Jaargang 39 Juni 2012 Uitgave van MMV

5

Jaargang 39 Juni 2012 Uitgave van MMV

Hard bewijs dat voeding helpt bij kanker • Gezond, wit goud: asperges • Therapie door genen aan- en uit te zetten • Dikke kinderen zijn niet vet • Streven naar de beste zorg tegen een redelijke prijs • Warmte bij kanker werkt

Colladeen Geavanceerde natuurlijke formule ter ondersteuning van bescherming en verbetering van de conditie van de huid

Bekrompen, Triest,

Colladeen

Wrang

is zo geformuleerd dat het actieve fytonutrienten bevat ter bevordering van de elasticiteit en verbetering van de microcirculatie van de huid, terwijl het bijdraagt tot bescherming van de huid tegen de invloeden van de zon, de belangrijkste oorzaak van veroudering.

“Kruidenvrouwtjes en kwakzalvers hebben het nakijken”, schreef een krant smalend nadat was uitgelekt dat de zogeheten Kunduz-coalitie de btw-vrijstelling voor alternatieve geneeswijzen met ingang van volgend jaar heeft geschrapt. Wie in therapie is bij de chiropractor, een homeopathische behandeling ondergaat, een osteopaat consulteert, een kuur volgt met acupunctuur –vanaf 2013 moet u in één klap 21 procent btw betalen. Uw behandeling is plotseling een vijfde duurder geworden. Als dat met auto’s zou gebeuren of met levensmiddelen, zou de wereld te klein zijn. Nu het ‘slechts’ alternatieve en complementaire geneeswijzen betreft, wordt de maatregel gewoon doorgedrukt zonder dat er een haan naar kraait. Kennelijk is het vrij simpel om ongestraft in deze sector geld te halen. Dat dit geld afkomstig is van patiënten die doorgaans bij de reguliere stand zijn ‘uitgedokterd’ en maar al te vaak de wanhoop nabij zijn, ach een kniesoor die daarover zeurt. De maatregel levert de schatkist 65 miljoen euro op. Dat bedrag zegt iets over de schaal waarop artsen en therapeuten in deze sector worden bezocht. Het zegt ook iets over de resultaten die ze behalen. Als het alleen maar kruidenvrouwtjes en kwakzalvers betrof die gebakken lucht verkopen, zou de patiënt ze meer en meer links laten liggen. Het tegendeel is het geval. Ze kunnen zich verheugen in een toenemende populariteit. Want ook al ontbreekt vaak het wetenschappelijk bewijs van het effect van datgene wat ze doen, de ervaringen van patiënten spreken veelal voor zich.

■ Voor de gevoelige huid ■ Beschermt de huid tegen veroudering ■ Ondersteunt het herstellend vermogen van de huid ■ Beschermt tegen zon en UV straling

PER 2 TABLETTEN PHYTONUTRIËNT

INHOUD

TECHNISCHE SPECIFICATIE

Anthocyanidinen

320mg

Uit extracten van Druivenpit en Blauwe bosbes. Door extracten te gebruiken die 500 x meer geconcentreerde phytonutriënten bevatten dan het oorspronkelijke plantenmateriaal bevat deze formule een van de hoogst geconcentreerde anthocyanidinen.

Groene thee blad

275mg

Als 50mg uit een 5,5 : 1 extract, geleverd door één van werelds beste leveranciers van Groene thee. Daardoor bevat deze hoge kwaliteit de correcte balans van actieve ingrediënten.

Luteïne

6mg

Aanwezig in de pure vrije vorm (voor juiste opname) die chemisch identiek is aan de Luteïne die voorkomt in groen bladige planten.

Zeaxanthine

240mcg

Net als Luteïne aanwezig in haar pure vrije vorm Derma Plus en Colladeen Maximale  Colladeen Sterkte zijn geschikt voor vegetariërs.

Colladeen Maximale Sterkte ■ ■

■

■

■

■

Colladeen bevat maar liefst 160mg anthocyanidinen per tablet uit extracten van Druivenpit en Blauwe bosbes.

Het wonderlijke daarbij is dat reguliere medici net zo goed behandelingen toepassen waarvan het effect nimmer is bewezen. Ervaringsgeneeskunde telt bij hen wel. En zo mag de ene genezer gewoon btw-vrij doorgaan terwijl de ander via de nieuwe btw-heffing de klappen mag opvangen. Alle reden om tijdens de komende verkiezingsstrijd de dames heren politici kritisch te bevragen!

Voor de circulatie Voor het behoud van een sterke vaatwand en een goede vochtbalans. Voor het elastisch en soepel houden van de bloedvaten Bij ondermeer ontsierende aderen, vermoeide benen en voeten, zware benen en koude handen en voeten. Als ondersteuning voor het hart Colladeen bevat veel antioxidanten die zowel in water als vet oplosbaar zijn. Dit maakt het als antioxidant meer geschikt dan vitamine C of E. Als antioxidant Ter bescherming tegen vrije radicalen voor het behoud van gezonde cellen en weefsels en/of ter aanvulling van antioxidanten. Voor de huid Ter bescherming van de huid tegen veroudering en bij verlies aan vitaliteit. Het is goed voor het bindweefsel in de huid en houdt het uiterlijk fris en jeugdig. Voor het bewegingsapparaat Voor het behoud van gezond kraakbeen en soepele spieren, ligamenten en pezen.

Voor informatie zie www.hb08.nl

tel 088-0075700

Hard bewijs dat voeding helpt bij kanker Onderzoeker Joyce Faber toonde wetenschappelijk aan dat voeding werkt bij kanker maar hoe reageert de medische wereld? “Er is een grote rol voor ons weggelegd als het erom gaat de oncologen er met goede klinische studies die op klinische uitkomsten zijn gericht van te overtuigen dat we hier echt iets in handen hebben dat werkt.”

Therapie door genen aan- en uit te zetten

4

6

De relatie tussen voeding en kanker was voor Cornelis Moerman 80 jaar geleden duidelijk, maar heeft pas de laatste decennia in het kankeronderzoek interesse opgewekt. Nu zit dus ook de epigenetica op dit spoor. Van essentieel belang daarbij is dat genen kunnen worden in- of uitgeschakeld. Vandaar dat epigenetica de mogelijkheid biedt tot therapie.

Gezond, wit goud: asperges In asperges bevinden zich volop antioxidanten, waaronder glutathione. Dat is een van de krachtigste lichaamseigen antioxidanten die met name de vrije radicalen aanpakt. Het eten van asperges kan een goede manier zijn om het tekort aan glutathion aan te vullen bij ouderdom, maar ook bij ziekten waardoor een tekort is ontstaan zoals bij kanker.

Dikke kinderen zijn niet vet Hoewel we al meer dan vijftien jaar weten dat de jeugd steeds dikker wordt, wordt het probleem alleen maar erger. Het keren van de naderende obesitasgolf lijkt vrijwel onmogelijk. De oplossing zal vooral van de ouders zelf moeten komen. “Wees streng”, zegt de publiciste Inger Boxsem. Zij schreef een boek over kinderen met obesitas onder de titel ‘Vet!’

Warmte bij kanker werkt Op energie gebaseerde kankertherapieën zijn sterk in opkomst. De resultaten zijn tot nu toe veelbelovend. Een van de grote voordelen is dat ze nauwelijks belastend zijn voor de patiënt. De eerste aflevering van een serie: Waarom hyperthermie voor de behandeling van alle tumoren het overwegen waard is.

9

10

14

Cor van Groningen eindredacteur Uitzicht

mail [email protected]

3

Joyce Faber: ‘Voedingsondersteuning integraal onderdeel ziektemanagement’

‘Ondersteunende rol voeding bij de behandeling kanker’ Mensen met kanker kunnen baat hebben bij ondersteuning met een specifieke medische voeding. Daarom zou voedingsondersteuning een integraal onderdeel moeten worden van het ‘ziektemanagement’. Dat stelt Joyce Faber in haar proefschrift ‘Immunological perspectives on nutritional support during cancer’ waarop zij onlangs promoveerde aan de Universiteit Utrecht. Tekst: Petra Pronk Foto’s: Leonard Davids

B

ij de ontwikkeling van kanker spelen verschillende factoren een rol. Niet alleen erfelijke factoren en factoren die te maken hebben met levensstijl, maar ook veroudering speelt een belangrijke rol bij het ontstaan van kanker. Kanker heeft invloed op veel processen in het lichaam en er zijn allerlei zaken die het verloop en de prognose van de ziekte beïnvloeden, zoals het type en stadium van de tumor, individuele persoonskenmerken, antikanker behandelingen en het optreden van ondervoeding.

Ondervoeding

De relatie tussen voeding en kanker is een onderzoeksgebied dat volop in de belangstelling staat, zowel in Nederland als wereldwijd. Het onderzoek van Joyce Faber focust voornamelijk op de mogelijkheden van voeding als ondersteuning bij kanker. Veel kankerpatiënten hebben namelijk te maken met ondervoeding. Wereldwijd krijgt zo’n 30 tot 90 procent van de patiënten tijdens hun ziekte te maken met een vorm van ondervoeding. Er is dan sprake van voortschrijdend gewichtsverlies, anorexia, verlies van spier- en vetweefsel, spierzwakte en vermoeidheid. Dat kan leiden tot een chronische staat van ontsteking en in een verlaagde reactiviteit van het immuunsysteem. Samen kunnen deze factoren leiden tot progressie van de ziekte, een verhoogde kans op infecties en andere complicaties en een minder optimale behandeling. Daarom is het essentieel dat gebruik wordt gemaakt van een multidisciplinaire aanpak waarin voedingsondersteuning een belangrijke rol speelt.

4

Samenhang

Het onderzoek van Faber is onderdeel van een al langer lopend onderzoek naar het effect van voedingsondersteuning bij kanker. Joyce Faber: “Een eerste belangrijke stap is daarbij het identificeren van patiënten die mogelijk baat zouden kunnen hebben bij voedingsondersteuning door middel van een routine screening door een diëtist. Vervolgens kan deze ondersteuning worden gegeven, afgestemd op de individuele behoeften van de patiënt, de medische conditie en de huidige en te verwachten bijwerkingen van de behandeling. Een standaard medische voeding met voldoende hoeveelheden eiwit en energie kan leiden tot een verhoging van de voedingsinname en een stabilisering van gewichtsverlies. Daarnaast kunnen, door de toevoeging van specifieke ingrediënten, elk met hun eigen kenmerken, ook specifieke doelen worden bereikt." Het team rond Joyce Faber ontwikkelde een specifiek voedingsconcept voor kankerpatiënten. Dit concept bevat hoge concentraties eiwit en leucine en is bovendien verrijkt met een visolie-emulsie (EPA en DHA) en een specifieke mix van prebiotische oligosacchariden. Dit concept is ontwikkeld om complicaties te verminderen, ontstekingsprocessen te helpen remmen, het immuunsysteem te ondersteunen en spiermassa en -functie te behouden. Om inzicht te krijgen in de effectiviteit van het voedingsconcept zijn zowel pre-klinische als klinische studies uitgevoerd.

Verbeterde immuunreacties

In tumordragende muizen kon worden aangetoond dat interventie met de specifieke voedingscombinatie leidde tot verbe-

terde immuunreacties en een verlaagde ontstekingsstaat. In een ander model met muizen met een door chemotherapie onderdrukt immuunsysteem werd gekeken naar de weerstand tegen een infectie met een relevante levende ziekteverwekker. De interventie met het voedingsconcept verlaagde het aantal en de ernst van de infectie met de bacterie Pseudomonas aeruginosa. Vervolgens werden klinische studies opgezet met kleine onderzoeksgroepen van gezonde vrijwilligers en kankerpatiënten die het voedingsconcept gedurende een korte periode toegediend kregen als onderdeel van een medische voeding. “In deze studies verhoogde de interventie met de medische voeding de inbouw en daarmee de effectiviteit van het vetzuur EPA in immuuncellen al binnen een week. Dit zou belangrijk kunnen zijn voor kankerpatiënten die een behandeling starten kort na het moment van diagnose. In kankerpatiënten met gewichtsverlies verbeterde het voedingsconcept bovendien de synthese van eiwit in de spieren en in patiënten met slokdarmkanker waren serumwaardes van prostaglandine E2 (een belangrijke ontstekingsmarker) in de interventiegroep aanzienlijk verlaagd. Na de korte interventie met het voedingsconcept was het lichaamsgewicht van deze patiënten toegenomen en de mate van functioneren in het dagelijks leven verbeterd.”

‘Betere vooruitzichten’

Uit het onderzoek blijkt duidelijk dat voedingsondersteuning een grote rol kan spelen bij de behandeling van mensen met kanker. Joyce Faber: “Het is een utopie om te denken dat je kanker alleen met voeding kunt genezen, maar voeding kan

wel een ondersteunende rol vervullen bij de behandeling met als doel gewichtsverlies tegen te gaan, complicaties te verminderen en om een optimale behandeling mogelijk te maken. Voor de patiënten kan dit leiden tot een verbeterde kwaliteit van leven en betere vooruitzichten.” Al met al genoeg reden om voeding in het behandelplaatje te betrekken, vindt Joyce Faber. Maar niet iedereen deelt die mening. Ondanks alle onderzoeken die er inmiddels zijn verschenen naar de relatie tussen voeding en kanker, valt de acceptatie in de medische wereld nog tegen. “Er is een grote rol voor ons weggelegd als het erom gaat de oncologen er met goede klinische studies die op klinische uitkomsten zijn gericht van te overtuigen dat we hier echt iets in handen hebben dat werkt”, zegt Joyce Faber.

Conclusie en verder onderzoek

Faber concludeert dat interventie met een specifieke medische voeding een nieuwe mogelijkheid zou kunnen zijn voor toepassing bij kankerpatiënten als een integraal onderdeel van het ‘ziektemanagement’, om zo de optimale ondersteuning te bieden aan patiënten tijdens de behandeling. “Verder onderzoek is echter erg belangrijk om de mogelijke effecten van het voedingsconcept te onderzoeken en te valideren in verschillende kankersoorten en stadia van de ziekte. Hierbij zal gekeken moeten worden naar klinisch relevante parameters om zo een krachtige strategie te ontwikkelen die leidt tot voordelen voor de patiënt", aldus de promovenda.

5

Aan- en uitzetten van genen sleutel tot groot geheim Zwangere vrouwen die in 1944 zwaar te lijden hadden onder de hongerwinter, kregen kleinere baby’s dan normaal. Hoewel deze baby’s opgroeiden in betrekkelijke welvaart, kregen ook zij weer kinderen die aan de kleine kant waren. Voor wetenschappers was dat een opmerkelijk verschijnsel. Blijkbaar werkten de effecten van slechte voeding op de Nederlandse moeders door tot in hun kleinkinderen. Tekst: Dr. Hans Stoop

Wat Moerman 80 jaar geleden ontdekte, nu nieuwe onderzoeksrichting in epigenetica

N

u de kennis op DNA-gebied explosief is toegenomen, wordt de vraag steeds spannender hoe het kon dat de voeding van de moeders leidde tot veranderingen in de erfelijkheid. Vast staat dat voeding géén effect heeft op de DNA-volgorde in de geslachtscellen. Het veroorzaakt dus geen veranderingen in het erfelijk materiaal. Waar heeft voeding dan wel effect op?

Aan- en uitzetten

In het geval van de Nederlandse moeders is het waarschijnlijk dat er op genniveau iets mis ging. Dat zit zo. In ons lichaam bevinden zich honderden verschillende soorten cellen met allemaal dezelfde erfelijke eigenschappen (het DNA met hierin de genen). Die cellen ontwikkelen zich tot een eigenheid. De kenmerken van een volwassen zenuwcel zijn bijvoorbeeld heel anders dan die van een levercel. Om cellen zich te laten specialiseren en ze vervolgens te laten organiseren tot organen die weer een specifieke functie bezitten, is het noodzakelijk om een deel van de aanwezige genen ‘uit’ of juist ‘niet uit’ te schakelen. Terwijl de cellen zich ontwikkelen, wordt hun lot dus bepaald door het selectief ‘uitzetten’ van genen. Dit selectief uitzetten gebeurt via een proces dat DNA-methylering heet. Dat proces kan worden verstoord door slechte voeding. Vandaar dat het bij die moeders in de hongerwinter nogal eens mis ging. Hun cellen waren kennelijk niet in staat om de juiste methyleringspatronen te ontwikkelen voor hun kinderen. Deze onjuiste patronen bleven ook in de volgende generatie in stand. Dit proces van het niet uitzetten en wel uitzetten van de genen speelt ook een

belangrijke rol bij het ontstaan van kanker. Onze genen regelen de groei van cellen. Wanneer het niet lukt om bepaalde genen ‘uit’ te zetten, kan dit gevaarlijke gevolgen hebben. Als genen die zorgen voor de celdeling niet worden uitgeschakeld, blijft de cel zich vermenigvuldigen. Zo ook voor genen die de ontsporing van de cel moeten remmen. Worden deze genen uitgezet, dan kan de cel zich gaan ontwikkelen als kankercel.

B12 en zink

De tak van wetenschap die zich met dit onderwerp bezighoudt, wordt epigenetica genoemd. Zij bestudeert de veranderingen in de werking van onze genen die niet het gevolg zijn van veranderingen in de DNA-volgorde (DNA mutaties). Deze wetenschap slaat een brug tussen nature (de natuurlijke aanleg) en nurture (de opvoedings- en omgevingsfactoren).

Proces ook van groot belang bij ontstaan kanker

De epigenetica bestaat als zodanig nog maar een jaar of tien. Momenteel richt het onderzoek zich onder andere op de vraag of datgene wat we eten, van invloed is op de hierboven omschreven epigenetische processen bij belangrijke genen, zoals bijvoorbeeld genen die betrokken zijn bij kanker. Vast staat dat bij

het proces van uitschakelen van de genen de aminozuren methionine, betaïne en choline van cruciaal belang zijn. Ook foliumzuur speelt een rol (zie afb. 1). Om het totale proces goed te laten verlopen, zijn onder andere vitamine B12 en het mineraal zink onontbeerlijk. Studies met knaagdieren lieten zien dat bij tekorten negatieve effecten kunnen optreden. Onderzoekers beginnen steeds beter te begrijpen hoe onze voeding ingrijpt op DNA-niveau. Het DNA in de kern van een lichaamscel wordt omsloten door celvloeistof met hieromheen een celmembraan, een soort vliesje. In de celmembraan bevinden zich minuscule poortjes waardoor bepaalde moleculen zowel de cel in als uit kunnen. Ook bevinden zich op de celmembraan receptoren (zeg maar: ontvangers) die signalen van andere moleculen oppikken. Hier voltrekt zich een proces met vergaande consequenties. Vandaar dat wel is gezegd dat het echte brein van de cel het membraan is. Het activeren of juist het uitschakelen van een gen wordt in feite bepaald door een van de vele invloeden uit de omgeving van het lichaam. Vooral in de eerste levensfasen is dit mechanisme uiterst gevoelig.

Beste medicijn

Deze nieuwe ontdekkingen in de epigenetica zetten het idee dat ziekte voortkomt uit goede of slechte genen in een ander daglicht. Ze wijzen op het effect van de verbinding tussen een levend organisme en zijn omgeving. Goede voeding, schoon water en schone lucht, goede sociale contacten en een steeds veranderende, stimulerende leefomgeving zouden wel eens het beste medicijn van alles kunnen zijn. We weten vanuit het verleden dat de grootste successen Lees verder op pagina 8 > De epigenetica ontdekt steeds meer ‘je bent wat je eet’.

6

7

Nutriënten uit het voedsel worden via een bepaalde route omgezet in methylgroepen Een gezonde darmflora is niet alleen van belang voor onze spijsvertering, maar ook voor ons afweeren uiteindelijk aan het DNA geplaatst. systeem. Dankzij deze vrij recente wetenschappelijke ontdekking is er tegenwoordig veel aandacht Hierbij zijn vele ‘spelers’betrokken, zoals deze cartoon duidelijk maakt.

De aspergeplant behoort tot het geslacht van de Asparagus. De asperges zoals wij die kennen en die tot eind juni geoogst worden, zijn de jonge scheuten van de aspergeplant. De Latijnse naam is Asparagus officinalis. Officinalis verwijst naar de geneeskrachtige werking van de scheuten, waarom ze al heel lang geleden bekend waren. Asperges zijn opgenomen in de Moermanvoedingswijze. Tekst: Dr. Hans Stoop

voor goed functionerende darmen, zo meldde dr. Hans Stoop in het vorige nummer. In dit vervolg

richt hij zich op de praktische toepassing van de verworven inzichten en geeft hij adviezen hoe we zelf onze darmflora gunstig kunnen beïnvloeden. Aanraders: Biogarde, kefir, karnemelk en synbiotica.

Asperges, het gezonde witte goud in de bestrijding van ziekten behaald zijn door het aanleggen van riolering, betere hygiëne en betere behuizing. Goede voeding kan een hele grote bijdrage leveren om ook kanker te voorkomen en zelfs te overwinnen. Inmiddels is een grootschalige studie met de naam EPIC gestart, die zich richt op de relatie tussen voeding en kanker. Door een half miljoen mensen uit tien Europese landen te volgen, kan EPIC aan het licht brengen welke stoffen in onze voeding verantwoordelijk zijn voor het in (aan)- en uitschakelen van genen die bepalend zijn bij de vorming van tumoren. In de wetenschappelijke literatuur is al een beperkt aantal publicaties beschikbaar. Eén studie laat een verband zien tussen maagkanker, het activeren van een belangrijk gen en het drinken van groene thee en het eten van kruisbloemige groentes. Een andere studie heeft aangetoond dat er een relatie is tussen alcoholconsumptie en het activeren (het weer aanzetten) van genen die betrokken zijn bij darmkanker. Uit onderzoek blijkt verder dat het gen dat een rol speelt bij hoofd- en halskanker, sterk wordt aangejaagd” als de voeding weinig foliumzuur bevat. Wie goed functionerende genen wil, moet vooral veel voedsel tot zich nemen waar voldoende bouwstenen voor methylering in zitten. Zoals we zagen, zijn bij het proces van het in- en uitschakelen van de genen de aminozuren methionine, betaïne en choline betrokken, alsmede foliumzuur. Bladgroentes, erwten, boontjes, zonnebloempitten, citrusvruchten en lever zijn rijke bronnen van foliumzuur, net als meergranenbrood en ontbijtgranen. Choline vind je vooral in eieren, sla, en lever. Om de inname van methionine te verhogen zijn spinazie, knoflook, paranoten en kidney bonen aanraders. Ook vitamine B12 en zink zijn van belang. Vitamine B12 zit in vis,

8

vlees, melk en eieren. Voor zink kun je het beste oesters, paranoten en eigeel nuttigen. Zij bevatten het meeste zink. Walnoten, hazelnoten, krenten, vijgen, zalm, kokosnoten en passievruchten bevatten eveneens veel zink.

Omkeerbare veranderingen

De relatie tussen voeding en kanker was voor Moerman 80 jaar geleden duidelijk, maar heeft pas de laatste decennia in het kankeronderzoek interesse opgewekt. Nu zit dus ook de epigenetica op dit spoor. Van essentieel belang is dat epigenetische veranderingen omkeerbaar zijn. Genen kunnen alsnog worden in- of uitgeschakeld. Vandaar dat epigenetica de mogelijkheid biedt tot therapie. Dieet en andere invloeden vanuit de

omgeving kunnen het niveau van de epigenetische veranderingen beïnvloeden. Hierdoor is het te verklaren dat er een verband is gevonden tussen leefstijl en het risico voor ziekten. Daarbij heeft epigenetische regulatie zich getoond als een fundamentele route bij een aantal ziekten en in het bijzonder bepaalde maligniteiten (kwaadaardige ziekten). Toenemend bewijs suggereert dat blootstelling aan de omgeving waarin wij leven een rol speelt bij de ziekten op latere leeftijd. Epigenetica levert een plausibele link tussen de omgevingsinvloeden en het risico op bepaalde ziekten. Het verklaart ook hoe het risico op een bepaalde aandoening doorgegeven wordt aan verschillende generaties, zoals indertijd bij de ‘hongermoeders’.

Een studie heeft aangetoond dat er een relatie is tussen alcoholconsumptie en het activeren (het weer aanzetten) van genen die betrokken zijn bij darmkanker.

De eerste tekenen die er op wijzen dat er asperges gegeten werden dateert al van rond 2759 v. Chr. In Nederland worden sinds de negentiende eeuw op grote schaal asperges geteeld. Rond mijn geboorte- en woonplaats Bergen op Zoom ligt nog het oudste bestaande gebied voor asperges. Het belangrijkste gebied op dit moment is Noord-Limburg.

de manier zijn om het tekort aan glutathion aan te vullen bij ouderdom, maar ook bij ziekten waardoor een tekort is ontstaan zoals bij kanker.

Asperges zijn een rijke bron van foliumzuur (folaat) dat belangrijk is voor hart en bloedvaten, voor een goede celdeling maar ook nauw betrokken is bij de methylering (epigenetische processen), waardoor de juiste genen aan- en/of uitgezet worden. Hoe verser hoe beter Asperges kunnen een foliumzuurdeficiëntie, dat te maken kan We kennen de groene en de witte asperge. De groene scheuten hebben met geboortedefecten zoals spina bifida (open ruggehebben de zon gezien doordat ze boven de grond groeien, de tje), voorkomen. witte hebben hun kleur te danken aan het feit dat ze onder de De asperge is tevens een goede bron van vitamine K die nodig grond groeien.Een nuttige richtlijn is dat je aan de kleur kunt is om onze botten sterk te houden en er zien hoe heilzaam groente en fruit zijn. voor zorgt dat calcium niet in onze weefHoe dieper de kleur, des te gezonder het voedingsmiddel waarschijnlijk is. Hoe Het eten van asperges sel wordt opgeslagen. De vezels en de eiwitten in de asperge zijn gunstig voor een meer licht een blad opvangt des te meer kan een goede juiste bloedsuikerspiegel en voor een goepigmenten en antioxidanten het nodig de spijsvertering, waarbij ze een bijdrage heeft om de energiestroom te hanteren en manier zijn om het leveren aan het voorkomen van obstipatie. des te donkerder de kleur wordt. Ook hier geldt: hoe verser hoe beter. En dat kun je tekort aan glutathion controleren door twee scheuten tegen elInuline kaar te wrijven. Hoor je een piepend (tjirEen van de koolhydraten in de asperge aan te vullen pend) geluid dan zijn ze vers. Eten kun je is inuline. Inuline is voor de plant een ze zowel rauw als gekookt. reservestof die tevens aan de plant bescherming kan bieden tegen bevriezing. Zoals alle groente en fruit bevatten de Inuline wordt niet opgenomen in de caloriearme asperges naast koolhydraten, eiwitten, vetten en dunne darm, maar wordt afgebroken in de dikke darm en stivezels ook vitamines, mineralen en fytochemische bestanddemuleert hierbij de groei van bifidus bacteriën en lactobacillen, len. Fytochemische stoffen (fytonutriënten) bepalen de kleur en dé bacteriën die met name de opnamen van nutriënten verde kenmerkende eigenschappen van het fruit en de groente. beteren en de kans op allergieën en dikke darmkanker verHet zijn tevens de stoffen (o.a. salvestrolen, saponinen en flavo- minderen. noïden) die de plant in staat stellen zich te verdedigen tegen Asperges stimuleren de nieren en de lever met name door het aanvallers. Vandaar dat groente en fruit die niet behandeld zijn aminozuur asparagine en het al eerder genoemde glutathion. met o.a. pesticiden een hoger gehalte hebben aan deze stoffen. Daardoor heeft het een gunstige werking op leverstoornissen, Een gunstige bijkomstigheid is dat asperges het minst getroffen reuma en jicht en zijn ze vochtafdrijvend. Voor diabetespaworden door pesticiden. De zelfbescherming beperkt zich niet tiënten kan de asperge een gunstige werking hebben doordat alleen ten gunste voor de plant, maar het zijn ook de stoffen die het de insuline status verbetert. voor de consument een belangrijke rol spelen bij het remmen van ontstekingen en bij de verdediging tegen kanker. Asperges voorkomen een verhoging van bijnierschorshormonen en hebben een remmende invloed op de groei van kanVolop antioxydanten kercellen. Echter niet zo sterk als knoflook, prei en uien. ZoIn de asperge bevinden zich volop antioxidanten zoals glutaals bekend onderdrukken de meeste chemotherapeutica die thion, vitamine C, vitamine A, vitamine E en selenium. De ingezet worden om kanker te behandelen, het immuunsygunstige effecten van vitamine A, C, E en van selenium zijn steem. Ze zijn giftig en veroorzaken een verscheidenheid aan bekend, maar glutathion wil ik nog even wat aandacht geven. bijwerkingen. Immuunversterkers uit het plantenrijk worden Het is een van de krachtigste lichaamseigen antioxidanten die vaak ingezet als ondersteuning of als aanvullende therapie met name de vrije radicalen aanpakt die voor veroudering om de bijwerkingen te verminderen en de gezondheid weer te zorgen, en de lever helpt om allerlei schadelijke stoffen te herstellen. Eerder heeft u kunnen lezen waarom de asperge verwijderen uit het bloed. Het eten van asperges kan een goe- hier een belangrijke rol bij kan spelen.

9

Aanpak van overgewicht bij kinderen moet vooral van ouders komen

Dik is niet vet In Amsterdam werd enige tijd geleden het idee geopperd om rond middelbare scholen een snack-

Adviezen van diëtisten aan ouders

verbod in te stellen. De wereld was te klein. Overdreven en betuttelend, luidde de teneur van de reacties. Wie niet naar hun mening werd gevraagd, waren de moeders die dagelijks strijden tegen overgewicht van hun kroost. Ze moeten vaak een waar gevecht aangaan, zo blijkt uit ‘Vet’, een nieuw boek over kinderen en obesitas. Tekst: Jan van Klinken Foto’s: Wout Jan Balhuizen

S

noepverpakkingen, snackbakjes, colablikken, plastic flessen en patatzakken. De pleinen van scholen voor voortgezet onderwijs liggen er na de pauzes mee bezaaid. Naburige supermarkten en snackbars zijn geplunderd en de restanten blijven buiten achter. De van huis uit meegebrachte boterhammen verdwijnen doorgaans in de prullenbak. Wie denkt dat dit beeld te zwartgallig is, moet maar eens met conciërges in gesprek gaan.

te ontkennen. De rapporten hierover zijn glashelder. Hoewel we al meer dan vijftien jaar weten dat de jeugd steeds dikker wordt, wordt het probleem alleen maar erger. Diëtisten, artsen, psychologen, bewegingstherapeuten en beleidsmakers breken zich het hoofd over een effectieve aanpak, maar tot nu toe lijkt de naderende obesitasgolf niet te keren. De oplossing zal vooral van de ouders

Advies

Kromme conclusie

De gevolgen van de dagelijkse schranspartijen zijn ingrijpend. Onderzoeken voorspellen dat de opgroeiende generatie heel veel last gaat krijgen van complicaties vanwege overgewicht. Toch was er een tijdje terug een internationale studie waaruit sommige media de conclusie trokken dat het in Nederland best nog wel meeviel. Vergeleken met andere landen deed onze jeugd het nog zo slecht niet. Een nogal kromme gevolgtrekking. De conclusie was eigenlijk: in andere landen is het nóg erger. Maar bij ons is het ook erg. Dat valt domweg niet

van kinderarts: rust, reinheid, regelmaat zelf moeten komen. “Wees streng”, zegt de publiciste Inger Boxsem. Zij schreef een boek over kinderen met obesitas onder de titel ‘Vet!’ De titel is een knipoog naar een modewoord onder jongeren: vet gaaf, vet cool, een vette auto. Maar zo vet is overgewicht niet. Dat blijkt wel uit de interviews in het boek met kinderen zelf, hun ouders, artsen en andere betrokkenen.

In de bloei

Het is al met al geen opwekkend beeld. Kinderarts Olga van de Baan zegt zich hele grote zorgen te maken. Ze heeft al 12-jarigen meegemaakt met diabetes type-2. Zelfs als het nog 30 jaar duurt voordat zo iemand complicaties krijgt, is hij pas 42. “Ik vrees”, zegt ze in het boek,

“dat we ons met z'n allen heel erg verkijken op wat dat gaat betekenen. Voor de mensen zelf betekent het dat ze in de bloei van hun leven mogelijk ernstige gezondheidsklachten hebben die hun privéleven én hun arbeidzame leven kunnen beïnvloeden. De kosten en de belasting van de gezondheidszorg zullen toenemen en wat denk je dat het betekent voor bijvoorbeeld de arbeidsparticipatie? Die mensen vallen uit en als ik het goed begrepen heb, zijn die mensen in de toekomst heel hard nodig.” De Belgische hoogleraar ontwikkelingspsychologie Caroline Braet weet zelf als moeder hoe moeilijk het is om de rug recht te houden, maar het kan wél. Hoewel overgewicht in haar familie niet voorkomt en de kans genetisch gezien heel klein is, is ze toch heel streng. Cola kopen doet ze bijvoorbeeld nooit. “Je krijgt gaatjes in je tanden, je eetlust verdwijnt. Op een terras mag mijn kind kiezen wat het wil, maar het hoort niet in huis. Chips is misschien iets voor in het weekend, maar door de week moet je het niet kopen. Ik vind niet dat ijsjes in een ijskast horen.” Op een zelfde manier moeten kinderen van het beeldscherm worden weggehouden. Een kwestie van discipline.

Olga van der Baan: “Langer dan 2 uur per dag heeft effect op het gewicht. Ik hoor van kinderen die er 4 uur, 6 uur, 8 uur achter doorbrengen. Er zijn gezinnen waar 's ochtends de televisie aangaat en de hele dag aanblijft, waar kinderen computers op hun kamer hebben die soms ook nog aanstaan als ze naar bed gaan. Dat is niet goed. We kennen uit onderzoek de relatie tussen slaap en obesitas. We slapen allemaal te weinig. Dat zou voor kinderen nog wel eens sterker kunnen gelden dan voor volwassenen. Rust, reinheid en regelmaat.” Het zijn ouderwetse termen maar ze onderstrepen nog maar eens hoe waar het is wat we met z’n allen steeds vaker ontdekken: vroeger waren ze zo gek nog niet.

•Ontbijt met echt brood. Een boterham kun je elke dag anders beleggen. Cornflakes met melk is elke dag cornflakes met melk. Kinderen hebben een scala aan voedingsstoffen nodig. • Geef fruit en water mee als tussendoortje op school. Als je water kiest, scheelt dat 1700 kg calorieën per maand. Een hele dag eten. • Wees standvastig. Voeding is opvoeding en veel ouders zijn te toegeeflijk. Waarom krijgt een kind een zákje snoep? Vroeger kreeg je één snoepje. Kinderen krijgen te veel vrijheid in de keuze van hun voeding, zonder dat ze hiervoor voldoende kennis bezitten. • Geef tieners die uit school komen fruit of desnoods een boterham. Maar laat het bij één en zeg: kijk maar of je over een half uur nog trek hebt. • Vraag: Wat voor groenten wil je eten, in plaats van: Wat wil je eten? Een kind wil pizza of patat of kip met appelmoes; altijd eten met weinig voedingswaarde. • Beweeg, beweeg, beweeg. Geef het goede voorbeeld. Je kunt niet van je kinderen verlangen dat ze een uur buiten spelen als je zelf altijd op de bank zit. Kinderen moeten elke dag minimaal 1 uur buiten spelen of fietsen en twee keer per week intensief sporten. • Niet diëten! Kinderen zijn in de groei en hebben voedingsstoffen nodig. De meeste diëten hebben weinig calorieën en dat is voor kinderen helemaal niet goed. • Gebruik geen lightproducten. Er worden zoetstoffen voor gebruikt waarvan we het effect op het lichaam niet kennen. De zoetstoffen die eindigen op -ol (xylitol, manitol en sorbitol) leveren ook nog eens calorieën. Bovendien blijf je honger houden bij lightproducten. • Eet geen toetje. Het is een extraatje dat de meeste kinderen niet nodig hebben. Sterker nog: het kan schaden. • Niet laat naar bed. Als je te laat naar bed gaat, loop je grote kans op overgewicht. Het is simpel: hoe langer je de dag maakt, hoe groter de kans dat je 's avonds nog iets gaat eten. n  .a.v. Vet! Kinderen over obesitas: Hoe kom je eraan en kom je er vanaf? Inger Boxsem; 224 pagina's; Kosmos Uitgevers; ISBN 978 90 215 5027 5; € 21,95.

Caroline Breat

10

11

Gezonde coaching voor aanstaande ouders Met gezonde voeding kun je niet vroeg genoeg beginnen. Vanuit die gedachte heeft Erasmus MC het zelfhulpprogramma Slimmer Zwanger ontwikkeld. Dit programma richt zich op voeding en leefstijl voor vrouw én man, vóór en tijdens de zwangerschap.

D

at is geen overbodige luxe, want ongeveer 80% van de aanstaande ouders heeft een ongezond voedingspatroon of houdt er een ongezonde leefstijl op na. Dat is niet goed voor de eigen gezondheid, vruchtbaarheid, zwangerschap en het kind. Uit wetenschappelijk onderzoek blijkt dat ongezonde voedings- en leefstijlgewoonten van vrouwen en mannen met een kinderwens, bijdragen aan een kleinere kans op zwangerschap. Ongezonde gewoonten van de vrouw dragen ook bij aan een slechtere groei van het kind tijdens de zwangerschap, een hogere kans op aangeboren aandoeningen en meer problemen rondom de bevalling. Inmiddels is ook bekend dat een slechtere groei van het kind in de zwangerschap gevolgen heeft voor de gezondheid later. Reden genoeg dus om daar iets aan te doen.

Coachingsprogramma

De meeste mensen vinden het echter vrij moeilijk om op eigen kracht hun ongezonde gewoonten te veranderen. Om die reden is Slimmer Zwanger ontwikkeld: een coachingsprogramma voor aanstaande ouders. Het doel is de kans op zwangerschap te vergroten, de problemen tijdens de zwan-

gerschap te verminderen en ook de kansen op een normale bevalling en het krijgen van een gezond kind te vergroten. Het programma bestaat uit verschillende onderdelen. Om te beginnen een screening via de website op de mobiele telefoon of computer. De vragen hebben betrekking op leeftijd, body mass index (gewicht en lengte) en voeding- en leefstijgewoonten. Aan de hand van deze informatie wordt een persoonlijke risicoscore berekend. Vervolgens wordt er een coachingsprogramma opgesteld om de ongezonde gewoonten te verbeteren en de gezonde gewoonten te ondersteunen. Hierbij wordt gebruikgemaakt van sms en e-mail op de mobiele telefoon. Na de eerste screening aan het begin van het coachingstraject vinden er nog vier dezelfde screeningen plaats, elke keer na zes weken. Het werken met moderne communicatiemiddelen zorgt ervoor dat iemand het programma in zijn of haar eigen tijd kan volgen en vanaf elke plek. Dat maakt dat het contact weinig tijd kost en dat is in deze moderne tijd een groot voordeel. Achmea verzekeraars, zoals Zilveren Kruis, Avero, Agis, Interpolis en FBTO, vergoeden het abonnement.

Lachen is gezond Humor is het beste medicijn, hoor je wel eens. Een dooddoener? Toch niet! Uit een Noorse studie blijkt dat mensen met een goed gevoel voor humor twee keer zoveel kans hadden om zeven jaar later nog in leven te zijn. De soort humor maakt daarbij niet uit. Schuddebuiken van het lachen of gierend over de grond rollen is ook al niet nodig. “Een schittering in de ogen kan al volstaan”, noteerde onderzoeker Sven Svebak van de Noorse University of Science and Technology.

12

Lachen verlengt je leven doordat het een beetje lijkt op sporten: het traint de buikspieren en verbrandt zo’n 40 calorieën in ongeveer tien minuten. Een goede buiklach versterkt ook je immuniteit en de cellen die ziektes bevechten. Tegelijk vermindert lachen je stressniveau én het stresshormoon cortisol in je bloed. Eerder onderzoek toonde ook al aan dat lachen de bloedstroom met vijftien procent verhoogt en de bloedsuikerspiegel lager en stabieler houdt. En niet onbelangrijk: samen lachen smeedt ook relaties en helpt vriendschappen onderhouden, vermindert angsten en maakt dat je beter met de moeilijkheden in het leven omgaat. (bron: HappyNews.nl)

Kruiden natuurlijke heelmeesters

Informatie: Marry Foelkel Tekst: Petra Pronk

Waterkers: een grote schoonmaker

E

en van de eerste planten die je in het voorjaar kunt plukken en eten, is waterkers. Deze plant houdt van schoon water en heeft zelf ook een zuiverende functie omdat hij zich bindt aan afvalstoffen. Als onderdeel van het oerdieet is de waterkers ‘oergezond’. De Latijnse naam van waterkers is nasturtium officinale. Nasus betekent neus en tortio pijniging. Dit komt door de sterke mosterdgeur die de plant verspreidt. Officinale komt van officina, wat apotheek betekent. Meer bekende namen zijn waterporselein of beeksalade. Zoals de naam al aangeeft groeit hij alleen op vochtige plekken, in schoon stromend water. Waterkers behoort tot de familie van de kruisbloemigen. Het lijkt op tuinkers, maar dan een stuk sterker. Het is decoratief en kan vanaf begin april geoogst worden. “Waterkers is een tussenvorm tussen een zee- en een landplant”, zegt Marry. “Het is een echte pioniersplant, een van de eerste die het land op is gekropen. Evolutionair gezien maakt hij deel uit van het Genesisdieet. Dat is hetzelfde als het paleolithisch dieet of het paradijsdieet. Hoe je het ook noemt, die diëten komen op hetzelfde neer: een voedingspatroon dat teruggaat op de oude steentijd. De landbouw was nog niet uitgevonden, dus mensen voedden zich met wat er voorhanden was in de natuur: bessen, noten en planten. Mensen wisten in die tijd heel goed waar ze hun voedingsstoffen vandaan moesten halen.”

Oergezond

Waterkers zit dan ook boordevol gezonde stoffen. Van alle kruisbloemigen bevat

waterkers de meeste mineralen en sporen. Alle oerbouwstoffen zitten er in veelvoud in. In een ons waterkers zit volgens Marry net zoveel vitamine C als in 8 kroppen sla. Aangezien niemand 8 kroppen sla weg krijgt is waterkerks een perfecte groente om aan je vitamine te komen. Waterkers is ook een bron van ontelbare sporen en mineralen zoals spirulina en chlorella en fungeert dan ook als een grote schoonmaker in het lichaam. Waterkers is een probaat middel bij chronische vermoeidheid, omdat het een geweldige boost geeft aan je energiehuishouding. Daarnaast bevat het veel jodium, wat belangrijk is voor de schildklier. “In plaats van heel Nederland op toegevoegd jodium te zetten voor het handjevol mensen dat last heeft van jodiumtekort, zouden we gewoon meer waterkers moeten eten”, stelt Marry. Waterskers is heel makkelijk zelf te kweken. “Je kunt je eigen beek onder de re-

genpijp maken, mits je afwatert op het grondwater. En ik heb ooit een klant gehad die daarvoor een wastafel gebruikte”, vertelt Marry. “Ze duwde een prop watten in de afvoer en liet er elk uur 1 tot 2 druppeltjes water op lekken. Zo creëer je je eigen bron. Maar je kunt ook gewoon de harde steeltjes van de waterkers in de aarde of op water zetten, dan groeit er vanzelf nieuw blad aan.”

Mosterdsmaak

Afgezien van gezond is waterkers ook ontzettend lekker. Het laat zich prima verwerken in allerlei gerechten. Marry: “Je kunt het pureren of een gifgroene soep van maken met room. Je kunt het gebruiken als broodbeleg er kruidenboter mee maken of het verwerken in een omelet. Maar ook als onderdeel van een quiche of bereid als spinazie doet waterkers het goed. In september zijn de zaadjes als pepervervanger te gebruiken. De zaadjes hebben een mosterdachtige smaak. Ik bak ze vaak mee in brood.”

Recept voor Waterkerssalade Ingrediënten: • een handvol waterkers • een handvol jong zevenblad • 10 blaadjes hondsdraf • vruchten uit de tuin • een handvol veldsla • een handvol duizendblad Doe de ingrediënten in een kom en maak een dressing van 3 eetlepels biogarde, geraspte appel, een snufje zeezout en een beetje olijfolie.Eventueel garneren met eetbare wilde bloemen zoals de Oost-Indische kers, long kruid, daslook enz De wilde salade heeft een grotere uitwerking op de gezondheid dan door kennis van de inhoudstoffen kan worden verklaard. Voor meer informatie: www.marrys.nl

13

Tumoren aanvallen met energiebehandeling (I)

Warmte werkt Hyperthermie effectief bij behandeling kankerpatiënten

Op energie gebaseerde kankertherapieën zijn sterk in opkomst. De resultaten zijn tot nu toe veelbelovend. Een van de grote voordelen is dat ze nauwelijks belastend zijn voor de patiënt. Uitzicht brengt de therapieën in kaart en laat patiënten aan het woord die ervaring hebben op dit vrij jonge gebied. Aflevering 1: Waarom hyperthermie voor de behandeling van alle tumoren het overwegen waard is. Tekst: Hans Nieuwstad

waarde. Omdat de bloedcirculatie in tumoren meestal gebrekkig is, zorgt een betere doorbloeding ervoor dat medicijnen beter terechtkomen op de plaatsen waar ze nodig zijn. Verder ontstaat er een betere toevoer van zuurstof. Dat is weer belangrijk bij radiotherapie. Er hoeft minder straling gegeven te worden, zodat minder bijverschijnselen optreden. Dankzij de toegenomen kennis is er verfijnde apparatuur ontwikkeld die het mogelijk maakt warmte zowel oppervlakkig als diep toe te dienen met een gelijkmatige verspreiding. Sinds een jaar of dertig past de klinische oncologie hyperthermie steeds vaker toe omdat chemokuren en bestralingen bewezen effectiever zijn. Dat geldt overigens alleen bij borstkanker, baarmoederhalskanker, melanoma's en sarcoma's. Voor die vormen is wetenschappelijk bewijs dat hyperthermie helpt. Voor andere vormen loopt nog een aantal studies.

Zelf betalen

O

p energie gebaseerde therapieën maken gebruik van meetbare energie, voortgebracht door elektrische apparaten. De energie is in staat kankercellen te vernietigen of stimuleert het lichaam om van kanker te genezen. Die energiebronnen maken gebruik van elektriciteit, ultrasone golven, magnetisme of van elektromagnetische (EM) straling zoals radiogolven en laserstralen. Sommige van deze therapieën zijn al ouder, andere bevinden zich nog in een experimenteel stadium. Kenmerk is dat ze niet of nauwelijks belastend zijn. Op z’n minst zijn ze pijnloos.

Een therapie met oude papieren is hyperthermie. Daarbij wordt tumorweefsel verhit tot een temperatuur van 41 tot 43°C met als voornaamste doel kankercellen gevoeliger te maken voor de effecten van bestraling of van bepaalde geneesmiddelen. Al sinds de tijd van de oude Grieken was bekend dat warmte het verloop van kanker positief kan beïnvloeden, al wisten artsen niet hoe het werkte. Ze dienden besmet materiaal toe die een infectie veroorzaakte als gevolg waarvan de patiënt koorts kreeg. Dat was zeker niet zonder risico’s.

Betere doorbloeding

De laatste eeuw is stukje bij beetje duidelijk geworden waarom warmte werkt. Door de hitte raken kankercellen beschadigd en gaan ze vaak dood. Ook maakt warmte kankercellen gevoeliger voor de natuurlijke afweer van het lichaam. Gezonde cellen hebben minder last van een hogere temperatuur. Ook raakt het gebied waar de tumor zich bevindt beter doorbloed, tot zo'n vijftien maal de normale

14

of acht aanhield. De resultaten waren hoogst opzienbarend. Op de eerste MRI-scans die na een half jaar werden gemaakt, bleek Harms lever volkomen schoon te zijn. Harm is nu twee jaar klinisch kankervrij en geniet een blakende gezondheid. Daarbij tekent hij zelf aan dat hij zijn genezing vooral te danken heeft aan de dendritische celtherapie en dat de hyperthermie vooral een ondersteunende functie had. Elk half jaar krijgt hij nog een injectie met dendritische cellen in het Medisch Centrum Keulen. Verder volgt hij in grote lijnen het Houtsmullerdieet.

Als een sauna

Eef van Deelen uit Leerdam is ook patiënt bij Gorter. Bij haar werd in 1996 een agressief melanoom vastgesteld. Dat ze het nog steeds goed maakt, beschouwen zij en haar arts in het Antonie van Leeuwenhoekziekenhuis als een wonder. Daar kwam ze in principe in aanmerking voor dendritische celtherapie Amsterdams centrum maar ze werd uitgeloot. Vandaar dat ze naar Gorter overstapte.

In Nederland wordt hyperthermie toegepast in het AMC, Erasmus MC en behandelt bij alle het Tilburgse Instituut Verbeeten en verder bij het Centrum Hyperthermie Hij wilde een combinatietherapie met in Amsterdam. Laatstgenoemde instelhyperthermie op haar hele lichaam vormen van kanker ling, die uitgaat van een stichting, is toepassen. “Je moet dan in een tentje extra interessant omdat er hyperthergaan liggen waarin de temperatuur mie wordt aangeboden voor vrijwel alle vormen van kanker wordt opgevoerd. Het voelt als een sauna maar dan nog veel terwijl ziekenhuizen (ook instituut Verbeeten) zich beperwarmer. Omdat ik geen lymfeklieren in mijn been heb, was ken tot de vier genoemde. het alsof dat uit elkaar plofte. Bovendien kreeg ik het be“Wij zien dat hyperthermie eigenlijk bij bijna alle soorten nauwd van het opgesloten zijn. Toen ben ik ermee gestopt” kanker effect sorteert”, zegt een woordvoerder van het CenVanwege een eerdere uitzaaiing bij de long wordt nu het trum Hyperthermie. Daar staat wel tegenover dat de patiënt borstbeen met hyperthermie behandeld. Belastend is die de behandeling zelf moet betalen. Er is sprake van een eenvolgens Eef totaal niet. Ook de kosten vallen erg mee. De heidstarief van 275 euro. Dat kan aardig in de papieren lodendritische celtherapie daarentegen kostte haar ruim vierpen, want het advies luidt om zich voor elke chemokuur en duizend euro per behandeling. “Soms krijgen patiënten van elke bestraling minimaal een keer te laten behandelen. De de verzekering wat vergoed”, zegt ze. hyperthermiebehandelingen in ziekenhuizen worden betaald door de ziektenkosten verzekering. Stichting hyperthermie: http://www.hyperthermie.info/

Pionier

Een pionier op het gebied van hyperthermie is de Nederlandse arts Robert Gorter. Hij heeft een kliniek in Keulen en past de therapie toe in combinatie met dendritische celtherapie. Daarbij worden cellen ingespoten die de tumor aanvallen. Gorter heeft onmiskenbaar bijzondere resultaten geboekt. Tegelijk wordt hem verweten dat hij weinig energie steekt in gedegen onderzoek naar de uitkomsten van de behandelingen. Ook zou hij weinig interesse tonen voor patiënten die niet (meer) op de behandelingen reageren. Iemand die veel baat vond bij de behandelingen van Gorter, is Harm Wagenmakers. In 2006 kreeg hij te horen dat hij nog maar kort te leven had. Zijn lever was voor 70 procent verkankerd, terwijl zijn galwegen waren omkranst met kankercellen. Behandelingen hadden geen zin meer. Zijn laatste strohalm was Gorter. Die zei hem niet beter te kunnen maken, hooguit zijn leven nog enigszins te kunnen rekken. Begin september 2006 startte Gorter met dendritische celtherapie en hyperthermie. Op advies van Gorter paste hij tevens zijn levensstijl drastisch aan. At hij voorheen alles wat hij tegenkwam, vanaf dat moment schakelde hij over op gezond. Het eerste halfjaar werden maandelijks dendritische cellen ingespoten, daarna twee keer om de drie maanden en vervolgens om het halfjaar, steeds in combinatie met hyperthermie. De enige bijwerking was lichte koorts die een uur

Speciale pagina bij RCT Sinds enkele maanden kent de website van Reliable Cancer Therapies (RCT) een pagina met informatie over kankertherapieën binnen het domein van de energetische geneeskunde. RCT is gevestigd in België en is opgezet door de multimiljonair Luc Verelst om kankerpatiënten te helpen bij het vinden van de juiste therapie. In een interview met Uitzicht in 2011 zei Verelst, die van huis uit bio-ingenieur is, dat hij hoge verwachtingen heeft van de energetische therapieën. Hij omschreef ze als een kruising tussen regulier en alternatief. Meer info: http://www.reliablecancertherapies.com/nl

Oproep Heeft u ervaring met hyperthermie, thermale ablatie, elektromagnetische therapie, elektrotherapie dan wel fotodynamische therapie? Wilt u dan contact met de redactie van Uitzicht opnemen? Uw ervaring kan voor anderen van belang zijn! [email protected] of Redactie Uitzicht Hof van Azuur 30 2614 TB Delft

15

Recepten voor 4 personen

Het is mogelijk dat recepten en ingrediënten niet in overeenstemming zijn met uw persoonlijke dieet. Raadpleeg bij twijfel altijd een arts.

Lekker eten

Haring in tomatensaus

• 1 tl. vers gemalen koriander • ½ el bouillonpoeder • 3 el milde olijfolie • 2 el peterselie • 1 el gemalen sesamzaad met mespunt Keltisch zout

Ingrediënten: • 4 haringen • ½ komkommer in blokjes gesneden • 4 el fijngesneden bieslook Tomatensaus • 200 g rijpe pomodori tomaten • 4 zongedroogde tomaten (1 uur geweekt) • 2 el olijfolie • 4 el vers gehakte basilicum en/of oregano of: 2 el gedroogde basilicum of oregano mespunt cayennepeper 1 tl zoete paprikapoeder mespunt kaneel 1 tl bio-shoyu

Bereidingswijze: Dompel de tomaten 1 minuut in kokend water en koel ze meteen af om ze te pellen. Snijd het plekje eruit van het steeltje. Doe alle ingrediënten voor de tomatensaus in een blender en blend dit kort zodat een vrij grove saus ontstaat. Proef en maak op smaak. Verwarm de saus een paar minuten, zodat de lycopeen in de tomaat beter opneembaar is en laat deze afkoelen. Haal de graat uit de haringen en snijd deze in stukjes van 1 cm. Meng de haringstukjes met de komkommerblokjes, bieslook en tomatensaus en laat dit ½ uur in de koelkast staan, zodat de smaken zich kunnen vermengen. Garneer met vier verfrissende citroenschilletjes.

Verfrissende citroenschilletjes Heerlijk als tussendoortje of als garnering

Ingrediënten: • 1 biologische citroen

Bereidingswijze: Was de citroen en snijd deze in flinterdunne plakjes. Leg ze op een deydratorvel en laat dit op 46° C. drogen in de droog-

16

met Riëtte Janssen

oven, tegelijk met bijvoorbeeld de brownies. Of leg ze op een rooster en zet het op je verwarming (of in de zon) tot ze klaar zijn. Proef als ze knapperig en bijna droog zijn. Deze kun je een week bewaren in de koelkast in een afgesloten bakje.

Amandel-kruidensmeersel Ingrediënten: • 200 g geweekte amandelen • 100 g spinazie of: jong zevenblad, daslook of paardenbloemblad • 50 g peterselie of pimpernel of citroenmelisse • 50 g bieslook • 1 el geraspte citroenschil (biologisch) • sap ½ citroen • 2 geplette tenen knoflook • 2 tl kurkuma • 1 tl zwarte peper • 1 tl Keltisch zout • Tamari

Bereidngswijze: Overgiet de amandelen met kokend water en verwijder de schilletjes. Week de amandelen 4 uur en laat ze uitlekken. Was de bladgroenten en kruiden met water waaraan een lepel zeezout is toegevoegd; dat is voor in de natuur geplukte eetbare gewassen aan te bevelen. Droog ze zo goed mogelijk. Verwijder de schilletjes van de knoflook. Rasp de citroenschil en pers de halve citroen uit. Doe nu alle ingrediënten in de keukenmachine en maal alles tamelijk fijn. Proef en maak op smaak met extra peper of een scheutje tamari. Dit mengsel is heerlijk op zadencrackers, om noribladen mee te vullen of op brood. In de koelkast goed afgesloten vier dagen houdbaar.

Erwtensoep met rauwe spinazie

Bereidingswijze: Giet de gierst af. Breng 6 dl water aan de kook met de kurkuma, bouillonpoeder en gierst. Kook de gierst in 20 min. gaar. Doe de warmtebron uit. Laat deze daarna nog 10 min. met deksel op de pan staan, zodat de korrels openbarsten. Smoor in een andere pan in de olijfolie de ui, paprika, zwarte peper, koriander en knoflook beetgaar. Meng dit door de gierst en garneer met peterselie en gemalen sesamzaad met zout.

Ingrediënten: • 400 g gare volle erwten • 1 fijngehakte ui • 1 fijngehakte wortel • ¼ geschilde en grof gehakte knolselderij • 40 g kokosolie of milde olijfolie • takje lava fijngehakt • 2 tl bonenkruid • 1 tl kurkuma • zwarte peper • 1 tl Keltisch zeezout • 1 lt water • 300 g gewassen en grof gehakte spinazie • Tamari

Bereidingswijze: Smoor in de olie de ui, wortel, knolselderij, kurkuma en zwarte peper goudgeel. Voeg ¾ l water toe met het bonenkruid, lava en Keltisch zeezout en de gekookte erwten. Breng dit aan de kook en mix het na 5 min fijn. Doe de spinazie in een hoge mengbeker en voeg er ¼ l water bij, mix dit met de staafmixer of blender fijn. Voeg dit bij de rest van de soep, proef en maak op smaak met tamari. Verwarm de borden voor, zodat de soep niet te vlug afkoelt.

Gele gierst met rode paprika Ingrediënten: • 300 g gierst (12 uur geweekt) • 6 dl water • 1 rode paprika in blokjes gesneden • 1 fijngehakte ui • 2 geplette tenen knoflook fijngehakt • 1 tl kurkuma • zwarte peper

rest van de ingrediënten toe en laat het garen tot de groenten beetgaar zijn. Proef en maak op smaak. Geef er de gierst met paprika bij of zilvervliesrijst.

Rawfood brownies Ingrediënten: • 500 g boekweit (12 uur geweekt) • 250 g in stukjes gebroken pecannoten of walnoten • 200 g gepeld hennepzaad • 120 g gewelde rozijnen • 50 g mesquitepoeder •4 vijgen (4 uur geweekt) • 2 bananen • 20 g (rauw) cacaopoeder • 10 g lijnzaad • 10 g macapoeder • 1 el kaneelpoeder • 1 tl Himalaya zout

Bereidingswijze: Spoel de geweekte boekweit en laat deze uitlekken. Doe de vijgen, rozijnen, bananen, lijnzaad, maca, zout en cacaopoeder in de keukenmachine en maal het tot een dikke massa. Voeg nu de boekweit, hennepzaad, noten, mesquitepoeder en kaneel toe en meng dit met de handen. Spreid dit mengsel uit op een bakplaat of een droogoven vel tot dat het 2,5 cm dik is en strijk het glad.

Recepten insturen Heeft u een lekker recept dat past binnen de Moermankeuken? Kok Riëtte Janssen ontvangt het graag van u. Zij wil deze recepten in deze rubriek gebruiken, zodat anderen ook kunnen meegenieten. Stuur uw recepten per mail naar [email protected].

Zet dit in de droogoven op 46° C. of heteluchtoven op 50° C. met de deur op een kiertje. Draai deze plak na 2 uur. Snijd er vierkantjes van 3 x 3 cm van en zet terug in de oven/droogoven en laat nog 2 uur drogen. Deze brownies kun je een week in een afgesloten bakje in de koelkast bewaren. Productinformatie Rauw cacaopoeder is rijk aan magnesium, vermindert nervositeit en is rijk aan anti-oxidanten. Mesquitepoeder is zoet, rijk aan ijzer, magnesium, zink ,vezels en het aminozuur lysine. Maca is een radijsachtige wortel uit Peru die heel zoet is, rijk aan eiwitten en vitaminen en een energieboost geeft. Meer info: http://www. superfood.nl/over-ons

Bonte roerbakschotel met kastanjechampignons Ingrediënten: • 1 zomerprei in ringetjes • 2 worteltjes in plakjes • 2 ons peultjes • 2 ons venkelknol dun gesneden • 2½ ons kastanjechampignons in plakjes • 2 rijpe tomaten gepeld en in stukjes • 1 gele paprika in blokjes • 2 tenen geplette en fijngehakte knoflook • 1 tl anijszaad • 1 tl bio-shoyu • 4 el bieslook of: peterselie, kervel, roomse kervel, pimpernel of majoraan • 4 el kokosolie • mespunt cayennepeper • handvol kiemen

Bereidingswijze: Neem een roerbakpan of wok, smelt de kokosolie en roerbak daarin de knoflook met de kastanjechampignons, bio-shoyu en cayennepeper. Voeg goed roerend de

17

Lijf & Leden

In de

media

Leden van de Moermanvereniging vertellen hoe ze persoonlijk invulling geven aan het thema ‘gezond eten – gezond leven’. Onkruidverdelgers met glyfosaat (Round up) horen niet in particuliere handen. Een meerderheid van de Tweede Kamer steunde vorig jaar een motie met die strekking. Milieustaatssecretaris Joop Atsma beloofde daarop dit middel te verbieden voor particulier gebruik, maar kwam daar op terug. Zou een brief van de producent daar iets mee te maken kunnen hebben?

Onkruidverdelgers vergaan niet

Van glyfosaat wordt in het oppervlaktewater soms tot tienduizend keer de norm gemeten. Van der Kaa: “Vooral heel slecht voor padden en salamanders.” Een Brits onderzoek toont ook een verband aan tussen dit middel en geboorteafwijkingen bij mensen. Tuincentra verkopen verder anti-mosmiddelen met Imidacloprid. Waarvan imkers overtuigd zijn dat het de enorme sterfte onder hun bijenvolken verklaart (Zembla, moord op de honingbij 12 maart ‘11). Aangezien Round up bewezen giftig is zou het gebruik ervan beperkt moeten worden tot commerciële partijen, vond Rik Grashoff van Groen Links. Wat in de praktijk op een verkoopverbod voor tuincentra neerkwam. Zijn motie vond een meerderheid in het parlement, staats­ secretaris Atsma zou ’m snel uitvoeren, kreeg echter een brief van de

producent en deed vervolgens maandenlang niets. Vlak voor de val van het kabinet kwam de aap uit de mouw. Vrij vertaald: ik voer de motie niet uit. Smoes: Europa. Als Rik Grashoff de verkiezingen overleeft, kan hij het volgend jaar nog eens proberen.

De wereld van Monsanto

Producent van Round up is het Amerikaanse Monsanto. Op Youtube staat een beroemde documentaire over dit bedrijf. Die geeft een redelijk idee van wat er in de brief aan Atsma gestaan zou kunnen hebben. Vast iets met juridische stappen. En als Monsanto juridische stappen zet dan bedoelen ze vernietigen. Daarvan heeft de film een paar indrukwekkende voorbeelden. Het verhaal begint bij de eerste milieuschandalen halverwege de vorige eeuw en de piek in de kankerstatistieken van de bevolking ter plaatse. Via de uitvinding van genetisch gemanipuleerde mais die tegen Round up kan, tot aan Indiase katoenboeren die op precies dezelfde manier als hun Amerikaanse collega’s gedwongen worden de ‘roundupready’ gewassen van Monsanto af te nemen. Als deze multinational eenmaal een land binnendringt dan hebben boeren weldra geen keus meer. Doordat een monopoliepositie gecreëerd wordt en door maximaal gebruik van juridische druk. Een Amerikaanse boer vertelt hoe dat gaat. “Ze zeiden dat ik hun mais teelde zonder er voor te betalen. Daar-

voor zouden ze mij in de rechtszaal te gronde richtten. Ik wist dat ze hun dreigementen waarmaken omdat ik boeren ken die het is overkomen.” Deze man teelt nu ook roundup-ready.

M

Met dergelijke ‘succesformules’ wil Monsanto natuurlijk graag nieuwe markten betreden. Daar hebben ze veel voor over. De makers interviewen Canadese parlementariërs die een omkooppoging openbaar maakten en het bedrijf zo buiten de deur wisten te houden. Twee hoog aangeschreven Schotse wetenschappers verloren aanzien en positie nadat ze Monsanto’s dreigementen negeerden en toch onwelgevallig onderzoek presenteerden. Dat zal Joop Atsma niet overkomen. Vrolijk stemmend is het allemaal niet en je vraagt je na afloop af waar het heen moet met de wereld. Het enige wat je met goed fatsoen kunt is het advies van Radar opvolgen: “Laat dat spul in het schap staan!” Reacties naar: [email protected]

www.youtube.nl Zoekterm: de wereld volgens Monsanto www.kassa.vara.nl www.zembla.vara.nl

18

Naam: Kees en Marianne Pasveer Woonplaats: ’s Gravenpolder

Tekst: Arjan van Laar

V

ooral op het platteland zie je nu veel huiseigenaren met de gifspuit in de weer. Op z’n best quasi schuldbewust: “Eígenlijk hoort dat niet.” Maar toch. Jaarlijks spuiten particuliere natuurliefhebbers tweehonderdvijftigduizend kilo glyfosaat over de Nederlandse aarde. “In een moestuin is dat stom en in een siertuin overbodig”, vindt tuinjournalist Romke van der Kaa daarvan. Bij Kassa (31 maart) plaatst hij het gifgebruik door particulieren in het juiste perspectief: “Tuinieren zou geen strijd moeten zijn, maar een genoegen.”

Alsof hij zijn rouwbrief had meegekregen…

arianne Pasveer heeft een heel stapeltje boeken binnen handbereik die over gezondheid gaan. Sinds ze ontdekt heeft dat er meer is dan de reguliere geneeskunde heeft te bieden, is ze als een spons die niet is te verzadigen. Jammer alleen dat de aanleiding om zich op gezonde voeding en de complementaire geneeskunde te werpen zo triest was. Bij haar man werd elf jaar geleden blaaskanker vastgesteld. Hij staat er achteraf niet helemaal versteld van dat de ziekte toesloeg. “Met de kennis van nu heb ik achteraf gezien erg ongezond werk gedaan. Ik werkte bij de rijkspolitie te water en het onderhoud van de schepen gebeurde in eigen beheer. Dan schilderde je een tijdje in de machinekamer en in de ankerbak, maar dan moest je er echt een half uurtje uit omdat je voelde dat het niet goed ging vanwege de kwalijke dampen.”

Rouwbrief

Hij onderging blaasspoelingen die aanvankelijk aansloegen. Kees Pasveer vertelt: “Ik was na een dienstverband van bijna veertig jaar met vervroegd pensioen gegaan bij de rijkspolitie te water, toen al vrij snel daarna de binnenwand van de blaas helemaal vol bleek te zitten met tumoren. Het was alsof ik met mijn rouwbrief op zak het ziekenhuis verliet. Ik was altijd zo gezond als een vis geweest. In al die jaren was ik welgeteld een week ziek geweest.” In 2005 volgde een nieuwe onheilsboodschap. Zijn linkernier bleek te zijn afgestorven en ook dreigden de tumoren door de blaaswand heen te groeien. En

dan nog wel tumoren van bijna de ergste categorie. De linkernier en de blaas werden verwijderd. Voor de zekerheid werden meteen ook zijn prostaat en blindedarm weggehaald. Na deze operatie genas hij overigens voorspoedig. Binnen veertien dagen was hij weer thuis. Het opvallende was dat Kees verder nergens last van had. Hij voelde zich prima.

Intuïtie

In datzelfde jaar 2005 vroeg Marianne zich op zeker moment af waarom ze geen oproep had gekregen voor borstonderzoek. Haar dorp bleek nog niet aan de beurt te zijn, kreeg ze te horen. Maar nu ze zich toch meldde, kon ze alvast wel worden geholpen. Zo kwam een beginnende tumor in de borst aan het licht. Het was alsof ze het intuïtief had aangevoeld. Ze onderging een borstsparende operatie en een serie bestralingen. Net als haar man was ze binnen de kortste keren opgekrabbeld. Geestelijk liet het echter diepe sporen na. “Kanker kan uit je lijf zijn, maar het is nooit meer uit je leven. Een pittige tijd”, blikt Marianne terug. Jarenlang ging het goed maar omstreeks april 2010 zat er bloed in Kees’ stoma. Zijn enige nier begon op te stuwen en er moest dringend gehandeld worden. Hij kreeg tijdelijk een nefrostomicatheter om deze nier de gelegenheid te geven zich te herstellen. Vervolgens bleek bij een scan dat zich op de plaats waar zijn linkernier gezeten had, een nieuw gezwel had ontwikkeld. Het viel niet te opereren. Kees onderging 23 chemo-

kuren. Toen hij in april 2011 weer een scan kreeg, was de tumor in zijn buik toch weer gegroeid en was zijn prognose uitermate somber. Behandeling was niet meer mogelijk.

Vijftigjarig huwelijk

Anno 2012 is hij verwonderd dat hij nog in- en uit kan gaan en zich bovendien erg goed voelt. “Wie weet mag ik dit najaar ons vijftigjarig huwelijk nog meemaken”, oppert hij hoopvol. Sinds de dramatische uitslag van 2011 consulteert hij een NTTT-arts, dokter De Jonge in Oosterhout. Dankzij Mariannes zoektocht op internet kwamen ze bij hem terecht. Daarvoor was Kees al aan de slag gegaan met abrikozenpitten, een voedingsmiddel met voor- en nadelen, maar na lang wikken en wegen besloten ze er toch aan te beginnen. Marianne: “Er wordt beweerd dat ze giftig zijn, maar er zijn toch bijzondere genezingen aan te danken.” Een aantal maanden at Kees er 60 per dag, nu nog tien. Het echtpaar volgt in grote lijnen de Moermanvoedingswijze. Vlees en suiker zijn taboe. “Moet je nagaan”, zegt Kees. “Op de dagbehandeling in het ziekenhuis tijdens de chemo kwamen ze langs met zoetigheid. Omdat je ziek bent, willen ze je op deze wijze verwennen. Niet te geloven.” Voor het overige leeft hij bij de dag. Veel steun heeft aan zijn geloof. Ook als het met zijn lichaam anders gaat dan hij hoopt, weet hij waar hij heengaat. “Dat biedt een rijke troost.”

19

In deze rubriek gaat arts drs. Bob Hornstra in op de meest uiteenlopende medische vragen. Schriftelijk gestelde vragen worden uitsluitend in deze rubriek beantwoord en niet in een persoonlijk schrijven. Vragen met een algemene strekking zijn altijd welkom. Voor dringende persoonlijke vragen: bel met Patiëntenvoor­ lichting 088-2424240.

Vraag Ledderhose ‘Sinds enige jaren heb ik last van Ledderhose. Dat zijn verkalkte bobbels op de pezen onder mijn voeten en aan mijn handen. De huisarts dacht dat het vanzelf overging, maar niet dus. Een operatie schijnt niet altijd te helpen. Er ontstaan steeds meer bobbels; ik maak me grote zorgen. Welke voedingsmiddelen helpen in de strijd tegen Ledderhose?’ Het Ledderhose syndroom is genoemd naar Georg Ledderhose (1855- 1925) die chirurg was in München en voor het eerst dit beeld beschreef. Het gaat om bindweefselverdikkingen aan de voetzool en handpalm ter plaatse van de knokkels, vergelijkbaar met de Dupuytren-contractuur van de handpalm (pezen). Wat betreft voedingsmiddelen kan ik u alleen maar aanraden veel afwisselende groente en fruit te eten en extra vitamine C, minimaal driemaal daags één gram in verband met verbetering van bindweefselstructuren. Orthomoleculair kiezelzuur in de vorm van Biosil (éénmaal daags 10 druppels) om dezelfde reden. Homeopathie heeft hier de meeste kans op effect. Bijvoorbeeld met Ruta D6 driemaal daags, Calcium fluoratum D12 eenmaal daags of Hecla lava D6 driemaal daags. Te proberen valt ook nog Grote Klis (Vitotaal) driemaal daags een capsule, omdat deze plant soms ook goed werkt bij Dupuytren.

Medicijn tegen bestraling? ‘Bestaat er een medicijn of supplement die mij kan beschermen tegen de nadelige gevolgen van bestraling?’

Deze vraag wordt gesteld door een 59-jarige vrouw. Ze schrijft: ‘Ik kamp al jaren met een wisselende gezondheid. Op jonge leeftijd (32 jaar) kreeg ik het Non-Hodgkin lymphoom in de orbita (oogkas). Ik ben destijds langdurig bestraald, vaak door de scan gegaan en er zijn tot nu toe veel röntgenfoto’s gemaakt.’ Veel homeopathisch werkende artsen begeleiden patiënten die bestraald worden met Radium broma-

20

tum C12 of C30 of X-Ray D30 korrels. Zelf geef ik, indien veel scans gemaakt moeten worden, de avond voor de scan twee korrels Radium bromatum C30, preventief. Gebruik van anti-oxidanten is aan te bevelen zoals Radinorm (AOV), Uniquinol Q 10 en Resveratrol, maar ook curcumine, waterkers en groene thee-extract.

Osteoporose ‘Bij toeval is ontdekt dat ik een ernstige vorm van osteoporose (ontkalking) heb. De uitslag van het Dexa onderzoek is -3,7. Osteoporose in de lumbale wervelkolom en de heupen. Het vitamine D-gehalte was normaal. Ik moet nu het medicijn Alendroninezuur 70 mg gaan slikken, eenmaal per week een tablet. Ik ben ook Bone Protect van Orthica gaan gebruiken, twee tabletten per dag. Ook wil ik Omega 3-6-9- gaan nemen of Multi A-Z compleet. Vindt u dit een goede keuze en zo niet, wilt u mij dan een ander medicijn adviseren?’ Om te beginnen vraag ik me af wat onder een ‘normaal’ vitamine D-gehalte wordt verstaan. Een aantal jaren geleden gold 50 nmol/l als normaal. Recent hebben Amerikaanse onderzoekers 100 nmol/l als normale vitamine D-spiegel aangemerkt. Dat wil zeggen dat met deze waarde een optimaal effect van vitamine D kan worden verwacht. Maastrichtse onderzoekers onder leiding van dr. Cees Vermeer hebben nu ontdekt dat vitamine K2 complementair werkt aan vitamine D. Dat wil zeggen: in de vaatwand wordt het eiwit Matrix GLA Proteïne aangemaakt (remt aderverkalking) dat vooral geactiveerd wordt als er voldoende vitamine K2 aanwezig is. Het Maastrichtse onderzoek geeft aan dat voldoende vitamine D èn vitamine K2 nodig zijn om calcium uit de vaatwand in de botten te krijgen. Maar ook staat vast dat vitamine K2 een grote rol speelt bij de aanmaak van het eiwit Gas-6 dat mogelijk een rol speelt bij het anti-kankereffect. Zo is uit onderzoek gebleken dat bij aanwezigheid van voldoende vitamine K2 in het lichaam, de kans op prostaatkanker gehalveerd wordt (Actueel, Toine de Graaf). Ik adviseer bij osteoporose zoals bij u, vaak 1800 tot 3000 ie per dag

Antwoord aan vitamine D3, gecombineerd met dagelijks vitamine K2 90 tot 180 mcg (dr. Vermeer zegt zelf al enkele jaren 360 mcg K2 per dag te gebruiken). Bij gebruik van bloedverdunnende medicijnen (Ascal, acetylsalicylzuur e.d.) wordt niet meer dan 45 mcg K2 per dag geadviseerd. Ultra Bone (Fytocura) is, evenals Bone Protect, een uitstekende bron van calcium en magnesium, maar bevat tevens silicicum (bamboe) ter versterking van het skelet. Als bron van vetzuren zou ik u Omega-3 of krillolie capsules adviseren. Alleen op de dag van alendroninezuur beter geen calcium supplementen slikken. En: vooral bewegen. Wandelen, wandelen en wandelen!

E-nummers De informatie over E-nummers in het boekje van Corinne Gouget - Wat zit er in uw eten’- zoals in een vorig nummer van Uitzicht aangehaald, heeft heel wat reacties losgemaakt. Er zouden nogal wat onjuistheden in voorkomen en het boekje zou onnodige paniek onder lezers kunnen veroorzaken. Het lijkt mij daarom verstandig in het volgende nummer van Uitzicht hier nader op in te gaan in de vorm van een apart artikel.

Glutenintolerantie ‘Bij mijn broer (45 jaar) met syndroom van Down is dit jaar gluten- en lactose intolerantie vastgesteld. Hij is tevens overgevoelig voor noten, met name walnoten, hazelnoten en amandelen. Daarnaast scoort hij hoog op specerijen: kurkuma, koenjit, alle pepersoorten en kaneel. Een onderzoek, uitgevoerd door het KEAC, heeft dat duidelijk gemaakt. Kun je hem - zijn systeem - verder ondersteunen waardoor hij beter bestand is tegen allergenen? De man die deze vraag voorlegt, schrijft dat E 621 (mononatriumglutamaat of MSG) al langer een plaaggeest voor zijn broer was, hoewel ook andere

E-nummers bepaald geen heilzame uitwerking op zijn broer hebben. Hij schrijft: ‘Onlangs liep ik tegen E 224 (kaliummetabisulfiet) aan, verstopt in citroenzuur. Mijn broer woont in een Thomashuis, waar toch wel aandacht is voor al deze ‘lastigheden’. Samen met een orthomoleculaire diëtiste zoeken we uit wat voor hem het beste zou kunnen zijn. Maar op het gebied van supplementen en homeopathie is zij niet deskundig genoeg om een advies te geven op mijn vraag. Is mijn broer doodverlegen van jeuk? Van branderigheid? Pijn? Irritatie? Hij kan niet praten dus ik moet altijd gokken wat er zou kunnen spelen.’ Ik begrijp uit uw brief dat het bij uw broer mogelijk gaat om jeuk; hij kan zich niet uiten dus zeker ben je daar niet van. Ik denk dat hij beslist gezien moet worden door een klassiek homeopaat. Gluten- en lactose intolerantie lijkt geen probleem zodra dat is vastgesteld. Er bestaat tegenwoordig glutenvrij brood dat nog smaakt ook en melkproducten moeten dan zoveel mogelijk vermeden worden. Soms echter kunnen intoleranties verminderd worden door homeopathische remedies. Ook orthomoleculair is er winst te behalen: het innemen van lactase (tablet van 350 mg, AOV) vóór het nuttigen van zuivelproducten verhoogt de tolerantie. Soms worden zure melkproducten wèl verdragen (een deel van de lactose is bij het fermentatieproces al afgebroken). In ieder geval is het nuttig om hem (melkvrije) probiotica te geven, evenals glutamine en de vetzuren ALA met DHA. Ze verbeteren de structuur van de darmwand en werken ontstekingsremmend. Belangrijk: vaak is er één hoofdschuldige die als trigger werkt voor andere allergenen. De vraag wanneer de klachten zijn begonnen kan al een richting aangeven waar gezocht moet worden. Bijvoorbeeld bij klachten die opgetreden zijn enige tijd na een vaccinatie (DKTP, BMR etc). Naar mijn mening is dus bij uw broer een homeopathisch consult aangewezen. Eén van de meest frequente remedies die ik zelf bij kinderen met het syndroom van Down heb voorgeschreven is Barium carbonicum. Maar dat kan bij uw broer natuurlijk anders zijn.

21

Wat het betekent om in Nederland patiënt te zijn? Piet Sijpersma, adviseur van MMV, astmapatiënt en sinds kort ook prostaatkankerpatiënt, windt er geen doekjes om: weinig keuzevrijheid, dictaat van de reguliere zorg en je portemonnee moeten trekken als je iets wilt in de complementaire sfeer. En juist dat is zijn drive. “Dat moet echt anders!” Tekst: Petra Pronk

MMV adviseur Piet Sijpersma:

‘Streven naar de beste zorg tegen een redelijke prijs’ P

iet Sijpersma is al heel lang actief als pleitbezorger van de complementaire zorg. Jaren waarin hij veel ervaring kreeg met van het kastje naar de muur gestuurd worden en gebrek aan toezeggingen. Maar zijn strijdlust is onverminderd, want hij weet waar hij het voor doet: een betere gezondheidszorg.

Hij ervaart aan den lijve het belang van natuurlijke geneeswijzen. Goede voeding, supplementen, veel bewegen, mediteren, homeopathie, acupunctuur en bewust genieten van het leven helpen hem zijn ziekte te hanteren. “Ik weet wat het betekent als je wel wilt maar niet kunt. Dat is vechten op alle terreinen, maar dat ben ik gewend. En als je maar stug doorgaat kom je toch steeds een stapje vooruit. Integratieve zorg werkt voor mij goed. Meditatie geeft mij grip op mijn situatie en innerlijke rust. Het helpt mij enorm om met mijn ziekte om te gaan. Vroeger zag ik alleen de ellendige dingen. Nu probeer ik bewust te kijken naar wat er wel goed gaat en wat de dag voor mooie elementen bevat. Er is elke dag wel iets om dankbaar voor te zijn en iets te vieren wat de moeite waard is.” Die positieve instelling heeft hij hard nodig, want: ‘je maakt rare dingen mee als patiënt.’ “Zo moet ik een afspraak bij de specialist maken om te horen wat mijn PSA-waarde is. Dat kan niet per mail. Dat is toch niet meer van deze tijd?! De gezondheidszorg zit vol met dit soort onlogische dingen. Als daar eens kritisch naar gekeken zou worden viel er veel te besparen, maar het blijft helaas vaak bij praten.” Als kankerpatiënt loopt hij tegen dezelfde muur als waar hij ook tegenaan liep toen hij complemen-

22

taire geneeswijzen in wilde zetten voor zijn astma: het gebrek aan fatsoenlijke vergoeding. “De kosten voor bestraling en operatie worden wel vergoed, maar als je gebruik wilt maken van het complementaire circuit is dat nog steeds een duur verhaal. Dat is niet alleen jammer maar ook erg onlogisch. Zeker omdat reguliere behandelingen ook risico op schade met zich meebrengen, zoals incontinentie en impotentie. Alleen al om die reden zou het goed zijn als beide partijen nader tot elkaar zouden komen.”

Misstanden

Zowel als patiënt als in zijn hoedanigheid als bestuurslid van diverse organisaties in de gezondheidszorg, signaleert Piet Sijpersma de nodige misstanden. Zo is het hem een doorn in het oog dat de zorgpremies blijven stijgen, terwijl de basisverzekering steeds verder wordt uitgekleed. Om nog maar te zwijgen van de aanvullende verzekering. En dat terwijl complementaire geneeswijzen aantoonbaar gezondheidswinst en een betere kwaliteit van leven leveren tegen lagere kosten. Over dergelijke zaken schrijft hij onvermoeibaar brieven aan de Nederlandse Mededingingsautoriteit, de Nederlandse Zorgautoriteit, en het College voor Zorgverzekeraars, onder andere vanuit zijn functie als lid van de werkgroep zorgverzekeringen van het Patiënten Platform Complementaire Geneeswijzen, waarin hij namens MMV participeert. Die werkgroep maakt zich er op goede gronden sterk voor dat complementaire geneeswijzen worden opgenomen in het verzekeringspakket. Echter, tot nu toe zonder resultaat. “Ik word geconfronteerd met eindeloze wachttijden, vertragingstactieken en zelfs compleet negeren. En als je dan toch uitgenodigd wordt, krijg je een compliment voor je inzet en vervolgens wordt er niets mee gedaan. In de praktijk hebben wij op het gebied van de gezondheidszorg een communistisch systeem: we zijn op reguliere zorg aangewezen omdat complementaire zorg zogenaamd niet evidence based is. Artsen die zowel regulier als complementair willen werken, worden door het systeem gehinderd en de patiënt is de dupe. Ook al is er internationaal voldoende onderzoek dat uitwijst dat complementaire geneeswijzen, zeker bij chronische ziekten, meer resultaten boeken dan reguliere geneeswijzen, moet er voor die complementaire geneeswijzen nog steeds extra betaald worden. Terwijl ze kostenbesparend zijn!”

Blinde vlek

Die blinde vlek bij beleidsmakers vindt Sijpersma niet acceptabel. “Het gaat hier wel om iets belangrijks! Onderzoek van het Louis Bolk Instituut heeft laten zien dat huisartsen die ook complementaire geneeswijzen hanteren tot 25% goedkoper werken. Dat is, zeker in een tijd van oplopende kosten in de zorg, relevante informatie. Bovendien moeten we de belangen van de consumenten en patiënten centraal stellen. Een groot deel van de bevolking zoekt, zeker bij chronische klachten, zijn heil in het complementaire circuit. Die mensen moet je serieus nemen en van informatie voorzien. Het is belangrijk dat mensen weten dat er bij kanker meer mogelijk is dan alleen bestraling of operatie, en dat er serieuze aanvullende methoden zijn die ook wetenschappelijk bewezen zijn.” Hij ziet wel een lichtpuntje: in zeker opzicht hebben we de tijd mee, want de wal zal binnenkort het schip keren. “Vijftig procent van de bevolking heeft een chronische ziekte en in 2024 staat eenderde van de Nederlandse bevolking onder medische behandeling. Ons gezondheidszorgsysteem is failliet, niet langer houdbaar. Het is overduidelijk dat het anders moet. Het kan ook anders. Het is de hoogste tijd dat complementaire geneeswijzen een normaal en geaccepteerd onderdeel van de gezondheidszorg gaan worden. We zouden niet meer moeten praten over alternatief of complementair, maar gewoon over de beste zorg tegen een redelijke prijs.”

Kentering

Veel gaat niet goed, vindt Sijpersma. Het ontbreekt de verantwoordelijke instanties aan daadkracht en gevoel van urgentie - en dat al heel lang. Stroperigheid en gebrek aan visie zijn kenmerkend voor het politieke klimaat. Maar hij telt zijn zegeningen. “Er is sprake van een kentering. Ik zie een positieve beweging. Niet in de landelijke politiek, maar wel in de lokale.” Als voorbeeld noemt hij het CDA Friesland, waar hij jarenlang bezig is geweest met het opbouwen van een vertrouwenspositie. Een inspanning die onlangs werd bekroond met de presentatie van een rapport waarin de partij zich sterk maakt voor complementaire geneeswijzen. In dat rapport wordt duidelijk stelling genomen tegen de Lees verder op pagina 24 >

23

marktwerking en voor het belang van de patiënt. CDA Friesland loopt daarmee volgens Sijpersma echt voor de troepen uit en daar is hij heel blij mee. Hier geen eindeloos gepraat maar gewoon een club mensen die eindelijk eens de handen aan de ploeg slaat en aandacht vraagt voor hele gewone dingen: het belang van preventie, gezonde voeding, bewegen, meditatie, yoga… “Dergelijke dingen kun je niet afdwingen, maar je kunt ze wel bevorderen door te zorgen dat mensen zich bewust worden van het belang.” De partij wil ook met zorgverzekeraars aan tafel om te praten over de kosten, het resultaat, patiënttevredenheid, e.d. Dat moet uiteindelijk resulteren in een integratieve zorgpolis.

component als het gaat om gezondheid, maar niet de enige. Er is nog veel meer en we kunnen het meeste bereiken als we openstaan voor samenwerking met andere partijen, ook in het reguliere circuit. Het astmafonds is er dankzij een nuchtere aanpak en veel netwerken in geslaagd een stukje complementaire behandeling op te laten nemen in de zorgstandaard astma en COPD. Daar kunnen wij als MMV iets van leren.”

Elke Nederlander schoenmaat 40 Op Europees niveau is men in volle gang aan het werk om de restrictieve wetgeving betreffende voedingssupplementen door te voeren. Zoals de wetgeving over claims die aan een supplement zijn verbonden. Ofwel: wat mag de fabrikant op het etiket en in zijn folders vermelden waar zijn voedingssupplement goed voor is? Er is een aantal jaren overheen gegaan om ingediende claims beoordeeld te krijgen. Dit wordt gedaan door de zogeheten Europese Voedsel Veiligheid Autoriteit, de EFSA. De laatste stap, het van kracht worden van de wet over de toegelaten claims, is op het moment van dit schrijven zeer waarschijnlijk een feit.

Advertenties

Proeftuin

Ook de proeftuin Integrative Medicine van VWS is een goed voorbeeld van dat het ook anders kan. Dit project is erop gericht om belangen en overwegingen van patiënten goed voor het voetlicht te brengen bij zorgaanbieders en zorgverzekeraars, met het doel te komen tot een geïntegreerde aanpak voor chronische gewrichtsklachten en allergie. Inmiddels zijn de zorgconsumptie, behoeften en ervaringen met complementaire zorg van (ouders van) patiënten met allergische klachten en van patiënten met chronische gewrichtsklachten in kaart gebracht.

De EFSA bestaat uit wetenschappers die vooral veel afweten van statistiek. Zoals de auteurs van het onlangs verschenen boek ‘De Gezondheidsepidemie’. Het boek werd gelanceerd met een nogal boude uitspraak: ‘Nog nooit waren we zo gezond en leefden we zo lang als tegenwoordig. Toch krijgen steeds meer mensen het label ongezond opgeplakt.’ Dit is écht niet waar. Kijk naar de explosie van overgewicht en suikerziekte, bij ouderen maar óók bij kinderen en naar cijfers van het Centraal Bureau voor de Statistiek (CBS). Dit zegt dat we weliswaar gemiddeld nog wel steeds ouder worden, maar de ‘gezonde levensverwachting’ neemt dramatisch af. Nederlanders krijgen op steeds jongere leeftijd een chronische aandoening en leven daardoor langer met ziekte. Een vrouw van 35 jaar had in 1988 nog 24 gezonde jaren voor de boeg, in 2008 was dat al afgenomen tot slechts 17 jaar.

Het project wordt uitgevoerd door een projectteam bestaande uit vertegenwoordigers van het Patiënten Platform Complementaire Gezondheidszorg (PPCG), het Louis Bolk Instituut, het van Praag Instituut en Zorgbelang Groningen. Verder bestaat er samenwerking met zorgverzekeraars, CAM-artsen, het Nationaal Informatie en Kenniscentrum Integrative Medicine (NIKIM), de reumapatiëntenbond, de vereniging voor allergiepatiënten en de Nederlandse Patiënten Consumenten Federatie.

De drie auteurs van het boek zijn econoom of sociaal wetenschapper. Net zoals de EFSA-wetenschappers zijn ze bedreven in statistiek. Eigenlijk baseren ze al hun uitspraken, die ze als feiten verkondigen, op statistieken en gemiddelde cijfers. Blijkbaar komen ze op basis hiervan tot de conclusie dat we nog nooit zo gezond zijn geweest. Ze trekken hun neus op voor mensen die verantwoordelijkheid nemen voor hun eigen gezondheid en die moeilijk in statistieken zijn te vatten. Kijken met de macrobril wint het. Wat vindt u van hun stelling: ‘Tegelijkertijd begint onze (de uwe dus; GES) obsessie met gezondheid op een epidemie te lijken’?

Het project richt zich primair op patiënten met chronische gewrichtsklachten en kinderen met allergische klachten. Veel van deze patiënten blijken in de reguliere gezondheidszorg niet afdoende te kunnen worden geholpen. Reden waarom zij op zoek gaan naar complementaire behandelwijzen. De verwachting is dat bij beide aandoeningen geïntegreerde zorg, dat wil zeggen een combinatie van reguliere en complementaire zorg, tot gezondheidswinst leidt. De eerste resultaten zijn volgens Piet Sijpersma hoopgevend: “Integrative medicine levert duidelijke meerwaarde op.”

De opvattingen van de auteurs staan model voor hoe overheid, ziektekostenverzekeraars, Voedingscentrum en de wetenschappers van de EFSA waken over onze gezondheid. Het héle gezondheidszorgsysteem, dat ze hebben opgebouwd, is gebaseerd op ‘macro-inzichten’, waar u als individu – of u wil of niet – in wordt geperst en waarvoor u verplicht betaalt. Eigen initiatieven die werkelijk iets betekenen voor uw gezondheid, worden hieraan ondergeschikt gemaakt. Ze krijgen van de ‘macro’s’ zelfs het predikaat ‘obsessie’. U draagt bij aan de ‘gezondheidsepidemie’, de titel van het boek. Maar de macro’s maken een bijzonder ernstige fout, die ons hele gezondheidszorgsysteem in zijn greep houdt en u degradeert tot een meelijwekkend, geobsedeerd individu. De klassieke valstrik is wat in de statistiek een ‘ecologische fout’ (ecological fallacy) wordt genoemd. Namelijk de foute veronderstelling dat statistische gegevens waarin wordt gewerkt met gemiddelden, kunnen worden geëxtrapoleerd naar de situatie van het individu. Alles is statistiek tegenwoordig, waarin het individu het aflegt tegen de imaginaire ‘gemiddelde mens’.

Hoop voor de toekomst

Sijpersma hoopt dat hij nog mee zal maken dat reguliere en complementaire geneeswijzen uit het spraakgebruik verdwijnen. “Begrippen als alternatief en complementair passen niet echt meer in deze tijd. Die begrippen hebben nog altijd de klank ‘anders dan anders’, terwijl ze gewoon voor iets staan wat evidence based is. Ik hanteer liever een andere benaming: integratief. Dat geeft aan dat artsen die een reguliere opleiding hebben genoten ook gebruikmaken van een van de zes hoofdstromen van de complementaire geneeskunde. Die hoofdstromen zijn inmiddels voorzien van uitgebreid wetenschappelijk bewijs; ze zijn niet alternatief meer. Ze vormen een nuttige aanvulling op reguliere behandelwijzen en daarom zouden ze geaccepteerd moeten worden.” Hij ziet voor MMV een belangrijke taak weggelegd als het gaat om het communiceren van die boodschap naar de buitenwereld. “Ik hoop dat MMV zich de komende tijd naar buiten toe sterk zal profileren. Voeding is een belangrijke

24

Ter verduidelijking een simpele metafoor: als statistisch onderzoek zou uitwijzen dat de gemiddelde schoenmaat van de Nederlander maat 40 is, zou dat een goede reden zijn voor de overheid om alle Nederlanders een paar schoenen te geven van maat 40… Dit gebeurt in Nederland en Europa als het om gezondheid gaat. Gevaarlijke jongens, die economen en sociale wetenschappers. Zij zijn de elite die ons tweede Ministerie van Economische Zaken bevolken: het Ministerie van VWS. En in Europa de wetenschappers van de EFSA: die er alles aan doen om het gebruik van voedingssupplementen te ontmoedigen.

www.ortho.nl

Dr. Gert Schuitemaker

25

Kruiswoordraadsel

‘Biologisch eten is kwestie van gezond verstand’. Dat is de oplossing van de puzzel in Uitzicht 2012/03. De inhoud van onze vuilniszakken bestaat voor 12 % uit voedsel, waarvan een groot deel fruit en groenten. Voedselverspilling kunt u vermijden door de juiste hoeveelheden te kopen, ze goed te bewaren en de restjes te gebruiken. Maar het is net zo doeltreffend om van de voedingsmiddelen in hun geheel te profiteren, vooral van fruit en groenten en dus geen eetbare stukken weg te gooien. Het loof van bieten, rapen, radijzen en wortels, schillen van appels of aardappels. U zult versteld staan wat u allemaal kunt doen met deze ingrediënten die onze gerechten originaliteit en nieuwe smaken beloven en onze portefeuilles fikse besparingen opleveren! Hier alvast enkele tips die u helpen ‘nog slimmer’ te consumeren: Om van loof, steeltjes, doppen en ander ‘afval’ te kunnen profiteren, koopt u uiteraard fruit en groenten uit de biologische landbouw, want die zijn niet behandeld met pesticiden, insecticiden of andere chemische producten. Het is een kwestie van gezond verstand: hoe verser het fruit en de groenten, hoe gezonder ze zijn. Kies zo mogelijk groenten met steeltjes, loof enz. en snij die niet af zodra u thuiskomt. Ze blijven langer goed als u ze heel laat. Door zoveel mogelijk eetbare onderdelen van voedingsmiddelen te eten, laat u de grootste hap uit de afvalberg slinken. Let echter op met het loof van tomaten, aardappelen, aubergines, paprika’s en andere nachtschade gewassen. De planten van die familie zijn rijk aan alkaloïden en kunnen –in verschillende graden– giftig blijken, ook al worden sommige ervan in de apotheek gebruikt. De prijzen gaan naar de volgende winnaars: 1e prijs: dhr. Billenkamp, Eindhoven, 2e prijs: mevr. De Haas, Diepenveen 3e prijs: mevr. Van de Poeijer. De inzenddatum voor de puzzel in Uitzicht nr. 2012/04 sluit 1 augustus 2012.

LET OP! Het inzenden van de oplossing is alleen mogelijk door: overschrijving van tenminste € 1,- op ING rekening 6189, t.n.v. Moermanvereniging te Alphen aan den Rijn. Vermeld uw oplossing onder mededelingen. Gert Tretmans Tuinvaas 16 7609 ZT Almelo tel. (0546) 56 94 11. E-mail: [email protected]

26

1

2

13

1

3

4

14

1

15

19

1

31

32

38

1

39

45

1

1

1

1

16

1

1

1

17

21

1

22

26

27

1 46

47

1

63

70

76

71 1

83

77 1

89

1

53

57

1

65

1

72

78

1

84

1

9

29

1

35

41

1

48

64

8

28

40

52

1

7

10

1

1

18

1

42

49

1 1

1

43

50

54 58

66

1

59

1

60

67

68

1

69

74

1

79

81

82

80 1

86

87

1

88

1

1

1

91

92

1

1

1

1

1

1

96

90

12

30

36

73

85

11

23

34

56

62

94

1

33

51

55

75

1

25

44 1

6

20

24

37

5

Uitzicht is het tijdschrift van MMV Natuurlijke kankerpreventie en Ondersteunende therapieën. Het verschijnt tien keer per jaar en wordt gratis aan de leden van de vereniging beschikbaar gesteld.

61

93

1

95

86

35

52

9

48

29

95

65

26

60

20

84

89

56

74

90

70

95

63

19

76

59

46

66

44

91

57

18

23

95

1

97

Horizontaal: 1. kosten koper 3. bijbels hogepriester 7. bepaalde opleiding 11. namelijk 13. knaagdier 15. tekst met melodie 17. tweewielig rijtuigje 18. genoeg 19. melkklier 20. paar 22. herkenningsmelodie 23. de verschikkelijke sneeuwman 24. meisjesnaam 25. eettafel 26. roem 28. plaats in België 30. veilige haven 31. tijding 33. belegering 35. kampeergerei 37. voegwoord 38. bolgewas 40. bloem 42. radon 43. in 44. laboratorium 46. stekelig dier 48. voormalig Peruaans heerser 50. nachthemd 51. steen 52. domoor 53. gindse 54. deel van het hoofd 55. deel van het oor 56. putemmertje 58. drinkgerei 60. toestel om te remmen 62. meisjesnaam 63. politieke partij 64. verschaffen 67. rund 69. neon 70. jongensnaam 72. houtsoort 73. vogelwoning 75. aanwijzend voornaamwoord 77. gevangenis 79. koordans 80.brillantine 81. strafwerktuig 83. redelijk wezen 84. vaartuig 86. klap 88. walgvogel 89. indien 90. hertog van Venetië 91. voorzetsel 93. pausennaam 94. neon 95. vrouw 96. uniek 97. regeringsreglement. Verticaal: 1. klein afgebroken korreltje brood 2. bijbelse figuur 4. meetstok 5. brede blik 6. een weinig 7. jongensnaam 8. ingewijde 9. voortgezet onderwijs 11. rivier in België 12. niets uitvoeren 14. ploeg spelers -16. lidwoord 17. Sowjet-Unie 18. jongensnaam 21.stelsel 22. deel van een trap 25. telwoord 27. rivier in Duitsland 29. tijdperk 32. uitroep van pijn 33. onderrichten 34. Europees volk 36. de onbekende 38. naderen 40. kameraad 41. dorp in Drenthe 43. hoog bouwwerk 45. schel 47. dwaas 49. klein vertrek 50. duw 55. plattelandsbewoner 56. vrouwelijk zoogdier 57. schaapachtig 59. fris 61. zichtbaar verschijnsel in de dampkring 63. de oudste 65. eetgerei 66. tocht 68. vaartuig 70. op een keer 71. zuil 73. telwoord 74. boze geest 76. dunne 78. woede 80. gift 82. rivier in Duitsland 85. rhenium 87. soort onderwijs 90. domina 92. Romanum Imperium. Als u de hele puzzel hebt ingevuld, kunt u ook de rest van de puzzel oplossen. U leest dan tevens de uiteindelijke oplossing.

Verantwoording De redactie van Uitzicht en het bestuur van MMV brengen de inhoud ter kennis en beoordeling; zij aanvaarden geen verantwoordelijkheid voor de toepassing ervan. Overname van artikelen door derden is uitsluitend toegestaan met schriftelijke toestemming vooraf. Redactie en bestuur behouden zich het recht voor zonder opgave van redenen teksten, advertenties en te beantwoorden vragen te weigeren. Eindredactie Cor van Groningen

Redactiecommissie Truus Hartsink Dr. Hans Stoop Cor van Groningen

Uitzicht op internet www.moermanvereniging.nl E-mail: [email protected] Kopij volgend nummer: Magazine 6/2012 vóór 23 juni 2012

Fijnstof is slecht voor je hersenen. Veel fijnstof in de lucht bevordert dementie bij ouderen. Dat zeggen Amerikaanse onderzoekers, die al jaren de gezondheid van een grote groep ouderen volgen in Archives of Internal Medicine. Dingen die op de tocht staan zijn bijvoorbeeld algemene kennis, het woordgeheugen, het werkgeheugen, het associatievermogen en het vermogen om de aandacht bij dingen te houden. Hoe hoger de concentratie fijnstof, hoe sneller de cognitieve veroudering gaat.

Voor de Nederlandse situatie betekent dit dat ouderen in regio’s die relatief stofvrij zijn (bijvoorbeeld Noordoost Groningen) vier jaar later dement worden dan mensen die in de Randstad wonen. Het onderzoek werd uitgevoerd onder ongeveer twintigduizend 70- tot 80-jarigen. De studie is onderdeel van de Amerikaanse Nurses’ Health Study. Dat is een grootschalig, langlopend onderzoek naar het verband tussen gezondheid en leefomgeving.

Het rapport vermeldt echter niets over overgewicht. En dat is in ons land, net als in andere landen, nog steeds een groot probleem. In Nederland is een kwart van de jongeren tussen 10 en 12 jaar te dik. Uit onderzoek van het VUmc in zeven Europese landen blijkt dat Nederlandse kinderen iets meer dan een halve liter frisdrank per dag drinken.

Bron: GezondNu

Lang leve de liefde

Redactieadres Redactie Uitzicht Hof van Azuur 30 2614 TB Delft

Inschrijving Uitzicht ISSN 0169-9938

Fijnstof funest voor brein ouderen

Nederlandse jongeren drinken en roken minder, blijkt uit een internationale studie van de Wereldgezondheidsorganisatie WHO. Het onderzoek, dat elke 4 jaar wordt gehouden, is uitgevoerd onder 11-, 13- en 15-jarigen in ruim veertig landen. Nederlandse jongeren gaan iets minder drinken vergeleken met hun leeftijdgenoten in andere Europese landen, de Verenigde Staten en Canada. Ze roken ook minder en gaan ook minder vaak stappen.

Fotografie Stef Breukel e.a.

Advertenties Advertentiemogelijkheden en tarieven kunnen worden aangevraagd bij: J.P.H. Geraats Louis Regoutstraat 36 6006 LL Weert Telefoon (0495) 53 22 20

Korte berichten

Halve liter frisdrank per dag

Medewerkers aan dit nummer: Drs. Bob Hornstra, arts Riëtte Janssen Jan van Klinken Arjan van Laar Hans Nieuwstad Petra Pronk Dr. Gert Schuitemaker Dr. Hans Stoop

c o l o f o n

Oplossing

Verliefde stelletjes hebben een goede reden om gelukkig te zijn, want uit onderzoek blijkt dat verliefdheid op een aantal manieren bijdraagt aan de gezondheid. Volgens veel studies zijn verliefde stellen in het voordeel als het aankomt op gezondheid en stress.Onderzoekers van de Universiteit van Utah vonden dat stellen beter slapen met de partner bij zich. In deze studie testten onderzoekers 34 stellen op het stresshormoon cortisol voor, tijdens en nadat ze voor vier tot zeven dagen gescheiden waren van hun partners. Het cortisolgehalte was hoger toen men zonder partner sliep. Samen zijn met degene op wie je verliefd bent, is ook goed voor je bloeddruk en je hart, aldus onderzoekers van de Universiteit van New York. Uit de studie van 60 stellen bleek dat de bloeddruk omlaag ging en op een vast punt bleef hangen als iemand bij de partner was. Volgens onderzoekers had dit te maken met de vertrouwdheid van de relatie. Gelukkige stellen hebben meer kans op een stabiele bloeddruk, vooral als ze langer bij elkaar zijn.

Wetenschappers zijn het erover eens dat kussen meer is dan de lippen tegen elkaar drukken. Het is ook echt goed voor ons. Onderzoekers van het Lafayette College in Amerika onderzochten een groep studenten die 15 minuten lang kusten met hun partner. De studie liet zien dat het cortisolgehalte aanzienlijk omlaag ging na het kussen. En mannen hadden meer dan vrouwen een hoger gehalte van het ‘geluksgevoel’ hormoon oxytocine. Een warme omhelzing met je geliefde is volgens onderzoek de ultieme manier om stress te verminderen. Een studie door de Universiteit van Noord Carolina onderzocht de effecten van knuffelen onder 38 stellen. Onderzoekers hebben de bloeddruk en het gehalte van oxytocine en cortisol gemeten van de deelnemers voor en na het knuffelen met hun partners. Ze zagen dat zowel bij mannen als vrouwen het oxytocingehalte aanmerkelijk omhoog schoot na het knuffelen, vooral bij hen met een vaste liefdesrelatie. Bij vrouwen gingen bloeddruk en het cortisolgehalte omlaag na het knuffelen. Bron: HappyNews.nl

27

Advertentie

Postbus 16035 2500 BA Den Haag Telefoon 070-3010701 Fax 070-3010707

De Roode Roos B.V. Magazijn voor orthomoleculaire voeding Deze keer een andere selectie van producten, welke door “De Roode Roos B.V.” geleverd kunnen worden. Hierdoor krijgt u een inzicht van ons ruime assortiment, van meer dan 3500 producten en 80 leveranciers. Bestellen bij De Roode Roos B.V. Alle producten worden in principe geleverd met een korting van max. 25% ten opzichte van de adviesprijs. Om te bestellen kunt u gebruik maken van de lijst die hiernaast is afgedrukt. Eventueel kunt u eerst een fotokopie maken. Onze volledige catalogus is op aanvraag verkrijgbaar. Uw schriftelijke bestelling kunt u naar onze postbus sturen. Vervolgens laten wij de bestelling door TNT-Post bij u thuis bezorgen. Ook kunt u ons gratis naamnummer 0800-ROODEROOS (0800-7663376) gebruiken. Internetgebruikers kunnen een e-mail versturen naar [email protected] of direct bestellen via onze webwinkel op www.derooderoos.com Vanaf nu biedt De Roode Roos u de mogelijkheid uw bestellingen te betalen via doorlopende machtiging voor automatische incasso. Een machtigingskaart hiervoor kunt u opvragen via onze website: www.derooderoos.com/machtigen

Nr

Fabrikant

Leden

205 Multi vit.& mineralen (240 tab)

Plantina

€ 98,75

€ 74,06

268 Bio-Quinon Q10 Super 30 mg (150 caps)

Pharma Nord

€ 46,50

€ 34,87

547 BioSil (30 ml)

Bio Minerals

€ 30,50

€ 22,88

586 MaxEPA (100 softgels)

Cardio Vasc. Res.

€ 37,00

€ 27,75

1388 MultiVit Basic (module 1) (90 vcaps)

Alfytal

€ 20,75

€ 18,68

2308 DHA 250 (120 caps)

Now Foods

€ 38,25

€ 28,69

2836 MetaRelax (90 tab)

Metagenics

€ 23,99

€ 17,99

2999 Eye Q 500 mg (210 caps)

Springfield

€ 36,95

€ 27,71

3273 Lignan Flax Oil Complex (473 ml)

Barlean's

€ 19,95

€ 14,96

3402 Optimal Prenatal DHA Formula (60 softgel Minami Nutrition

€ 28,50

€ 21,38

3492 Bio Bran MGN3 250 mg (50 tab)

Medpro

€ 65,00

€ 58,50

3588 Symbioflor 1 (50 ml)

Energetica Nat.

€ 13,60

€ 10,88

3654 Prostaatformule (60 tab)

Best Choice

€ 11,50

€ 8,63

3924 MagAsorb 150 mg (Magnesium als Citraat Lamberts

€ 12,20

€ 9,15

4084 Women's Mood (30 caps)

Care For Women

€ 19,95

€ 14,96

4105 Levertraan Forte (60 softgels)

Bonusan

€ 9,00

€ 6,75

4126 Coriolus Versicolor-extract 750 mg (90 cap AOV

€ 31,70

€ 23,78

4398 Active Biodream (800 gram)

Biodream

€ 45,00

€ 36,00

4456 Spirulina (180 tab)

Marcus Rohrer

€ 13,32

€ 11,32

4617 Solidago Complex Tinctuur (50 ml)

Zonnegoud

€ 11,59

€ 8,69

4630 Co Enzyme Q10 with MCT (60 vcaps)

Viridian

€ 37,25

€ 29,80

4646 Super Greens (220 gram)

VitaKruid

€ 46,70

€ 39,70

4754 Bio Nutriënt l-Tryptofaan (60 vcaps)

CellCare

€ 21,90

€ 17,52

5400 Vitamine D3 15 mcg (90 softgel)

Bonusan

€ 11,00

€ 8,25

5696 Luchtweg Formule (60 vcaps)

VitOrtho

€ 19,95

€ 14,96

5861 Delima Feminin (10 ovula)

Pekana

€ 14,90

€ 11,18

5878 Glucosamine Summum (120 tab)

Supplemed

€ 35,90

€ 26,92

6096 CalAsorb (180 tab)

Lamberts

€ 27,50

€ 20,62

6097 Salvestrol Prostaat (60 caps)

Vitals

€ 39,95

€ 29,96

6213 Elke Dag (90 tab)

Vitals

€ 49,95

€ 37,46

6599 True Superfood (400 gram)

Vitals

€ 65,00

€ 48,75

Prijswijzigingen voorbehouden Vermeld hier uw adresgegevens: Uw naam: (Dhr/Mevr):

Lidmaatschap nr.:

Adres:

Geboortedatum:

Postcode & Woonpl.:

E-Mailadres:

Telefoonnummer:

(evt.) voorschrift van:

28

Normaal

Boekenlijst Deze boeken kunt u bestellen bij de Moermanvereniging. Wilt u één of meerdere boeken toegestuurd krijgen, vul dan duidelijk een girokaart in met het juiste bedrag en de titels van de gewenste boeken. Geen geld opsturen! Het gironummer waarop u kunt bestellen is: 355.999 t.n.v. De Moermanvereniging Postbus 508 2400 AM Alphen aan den Rijn. De prijzen zijn inclusief verzendkosten binnen Nederland. Daarbuiten wordt € 3,50 extra berekend.

01. Dr. Moerman, een weg tot genezing, C. van Groningen en A. Ronhaar 02. U kunt meer dan u denkt, aanvullende maatregelen om kanker te helpen voorkomen en genezen, Hans Moolenburgh sr. 09. Verhütung und Heilung von Krebs, Jac. Landman 10. Die Moerman-Krebs-Diät, E. Wannee-Immerzeel 17. A solution to the Cancer Problem 24. Kookboek, Lia v.d. Geest en Lydia Sleutel 28. De actuele voedingstabel, wat zit waar in? 29. Retrospectief onderzoek naar de effectiviteit van de Moermantherapie 37. Het Gouden boekje voor de Gezondheid, G.E. Schuitemaker Voor meer boeken van de heer Schuitemaker zie: www.gezondeboeken.nl 41. Bondgenoot, autobiografie van een immuuncel, Henk Fransen 42. De helende factor, Bob Th. Hornstra 44. Voed je goed, voel je goed, Monique van den Assum 45. Dvd ‘Geef ziekte geen kans, eet en leef gezond’, Kees Braam

Koopt u onze verrassingstas! Met in ieder geval de complete jaaruitgave van Uitzicht 2011. Leuke hebbedingetjes en heel veel informatie! Een gezond en prachtig cadeau om weg te geven.

€ 11,30 € 25,00 € 6,80 € 6,80 € 7,95 € 7,95 € 9,50 € 20,40 € 12,50

€ 12,75 € 16,50 € 4,95 € 6,95

€ 15,00

Advertenties

Gezond leven Gezond blijven www.vitortho.nl

NIEUW!

BIOLOGISCH ACTIEF De nieuwe producten van VitOrtho zijn met de grootste zorg vervaardigd. Hierbij wordt rekening gehouden met mens en natuur. Alle producten zijn zeer goed opneembaar door het lichaam.

Topkwaliteit voedingssupplementen met een gezonde prijs

10% kort i Rood ng bij de e Ro os

Een leven lang vitaal! Squalene is een bijzondere stof die zowel in het menselijk lichaam als in de natuur wordt aangemaakt. Het behoort tot een speciale groep antioxidanten, de zogenaamde isoprenoïden en wordt uit de levertraan van de diepzee dogfish verkregen. Squalene heeft het vermogen om zuurstof toe te voegen aan de menselijke cel. Hierdoor beschermt het de cellen waardoor het lichaam wordt behoed voor de ziekmakende moleculen. Issho Genki® Squalene iP6 is een veelzijdig, natuurlijk en zuiver voedingssupplement dat uw lichaam weer in balans brengt.

Versnelt herstel

Toename energie, vitaliteit en uithoudingsvermogen Beschermt tegen vroegtijdige veroudering van de huid

Beschermt tijdens chemotherapie en bestraling Beschermt cellen en weefsels

Fyto-Life van Hogendorpplein 28 5051 SR Goirle T: +31 (0) 13 534 6437 F: +31 (0) 13 530 2247 E: [email protected] W: www.fyto-life.nl www.isshogenki.com

29

Alternatief consult wordt stuk duurder

algemene informatie De Moermanvereniging voor natuurlijke kankerbestrijding stelt zich ten doel welzijn en belangen te behartigen van patiënten die met de Moermantherapie worden behandeld, en zoveel mogelijk bekendheid te geven aan deze therapie ter bestrijding van kanker.

Bestuur Vriendelijk verzoek alle post bestemd

Administratie/ algemene informatie

Informatie lezingen en kooklessen

voor het bestuur te zenden aan:

De administratie van de vereniging

Schriftelijke vragen naar:

Postbus 508

wordt gevoerd door de heer

Postbus 508

2400 AM Alphen aan den Rijn

Wim Kuling.

2400 AM Alphen aan den Rijn

Voorzitter:

Centraal Bureau:

Dave Schut

Postbus 508

Eefde

2400 AM Alphen aan den Rijn

Postzegel insluiten.

Klachten van patiënten

Telefoon: (0172) 49 79 44 (werkdagen Secretaris:

tussen 09.00 uur en 13.00 uur)

Johan Klumpenaar

Fax: (0172) 47 06 44

President Wilsonlaan 33

E-mail: [email protected]

4334 GB Middelburg Telefoon: (0118) 63 59 89 E-mail: [email protected] Penningmeester: Nico Sleeuwenhoek De Eendracht 20 2614 LX Delft Telefoon (015) 2562921 E-mail: [email protected] Marketing: Sietze Blom Buitenom 1 8314 AM Bant Telefoon: (0527) 26 18 25 E-mail: [email protected] Interne contacten: Jan Bor Schoolstraat 1 4221 LR Hoogblokland Telefoon: (0183) 56 36 28 E-mail: [email protected] Jan Meijerink De Bese 2 7722 PD Dalfsen

Aanmelding nieuwe leden Schriftelijk bij het Centraal Bureau of via de website.

Lidmaatschap

federatie Additieve Geneeskunde) Vaartstraat 247, 1075 RM Amsterdam

Advertenties Uitzicht

(automatische incasso), € 29,- per kalender­jaar (acceptkaart). Voor Belgische leden minimaal € 37,- (accept € 42,-) op rekening ING bank 335-0078672-51 t.n.v. Moerman­vereniging. Voor de overige leden in Europa € 37,- (accept € 42,-), buiten Europa € 42,- (accept € 47,-). Een kleine ‘overbetaling’ op de minimumcontributie wordt zeer op prijs gesteld. Contributie giro 42.39.229 t.n.v. Moermanvereniging te Alphen aan den Rijn. Opzegging lidmaatschap: vóór 1 december van het lopende jaar. Administratiekosten: € 3,50 wanneer een herinnering gestuurd moet worden.

E-mail: [email protected]

worden à € 5,25 per exemplaar. Dit kan schriftelijk of telefonisch bij het Centraal Bureau.

www.moermanvereniging.nl E-mail: [email protected]

Adviseurs: Cor van Groningen Bob Hornstra Piet Sijpersma

4611 KS Bergen op Zoom Telefoon: (0164) 25 04 61 Den Haag Mevr. R. Rosier

Op het programma staan dit jaar opnieuw Bourgondische feestmaaltijden. Enthousiaste chefkoks bereiden van 12 mei t/m 17 november in de stal, de wei of in de schuur een bijzonder drie- of viergangen menu met de dagverse biologische oogst van het boerenland.

Gerrit van de Veenlaan 216

Telefoon: (0495) 53 22 20

Mevr. T. Meesters

E-mail: [email protected]

Singel 7 8771 SV Nijland Telefoon: (0515) 56 98 13 Groningen/Drenthe

Giro 3290997 t.n.v. de Stichting

Mevr. H. Prins

Steunfonds Amnestie, Reijerskoop

Schout Poelmanweg 32

291, 2771 BL Boskoop of via ING

9617 BX Harkstede

bank, rekeningnummer 67.20.27.240

Telefoon: (050) 404 22 46

t.n.v. Stichting Steunfonds Amnestie in Boskoop.

Limburg

Bovenstaande rekeningnummers van

De heer J.H.P. Peters

Stichting Steunfonds uitsluitend te

Oude Heerweg 145

gebruiken voor giften.

5941 EK Velden

De stichting Steunfonds Amnestie is

Telefoon: (077) 472 14 53

door de Belastingdienst erkend als

E-mail: [email protected]

algemeen nut beogende instelling (ANBI), sinds 01-01-2008. Een schen-

Noord-Holland Noord

king aan deze stichting is aftrekbaar

Vacature

van de inkomstenbelasting (binnen de daarvoor geldende regels).

Overijssel Dhr. G.J.W. Tretmans

Legaten Wie het Steunfonds testamentair wil gedenken, wordt aanbevolen gebruik te maken van de volgende formulering:

de som van €……… vrij van rechten en kosten’.

Regio-secretariaten Patiëntenvoorlichting

Coehoornstraat 40

Friesland

fonds Amnestie, gevestigd te Elst (Gld)

E-mail: [email protected]

Lekker naar de Boer bestaat dit jaar 15 jaar en dat wordt gevierd. Behalve mooie fietsroutes langs biologische bedrijven zoals de Pieperpad-route zijn er ook diverse feestelijkheden rondom dit lustrum. Op 23 en 24 juni is iedereen weer van harte welkom op biologische boerderijen bij u in de buurt.

Dhr. H. Stoop

Louis Regoutstraat 36, 6006 LL Weert

Coehoornstraat 40 Telefoon: (0164) 25 04 61

Zeeland/West-Brabant

Telefoon: (070) 391 02 79

‘Ik legateer aan de Stichting Steun-

4611 KS Bergen op Zoom

Telefoon: 06 44386268

J.P.H. Geraats

Hans Stoop

Internet

6822 MB Arnhem

2552 WN Den Haag

Losse nummers Uitzicht Losse nummers kunnen (na)besteld

Groot Vijverdal 21

aangevraagd bij:

Stichting Steunfonds Amnestie

Amsterdam en Wijde Omgeving

Telefoon: 088-2424240 (Infolijn)

Mevr. T. Visser

Of voor algemene informatie over de

Quellijnstraat 128

vereniging: (0172) 49 79 44

1073 XL Amsterdam

Lekker naar de boer

Mevrouw R. van Elk

Advertentietarieven kunnen worden

Nieuwe leden: € 25,- per kalender­jaar

Telefoon (0529) 42 71 45

Wetenschap en artsencontact:

Stichting Klachtrecht AAG (Artsen-

Gelderland

Voor de 15e keer

Tuinvaas 16 7609 ZT Almelo Telefoon: (0546) 56 94 11 Rotterdam Dhr. M. Ouwehand Statenweg 405 3039 HP Rotterdam Telefoon: (010) 467 78 64 Mobiel: 06 23234874 Rijnmond/Westland Vacature

Meer info: http://www.lekkernaardeboer.nl/

Behandelingen bij alternatieve en complementaire genezers worden volgend jaar een stuk duurder. In het Lenteakkoord hebben CDA, VVD, D66, GroenLinks en CU afgesproken dat de btw-vrijstelling voor alternatieve geneeswijzen van tafel gaat. Dat betekent dat er bovenop het gewone behandeltarief een btw-heffing komt. Die bedraagt 21 procent doordat het huidige tarief van 19 procent met 2 procent omhoog gaat. Op dit moment zijn chiropractoren, homeopaten, acupuncturisten en andere alternatieve en complementaire behandelaars nog vrijgesteld van het heffen van btw. Maar die vrijstelling geldt vanaf 2013 alleen nog maar voor gezondheidskundige diensten die worden uitgevoerd door een BIG-beroepsbeoefenaar en ook behoren tot de uitoefening van dat BIG-beroep. Het BIG-register is een landelijke databank, waarin alle erkende zorgverleners zich verplicht moeten registreren. Het gaat om 8 beroepsgroepen: tandartsen, apothekers, gezondheidszorgpsychologen, psychotherapeuten, fysiotherapeuten, verloskundigen en verpleegkundigen. Alternatieve behandelaars vallen hier niet onder. Voor bijvoorbeeld pedagogen, osteopaten, acupuncturisten en chiropractoren eindigt in 2013 dus de vrijstelling. De btw-heffing op alternatieve behandelingen levert de schatkist 65 miljoen euro op.

In het volgende nummer van Uitzicht • Oncoloog David Khayat verrast met antikankerdieet •Niet alleen hitte maar ook kou kan kankercel doden • Voor de 15e keer lekker naar de boer

Telefoon: (020) 675 41 50

(Zie ook colofon pagina 27)

30

31

Echina mondspray helpt! Echina verbetert de conditie van uw tandvlees en het helpt effectief bij lipblaasjes en witte of rode plekjes in de mond. Echinacea Purpurea extract verhoogt bovendien uw weerstand. 100% natuurlijk! Geschikt voor dagelijks gebruik door jong en oud. • Bij alle ongemakken in mond- en keelholte • Stimuleert het immuunsysteem • Werkt zuiverend • Verfrissend, verlichtend en hygiënisch

www.aromed.eu

VASCULAIRE NUTRIËNTEN

NA 11501 adv vascusan 185x130.indd 1

30-05-11 11:02