
stuk door Danikerbos, rustig aan, stap voor stap. Precies zo ging ook zijn
in, inclusief een filmpje. Voor de derde keer liet ik me meevoeren
revalidatie. Maar toen die eenmaal was voltooid, stond in zijn garage
door hetzelfde verhaal. Wilfrieds cameraman Rob, een van de beste
een aankoop die in zijn omgeving niet meer beladen had kunnen zijn:
cameramensen van Nederland, ontmoette ik een paar maanden geleden
een nieuwe fiets.
voor het eerst. Hij vertelde over zijn reis met Wilfried naar de Provence, en hoe Wilfried de Mont Ventoux had beklommen. Het verhaal
Paul maakte me toen al duidelijk wat de muzikanten op de Tour for Life-cd over Eddy Merckx zingen: “Er zijn geen spoken in de garage.”
verveelde me nog steeds niet. Een tijd geleden verscheen een cd voor Tour for Life, de 1250 kilometer
LEON VERDONSCHOT
van Badonecchia naar Valkenburg voor Artsen zonder Grenzen. Veertien mooie liedjes over een sport die mijn sport nooit is geworden en helden
Leon Verdonschot is schrijver/journalist/presentator en medewerker van Zuiderlucht.
die mijn helden nooit zijn geweest. De meest aangehaalde op de cd is
4
www.zuiderlucht.eu
september 2012
Nico Verhoeven, Roubaix. foto Stephan Vanfleteren
naar de kloten Ze rijden zich het snot voor de
ogen, de Flandriens. Altijd in de aanval, nimmer versagen, van geen opgeven weten. Zoals mijnwerkers ook verbaal het gevecht aangingen met ‘de koal’, zo spuugt de ware Flandrien woorden tegen de kasseien in de Vlaamse klassiekers: hij zal zich niet klein laten krijgen door een strook glimmende stenen, schots en scherp en onverzettelijk in de modder. Onder de titel Flandrien bracht de gelouterde Vlaamse fotograaf Stephan Vanfleteren (Kortrijk, 1969) in 2005 zo’n honderd zwart-witfoto’s samen in een boek. De reeks wordt deze maand geëxposeerd in Schunck in Heerlen. Iedere wielerliefhebber kan het cliché van de Flandrien uittekenen, de Vlamingen die jaarlijks ook een Flandrien-Trofee uitreiken hebben er meteen een beeld bij: Albéric Schotte, ook wel IJzeren Briek, tweemaal winnaar van de Ronde van Vlaanderen (1942 en 1948), tweemaal wereldkampioen (1948 en 1950). Briek Schotte stierf in 2004, op de dag dat
5
Steffen Wesemann de Ronde van Vlaanderen won. Zijn hoofd staat op de cover van Flandrien. Hij kijkt recht de camera in. Flandrien staat er onder, verder niets. Hij is de enige renner die nog een keer terugkomt in het vierkante boek, niet veel groter dan een kassei: helemaal achterin, en profiel, als een schildpad kruipt zijn hoofd uit zijn kraag, zijn gezicht is zwaar getekend – van al dat stoempen? Flandrien is aan hem opgedragen. Vanfleteren fotografeert geen renners die juichend over de meet komen. Welbeschouwd fotografeert hij nauwelijks renners. Eddy Merckx, Freddy Maertens, Peter van Petegem, Johan Museeuw, Rik van Looy, Roger de Vlaeminck, Nico Verhoeven, Sven Nys, Bruno Risi en Rik van Steenbergen zijn de uitverkorenen. We zien ze niet in volle glorie, maar totaal naar de kloten na een wedstrijd of etappe, dan wel op leeftijd, in berusting terugkijkend. Meer oog heeft hij gehad voor de landschappen waardoorheen de renners koersen, de supporters langs de kant met koppen die we kennen van de schilderijen van Permeke, op café voor de tv, in hun eigen
www.zuiderlucht.eu
habitat, het verkavelde platteland, ontsloten door betonblokken en kasseistroken. We zien ze zelf op de fiets ploeteren door de regen en de modder. De postbode die de hellende kasseistrook iedere dag neemt. Vanfleteren fotografeerde de wielerlandschappen voor of na de koers, verlaten, met een kolencentrale in de diepte. Er is een man die licht gebogen door de straten van het heilige Geraardsbergen sjokt, alsof hij het leed van zijn leven met zich meetorst. Muur noch fiets te zien. Ploeteren is geen exclusiviteit voor de wielrenner. We ploeteren allemaal, elke dag. In 2009 won Vanfleteren de Louis Paul Boon prijs. Omdat hij met grote betrokkenheid de mens centraal stelt in zijn werk. Permeke deed het met verf, Boon met woorden, Vanfleteren doet het met de camera. EMILE HOLLMAN Stephan Vanfleteren. Flandrien - Het rauwe Vlaamse wielerleven. Van 1 september t/m 19 november bij Schunck. www.schunck.nl
september 2012
Stoere Gaston, lepe Gianni
Zo’n 150 keer speelde Arie de Mol, artistiek leider van Toneelgroep Maastricht, met Het Volksoperahuis De zesdaagse van St. Jezus in ‘t Kruis. Tijdens het WK Wielrennen in Valkenburg gaat de ‘relisportopera’ op herhaling. Wielrennen en theater staan dicht bij elkaar, vindt De Mol. “Als er wielerliefhebbers onder het publiek zijn, wordt er harder gelachen.” door Emile Hollman
Arie de Mol (links) en Kees Scholten in De zesdaagse van St. Jezus in ’t Kruis. foto Ben van Duin
“Er waren tijden”, zegt Arie de Mol, “dat de voorstelling zo in ons systeem zat dat we bij wijze van spreken vanuit bed het toneel konden betreden. Nu, twaalf jaar later, zal ik het weer uit mijn tenen moeten halen. En ik moet op zoek naar een wielershirt dat een maatje groter is.”
Ooit, een jaar of vijftig terug, waren wielerzesdaagsen immens populair. Zichzelf respecterende wielerdorpen organiseerden een puntenkoers waarin renners zes dagen lang 24 uur
6
lang rondjes op een baan reden. Ze losten elkaar af en sliepen in hokjes op het middenterrein. Er bestaan foto’s van coureurs die met één been op het stuur, een kop koffie en een krantje bij de hand rondfietsen. Gokbazen, maffiosi, wonderdokters, priesters, variétéartiesten, kandidaat rondemissen, bier- en frietverkopers kwamen op het wielercircus af om een graantje mee te pikken. Deze geschiedenis vormt het decor waarin Toneelgroep Maastricht en het Volksoperahuis de eeuwige tweede Gaston van Vooren presenteren, wielertroef van het mijnwerkersstadje St. Jezus in
www.zuiderlucht.eu
’t Kruis waar hij de rijdende dynamietstaaf wordt genoemd. Hij vormt een koppel met de Italiaanse dandy en geboren winnaar Gianni Venosi, de Valentino van Torino. In deze zesdaagse staat meer op het spel dan premies en gladiolen: de promiscue Italiaan heeft miss Borinage verleid, het lief van de Vlaamse stoemper. En dat kan Gaston uiteraard niet over zijn kant laten gaan. Doping staat nog in de kinderschoenen, dus betrekt hij als gelovig katholiek monseigneur Scholten in het complot en laat zijn bidon heimelijk met wijwater vullen. Het wonder van St. Jezus in ’t Kruis lijkt
september 2012
en Miss Borinage
maakte, kwamen op dezelfde wijze tot stand. Jef Hofmeister componeerde vijftien liedjes op een thema, waarna Arie de Mol, Kees Scholten en de musici David van Aalderen en Kim Soepnel er “een samenraapsel van verhalen” bij bedachten. “Al onze wielerkennis hebben we er in gestopt,” zegt De Mol. “Het stuk heeft de Brechtiaanse oervorm: je vertelt een verhaal naar de lading van hetgeen je te horen krijgt. Jef schrijft hele mooie teksten op hele basale akkoorden en melodieën. Zijn liedjes schurken tegen het levenslied aan. Als je ze de eerste keer hoort, is het net of je ze al kent en aan het eind van de voorstelling zingt iedereen mee. Maar de teksten zijn heel gebald. Hij zoekt niet naar het anekdotische maar naar de essentie: wat betekent winnen of verliezen, wat betekent wielrennen voor de streek?”
Wat niet wil
zich te voltrekken, maar in de wielersport deinst niemand terug voor een lepe streek. Arie de Mol (Delft, 1961), is een groot wielerliefhebber, al heeft ‘ie meer op met de weg dan met de baan. “Wat me vooral aantrekt is de puurheid. Wielrenners zijn pure mensen die zich op één ding focussen. Interviews met wielrenners zijn bijna altijd ontroerend.” De Mol treedt op als verteller/commentator en vertolkt enkele kleinere rollen. Acteur Kees Scholten neemt vijf rollen voor zijn rekening. De drie volksopera’s die het Volksoperahuis
7
zeggen dat De zesdaagse van St. Jezus in ‘t Kruis een zware dobber is. “Dit soort volksopera’s genereren altijd een zelfde soort ontlading: ze zijn én opgewekt én hebben een verhaal. Die combinatie maakt mensen warm.” Acteur Kees Scholten, bekend van televisieseries en opgeleid aan de Maastrichtse Toneelacademie, neemt de liederen voor zijn rekening. “Hij heeft geen geschoolde stem maar wel een heel gevoelige stem die veel sfeer oproept.” De Mol omschrijft die sfeer als Italiaans, Belgisch, Fellini-achtig. Trekt zo’n voorstelling ander publiek? De Mol: “We hebben De zesdaagse een paar keer gespeeld voor een wielerpubliek, bijvoorbeeld tijdens de presentatie van een van de boeken van Peter Winnen in Venray voor onder anderen Henk Lubbering, Peter Post en Leo van Vliet. In België speelden we ooit in Boom. Na afloop kwam Tom Boonen zeggen dat-ie het goed vond. We houden wielrenners geen spiegel voor, daarvoor is het te kluchtig. Maar de respons is wel groter als er wielerliefhebbers in het publiek zijn. Dan wordt er harder gelachen.”
snotneus
In 1986 zei Jan Raas tegen journalist Bert Wagendorp dat in zijn tijd alleen Joop Zoetemelk op een ‘puur sportieve manier’ wereldkampioen is geworden. Oftewel, alle andere kampioenschappen, waaronder die van Raas zelf in 1979, waren ‘verkocht’. Ook na het WK van 1967 in Heerlen barstte de geruchtenmachine over combines los. Zo zou Jan Janssen landgenoot Jos van der Vleuten hebben aangeraden zich te doperen. De sluwe Janssen kon zo maximaal profiteren van het knechtenwerk van ‘de Vleut’, zonder dat de Brabander een gevaar zou kunnen vormen in de einduitslag. Van der Vleuten werd vijfde, maar werd geschrapt uit de uitslag wegens een positief plasje. De intrigant had er overigens beter aan gedaan om, toen het erop aankwam, de toen piepjonge Eddy Merckx erbij te lappen. Maar de Belg versloeg Janssen in de sprint. Janssen is daar nog altijd niet goed van: “En toen kwam die Merckx ineens onderdoor. Een snotneus van 22 jaar!” (RvdK)
De zesdaagse van St. Jezus in ’t kruis door Toneelgroep Maastricht. Van 11 t/m 23 september in het Derlon Theater. www.toneelgroepmaastricht.nl
www.zuiderlucht.eu
september 2012
TRANS FORM A R C H I T E C T E N
WWW.TRANS-FORM.NL
Vliegensvlug door de stad en geen files ! Aon de Stasie bezorgt u dat heerlijke vrije gevoel op de fiets. Van € 849,-
Dealer van
Nu voor € 749,-
Gazelle Allure Limited Edition Op = Op
Cannondale GT, Mongoose, Cortina, Montego, Hiker, Viper etc. Tweewielerspecialist Aon de Stasie Stationsplein 26, Maastricht 043-3211100 www.aondestasie.nl
DE GNUIVENDE GNOE teksten en tekstadviezen 06 83694449
www.degnuivendegnoe.nl
minds are like parachutes, they function best when open
wilt u ook zo’n special bij zuiderlucht?
Bodosz uitgevers ideeën | concepten | journalistieke producten | drukwerk | tijdschriften Stationsplein 27 6221 BT Maastricht T +31 43 3510029 M +31 653 338905
[email protected] www.bodosz.nl
8
www.zuiderlucht.eu
september 2012
Tekening Eva Mouton
Als Eddy Merckx iets zegt, is het nooit iets cultureels. Op zetels in talkshows is het dikwijls gênant. Meestal slaat het nergens op, zeker
slingerden voor de king van de koers. Trouwens na Merckxissimo kwamen er nog boeken, Door de muur
niet op cultuur. Vergelijk hem met hangende aardbeien en witloof in
bijvoorbeeld, een dichtbundel over de wielersport, van Willie Verheghe.
het nat. Ook cultuur, zolang je maar geen vragen aan ze stelt of, nog
Of nog: Een leven in zwart wit, over het leven van Freddy Maertens, een
erger, iets van het antwoord verwacht. Cultuur zijn de mensen en hun
coureur die je zéker niets moet vragen. Maar in het boek schrijven ze:
gedachten eromheen. Het is een geheel van voortbrengselen, cultuur
“Hij, het kind der wielergoden, raasde naar wereldvermaardheid en
zelf houdt altijd zijn mond. Daarom is het zo raar wanneer Eddy Merckx
weelde, verzonk in een intrigerende anonimiteit, herrees verrassend
iets zegt. Een anekdote over de koers of een weetje over winnen. Het is
uit de as van zijn ellende, om daarop nog dieper weg te zinken in een
zoals een wielertruitje in een fotolijst, met condens aan de binnenkant
hel waarin de demon van de drank de scepter zwaaide.” Dat is cultuur,
van het glas. Zonder kader is het een vod van een sponsor, even
desnoods over een man op een fiets. De man laat me koud en een
interessant als de kalender van een verzekeringsmaatschappij.
fiets is alleen leuk als de bestemming niet bergop ligt. Oh, en als het
Jazeker, Eddy Merckx heeft vijf keer de Ronde van Frankrijk gewonnen
regent! Nee aan de eeuwigdurende wedstrijden op tv, de dikke kont
en wat nog. Hij heeft alles. Hij is ontploft op de Poggio. Op de duur
van een liefhebber langs het kanaal, het gekke-schoenen-loopje van vijf
was het zelfs niet meer leuk dat hij meedeed. Hij vrat alles op, de
pedaalvrienden die ‘s zondags een trappist komen drinken in café De
servetten en de genodigden. Maar als hij iets vertelt, ho maar, dan
rozenkrans. Ik heb geen gevoel voor heldenmoed. Ik moet alleen maar
vallen er vliegen dood. De man heeft zijn leven gesleten op een zeemvel
lachen met mannen met broekklemmen in de supermarkt.
en tegenwoordig heeft hij een eigen fietsenmerk. Drie jaar geleden
Soms is het jammer. Bijvoorbeeld als presentator Karl Vannieuwkerke
hebben ze een huldeboek over hem gemaakt, omdat hij 65 werd en
vertelt over de koers. Dan spijt het me dat het me niet verwondert.
omdat hij veertig jaar eerder zijn eerste Tour won. Merckxissimo was
Maar als Eddy Merckx iets zegt, hoor ik alleen maar echo. Hij is vast het
de titel, hardcover, gedrukt in bichromie op kwaliteitspapier Gardapat
gat in mijn cultuur.
Kiara. Stephan Vanfleteren tekende voor de fotografie. De kop van de Kannibaal staat op het voorplat, met poriën en een blik die op wilskracht
AN OLAERTS
staat. Er is een petje van Molteni (een Italiaans fornuizenmerk) met een smoezelig klepje. En er waren 25 gastschrijvers die zichzelf de lyriek in
9
An Olaerts is schrijver/columnist en medewerker van Zuiderlucht.
www.zuiderlucht.eu
september 2012
Met de vlam in de kuiten. Een lezing over de relatie tussen literatuur en wielrennen. Donderdag 6 september, 12.30-13.30 uur, Centre Céramique. De Zesdaagse van St. Jezus in ‘t Kruis - Toneelgroep Maastricht. Een gezongen levensverhaal over “knechten die wel willen maar nooit meester zullen zijn” met als decor een wielerzesdaagse in de jaren zestig. Op 11 t/m 13, op 15 en 18 t/m 23 september vanaf 20.30 uur in het Derlon Theater, Plein 1992. Reserveren: 043-3503050 of
[email protected] LA (grande) VITESSE - studenten Toneelacademie Maastricht. Een ‘karavaan’ van theatrale performances, interventies en voorstellingen. Op diverse locaties in de stad tijdens het openingsweekend van het WK Wielrennen. www.toneelacademie.nl Renners (tot ver na de streep) studenten Toneelacademie Maastricht Een performance-voorstelling over klimmen, dalen, vals plat. Over schakelen, groot en klein verzet. Over het, te verwachten, onverwachte moment van de eigen demarrage en nog veel meer. Op 13, 14 en 16 september vanaf 20.30 uur in de Toneelacademie, Lenculenstraat 31-33. www.toneelacademie.nl Earth Symphony Opening WK Wielrennen 2012 Een beeldend muziekspektakel uitgevoerd door studenten van de Conservatoria van Luik, Aken en Maastricht onder leiding van dirigent Edouard Rasquin (NL) naar een compositie van Luc Baiwir. Op 15 september vanaf 20.30 uur op het Vrijthof. Stedelijk Marsdefilé Harmonie Kunst Door Oefening Op 16 september van 14.00 tot 17.00 uur op het Vrijthof.
10
HIER Koersen op je oren - Intro in Situ & het Limburgs Fanfare Orkest. Compositie van Leon Vliex waarin alle ingrediënten van de wielerwedstrijd terug te vinden zijn. Met teksten en optreden van oud-renner Peter Winnen. Op 22 september om 17.00 en 19.00 uur op het Herdenkingsplein.
Flandrien - Stephan Vanfleteren. Alternatieve wielerfotografie van de Vlaamse meester over kermiskoersen en klassiekers met veel volkscultuur, markante koppen, grijze luchten en in het niets verdwijnende donkere landschappen. Van 1 september t/m 18 november in Schunck. Human Disco Bong - Pieterjan Ginckels. Honderdtwintig fietshelmen, beplakt met spiegels in één object bijeengebracht in de centrale hal van Schunck. Human Disco BongStadsperformance - Pieterjan Ginckels. Op 1 september om 22 uur op een parcours rond Schunck. Inschrijven via www.schunck.nl Toegang gratis. WK Wielrennen Heerlen 1967 Tonny Strouken. De heroïek van de renners door de lens van een gelouterde Limburgse sportfotograaf. Beelden van het WK Wielrennen van 1967 in Heerlen, met Eddy Merckx als winnaar. Van 1 september t/m 7 oktober in de Vitrine van Schunck. Bicycle Film Festival Film Screenings Negen films uit de meest diverse subcultuur van de hele wereld. Op 14 en 15 september in Schunck/Filmhuis de Spiegel. Op 14 september vanaf 22.00 uur miNor, de after party in de Nieuwe Nor. Tickets: www.schunck.nl www.nieuwenor.nl www.bicyclefilmfestival.com
Dag van de Blaasmuziek Koninklijke Harmonie Heerlen Muziekverenigingen uit binnen- en buitenland. Op 16 september van 13.00 tot 18.00 uur op het Pancratiusplein Heerlen. WK Talkshow & Wielerquiz Prominenten uit de wielerwereld delen herinneringen en anekdotes met het publiek. Op 18 september om 20.30 in café Pelt Pancratiusplein. Straattheater & Muziek Op 19 september, tijdens tijdrit heren professionals. Van 10.00-17.00 uur in Heerlen Centrum. De Muur on Tour Wielertheatershow met Mart Smeets, Michel Wuyts, Wilfried de Jong, JW Roy, Rick de Leeuw, Joost Prinsen. Op 20 september om 20.00 uur in. www.parkstadlimburgtheaters.nl Nestel - Theatergroep LAP Hasselt i.s.m. Het Laagland Kindertheater vanaf zeven jaar. Op 16 september om 15.00 uur in Parkstad Limburg Theater.
Bike Parade - Theater Tol Fiets objecten, betoverende dansers, spectaculaire kostuums en attributen. Op 18 september om 20.30 uur in Eijsden, Diepstraat-Vroenhof Ladies Day Voor schoolkinderen en dames. Op 18 september van 11.00 tot 16.00 uur.
Book & Bike - Literaire avond Op 14 september om 20.00 uur in Theater Landgraaf. Wat heeft
www.zuiderlucht.eu
wielrennen met literatuur te maken? De Stichting Wielerpromotion Landgraaf zag in het WK Wielrennen een mooie gelegenheid om die verbinding prominent in beeld te laten komen. Met o.a. Jan Siebelink, Wiel Verheesen en Jan Janssen.
[email protected] Poëzie op de weg Zondag 16 September 2012 Ultrakorte gedichten en one-liners, gekalkt op het WK-parcours. WK 2012 Bike & Fun Event Allerlei kunst- en cultuuractiviteiten zoals het werken met graffiti, het zelf maken van wielershirts en schilderijen en muziek workshops. Op 20 september in Sport & Leisurepark en Megaland.
Tour d’Afrique – Chris Keulen Aan de invalswegen en op andere plaatsen in de gemeente Sittard-Geleen staan 10 enorme foto’s van 4 bij 6 meter van de bekende fotograaf Chris Keulen (1959). Van 29 juni t/m 23 september. www.ontdeksittard-geleen.nl Koers in zicht - Wouter Roosenboom. Fotografie van freelancer die zich heeft gespecialiseerd in portretten van wielrenners en wielerwedstrijden Van 29 juni t/m 23 september in Mariapark, Oude Markt 18 www.koersinzicht.nl Jean Nelissen, wielerfanaat. Historisch materiaal uit het wielerarchief van wielerjournalist Jean Nelissen. Ook: plakboeken van oud-profrenner Jan Krekels. Van 1 augustus t/m 29 september in Biblionova, Broekstittarderweg 1. www.biblionova.nl Nestel - Theatergroep LAP Hasselt i.s.m. Het Laagland Kindertheater vanaf zeven jaar. Op 21 en 22 september om 19:00 uur in Het Laaglandtheater, Engelenkampstraat 25. www.hetlaagland.nl
september 2012
AFSTAPPEN Galerie Cauberg 10. Werk van kunstenaars die in de jaren zestig exposeerden in de toen bekende ‘Galerie Cauberg 10’ van de Valkenburgse ondernemer Jos Pluymen. Met werk van o.a. Appel, Corneille, Lataster, Molin en Stultiëns. Van 3 juni t/m 23 september in Museum Land van Valkenburg. www.museumlandvanvalkenburg.nl Fietsfascinaties - Wielerkunst in Valkenburg Kunstenaars uit Nederland en België tonen hun fascinatie voor de fiets en de fietser. Van 5 augustus tot 23 september in Museum Land van Valkenburg. www.museumlandvanvalkenburg.nl Over de top Absurdistisch muziektheater rondom wielrennen, naar een concept van regisseur Marnix Mulder. Op 22 september om 19.30 uur (voorprogramma vanaf 18.30 uur) in Openluchttheater Valkenburg.
colofon Deze uitgave werd mede mogelijk gemaakt door de gemeente Maastricht. De inhoud valt onder redactionele verantwoordelijkheid van Zuiderlucht. Concept: Wido Smeets | Eindredactie: Emile Hollman | Tekeningen: Eva Mouton | Teksten: Emile Hollman, Robin van der Kloor, Cyrille Offermans, An Olaerts, Wido Smeets, Paul van der Steen, Leon Verdonschot | Vormgeving: Obidesign/Annebeth Nies
11
www.zuiderlucht.eu
september 2012
Niet met het vingertje Het openingsspektakel van het WK Wielrennen op 15 september mag best herinneringen oproepen aan de opening van de Olympische Spelen, vindt dirigent Edouard Rasquin. Groots en meeslepend geen bezwaar. Alleen houdt de Arbeidsinspectie niet zo van groots en meeslepend. door Emile Hollman
Zes avonden speelde het
Antwerpse Theater Tol de voorstelling Luce tijdens de Olympische Spelen. In de Londense zomeravond fietsten de eeuwige rivalen en tegenpolen Fausto Coppi en Gino Bartali hoog boven Victoria Park op de noten van het Ave Maria. De brave Bartali, de kampioen die koketteert met het katholicisme, is in de nadagen van zijn carrière. Daar is zijn opvolger, de knokige Coppi, het talent, dat louter in zichzelf gelooft. De dame in het wit is uiteraard de geheime liefde van Il Campionissimo, Giulia Locatelli; de vrouw in het zwart is Bruna, zijn echtgenote. Er klinkt een Mussolini-achtige speech om de tijd te duiden, er zijn filmbeelden uit de Tweede Wereldoorlog. En uiteindelijk tovert de luchtfietsende Coppi een viool tevoorschijn en …speelt.
Arie de Mol (links) en Kees Scholten in De zesdaagse van St. Jezus in ’t Kruis. foto Ben van Duin
“We hadden deze voorstelling maar wat graag in Maastricht gespeeld”, zegt Lot Seuntjens van Theater Tol. “Het WK Wielrennen is het ultieme decor voor een voorstelling als deze.” Maar de opvoering was niet haalbaar. Te duur. Ook in het alternatief, Pedaleando hacia el cielo, hangen fietsers aan hijskranen in de lucht. Maar daar stak de Arbeidsinspectie een stokje voor. De luchtfietsers van Theater Lot, die van de Arbeidsinspectie de lucht niet in mogen. foto Theater Tol
12
www.zuiderlucht.eu
september 2012
hoor
Net als voor de openingsact van Cultura Nova in Heerlen waar het Franse gezelschap Transe Express mensen aan hijskranen wilde hangen. “Hijskranen zijn er voor het tillen van goederen, niet van mensen”, zegt Ivar Noordenbos van de Arbeidsinspectie droog. “Dat is geen nieuw beleid, dat heeft nooit gemogen. En daar treden we tegen op.” Wat bij de Olympische Spelen geen probleem was, blijkt in Nederland niet te kunnen. Noordenbos: “Of het in Londen wel of niet mag, doet er niet toe.” Lot Seuntjens vindt het, uiteraard, een gemiste kans. Als alternatief heeft haar Theater Tol nog een voorstelling in de aanbieding met fietsers die zich tussen het publiek begeven. De hoofdmoot van de opening is The Earth Symphony van de Luikse componist Luc Baiwir, de Maastrichtse dirigent Edouard Rasquin leidt orkest en koor. De twee kennen elkaar van een soortgelijk evenement. In juli 2000, bij de start van het WK Voetbal, liep Luik uit voor Baiwirs Symphonie des Anges op de Place St. Lambert. “Af en toe kon je een speld horen vallen”, herinnert Rasquin zich.
“Baiwir maakt hele makkelijke en toegankelijke muziek”, zegt Rasquin, “eenvoudig en indringend met veel contrasten.” Lastig voor een dirigent? Dat valt alleszins mee. “Je moet vooral op je qui vive zijn.” Hij doelt dan vooral op alle partijen die deelnemen aan het spektakel op het Vrijthof. Studenten van de Conservatoria van Luik, Aken en Maastricht die onder zijn leiding staan, - 27 muzikanten en 15 koorleden aangevuld met een kinderkoor van de Limburgse Koorschool Cantarella via Tout Maastricht. Maar ook mezzosopraan Françoise Viatour, Strings 4Ever, studenten van de Toneelacademie Maastricht en dus, met welke voorstelling is nog niet duidelijk, Theater Tol. Rasquin vindt het allemaal prachtig. De WKopening mag van hem best herinneringen
13
Sisser
oproepen aan de opening van de Olympische Spelen. Rasquins palmares beperkt zich niet tot de (vooral Franse en Waalse) concertzalen. “Je kunt me niet in een hokje vangen. Ik heb de musical Singing in the Rain gedirigeerd maar even goed een half jaar Richard Strauss of La traviata buiten in de tuinen van Versailles.” Wat hem aanspreekt is het avontuurlijke van het moment, de jeugdigheid van de deelnemers en verscheidenheid der disciplines. Het muziekspektakelstuk vertelt ook nog een verhaal met inhoud: hoe we met de wereld omgaan, hoe we ons erfgoed beheren. “De muziek roept beelden op, maar het is geen stuk met een opgeheven vingertje.” Daar hebben we de Arbeidsinspectie al voor. Tijdens de opening van het WK Wielrennen op 15 september wordt op de gevel van de Hoofdwacht op het Vrijthof in Maastricht een lichtspel geprojecteerd door de BV Limburg en VIA2018.
De
Michael Boogerd vliegt op die verregende zondag 11 oktober in 1998 over de Limburgse wegen. Hij doet op de Cauberg en Bemelerberg voor niemand onder. Niet voor een net van kanker genezen Texaanse maniak. Niet voor een lepe Italiaanse stylist. En zeker niet voor een Zwitserse postbode met de uitstraling van een, eh, Zwiterse postbode. Wereldkampioen worden in eigen land lijkt voor ‘Bogie’ een haalbare droom. In de laatste ronde zit Nederland klaar voor zijn alles beslissende aanval. Maar in plaats van te demarreren kijkt hij, net voorbij de mooie witte hoeve aan de licht hellende weg naar Bemelen, bezorgd naar zijn voorwiel. Hij drukt zijn stuur naar beneden om te kijken of het echt waar is. Het is echt waar, de band loopt leeg. Lek. Het kampioenschap liep met een sisser af. De Zwitserse postbode (Camenzind) , won, de Italiaanse klasbak (Bartoli) werd derde. (RvdK).
opening wordt door L1 live op tv uitgezonden.
www.zuiderlucht.eu
september 2012
Koersen door de Limburgse heuvels is
alsof het al vaststaat. “Ja, het zal wel,” mompel ik, verre van overtuigd van zijn gelijk.
in Nederland het maximaal haalbare voor een wielrenner. Mijn eerste serieuze test
Honderd meter verder doemt het meisje
was het Nederlands Kampioenschap voor
op waar ik een paar jaar geleden heimelijk
nieuwelingen in 1996. Vijftien was ik. Het NK
verliefd op was. En zij op mij, daar ben ik van
werd verreden in Vijlen, het zelfbenoemde
overtuigd. We zijn elkaar uit het oog verloren,
‘bergdorp’ dat pronkt met de hoogste kerk
de verliefdheid is alweer een tijdje over.
van Nederland. Maar als het koers is, is het
Pubers vergeten snel. Maar nu voel ik spijt
koers en niets dan de koers. Dan telt de wens
opkomen. Wat nou als ik wel op haar af was
van een dorp om bijzonder te zijn niet meer,
gestapt, toen op dat feest? De prooi lag voor
en God al helemaal niet. Op zo’n dag zijn wij
het oprapen, maar ik toonde me een onervaren
wielrenners God, althans wij wanen ons God.
jager. Plots dobber ik wat rond op de Vijlenerberg,
Goden zetten zaken naar hun hand, maar ik ben op deze bloedhete zondag in juni al blij
piekerend over gemiste kansen in mijn nog
dat ik halfkoers aan een kopgroep van twintig
jonge leven. Mijn brein is van speldenknop
coureurs mag bungelen. Met nog zo’n twaalf
veranderd in een zeshonderdhoekig onding.
kilometer te gaan, valt het stil en tot mijn
Dan komt de werkelijkheid naast me rijden: “Je
eigen verbazing plaats ik een soort van aanval.
hebt een halve minuut, rijden!”, roept iemand
Zo’n demarrage waar zelfs Joop Zoetemelk om
uit de volgwagen. Oh ja, het is koers. En dan is
zou moeten lachen. Ik zie de nutteloosheid
het koers en niets dan de koers. In een roes rijd ik de laatste honderden
van mijn actie in, houd mijn benen stil en werp een blik naar achter. Niemand. Het peloton
meters omhoog. Erg hard ga ik niet meer.
moet achteruit zijn gedemarreerd. Vanaf nu
Tweehonderd meter voor de streep is mijn
heb ik geen keus meer, er is nog maar één
voorsprong op de roedel dertig seconden. Op
mogelijkheid: rijden!
de meet is daar slechts een handvol van over,
Mijn brein minimaliseert zich tot een
maar meer heb ik niet nodig: de titel is binnen.
speldenknop. Nadenken is uit den boze.
De eerste wolven vliegen over me heen, maar
Remmen is uit den boze, dat houdt de boel
ze zijn te laat. Ik ben geen prooi, ik ben de
alleen maar op. En dus vlieg ik onderaan de
jager. Voor één keer dan toch. Ze hebben zich
laatste klim, bij kasteel Vaalsbroek, bijna uit
verslikt in mijn demarrage, die zo traag was
de bocht. Ik zet aan, maar verkramp volledig.
dat niemand haar zag.
Gauw weer terug in het zadel, naar de modus ROBIN VAN DER KLOOR
comfortabel verdoofd. Nog een kilometer klimmen. Ik kijk omhoog en zie de kampioen
Robin van der Kloor is oud-wielrenner en medewerker
van vorig jaar staan. “Zo jongen, jij wordt Nederlands kampioen,” zegt hij tegen me,
14
Tekening Eva Mouton
www.zuiderlucht.eu
van Zuiderlucht.
september 2012
Foto van Chris Keulen langs de A2 bij Sittard.
Het aanraken is belangrijk “Op een foto uit mijn jeugd sta ik
met mijn vader en oom Zjeng, een man die vaak bij ons thuis kwam, in Geleen-Lindenheuvel naar het wielrennen te kijken. De wedstrijd stelde niet veel voor, het was een plaatselijk criterium.” Hij moet een jaar of drie, vier zijn geweest, zegt fotograaf Chris Keulen (Heerlen, 1959), en hij was zeer onder de indruk. “Drie mannen onder elkaar, tussen de wielrenners, bij ons in de Seringenlaan. Ze waren heel dichtbij, je kon ze aanraken.” “Wanneer een wielrenner de straat uitrijdt, is hij, of hij nu oud of jong is, arm of rijk, herkenbaar als wielrenner. Hij is een verschijnsel in het landschap. Die fascinatie heb ik altijd blijven houden. Als fotograaf krijg je het decor er gratis bij. In mijn fotografie spelen persoonlijke betrokkenheid en maatschappelijke context een grote rol. Ook in dat opzicht is wielrennen een groot geschenk. Die context was de rode draad in de wielerreportages die ik tussen 2001 en 2010 in vijf Afrikaanse landen heb gemaakt. Met voetbal kun je zo’n project niet doen. Nou ja, in de slums van de grote steden misschien, maar het decor is dan toch vaak inwisselbaar, een trapveldje of een plein.
15
Wielrennen is nog een echte volkssport. Dat is aan het veranderen, zeker in de Tour de France, maar in vergelijking met andere sporters zijn wielrenners erg toegankelijk. Dat je ze kunt aanraken, is belangrijk. De mensen die ik fotografeer wil ik kunnen aanraken (en zij mij). Ik fotografeer met een standaard of een lichte groothoeklens, ben dus altijd dichtbij mijn onderwerpen. Nee, ik ben geen wielerfanaat. Eigenlijk ben ik nergens een fanaat in. Hooguit in mijn vak, maar ook daar vind ik het een verkeerd woord. Als fotograaf ben ik honderd procent toegewijd, dat is toch wat anders. Toen in 2008 mijn boek Tour d’Afrique uitkwam, was ik een dag te gast bij de Avondetappe van Mart Smeets. Op verzoek van de programmamakers fotografeerde ik de Tour. Aan toppers als Contador en hoe heet die Amerikaan ook alweer, o ja, Armstrong, liep ik zo voorbij. Ik zie ze wel, maar ben niet zo geïnteresseerd in namen. Mij interesseerde het circus eromheen. De personen op mijn foto’s zijn vervangbaar, dat maakt het werk universeel. Ze zijn acteurs in… het is een cliché, de wereld als theater, maar ik blijf me verbazen over de wereld om me heen en de rol die
www.zuiderlucht.eu
mensen daarin spelen. Of ik de Afrikaanse back stage reportages ook zou willen maken in de Tour de France? Als ik dezelfde vrijheid zou krijgen, zou ik een eind kunnen komen, maar die krijg ik niet. Ik ga het ook niet proberen, daarvoor heb ik te slechte ervaringen met de Tourorganisatie ASO. Toen ik in 2001 met mijn serie over de Tour du Faso de World Press Photo won, hebben ze werk van me aangekocht. Aanvankelijk was ik daar blij mee, maar later bleek dat die foto’s hun belangstelling voor de Afrikaanse wielerrondes hebben versterkt. Inmiddels heeft de ASO in Burkina Faso alles in handen, tot en met de catering, waardoor de plaatselijke middenstand niet mee kan profiteren van een etappe-aankomst. En de finish legt ze buiten het centrum, zodat ze haar eigen orde kan creëren.” WIDO SMEETS Tour d’Afrique. Tien Afrikaanse wielerfoto’s van Chris Keulen op groot formaat, vier bij zes meter. Van 29 juni t/m 23 september langs invalswegen in Sittard-Geleen. www.museumhetdomein.nl
september 2012
Op de klanken van de koers
Queen, Boudewijn de Groot en Skik lieten zich ooit inspireren door de fiets. Maar tot nu toe leverde de wielrennerij meer literatuur dan muziek op. Leon Vliex hoopt wat van de achterstand goed te maken met de compositie Koersen op je oren. door Paul van der Steen
Wielrennen en fanfare. Onder
sommige kerktorens gaan de twee wel vaker een huwelijk aan. Waar in walm van frituurvet en bier een kermiskoers wordt verreden, klinken niet zelden de koperen klanken van harmonie en fanfare. Met het Limburgs Fanfare Orkest als uitvoerend gezelschap en het WK Wielrennen als decor heeft componist Leon Vliex een ander soort blaasmuziek in gedachten. Een ander soort wielrennen ook. Met de compositie Koersen op je
16
Leon Vliex: “Ik ken de klanken, ik ken de mogelijkheden en onmogelijkheden.”
oren hoopt Vliex (Heerlen, 1968) de heroïek van de grote wedstrijden op te roepen en het fysieke labeur van de coureurs recht te doen. Dat is ook wat hem trekt in de sport. “Ik werk overdag thuis en tijdens de Tour de France kijk ik nogal eens naar de middaguitzendingen, vooral die van de bergetappes. Die jongens zien zó ontzettend af. Vergelijk dat met wat voetballers presteren in verhouding met hun verdiensten. Dan zijn de verhoudingen toch wat scheef.” Veel kwam bijna als vanzelf tot de componist, toen hij ging zoeken naar manieren om de
www.zuiderlucht.eu
prestaties van de renners te verklanken. “Die typerende claxoninterval van de volgauto’s. De fluitjes van de agenten bij het passeren van het peloton.” In zijn compositie pakt Vliex de wedstrijd al voor het begin op. “Het verzamelen voor de start, het voorstellen van de deelnemers van allerlei verschillende nationaliteiten, het zetten van handtekeningen, de stilte voor de storm
september 2012
Snackbar ‘De jongens zien zó ontzettend af.’
vlak voordat de koers begint. Ik heb dat allemaal proberen te vatten in een mooi gedragen choraal waar de melodieën van verschillende volksliederen doorheen waaien. De koers begint zoals een koers meestal begint: kabbelend. Op dat moment is ook voor het eerst het hoofdthema van de compositie te horen. Later gaat het tempo flink omhoog en werk ik naar een climax toe. Onderweg moet nog een pittige helling bedwongen worden. Dan stokt de muziek wat, wordt het allemaal wat zwoegender. Eenmaal in de afdaling gaat het almaar sneller en sneller.” Vliex, woonachtig in het Utrechtse IJsselstein, groeide op in Brunssum. Zijn opa en zijn vader droegen het blaasmuziekvirus over, beiden dirigeerden gezelschappen. Zelf verhuisde Vliex na de middelbare school naar Utrecht om daar muziekwetenschappen te studeren. Aan het Hilversumse conservatorium kreeg hij les in hafa-directie, het dirigeren van harmonieen fanfareorkesten. Eigenlijk kan hij zich niet voorstellen dat hij níet zou componeren voor harmonieën en fanfares. “Ik ben opgegroeid in die wereld, ken hem van binnen en van buiten. Als zesjarige speelde ik trompet in de harmonie van Molenberg (Heerlen). In de loop der jaren heb ik meegespeeld in veel van de orkesten waar mijn vader dirigeerde. Op de meeste instrumenten heb ik gespeeld of kan ik spelen. Dat is handig voor een componist: ik ken de klanken, ik ken de mogelijkheden en onmogelijkheden.” Vliex is gewend om in opdracht te werken. Vaak vragen gezelschappen hem om de lokale geschiedenis of cultuur van hun thuisbasis te verklanken. De opdracht voor het WK is
van een andere orde. De samenwerking met klankwerkplaats Intro in Situ, die het experiment niet schuwt, biedt ook mogelijkheden voor een progressievere aanpak dan normaal. Tegelijkertijd wil hij het publiek niet van zich vervreemden. “Ze moeten herkenningspunten in een stuk aantreffen. Dat wil niet zeggen dat ik blijf hangen bij traditionele hafa-muziek. Dat doe ik nooit. Mijn eigen smaak is ook heel breed. De laat-romantiek en de vroeg-modernen hebben mijn voorkeur, maar ik luister heel breed: van klassiek tot hardrock, van jazz tot filmmuziek.”
Afwijkend is in elk geval de
entourage. Vanaf het begin is schrijver en oudwielrenner Peter Winnen bij het WK-project betrokken. Eerder dit jaar leverde hij al een bijdrage aan De Sint Willibrord Sessies Vol. 1: Sporthuis Hubert, een cd opgenomen in een fietsenmakerswerkplaats in het wielergekke Brabantse dorp Sint Willibrord. Het album met wielerliedjes werd gemaakt door een bont gezelschap van artiesten en schrijvers (onder anderen JW Roy, Guus Meeuwis, Rick de Leeuw, Guido Belcanto, Bert Wagendorp en Tim Krabbé). Vliex: “Voor het concert ter gelegenheid van het WK Wielrennen levert Winnen de tekst voor een lied, een verhaal over de denkwereld van een kampioen. Peter heeft de tekst ingesproken en ik gebruik die opname bij het maken van de muziek. Ik hou het vrij neutraal, dat geeft hem straks veel vrijheid bij het voordragen. De eerste gedachte was om met het lied te eindigen, zoals je ook wel een popsong hoort bij de aftiteling van een film. Nu klinkt het lied meer in het midden van de compositie, als de koers nog volop gaande is.” Op het podium moet ook de gekte van de koers te zien zijn. “Er gaat een reclamekaravaan passeren en renners natuurlijk. Sommige dingen zijn nog open. Zo bestaat het idee om op het laatste moment nog live-verslag vanuit een van de WKkoersen in de compositie te verweven.”
Jean Nelissen was meer dan alleen wielerjournalist, hij was zelfs ooit eigenaar van een friettent. Door tijdens een drankgelag een koopcontract te ondertekenen werd hij de trotse bezitter van een snackbar in Wijnandsrade. Onder zijn regime viel de verkoop binnen een week volledig stil. Ook was Nelissen enkele jaren eigenaar van Kasteel Geulzicht in Geulhem, op steenworpafstand van het WK-parcours. Langs de steile flanken van de Brakkeberg, net na de eerste bocht, loopt een onverhard paadje naar rechts. Wielerliefhebbers kennen de plek, menige koers dendert hier haar beneden. Geulzicht was een uitvalsbasis voor de Duitsers in de Tweede Wereldoorlog, in de grotten eronder werd het filmmateriaal van de Rotterdamse bombardementen ontwikkeld. Nelissen woonde er tot 1982. De precieze reden van zijn vertrek is onduidelijk. Wellicht had het te maken met drank, vrouwen en een slecht draaiende friettent. (RvdK)
Koersen op je oren, door het Limburgs Fanfare Orkest. Zaterdag 22 september om 19.00 uur op het Herdenkingsplein in Maastricht.
17
www.zuiderlucht.eu
september 2012
Wielrenner heb ik nooit willen worden. In de jaren dat ik nog nauwelijks wist dat iedereen fatsoenshalve iets moest worden, ooit, later, was ik al een wereldberoemde voetballer, straaljagerpiloot, diepzeeduiker, en ja, vooral ook wielrenner. Ik was Fausto Coppi of Gino Bartali, net als de andere jongens in de straat. Bij de belangrijke wedstrijden – de Ronde van de Steenweg en vooral het hoog aangeschreven Criterium van de IJzeren Brug – werd er om die namen gevochten. Wie verloor moest zich behelpen met Jan Nolten, Bas Maliepaard of ‘ijzeren Hein’ van Breenen, ook geen kleine jongens hoor. Coppi was het hoogst bereikbare, de absolute campionissimo. Gelukkig wist ik toen, als aspirant misdienaar in de kapel van het ziekenhuis De Goddelijke Voorzienigheid, nog niets van de schanddaden die ik later over hem hoorde. In tegenstelling tot zijn legendarische rivaal Bartali ging Coppi als een ketter door het leven. Bartali, ‘de monnik’, verheugde zich na elk succes op een audiëntie bij de paus, hij meende dat Coppi’s hegemonie alleen effectief bestreden kon worden door een eindeloos bombardement van rozenkransen door alle Italiaanse moeders van grote gezinnen. Coppi, de heidense asceet, volgde zijn roomse knechten nog wel met tegenzin in de grotten van Lourdes, maar weigerde te knielen. Liever dan het Ave, Maria zong hij Volare, volare van Domenico Modugno, volgens de onvolprezen Martin Ros het triomflied over de gelukkige eenzaamheid van de coureur. Maar Coppi was eenvoudigweg onbereikbaar. Op de Union van mijn moeder, bouwjaar 1952, lukte het me godsonmogelijk iets van zijn indrukwekkende sprezzatura te imiteren. In het zadel kwam ik niet bij de pedalen, op de pedalen niet in het zadel. ’s Nachts, in bed, was dat geen probleem; gebogen over het stuur van mijn Bianchi, een reserveband als een reusachtige rubberen krakeling om de schouders, fietste ik al mijn concurrenten genadeloos aan flarden. Voor de radiomicrofoon was Jan Cottaar lyrisch; hijgend van opwinding zocht hij naar superlatieven om mijn onnavolgbare demarrages op de flanken van de verraderlijke Aubisque of Aspin de heroïsche glans te geven die ze verdienden. Mijn gele trui beloofde ik aan Maria, troosteres der bedroefden. Tien jaar geleden kocht ik mijn eerste racefiets, uiteraard een Bianchi Sempre, een beetje laat, ik geef het toe, te oud om zelfs nog maar met de veteranen te mogen meedoen. Al die jaren waren wielrenners me oneindig sympathieker dan voetballers, au fond toch niet meer dan een stelletje verwende mietjes, arrogante blaaskaken met abominabele ik-loze prefab teksten. Wielrenners zijn van een ander kaliber: harde werkers zonder kapsones maar met verhalen. Sindsdien koers ik met grote regelmaat door Zuid-Limburg, liefst in mijn eentje, net als Coppi, niets demoraliserender dan zo’n stoet bierbuiken in schreeuwlelijke glimpakken. Serieuze kilometers wil ik maken, niet ouwehoeren, vliegen wil ik, volare, oh oh, vloekend bergop zwoegen en joelend naar beneden suizen, cantare, oh oh, alle muizenissen uit mijn hoofd trappen, mijn aandacht verdelen tussen de fietscomputer aan het stuur, het wegdek voor me en de natuur om me heen, heerlijk, kilometers moet ik maken, afzien, koersen en nog meer afzien, wil ik ooit nog een beetje coureur worden. CYRILLE OFFERMANS Cyrille Offermans is schrijver/essayist en medewerker van Zuiderlucht. Tekening Eva Mouton
18
www.zuiderlucht.eu
september 2012
De erfenis van De Neel Wie dezer dagen in de bieb
van Sittard komt, stuit op een grote foto van de legendarische Limburgse wielerjournalist Jean Nelissen (1936-2010) die een spuit in zijn kont krijgt geprikt. Hij kijkt er een beetje moeilijk bij, wat de bezoekers van de bieb ongetwijfeld ook zullen doen. De Neel deed hier een dopingexperiment voor De Limburger, de krant waar hij een leven lang in dienst was. Eenmaal beklom hij ‘schoon’ de Adsteeg in Beek, eenmaal injecteerde hij zich met pervetine, een stimulerend middel. En wat bleek, onder invloed was hij sneller. Het is een van de honderden anekdotes over Nelissen, die in zijn leven uitgroeide tot ‘s lands bekendste wielerjournalist, die bij zijn overlijden een enorm archief achterliet. De foto van de geïnjecteerde journalist maakt deel uit van een expositie over Nelissen. Voor BiblioNova-medewerker René Haustermans is het werk van de in Geleen geboren journalist een onmisbaar onderdeel van het cultureel erfgoed in de regio. “Ik wil bezoekers verleiden tot het nadenken over het verleden. Veel mensen weten niet dat Sittard-Geleen de bekendste wielerjournalist van ons land heeft voortgebracht. Het hoeft van mij ook geen gigantische tentoonstelling te zijn, ik wil mensen in aanraking brengen met onze geschiedenis.” Nelissen, die behalve voor De Limburger ook voor de NOS werkte, had tientallen kaartenbakken met daarin honderden biografietjes van wielrenners. Maar ook van veel andere sporten, kastelen, dopingaffaires en criminaliteit hield hij kaartenbakken bij. Er was ook een afdeling ‘seks’, waarin Nelissen avontuurtjes en liefdesaffaires van sportlui archiveerde. Het scheelde weinig of het archief van De Neel was na zijn overlijden vernietigd. Jean Nelissen leefde weliswaar rijk, maar overleed arm. Zijn familie nam de erfenis niet aan, omdat daar nogal wat schulden in verscholen zaten. En daarmee dreigde plots ook het einde van zijn met decennia noeste arbeid vergaarde archief. De gemeente Sittard-Geleen stond op het punt de ladekasten te vernietigen toen de Brabander Piet Lauwen het gevaar inzag. Hij nam de collectie voor een prik over. Daarna is hij de spullen, die in zijn ogen weinig historische waarde hadden, gaan veilen via internet. Bijna alle knipsels en foto’s zijn intussen
19
Van de erfenis van wielerjournalist Jean Nelissen is niet veel over. Zijn nalatenschap werd gekocht en deels weer doorverkocht. Uit de ene doos met materiaal die resteerde, is nu een bescheiden tentoonstelling samengesteld. door Robin van der Kloor
Jean Nelissen “De tour is smaak, drank, eten en cultuur!” Dat zei Jean Nelissen ooit. Al zou je over de “tour” van zijn leven hetzelfde kunnen zeggen. Met een brede interesse, passie en liefde maakte hij zich tot een legende.
Journalist Kasteelheer Friturehouder Wielercoureur TV-commentator Sigarenkenner Schrijver Wandelende encyclopedie Jean Nelissen werd op 2 juni 1936 geboren in Geleen (naar eigen zeggen vooral niet in SittardGeleen). Hier maakte hij kennis met een van zijn grote liefdes: de wielersport. 54 Koersen wist hij op zijn naam te schrijven als wielercoureur, zij het op zijn eigen wijze. Door de grote koersen te vermijden en juist de kleintjes op te zoeken , waar alleen enkele plaatselijke vedetten aan deelnamen, wist hij steeds als eerste over de meet te arriveren. Bij gebrek aan eergevoel gaf hij de prijzen steevast weg aan de plaatselijke favoriet, zodat zij tóch hun prijs kregen en Jean er weer veel vrienden bij had. Een werkwijze, waarvan Jean er veel op zijn pallet had klaarliggen. Foto: © Chris Keulen, 1997
Paneel uit de expositie in Sittard.
verkocht. Wat nog rest, is een verhuisdoos met kaartenbakken. Aanvankelijk was Lauwen de redder van het archief van De Neel. Nu is er ook kritiek, omdat de handelaar in hem sterker bleek dan de verzamelaar. De documentatie is gered, maar wel versnipperd. De Brabander trekt zich weinig aan van de kritiek. “Mensen zeiden tegen me: ‘Dat kun je niet maken. Je moet niet alles verkopen’. Maar ik heb dat werk van de papierversnipperaar gered.” De resterende kaartenbakken zijn wat Lauwen betreft alleen te koop voor serieuze partijen, zoals musea. “Maar tot nu toe heeft niemand zich gemeld.” Daar komt verandering in, als het aan
www.zuiderlucht.eu
René Haustermans ligt. Deze expo in BiblioNova is een eerste, bescheiden poging. Het WK Wielrennen, dat deze maand in ZuidLimburg wordt gehouden, is een mooie aanleiding om een begin te maken. Haustermans wil zijn collectie van Jean Nelissen-spullen de komende tijd gestaag uitbreiden. “Die kaarten hebben we nu in bruikleen, en ik heb zelf wat foto’s aangeschaft.” Hij hoopt ooit een mooie collectie bijeen te krijgen. “Want het werk van Jean Nelissen is van ons allemaal.” Jean Nelissen, wielerfanaat. Van 1 augustus t/m 29 september in BiblioNova Sittard. www.biblionova.nl
september 2012
01 09 - 18 11 2012 Een multidisciplinair programma in het teken van de fietscultuur en de wielersport. met: Stephan Vanfleteren / Pieterjan Ginckels / Tonny Strouken / Bicycle Film Festival
Bongerd 18, 6411 JM Heerlen +31 (0) 45 - 577 2200 www.schunck.nl
20
www.zuiderlucht.eu
september 2012
