z u i d e r l u c h t

7

cultureel maandblad | jaargang 1 | oktober 2007

zuiderlucht Composite

Stijn Huijts neemt Glaspaleis onder handen 5 Jan Kriekels in Black Rock Desert 12 Huwelijk kunst en geloof in Odapark 15 De Delamboyes, klassiek van vader op zoon 20

+ i-Fabriek Special over creatieve industrie

www.zuiderlucht.eu cultureel maandblad oktober 2007

Kunst is innovatie. Innovatie is DSM

Guido Geelen, Zonder, titel platinaboom met wortel in delen, 2006, DSM Art Collection

Guido Geelen, Sculpturen t/m 18 november 2007, kantoren DSM Sittard en Heerlen

De DSM Art Collection bestaat uit hedendaagse schilderkunst, beeldhouwkunst, fotografie, glas, keramiek en design. De verzameling telt ruim 2000 werken van Nederlandse en buitenlandse kunstenaars. www.dsm.com


ZUIDERLUCHT advertentie

Inhoud

5 Stijn Huijts naar Glaspaleis 7 Dansdagen zijn blijvertje 8 Terugblik op Biënnale en Documenta 9 Siciliaanse Notities 11 King Lear in Heerlen 12 Inkijk: Hedge House 12 Jan Kriekels in Black Rock Desert 15 Kunst & Geloof in Venray 17 Jonge makers Maikel Bongaerts en Femke Colaris 20 Family Affair: Hubert en Enrico Delamboye 22 Agenda

Second life Architectuur en stedenbouw zijn bedoeld om het welbevinden van de mens te verbeteren. Daar zit ook een psychologische kant aan. Een beroerde woonomgeving tast het zelfbewustzijn van mensen aan. Het eindeloze voortslepen van de aanleg van de Maasboulevard in Venlo heeft het vertrouwen in de politiek een forse knauw gegeven. Andersom hebben in Heerlen de renovaties van het Glaspaleis, het theater en poppodium de Nieuwe Nor de spirit van de stad juist vergroot. Zo’n omslag is ook in Venlo mogelijk. Een demarrage in de afbouw van de Maasboulevard, een kwalitatieve programmering in de nieuwe cultuurtempel Domani en de komst van een museum in het Nedinsco-complex kan de stad een stevige boost geven. Waar de cultuur wordt aangeroepen als innovator van de stedelijke economie is Richard Florida’s concept van de ‘creatieve industrie’ niet ver weg. Zuiderlucht wijdt een speciale bijlage aan het fenomeen, naar aanleiding van de manifestatie i-Fabriek, op vrijdag 12 oktober in de voormalige Sphinx-fabriek in Maastricht. Dat is heilige grond, want Sphinx staat voor Petrus Regout, de 19e eeuwse entrepreneur die er de industrialisering van Nederland liet beginnen. Eigenlijk heeft de creatieve industrie in Maastricht een traditie van ruim anderhalve eeuw. Want hoewel de industrialisering veel menselijke ellende met zich meebracht, konden aan de plaatselijke Kunstnijverheidschool opgeleide creatieve geesten hun ei kwijt in de ateliers van de stedelijke glasen aardewerkindustrie. i-Fabriek ( de ‘i’ staat voor inspiratie, innovatie, intelligentie, intuïtie) wordt gehouden in het karakteristieke witte ‘Eiffel’gebouw van Sphinx, in het hart van het gebied waar ooit de industrialisatie begon. De komende decennia verrijst hier een nieuw Maastrichts stadsdeel, karakteristieke gebouwen krijgen er de kans op een ‘second life’. Maar ideeën, hoe intelligent en innovatief ook, worden niet vanzelf een succes. Ze hebben tijd nodig, een vruchtbare bodem en… geld. De creatieve industrie is geen panacee voor stedelijke problemen. Florida’s concept is erg consumptief en weinig duurzaam, luidt de kritiek van de Amsterdamse ervaringsdeskundige Eva de Klerk. Enkele pagina’s eerder zegt Arjo Klamer, hoogleraar cultuur en economie, dat Maastricht het Istanbul van de 21e eeuw kan worden. Vanwege het multiculti gehalte: meer dan de helft van de studenten in de stad komt immers uit het buitenland. Concreter is het streven van Maastricht om in 2018 culturele hoofdstad te worden. De open mind die bij dat streven hoort, is echter nog niet overal merkbaar. De nieuwe promenade langs de Maas zou een ontmoetingsplaats moeten zijn voor allerlei groepen van de bevolking. Zoals boulevards dat overal ter wereld zijn, van Düsseldorf tot Napels tot Chicago. Maar Maastricht heeft het klaargespeeld de promenade te voorzien van een stevige laag kiezel. Geen skaters! luidt de boodschap. Die worden geacht in hun sombere verbanningsoorden te blijven, in instortende fabriekshallen en een half pipe onder de Kennedybrug. Weet Venlo in elk geval hoe het niet moet.

23-04-2007

17:23

Pagina 1

CHRISTIAN JANKOWSKI

MAGIC CIRCLE HEDGE HOUSE 5 MEI - 15 NOVEMBER

donderdag en vrijdag van 11.00 tot 17.00 uur tevens bezichtiging tuinen en collectie Hedge House • Kasteelwijlreweg 1 • 6321 PP Wijlre hedge.house @ hetnet.nl

coiffeurs for

men & women z o n d e r a f s p r a a k : B o s c h s t r a at 4 6 , M a a s t r i c h t e n H a s p e l s t r a at 1 1 , S i t ta r d o p a f s p r a a k : S t. G e r l a c h u s w e g 2 , M a a s t r i c h t | t e l e f o o n 0 4 3 3 2 6 2 7 2 4 o p e n : d i n s d a g t / m v r i j d a g va n 8 . 3 0 tot 1 7 . 3 0 e n z at e r d a g va n 8 . 3 0 tot 1 5 . 3 0 emailadres: [email protected] site: www.wijnhovencoiffeurs.nl

Cover: Jaga-directeur Jan Kriekels als zwarte engel in de

Wido Smeets

Nevada Woestijn. Zie pagina 12

[email protected]


42-Adv glasp-210x297fc

11-06-2007

11:13

Pagina 1

GLASPALEIS venster op cultuur

performances>onderwijs> exposities>bijeenkomste n>uitleen>muziek>archit ectuur>literatuur>dans> kunst>film>lunch>diner> limburg festival> kijk op www.glaspaleis.nl voor de voorstellingen die in het kader van Limburg Festival in het Glaspaleis plaatsvinden! Voor programmering zie onze maandbrochure, o.a. verkrijgbaar bij het Glaspaleis | Bongerd 18 6411 JM Heerlen | Postbus 1 6400 AA Heerlen ma-za 9-23 u I zon- en feestdagen 11-17 u | 045 - 5772200

Architect Pierre Cuypers (1827-1921) vernieuwer vanuit het verleden 16 09 ’07 – 13 01 ’08

Stedelijk Museum Roermond Andersonweg 4 6041 je Roermond t (0475) 333496 [email protected] www.museum.roermond.nl

geopend dinsdag t/m vrijdag 11.00 – 17.00 uur zaterdag en zondag, 26 december 14.00 – 17.00 uur gesloten maandag, 25 december, 1 januari


Natuurlijk komt het niet vanzelf goed

signalement

Drie jaar na de opening krijgt het Glaspaleis in Heerlen eindelijk een algemeen directeur. Stijn Huijts (47), die afgelopen jaren het Sittardse museum Het Domein internationaal op de kaart zette, keert ervoor terug naar zijn geboortestad. door Wido Smeets

H

et hing al een tijdje in de lucht. De gang van zaken bij het in 2004 als cultuurtempel heropende Glaspaleis in Heerlen zat Stijn Huijts behoorlijk dwars. Het kon en het moest anders. Uiteindelijk benaderde het stadsbestuur hem voor de functie van algemeen directeur. Opgelucht? Je was al een tijdje op zoek naar wat nieuws. “Niet in de zin dat het voelt als een verlossing. Maar voor mezelf en voor Het Domein is het goed dat er verandering komt. Ik heb er elf jaar als directeur gezeten, dan dreigt het gevaar dat je het te veel aan jezelf ophangt. We hebben veel bereikt in Het Domein, dit is de top van wat we met elkaar kunnen bereiken. Het is goed dat we nu loskomen van elkaar. Het Domein bevindt zich op een scharnierpunt. Voor de afdeling hedendaagse kunst komt nieuwbouw in het vizier, de historische poot gaat mogelijk samen met het gemeentearchief verder in het huidige gebouw.” Aan welke exposities in Het Domein denk je met de meeste voldoening terug? “Moeilijke vraag. Ik denk dan aan mensen die een breed scala aan publiekssoorten weten te binden, zoals Pippilotti Rist, Saskia Olde Wolbers en Folkert de Jong. Laagdrempeligheid is overigens niet heilig. Als we het over literatuur hebben, haalt niemand het in zijn hoofd om kinderen James Joyce te laten lezen. Maar hoe vaak wij als museumdirecteuren niet te horen krijgen dat we beeldende kunst toegankelijker moeten maken voor een jong publiek…”

Welke positie heb je met het Glaspaleis voor ogen? ”Het interessante van het Glaspaleis is de combinatie van de disciplines die het herbergt: muziekschool, bibliotheek, museum, filmhuis en architectuurcentrum. Dat is ook het beeld van deze tijd, mensen zijn op verschillende terreinen actief en switchen naar hartenlust. Met dat gegeven moet je als instelling wat doen. Vertaald naar de 21e eeuw moet dit gebouw de voorwaarden creëren voor de eigen kritiek, de motor van het weerwoord willen zijn. Als in café Pelt een cursus ‘plat Heëlesj’ wordt georganiseerd, moet je in het Glaspaleis voor hetzelfde bedrag een cursus Chinees programmeren. Niet om je af te zetten, maar om te laten zien dat er meer is. Daarnaast kan Heerlen zich met het Glaspaleis profileren als centrum van de tegencultuur, tegenover het meer formele Maastricht.”

Stijn Huijts: “Schunck zou een goede merknaam zijn voor het Glaspaleis.” foto Jean Schrijen

Ik heb er wel ideeën over, maar die geef ik nog niet prijs. Dat wil ik eerst met de betrokkenen bespreken.”

En daarnaast de focus op het buitenland, net als Het Domein? “Jazeker, ik houd er niet van om geografische beperkingen in te bouwen. Het Glaspaleis hééft die internationale potentie al, het staat op de ranglijst van de duizend belangrijkste gebouwen van de 20e eeuw. Zakenman Peter Schunck, burgemeester Marcel van Grunsven en architect Frits Peutz waren mensen van de wereld die hun internationale inspiratie lieten landen in Heerlen.”

Je bent gewend aan een platte organisatie. “De hiërarchie in een organisatie moet voortkomen uit de koers, en niet omgekeerd. Met elkaar moeten we overtuigd raken van die koers , dan volgt de organisatie die daar bij past vanzelf. De huidige situatie heeft alles te maken met de geschiedenis van het Glaspaleis. Hier zijn drie jaar geleden vijf instellingen ondergebracht met het idee dat het wel goed zou komen. Nee, natuurlijk komt dat niet vanzelf goed.”

Volgens critici telt het Glaspaleis vijf koninkrijkjes. Hoe ga je dat aanpakken? “Ik wil naar één profiel toe, en niet, zoals nu, een programmering die alle kanten op schiet.

De bibliotheek zou niet passen in het Glaspaleis. “Ben ik het niet mee eens. Misschien kun je het zo inrichten dat de boeken minder ruimte in beslag nemen, maar het komt

erop aan dat het gebouw zo optimaal mogelijk functioneert. Boeken vormen een interessante combinatie met beeldende kunst, bij beiden gaat het om het collectioneren en overdragen van ideeën. En het woord museum betekent letterlijk het huis van de muzen. Meervoud dus. Met zijn meervoudige functies is het Glaspaleis een museum avant la lettre.” Bij Het Domein was je vooral bezig met beeldende kunst, die vormt in het Glaspaleis maar een klein deel van het geheel. “De meeste onderdelen doen iets met visuele kunst. Bovendien is het begrip beeldende kunst inmiddels behoorlijk opgerekt. In mijn visie wordt het Glaspaleis een presentatieruimte waar veel te zien en veel te horen zal zijn. Waar en in welke rol, daar gaan we over nadenken.”

Op de begane grond hoort een café, heb je je eens laten ontvallen. ”Het is nu vooral een representatieve ruimte. De Paleisconcerten die er worden gehouden, wil ik handhaven. Maar de ruimte moet akoestisch worden verbeterd. Er moet inderdaad een soort huiskamergevoel ontstaan, misschien in de vorm van een grand café. Op voorwaarde dat het de andere onderdelen niet stoort.” Voor een instelling met een internationaal profiel is de naam Glaspaleis een tongbreker. Behalve voor een Duitser is het niet uit te spreken. “Na de bouw in 1935 raakten twee namen in omloop: Glaspaleis en Schunck, naar het warenhuis dat erin zat. Bij de restauratie is gepoogd de oude reclame van Schunck weer op het gevel te krijgen. Het is een goede merknaam. ik wil het opnieuw proberen. De manier waarop Peter Schunck in het leven stond, rechtvaardigt zo’n naam. Er zijn tal van musea die de naam van de stichter herbergen: Van Abbe, Ludwig, Kröller-Müller, Boijmans-Van Beuningen.” Heb je het Bonnefantenmuseum nu uit je hoofd gezet? “Het Bonnefanten zit in mijn hoofd zoals andere musea ook in mijn hoofd zitten. Je denkt erover na hoe het gerund wordt, en hoe je het zelf zou aanpakken als je er directeur was. En verder… ik ga nergens op zitten wachten. Zo werkt het niet in museumland.” Je bent 47, over een jaar of zes, zeven kun je nog een mooie stap maken… “Dat zou zomaar kunnen. Maar hier kun je evenmin op vooruitlopen. Ik ben de afgelopen tien jaar diverse malen gepolst. In Antwerpen en Utrecht heb ik in de procedure gezeten, maar ik ben er niet rouwig om dat het niets is geworden.”


kunsthandel schiltaere Witmakersstraat 1 6211 JA Maastricht tel. 043 325 85 89 Geopend: wo. t/m vr. 14.00 - 17.00 uur za. 12.00 - 17.00 uur en op afspraak

www.schiltaere.nl

galerie dis Galerie DIS Tafelstraat 28 6211 JD Maastricht tel 043 321 54 79 Geopend: Wo t/m Za van 13h - 17h en op afspraak

Limburgse kunst uit de 20e eeuw

www.galeriedis.nl HANS VAN DER WEIJDEN - 9 SEPTt/m 13 OKT

kunsthandel primavera-art Theo Schroijen Sphinxlunet 101E 6221 JK Maastricht Geopend: op afspraak tel. 06 10625212 [email protected]

luis penin - schilderijen

Primavera-Art

galerie wolfs Hoogbrugstraat 69 postbus 2206 6201 HA Maastricht tel. 043 321 04 41 mobiel. 06 18 64 10 31 [email protected]

www.galeriewolfs.nl

GALERIE7OLFS $ISJTUJOF8PMGT6OFNB )PPHCSVHTUSBBU 1PTUCVT E>.BBTUSJDIU Q J XXXHBMFSJFXPMGTOM

galerie prinsenhoek

HBMFSJFXPMGT!HBMFSJFXPMGTOM

Ringweg 7 6141 LM Limbricht tel. 0464 518 459 of 06 55 183 747 Do 14h tot 21h en Zo 13h tot 17h. www.galerieprinsenhoek.nl

MINIMAAL - tot en met 28 oktober

Peter Verdonk, Mariëtte Blom en Gerard Scheening

sebas tijdloos interieur Rechtstraat 50 6221 EK Maastricht tel. 043 350 06 43 [email protected] Geopend: Di, Wo en Vr 11h - 18h, Do 11h - 20h, Za 10h - 17h, 1e Zo v/d maand 12h - 17h

www.sebasti.nl

Sebas

tijdloos interieur

zuiderlucht Stationsstraat 27 6221 BT Maastricht. t 043 350 05 91 [email protected]

www.zuiderlucht.eu

zuiderlucht

cultureel maandblad

Word begunstiger en krijg Zuiderlucht zuiderlucht elke maand franco thuisgestuurd. Aanmelden kan via de website www.zuiderlucht.eu, klikken op ‘begunstiger’.

keramiek galerie groot welsden Groot Welsden 48 6269 EV Margraten tel. 043 458 27 51 cultureel maandblad Geopend: woensdag, zaterdag en zondag van 13-17 uur en op afspraak. [email protected]

www.keramiek-grootwelsden.nl


Maastricht, een blijvertje als dansstad Het festival de Nederlandse Dansdagen is in tien jaar tijd uitgegroeid tot de ‘place to be’ voor dansers, programmeurs, theaterdirecteuren en danspubliek. Tijdens het eerste weekend van oktober trekken de hoogtepunten van de Nederlandse dans in Maastricht voorbij. Daarna valt het weer stil. Of toch niet? door Meyke Houben

H

onderd majorettes die hun bâtons laten draaien op de Markt, een enorme groep skaters die zijn kunsten vertoont op Plein 1992, een spannende dans in de gloednieuwe parkeergarage onder het Vrijthof: met dergelijke projecten heeft het festival de Nederlandse Dansdagen de afgelopen jaren zijn positie in Maastricht verankerd. “Wij hebben geïnvesteerd in het amateur danscircuit, dat in Limburg volop bloeit”, zegt directeur Leontien Wiering van de Nederlandse Dansdagen. “Uit de samenwerking van amateurs met professionele dansers zijn interessante voorstellingen ontstaan, waarmee we ook een nieuw publiek hebben aangeboord.” Dat publiek weet de weg naar het festival inmiddels te vinden. Het programma in Theater aan het Vrijthof is steevast uitverkocht en ook de andere voorstellingen draaien goed. Om verder te kunnen groeien heeft Wiering overwogen het festival te verplaatsen naar elders. “Maar nu AINSI er als nieuw podium in de stad is bijgekomen en er allerlei plannen zijn voor nog meer podia, blijven we in Maastricht.” De ligging van Maastricht heeft daar ook een rol in gespeeld. Wiering: “Mensen uit de danswereld komen graag hierheen, omdat ze zich in het buitenland wanen. Zo heeft het festival ook een ontmoetingsfunctie voor mensen uit het vak. Door de ligging van de stad hopen we in de toekomst meer internationale bezoekers te trekken.” De ambities van de festivaldirecteur sluiten naadloos aan bij die

Scene uit Couple Like. foto Giannina Urmeneta Ottiker

van de gemeente Maastricht. Was dans lange tijd het ondergeschoven kindje in het Maastrichtse culturele leven, nu lijkt het tij te keren. Cultuurwethouder Jean Jacobs (PvdA) “In de tijd dat ik aantrad als wethouder, was de algemene teneur dat dans niet bij Maastricht hoorde. Sindsdien zijn er een aantal initiatieven ontplooid, waaronder de Vakopleiding Dans Maastricht, en is de interesse gegroeid. Die toegenomen belangstelling kwam overigens spontaan vanuit het publiek, zonder dat daar enige planning van bovenaf aan ten grondslag lag. Als gevolg daarvan spant de gemeente zich ervoor in dat de infrastructuur en de programmering op het gebied van dans met elkaar in verband worden gebracht.” Traditiegetrouw selecteert een

jury voor de Dansdagen de hoogtepunten van het afgelopen seizoen. De meeste daarvan zijn tijdens het festival in Maastricht te zien. Tegelijkertijd is de programmering in de loop der jaren uitgebreid. Door projecten van jonge makers te tonen en de samenwerking tussen professionele en amateurdansers te entameren, krijgt de bezoeker een breed beeld van de Nederlandse dans voorgeschoteld. En zo werken de Nederlandse Dansdagen ook als katalysator voor de regionale kunstinstellingen. “Wij presenteren een dansaanbod dat hier eerder nauwelijks te zien was”, zegt Wiering. “Er is nu ook een Limburgse Dansweek. Het Huis voor de Kunsten en de Vakopleiding Dans Maastricht bieden voorstellingen aan en het Theater aan het Vrijthof pro-

grammeert meer kleinschalige dansvoorstellingen. Dat is niet alleen onze verdienste, maar ik denk wel dat de Dansdagen aan deze ontwikkeling hebben bijgedragen.” Van groot belang daarbij is de komst van het nieuwe podium AINSI, gehuisvest in een vrijgekomen hal van de ENCI-fabriek. Daar heeft het Theater aan het Vrijthof dit seizoen vijftien dansvoorstellingen gepland. Een enorme verbreding van het aanbod, met werk van interessante choreografen als Ann van den Broek, Leine & Roebana, Dylan Newcomb en Mara Reig Torres. Wethouder Jacobs is ervan overtuigd dat met de komst van AINSI de dans in Maastricht een hoge vlucht zal nemen. “Zo’n gebouw als AINSI nodigt uit tot nieuwe producties. De theatervoorstelling over Petrus Regout in de Sphinx-fabriek had dezelfde aantrekkingskracht. Er zullen ongetwijfeld meer producties komen, waarbij het onderwerp, de locatie en de regionale context tot een geheel worden gesmeed.” Een aansprekend dansklimaat past volgens Jacobs ook in de manier waarop Maastricht werkt aan een ‘culturele carrière’. “We zijn aangemerkt als een van de acht landelijke brandpuntsteden voor cultuur. Om die status te verwerven, is een culturele infrastructuur nodig, waarbij studeren, maken en uitvoeren evenwichtig aan bod komen.” Als festival dragen de Nederlandse Dansdagen hun steentje bij aan dat nieuwe culturele klimaat in Maastricht. Jacobs: “De landelijke aandacht die dit festival krijgt, is ook goed voor de stad. Op zondag is er een live televisieprogramma. De promotionele waarde daarvan mogen we niet onderschatten.” De Dansdagen lijken een stabiele factor in het Maastrichtse dansaanbod. Nu de kleinschalige dansprogrammering in AINSI nog. Nederlandse Dansdagen 5, 6 en 7 oktober in Maastricht. www.nederlandsedansdagen.nl

Guido-ontwerpt

Grafisch ontwerp en Art direction

T 043 32 70 888

minds are

Bodosz

like parachutes,

ideeën | concepten |

they

journalistieke producties

function best

T +31 43 3510029

when

www.bodosz.nl

open

graphic design www.obidesign.nl

TRANS FORM

ARCHITECTEN WWW.TRANS-FORM.NL


Wat is de betekenis van deze bijeenkomst? Documenta 12 was een wijd vertakt netwerk dat uiterst van Harun Farocki (1944) ging over de finale van het wereldkampioenschap in 2006 tussen Frankrijk en Italië: tevens de ‘grand finale’ van de carrière van stervoetballer Zinédine Zidane. Zoals bekend werd de halfgod Zidane vanwege een kopstoot in de 110e minuut van de wedstrijd van het veld gestuurd. Zidanes tegenspeler Marco Materazzi zou volgens de media zijn zus of zijn moeder “een Marokkaanse hoer” hebben genoemd. Maar had Zidane daarmee automatisch het recht om hem fysiek geweld aan te doen? De scheidsrechter wees hem met een enkel gebaar terecht, maar was dat ook terecht? Zidane was toch de ultieme ‘good guy’? Zijn fascistoïde tegenstander had toch de fout gemaakt? Farocki’s film toonde de wedstrijd vanuit verschillende standpunten: de televisieregisseur, de schematische spelanalyse, de cameraman, de televisiekijker, de toeschouwer op de tribune, de computergamer en de gamedesigner: de complexe problematiek van (on)macht en (on)recht teruggebracht tot de context van een spel.

De befaamde kopstoot van Zinédine Zidane. Beeld uit ‘Deep Play’ van Harun Farocki.

2007 was het jaar van drie grote Europese kunstmanifestaties die zelden in één jaar samenvallen. In het augustusnummer besteedde Zuiderlucht aandacht aan het tienjaarlijkse Skulptur Projekte Münster. In deze editie vergelijkt Erik J. de Jong de edities van Documenta Kassel (elke vijf jaar) met de Biënnale van Venetië. Over het (niet) relativeren van de Grote Namen in de kunst. door Erik J. de Jong

K

assel is een saaie stad, maar geldt, vanwege Documenta, eens in de vijf jaar nog steeds als hét kunstcentrum van de wereld. Ooit gesitueerd aan de grens met Oost Duitsland, was deze spraakmakende kunstmanifestatie jarenlang een vooruit geschoven post van het vrije, autonome denken in het Westen. In het centrum van Kassel ligt het oudste kunstmuseum van

Europa: het Fridericianum (1779), dat sinds 1955 het hart van Documenta vormt. De andere, steeds wisselende tijdelijke tentoonstellingslocaties liggen door de stad verspreid. Het hoort een beetje bij Documenta dat er aanvankelijk veel kritiek is op de hoofdcurator: Rudi Fuchs (1982), Jan Hoet (1992), Catherine David (1997) en Okwui Enwezor (2002), allemaal moesten ze het ontgelden. Dat gold ook nu weer voor het curatorenechtpaar Roger M. Buergel en Ruth Noack. En laten

we wel zijn: in zekere zin is die kritiek legitiem. Want is het wel verstandig om één persoon een theoretisch tentoonstellingsconcept uit te laten voeren waarbinnen de kunstwerken gedegradeerd raken tot illustratiemateriaal? Buergel en Noack stelden een aantal vragen aan het publiek. Allereerst werd het begrip moderne kunst aan de orde gesteld, met de nadruk op ‘modern’. Wat is dat eigenlijk? En… kan iets dat niet modern lijkt, misschien toch wel kunst zijn? Ten tweede werd

de vraag opgeroepen waar een ieder het recht vandaan haalt om te oordelen. Over kunst, over anderen, over zichzelf… Ten slotte concentreerde Documenta 12 zich op kunst als pedagogische ervaring in zichzelf. Door kunst kun je leren. Wie niet van voetballen houdt kwam bedrogen uit tijdens deze twaalfde editie van Documenta. Eén van de eerste kunstwerken in het Fridericianum toonde namelijk videobeelden van een voetbalwedstrijd. ‘Deep Play’

“Why are you here (…), what is the meaning of this gathering? (...) Speak out! Speak out! For thou art thy whitness.” Zo begint het monumentale videowerk ‘Retake and Evidence’ van James Coleman (1941). De Amerikaanse acteur Harvey Keitel, die de rol van Captain Willard vertolkte in Francis Ford Coppola’s ‘Apocalypse Now’, reciteert op gedragen toon Shakespeare-achtige teksten terwijl hij door Coleman in een kunstmatige ruimte is geplaatst. De acteur overpeinst zijn eigen onmacht om iets te stellen tegenover alle rampspoed waar hij ooggetuige van is geweest. Het geheel had iets weg van Jeremia’s klaagzang over het verval van Jeruzalem. Door ‘Remake and Evidence’ werd de bezoeker zich pijnlijk bewust van het feit dat hij net


Siciliaanse notities

rationeel en met grote precisie tot stand is gekomen als de acteur ooggetuige is van veel rampspoed, maar tegelijkertijd is hij getuige van zijn eigen onmacht. Het Kulturzentrum Slachthof ligt in een buitenwijkje waar veel allochtonen wonen. Bij de ingang hing een A4-tje met informatie van de ‘Jugendmigrationsdienst’ aan de muur geprikt: ‘Migration Erstberatung’. In de muffe kelder van het cultuurcentrum draaide de film ‘Them’ van Artur Zmijewski (1966). Zmijewski behandelde in deze film de beladen politiek-culturele situatie in het Polen van nu. Vier verschillende groepen mensen met uiteenlopende idealen (nationalisme, katholicisme, jodendom, vrede, seksuele bevrijding) kregen de opdracht om Polen met één beeld te visualiseren. Een felle beeldenstrijd was het gevolg, waarbij de een de ander probeerde te overtuigen van de ‘eigen’ idealen. Het waren vooral de verbindingen met andere kunstwerken die telkens gelegd konden worden, die de ervaring van wat je gezien had bijzonder maakten. De rampspoed die de Poolse jongeren veroorzaakten was in feite dezelfde waar Harvey Keitel het in ‘Retake and Evidence’ over had. Als bezoeker stond je bij het kijken naar ‘Them’ min of meer automatisch aan de kant van de good guys, totdat je merkte hoe vooringenomen zo’n standpunt eigenlijk is. Het waren juist de good guys die als eersten overgingen tot fysiek geweld en destructie. Net als Zinédine Zidane in ‘Deep Play’ ging het bij ‘Them’ over de vaak diffuse verhouding van (ver)oordeling, (on)macht en (on)recht. Het is duidelijk. Niet alleen degene die niet van voetballen houdt, kwam bedrogen uit tijdens een bezoek aan Documenta 12. Ook degene die op zoek ging naar de op zichzelf staande beeldende kracht van het kunstwerk die de voorwaarde zou kunnen

vormen voor grootse en intense momenten van ontroering, kwam bedrogen uit. Documenta 12 was dan ook meer dan ooit een ‘exhibition séminaire’, een strak geregisseerd Gesamtkunstwerk waarbinnen situaties werden geschapen die het noodzakelijk maakten posities in te nemen en partij te kiezen. Venetië levert eens in de twee jaar het oermodel van iedere artshow: de Biënnale. Maar Venetië – die prachtige stad - verdwijnt langzaam maar zeker onder de zeespiegel. Althans, als we niet oppassen. Deze wetenschap heeft al jaren gevolgen voor het massatoerisme, maar wat betekent dat voor de kunst? Gezien de pretentie die de Biënnale nog altijd uitstraalt, waarbij er niet voor wordt teruggeschrokken de Grote Namen nog maar eens van stal te halen (terwijl de Documenta het belang van die Grote Namen juist probeert te relativeren), lijkt men zich nergens zorgen over te maken. Giovanni Anselmo, Ilya Kabakov, Louise Bourgeois, Daniël Buren, Gerhard Richter, Bruce Naumann, Elsworth Kelly, Sol Lewitt, Robert Ryman, Susan Rothenberg, Sigmar Polke. Het zag er allemaal geweldig uit! De Amerikaan Robert Storr, algemeen beschouwd als bruggenbouwer tussen de museumen academiewereld, mocht zich in Venetië deze zomer directeur noemen. Het tentoonstellingsconcept, zoals dat door hem zelf werd beschreven, haakte vooral in op het concept dat Okwui Enwezor in 2002 al had bedacht voor Documenta 11, met veel aandacht voor de Nieuwe Wereld. En ook Storr stoeide met het begrip moderniteit, net als Buergel dit jaar in Kassel. Uiteindelijk viel er onder het motto van deze Biënnale, ‘Think with the senses, feel with the mind’ wel veel te zien waar je louter door het beeld van onder

de indruk raakte. Waar je, zogezegd, regelmatig “met je bek vol tanden staat”. Maria Hlavajova, artistiek directeur van kunstcentrum BAK in Utrecht en Charles Esche, directeur van het Van Abbemuseum in Eindhoven en twee jaar geleden artistiek leider van de Biënnale van Istanbul, kozen voor Aernout Mik (1962, Groningen) om ons land dit jaar in Venetië te vertegenwoordigen. Miks monumentale videowerken waren de laatste jaren regelmatig in de Nederlandse musea te zien. In het Nederlands paviljoen realiseerde Aernout Mik de installatie ‘Citizens and Subjects’, die dit najaar een voortzetting mee zal maken in Nederland. Het werk toont films die vanuit verschillende standpunten, zoals we dat van Mik gewend zijn, de werking van een politiestaat laten zien: de beklemmende confrontatie van onderdrukte mensen zonder rechten (subjects) met degenen die zich tot de bevoorrechten mogen rekenen (citizens). Geënsceneerde beelden die uiteindelijk sterk deden denken aan de beelden die Harun Farocki in Kassel opriep met ‘Deep Play’, en die bij menig bezoeker zowel emotionele betrokkenheid veroorzaakt zullen hebben, als ook gevoelens van grote onmacht. Miks ‘Citizens and Subjects’ sloot naadloos aan bij de centrale vragen die door Documenta 12 werden opgeroepen. Het grote verschil was dat de Biënnale bij het beantwoorden van deze vraag beperkt bleef tot fragmentarische uitspraken: tot het Nederlands paviljoen in dit geval. Documenta 12 daarentegen was een wijd vertakt netwerk dat uiterst rationeel en met grote precisie tot stand is gekomen. Erik J. de Jong is beeldmaker en docent kunsttheorie aan de Aca-

Het tomatencircuit W

ie uitbundig wil zonnen aan zee, die kan op Sicilië prima terecht. Ik hou er niet echt van. Ik ben een echte Nederlandse zeezwemmer. En dat kan hier heel goed van eind april tot eind oktober. Het seizoen zit er dus bijna weer op. We wonen ongeveer twintig minuten rijden van zee in de buurt van Pachino en dat is de zuidelijkste punt van Europa (als we een paar eilanden niet meerekenen). Tunis, Algiers en Tanger liggen noordelijker dan Pachino. We liggen dus aan de laatste mem van Europa en dat is te merken. Werk is er nauwelijks, toeristen komen hier alleen als ze verdwaald zijn. Er is in Pachino dan ook niets te beleven. Mooi pleintje met een kiosk en een paar ijssalons, dat is het. Maar Pachino heeft wèl wereldberoemde tomaatjes (‘ciliegini di Pachino’), die onder plastic worden geteeld en die in alle toprestaurants worden gebruikt. Vraag maar eens aan de baas van restaurant ‘Mediterraneo’ aan de Rechtstraat in Maastricht. En Pachino heeft een aantal prachtige satellietdorpjes, waarvan Marzamemi het stralendste is. Althans: in voor- en najaar (nu dus). In de zomer is het er een mierennest van Italianen die er vooral in de avonduren hun vertier komen zoeken. Een beetje brutaal en soms angstaanjagend, terwijl het er in andere seizoenen zó sereen is dat de liefde er vanzelf opbloeit. Omdat we hier zo zuidelijk liggen, noemt onze huisbaas ons steevast ‘de Afrikanen van Europa’. Hij beseft zelf waarschijnlijk niet hoe schrijnend die opmerking is. In Pachino worden jaarlijks tienduizenden echte Afrikanen aan land gezet en in opvangcentra ondergebracht. Meestal worden hun gammele boten door de Italiaanse kustwacht al in de buurt van het eilandje Lampedusa gesignaleerd en uit het water gehaald. De burgemeester van Lampedusa liet zich onlangs ontvallen dat het wel lijkt of de Afrikaanse vluchtelingen in hun eigen land worden opgehaald om ze vervolgens in Zuid-Italië op te vangen. Terwijl hij, de burgemeester, geen geld genoeg heeft om fatsoenlijke schoolgebouwen voor zijn Italiaanse kinderen te onderhouden. Worden de bootvluchtelingen niet bij Lampedusa onderschept dan komen ze meestal ergens in de buurt van Pachino uit. Het gebeurt regelmatig dat er gewoon een boot uit zee komt aanvaren. Van afstand lijkt het een vissersboot of een pleziervaartuig. Dichter bij het strand zie je de donkere lichamen die als standbeelden versteend in de boten zitten. Worden ze niet opgepakt, dan verdwijnen ze meestal snel in het tomatencircuit van Pachino en omgeving, waar bovengenoemde ‘ciliegini’ worden geteeld. Wie aankomt, heeft geluk gehad. Ik hoor huiveringwekkende verhalen over tientallen, honderdtallen doden die onderweg overboord worden gegooid en die nooit meer worden gevonden. Pas droomde ik dat ik tijdens het zwemmen in zee tegen een dood, zwart lichaam stootte. Vanaf dat moment vind ik het zwemmen in zee een stuk minder aangenaam. Is er iemand die mij van die droom kan verlossen of moet ik gewoon tot volgend seizoen wachten?

demie voor Beeldende Kunsten in Maastricht.

PIETER BEEK


#POOFGBOUFONVTFVN .BBTUSJDIU ,VOTUDVSTVTTFO .FUPO[FTQFDJBMJTUFO EFNVTFVNDPMMFDUJFBMTCBTJT PQ[PFLOBBSIFU´HSPUFµBOUXPPSE NFFSJOGP

XXXCPOOFGBOUFOOM

Concerten Exposities Besloten ontvangsten Huwelijken

Domani is een exclusief, nieuw cultureel podium, in hartje Venlo, gevestigd in een historisch Rijksmonument, de laatmiddeleeuwse kapel Mariaweide. In deze voormalige kapel, door Woningstichting Venlo-Blerick verbouwd en getransformeerd tot Domani, worden per september verschillende culturele activiteiten georganiseerd. Schitterende en bijzondere concerten, voorstellingen en exposities. Daarnaast is het mogelijk Domani te huren voor exclusieve besloten ontvangsten en worden er huwelijken voltrokken.”

www.domani-venlo.nl 10

Domani heeft op cultuurgebied veel te bieden. U kunt hier genieten van concerten, voorstellingen en exposities in een bijzondere ambiance. Een verrassend podium dat een sacrale en historische sfeer combineert met moderne voorzieningen en waar het oude een nieuwe culturele toekomst krijgt. Authentiek én comfortabel. Domani biedt plaats aan onder andere jazzconcerten, oude muziek, wereldmuziek, kamerconcerten en vocale concerten. Daarnaast worden er zeer bijzondere orgelconcerten georganiseerd en worden met name de zijbeuken van Domani gebruikt voor het exposeren van diverse kunstobjecten. Meer informatie over de culturele activiteiten in Domani en het bezoeken van een voorstelling of expositie vindt u op de website: www.domani-venlo.nl. Kom eens langs en laat u verrassen.


Bij King Lear leidt de waanzin tot inzicht

Regisseur Léon van der Sanden: “…het publiek moet meegaan in de krankzinnigheid… | Rik van Uffelen (King Lear): “…alsof het gisteren is geschreven…” foto’s Zuiderlucht

De première van King Lear door Het Vervolg is een van de opening acts van het nieuwe theater in Heerlen. Voor regisseur Léon van der Sanden en hoofdrolspeler Rik van Uffelen een buitenkans om eindelijk hún versie van het meest nihilistische stuk van Shakespeare op de planken te brengen. “De waarheid zit in de ontluistering.” door Wido Smeets

M

eer dan een kwart eeuw zit het al in zijn hoofd. Ooit wilde Léon van der Sanden ‘King Lear’, het klassieke en veel gespeelde drama van Shakespeare, op de planken brengen. “In 1980 zat ik als regie-assistent bij het RO Theater in Rotterdam, waar Johnny Kraaijkamp de rol van ‘King Lear’ speelde. Ik heb sindsdien vrijwel alle Lear-opvoeringen gezien. De tekst zit in mijn geheugen gebeiteld. De hartenwens om het stuk zelf ooit te brengen, is nooit weggegaan. Het wachten was op de tijd en de plaats om het te doen.” Dat moment is aangekomen nu de Maastrichtse theatergroep

Het Vervolg de komende maanden met het stuk op tournee gaat, in een door Van der Sanden zelf vertaalde en bewerkte versie. In acteur Rik van Uffelen, die de hoofdrol speelt, vond hij een partner in crime. We hebben het er al jaren over, hoe fantastisch het zou zijn om een keer samen ‘King Lear’ te doen.” De twee werkten eerder samen in ‘Het einde van de paring’ van Franz Xaver Kroetz, in 2004 bij het Nationale Toneel. Volgend jaar is Van der Sanden er opnieuw gastregisseur, bij de toneelversie van ‘Eline Vere’ van Couperus. Voor hoofdrolspeler Rik van Uffelen is ‘King Lear’ evenmin onbekend terrein. In eerdere opvoeringen speelde hij de rol-

11

len van Kent en Gloucester. Nu kan hij als hoofdrolspeler zijn interpretatie van het stuk kwijt. Hij blijft er opvallend nuchter onder. “Je kunt op dvd zo twaalf Lear-interpretaties bekijken. Mijn opvatting is om Lear zo helder mogelijk op de planken te brengen. Ik wil die schat aan informatie die het stuk biedt zo concreet mogelijk brengen. Ik ben niet het type acteur dat mistwolken de zaal instuurt.” Dat is ook de intentie van regisseur Van der Sanden, die in zijn vertaling zo dicht mogelijk bij het origineel is gebleven. Van der Sanden: “Ik heb het zoveel mogelijk in eigentijdse taal geschreven. De vijf uur die het stuk bij Shakespeare duurt, heb

ik ingedikt. Tegelijkertijd heb ik geprobeerd diens prachtige poëzie ook in de vertaling zoveel mogelijk vast te houden.” William Shakespeare (plm 15641616) baseerde het stuk op de legende van koning Leir die in de eerste eeuw voor Christus zou hebben geleefd. In de bewerking van Shakespeare wil deze koning Lear aan het einde van zijn leven zijn rijk verdelen onder zijn drie dochters. Daarbij raakt hij in conflict met zijn lievelingsdochter Cordelia en onterft haar, waarna de andere twee dochters hun vader verraden. Het leidt tot een aaneenschakeling van intriges, manipulatie, conflicten, moord en uiteindelijk tot oorlog. Van der Sanden spitst zijn be-

werking toe op de symbiotische relatie tussen vader en dochter, tussen Lear en Cordelia. “Het is een echt familiedrama. Kleine beslissingen leiden tot grote gevolgen. Het eindigt in chaos en dood. De onttakeling van de hoofdpersonen leidt tot een ontbolstering van het wezen van de personages.” Dat geldt vooral voor Lear zelf. Op de vlucht geslagen voor zijn dochters krijgt hij, geteisterd door opperste waanzin, zicht op het wezen van zijn bestaan. Pas als hij zijn schijngedaanten heeft afgelegd, herkent hij de ware liefde in zijn leven. Maar voor hem en zijn dochter komt die wijsheid te laat. Vanaf de eerste opvoering van ‘King Lear’ in 1606 wist men zich weinig raad met de waanzin en het nihilisme in het stuk. In de 18e en 19e eeuw werd het zelfs voorzien van een happy end. In de bewerking van Van der Sanden zijn de traditionele bedrijven geschrapt. “Ik wil geen opeenvolging van scènes, maar probeer de tekst tussen de personages te houden. Het stuk ontwikkelt zich vanuit de realiteit naar een hallucinerende droom. In ‘King Lear’ staat de hele wereld op zijn kop, het publiek moet meegaan in die krankzinnigheid. Het moet voor de mensen herkenbaar zijn. De waarheid zit in de ontluistering. Zonder die ontluistering doe je Shakespeare geen recht.” Ook hoofdrolspeler Rik van Uffelen wil die kern blootleggen. “We gaan het stuk niet versimpelen. Het moet helder en verrassend zijn. ‘King Lear’ is een oneindig vaak gespeeld stuk, dus iedereen heeft er een mening over. Ik maak me niet druk om de reacties. We gaan het spelen alsof het pas gisteren is geschreven en nog nooit eerder is opgevoerd.” ‘King Lear’ gaat op 13 oktober in première in Theater Heerlen. Vanaf 18 oktober op tournee. Zie agenda en www.hetvervolg.nl


Industriële

inkijk

Hedge House in Wijlre toont Magic Circle van Christian Jankowski.

De duif, de poedel en de kudde

We moeten waaghalzen zijn, geen rekenmeesters, preekt Jan Kriekels, directeur en huisfilosoof van de Belgisch Limburgse radiatorenfabriek Jaga. “Culturele dingen doen, daar zijn mensen fier op.” door Emile Hollman

door Duncan Liefferink

D

e gids leidt de bezoekers met zachte dwang door het museum: ‘This way, please.’ De groep reageert niet. Verveeld slenteren ze door de zaal. Naar de schilderijen en foto’s aan de wanden kijken ze nauwelijks, doorlopen doen ze ook al niet. Even wordt het de gids te veel. ‘Come on! This way!’ zegt hij en geeft het meest onwillige lid van het gezelschap een klap op het achterwerk. Langzaam begeeft de kudde zich naar de uitgang. Dit is een scène uit de video ‘Flock’ van Christian Jankowski, op dit moment te zien in het Hedge House bij Kasteel Wijlre. De bezoekers zijn schapen, echte schapen. Ze zijn aan het begin van de video als mensen het museum binnengekomen en vervolgens getransformeerd. “Sommige mensen zijn een beetje geschokt door dit filmpje”, gniffelt Jo Eyck, kasteelheer en organisator van de tentoonstelling. Dat is niet verwonderlijk. Alles in de scène is pijnlijk herkenbaar, behalve misschien de keutels die na vertrek van de schapen in de zaal achterblijven. Maar eerlijk is eerlijk, ‘Flock’ maakt deel uit van een drieluik en daarin neemt Jankowski ook de andere partijen in de museumwereld stevig te pakken. In ‘Direktor Pudel’ wordt een museumdirecteur voor drie dagen in een hond veranderd. Hij trippelt door de zalen en snuffelt nieuwsgierig aan zijn eigen collectie. In ‘Mein Leben als Taube‘ moet de kunstenaar er zelf aan geloven: omgetoverd tot duif brengt hij drie weken in een kooitje door. De museumbezoekers mogen hem te eten en te drinken geven en in een schriftje opschrijven of het goed met hem gaat. Christian Jankowski maakte de afgelopen vijftien jaar naam met op video vastgelegde, vaak bizarre performances. Rode draad in zijn oeuvre is de verhouding tussen kunst, illusie en werkelijkheid. Kunst transformeert de werkelijkheid. Of liever: kunst transformeert ons, zodat wij de werkelijkheid een beetje anders zien. Door rollen radicaal om te draaien, zaait Jankowski verwarring. Zo stelde hij eens tussen de levende standbeelden langs de Ramblas in Barcelona echte bronzen beelden op. Diepzinnige interpretaties en erudiete verwijzingen zijn mogelijk. Denk aan de duif en het schaap: de symboliek ligt voor het oprapen. Maar het mooie is dat het ook zonder kan. Een haast Monty Python-achtige humor overheerst en als je de laconiek gebrachte grappen een ogenblik tot je door laat dringen, kom je evengoed waar Jankowski je hebben wil. Die trefzekere lichtvoetigheid maakt de drie korte video’s in Wijlre onweerstaanbaar. Magic Circle – Christian Jankowski. Tot 15 november 2007 in Hedge House, Kasteel Wijlre. Donderdag en vrijdag 11-17 uur.

12

H

et is een prachtig shot in de film ‘Uchronia’. Jan Kriekels (48) op een stoere motor, zijn ogen verscholen achter een wrap around zonnebril, schapenbontje om de schouders en de ultieme grijns op zijn smoel. Hij rijdt over de laatste strook asfalt in de Amerikaanse staat Nevada en is op weg naar niemandsland, meer bepaald de woestijn van Black Rock. In deze negorij treffen kunstenaars, creatievelingen, artiesten en internetyuppies elkaar jaarlijks tijdens het festival Burning Man waar elke conventie onherroepelijk aan diggelen gaat. In zijn kielzog volgt een karavaan van een kleine honderd werknemers en relaties van radiatorenfabriek Jaga uit het Belgisch Limburgse Diepenbeek. De droom van één man, bewierookt de voice over in de film de man op de motor. Het idee is ronduit krankzinnig. Kriekels en kunstenaar/ontwerper Arne Quinze hebben het onzalige plan opgevat om de erbarmelijke omstandigheden in de woestijn te trotseren om daar een houten constructie te bouwen die symbool moet staan voor de creatieve geest. Ze hebben 150 kilometer aan planken meegenomen, 350.000 spijkers. Het kampement, dat geteisterd zal worden door verzengende hitte en zandstormen, is vrijwel volledig zelfvoorzienend. Drie weken bouwen de mannen en vrouwen van Jaga aan ‘Uchronia’, zoals het ding komt te heten. Het wordt ook wel een kathedraal in de woestijn ge-

noemd en een tijdzone, maar ook een nest en een Belgische wafel. De film – kosten noch moeite zijn gespaard – is een verslag van de ‘making of’. De vernissage valt samen met de start van het festival en ‘Uchronia’ (zestig meter lang, dertig meter breed, twintig meter hoog) verandert in een spetterende discotempel waarin uit België overgevlogen dj’s snelle beats in het rond pompen. Het krankzinnigste van alles moet nog komen. De laatste avond steken Quinze en Kriekels met één lucifer ‘Uchronia’ in de hens. De boodschap: wie echt iets wil veranderen, moet ruimte maken voor nieuwe ideeën. Jan Kriekels is niet wat je noemt het prototype fabrieksdirecteur. Hij wekt eerder de indruk van een streetwise globetrotter op doorreis, krokodillenleren schoenen aan de voeten, five oćlock shadow op zijn wangen, een man in de voetsporen van Jack Kerouac en Robert M. Pirsig. Kriekels is de man achter ‘Uchronia’, het project dat inmiddels een film, een boek en een heuse beweging omvat. “Are there uchronians in the audience”, riep Kriekels nog bij de filmpremière. Zijn beweging is niet vies van slogans als Show me your talent and I will show you mine. Kriekels wil niet minder dan creatieve geesten bijeen te brengen om oplossingen te bedenken voor de

wereldproblemen. Zijn vader, Jan senior, had samen met diens broer Gaston een installatiebedrijf, Jaga (Jan en Gaston). Elke morgen reed hij de wereld in met een camionette vol gereedschap, buizen, pijpen, meters en pompen. Nagestaard door zijn zoon. “Ik was verplicht in de realiteit van alledag achter te blijven”, zegt de grootgegroeide Jan. Maar op een dag hield hij het niet meer. Hij verstopte zich in de bus en reed stiekem mee naar Brussel. Terwijl zijn moeder de hulpdiensten verwittigde, genoot Jantje met volle teugen van een nieuwe realiteit: zijn vader die in Brussel een verwarmingsketel installeerde. Jan Kriekels: “Het was mijn eerste travel ervaring. Sindsdien ben ik


rebel met een missie

Festivalgangers van Burning Man in de woestijn van Black Rock Nevada op weg naar ‘Uchronia’. foto Jaga

altijd blijven reizen, altijd blijven zoeken naar een alternatief voor hoe we leven. Noem het een aangeboren insatisfactie.” Zo’n 25 jaar geleden brak Kriekels een wereldreis af om uit te helpen bij Jaga dat ten onder dreigde te gaan aan de hoge energieprijzen. Jan jr., die dan antropologie en economie studeert, stelt voor het roer radicaal om te gooien door op bedrijven af te stappen met de vraag: zeg wat jullie willen en wij maken het. Jaga groeide dertig keer groter. En Jan jr. bleef. “De diepste bron van geluk is creativiteit”, doceert Kriekels op zijn directiekamer in Diepenbeek. Hier geeft hij mede leiding aan 400 werknemers. Wereldwijd telt Jaga 600 werknemers,

de omzet in 2006 bedroeg 75 miljoen euro. Het bedrijf zet hoog in om voorwaarden te scheppen om creativiteit tot wasdom te laten komen. Een aanzienlijk deel van de winst vloeit terug in het bedrijf.

Kriekels noemt dat het sap waar Jaga van groeit. De spetterende party’s die Jaga organiseert, zijn vermaard in Belgisch Limburg. Het bedrijf heeft een eigen basketbalploeg, ontwikkelde samen met motorfabrikant Paton

Volgens de filosofie van Jan Kriekels heb je bij elk project vijf archetypen nodig. “Dezelfde vijf die je nodig hebt als je naar de maan wil reizen.” De artistiekeling die naar schoonheid streeft en daarbij alle ruimte moet krijgen; pure functionaliteit is de dood in de pot. De futuroloog die aanvoelt hoe de markt zich ontwikkelt qua duurzaamheid en energiebronnen. Zo werd het hout dat Unchronia kostte, gecompenseerd met de aanleg van een bos. Andere onontbeerlijke types in het creatieve proces zijn de econoom, de stemmingmaker en de filosoof. Die zich afvraagt hoe we happy kunnen zijn op deze planeet. Die meedenkt over identiteit, cultuur, verantwoordelijkheid, solidariteit. Dat Kriekels zijn foliosofie serieus neemt, tonen de cijfers bij Jaga. Het bedrijf investeert jaarlijks vijf miljoen euro in onderzoek en ontwikkeling.

13

een motor die in het TT-circus rondscheurt, werknemers van Jaga trokken door de Himalaya en organiseren hippe modeshows die landelijk de aandacht trekken. “Culturele dingen doen, daar zijn mensen fier op. Wij doen ook alles zelf. Of we nu een film maken of een boek uitgeven. We doen niet aan outsourcing.” En het werkt, zegt Kriekels. “Het verloop is niet groot hier. De wens om hier te mogen werken wel. Jaga wil een lovebrand zijn waar werknemers en klanten zich mee willen associëren.” “Natuurlijk zijn er ook cynici binnen het bedrijf die vinden dat de kosten van het Uchronia-project net zo goed over de arbeiders verdeeld had kunnen worden. Toen de film als verplichte kost

werd gepresenteerd aan het personeel, moesten de deuren dicht zodat “niemand kon gaan lopen”. Natuurlijk is een deel van de arbeiders hier hondsjaloers op de Uchronians. Ze zien lui die fier zijn, superenthousiast, en veel zelfvertrouwen uitstralen.” Intussen wordt het ontwikkelen en produceren van radiatoren niet vergeten. Kriekels: “We hebben laatst een creatieve dag georganiseerd onder het motto ecology, art & future en iedereen in onze fabrieken uitgenodigd om in vier uur tijd een duurzaam en ecologisch verantwoord prototype radiator te maken. Het heeft 142 nieuwe types opgeleverd.” Gasten en klanten van Jaga krijgen op visite eerst een rondleiding door een ruimte waar al die prototypen gepresenteerd worden. Zodat ze bespeuren wat het bedrijf op creatief vlak vermag. Het betaalt zich volgens Kriekels allemaal terug. “Tegenwoordig wordt alles van bovenaf door de mega-industrie gedicteerd. Ik denk dat we mensen zelf met ideeën moeten laten komen, hun creativiteit terug op moeten roepen. Economie en kunst terug samenbrengen. En creatievelingen niet wegsteken in de musea. De industrialisatie heeft de culturele revival weg genomen. Eigenlijk rebelleren we daar tegen.” Het blikveld en werkterrein daarbij zijn mondiaal. “Er zijn 500 miljoen consumenten bij gekomen. Als we niet innovatiever zijn worden we door het Oosten overlopen. Zo’n bedrijf als Philips maakt mensen lam door ze steeds maar aan te zetten tot gemakzucht. We weten niet eens meer hoe je koffie maakt, waar het vlees vandaan komt. Je wordt gelukkiger als je dingen mee creëert dan als je ze alleen maar koopt. Als je drie weken op de grond in de woestijn hebt gelegen, kijk je dwars door alles heen.” Jan Kriekels is spreker tijdens de manifestatie i-Fabriek op 12 okt. in Maastricht. Zie bijlage.


ben jij aankomend kunsttalent en kun je een steuntje in de rug wel gebruiken? meld je dan aan voor de parkstad limburg prijs 2008. kijk op www.parkstadlimburgprijs.nl voor meer info.

#POOFGBOUFONVTFVN .BBTUSJDIU .BJ5IV1FSSFU-BOEPG $SZTUBM 'PDVTSPOEMFJEJOHPQ EPPS(VJEP(PPTTFOT 4PM-F8JUU /JFVXFXBMMESBXJOHDFOUSBBMJO DPMMFDUJFQSFTFOUBUJFUN 4IPFTIJOFDIPDPMBUFCBS FOBOEFSFCFXFHFOEFCFFMEFOVJUEF DPMMFDUJFWBOBG 3JKLTNVTFVN.BBTUSJDIU "QFMMFT7VMDBOVT UN

XXXCPOOFGBOUFOOM

De kunst van het wonen Vesteda is een landelijke verhuurder van kwalitatief hoogwaardige woningen en richt zich op huurders die grote waarde hechten aan plezierig wonen, een hoog wooncomfort en een aangename leefomgeving. Kunst voegt daar ons inziens een extra kwaliteit aan toe. Daarom combineren we in steeds meer projecten architectuur en woonbeleving met kunst. Zo heeft beeldend kunstenaar Ger van Elk voor de twee entree hallen van De Hoge Heren kunstwerken gemaakt; landschappen opgebouwd uit fotografie en verf. Het goede wonen. De Hoge Heren (ontwerp: Wiel Arets) Woongebouw aan de voet van de Rotterdamse Erasmusbrug. Met 160 luxe appartementen, inpandige parkeergarage, gemeenschappelijk dakterras en ontmoetingsruimte, gastenverblijven, huismeesterdiensten, domoticavoorzieningen (waaronder boodschappen aan huis) en een health club met zwembad, fitness en sauna’s. Appartementen te huur vanaf € 924,- per maand. Tevens zijn er 50 gemeubileerde appartementen te huur. Geïnspireerd? Maak een afspraak voor bezichtiging. Bel (010) 404 46 11 of kijk op www.vesteda.com

14


Het onverbrekelijke huwelijk tussen kunst en geloof

Van linksboven met de klok mee: ‘Little Francesco’ (Christiaan Zwanikken), ‘Engel’ (Hans Lemmen), ‘Clear Blue Sky’ (Helmut Smits) en ‘Abacus’ (Sergei Shukov).

Vroeger onderhielden kunst en religie harmonieuze betrekkingen. De manifestatie Rock my religion in Venray laat zien dat die relatie tegenwoordig gecompliceerder is, maar niet minder actueel. door Duncan Liefferink

E

r klinkt geprevel. In het schemerdonker knielen tien, twaalf zwarte gestalten. Tegen de wand worden teksten uit de Bijbel, de Koran en andere heilige boeken geprojecteerd. De biddende figuren bewegen hun bovenlichamen langzaam op en neer, hun gezichten zijn verborgen achter zwarte sluiers. In eerste instantie is de aanblik enigszins macaber (‘Kinderen alleen toegang onder begeleiding’, staat er op de deur), maar dat gevoel verdwijnt. Geleidelijk word je deel van dit universele beeld van concentratie en overgave. Dit werk, ‘Abacus’ van Sergei Shutov, is het indrukwekkende startschot van de manifestatie ‘Rock my religion’. Het bevindt zich in de projectruimte van het Theehuis in het Venrayse Odapark. Vanuit het park voert een pelgrimstocht van ongeveer twee uur langs oude getuigen van het religieuze leven in het Peeldorp – kloosters, kapellen, wegkruisen – en werk van hedendaagse kunstenaars. Verder omvat de manifestatie onder meer een theatervoorstelling, een processie van vijf caravans die als educatief project langs scholen in de regio trekt en, vanaf eind november, de tentoonstelling ‘De geweldloze en de gewelddadige’ in het Theehuis. In de dagen van weleer was kerkelijke kunst vooral illustratie bij de verhalen uit de Bijbel. Vanaf de negentiende eeuw zochten kunstenaars andere manieren om religieuze gevoelens op te roepen. Sommigen maakten daarbij nog wel gebruik van traditionele of zelf ontwikkelde symboliek. Anderen meenden, bijvoorbeeld door middel

15

van muziek of abstracte composities, een direct lijntje naar boven aan te leggen. De titel ‘Rock my Religion’ is ontleend aan een film uit 1982 van de Amerikaanse kunstenaar Dan Graham. Hij stelde daarin dat rockmuziek voor velen de plaats van religie had ingenomen. De popartiesten waren eigentijdse goden geworden – en zo gedroegen sommigen zich ook. Inmiddels liepen de kerken leeg en werden de bijbehorende symbolen en tradities, ook in de kunst, een mikpunt van spot. Tijdens de wandeling door Venray kom je al deze benaderingen van religie naast en door elkaar tegen. Vlakbij de kleine Sint Joriskapel, uiteraard voorzien van een beeldje van de heilige met de draak, staat één van de twee bijdragen van Erik van Maarschalkerwaard. Het is ook een kapelletje, maar het is

een paar meter boven de grond verheven, als om God een stukje tegemoet te komen. Het door de dakgoten opgevangen hemelwater komt voor een deel terecht in een wijwaterbakje. De rest wordt via de regenpijpen, die tevens als poten van het bouwsel dienst doen, afgevoerd naar de aarde en brengt daar leven. Zowel in natuurlijke als in spirituele zin verbindt het water hemel en aarde. Een meer directe verbinding met het hogere – haast letterlijk – biedt Helmut Smits. Hij plaatste een enorme foto van een blauwe hemel op een grasveld voor een flatgebouw. De foto is omgedraaid, zodat het tere en doorzichtige lichtblauw dat normaal net boven de horizon te zien is nu bovenaan zit. Vooral aan het einde van de middag, als de bomen aan de overkant van de straat hun

schaduwen op het blauw werpen, wordt het stukje hemel op aarde haast tastbaar. Ook ironie en spot zijn ruimschoots vertegenwoordigd. In het hart van Venray, vlakbij de Grote Kerk, ligt het voormalige klooster Jersualem, inmiddels in gebruik als gemeentehuis. Rondom ligt een stil park met oude bomen. In die idyllische omgeving, naast de laatste rustplaats van de zusters Ursulinen, huilt Christus in een opblaasbadje bloed (limonade) met tuiten om het leed der wereld. De rode spetters zitten op zijn borst, uit zijn haren schieten paddo’s op. Het werk van het Engelse duo Mallinson en Doyle wekte protesten op van gemeente-ambtenaren. Pas na verloop van tijd verzoenden zij zich met de installatie. Het mooiste van ‘Rock my religion’ zijn misschien niet de afzonderlijke werken, maar is de vermenging die gaandeweg optreedt met het bestaande religieuze erfgoed in Venray. Halverwege de wandeling passeer je de Lourdesgrot. Deze werd in het begin van de jaren negentig ontmanteld, maar in 1997 door buurtbewoners heringericht. Vroom? Nostalgisch? Of beide tegelijk? Aan de ene kant is de vormentaal van de beeldjes in de grot afkomstig van eeuwenoude voorbeelden. Dezelfde houdingen, dezelfde plooien kom je een half uurtje later tegen in de serie schitterende laat-middeleeuwse apostelbeelden in de Grote Kerk. Aan de andere kant keert de – met alle respect – enigszins kitscherige, sentimentele sfeer van de Lourdesgrot bijna ongewijzigd terug in het ironische werk van kunstenaars als Tanja Ritterbex, Jack Reubsaet of Christiaan Zwanikken, elders op de route. Kunst, camp en serieuze geloofsbeleving liggen ook in 2007 heel dichtbij elkaar. Voettocht ‘Religion my Rock’ tot 4/11/2007, do-zo 12-17 uur. Zie ook www.odapark.nl


NeDerlaNDs architectuur iNstituut

Het NAi presenteert zowel in Maastricht als Rotterdam het groo in overzicht ooit van hettste we van de meest bekend rk e negentiende-eeuwse Nederlandse architect.

22 sep 07 – 06 JaN 08

www.Nai.Nl

Tentoonstellingen, stadswandelingen, vakantieworkshops bijzondere ontmoetin , ge voor de hele familie, n multimediaguide vo jongeren, ontwerpwed or str lezingen, rondleidinge ijd, n. Meer info kijk op www.nai.nl

Cuypers. ArChiteCtuur met een missie

16

NAi Maastricht Avenue Ceramique 22 6 Maastricht NAi Museumpark 25 Rotterdam


‘Uiterlijk vertoon wordt belangrijker’

Ze studeerden modevormgeving in Maastricht en dongen, zonder het van elkaar te weten, mee naar de Frans Molenaar Prijs. De jonge ontwerpers Maikel Bongaerts en Femke Colaris over hun toekomstplannen. “Je hoopt dat iemand in de zaal zit die in je concept gelooft.” door Maaike van Stolk

O

p een achterkamertje in Amsterdam-West legt Maikel Bongaerts met een stagiair de laatste hand aan de collectie mannenkleding waarmee hij enkele weken eerder de Frans Molenaar Prijs won. Zijn gezicht staat strak, zichtbaar vermoeid als hij is na maanden van stress. Eerst was er de afronding van zijn masters aan het Fashion Institute in Arnhem (FIA), toen de Frans Molenaar Prijs en nu zijn inzending voor Mittelmoda, een internationale prijs voor jonge ontwerpers in Gorizia, Italië. Femke Colaris is naar eigen zeggen ook nog steeds aan het bijkomen. “Je doet twee dingen tegelijkertijd, je eindexamen en meedoen aan de Frans Molenaar Prijs. Voor beide tests moet je bij het gekozen concept verantwoorden waarom je bepaalde stof- en kleurkeuzes maakt, waarom je voor die knoop of dat stiksel hebt gekozen. Terwijl ik eigenlijk liever vanuit mijn gevoel een bepaalde sfeer probeer neer te zetten.” Dat hij graag voor zichzelf kleding ontwerpt, heeft Maikel Bongaerts (Tegelen, 1982) geen windeieren gelegd. Voor zijn inzending voor de Frans Molenaar Prijs werkte hij het thema uit van de mythe van

Narcissus, de Griekse godenzoon die wegkwijnde uit zelfliefde. Dat Bongaerts won, was uitzonderlijk. In de twaalfjarige geschiedenis van de prijs was er nog nooit een mannencollectie ingestuurd. De jury schreef in zijn rapport dat hij ‘het idee dat couture voor vrouwen is, omver heeft geschopt’. Bongaerts weet het compliment zowel te waarderen als te relativeren: “Couture voor mannen zit in de lucht. Op de kunstacademie in Maastricht was ik de enige die met mannenkleding afstudeerde. Dit jaar waren we aan het FIA met zijn elven.”

jonge makers

Couture voor mannen is hot, niet eerder was er zoveel aandacht voor herencollecties. Bijlagen bij Elsevier en het Parool waren vorige maand gewijd aan mannenmode. “De man lijkt te beseffen dat uiterlijk vertoon wel degelijk belangrijk is in onze maatschappij”, zegt Maikel. “Hij kan nu niet achterblijven bij de vrouw.” Femke Colaris (Meerssen, 1985) heeft met haar combinaties van ‘lelijke spijkerblouses op rokken van zijde’ de aandacht weten te trekken. Ze wil de spanning oproepen die vervreemding met zich meebrengt: “Je ziet vaak mensen op straat lopen die er raar uitzien, maar je kijkt dan wél. Het is voor mij ook een zelfgekozen uitdaging. Als perfectionist ben ik altijd bezig met de juiste combinatie. Lelijkheid, vervreemding oproepen is dan best moeilijk.” Hoe begeesterd de twee ontwerpers ook zijn, de aanvankelijke euforie over een nominatie

Maikel Bongaerts, winnaar van de Frans Molenaar Prijs 2007 voor jonge ontwerpers. Rechts de naamgever van de prijs. foto Jeroen Snijders

17

of aangenomen worden als stagiair bij Alexander van Slobbe staat in schril contrast met de harde realiteit. Beginnen in het modevak betekent dat je vaak nummer zoveel bent, zelfs bij het bemachtigen van een stageplek, waar je vervolgens eindeloos patronen in de maten 34, 36 en 38 van hetzelfde rokje mag knippen. Maikel: “Je leert er heel secuur van werken.” Beginnen in het modevak betekent eindeloos sleutelen aan ontwerpen terwijl je er geen euro aan verdient. In het weekend een bijbaantje nemen om stoffen te kunnen kopen of in het Utrechtse Breimuseum een van je ontwerpen te laten breien. Fondsen aanschrijven in de hoop dat ze iets zien in je ideeën voor een collectie en – vaak vergeefs - meedingen naar prijzen. Bij de Frans Molenaar Prijs van dit jaar moest Femke Colaris gissen naar de reden waarom ze werd geselecteerd, laat staan dat de juryleden lieten weten wat ze vonden van haar werk. Maikel Bongaerts stapte op de dag van de prijsuitreiking zelf op Frans Molenaar af, anders had hij de modekoning zelfs als prijswinnaar niet te spreken gekregen. De mode is een harde business, daar zijn de twee nu wel achter. Bongaerts: “Van de andere deelnemers hoor je niets meer, van mij wel. Ik ben dóór.” Maar ook voor het vervolg moet je geluk hebben. “Je hoopt dat tijdens de show iemand in de zaal zit die in je concept gelooft, en in je wil investeren. Zo werkt het écht.” Beiden willen een eigen label in de markt zetten, maar daar is geld voor nodig. Bongaerts kan er zijn prijzengeld (10.000 euro) in steken. Colaris moet de benodigde euro’s op een andere manier bij elkaar schrapen. Via haar baantje bij de Maastrichtse boetiek van Kiki Niesten bijvoorbeeld. Intussen rest weinig anders dan blijven geloven in wat je doet.


18


DE DONKERE KAMER

CREATIEF ONTWIKKELEN DOE JE IN DE HUISKAMERS VAN: FOTOBOND LIMBURG | LOVA [O.A. 10&11 NOVEMBER: HET LEUKSTE EVENEMENT IN HET DONKER] | LFC/LIMBURGSE FILMHUIZEN [O.A. IN OKTOBER: FILMQUIZ & KOPSTUKKEN|CURSUS FILMANALYSE] | HKLIMBURG/AUDIOVISUEEL [O.A. IN NOVEMBER: JONGERENFILMFESTIVAL HÜCKELHOVEN]

WWW.HKLIMBURG.NL HET HUIS MET 1000 KAMERS.

’S-HERTOGENBOSCH> SANTIAGO DE COMPOSTELA> CABO FINISTERRE> VICE VERSA

foto's Museum van Bommel van Dam

19

Telefoon 077 - 3513457

Deken van Oppensingel 6

[email protected]

5911 AD Venlo

www.vanbommelvandam.nl


Gezelligheid met Richard Wagner Hubert Delamboye (62) zingt al 35 jaar in de grote operahuizen. Zijn zoon Enrico (30) is dirigent aan de Opern Köln. Over de Reiz van het vak. door Emile Hollman

A

ls jongetje speelde Enrico Delamboye met Playmobil scènes uit ‘Hofmanns Erzählungen’. Tijdens carnaval doste hij zich uit als General Fritz uit ‘Die Grossherzogin von Gerolstein’, ook al van Offenbach. Kom maar kijken, lacht hij terwijl hij de deur van het toilet bij de luisterkamer van de familie Delamboye openzwaait. Daar plakt ie: de bewuste foto van Enrico als General Fritz. Muziek kwam tot hem als moedermelk. Enrico: “Als kind selecteer je geen muziek, je absorbeert die.” Op zijn achtste kreeg hij een figurantenrol als een van de Nibelungen in Richard Wagners ‘Rheingold’. En toen pa de hele familie meenam naar Seattle, waar hij zong bij het USA Wagner-Festival, bouwde Enrico daar op een zolder een Wagnerbühne en zong de complete tekst van Siegfried, zijn held, en Mime. Vader en zoon hebben naast elkaar plaatsgenomen op een bankje voor een zwartgelakte vleugel. Ze halen herinneringen op aan de tijd dat ze vaker samen konden zijn. Nu en dan kantelt tenor Hubert een plakboek uit de kast om zijn geheugen op te frissen. Enrico: “Ik vond de verhalen bij Wagner gigantisch ruig. Ik wilde Siegfried zijn, de draak doden of de ring bemachtigen. Vond ik veel spannender dan cowboytje en indiaantje spelen.” Maar een typisch Wagneriaanse enscenering kan een jongetje toch ook angstaanjagende dromen bezorgen? “Ben ik veel te nuchter voor.” Dat heeft ie dan niet van een

vreemde. Zijn vader Hubert mag dan inmiddels vijftien Wagnerrollen hebben vertolkt op de grote operapodia in de wereld, kapsones zijn hem vreemd. Hij houdt vol dat hij er gewoon ingerold is, dat het eigenlijk allemaal vanzelf is gegaan. Dat ie niet beter wist dan dat hij automonteur zou worden. “Ik begon in de harmonie, en zong het hardst in het koor. Zo krijg je vanzelf de eerste solo’s. ” Hubert woonde in Wiesbaden waar hij zong aan de plaatselijke opera, toen Enrico werd geboren. Zijn repertoire bestond vooral uit Mozart, Donizetti, Verdi en Puccini. Wagner was binnen handbereik. “Eerst kon ik er niks mee. Ik hoorde ‘Tristan und Isolde‘ en ‘Der Fliegende Holländer‘ maar had er blijkbaar geen antenne voor. Twee maanden later stond ik op de bezettingslijst voor een kleine rol in ‘Tristan und Isolde’ en ben ik maar met studeren begonnen”. Relativerend: “Ach, het ging om beginrollen. Op die leeftijd kan je eigenlijk niks gebeuren.” Hij hoorde een fantastische Tristan vijf uur lang zingen. “Ik ging helemaal van de sokken: het muzikale, het geluid, dat organische, dat Körper und Geist. Ik dacht: wat gebeurt hier allemaal? Dat zet zich in je en blijft hangen.” Hubert: “Enrico zat vaak bij me als ik studeerde. Hij wilde helpen. Op een dag begon hij piano te spelen. Eerst met losse vingers, later pakte hij een octaaf. En dan is het gebeurd hè. Toen was hij een pianist.” Enrico: “Ik heb het beeld nog helder voor ogen: die oude bruine piano, die vieze oude toetsen en mijn hand die opeens een octaaf pakt.”

20

Hubert: “Rond Enrico’s geboorte was ik de nummer vijf of zes op het lijstje.” Lijstje? “Je weet op de millimeter precies hoe de markt in elkaar zit. Je kent iedereen, je weet wie waar zingt en wie ze als eerste zullen vragen voor een nieuwe productie. Op het laatst was ik nummer twee of zelfs nummer één voor bepaalde rollen. En dan weet je: eerst bellen ze Reiner Goldberg of Siegfried Jeruzalem en als die bezet zijn, bellen ze jou. Je hebt Siegfried al vele malen gehoord van collegae en dan komt de dag dat je zelf Siegfried mag vertolken. Als het dan lukt, ah, dat is de Reiz van het hele vak.” Enrico: “Sinds ik meespeelde in ‘Rheingold’ heb ik geroepen dat ik later dirigent zou worden. Daar heb ik ook later tijdens mijn studie piano en orkestdirectie aan het Conservatorium Maastricht nooit aan getwijfeld. Ik vind het niet spannend genoeg om alleen te musiceren, misschien verklaart dat waarom ik zo graag wilde dirigeren en niet enkel pianist wil zijn. En zeker geen zanger! Wellicht speelt ook mee dat ik wist wat mijn vader allemaal moest laten voor zijn vak. Een dirigent kan tenminste nog eens doorzakken. Ik ken 62-jarige zangers met een heel andere instelling. Laat ik het zo zeggen: papa is niet drie jaar voor zijn pensioen, hij is bezig met zijn 35-ste jaar als zanger.” Hubert: “Er zijn zangers die denken dat ze zich alles kunnen permitteren. De eerste twee jaar hoor je dat ook niet, maar dan…Ik heb mijn stem nooit mishandeld, zelden alcohol en nooit nicotine gebruikt. Ik meen geen verkeerde

beslissingen genomen te hebben, door de goede rollen op de juiste momenten te zingen.” Enrico: “De jongere garde durft geen nee meer te zeggen tegen een rol. Nee zeggen is zo belangrijk in dit vak. Ik heb in de loop van de jaren wel een feeling voor zangers opgebouwd. Ik kan ze meestal goed inschatten, wat heel belangrijk is tussen orkestbak en de bühne.” Dezer dagen treffen Hubert en Enrico elkaar een aantal malen in de Limburgse theaters. Hoe is het om je eigen vader te dirigeren? Enrico: “Het gaat niet om mij of om mijn vader. Het gaat om de muziek, om de compositie, om de zaak. Op de bühne is hij niet mijn vader, maar een zanger die ik probeer te begeleiden.” Hubert: “Enrico kan mij inschatten, hij voelt het, hij voelt veranderingen. Als ik nog maar van plan ben iets te doen met mijn stem dan is ie bij wijze van spreken al bij me. Anderen voelen dat niet zo.” Enrico: “Als dirigent moet je alert zijn, je moet de keuze maken, ga ik met de zanger mee of niet. Als het lukt, is het heerlijk. Voor dit Erlebnis ga je naar een live optreden, zoals de opera. Om door mooie en spontane momenten verrast te worden.” Enrico: “Het cd-verwende publiek verwacht vooral perfectie. Ik vind juist dat je risico’s moet nemen. Het is lastig om mezelf als dirigent te omschrijven. Als er een uitvoering is, heb ik in ieder geval een enorme zin om muziek te maken. Ik voel een grote verantwoordelijkheid naar de componist. Ik heb een bepaalde klankverwachting en ik moet er alles aan doen die samen met de musici te verwezenlijken. Ongeacht waar: of het nu de kerk van Noorbeek is of in de opera van Keulen.” Er is over Enrico geschreven

dat hij steeds zeven jaar vooruit loopt. Alsof het hier de eeuwig jonge dirigent betreft. “Leeftijd is geen maatstaf, ontwikkeling wel. Ooit kwam een oudere orkestmusicus naar me toe en zei: ‘Junger Mann, gemessen ihre Leistung müssten sie minimal 40 sein, dabei sind Sie erst 28!’ Dat is leuk om te horen. Natuurlijk word je regelmatig uitgeprobeerd door een orkest. Spelen ze opzettelijk wat valse noten en octaveringen om je uit te testen. Soms is het net een ‘Kindergarten’. Maar dan ben ik, jong of niet, consequent en streng. Zolang je respectvol met musici omgaat en zelf hard werkt, win je aan gezag. Ik heb een goede leerschool gehad. Mijn eerste orkest gold als een van de lastigste in de

‘Leeftijd is

geen maatstaf, ontwikkeling wel’ Duitse operawereld. Ik kende die bende van vroeger, toen mijn vader in Wiesbaden zong. En dan nog de zoon zijn van een zanger, dat kon natuurlijk niks zijn. De intendant had me aan het werk gezien in het Concertgebouw in Amsterdam en zocht een Tweede Kapellmeister. Nou ja dan rijd je naar Wiesbaden en doe je een proefrepetitie en een uitvoering. Ik kreeg een contract voor twee jaar. Het overrompelde me, ik was nog bezig met mijn studie en was assistent-dirigent bij de Roeij van Eijsden en nu opeens had ik een baan. In Wiesbaden!” Hubert is vooral bekend geworden met zijn vertolkingen van Loge uit Wagners ‘Der Ring des


family affair

symfonie. “Je bent een week te gast bij een orkest, geeft concerten en gaat weer verder. Bij een operaproductie werk je meestal zes weken samen en daarna beginnen pas de voorstellingen. Zo ontstaat een veel hechtere band. Het bevrijdingsgevoel is dan meestal ook groter na een operapremière.” Hubert: “Wagner-zangers hebben een bijna familiaire band met elkaar. Misschien wel omdat ze een nuchtere instelling ten opzichte van het vak hebben. Dat is vaak anders bij zangers die het Italiaanse vak zingen, Verdi, Bellini, Donizetti, Puccini. Er heerst meer een prima donna/ ich-gefühl. Wat een quatsch! Verdi-zangers gaan na de voorstelling meestal naar huis. Wagner-zangers gaan samen nog een hapje eten en wat drinken.” Enrico (lachend): “..en er zijn bepaald géén vegetariërs en geheelonthouders bij.” Hubert: “En er wordt ongecompliceerd geouwehoerd. Wagerzangers hoeven zichzelf niet meer te bewijzen. Weet je wat het verschil is tussen een bezoek bij Wagner en Verdi? Bij Wagner krijg je een Kännchen Kaffee en bij Verdi een espresso.” Enrico: “Ik heb Wagner gedirigeerd, dat is absolute topsport en spanning. Dan heb je geen ochtendgymnastiek of bungee jumpen meer nodig.”

foto’s Romy Finke

Nibelungen’. Loge, de vuurgod, de man die in de Ring de geschiedenis manipuleert. “Het mooie van die partij zit hem in het karakter van Loge. Als hij

verandert van ideeën, verander jij van toon. Als dat niet goed in elkaar zit, wordt het niks, dan is er geen reden voor de volgende scène.”

21

Hubert is laatstelijk doende de Franse en Italiaanse liedcultuur in te halen. Voor Enrico valt er nog veel te ontdekken in het symfonisch repertoire.

“Lange tijd was ik niet te vinden voor Haydn en Mozart, veel te eenvoudig, vergeleken bij Wagner.” Wat hem aanspreekt is de kortere omloopsnelheid van een

Hubert: “Zonder Wagner was mijn zangerscarrière heel anders verlopen. Alleen al omdat hij mijn beste werkgever was in de afgelopen twintig jaar.” Hij laat even een stilte vallen, om vervolgens de mat onder het hele gesprek vandaan te trekken. “Maar Beethoven! Zonder Beethoven zou Wagner niet hebben bestaan. Voor mij is met Beethoven alles begonnen…”


Agenda

> Heusden-Zolder – Kunstgalerij de Mijlpaal, i.s.m. Landcommanderij Alden Biessen, Eduardo Chillida en André Verroken, van 7/10 t/m 9/12. www.demijlpaal.com > Heerlen – DSM-hoofdkantoor. Guido Geelen, sculpturen. Van 13/9 t/m 18/11. Het Overloon 1, Heerlen > Heerlen – Kunstencentrum Signe. Naro Snackey, Time Machine van 13/10 t/m 24/11 www.kunstencentrumsigne.nl > Heerlen – Stadsgalerij. Naro Snackey, In one glance (in projectruimte). Encounters II. Over hedendaagse beeldcultuur. T/m 11/11. www.stadsgalerijheerlen.nl > Heerlen – ’t Patronaat. Wim Albrink: Het portret als spiegel van de ziel. www.patronaat.eu > Jabeek – Galerie REM. Collectie. www.galerierem.nl

Architectuur, mode en vormgeving > Eindhoven – Design Academy. Van 20 t/m 28 oktober. www.dutchdesignweek.nl > Hasselt – Z33. Toegepast 12, met objecten van Wim Buts, Tom Peeters, Tom Vanwelkhuyzen en Hanne de Wyngaert. T/m 16/12. www.z33.be > Heerlen – Architectuurweken. T/m 7/10. www.vitruvianum.nl > Heerlen – Filmzaal Glaspaleis. Vierde Peutz-lezing door Hubert-Jan Henket. 3/10. www.glaspaleis.nl > Maastricht – Nederlands Architectuurinstituut. ‘Cuypers, architectuur met een missie’. Van 22/9 t/m 6/1 2008. www.naimaastricht.nl > Maastricht – Infocentrum Belvédère, Boschstraat 24. Uitreiking 17e Euregionale Architectuurprijs van Vitruvianum op 10/11, vanaf 20.00 uur. Expositie deelnemende projecten t/m 14/12. www.eap-pea.org > Maastricht – Café Ipanema/Bonnefantenmuseum, Architectuurvereniging Topos. Bijeenkomst met als thema ‘Krimpende steden in een krimpende regio’, 10/10, vanaf 20.00 uur. www.toposmaastricht.nl > Roermond – Stedelijk museum. Architect Pierre Cuypers (1827-1921), vernieuwer vanuit het verleden. Van 16/9 t/m 13/1. www.museum.roermond.nl > Rotterdam – NAi. ‘Cuypers, architectuur met een missie’. Van 22/9 t/m 6/1. www.nai.nl > Urmond – ’t Terpkerkje. Sprakeloos-Sprachlos. Euregionale tentoonstelling voor hedendaagse kunst en vormgeving. T/m 14/10

Beeldende kunst > Aalbeek (Hulsberg)- Aalsbekerhoeve. Zomerexpositie met Toine Dekkers, Paulette Snijders, Maria Stams, en Jan Verschueren. 045 4059188 > Aijen (Bergen) – Galerie Pictura. Vanaf 6/10 groepstentoonstelling 18 realisten. www.galeriepictura.nl > Amsterdam – Galerie The Living Room. Solo van Hans Lemmen. Vanaf 7/9. www.hanslemmen.nl > Antwerpen - MUHKA (Museum van Hedendaagse Kunst) Lonely at the top, annick Leroy t/m 21/10 Atelier Panamarenko. www.muhka.be > Antwerpen – Middelheimmuseum. Paul McCarthy, Air Born. T/m 28/10. www.middelheimmuseum.be > Antwerpen – HessenHuis. Bivak Gloria, ism Centrum Beeldende

Werk van Patrick Ceyssens bij galerie Judy Straten in Grubbenvorst

Kunst Rotterdam. Van 9/9 t/m 25/11. Falconrui 53, Antwerpen. 2 > Bergen – Kunsthuis De Bakkerij. Metamorfose van Chinese kunst door Wei Shen van 7/9 t/m 15/10. www.bakkerijbergen.nl > Berg en Terblijt – Beeldentuin Giardino van 16/9 t/m 28/10 Josef Jan Michnia en Saskia Pfaeltzer. www.giardinobeeldentuin.nl > Bingelrade – Ateliers/beeldentuin van Joyce Oyen en Guido Ancion. Elke derde zondag v/d maand Open Poort. www.oyenancion.nl > Brussel – Paleis voor Schone Kunsten. www.bozar.be > Echt – Norbert Dabekaussen Kunst. Werk van Felix Stelten. www.dabekaussen.nl > Echt – Galerie Graus. 0475-481068. > Eindhoven – Van Abbemuseum. Kim Schoenstadt, Lily van der Stokker en Dan Perjovschi t/m 7/10. www.vanabbemuseum.nl > Eindhoven – Galerie Judy Straten. Birgitte Birnie, schilderijen. T/m 1/12. www.galeriejudystraten.nl > Groot Welsden – Keramiek Galerie Groot Welsden. www.keramiek-grootwelsden.nl > Grubbenvorst – Galerie Judy Straten. Sjaak Korsten, 20 jaar kunstenaar. Van 9/9 t/m 14/10. Van 21/10 t/m 2/12 de expositie ‘Ceijssens & Gans’. www.galeriejudystraten.nl > Hasselt – Z33. Toegepast 12, met objecten van Wim Buts, Tom Peeters, Tom Vanwelkhuyzen en Hanne de Wyngaert. T/m 16/12. www.z33.be > Heerlen – Galerie Viap. Martijn Lucas van Erp, ‘Wolfskleren’. (tot 14/10). Van 21/10 t/m 2/12 Raph de Haas, ‘Verre Vingers’. www.viapgalerie.nl > Heusden-Zolder – Galerie De Stijl. Patrick Ceyssens. Van 16/9 t/m 21/10. www.galeriedestijl.be

22

> Limbricht – Galerie Prinsenhoek. Vanaf 30/9 t/m 28/10. ‘Minimaal’. Met werk van Mariëtte Blom, Peter Verdonk en Gerard Scheening. www.galerieprinsenhoek.nl > Luik – Monos Art gallery. www.monosgallery.com > Luik – Mamac, museum voor contemporaine kunst. Werk uit collectie. www.mamac.be > Luik – Galerie Nadja Vilenne. www.nadjavilenne.com > Maaseik – Cultuurcentrum Achter de Olmen. www.achterolmen.be > Maastricht – B32, Bourgognestraat 32. Retrospectief van en over Los Dancing Queenz. Van 6/10 (opening 17.00 uur) t/m 28/10. > Maastricht – Bonnefantenmuseum. Mai-Thu Perret. Land of Crystal. Van 11/9 t/m 6/1. De zuil van Genk van Luciano Fabro, avant-première in binnentuin. Open restauratieatelier van SRAL met doeken van Georg Sturm uit Rijksmuseum, tot januari 2008. www.bonnefanten.nl > Maastricht – ’t Brandweer. Paul Drissen, Brigitta van Drie, Keetje Mans, Hadassah Emmerich ea. Voormalige brandweerkazerne Capucijnenstraat. T/m 7/10. > Maastricht – Galerie Dis. Hans van der Weijden. T/m 13/10. www.galeriedis.nl > Maastricht – Galerie Onyva. www.mariaes.nl > Maastricht – Galerie Post & Garcia. www.postgarcia.nl > Maastricht – Galerie R & R (Reuten & Reuten). Lynneleegte, fotowerken en beelden. Van 9/9 t/m 15/10. Sint Servaasklooster 12. www.lynneleegte.com > Maastricht – Galerie Rob van Rijn. Schilderkunst en beeldhouwkunst 20e/21e eeuw. www.robvanrijn.nl > Maastricht – Galerie Stevens.

Hans van Drumpt, Fabrice Hermans. T/m 14/10. www.galeriestevens.nl > Maastricht – Galerie Suite 59. Nieuw werk van Michiel Romeyn (Jiskefet). T/m 14 oktober. www.suite59.nl > Maastricht – Galerie Wansink. Zonder zon, Christine de Vos, t/m 13/10. www.galeriewansink.nl > Maastricht – Galerie Wolfs. www.galeriewolfs.nl > Maastricht - Kunsthuis Theo Hübens. De Collectie, groepsexpositie. Van 9/9 t/m 14/10. www.Kunsthuis-theohubens.nl > Maastricht – Schiltaere Kunsthandel. Werk van o.a. Pieter Defesche, Appie Drielsma, Charles Eijck, Gene Eggen, Robert Graafland, Sjef Hutschemakers, Piet Killaars, Lei Molin, Anton Rooskens, Hans Truijen en Jaap Min. www.schiltaere.nl. > Maastricht – Traders Pop Gallery. As important as philosophy. Een selectie door Traders Pop Gallery. Van 18/9 t/m 14/10. www.traderspopgallery.nl > Maastricht – Quaedvlieg Modern Fine Art. [email protected] > Maastricht – Spaans Gouvernement. Christiane Steffens, Kamerleven (in dialoog met de 17e en 18e eeuwse stijlkamers), t/m 14/10. Henri Jonas, zijn muzen en demonen. Van 3/11 t/m 3/2/08. www.museumspaansgouvernement. nl > Maastricht – Crown Plaza. Katrien Haemers en Maarten van den Berg. T/m 19/11. > Margraten – YART & Wanda Reiff presenteren kunstroute langs ateliers van Hans Bekkers, Henk Speth, Ton Slits, Jacques van Erven, Milous Heunks, Juan Heurter, Anook Cléonne Visser, Eveline van Bogerijen, Hans Keuls en John Hartjes. Op 6 & 7/10 vanaf 11.00 uur. www.y-art.eu > Roermond - Galerie DZD. Terna, expositie met Frieda van Voorst, Arthur Meijer en Corine Rietveld. In de Beeldentuin: Ada Andreae, Natascha Waeyen, Maarten Donders. Van 9/9 t/m 4/11 www.dzdart.nl > Roermond – Stedelijk Museum Roermond. ‘Pierre Cuypers, vernieuwer vanuit het verleden’. T/m 13/01 www.museum.roermond.nl > Rotterdam – Kunsthal. Overzichtsexpositie van affichekunstenaar en schilder Théophile-Alexandre Steinlen. Van 22/9 t/m 20/1. www.kunsthal.nl > Sittard - DSM-kantoor. Guido Geelen, sculpturen. Van 13/9 t/m 18/11. Poststraat 1. > Sittard – Museum Het Domein. Erwin Wurm. Van 8/9 t/m 28/10. www.hetdomein.nl > Sittard – Galerie Michel Knops. www.galerieknops.nl > Sittard – 40eurogalerie. Kunst doet leven. Werk van oa Bep Scheeren, Ton Slits, Romy Finke, Xander Spronken, Joop Vughs, Maurice Mentjens. www.de40eurogalerie.nl > Sittard – Kunst & Zo. Leyenbroekerweg 105a. Schilderijen van Rob Schrijen, werk van edelsmid Ric Nillesen. Open 7/10, 14/10 en 21/10. Info 0614200135. >Tilburg – Museum De Pont. Christiaan Bastiaans t/m 28/10. Reinoud van Vugt t/m 6/1. De stijl in Tilburg t/m 28/10. www.depont.nl > Venlo – Galerie New Untitled. Resita Jung (schilderijen) en Niki Polman (fotografie). Van 9/9 t/m 4/11. www.galerienewuntitled.nl

> Venlo – Galerie Sir Harald’s Art. Eigen collectie. www.sirharaldart.nl > Venlo – Museum Van Bommel Van Dam. Foto’s van Toon Michiels, Alleen het onderweg zijn telt. Van 14/9 t/m 25/11. Buren in beeld, van 14/9 t/m 25/11. Uit het nucleair onderkomen van 14/9 t/m 25/11. www.vanbommelvandam.nl > Venlo – Kamer voor Kunst/Monique Bruls. Suzanne Berkers en Hay Reijnders. Vanaf 16/9. www.kamervoorkunst.nl > Venray – Odapark. Kunstmanifestatie Rock my Religion, van 9/9 t/m 27/1 2008. Van 9/9 t/m 4/11: Religion my Rock, een voettocht van Oda naar Anna. Van 9/9 t/m 25/11: Exodus, een mobiele tentoonstelling. Van 31/8 t/m 25/11: Cross Over, projecten op locatie. Van 18/11 t/m 27/01: De geweldloze en de gewelddadige, een tentoonstelling in Odapark. www.odapark.nl > Vlissingen – De Vleeshal. Jeffrey Vallance, Reliquary Chapel. Van 22/9 t/m 2/12. OOk werk van Bianca Runge. www.vleeshal.nl > Wijlre – Hedge House. ‘Magic Circle’. Christian Jankowski. T/m 15/11. www.hedgehouse.nl

Fotografie en film > Heusden-Zolder – CinemaMUZE. Elsa & Fred, 9/10, 14.00 uur. The Last King of Schotland, 11/10, 20.15 uur. Angel, 17/10, 20.15 uur. The Good Shepherd, 24/10, 20.15 uur. Dagen zonder lief, 31/10, 20.15 uur. The Hoax, 7/11, 20.15 uur. > Maastricht – Lumiere Cinema, filmhuis Maastricht. www.lumiere.nl > Maastricht – Marres. Stair/Stare. Foto’s van Johannes Schwartz. T/m 16/12. www.marres.org

Johannes Schwartz bij Marres

> Maastricht – Centre Céramique. www.centreceramique.nl > Maastricht – Flow’in. Alexander Battalaan 33. www.myspace.com/bemyhero2007 > Oud-Rekem – De Glazen Kast. www.deglazenkast.com > Venlo - Limburgs Museum. Magie in fotografie. 21/8 t/m 21/10. www.limburgsmuseum.nl > Venlo – Museum Van Bommel Van Dam. Euregionale fototentoonstelling van fotoclubs AFV Venlo, Bayer Uerdingen en Delta Neeroeteren. Van 15/9 t/m 28/10. www.vanbommelvandam.nl

Literatuur > Genk – Emile van Dorenmuseum. Marc Reynebeau, Leopoldlezing, 8/10. www.genk.be > Hasselt – Viva Veldeke, manifestatie met diverse tentoonstellingen in de stad over Hendrik van Veldeke. Vanaf 6/10. www.vivaveldeke.eu > Heerlen – Theater Heerlen. Francine Oomen. 7/10.


www.parkstadlimburgtheaters.nl > Kerkrade – Parkstad Leest! Slotavond ‘Open leeskringen’ over nominaties NS Publieksprijs 2007. Debat over de genomineerde boeken. 11/10, 20 uur. www.parkstadlimburgbibliotheken.nl > Roermond – Centrum voor de Kunsten. Lilili-daag. Dialectliteratuur met Limburgse auteurs. 14/10. www.uitgeverijtic.nl

Muziek > Amsterdam – Paradiso. Richard Thompson (9/10), William S. Burroughs (10/11). > Brunssum – Casino Brunssum. Tribute to Louis Armstrong. 27/10 Vanaf 20.30 uur. www.oudestijljazzclub.com

www.cambrinusconcerten.nl > Kerkrade – Gemeenschapshuis Heilust. All Hallows Eve. Met 21 Eyes of Ruby. 27/10. www.21eyesofruby.com > Maastricht - MECC. Joe Cocker & support act. 28/11. > Maastricht – Bonbonnière. Jan Akkerkman, Ana Popovic, The Hendrix Files. 14/10. www.guitargreats.eu > Ottersum - Cultureel Podium Roepaen. www.cultureelpodium.nl > Roermond - Azijnfabriek. Aka 100 % Isis (5/10), Surf Cake (13/10), Dub Club Revolution (19/10), Lefties Soul Connection (20/10), Acid Factory (26/10). > Roermond – Stedelijk Museum. Cuypers Kamerconcerten. Op 14/10: Eenmansconcert door Jonas Seeberg (cello), 11.30 uur. Op 17/10: Julien

Casino Brunssum, Tribute to Louis Armstrong

> Eupen – African Night. Yambi Congo. Met Lokas, Tuta Ngoma, Musiques Croissees. 6/10. www.african-night.be > Hasselt – Muziekodroom. Asylum Steet Spankers (9/10), Apse (31/10), Lucinda Williams (15/11), Flip Kowlier (23/11) www.muziekodroom.be > Heerlen – De Nieuwe Nor. Ch!ll Room en Abnormaal (15/9), The Poodles (17/10), Wendy McNeill (22/10), Anne Clarke (9/11), Heideroosjes (23/11). www.denieuwenor.nl > Heerlen - Limburgzaal Theater Heerlen. Joan Armatrading. Into the blues. Voorprogramma Jodymoon, 16/10. www.parkstadlimburgtheaters.nl > Heerlen – Glaspaleis. Concert Big Band Heerlen. (7/10) www.glaspaleis.nl > Heerlen – Glaspaleis. Jazz on the Roof. Hein van de Geyn en John Abercrombie. 9/10. www.glaspaleis.nl > Horst – Café Cambrinus. Johannus Bodingius Band (7/10), Knijn (Ierse theaterfolk (14/10), Searing Quartet (21/10).

Zelfportret Henri Jonas in Spaans Gouvernement

Dieudegard (viool) en Nathan Braude (altviool), 20.00 uur. Op 18/10: Les Elements, cantates en instrumentele muziek uit de barok, 11.30 uur. >Tongeren – De Velinx. Theaterconcerten Levellers (3/10), Ann Pierlé & White Velvet (13/10), Praga Khan (9/11) Ozark Henry (7/12). www.develinx.be > Venlo – Perron 55. Drang: Sterac Electronics (6/10), Chuck Prophet (7/10), Hardcore goes hard (12/10), Iller dan Kim Yong 1 (13/10), Benny Sings (19/10), Volkoren Festival (26/10), Beef! (27/10). www.perron55.nl >Voerendaal – Café De Haas. 21 Eyes of Ruby. 20/10. www.21eyesofruby.com

Podiumkunsten > Eindhoven – Parktheater. Il Trittico van Puccini, door Opera Zuid. 27/11 om 19.30 uur. > Genk – Limburghal. Het laagland. Ronja de Roversdochter, 1/10. > Hasselt – Cultuurcentrum. Luilekkerland. Theater door studenten Toneelacademie en Academie Beeldende Kunsten Maastricht. 2/11 en 9/11. www.ccha.be > Heerlen – Theater Heerlen. Station Zuid (dans). 4/10. > Heerlen – Theater Heerlen. Het Vervolg speelt King Lear, ter gelegenheid van de opening van het vernieuwde theater, 11, 12, 13, 16/10, 20.00 uur. www.hetvervolg.nl > Heerlen – Theater Heerlen. Middag en avond met LSO, met openbare repetities, workshops, ensembles, kinderconcert, etc. Vanaf 15.00 uur. www.parkstadlimburgtheaters.nl > Heerlen – LSO koffieconcert met Julien Dieudegard en Nathan Braude. 21/10, 11.30 uur. www.lso.nl > Heerlen – Theater Heerlen – De

23

Kleine kapitein, jeugd- en familietheater. 7/11, vanaf 13.00 uur. www.parkstadlimburgtheaters.nl > Heerlen – Theater Heerlen – Het Laagland. Ronja de Roversdochter, 26/10. > Kerkrade – Theater. ‘Open top romantiek’, door het LSO, met vader Hubert (zang) en Enrico Delamboye (dirigent), werken van Wagner, Strauss en Tsjaikovski. 26/10, 20.00 uur. www.parkstadlimburgtheaters.nl > Heerlen – Theater Heerlen. Il Trittico van Puccini, door Opera Zuid. 11/12, 19.30 uur. www.parkstadlimburgtheaters.nl > Maastricht – Theater aan het Vrijthof. Het Laagland. Ronja de Roversdochter. 25/10. > Maastricht – Derlon Theater. Mirakels, drieluik door Het Vervolg, Het Laagland en Huis van Bourgondië. 6, 7,8,9,en 10 november. www.hetvervolg.nl > Maastricht - Theater aan het Vrijthof. Muzikale kathedralen, door het LSO. Werken van Jeths en Bruckner. 12/10, 20.15 uur. ‘Open top romantiek’, door het LSO, met vader Hubert (zang) en Enrico Delamboye (dirigent), werken van Wagner, Strauss en Tsjaikovski. 27/10, 20.15 uur. Il Trittico van Puccini door Opera Zuid, 16/11 om 19.30 uur, 18/11 om 14.00 uur. www.theateraanhetvrijthof.nl > Maastricht – Toneelacademie. Setheater met ‘Losse bandjes’. 9/10. www.setheater.nl > Ophoven (B). – Sint Servatiuskerk. Terug naar de 20e eeuw. Werken van Janácek, Holst, Britten en Nees. Door het Van Eyck Ensemble Maaseik. Op 13/10 vanaf 20.00 uur, op 14/10 vanaf 15.00 uur. 0032 89 563471 > Roermond. Sint Christoffelkathedraal. Muzikale kathedralen, door het LSO. Werken van Jeths en Bruckner 14/10, 20.00 uur. > Sittard – Laaglandtheater. Mirakels, drieluik door Het Vervolg, Het Laagland en Huis van Bourgondië. 13 t/m 17 november. www.hetlaagland.nl > Venlo – Maaspoort. Muzikale kathedralen, door het LSO. Werken van Jeths en Bruckner. 11/10, 20.15 uur. www.maaspoort.nl > Venlo – De Maaspoort. Het Laagland. Ronja de Roversdochter, 21/10. > Venray – Schouwburg Venray. Het Laagland. Ronja de Roversdochter, 27/10. > Weert – Munttheater. Mirakels, drieluik door Het Vervolg, Het Laagland en Huis van Bourgondië. 20 en 21 november. www.munttheater.nl > Weert – Munttheater. Het Laagland. Ronja de Roversdochter, 28/10. >Weert – Munttheater. Station Zuid, Sacre du Temps. 9/10. www.munttheater.nl

Diversen > Arcen – Franz Pfanner Huis. Voedsel hier en daar in mondiaal perspectief. T/m 7/10. www.roompot.nl/franzpfannerhuis > Hasselt – Jenevermuseum. De wijze en de dwaas, de alchemist in woord en beeld. Van 16/9 t/m 6/1. www.jenevermuseumhasselt.be > Heerlen – Leiehoes. Euregionale platen, cd, dvd beurs. 7/10. www.sonopromotion.nl > Kerkrade – Industrion – ‘Let’s play.‘ T/m oktober. www.industrion.nl > Maastricht – I-Fabriek. Manifestatie over creatieve industrie in de Sp-

hinxfabriek, Bosschstraat 24. 12/10, van 11 tot 20 uur. www.i-fabriek.nl > Maastricht – Festival Jong! Theater, film, animatie, activiteiten. Theater aan het Vrijthof, 21 t/m 26/10. www.theateraanhetvrijthof.nl > Maastricht – Centre Ceramique. ‘Show me the money’, geschiedenis van het geld. www.centreceramique.nl > Vaals – Obelisk. Os Moddersproak, dialektmuziek, dialektdichters, dialecttoneel. 5/10. Voor tournee zie: www.osmoddersproak.com > Venlo - Limburgs Museum. Zwerkballen, grobbebollen en toverkollen. Expositie over heksen door de eeuwen heen. T/m 31/10. Heksenavond voor jeugd van 6 t/m 14 jaar. Van 18.30-21.30 uur. Breekbaar verleden – Romeins glas in de Lage Landen t/m 14/10. www.limburgsmuseum.nl

[ DUITSLAND ] > Aken – Ludwig Forum. www.ludwigforum.de > Aken – Suermondt-Ludwig Museum. Govaert Flinck, Christus mit dem Kreuz. T/m 2/12. Aachener Wunderkammer t/m 27/1. www.suermondt-ludwig-museum.de > Aken – NAK (Neue Aachener Kunstverein). Actueel werk van Albrecht Schäfer, van 23/9 t/m 11/11. www.neueaachenerkunstverein.de > Berlijn – Hamburger Bahnhof, Museum für Gegenwart. Brice Marden Retrospektive. Schilderijen en tekeningen. T/m 7/10. www.hamburgerbahnhof.de > Dresden – Landesmuseum für Vorgeschichte/Japanische Palais. Die Suche. Tijdloze archeologie uit de woning. Gecureerd door Studio Kernland Maastricht. T/m 6/1/08. www.archsax.sachsen.de > Duisburg – Museum DKM. Gereon Krebber (t/m 28/10), Gianfredo Camesi (2/11/ t/m 24/2). www.stiftung-dkm.de > Düsseldorf – Kunsthalle. www.kunsthalle-duesseldorf.de > Düsseldorf – K20. Hiroshi Sugimoto t/m 06/01/08. K21 Joe Scanlan t/m 5/10. www.kunstsammlung.de > Düsseldorf – Museum Kunstpalast. Bonjour Russland. Franse en Russisiche mesterwerken 1870-1925. Van 15/9 t/m 6/1. www.bonjour-russland.de > Goch – Museum Goch. Aurelia Mihai, 9 september t/m 28 oktober. www.museum-goch-de > Keulen - Museum Ludwig. Balthus, Aufgehobene Zeit. Schilderijen en tekeningen 1932-1960. T/m 4/11 www.museum-ludwig.de > Kleve – Museum Kurhaus. Robert Indiana, t/m 06/01. Rijksmuseum Duitsland, tot einde jaar. www.museumkurhaus.de > Viersen - Schloss Ringenberg, Tim Braden, David Maljkovic en Misha Stroj. T/m 14/10. www.schloss-ringenberg.de > Viersen – Städtische Galerie, ‘Viersen Violett’ van Manuel Franke. Van 21/10 t/m 18/11.

Colofon Uitgever: (in opdracht van de Stichting Zuiderlucht): Bodosz, Stationsplein 27, 6221 BT Maastricht. Telefoon: 0031 43 3510029 Fax: 0031 43 3500636 Email: [email protected] Bankrekening: 93.67.79.675 Hoofdredactie: Wido Smeets. Telefoon: 0031 43 3500591 Mobiel: 0031 653 338905 Email: [email protected] Eindredactie: Emile Hollman. Telefoon: 0031 43 3500592 Mobiel: 0031 646 052505 Email: [email protected] Medewerkers: Benti Banach, Pieter Beek, Jurriaan Benschop (Berlijn), Fons Geraets, Jasper Groen, Lene ter Haar, Guuz Hoogaerts, Meyke Houben, Erik J. de Jong, Xander Karskens, Maaike Lauwaert, Duncan Liefferink, Pascalle Mansvelders, Leentje Mostert, Cyrille Offermans, Erwin Roebroeks, Maaike van Stolk, Leon Verdonschot, Paul Verstappen, Marieke Wiegel (Parijs) Tekstcorrectie: Anna Peeters Fotografie: Romy Finke, Jasper Groen, Vincent van den Hoogen, Chris Keulen, Mark Kuipers, Jacques Peeters, Moniek Wegdam. Beeldbewerking: Picture Improvement Website: Gosi Design Ontwerp: Baer Cornet Vormgeving: Obidesign Commercie en relatiebeheer: Lorraine Witteveen-ter Meulen 0031 630 851148 [email protected] Administratie: Agnes Doughty [email protected] Bladmanagement: Bodosz Maastricht [email protected] Druk: Concentra, Hasselt (B.) Distributie: HabetsXpress Zuiderlucht wordt in een oplage van 23.000 verspreid via theaters, musea, galeries, bibliotheken, (hoge)scholen, universiteiten en andere culturele instellingen. Zuiderlucht verschijnt in de eerste volle week van de maand (m.u.v. juli). Begunstigers van de Stichting Zuiderlucht krijgen het blad voor 55 euro per jaar thuisgestuurd. Aanmelden kan via de site. Zuiderlucht wordt ondersteund door het Fonds BKVB, Brand Cultuur-

[ Italië ]

fonds, SNS Reaalfonds, de Tripoolsteden, de gemeente Venlo en de

> Venetië - Biënnale. t/m 21 november. www.labiennale.org © Uitgeverij Bodosz. Niets uit deze uitgave mag zonder toestemming van de uitgever worden overgenomen of vermenigvuldigd.


1/3

2/3

Zicht. De balie van Zuiderlicht. Daar ligt Zuiderlucht.

Licht. Lu

Vanaf het eerste nummer van de eerste jaargang.

een enk

(Zelf zitten we in onze twintigste). We lézen het blad.

overeen

Nieuwsgierig als we zijn. We vinden er veel in terug

bureau.

van wat ons bezighoudt. In ons werk. De kracht van

Voor ku

vorm, beeld, taal. De grenzen van vorm, beeld, taal.

zuiden d

De hiërarchie van vorm, beeld, taal. De vrijheid van

voorop.

kunst, de gebondenheid van kunst. Het verlangen om

nieuwsg

dingen, gedachten zichtbaar te maken. En inzichtelijk.

ook dat

En invoelbaar. Goed ontworpen, goed verwoord.

Heerlen

Communiceren. In druk, interactief en driedimensio-

Vrijthof

naal. Tweerichtingsverkeer. Op hetzelfde moment.

Vesteda verschil

zuiderlicht | design is communicatie www.zuiderlicht.nl

zuiderlicht www.zuider

zi 24


z u i d e r l u c h t

Recommend Documents