Jaargang 40 Juni 2013 Uitgave van MMV

5

Jaargang 40 Juni 2013 Uitgave van MMV

Natuur biedt kansen bij leverkanker • Marie-Rose Morel leeft voort in Bornem • Geen snacks meer voor Herman maar walnoten • Bewondering voor maar ook scepsis rond Angelina Jolie

Advertenties

Uw huid is het waard: Colladeen Derma Plus.

Informatie via www.hb08.nl tel 088-0075700 mail [email protected]

Welke Multi van Lamberts past bij u?

Lamberts adv Colladeen A5.indd 1

05-12-12 11:07

?

Jolie en het taboe

Overgewicht vaak gevolg van laag zelfbeeld

Het besluit van de actrice Angelina Jolie om haar borsten te laten amputeren uit voorzorg tegen erfelijke kanker heeft wereldwijd de tongen losgemaakt. Wat overheerst in de reacties op haar beslissing, is vooral bewondering. Ook dat ze er zelf bekendheid aan heeft gegeven wordt gezien als een teken van kracht. De rubriek ‘In de media’ in dit blad gaat er nader op in.

Volgens gezondheidscoach Simone de Haas worstelen veel mensen, vooral vrouwen, met gevoelens van minderwaardigheid. Ze werkt veel met mensen met overgewicht en helpt hen om letterlijk en figuurlijk beter in hun vel te komen. In de gesprekken merkt ze dat de meeste problemen terug te voeren zijn op een laag zelfbeeld en weinig zelfvertrouwen.

Angelina Jolie verdient inderdaad respect. Het is niet gering om als vrouw zo’n stap te zetten. Veel lotgenoten van haar ervaren het als het afnemen van een stukje van hun vrouwelijkheid. Dat zal voor haar vast niet anders zijn geweest. Maar ze vond dat ze de feiten recht in de ogen moest kijken. Daarmee heeft ze een taboe helpen slechten. Met de risico’s op kanker kun je maar beter eerlijk omgaan. Al te vaak wordt er verstoppertje gespeeld. Het is een van de redenen waarom velen zo onverantwoord leven. De gedachte aan de gevolgen willen ze niet toelaten. Totdat… Dan moeten ze wel. Voor die weg heeft Jolie niet willen kiezen. Daar is inderdaad moed voor nodig.

Leverkanker is doorgaans zo agressief dat de reguliere geneeskunde machteloos staat. Patiënten die kiezen voor een complementaire behandeling, blijken een hogere kwaliteit van leven te krijgen en daarbij ook de kans op een langer leven. Soms is zelfs genezing mogelijk. Dr. Hans Stoop zet de opties op een rijtje.

Toch is dat niet het hele verhaal. Uit een ander bericht in dit nummer blijkt dat dragers van een gemuteerd BRCA1- of BRCA2-gen zeker niet gedoemd zijn om borstkanker of eierstokkanker te krijgen. Deze genen kunnen gunstig gemanipuleerd worden door bioactieve stoffen in onze voeding. Zoals de trouwe lezers van dit blad weten, past dat bericht in een reeks van wetenschappelijke ontdekkingen. Steeds meer blijkt dat onze genen wel degelijk te beïnvloeden zijn. Daarbij spelen gezonde voeding en een gezonde leefstijl een grote rol. Jammer dat Jolie niet op dat aspect de aandacht heeft gevestigd. Daarmee zou ze bij mij nog veel meer bewondering hebben geoogst.

Patiënt met leverkanker aangewezen op complementaire geneeskunde

Zorg voor patiënten als eerbetoon aan Rose-Marie

4

6

10

Longarts Ann-Marie Morel is de drijvende kracht achter ‘A touch of Rose’, een welzijnscentrum voor kankerpatiënten in Bornem, onder Antwerpen. Kankerpatiënten hebben volgens haar niet alleen een goede medische behandeling nodig, maar ook psychosociale ondersteuning. Het centrum is een eerbetoon aan haar zus Marie-Rose, die bekendheid kreeg met haar dagboek “Leve het Leven!”

Herman ruilde McDonalds in voor walnoten en pijnboompitten

13

Herman Meijer nam voor zijn werk een aantal jaargangen van Uitzicht door en raakte steeds meer overtuigd van het belang van gezonde voeding en van een gezonde leefstijl. Bij de McDonalds en de snackbar zullen ze hem niet zo vaak meer treffen. Op zijn aanrecht prijken nu walnoten, hazelnoten, amandelnoten, pijnboom­ pitten en noem maar op.

Besluit van Angelina Jolie roept bewondering op maar ook scepsis

19

Het besluit van de beroemde actrice Angelina Jolie om haar borsten te laten amputeren uit vrees voor kanker roept gemengde gevoelens op. De bewondering overheerst. In de commentaren wordt ze geprezen om haar moed en kracht. Maar er is ook scepsis.

?

Cor van Groningen eindredacteur Uitzicht

Lamberts heeft een uitgebreid assortiment multi’s passend bij een specifieke leeftijd of leefstijl. Zo kan het kind, de puber, volwassene of (amateur)sporter altijd een passende keuze maken. Meer informatie via www.hb08.nl

Informatie via www.hb08.nl tel 088-0075700 mail [email protected] Lamberts adv Multi A5.indd 1

05-12-12 10:57

3

Iedereen wil gezond zijn, maar gezond leven is een ander verhaal. Veel mensen worstelen met crashdiëten en het jojo-effect. Kennelijk houdt iets hen tegen en dat ‘iets’ heeft vaak te maken met gebrek aan eigenwaarde en zelf­vertrouwen. Op de weg naar gezond leven is gedragsverandering de missing link. Simone de Haas (42) van

Gezond leven resultaat van integrale aanpak

coachings­praktijk ‘Hartverblindend’ over het belang van overtuigingen voor de gezondheid. Tekst: Petra Pronk

Gezondheid zit niet in een pilletje, maar is het resultaat van een integrale aanpak. Wie gezond wil leven moet niet alleen gezond eten, maar ook voldoende bewegen. De bottleneck zit hem vaak in gedragsverandering. Weten dat je gezonder moet leven is niet genoeg. Het gaat erom dat je echt de knop omzet en het gewoon doet – en dat laatste is vaak het probleem. Coaching kan in zo’n geval helpen.

Simone de Haas:

‘Gezondheid heeft meer te maken met willen dan met moeten’

V

eel mensen vinden hun ware roeping pas op latere leeftijd. Zo ook Simone de Haas. Afkomstig uit de bankwereld, merkte ze op een gegeven moment dat daar haar hart niet lag. Via een communicatie­ training maakte ze kennis met methoden die zich richten op de samenhang tussen lichaam en geest. Daar was ze direct enthousiast over. Toen ze tijdens haar opleiding tot coach een casus moest inbrengen besloot ze zichzelf als proefkonijn te nemen om te kijken of ze van het roken af kon komen. “Ik was 26 jaar lang een echte roker geweest”, vertelt ze. “Ik kon geen 5 minuten stilzitten zonder een peuk te pakken. Maar nu was ik zonder problemen van het roken af. Ik heb gewoon een knop omgezet en ter plekke besloten: ‘Ik ben een niet-roker’.” Dat is nu vier jaar geleden en sindsdien heeft ze nooit meer de behoefte gehad om een sigaret op te steken. Ze was zo enthousiast over wat ze had ontdekt over het samenspel tussen lichaam en geest, dat ze besloot om er haar werk van te maken om mensen meer bewust te maken van die samenhang.

Herprogrammeren

Simone werkt veel met mensen met overgewicht en helpt hen om letterlijk en figuurlijk beter in hun vel te komen. In de gesprekken merkte ze dat de meeste problemen terug te voeren zijn op een laag zelfbeeld en weinig zelfvertrouwen. Sommigen weten niet wat ze eten, anderen kunnen het niet omdat ze het moeilijk vinden om dingen af te slaan. Weer anderen hebben een pro-

4

bleem met het uiten van hun emoties en verdringen die letterlijk door teveel te eten. Al die dingen hebben een onderliggend probleem dat eerst aangepakt moet worden, wil je met succes overgewicht terug kunnen dringen. “Overgewicht ontstaat niet vanzelf. Het heeft vaak te maken met gebrek aan bewustzijn of met stemmetjes van vroeger die zorgen voor een laag zelfbeeld. Dat zijn wezenlijke problemen. Ik ben geen sportcoach die zegt ‘Hup, we gaan ervoor!’. Coachen betekent in dit geval dat je op een heel fundamenteel niveau aan de slag gaat met de aansturing van het gedrag van mensen. Het gaat erom dat je grip krijgt op de mechanismen die maken of je wel of niet iets lekkers pakt of naar de sportschool gaat.”

Overtuigingen

Ons gedrag is gebaseerd op overtuigingen en overtuigingen zitten diep. Overtuigingen die ontstaan zijn in de kindertijd zijn vaak onbewust en hardnekkig, omdat wij ze ervaren als ‘De Waarheid’. “Overtuigingen zijn filters in je hersens die ervoor zorgen dat alles wat je ziet en hoort wordt omgevormd zodat het past binnen jouw waarheid. Veel mensen, vooral vrouwen, worstelen met gevoelens van minderwaardigheid. Ze zijn ervan overtuigd dat ze altijd het brave meisje moeten zijn, netjes hun bordje moeten leegeten, het anderen naar de zin moeten maken en dus geen taartje mogen afslaan... Ze geven vaak het goede voorbeeld aan hun kinderen, maar als die in bed liggen gaan de zakken chips open. De kinderen zijn het kennelijk waard om goed voor te zorgen, maar zij zelf niet…

In Didam en omgeving draait al enige tijd met succes een programma voor gezond gewicht, genaamd Equili. Het geheim van deze aanpak zit hem erin dat aandacht voor voeding door een diëtiste, wordt gekoppeld aan gesprekken met een coach die gericht zijn op duurzame gedragsverandering. Gezond leven is namelijk minder een kwestie van calorieën tellen of dagelijks een rondje sportschool, dan een levenshouding. Het gaat erom dat mensen inzien dat gezondheid het grootste cadeau is dat ze zichzelf kunnen geven en dat ze dat waard zijn.

Als je op zo’n manier over jezelf denkt wordt het wel heel moeilijk om gezond te leven. Ik houd mensen een spiegel voor en laat ze zien dat het mogelijk is om er op een andere manier naar te kijken. Dat kan heel bevrijdend zijn.” Als die bewustwording eenmaal een feit is, komt er ruimte voor nieuwe overtuigingen en andere waarheden. Ruimte voor gezonder leven. Als de overtuigingen veranderen, verandert het gedrag automatisch mee, weet Simone uit ervaring. “Als ik vroeger wilde stoppen met roken en daar pleisters voor kocht was mijn overtuiging: het zal wel moeilijk zijn. En dan was het ook moeilijk. Maar toen ik tegen mezelf zei: ‘Ik ben een niet-roker’, was de realiteit ineens anders. Lichamelijk ga je door hetzelfde proces, maar het feit dat je er anders tegenaan kijkt maakt dat het ineens geen moeite meer kost.”

De aanpak bestaat uit drie onderdelen die nauw samenhangen: beweging, voeding en gedragsverandering. Om zich bewust te worden van hun lichaamsbeweging of het gebrek daaraan, krijgen mensen een beweegmonitor die bijhoudt hoeveel ze bewegen. Dat zorgt ervoor dat iemand letterlijk en figuurlijk in beweging komt. Ook het voedingspatroon wordt onder de loep genomen, waardoor mensen zich meer bewust worden van wat ze eten. Maar ‘weten’ is nog iets anders dan echt je gewoontes veranderen. Daarom volgen de deelnemers aan dit programma nog een ander spoor. Ze gaan samen met een coach op zoek naar de obstakels die hen verhinderen om gezond te leven, om die vervolgens uit de weg te ruimen.

Gezonde keuze

Als Simone één ding geleerd heeft door haar werk is het wel dat verandering van leefstijl echt mogelijk is. Zolang je maar bereid bent om kritisch naar jezelf te kijken en de samenhang tussen lichaam en geest serieus neemt. Dat brengt een heleboel in beweging en dat is wat haar werk leuk maakt. Op het eerste gezicht gaat het over mensen helpen om gezonder te leven, maar eigenlijk gaat het over veel meer: persoonlijke groei. “Ik vind het mooi om mensen te zien groeien. Ze te laten zien dat wat zij altijd voor waar aangenomen hebben misschien niet waar is, waardoor ze ruimte krijgen om zichzelf op-

nieuw te ontdekken en te merken dat ze een keuze hebben. Het gaat er ook om dat je anders tegen gezondheid aan leert kijken. Veel mensen hebben het idee dat gezond leven afzien betekent en dat je dingen op zou moeten geven. Het ombuigen van die overtuiging kan je veel brengen. Het kan helpen om de focus te leggen op wat gezond leven je oplevert. De focus ligt dan niet langer op wat je allemaal niet mag. Het gaat erom dat je er zelf voor kiest om iets niet te willen. Dat is een andere insteek en een

veel gezondere manier om met jezelf om te gaan. De uitdaging is dat je steeds opnieuw de gezonde keuze maakt. En als je een keer de fout ingaat, dat je je koers dan gewoon weer bijstelt, zonder jezelf waardeloos te hoeven voelen.” Gezondheid heeft dus meer te maken met willen dan met moeten. Dat geldt ook voor bewegen: doe wat je leuk vindt. “Ga niet op tennis als je daar niet blij van wordt, anders geeft het alleen maar stress. Als je dingen doet die je leuk

vindt, is het makkelijker vol te houden. Elke dag een half uur wandelen is de minimale inspanning. Ook gelijkmatigheid in bewegen is belangrijk. Niet twee keer per week knallen in de sportschool en voor de rest niks doen. Maar op de fiets naar de supermarkt, wandelen, traplopen in plaats van de lift. Zo wordt gezondheid onderdeel van je gewone leven.”

5

Ontstaan van tumoren & mogelijke behandel­ingen

Reguliere geneeskunde vrijwel machteloos tegen tumor in uiterst vitaal orgaan

Patiënt met leverkanker vooral aangewezen op natuur Een berucht kenmerk van primaire leverkanker is dat hij zo agressief is. De reguliere geneeskunde staat meestal machteloos waardoor de patiënt vooral is aangewezen op middelen uit de natuur. Complementaire behandelingen zijn er vooral op gericht het lichaam in een optimale conditie te brengen. De eigen afweer en het herstelmechanisme van het lichaam kunnen zo ingezet worden bij het onder controle houden van de tumorcellen. Tekst: Dr. Hans Stoop

K

anker van de levercellen zelf (primaire leverkanker) is in de westerse wereld vrij zeldzaam. Wereldwijd is het juist een van de meest voorkomende soorten kanker, met name in Zuidoost-Azië. De ziekte ontstaat doorgaans na een chronische leveraandoening, levercirrose, die veroorzaakt kan zijn door een leverontsteking of lang­ durig overmatig alcoholgebruik. Bij primaire leverkanker komen er vaak diverse kwaadaardige gezwellen voor in de lever die kunnen ingroeien in bloedvaten, bijnieren, het middenrif en de dikke darm. De uitzaaiingen van deze vorm van kanker gaan nogal eens naar de botten of de longen. Het is een agres-

sieve vorm van kanker. De overleving van leverkanker is volgens de regulier geneeskunde 6 tot 20 maanden.

Verwarring

Dat vaak wordt gedacht dat leverkanker hier in het westen vaak voorkomt, komt doordat een uitzaaiing of doorgroei van een andere soort kanker in de lever ook als leverkanker wordt bestempeld. Een eigenschap van een kwaadaardige tumor is dat de tumorcellen zich kunnen verspreiden naar andere delen en/of organen van het lichaam, zich daar vervolgens nestelen en uitgroeien tot een gezwel. Dit gebeurt vaak via het bloed. De lever (hepar) is een orgaan waar al ons bloed doorheen stroomt en daar-

door ontstaan er juist hier regelmatig gezwellen die ontstaan uit kankercellen afkomstig elders uit het lichaam. Een duidelijk voorbeeld hiervan zijn uitzaaiingen van de alvleesklier, longen, borsten, maag, slokdarm of de dikke darm. Dit noemen we secundaire leverkanker. Hier beperken we ons tot kanker die ontstaat uit de levercellen zelf. Vandaar de naam hepato cellulair carcinoom (HCC), ook wel primaire leverkanker genoemd. Het HCC is de meest voorkomende vorm van leverkanker. Er zijn nog enkele andere vormen.

Verdubbeling

Het aantal mannen dat jaarlijks aan lever­kanker overlijdt, is volgens de cijfers van het CBS de afgelopen 15 jaar verdubbeld. In 1996 stierven er in Nederland 235 mannen aan de gevolgen van leverkanker, in 2011 waren dat er 468. Dat komt neer op een stijging van 99 procent. Ook bij vrouwen neemt het aantal sterfgevallen als gevolg van deze vorm van kanker toe, maar minder snel. Toch steeg ook het aantal overleden vrouwen met ongeveer 57 procent van 182 naar 286. De ziekte treft vooral mensen tussen de 60 en 75 jaar. De oorzaken van de stijging zijn volgens internist-oncoloog Heinz-Josef Klümpen (AMC) duidelijk aan te wijzen: de toename van leververvetting bij suiker­ ziekte en vetzucht, virale besmettingen (hepatitis B en C) en het gebruik van alcohol. Hepatitis B heerst vooral in Azië, Afrika en Zuid-Europa en komt met migranten mee, maar komt ook in de Nederlandse bevolking steeds vaker voor. De tweede, hepatitis C, is een virus dat veel westerse mensen onwetend met zich meedragen, soms seksueel overdraagbaar is en een risico op leverkanker met zich meebrengt. Klümpen denkt dat het aantal doden nog verder zal toenemen. Er zijn steeds meer mensen met chronische leveraandoeningen veroorzaakt door onder andere overgewicht en suikerziekte; hepatitis C laat zich vooralsnog niet bestrijden met een vaccin. Wel bestaat

er een vaccin tegen hepatitis B. ”Gezonder eten en meer bewegen kan al helpen”, zei Klümpen daarover in de Volkskrant van 11 juli 2012. Vanaf 2012 worden mensen in de risicogroepen, bijvoorbeeld met chronische leveraandoeningen, gescreend, aldus de AMC-arts. “Dat zal een effect hebben op de overlevingscijfers, want hoe vroeger leverkanker wordt ontdekt, hoe beter de overlevingskansen.” Eigenlijk staat hier dat wanneer de leverkanker eerder ontdekt wordt, de patiënt langer de kans heeft te kunnen leven met de leverkanker. De datum van overlijden hoeft hier uiteraard niet mee te veranderen!

Volwaardige voeding

Uit het voorgaande zal duidelijk zijn geworden dat tegen leverkanker tot nu toe nauwelijks een kruid is gewassen. Preventie is dan ook verreweg de meest effectieve manier om de kans op leverkanker te verkleinen. Voorkomen is eenvoudiger dan genezen. Een dieet dat bestaat uit volwaardige voeding waardoor suikerziekte en vetzucht geen kans krijgen en virale besmettingen veel minder kans maken om de lever aan te tasten, is een prima manier om aan preventie te doen. Zelfs wanneer er een besmetting is, blijkt voeding een belangrijke invloed te hebben op het beloop van de ziekte. Jammer dat de internist-oncoloog Klümpen dit in het Volkskrantartikel slechts terloops meedeelt. ”Gezonder eten en meer bewegen kan al helpen”, is alles wat hij hierover te melden heeft. Preventie dateert niet van vandaag of gisteren. Toen de wetenschap in het begin van de vorige eeuw de relatie nog niet zag tussen voeding en het ontstaan van ziekten als kanker, waren er al artsen en filosofen zoals Max Gerson, BircherBenner, Rudolf Steiner en Cornelis Moerman die het tegendeel beweerden en mensen konden overtuigen van het belang van een gezonde leefstijl door middel van de genezingen die zij bewerkstelligden. Artsen die hier nog steeds voorstander van zijn en dit ook

deel 3

praktiseren, kennen we onder de naam van artsen voor natuurgeneeskunde. Patiënten en aanhangers van deze geneeskunde verenigden zich in organisaties en verenigingen zoals MMV (voorheen Moermanvereniging). Net als de nieren, de darmen, de huid en de longen is de lever tevens een uitscheidingsorgaan. Om eerdergenoemde redenen krijgt de lever zeer veel aandacht in de verschillende natuurgeneeskundige behandelingen. De lever is een belangrijk orgaan dat juist daarom een goede verzorging nodig heeft. Een goed dieet is zó samen­ gesteld dat het de lever ontlast en stimuleert. Tevens bevat het zo weinig mogelijk toxische stoffen. Hierbij kunnen nog extra ondersteunende maat­ regelen ingezet worden zoals: • lever stimulerende stoffen; te denken valt aan bittere theesoorten, bijvoorbeeld van paardenbloem- of artisjok­ bladeren of van duivelsklauw. Ook vruchten als grapefruit en papaja, zijn voor de lever een stimulans; • klisma’s, die toegepast worden om de lever te stimuleren en de darmen te reinigen; • leverpakkingen (kruik op de plek van de lever) om de doorbloeding in de lever te ondersteunen.

Deraillement

Omdat alle lichaamscellen op gifstoffen reageren, is een goed werkende lever van zeer groot belang. Ze maakt namelijk giftige stoffen die vanuit het spijsverteringskanaal worden opgenomen, onschadelijk. Dit kunnen bijvoorbeeld ook chemische middelen (medicijnen) en hoge concentraties alcohol zijn. Deze stoffen gaan vrijwel direct naar de lever toe en kunnen de lever vergiftigen wanneer ze langdurig in het bloed voorkomen. Wanneer de lever het onschadelijk maken van het gif door het grote aanbod niet kan bijhouden, worden toxische stoffen doorgelaten. Deze giftige stoffen komen dan bij de lichaamscellen. Deze cellen nemen altijd selectief het beste op, maar als het beste er niet is, moeten Lees verder >

6

7

> Vervolg van pagina 6-7

ze genoegen nemen met mindere kwaliteit. Pas als dit jarenlang zo voortgaat, beginnen de functies van de celstofwisseling mankementen te vertonen. Moerman spreekt hier van een deraillement. De “kleine klinische symptomen” verschijnen dan. Die zijn nog te verhelpen door het volgen van het Moermandieet en het gericht toedienen van de essentiële stoffen die door Moerman gevonden zijn. Gebeurt dit niet, dan verandert de cel uiteindelijk in een kankercel. Hieruit blijkt weer dat kanker, zoals al eerder vermeld, geen plaatselijke aandoening is, maar de uitloper van een ziekte van het gehele lichaam. Vroege opsporing is volgens de reguliere geneeskunde de sleutel naar begrip en bestrijding van kanker. Er is echter een enorm probleem: hoe kun je een groepje kwaadaardige cellen opsporen in de triljoenen cellen van het lichaam? Er zijn nog al wat cellen nodig om deze te kunnen opmerken. 100.000.000 om precies te zijn, wat overeen komt met een grootte van 0,5 cm3. Aan vroege opsporing zijn bovendien risico’s verbonden. Bij het wegnemen van een klein stukje weefsel (biopsie) uit de verdachte plaats, treedt de kans op naast de tumor te prikken (sample error). Dit kan plaatsvinden bij het uitnemen van de naald, maar ook door druk uit te oefenen op het gezwel. Daardoor kunnen er cellen loskomen en zich verspreiden. Anders gezegd: vroege opsporing is niet te vergelijken met preventie!

Symptomen

Bij patiënten met een chronische leveraandoening wordt de diagnose leverkanker met name gesteld door lichamelijk onderzoek en de aanwezigheid van het eiwit AFP (Alfa- foeto- proteïne), wat duidt op een mogelijke leveraandoening. Soms wordt leverkanker bij toeval ontdekt, bijvoorbeeld omdat er onderzoek wordt gedaan naar een andere ziekte. Symptomen die kunnen voorkomen bij leverkanker zijn vaak niet zeer specifiek, zoals pijn in de rechterbovenbuik als er licht op gedrukt wordt, In de regel duidt

8

dit op galstenen. Geelzucht (gele verkleuring van de huid en het oogwit, jeuk, grijs-witte ontlasting en donkere urine) en opzwelling van de buik zijn ook niet echt typische symptomen. Twee symptomen die evenmin specifiek zijn bij leverkanker, maar wel bij kanker in het algemeen, zijn een verminderde eetlust en gewichtsverlies. Het stellen van de diagnose gebeurt mede door microscopisch onderzoek van een stukje leverweefsel (biopsie) uit een verdacht gebied dat herkend is bij een CT scan of MRI.

Gezonde voeding heeft invloed op beloop van leverbesmettingen

De belangrijkste reguliere behandeling is chirurgie, ook al wordt die bij de meeste patiënten niet toegepast vanwege de grootte van de tumor of de slechte werkzaamheid van de lever. Chirurgie kan genezend zijn wanneer er sprake is van een enkel gezwel. Andere behandelingen zijn levertransplantaties (in uitzonderlijke gevallen) en behandelingen waarbij de tumor zoveel mogelijk lokaal wordt aangepakt, zoals RFA, cryo ablatie, bestraling, chemotherapie en TACE (zie voor een nadere uitleg www.mmv.nl/ kanker/complementaire behandelingen).

Eigen afweer

Bij een complementaire behandeling is de therapie erop gericht het lichaam in een optimale conditie te brengen, zodat de eigen afweer en het herstelmechanisme van het lichaam ingezet kunnen worden bij het onder controle houden van de tumorcellen. Het is een regeneratietherapie. Dieet en aanvullende stoffen zijn hierop gericht. Patiënten die een complementaire behandeling volgen, blijken hierdoor een hogere kwali-

teit van leven te krijgen en daarbij ook de kans op een langer leven. Tevens is genezing in sommige gevallen mogelijk. Naast de metabole (stofwisselings)­ therapieën als de Moermantherapie, de Gersontherapie en het Budwigprotocol, zijn er nog verschillende middelen inzetbaar. Complementaire middelen die ingezet kunnen worden, zijn iscador, thymus extracten, extracten uit paddenstoelen zoals PSK (verkregen uit Coriolus versicolor), lentinan afkomstig uit de shiitaka paddenstoel, curcumin (kurkuma), baikalskullcap (Scutellariabarbata) uit de traditionele Chinese volksgeneeskunde (TCM), amygdaline (vitamine B17, laetrile), Teunisbloemolie, Pau D’Arco en Chaparral. Een uitgebreidere beschrijving van deze middelen en hun inzetbaarheid is te vinden in het tweede deel van deze serie: ‘Pancreaskanker: met enzymen alvleesklier ondersteunen doel complementaire therapie’ (Uitzicht 4/2013). Wat PSK betreft kan nog worden toe­ gevoegd dat het in Japan momenteel gebruikt wordt als behandeling voor meerdere vormen van kanker, waaronder leverkanker, in combinatie met chirurgie, chemotherapie en/of bestraling. Het kan in de vorm van thee of van een capsule worden ingenomen. In de Verenigde Staten heet een gelijkwaardig product Coriolus versicolor extract. Het vermindert de kans op een recidief bij leverkanker en vergroot de overlevingskans. Baikalskullcap is een plant die in China gebruikt wordt als antitumor middel, voornamelijk voor leverziekten zoals hepatitis en leverkanker. De Chinese kruiden formule Sho-saiko-to ‘XiaoChai Hu Tang’ bevat een zevental kruiden die onder meer gebruikt worden bij chronische leveraandoeningen. Shosaiko-to voorkomt leverbeschadigingen en bevordert herstel van de lever bij dieren en versterkt het immuunsysteem. Pau D’Arco is een populair kruiden­ geneesmiddel dat eveneens bij leverkanker kan worden ingezet.

Lever groot en complex orgaan De lever is met anderhalve kilo het grootste en een van de meest complexe organen van het lichaam. Ze bevindt zich aan de rechterkant van het lichaam, bovenin de buikholte vlak achter de ribben en is opgebouwd uit een linker- en een rechterkwab. De beide kwabben bestaan samen uit acht segmenten. De lever krijgt bloed – zo’n anderhalve liter per minuut – uit de darmen en rechtstreeks uit het hart aangevoerd. Het hart levert zuurstofrijk bloed waarin ook stoffen die verwerkt dienen te worden. Van de darm ontvangt de lever bloed met daarin stoffen die uit onze voeding afkomstig zijn. Het bloed stroomt door een netwerk van buisjes in de lever, waar de voedingsstoffen en eventuele schadelijke stoffen worden verwerkt. De lever is de ‘chemische fabriek’ van het lichaam. Andere namen die in de complementaire geneeskunde gebruikt worden zijn ‘de filter tussen darm en hart’ en ‘het centrum van de stofwisseling’. De natuurgeneeskunde ziet de lever niet alleen als een klier die de spijsvertering

helpt, maar tevens als het orgaan dat ervoor zorgt dat het lichaam op temperatuur gehouden wordt. Dit gebeurt door de vele bloedvaten die zich in de lever bevinden en de warmte genererende activiteiten die er plaatsvinden. Afbraak van gif Daarnaast heeft de lever nog een aantal andere zeer belangrijke functies. Ze speelt een rol in de suiker-, vet- en eiwitstofwisseling, slaat ijzer, suikers, vetten en bepaalde vitamines op en maakt eiwit albumine dat nodig is om de juiste druk in de bloedbaan te handhaven. Ook maakt de lever de stollingsfactoren aan die nodig zijn om bloedingen te stelpen, draagt ze bij aan de ontwikkeling van de aanmaak en afbraak van rode bloedcellen en breekt ze bepaalde lichaamseigen hormonen af. Een heel bekende functie van de lever is dat ze giftige stoffen onschadelijk maakt. Verder maakt ze gal aan dat nodig is voor de vertering van vetten en, niet te vergeten, cholesterol.

Eidooiers en groenten Een leverondersteunend dieet dient eidooiers te bevatten. Daarin zitten veel cholesterol en lecithinen, wat gunstig is voor de celvernieuwing. Ook veel volwaardige groenten en fruit komen de leverfunctie ten goede. Ze bevatten veel vezels waardoor de darmpassage verbetert en zo het cholesterol minder de gelegenheid gegeven wordt om weer terug opgenomen te worden. De lever dient ook als opslagplaats van glycogeen (suiker). Vandaar de functie van de lever bij het in stand houden van onze suikerspiegel. Bij de alvleesklier hebben we kunnen zien dat insuline en glucagon de suikerspiegel zo stabiel mogelijk proberen te houden. Insuline doet dat door ervoor te zorgen dat het teveel aan suiker wordt opgeslagen in onder andere de lever in de vorm van glycogeen. Glucagon zorgt er voor, wanneer dat nodig is, dat het glycogeen weer afgebroken wordt en als glucose aan het bloed wordt afgegeven.

9

Vlnr.: Het praatcafé, het exterieur van A touch of Rose en Lise Heijboer (l.) in gesprek met Ann-Marie Morel.

Kankerpatiënten hebben niet alleen een goede medische behandeling nodig, maar ook psycho­ sociale ondersteuning. In België lijken ze daar meer oog voor te hebben dan in Nederland. Zeker Ann-Marie Morel. Zij is de drijvende kracht achter ‘A touch of Rose’, een welzijnscentrum voor kankerpatiënten in Bornem, onder Antwerpen. Tekst en foto’s: Jan van Klinken

‘Patiënt die zich mentaal sterk voelt, krijgt moed om verder te vechten’

D

e ontvangst is allerhartelijkst. Een oudere dame die de keuken beheert, zorgt in een sfeervol vertrek voor koffie. Onze gastvrouw Ann-Marie is nog onderweg, zegt ze. Ze wijst naar een naburig gebouw, het ziekenhuis. “Ze moet daar vandaan komen. Ze is longarts hè?” De vrouw maakt dankbaar gebruik van de gelegenheid om haar bewondering voor Ann-Marie met ons te delen. Haar man is jarenlang patiënt bij haar geweest. “Ze heeft zo’n hart”, lacht ze terwijl ze haar armen breed maakt. “Daar kunnen wel vijf andere harten in.”

Verwenbeurt

“Als ik genezen ben, ga ik werk maken van de opstart van zo’n dienst...” Die belofte deed de zus van Ann-Marie, MarieRose Morel, een Belgische publiekslieveling die leed aan baarmoederhalskanker. Tijdens haar ziekte onderging ze twee jaar geleden een relaxatiekuur. Ze noemde het een verwenbeurt voor haar geest. Tijdens de ontspanningssessies kwam ze bij van de slopende medische behandelingen, die bij haar vooral bestonden uit zware chemokuren. Ze nam zich voor om andere kankerpatiënten ook in staat te stellen een ver­ gelijkbare behandeling te ondergaan. Honderdduizenden Vlamingen stonden achter haar. Ze leefden wekelijks met haar mee via haar column in het veelgelezen Vlaamse dagblad Het Laatste Nieuws. Marie-Rose trof in haar zoektocht naar genezing een boekje van haar opa aan dat was gewijd aan de Moermantherapie. Ze was meteen overtuigd van het nut en stapte subiet over op de voorgeschreven voedingswijze. Haar plan om een welzijnscentrum voor lotgenoten te starten, breidde ze uit met het voornemen om aan de Moermantherapie meer bekendheid te geven in haar land. Maar uitzaaiingen op een onbereikbare plaats in de hersenen zetten een streep door de rekening. Marie-Rose overleed 8 februari 2011. Onder overweldigende belangstelling werd ze vanuit de kathedraal in Antwerpen begraven. De innemende Belgische werd 38 jaar en liet twee jonge kinderen achter.

10

Eerbetoon

Haar zus Ann-Marie heeft met Marie-Rose meegestreden, meegehuild en meegebeden. Het verdriet om haar heengaan was groot, maar ze is er niet in blijven hangen. Als eerbetoon aan haar zus nam ze zich voor de wens van Marie-Rose om te komen tot een welzijnscentrum, alsnog te realiseren. Als longarts weet ze maar al te goed welke impact kanker heeft op patiënten en hun familie. Ze richtte een stichting op met de toepasselijke naam ‘A touch of Rose’ die via sponsoring en allerlei acties fondsen wierf. “Dat was ploeteren”, moet haar van het hart als ze even later aanschuift. Ze heeft met andere mensen van de stichting op kerstmarkten gestaan, ze heeft overal lezingen gegeven en ze heeft haar netwerk afgestruind. Maar schraalhans was keukenmeester. “Een farmaceutisch bedrijf hier in de buurt gaf € 500,-. Een fooitje. Ik schrijf bijna iedere dag hun middelen voor. Zo’n bedrijf kan makkelijk vijfhonderd per maand geven.” Evenals haar overleden zus straalt Ann-Marie een zekere vrolijkheid uit. Ze glimlacht maar wat als ze hoort van de loftuitingen van de oudere dame aan haar adres. “Ach”, zegt ze, “ik doe mijn werk met hart en ziel. Anders zou ik het niet volhouden. Ik wil een band met mijn patiënten. Anderen houden graag afstand maar dat zou ik niet kunnen.”

Moed

Het welzijnscentrum, dat uiteraard ook ‘A touch of Rose’ heet, ging van start in een zaaltje van het ziekenhuis waaraan ze is verbonden, de Sint-Jozefkliniek in Bornem. De noodzaak om patiënten psychisch en emotioneel zoveel mogelijk te ondersteunen, onderkent Ann-Marie al langer. “Dat doen we hier in het ziekenhuis al jaren. Als je je mentaal sterk voelt, krijg je moed om verder te vechten.” Algauw bleek het ziekenhuis geen goede locatie. “Zo’n centrum moet los staan van de sfeer in het ziekenhuis”, licht ze toe. Niet ver van de kliniek kwam een huis te koop van een van haar patiënten. De ouders van Ann-Marie, die niet onbemiddeld zijn, boden aan dat zij het zouden kopen maar dat

wilde ze niet. Het moest een huis zijn van de mensen zelf. “Gelukkig wilde de bank royaal lenen”, glimlacht ze. “Maar goed, er moet wel iedere maand € 1500,- worden overgemaakt.” De woning is van binnen en van buiten grondig aangepakt. Alles oogt voortreffelijk. De gloednieuwe keuken is voorzien van moderne apparatuur en de sfeervolle bar komt zo uit de showroom. “Het moest een gezellige ruimte worden die op geen enkele manier doet denken aan een ziekenhuis”, legt ze uit. “De patiënt moet zich er niet zozeer patiënt voelen, maar vooral moeder, man of vrouw. Hier kun je vrijuit praten met lotgenoten, maar je kunt ook genieten van ontspannings- of schoonheidsbehandelingen.”

Praatcafé

Het meest succesvolle onderdeel is het praatcafé op vrijdagmiddag. Vandaar dat ze ons voor die middag heeft uitgenodigd. Met eigen ogen kunnen we vaststellen dat de huiskamer meer dan gevuld is. Om de tafel zitten zo'n vijftien mensen die over van alles en nog wat keuvelen. Het gaat echt niet alleen maar over kanker, benadrukken ze. Maar ‘Hier kun je vrijuit als het zo te pas met lotgenoten praten’ komt wel. “Als je met buitenstaanders over je ziekte praat, word je al snel als een zaag beschouwd”, vertelt een van de vrouwen. Een zaag? “Ah, ge noemt dat in Olland een zeur.” Ook voor de partners van de patiënten is het café van betekenis. Doorgaans is er voor hen weinig oog. “Zij hebben net als de patiënt ook een hoop te verstouwen. Alleen wordt daar nooit naar gevraagd”, legt een ander uit. Een andere activiteit is het organiseren van kookworkshops. Die worden verzorgd door diëtisten van het ziekenhuis. AnnMarie onderstreept het belang van goede voeding. “Op dat punt is er nog heel wat te winnen. Vooral energierijke voeding is belangrijk”, benadrukt ze.

De moeite waard

Boven bevindt zich een pracht van een schoonheidssalon. Die is er voor meer dan alleen de fun. Ann-Marie: “Kankerpatiënten kunnen een afkeer van hun lichaam ontwikkelen. Ze hebben het gevoel dat hun lijf hen in de steek heeft gelaten. Een schoonheidsbehandeling benadrukt juist dat het nog steeds heel erg de moeite waard is om goed voor jezelf te zorgen en dat je er mag zijn.” In een belendend vertrek is een yogaruimte ingericht met bijbehorende, meerkleurige verlichting. Ook voor deze voorziening is heel bewust gekozen. “De betekenis van een ontspannen geest komt uit alle onderzoeken ondubbelzinnig naar voren. Zoiets als mindfulness werd altijd schouderophalend bejegend, maar het staat nu op de kaart. Er is zelfs een studie gaande om het verschil in overlevingstijd te meten. Daar is nu oog voor.” Het is een van de redenen waarom Ann-Marie besloot psychotherapie te gaan studeren. Ze beëindigde net haar derde jaar. “Ik wil er graag zijn voor mijn patiënten. Hier kom ik om de patiënt informeel te ontmoeten. Enkele collega’s komen hier ook. Anderen hebben er niet zoveel behoefte aan. Je toont je kwetsbaar, er is geen afstand meer.” ‘Echt geweldig’ Het welzijnscentrum sluit aan bij de trend naar meer openheid over kanker. Dat verklaart ook het succes van het praatcafé. Ann-Marie: “Mensen durven zich meer over hun ziekte te uiten. Daar heeft mijn zus aan bijgedragen door een dagboek te schrijven. Vroeger mocht de buurman het niet weten. Dat is aan het voorbijgaan. Heel belangrijk. Daardoor wordt ook je vangnet groter.” De verslaggever van Uitzicht en Lisette Heijboer worden vriendelijk uitgezwaaid. Laatstgenoemde verloor haar man aan kanker en nam zich daarna voor om in Nederland een centrum op te richten waar patiënten zowel psychosociale ondersteuning vinden als hulp bij hun keuze voor een complementaire behandeling. Ze is nu bezig met de uitwerking van haar plan. Het bezoek aan ‘A touch of Rose’ heeft haar duidelijk geïnspireerd. “Echt geweldig”, zegt ze.

11

Rol van voeding bij dementie Bestaat er iets om dementie een halt toe te roepen? Slechts weinig deskundigen durven zich aan zo’n uitspraak te waren. In het boek ‘Eten om niet te vergeten’ voeren de auteurs voeding op als factor van belang. Drie studenten van de Vrije Universiteit, VUmc hoogleraar neurologie Philip Scheltens, kok Geert Ameel, geriater Anneke van der Plaats en diëtisten schrijven over de positieve werking van voeding op het brein van dementerenden.

mensen met een vroege vorm van Alzheimer verbetert, maar hoe dat op de lange termijn uitwerkt is nog niet duidelijk. Wel is duidelijk geworden dat een dergelijke dieetbehandeling alleen zin heeft in een vroeg stadium. In een later stadium zijn er te veel hersencellen stuk of verdwenen en heeft het herstellen van de verbindingen geen zin meer.

G

Ook elders op de wereld vinden onderzoekers een relatie tussen wat ons voedingspatroon en dementie. Dat het drinken van groene thee en een matig rode wijn goed is voor de gezondheid, is al langer bekend. Nieuw onderzoek toont nu ook aan dat stoffen in die twee drankjes belangrijke stappen in de keten van de aandoening van Alzheimer kunnen onderbreken. Zo hebben onderzoekers in laboratoriumexperimenten vastgesteld dat schadelijke groepjes eiwitten zich aan de zenuwcellen ter hoogte van de hersenen vasthaken waardoor die uit­ eindelijk afsterven. De keten van acties die naar het afsterven leidt, kon echter onder­ broken worden met behulp van extracten uit groene thee en rode wijn, zo valt te lezen in het tijdschrift Journal of Biological Chemistry.

evarieerd eten is volgens professor en directeur van het Alzheimercentrum Philip Scheltens het belangrijkste advies om gezonde hersenen te krijgen. De gedachte daarachter is dat bij mensen met dementie de synaps niet meer goed werkt. Dat is een ruimte in de verbinding tussen zenuwcellen, waar het doorgeven van de boodschap plaatsvindt. De synapsen zijn opgebouwd uit membranen die bestaan uit onder andere eiwitten en koolhydraten. De combinatie van verschillende voedingsstoffen, zoals vetten, vitamines en mineralen kunnen de vorming van de membranen helpen verbeteren. De relatie tussen eten en dementie is nog in volle gang. Het laatste woord is er nog niet over gezegd, en wetenschappelijke theorie en praktijk bijten elkaar ook vaak. Zo is het uit de literatuur bekend dat kauwen goed is voor het brein, terwijl ouderen vaak gepureerd voedsel op hun bord krijgen. Inmiddels staat wel vast dat het toedienen van een grote hoeveelheid essentiële voedingsstoffen het geheugen van

Leden van de Moermanvereniging vertellen hoe ze persoonlijk invulling geven aan het thema ‘gezond eten – gezond leven’.

Drankjes

Wél arts en geen arts In het vorige nummer van Uitzicht (nummer 4, 2013) kwam acupuncturist Jan Schroën aan het woord. Hij werd aangeduid als arts. Dat was terecht en toch ook weer niet. Wie als Neder­ lander in Azië via een erkende opleiding traditionele Chinese geneeskunde (TCM) of ayurveda heeft gestudeerd, mag zich daar arts noemen. Dat geldt echter niet voor eigen land. Op

Lijf & Leden

zich is dat jammer omdat deze mensen zich daarmee zouden kunnen onderscheiden van anderen die een vage cursus hebben gevolgd en zich ook bezighouden met TCM of ayurveda. De wetgeving laat het voeren van de artsentitel in hun geval echter niet toe. Alleen wie voor de wet-BIG als zodanig is geregistreerd, mag zich arts noemen.

Advertentie

Met dank aan Uitzicht

E

en paar maanden geleden kreeg hij een verzoek van de hem onbekende MMV om digitale bestanden samen te stellen. Nu krijgt Herman Meijer voor zijn tekstbureautje wel vaker opdrachten van organisaties die hij niet kent, dus begon hij nieuwsgierig te googelen. Het werd een verrassende kennismaking. Van de Moermanvereniging had hij weleens gehoord maar dat was alles. Al snel ontdekte Herman op internet dat de organisatie zich bezighoudt met een gezonde leefstijl en goede voeding. Hij was behoorlijk sceptisch. “Ik vond dat altijd geneuzel. Je maakte mij niet wijs dat een krop sla gezonder is dan een frikadel speciaal. Komt nog bij dat zo’n frikadel minstens tien keer lekkerder is dan ‘dat konijnenvoer’. Van angstzaaiers die E-nummers in de ban deden, moest ik al helemaal niets hebben. Ik heb mijn moeder dan ook regelmatig uitgelachen als ze weer eens met een nieuw sausje kwam dat minder E-nummers en toegevoegde stoffen bevatte dan de vorige versie.”

Zoethoudertjes

VASCULAIRE NUTRIËNTEN

12

Dat veranderde allemaal toen hem Uitzicht onder ogen kwam. Voor de nieuwe website mmv.nl moest hij alle nummers van de afgelopen vijf jaar doorwerken. Hij las over ‘zoethoudertjes’ als suikers en zoetstoffen en over het belang van vitamine D. “Ook las ik over het nut van de talloze kruiden waar ik nooit oog voor had. Ik las inderdaad over E-nummers, maar ook over de Moermantherapie. Over de verhouding tussen voeding en een gezonde leefstijl enerzijds en de kans op kanker anderzijds.” Herman draaide om als een blad aan de

boom. De argumenten die hij tegenkwam, sorteerden effect. De idee om dicht bij de natuur te blijven, trok hem uiteindelijk over de streep. “Ik begon het steeds logischer te vinden dat producten dicht bij de schepping voor ons, mensen, het beste zijn.”

Met de bus

Sindsdien zijn z’n leefstijl en het dagelijks menu grondig op de schop gegaan. Allereerst probeert hij veel meer aan beweging te doen. Met de bus naar de supermarkt (“ja ja, die mensen bestaan of, in mijn geval, bestonden”) zit er niet meer in. Hij loop nu liever een half uur. “Heerlijk!”, verzekert hij.“De gedachte dat bewegen gezond is, verkwikt al. Het zorgt ook voor een stukje ontspanning. Ik heb de tijd om mijn gedachten op een rijtje te zetten. Zo kom ik een uur later fitter thuis. Zelfs als het regent, pak ik een paraplu en weersta de elementen.” In Uitzicht kwam hij veel tips tegen die hem aanspraken. Hij is een enorm liefhebber van vis zodat het advies om vette vis te eten, zeer wel aan hem was besteed. “Voor een haring met uitjes mogen ze mij midden in de nacht wakker maken. Het is nog lekkerder als je weet dat het ook nog eens heel gezond is.” De laatste maanden eet hij dan ook iedere week minstens twee maal vette vis. Met een dikke glimlach. Gezond eten en gezond leven is alles behalve een straf voor Herman.

McDonald

Bij de McDonald en de snackbar zullen ze hem niet zoveel meer treffen. Dat mag op zich een wonder heten, want voorheen liep hij er de deur plat. Nu laat hij de vette hap links liggen en eet

Naam: Herman Meijer Woonplaats: Den Haag Leeftijd: 21

hij thuis. “In mijn maaltijden probeer ik veel gezonde producten te verwerken. Naast groenten ben ik ook het belang van noten en zaden gaan zien. Op mijn aanrecht prijken nu walnoten, hazelnoten, amandelnoten, zonnebloempitten, pijnboompitten, pompoenpitten en noem maar op.” De walnoot is zijn favoriet. Toen hij in Uitzicht las dat deze ‘koning der noten’ supergezond is, fietste hij meteen naar een notenwinkel. Nu eet hij elke dag een handjevol. “Lekker los, of als toevoeging aan de maaltijd. Ik heb van de noot een deugd gemaakt; het smaakt waanzinnig lekker.”

Fruit is vies

De laatste grote verandering betreft fruit. Dat at hij tot voor kort bijna nooit. Fruit is vies, vond hij. Echt lekker vindt hij het nog steeds niet, maar zo af en toe bijt hij zich door de zure appel heen. Dat heeft hij ervoor over. “Mensen om mij heen zien uiteraard mijn bewustere leefstijl. Ik krijg daar enkel positieve reacties op. In de toekomst zal het voor mij zoeken blijven naar de juiste balans. Graag ga ik die ontdekkingstocht aan.” Hij lacht: “Waar die opdracht van MMV al niet goed voor was.”

13

Op het moment dat u dit nummer van Uitzicht van de mat raapte, was de website mmv.nl zo’n zeven weken in de lucht. De eerste ervaringen met de site zijn positief. Er is een gestage bezoekersstroom op gang gekomen en dat geeft de burger moed. Maar we zijn er nog lang niet. Tekst: Jan van Klinken

Website: bezoekersstroom komt op gang

D

at er op internet belangstelling is voor het onderwerp voeding en kanker, lijdt geen twijfel. De beschikbare gegevens hierover wijzen dat overduidelijk uit. Tegelijkertijd is er ook veel concurrentie. Iedereen kan tegenwoordig een website online zetten. Veel meer hoofdbrekens kost het om een site met informatie aan te bieden die betrouwbaar is en ook nog iets toevoegt. Of liever: heel veel toevoegt. Ook is het een enorme uitdaging om ervoor te zorgen dat zo’n site goed op internet te vinden is.

Natuurrijke Keuken

MMV streeft naar een site met actuele informatie waar bezoekers op kunnen blindvaren, waar ze eventueel nadere vragen over kunnen stellen op een forum en bij een infolijn, kortom waar ze echt mee geholpen zijn. Ook wil de site informatie bieden die hoog scoort in de indexering van Google, wat wil zeggen dat een bezoeker die in het zoekvenster bijvoorbeeld voeding en kanker invult, vrij snel de site MMV-nl in beeld heeft. Er is nog een lange weg te gaan voordat met name dat laatste onderdeel is gerealiseerd. Maar het begin is er. Volgens gegevens van Google weten gemiddeld 100 tot 200 bezoekers per dag de nieuwe site te vinden. Een deel daarvan komt nog binnen via moermanvereniging.nl die ook nog steeds in bedrijf is, een ander deel via Facebook. Het totaal aantal bezoekers in die zeven weken ligt op dit moment op ruwweg vierduizend. Dat lijkt veel, maar er zijn genoeg websites die dergelijke aantallen per dag scoren. Onze bezoekers klikten zo’n 14.000 keer een pagina aan. Met name de nieuwsberichten zijn populair, maar bijvoorbeeld ook de filmpjes van ex-kankerpatiënten. De Natuurrijke Keuken en magazine Uitzicht mogen evenmin over belangstelling klagen.

Forum

Het bezoek aan het forum moet nog op gang komen, maar er was al wel een interessante vraag van een stel dat een doch-

ter van zeven maanden heeft en moeite zei te hebben om gezonde voeding voor haar te maken dan wel te kopen. De baby groeide een periode niet goed en daardoor moest moeder Janneke tot haar spijt stoppen met borstvoeding. Wat restte, was flesvoeding maar die wilde het stel zoveel mogelijk vervangen door betere voeding. Wat in de winkels te koop is, bestaat echter veelal uit witmeel of heeft toegevoegde smaken zoals vanille, aardbei en banaan. Het dagmenu bood te weinig calorieën om goed te kunnen groeien. De vraag van de ouders was wat ze hun dochter nog meer konden geven? In groente zitten erg weinig calorieën, tegen fruit kan hun dochtertje niet en brood lukte evenmin.

Ook Natuurrijke Keuken en Uitzicht populair Er volgde een spontane reactie van voedingsdeskundige Jacques Cuypers. Hij raadde aan granen in de vorm van papjes te geven. Die zijn goed verteerbaar en rijk aan voeding. Als basis adviseerde hij gierst, rijst of amandelmelk samen met meel en of vlokken van rijst, gierst, quinoa en boekweit. Verder vooral biologisch geteelde groenten en inlands fruit. “Wacht met de boterhammetjes tot zeker 1 jaar”, besloot hij. Het verdere verloop kunt u volgen via www.mmv.nl/forum.

Kruiden natuurlijke heelmeesters

Informatie: Marry Foelkel Tekst: Petra Pronk

Boekweit: bron van energie

B

oekweit zal vooral bij oudere mensen een belletje doen rinkelen. Balkenbrij, boekweitgrutjes en boekweitpannenkoeken waren tot in de jaren vijftig geliefde gerechten. Daarna verdween boekweit uit het landschap en daarmee ook uit de keuken. Gelukkig duiken de wuivende pluimen nu weer steeds meer op bij hobby- en biologische boeren, want de zaden vormen een bron van energie. Boekweit is een plant uit de duizendknoopfamilie, net als varkensgras, de Japanse duizendknoop, perzikkruid en rabarber. Het is een eenjarige plant met een holle rechtopgaande, zich meermalen vertakkende, rode stengel. De bladeren zijn driehoekig tot hartvormig en de prachtige bleekroze bloemen bevatten veel nectar. Boekweit gedijt vooral op arme gronden en kan wel zo’n 50 centimeter hoog worden. De zaadjes van boekweit zien eruit als beukennootjes. Hoewel boekweit vaak onder de granen wordt geschaard, is het geen graansoort maar een zaad. In het Zeeuws-Vlaamse dorp Zuiddorpe worden ieder jaar in de maand augustus de Boekweitfeesten gehouden ter ere van de daar ooit zo belangrijke boekweitteelt. In de Limburgse Kempen is boekweitpannenkoek met spek een gewild traditioneel gerecht.

Geneeskrachtige werking

Boekweit is voedzaam en licht verteerbaar en wordt vanwege zijn geneeskrachtige eigenschappen tegenwoordig ook geteeld voor de geneeskundige toepassingen. “Boekweit is een van de meest mineraalrijke zaden”, vertelt Marry. “Het bevat veel mineralen en sporenelementen, zoals ijzer, magnesium, kalium, calcium en eiwitten. Dat maakt dit zaad heel geschikt voor mensen met weinig energie die willen aansterken. De hele duizendknoopfamilie heeft een positieve uitwerking op de alvleesklier en het bloedsuiker. Je kunt er probiotica mee maken of een lekkere bouillonpasta. Boekweit past bovendien prima in een glutenvrij dieet.” Behalve over de geneeskrachtige eigenschappen is Marry ook enthousiast over de culinaire kwaliteiten van boekweit. “Het meel van dit pseudograan is goed te mengen met andere granen en zeer geschikt om beslag van te maken voor pannenkoeken of wraps. De lichtzure smaak maakt het verrukkelijk in combinatie met gefruite uitjes en paddenstoelen. Denk ook eens aan wraps gevuld met zomersalade of voorjaarskruiden en heerlijke vleesvervangers van boekweit. Dat zijn echte energiebommetjes!”

Recept Vleesvervangers Ingrediënten 100 g boekweit • 50 g gemalen boekweit • een handvol sesamzaad of ongebrande gehakte gemengde noten • zout • peper • gefruit uitje • 1 tl massala • 1 tl gemalen vlozaad of lijnzaad Voeg alle ingrediënten bij elkaar en kneed ze met zoveel water dat het een stevige bal wordt. Rol de bal door het sesamzaad en de gehakte noten, totdat hij aan alle kanten bedekt is en bak hem vervolgens in kokosolie. In plaats van een grote bal kunt u natuurlijk ook meerdere kleine balletjes maken.

Inhoud: Marry Foelkel Tekst: Petra Pronk

14

15

Lekker eten met Recepten voor 4 personen

Ingrediënten salade: 250 g gemengde sla • 1 komkommer in schijfjes • 2 rijpe avocado’s in blokjes • 6 grote shiitake’s of 10 kastanje champignons zonder steel Ingrediënten dressing: 1 dl extra vergine olijfolie • 3 el vers geperst citroensap • 1 tl miso • 1 mespunt mosterd • 1 teen knoflook • ½ tl honing • snufje cayennepeper • 4 bosuitjes, fijn­ gehakt • 2 el fijngehakte peterselie en/of 4 paardenbloemblaadjes

Bereidingswijze: Snijd de paddenstoelen in de lengte in schijfjes van ½ cm dik. Meng ze met 4 el dressing en laat dit een uur intrekken. Voeg daarna de salade, komkommer en avocadoblokjes toe. Schep ze goed om en verdeel het over vier borden; leg er een paar schijfjes paddenstoel op om te garneren.

Groen sap Ingrediënten: 15 koolbladeren • 12 stengels bleekselderij • 2 komkommers • 2 ons spinazie • handvol citroenmelisse of munt • 3 appels • mespunt cayennepeper • 1 tl kurkuma

Bereidingswijze: Was de groenten goed en snijd de appels in vieren, verwijder het steeltje en kroontje. Doe de ingrediënten in de slow-juicer of sapcentrifuge. Wissel bladgroente af met selderij, komkommer, kruiden en appel en ga door tot alles uitgeperst is, roer de peper en kurkuma er door. Drink dit sap meteen op. Na een inspanning herstelt je lichaam daar sneller van. Door de combinatie van chlorofyl en proteïne uit de groenten krijg je veel essentiële voedingsstoffen binnen.

16

Het is mogelijk dat recepten en ingrediënten niet in overeenstemming zijn met uw persoonlijke dieet. Raadpleeg bij twijfel altijd een arts.

Giet de marinade over de courgetteen paprikablokjes, tomaatjes en gehalveerde champignons laat dit ½ uur intrekken. Rijg de groenten beurtelings aan acht satéprikkers. Leg ze in de oven stand hete lucht – met de deur 5 cm open – op 50°C. gedurende 1 uur. Of leg ze op 2 Teflexvellen in de dehydrator op lades en droog ze 2 uur op 43°C. Meteen serveren. Heerlijk bij quinoa of zilvervliesrijst.

Salade met gemarineerde paddenstoelen

Bereidingswijze dressing: Mix met de staafmixer de eerste zeven ingrediënten en voeg daarna de verse kruiden toe. Gekoeld blijft deze dressing een week goed.

Riëtte Janssen

Quinoa

Gemarineerde groenten

Ingrediënten: • 250 g quinoa • 1 fijngehakte ui • ½ groene paprika, in blokjes gesneden • ½ gele paprika, in blokjes gesneden • 4 el kokosolie • 1 tl bio shoyu • 1 tl bouillonpoeder • 2 blaadjes lavas • 1 tl kurkuma • 1 mespunt zwarte peper • 1 el sesamzaadjes • 1 el fijngesneden bieslook

Ingrediënten: • 2 courgettes in blokjes van 1½ cm • 2 rode paprika’s in blokjes van 1½ cm • 16 mini tomaatjes • 8 champignons, halveren • 8 satéprikkers

Bereidingswijze: Was de quinoa. Smoor de ui zachtjes met kurkuma en zwarte peper in de kokosolie. Voeg de gewassen quinoa toe en laat deze even meesmoren. Voeg ½ liter water met het bouillonpoeder toe en de lavas. Laat dit zachtjes gaar worden in 20 minuten. Snijd ondertussen de verschillende kleuren paprika’s in kleine blokjes en roer die er de laatste 5 minuten doorheen. Misschien dien je een beetje water toe te voegen. Zet na 20 minuten de warmtebron uit en laat de quinoa nog even nawellen, zodat de korrel open gaat. Proef en maak op smaak. Strooi er sesamzaadzaadjes over en bieslook. Productinformatie Bio Shoyu Bio Shoyu is een saus die door natuurlijke fermentatie van sojabonen en tarwe wordt verkregen. Er zit weinig zout in, geen toevoegingen en is een heerlijke smaakmaker.

Ingrediënten marinade: 1 dl extra vergine olijfolie • 1 tl appel diksap • 1 teen knoflook • sap van ½ citroen • 1 tl Keltisch zeezout • 1 tl zwarte peper

Bereidingswijze: Doe alle ingrediënten voor de marinade in een hoge beker en mix dit fijn.

Productinformatie Dehydrators (droogovens) Als raw food liefhebber kun je eigenlijk niet zonder een dehydrator. Deze droogovens drogen het eten uit door het gelijkmatig te verwarmen tot een temperatuur tussen 30°C en 68°C. Het eten wordt dus niet gekookt. De dehydrator wordt vooral gebruikt bij het bereiden van taartbodems, snacks, koekjes, crackers, pizza's, enz.

Erwtensoep met broccoli en eidooier Ingrediënten: • 400 g gare volle erwten • 1 fijngehakte ui • 30 g kokosolie • takje lava fijngehakt • 1 tl kurkuma • zwarte peper • 1 tl rozemarijn • 1 tl tijm • 1 tl Keltisch zeezout • 1 l water

• 400 g gewassen broccoli stelen geschild en in stukjes • 4 eidooiers • paprikapoeder

Bereidingswijze: Smoor de ui, kurkuma en zwarte peper in de olie goudgeel. Voeg 1 l water toe met rozemarijn, tijm, lava, Keltisch zeezout en de gekookte erwten. Breng dit aan de kook met de stukjes steel van de broccoli en mix dit fijn na 10-12 min. Voeg de broccoliroosjes toe en laat dit nog 3-4 minuten koken. Schep de soep uit in vier borden en leg in het midden een eidooier met een snufje paprikapoeder.

Wortel/pastinaakpuree met krulandijvie Ingrediënten: • 500 g wortelen grof gehakt • 500 g pastinaak of knolselderij geschild en grof gehakt • 1 fijngesneden ui • 1 krop krulandijvie gewassen en fijn­ gesneden

• 2 eidooiers • 30 g roomboter • ½ tl versgemalen nootmuskaat • ½ tl versgemalen korianderzaad • ½ tl zwarte peper • ¾ liter kruidenbouillon (laurier, tijm, rozemarijn, peterseliestengels, selderij en ½ tl Himalayazout) • 4 el pompoenpitten • 4 Oostindische kersbloemen of viooltjes, madeliefjes, borage of malve.

Bereidingswijze: Trek de bouillon van de kruiden een half uur en zeef die. Kook in de bouillon de wortelen en pastinaak of knolselderij gaar in 10-15 minuten. Giet de groenten af en bewaar het kookvocht. Doe de gare groenten in de keukenmachine met de roomboter, nootmuskaat, koriander en zwarte peper en pureer dit; is het te droog, voeg dan een beetje kookvocht toe. Voeg de eidooiers toe met de fijngesneden ui en meng dit. Roer er hand­ matig de krulandijvie door, proef en maak op smaak. Serveer deze stamppot meteen op voorverwarmde borden. Garneer met pompoenpitten en bloemen.

Recepten insturen Heeft u een lekker recept dat past binnen de Moerman­ keuken? Kok Riëtte Janssen ontvangt het graag van u. Zij wil deze recepten in deze rubriek gebruiken, zodat anderen ook kunnen meegenieten. Stuur uw recepten per mail naar [email protected].

17

De ‘Natuurrijke Keuken’, het nieuwe kookboek van de MMV, doet het goed. Er zijn intussen honderden exemplaren van verkocht. Dit op de voedingsrichtlijnen van Cornelis Moerman gebaseerde kookboek werd in april gepresenteerd op de Algemene Ledenvergadering. De belangstelling komt niet alleen van individuele belangstellenden, maar ook van bijvoorbeeld kookgroepen. Er wordt via de sociale media enthousiast op de ‘Natuurrijke Keuken’ gereageerd en het Nederlands Dagblad besteedde er zelfs een paginagroot artikel aan. Enkele reacties op het kookboek: ‘De recepten uit ‘De Natuurrijke Keuken’ zijn heel gevarieerd: ontbijt, lunch, diner, desserts, smoothies, sappen, soepen en tussendoortjes; alles komt aan bod. Het ziet er allemaal heerlijk uit op de vele foto’s die het boek rijk is.’ – Marjolein Dubbers op www.energiekevrouwenacademie.nl ‘Een eerste gerecht gemaakt uit het nieuwe kookboek. Het was heerlijk, bedankt!’ – Connie, op Facebook-pagina van ‘De Natuurrijke Keuken’. ‘Koken of stomen heeft de voorkeur, drink kwalitatief goed mineraalwater, gebruik stevia of honing als zoetmaker en eet zilvervliesrijst als alternatief voor de aardappel. Wat wel en niet mag, wordt duidelijk uitgelegd.’ – Uit recensie van ‘De Natuurrijke Keuken’ in het Nederlands Dagblad.

‘Jarenlang heb ik me afgevraagd of het Moermandieet nog bestond, toch zonder er verder echt bij stil te staan. In 1984 werd bij mijn moeder kanker vastgesteld. Na een halfjaar werd zij door onze huisdokter doorverwezen naar het Moermandiieet. Ze startte meteen met de opvolging ervan en inderdaad, er was een opflakkering. Er waren echter op dat moment al teveel uitzaaiingen, om het nog echt tot een aannemelijk niveau terug te dringen. Ik was toen 15 jaar, maar het is me altijd bijgebleven, had er toen spijt van dat we niet eerder met deze therapie in aanraking kwamen. Ik kan het meer dan ooit aanbevelen aan ieder die het wil proberen en op zoek is naar een gezonde levensstijl.’ – Sabine, in reactie op artikel over ‘De Natuurrijke Keuken’ op website. De waardering richt zich zowel op de uitvoering van het kookboek als op de smaakvolle en makkelijk te bereiden recepten. Hebt u ‘De Natuurrijke Keuken’ al in huis gehaald? Met de bon op deze pagina kunt u dat snel regelen. Doen!

Kookboek 'De Natuurrijke Keuken' bestellen? Dit kan via www.denatuurrijkekeuken.weebly.com of vul onderstaande bon in.

Ik bestel _____ exemplaar/exemplaren van ‘De Natuurrijke Keuken’ > Leden betalen € 17,50 (inclusief verzendkosten) > Niet-leden betalen € 19,50 (inclusief verzendkosten) Ik betaal vooruit en maak het bedrag over op rekeningnummer 355999 t.n.v. MMV/Moermanvereniging, Alphen aan den Rijn. Mijn bestelling sturen naar:

Slechts

€ 17,50 voor leden

Naam _____________________________________________________________ Adres _____________________________________________________________ Postcode + woonplaats _____________________________________________ E-mailadres ________________________________________________________

✂

18

Stuur de bon in een voldoende gefrankeerde envelop naar: MMV Postbus 508 2400 AM Alphen a/d Rijn

In de

media

Angelina Jolie’s verklaring bracht een korte maar hevige schok teweeg in medialand. De Amerikaanse actrice onthulde in de The New York Times beide borsten preventief te hebben laten amputeren om de kans op borstkanker te minimaliseren. Deze stap en haar openheid oogstte grote bijval. Maar er was ook kritiek.

De borsten van Angelina Jolie

Z

e heeft het allemaal: talent, schoonheid, wereldwijde bewondering, rijkdom, zes kinderen, een Oscar en niet te vergeten Brad Pitt; een van de meest begeerde mannen op de aardbol. Maar de 37-jarige Angelina Jolie heeft ook een BR(east)CA(ncer)1 genmutatie die in haar geval een kans van 87 procent gaf op borstkanker en vijftig procent kans op eierstokkanker.

heid sinds januari onderging. Maar er is meer. Niet alleen identificeren we ons met de helden en heldinnen van het witte doek, onbewust zijn we geneigd hen de bovenmenselijke eigenschappen toe te dichten van hun filmkarakters. En dan blijkt de onkwetsbare actieheldin uit de kaskrakers Tomb raider en Wanted opeens een gewoon mens. Een moeder, die niets liever wenst dan haar kinderen te zien opgroeien.

Jolie’s moeder overleed in 2007 na een strijd van tien jaar aan kanker. Jolie schrijft daarover in de New York Times: “Ze hield het lang genoeg vol om haar eerste kleinkinderen te ontmoeten en in haar armen te houden. Maar mijn andere kinderen zullen nooit de kans hebben haar te kennen en te ervaren hoe liefdevol en gracieus ze was.” Met de preventieve ingreep is het risico dat Jolie borstkanker ontwikkelt teruggebracht tot minder dan vijf procent. “Ik kan mijn kinderen vertellen dat ze niet bang hoeven te zijn mij aan borstkanker te verliezen.”

De ontboezeming van Jolie heeft een positief effect op de acceptatie van preventieve chirurgie. De NRC brengt een groot verhaal van Nicky Westerhof (28) die de operatie na de dood van haar moeder onderging en er een boek over schreef. De volgende dag vertelt ze daar nog eens over bij Pauw & Witteman. “Een preventieve borstamputatie vind ik nog steeds een heel onvriendelijk woord.” In de uitzending zien we beelden uit de serie J’aime la Vie van RVU uit 2004 waar de moeder van Nicky over haar borsten zegt: “Weg met die dingen. Voor mij zijn het bommen.” Een gast spreekt zijn bewondering uit voor Nicky’s moed en openhartigheid. Ze lacht: “En dat aan tafel met alleen maar mannen!”

Dat het nieuws ook in verschillende Europese landen op 15 mei de hoofdredactionele commentaren haalde, had ongetwijfeld te maken met het verrassingseffect. Geen roddelmedium had lucht gekregen van de drie operaties die de beroemd-

Tegelijkertijd wakkert het thema de angst aan. “Een vriend heeft een screeningspoli en die kreeg veel meer vragen naar aanleiding hiervan”, vertelt dr. Marie-Jeanne

• www.nytimes.com/2013/05/14/opinion/my-medical-choice.html?hp • www.nrc.nl/nieuws/2013/05/14/ook-de-22-jarige-nicky-liet-haarborsten-preventief-verwijderen/ • http://pauwenwitteman.vara.nl/ • http://dewerelddraaitdoor.vara.nl/ • www.aerzteblatt.de/nachrichten/54412/Ethikrats-Vorsitzende-kritisiertAngelina-Jolie

Vrancken, chirurg bij het Antonie van Leeuwenhoek in De Wereld Draait Door. Presentator Van Nieuwkerk: “Stel, ik ben een hypochondrische vrouw zónder dat brca1 gen, maar ik wil tóch geopereerd worden, wat doet u dan?” Vrancken: “Dan wil ik weten waar die angst vandaan komt.” Van Nieuwkerk: “Doodsangst.” Vrancken: “Als het echt om de angst voor kanker is dan komt die angst op een andere plek terug. Want je hebt natuurlijk ook darmen, je hebt ook een maag, een slokdarm. Die mensen moeten van hun angst af en dat doe je niet door de borsten te verwijderen.” Waar de grens ligt tussen hypochondrie en gerede zorgen, blijft echter de vraag. In de commentaren voert lof voor “moed” en de “kracht” van Jolie de boventoon. Maar er is ook scepsis. Het scherpst verwoord door Christiane Woopen, voorzitter van de Duitse Ethiekraad. Zij bekritiseert de “missionaire opzet” van Jolie. “Ik zie er niets in het (genenonderzoek en operatie) voor iedereen als de juiste oplossing te propageren.” Volgens Woopen is het een vergissing te geloven dat “alles wat in de genen staat” ook daadwerkelijk een “onveranderlijk lot is.”

Tekst: Arjan van Laar

Enthousiaste reacties op nieuw kookboek

Kijk- en luistertips? [email protected]

19

In deze rubriek gaat arts drs. Bob Hornstra in op de meest uiteenlopende medische vragen. Schriftelijk gestelde vragen worden uitsluitend in deze rubriek beantwoord en niet in een persoonlijk schrijven. Vragen met een algemene strekking zijn altijd welkom. Voor dringende persoonlijke vragen: bel met Patiëntenvoor­ lichting 088-2424240.

Vraag Jeuk ‘Ik ben een vrouw van 30 jaar en heb de laatste vier jaar last van vaginale jeuk. Volgens mijn huisarts is dit een hormonenkwestie. Ik smeer iedere morgen een middel dat ze mij voorschreef: Ovestinon 1 mg crème vaginaal en ’s avonds vaseline. Tot heden ging dat altijd goed, maar de laatste weken krijg ik meer jeuk, ook ’s nachts. Weet u een goed alternatief?’ De door u genoemde crème ken ik niet, maar het zal ongetwijfeld een hormonaal preparaat zijn. Alternatieven zijn bijvoorbeeld: Albicansan D5 of D3 druppels respectievelijk vaginale zetpillen. SymbioVag vaginale zetpillen die de zuurgraad van de vagina optimaliseren en de jeuk kunnen verdrijven. Homeopathisch: Kreosotum D6 een- tot tweemaal daags 2 korreltjes opzuigen. Het is overigens verstandig een homeopathisch arts te raadplegen als deze remedie binnen drie weken niet voldoende werkt.

Dementie ‘Dementie is een groot probleem aan het worden. Steeds meer mensen lijden eraan. De minister heeft extra geld beschikbaar gesteld om onderzoek te doen. Gelukkig komt dementie in mijn familie (nog) niet voor. Maar in mijn omgeving wel degelijk. In mijn familie is er altijd sober gegeten en met veel groente op het menu. Kun je met voeding dementie tegen gaan? En als je het hebt, kun je het dan met voeding en/of voedingssupplementen positief beïnvloeden? Graag uw mening over dit belangrijke onderwerp. Dementie is eigenlijk een syndroom met deterioratie (ontsporing) van cognitieve functies bij intact bewustzijn. Belangrijke symptomen zijn onder andere tekortkomingen in het korte- en langetermijn geheugen, oordeels- en kritiekstoornissen en persoonlijkheidsverandering. In veel van de gevallen berust dementie bij mensen boven 65 jaar op de ziekte van Alzheimer. Er kunnen

20

veel zenuwcellen in de hersenen verloren gaan, vooral in het deel waar het geheugen en het denken huist. Het gehalte aan chemische stoffen dat belangrijk is voor het geheugen neemt af, erfelijkheid kan een rol spelen en als belangrijke oorzaak geldt onder meer hart- en vaatziekten. De preventie is allereerst: uw geest actief houden met lezen, puzzelen en geheugenspelletjes. Vermijd (langdurige) overdaad aan stress. Zorg voor voldoende beweging: wandelingen maken, in de tuin werken helpt tegen neurodegeneratie en depressie, vooral bij ouderen. Zoek een hobby waarop je je kan concentreren; dat mag ook een studie zijn. Het oefenen van de zenuwcellen is belangrijk. Voeding is zeker van groot belang, onder meer het eten van voldoende verse groente en fruit. Als belangrijk middel ter preventie en zelfs ook als onderdeel van therapie: Ginkgo biloba, (Japanse tempelboom) driemaal daags 60 mg; voorzichtig als ook acetylsalicylzuur als bloedverdunning gebruikt wordt. Ginkgo verbetert onder meer de circulatie naar de hersenen. In dit verband werkt ook OPC/ Anthogenol, afkomstig van de druivenschil, gunstig op de conditie van de kleine bloedvaten. Zorg ook voor voldoende van het vitamine B-complex, minimaal 50 mg van B1, 2, 3 en 5 per dag. Als preventie (Medisch Dossier maart 2011) geldt ook extra choline (500 mg/dag); eieren (!), kippenvlees, spinazie, bloemkool, kidneybonen en kabeljauw zijn rijk aan choline. Choline, een van de vitamine B-vitamines, is belangrijk voor de conditie van de zenuwcellen en de prikkelgeleiding tussen verschillende hersengebieden. Omega-3 voor een goede communicatie tussen de hersencellen; in postelein (!) en vette vis. Postelein bevat ook het belangrijke alfa-linoleen in overmaat. Ook de vorming van fosfolipide hydroperoxides tegengaan, want deze verbindingen kunnen dementie mede veroorzaken; Astaxanthine zou hier preventief werkzaam zijn 6 tot 12 mg per dag. Verder noem ik nog het gebruik van groene thee en groene thee extracten (EGCG) die cognitieve verbetering kunnen

Antwoord geven. Ten slotte lijkt het gebruik van kauwgom bevorderlijk voor een goed geheugen, met name de masticgum (gomhars van de Griekse mastiekboom, de pistacia lentiscus). Het gebruik van de masticgum zou de bloeddruk en het cholesterol verlagen en werkzaam zijn tegen de veroorzaker van de maagzweer, de Helicobacter pylori. De homeopathie heeft veel te bieden. Om maar enige remedies te noemen: Barium carbonicum, Plumbum, Vinca minor en Lycopodium. Maar wel uit handen van de homeopathisch arts! Niet zelf dokteren! Ziehier een klein overzicht van de therapeutische mogelijkheden.

Welke vitaminen ‘Soms vraag ik me wel eens af: waarom slik eigenlijk foliumzuur of vitamine B? En dat zal wel meer mensen overkomen. Daarom vraag ik of u in uw blad een lijstje kunt plaatsen van vitaminepreparaten die u adviseert om te gebruiken, in welke hoeveelheid en welke ziekten ze mogelijk kunnen voorkomen.’ Dat schrijft een lezer van Uitzicht, die zegt met belangstelling enige tijd geleden het artikel van dr. Schuitemaker over het gebruik van vitamine D te hebben gelezen, een vitamine dat hij zelf al jaren gebruikt. Maar de vraag blijft voor hem welke vitaminen hij eigenlijk zou moeten nemen en in welke hoeveelheden. ‘De lezers zullen dit zeker op prijs stellen, omdat men soms door de bomen het bos niet meer ziet en het is toch wel prettig te weten waarvoor je een bepaald vitaminepreparaat eigenlijk gebruikt. Velen zullen dit lijstje dan wel zorgvuldig bewaren.’ Om te beginnen moet ik zeggen dat de beste bron van de vitaminen nog altijd in het algemeen gezonde voeding is. Zo kent u misschien het verhaal van de beruchte B1 gebreksziekte, de beriberi. Amerikaanse krijgsgevangenen in Korea die destijds aan deze gebreksziekte leden (onder andere neuropathie en

spierzwakte), kregen van het Rode Kruis vitamine B1-tabletten van 100 mg, maar die hielpen niet. Met één theelepeltje daags van het natuurlijke schraapsel van de zilvervliesrijst (dat is ongeveer één miljoenste deel van de synthetische tablet die het Rode Kruis hen gaf) genazen ze snel. • B1 (thiamine) zit vooral in bruine (zilvervlies)rijst, volkoren granen als haver, bonen, gedroogde gist, melk en groenten. Functie: B1 is vooral noodzakelijk voor de omzetting van koolhydraten in energie. Het speelt ook een rol bij de zenuwprikkelgeleiding en het goed functioneren van de hersenen, spieren, hart en zenuwstelsel. Het vitamine kan de geestelijke veerkracht versterken en de stemming verbeteren. Dit vitamine is water oplosbaar en wordt niet door het lichaam opgeslagen. Door koken kan veel vitamine B1 verloren gaan. Ook roken, veel koffie- en alcoholgebruik, gebruik van de anticonceptiepil, het gebruik van veel suiker(producten), maar ook door (te) grote hoeveelheden zwarte bessen en rode kool verhinderen de B1 stofwisseling. • Vitamine B2 (riboflavine of gele ademhalings­ ferment van Warburg). Dit vitamine speelt een grote rol bij de afbraak van aminozuren en bij de stofwisseling van vetzuren, maar ook van de koolhydraten. B2 stimuleert de groei, bevordert een gezonde huid, haren en nagels. Dokter Moerman wist een tekort aan vitamine B2 op te sporen: schilferige rode huid aan de zijkanten van de neus, zere mond, lippen, kloven aan de mondhoeken, rode tong en branderige en/of tranende ogen. Problemen met het gezichtsvermogen, zoals vermoeide ogen maar ook bij staar, sommige vormen van bloedarmoede en huidaandoeningen kunnen het gevolg zijn van een tekort aan vitamine B2. Langdurige stress verhoogt de behoefte aan dit vitamine en verhoogde afbraak treedt op door overmatig

Lees verder op pagina 29 >

21

Kankercel legt ’t loodje door stofje uit natuur Dat depressie bij ouderen tussen de 65 en 95 jaar samenhangt met een gebrek aan vitamine D, stond al langer vast. Onderzoekers van het VU Medisch Centrum in Amsterdam willen het onderzoek nu uitbreiden naar jongvolwassenen.

Vitamine D-tekort en depressie:

Ook onderzoek bij jongeren H

et VU-team toonde recent aan dat er onmiskenbaar een verband is tussen de vitamine D-spiegel en depressies. Hoe groter het tekort aan vitamine D, hoe ernstiger de depressie. Het VUonderzoek lijkt van steeds grotere betekenis te worden voor de aanpak van een omvangrijk gezondheidsprobleem. Eén op de vijf Nederlanders maakt volgens het Trimbos Instituut in zijn of haar leven een serieuze depressie door. Bijna evenzoveel mensen krijgen te maken met een angststoornis.

Tussen de oren

Depressie komt voor in alle leeftijdsgroepen, hoewel bij jongvolwassenen relatief het minst. Ook angststoor­ nissen blijken niet aan leeftijd gebonden. Jarenlang werd gedacht dat depressie- en angststoornissen vooral ‘tussen de oren’ zaten. De laatste jaren richten wetenschappers hun aandacht steeds meer op de biologische veranderingen die optreden bij deze stoornissen. In dat kader past ook het onderzoek van het VU Medisch Centrum naar de invloed van vitamine D op stemmingsstoornissen.

St. Janskruid

De reguliere aanpak bestaat doorgaans uit het voorschrijven van synthetische antidepressiva. Die zijn berucht om hun bijwerkingen, zoals verstopping van de darmen en afname van seksuele lust. Er is een alternatief waarvan de werking

22

wetenschappelijk vast staat, namelijk St. Janskruid. Het is officieel toegelaten tot het arsenaal van de apotheker, maar veel artsen zijn er niet of nauwelijks mee bekend. Een gebrek aan vitamine D ontstaat doorgaans bij mensen die te weinig zonlicht krijgen. Als in het nieuwe onderzoek blijkt dat ook jongere patiënten een verandering doormaken in de vitamine D-spiegel, zou dit de deur openen naar een doeltreffende behandeling door toevoeging van vitamine D aan het dieet of het voorschrijven van extra zonlicht. Ook willen de onderzoekers met meer zekerheid vaststellen of de ernst van de depressie inderdaad direct samenhangt met de mate van vitamine D-gebrek.

Verbazingwekkend

Volgens Witte Hoogendijk, hoogleraar Biologische Psychiatrie bij VUmc en GGZ Buitenamstel, is het verbazingwekkend dat het verband tussen vitamine D-gebrek en een depressie nog niet eerder wetenschappelijk is onderzocht. "Vitamine D wordt in de huid aangemaakt onder invloed van zonlicht. Een tekort aan vitamine D is heel eenvoudig te voorkomen door vaak naar buiten te gaan." Naar het effect van lichttherapie via het oog wordt op dit moment nog onderzoek verricht. Er zijn serieuze aanwijzingen dat speciale LED-verlichting een gunstig effect heeft op lijders aan depressies.

Steeds beter begrijpt de medische wetenschap hoe je kankercellen een zetje kunt geven zodat ze net als gezonde cellen zelfmoord plegen als hun tijd erop zit. Een stof waarmee je zo’n duwtje kunt veroorzaken, is apigenine. Dat zit in veel groenten en fruitsoorten. Daarmee is maar weer eens bewezen dat voeding niet alleen een preventief effect heeft, maar ook tegen de ziekte zelf helpt. Gezonde cellen gaan na verloop van tijd dood om plaats te maken voor nieuwe. Zo zijn ze geprogrammeerd. Kankercellen gaan echter niet dood. Ze hebben een mechanisme ontwikkeld om te overleven. Dus zou het mooi zijn als kankercellen konden worden geherprogrammeerd tot normale cellen, zodat ze op zeker moment ook het loodje leggen. Gelukkig is er een stof voorhanden die dat doet. Die stof heet apigenine en komt voor in veel groenten en fruitsoorten, vooral in peterselie, selderij en kamillethee.

Ontdekking

Amerikaanse onderzoekers hebben nu ontdekt hoe apigenine te werk gaat. Deze stof beïnvloedt ruwweg 160 hormonen, enzymen, genen en andere proteïnen in het lichaam. Vermoed wordt dat ook andere gezondheidsbevorderende nutriënten – de zogenaamde nutraceuticals – vergelijkbare effecten hebben. Het zijn geïsoleerde stoffen met een medicinaal effect, zoals betacaroteen en lycopeen. Daarmee is niet gezegd dat kankerpatiënten die grote hoeveelheden peterselie, selderij

en kamillethee tot zich nemen, vanzelf genezen; wel dat met voeding kwaadaardige processen zijn te beïnvloeden.

Actrice

Al eerder ontdekten wetenschappers dat groenten en fruit de kans op erfelijke borstkanker verkleint. Onlangs kwam een beroemde actrice in het nieuws door de onthulling dat ze preventief haar borsten had laten verwijderen. Ze is draagster van een fout gen. Dat vestigde de aandacht op de zogenaamde borstkankergenen BRCA1 en BRCA2. Als deze genen uitgeschakeld worden of mutaties ondergaan, wordt het ontstaan van tumoren niet meer geremd. Mutaties in BRCA1/2 genen verhogen het risico op borstkanker, eierstokkanker en andere vormen van kanker. Toch wil dat niet zeggen dat dragers van zo’n gemuteerde vorm gedoemd zijn om borstkanker of eierstokkanker te ontwikkelen. Deze genen kunnen gunstig gemanipuleerd worden door bioactieve stoffen in onze voeding. Te denken valt aan kurkuma, peterselie, uien, appels, groene thee, druiven, vette vis, paddenstoelen, peulvruchten, noten, spinazie, broccoli, walnoten en waterkers, om er meer niet te noemen. Ook zonlicht en regelmatig bewegen helpen een handje. Veel eten en overgewicht verhogen daarentegen het risico op erfelijke borstkanker. Het is ook geen slecht idee om voedingssupplementen te nemen als extra ondersteuning. Hans Nieuwstad

Lekker naar de Boer: 22 en 23 juni Wie kennis wil maken met een biologische boer in de eigen omgeving, kan dit jaar op 22 en 23 juni zijn of haar kans waarnemen. Honderden biologische boeren en tuinders stellen op die dagen hun erf open voor het grote publiek. ‘Lekker naar de Boer’, heet dit evenement.

B

ezoekers kunnen zo met eigen ogen vaststellen dat kippen, koeien en varkens bij deze boeren extra ruimte hebben en eersteklas voer krijgen. In boomgaarden komen ze nestkasten tegen voor natuurlijke insectenbestrijding door vogels en bijenkasten voor bijen die voor de bestuiving zorgen. Bio­logische boeren vinden het doorgaans vanzelfsprekend om samen te werken met de natuur, zonder chemie en kunstmest. Tijdens Lekker naar de Boer leidt de boer of boerin de bezoekers rond op het bedrijf en is er gelegenheid om vragen op hen af te vuren. Ook kan er volop geproefd worden van al het lekkers. Adressen en meer informatie zijn te vinden op www.lekkernaardeboer.nl.

23

Nieuwe boeken

Tekst: Hans Stoop

Weten van (h)eerlijk eten: meer dan een kookboek In ‘Weten van (h)eerlijk eten’ zijn 125 recepten opgenomen van de orthomoleculair- en natuurgeneeskundige Rineke Dijkinga. Het is een boek dat zeker niet alleen maar een kookboek is: het is veel méér. Naast de recepten die in verschillende rubrieken ondergebracht zijn, wordt behalve de bereidingswijze uitgebreide informatie gegeven over de gezondheidseffecten van de gebruikte ingrediënten. De hoofdrol is duidelijk weggelegd voor onze genen. Deze zijn ingesteld op de voeding van duizenden jaren geleden. Toen was alles vanzelfsprekend biologisch. Frisdrank kenden we toen niet en de specerijen waren nog niet verdrongen door smaakversterkers. Kortom: het eten van nu lijkt heel erg weinig op dat van vroeger. Met dit kookboek kunt u hier verandering in aanbrengen. Voeding is ons medicijn. Voeding beïnvloedt namelijk heel duidelijk het functioneren van onze cellen en hoe die beïnvloeding plaats heeft, kunt u lezen in de ‘Gezondheidstips’ die in dit boek bij elk recept te vinden zijn. Volop tips om uw dieet zo gezond mogelijk te maken. Volwaardige voeding met de juiste vetzuren en volop natuurlijke smaken.

Liever vlees van gras- dan van graankoeien

Gezondheid als spaarrekening We worden steeds zieker en de zorgkosten stijgen. Hierop heeft de auteur actie ondernomen. Hij heeft een eigen visie ontwikkeld rondom een optimale gezondheid. Een gezondheid die al start bij de wens om zwanger te worden. Ook op de basisschool dienen de leerlingen bijgebracht te worden wat goede voeding is. Met dit boek probeert de Leth een stap te maken richting gezondheid. Het boek biedt de lezer informatie over voeding: wat is slechte en wat is goede voeding?

De kwaliteit van rundvlees staat ter discussie. Zo is er een verschil tussen vlees van de ‘graskoe’ en van de ‘graankoe’. Vlees van graskoeien blijkt redelijk veel ‘visvetzuren’ te bevatten. En hoe staat het eigenlijk met de kwaliteit van het Nederlandse rundvlees? Zalm en andere soorten vette vis worden beschouwd als goede bronnen van twee belangrijke omega 3-vetzuren, namelijk eicosapentaeenzuur (EPA) en docosahexaeenzuur (DHA). Zowel EPA als DHA hebben veel gunstige eigenschappen voor onze gezondheid, bijvoorbeeld om ontstekingen tegen te gaan en het hart- en vaatstelsel te ondersteunen. Ook helpen ze op vele manieren de hersenfunctie: bij ouderen bijvoorbeeld bij het tegengaan van depressie en dementie en bij kinderen ter verbetering van de leerprestaties en gedrag.

Gezondheid kan gezien worden als een spaarrekening waar je gedurende het leven in kunt investeren. De uitbetaling vindt op latere leeftijd plaats in kwaliteit van leven. De schrijver laat duidelijk weten dat de voedingswetenschap met name in de eerste helft van de 20e eeuw aardig wat ontwikkelingen en ontdekkingen heeft opgeleverd die bijgedragen hebben aan onze gezondheid. Op dit moment staat de medische farmaceutische verzorging centraal in de gezondheid en niet de voeding. Ook de behandeling is veranderd. Het versterken van de lichaamsconditie komt niet meer op de eerste plaats en voeding wordt niet meer als medicijn gezien. Vele citaten onderschrijven de gedachten van de auteur. Verspreid zijn ze opgenomen door het gehele boek dat u de weg wijst naar een optimale gezondheid. Uitgebreid wordt u uitgelegd dat de mens (het lichaam) als een geheel, maar zeker ook de gezondheid van elke cel van belang is. Niet te vergeten speelt onze psyche, onze dagelijkse stress en bewegen een grote rol in het handhaven van een goede conditie. Oosterse en westerse inzichten worden met elkaar verweven om het totaal te begrijpen en hoe zij een bijdrage kunnen leveren om tot een optimale conditie te komen.

De Amerikaanse dr. Cynthia Daley deed vergelijkend onderzoek met vlees afkomstig van gras gevoerde runderen (graskoeien) en van runderen die met granen werden gevoederd (graankoeien). In totaal waren er voor de analyse zeven studies beschikbaar die in het onderzoek konden worden meegenomen: drie met Amerikaanse, twee met Argentijnse en één met Duitse en Australische runderen. Het bleek dat vlees van graskoeien qua voedingswaarde superieur was ten opzichte van vlees afkomstig van graankoeien. Het vlees van graskoeien had consistent aanzienlijk hogere gehalten van de gunstige omega 3-vetzuren alfalinoleenzuur, EPA en DHA, vergeleken met dat van graankoeien. Opvallend was het relatief hoge gehalte aan EPA in vlees van graskoeien, hoewel uiteraard niet zo hoog als dat van zalm. Bovendien bevat ‘gras’rundvlees hogere gehalten aan veel andere essentiële voedingsstoffen. Zo bevat dit vlees meer vitamine E, bètacaroteen en de antioxidant glutathion vergeleken met vlees van graankoeien. Ook heeft het hogere gehalten aan geconjugeerde linolzuur (CLA), een type vetzuur dat gunstig kan zijn voor gewichtsafname en het verlagen van kankerrisico. Het Amerikaanse onderzoek wees ook uit dat vlees van gras- en graankoeien ongeveer dezelfde hoeveelheden verzadigd vet per kilo bevat. De onderzoekers stelden evenwel vast dat de samenstelling van dit verzadigd vet significant verschillend was. Gras gevoerde runderen hebben verhoudingsgewijs meer stearinezuur, dat overigens niet van invloed is op de cholesterolspiegel. Met granen gevoerde runderen hebben meer myristinezuur en palmi­ tinezuur in hun vet, twee verzadigde vetzuren die de cholesterolspiegel wel doen stijgen.

De ene helft van het boek geeft uitleg over het belang van een gezond lichaam en hoe u dit kunt proberen te bereiken. De andere helft is praktisch ingericht met voedingsrichtlijnen: waar zit wat in en waarom is dit van belang, wat zijn antinutriënten? En uiteraard zijn de recepten niet vergeten. In de bijlagen vindt u tevens informatie over seizoensgroenten en ook een scoringslijst die een vitamine- of mineralentekort aan het licht kan brengen.

Het boek bevat aan het eind zeer waardevolle tabellen met uitgebreide informatie over de voedingsmiddelen die in de recepten gebruikt zijn, wat hun glycemische index is en welke rol zij kunnen spelen in ons zuur/base evenwicht. Samenvattend: een waardevol boek dat in de natuurrijke keuken prima past, maar niet in het traditionele Moerman­ dieet. Daar is maar één kookboek geschikt voor! Titel: Weten van (h)eerlijk eten Auteur: Rineke Dijkinga ISBN: 978-90-818215-0-6 Omvang: 312 pag. Prijs: € 21,50

Hoe staat het met vlees van doorsnee Nederlandse koeien? Dit is relatief rijk aan verzadigd vet (49,2%). Wat meervoudig onverzadigde vetzuren, linolzuur, CLA en alfalinoleenzuur betreft geeft de Nederlandse koe lage waarden, zelfs nog lager dan die van graankoeien. De hoeveelheden ‘visvetzuren’ EPA en DHA worden in het geheel niet of in verwaarloosbaar kleine hoeveelheden in het vlees van Nederlandse koeien aangetroffen. Tot aan de jaren veertig van de vorige eeuw at vrijwel iedereen vlees van graskoeien. Gras heeft van nature een hoog gehalte aan ALA, dat in de rundermagen efficiënt omgezet kan worden in EPA en DHA. Vanaf de jaren vijftig werden runderen steeds vaker gevoerd met granen om sneller op slachtgewicht te kunnen komen en meer intramusculair vet in de spieren (‘doorregen rundvlees’) te vormen. De overgang van gras naar granen als hoofd­ voedsel voor het rund veranderde het vetzurenprofiel van het vlees. Het zal niet verbazen dat dit van invloed is geweest op onze gezondheid.

Titel: Oersterk Auteur: Richard de Leth ISBN: 97890;81899000 Omvang: 208 pagina's Prijs: €19,50 www.ortho.nl

24

Dr. Gert Schuitemaker

25

Kruiswoordraadsel

‘Gezonde voeding maakt echt verschil.’ Dat is de oplossing van de puzzel in Uitzicht 2013/2. Het voedsel heeft twee taken te vervullen. Door verbranding moet het zorgen voor voldoende lichaamswarmte. Daarnaast is voedsel belangrijk voor het onderhoud en de voortdurende opbouw van cellen. Voor deze laatste taak zijn de fijnste bestanddelen uit het voedsel nodig. Dit zijn de zonne-energieën (biofotonen), in de oudheid ‘pneuma der aarde’ genoemd. Via de adem krijgt de mens het pneuma uit de hemel binnen. Het hemelse en het aardse pneuma worden in het centrum van de mens samengevoegd. De synthese van deze krachten houdt de cellen jong en vitaal, zodat lichaam en geest zich voortdurend in een optimale conditie bevinden. Bij elk mens past een speciaal voedingspakket, afhankelijk van geslacht, leeftijd en stadium van ontwikkeling. Men moet leren op de eigen intuïtie af te gaan bij de keuze van zijn voedingsmiddelen. Ook moet rekening worden gehouden met wat voor type iemand is. Zo dient het eten van een materieel gebaseerd persoon anders te zijn dan dat van een intellectueel gebaseerd persoon. De basis moet natuurlijk wel altijd zeer goed zijn. Dus het beste uit de natuur, zonder pesticiden, genetisch gemanipuleerde zaden of planten. Met goede voeding kan ook ADHD bij kinderen genezen. Hoe zou het toch komen dat kanker volksziekte 1 is geworden, ondanks de miljarden die in onderzoek werden en worden gestoken? Zolang de farmaceutische industrie zoveel macht heeft, zal het alleen erger worden. Aan de mensen de taak om deze macht eindelijk eens te beperken! De prijzen gaan naar de volgende winnaars: 1e prijs: dhr. Kerckhaert, Middenmeer 2e prijs: mevr. Van Loo, Lochem 3e prijs: dhr. Ter Haar, Ruinerwold. De inzenddatum voor de puzzel in Uitzicht 2013/5 sluit 15 augustus 2013. LET OP! Het inzenden van de oplossing is alleen mogelijk door: overschrijving van tenminste € 1,- op ING rekening 6189, t.n.v. Moermanvereniging te Alphen aan den Rijn. Vermeld uw oplossing onder mededelingen. Gert Tretmans Tuinvaas 16 7609 ZT Almelo tel. (0546) 56 94 11. E-mail: [email protected]

26

1

2

3

15

4

16

5

6

8

22

26

23

27

32 38

45

29

30

69

63

65

60

66

78

82

50

67

73

77 83

84

80

85

89

Eindredactie Cor van Groningen

74

79

88

93

59

72

76

87

49

58

64

71

81

48 54

57

70

42

53

62

Verantwoording De redactie van Uitzicht en het bestuur van MMV brengen de inhoud ter kennis en beoordeling; zij aanvaarden geen verantwoordelijkheid voor de toepassing ervan. Overname van artikelen door derden is uitsluitend toegestaan met schriftelijke toestemming vooraf. Redactie en bestuur behouden zich het recht voor zonder opgave van redenen teksten, advertenties en te beantwoorden vragen te weigeren.

37 41

47

56

75

36 40

52

14

31

35

46

51

61

13 19

39

55

12

25

34

44

11

24

28

33

68

10

18

21

43

9

17

20

27

7

Uitzicht is het tijdschrift van MMV Natuurlijke kankerpreventie en Ondersteunende therapieën. Het verschijnt tien keer per jaar en wordt gratis aan de leden van de vereniging beschikbaar gesteld.

86

90

91

92

94

95

87

93

6

84

61

25

72

58

71

89

94

56

22

30

64

94

70

66

83

9393 20

75

48 93

93 93 73

12

25

39

41

81

24

66

36

78

85

51

Horizontaal: 1. heilige 3. leeg plunderen 13. internetadres van de Filipijnen 15. vat 17. oorsprong 18. Spaanse provincie 19. strafwerktuig 20. voedsel 22. vlees (Engels) 24. Haagse popzender 25. melkklier 26. roeispaan 28. doping 30. vrucht 32. maanstand 33. lof 34. sieraad 36. bijbelse figuur 37. tarif normal 38. omroepvereniging 39. vogel 41. nauw 43. familielid 45. stel 47. aasvogel 49. bloeiwijze 51. stamloze moeraspalm 52. opgewarmd eten 53. insect 54. verhoogd podium 55. onderzoeksinstituut 56. sentimentele televisieserie 58. strook 60. rustplaats 61. hoogste punt 63. zonder zorg in elkaar zetten 66. familielid 68. aankomend 70. ondergang 72. uitspreken 73. sleepnet 74. scandium 75. opschrijven 78. laagte 79. vriendschappelijke verstandhouding 81. niet een 82. hoffeest 84. tijdperk 86. toer 87. Griekse letter 88. meisjesnaam 90. inrichtingsassistente 92. voorkeur 93. rijschool 94. bidruimte van een klooster 95. voegwoord. Verticaal: 1. muziekinstallatie 2. volbloed Hollander 4. rubidium 5. nooddruft 6. Frans kerstlied 7. drager van erfelijke eigenschappen 8. ongeveer 9. sprookjesfiguur 10. aanduiding van het biljoenvoud 11. meester (Ind.) 12. plus 13. dichter 14. opnieuw voorstellen 16. ontkenning 19. borstkasbeen 21. boonvormige klier 23. houtsoort 24. braaf 25. plaats in Noord-Brabant 27. zwarte lekkernij 29. groente 31. deel van een schip 34. regenscherm 35. ergens te gast zijn 38. stuk 39. wijdbuikige tafelfles 40. vorderen 42. grote garnaal 44. gemeen 46. berg op de Filipijnen 48. plaats in Gelderland 50. Friese mansnaam 56. boom 57. vierkante kantzuil 59. lichaamsdeel van een dier 62. bakplaats 64. opera van Verdi 65. muziekteken 67. plezier 69. rijtuig 71. talloos 73. jongeman 74. inhoudsmaat 76. thee (Engels) 77. verdragsorganisatie 79. na het genoemde 80. wolvlokje 83. voeg 85. boom 88. radio Luxembourg 89. Groningse mansnaam 91. selenium. Als u de hele puzzel hebt opgelost, kunt u ook de onderste balk invullen. Hier ontstaat dan de uiteindelijke oplossing.

Korte berichten Luchtvervuiling gevaarlijker dan gedacht Als het om onze gezondheid gaat denken we niet direct aan luchtvervuiling. Toch is dat een belangrijke bedreiging voor onze gezondheid. Onlangs waarschuwde Wereldgezondheidsorganisatie nog dat luchtvervuiling wereldwijd een veel grotere bedreiging voor de volks­ gezondheid vormt dan tot nog toe werd aangenomen. Luchtvervuiling eist jaarlijks meer doden dan aids of malaria.

Medewerkers aan dit nummer: Drs. Bob Hornstra, arts Riëtte Janssen Jan van Klinken Arjan van Laar Hans Nieuwstad Petra Pronk Dr. Gert Schuitemaker Dr. Hans Stoop

Als de luchtkwaliteit in de grootste steden van Latijns-Amerika zou verbeteren, dan zou dat naast een beter milieu en gezondere leefomgeving ook jaarlijks een miljardenbesparing kunnen opleve-

Fotografie Stef Breukel e.a.

Twee longartsen willen de tabaksindus­ trie aanpakken door de machtige tabakslobby bloot te leggen. Op de website tabaknee.nl worden namen van onder meer lobbyisten en bestuurders genoemd die zich inzetten voor de tabakssector.

Redactiecommissie Truus Hartsink Dr. Hans Stoop Cor van Groningen

“De tabaksindustrie is een legale, maar buitengewoon onethische bedrijfstak die ten koste van de gezondheid van de burgers de zakken van haar aandeelhouders spekt”, stellen de initiatief­ nemers op de site tabaknee.nl. “De lobby vindt veelal achter de schermen plaats en is erop gericht het ontmoedigings­ beleid van de overheid voor tabak, zoveel mogelijk te frustreren.” Op de site wordt minister van Volks­

Redactieadres Redactie Uitzicht Hof van Azuur 30 2614 TB Delft Advertenties Advertentiemogelijkheden en tarieven kunnen worden aangevraagd bij: J.P.H. Geraats Louis Regoutstraat 36 6006 LL Weert Telefoon (0495) 53 22 20 Inschrijving Uitzicht ISSN 0169-9938 Uitzicht op internet www.moermanvereniging.nl E-mail: [email protected] Kopij volgend nummer: Magazine 6/2013 vóór 5 juli 2013

ren, aldus een recente een studie. De luchtvervuiling in de grootste steden van Latijns-Amerika ligt hoger dan de normen die de Wereldgezondheidsorganisatie voorstelt. Dat betekent een bedreiging voor honderd miljoen mensen, aldus de studie. “De normen voor de luchtkwaliteit zijn nog te laks, heterogeen en achterhaald”, zegt Sergio Sánchez. Hij is directeur van het Clean Air Institute. Met een betere luchtkwaliteit kan Latijns-Amerika jaarlijks 1,5 tot 4,6 miljard euro op uitgaven voor de gezondheidszorg besparen, aldus een rapport van het Clean Air Institute in de VS. (Bron: HappyNews)

Tabak van roken

c o l o f o n

Oplossing

gezondheid Edith Schippers (VVD) weggezet als ‘minister van Tabak’. Verder worden CDA-prominenten Hans Hillen en Elco Brinkman uitgebreid genoemd. De website is een initiatief van de Stichting Rookpreventie Jeugd, waarin vooral artsen zitten. Longartsen Wanda de Kanter en Pauline Dekker van het Rode Kruis Ziekenhuis in Beverwijk constateren dat eindeloos voorlichten niet helpt, zolang de tabakslobby achter de schermen actief blijft. “We willen laten zien wie de tabaks­ lobbyisten zijn en dat zij zich schuldig gaan voelen”, zegt De Kanter. “We checken alles. Wat op de site staat, klopt.” (Bron: HappyNews)

Zorg voor mantelzorgers Mantelzorgers verzetten met elkaar heel wat werk. Dat doen ze met liefde, maar ze ervaren het vaak wel als zwaar. Eén op de vijf mantelzorgers zegt zich zwaar belast te voelen door de verzorging van partner of ouder. De Stichting Handen-in-Huis kan helpen. De stichting biedt mantelzorgers de mogelijkheid er even tussenuit te gaan door het aanbieden van vervangende

zorg. Zorg voor mantelzorgers dus. Om de kosten hoeft u het niet te laten. De vervangende mantelzorg vindt plaats door vrijwilligers, waardoor de kosten beperkt zijn. Bovendien vergoeden de meeste zorgverzekeraars deze tijdelijke mantelzorgvervanging. De moeite waard om eens te onderzoeken als u ook mantelzorger bent. Kijk op www.handeninhuis.nl of bel: 030 - 659 09 70.

27

Advertentie

Postbus 16035 2500 BA Den Haag Telefoon 070-3010701 Fax 070-3010707

De Roode Roos B.V. Magazijn voor orthomoleculaire voeding Deze keer een andere selectie van producten, welke door “De Roode Roos B.V.” geleverd kunnen worden. Hierdoor krijgt u een inzicht van ons ruime assortiment, van meer dan 3500 producten en 80 leveranciers. Bestellen bij De Roode Roos B.V. Alle producten worden in principe geleverd met een korting van max. 25% ten opzichte van de adviesprijs. Om te bestellen kunt u gebruik maken van de lijst die hiernaast is afgedrukt. Eventueel kunt u eerst een fotokopie maken. Onze volledige catalogus is op aanvraag verkrijgbaar. Uw schriftelijke bestelling kunt u naar onze postbus sturen. Vervolgens laten wij de bestelling door TNT-Post bij u thuis bezorgen. Ook kunt u ons gratis naamnummer 0800-ROODEROOS (0800-7663376) gebruiken. Internetgebruikers kunnen een e-mail versturen naar [email protected] of direct bestellen via onze webwinkel op www.derooderoos.com Vanaf nu biedt De Roode Roos u de mogelijkheid uw bestellingen te betalen via doorlopende machtiging voor automatische incasso. Een machtigingskaart hiervoor kunt u opvragen via onze website: www.derooderoos.com/machtigen

Nr

Fabrikant

Leden

205 Multi vit.& mineralen (240 tab)

Plantina

€ 99,75

€ 74,81

268 Bio-Quinon Q10 Super 30 mg (150 caps)

Pharma Nord

€ 46,50

€ 34,87

1388 MultiVit Basic (module 1) (90 vcaps)

Alfytal

€ 21,40

€ 19,26

2308 DHA 250 (120 caps)

Now Foods

€ 38,20

€ 28,65

2572 B-12 Brein Formule 1000 mcg (100 zuigta Now Foods

€ 22,49

€ 16,87

2621 Hylak forte (100 ml)

Homeoropa

€ 26,95

€ 20,21

2836 MetaRelax (90 tab)

Metagenics

€ 23,99

€ 17,99

2999 Eye Q 500 mg (210 caps)

Springfield

€ 36,95

€ 27,71

3273 Lignan Flax Oil Complex (473 ml)

Barlean's

€ 19,95

€ 14,96

3312 MorEPA (sinaasappel) (60 softgel)

Minami Nutrition

€ 32,95

€ 24,71

3402 More DHA Prenetal (60 softgel)

Minami Nutrition

€ 28,95

€ 21,71

3492 Bio Bran MGN3 250 mg (50 tab)

Medpro

€ 65,00

€ 58,50

3588 Symbioflor 1 (50 ml)

Energetica Nat.

€ 13,60

€ 10,88

3654 Prostaatformule (60 tab)

Best Choice

€ 11,50

€ 8,63

3924 MagAsorb 150 mg (magnesium als Citraat Lamberts

€ 12,70

€ 9,52

4084 Mood (30 caps)

Care For Women

€ 19,95

€ 14,96

4105 Levertraan Forte (60 softgels)

Bonusan

€ 9,00

€ 6,75

4398 Active Biodream (800 gram)

Biodream

€ 45,00

€ 36,00

4456 Spirulina (180 tab)

Marcus Rohrer

€ 13,32

€ 11,32

4617 Solidago Complex Tinctuur (50 ml)

Zonnegoud

€ 11,59

€ 8,69

4646 Super Greens (220 gram)

VitaKruid

€ 46,70

€ 39,70

4754 l-Tryptofaan 400 (60 vcaps)

CellCare

€ 21,90

€ 17,52

5400 Vitamine D3 15 mcg (90 softgel)

Bonusan

€ 11,00

€ 8,25

5603 Echinaforce Forte (60 tab)

A. Vogel

€ 14,99

€ 11,24

5765 Astaxanthin-eco (120 caps)

Plantina

€ 60,10

€ 45,08

5878 Glucosamine Summum (120 tab)

Supplemed

€ 36,95

€ 27,71

5968 Prostasol (60 tab)

Medpro

€ 95,00

€ 85,50

6096 CalAsorb (180 tab)

Lamberts

€ 28,60

€ 21,45

6097 Salvestrol GZ (60 caps)

Vitals

€ 39,95

€ 29,96

6213 Elke Dag (90 tab)

Vitals

€ 49,95

€ 37,46

6599 True Superfood (400 gram)

Vitals

€ 65,00

€ 48,75

Prijswijzigingen voorbehouden Vermeld hier uw adresgegevens:

28

Normaal

Uw naam: (Dhr/Mevr):

Lidmaatschap nr.:

Adres:

Geboortedatum:

Postcode & Woonpl.:

E-Mailadres:

Telefoonnummer:

(evt.) voorschrift van:

Boekenlijst Deze boeken kunt u bestellen bij de Moermanvereniging. Wilt u één of meerdere boeken toegestuurd krijgen, geef dan op uw bankoverschrijving het juiste bedrag en de titels van de gewenste boeken. Geen geld opsturen! Het rekeningnummer waarop u kunt bestellen is: 355.999 t.n.v. De Moermanvereniging Postbus 508 2400 AM Alphen aan den Rijn. De prijzen zijn inclusief verzendkosten binnen Nederland. Daarbuiten wordt € 3,50 extra berekend.

Vraag

01. Dr. Moerman, een weg tot genezing, C. van Groningen en A. Ronhaar 02. U kunt meer dan u denkt, aanvullende maatregelen om kanker te helpen voorkomen en genezen, Hans Moolenburgh sr. 09. Verhütung und Heilung von Krebs, Jac. Landman 10. Die Moerman-Krebs-Diät, E. Wannee-Immerzeel 17. A solution to the Cancer Problem 03. Kookboek De Natuurrijke Keuken. Het kookboek voor als je gezond wilt worden of blijven (Prijs niet leden € 19,50) 28. De actuele voedingstabel, wat zit waar in? 29. Retrospectief onderzoek naar de effectiviteit van de Moermantherapie 37. Het Gouden boekje voor de Gezondheid, G.E. Schuitemaker Voor meer boeken van de heer Schuitemaker zie: www.gezondeboeken.nl 41. Bondgenoot, autobiografie van een immuuncel, Henk Fransen 42. De helende factor, Bob Th. Hornstra 45. Dvd ‘Geef ziekte geen kans, eet en leef gezond’, Kees Braam

€ 12,75 € 16,50 € 6,95

Koopt u onze verrassingstas! Met in ieder geval de complete jaaruitgave van Uitzicht 2012. Leuke hebbedingetjes en heel veel informatie! Een gezond en prachtig cadeau om weg te geven.

€ 15,00

€ 11,30 € 25,00 € 6,80 € 6,80 € 7,95 € 17,50 € 10,00 € 20,40 € 12,50

Antwoord

Vervolg van pagina 21 > alcohol- en koffiegebruik, oestrogenen en een langdurig en te hoge zinkinname. We vinden B2 in vooral in melk, kaas, yoghurt, volkoren producten en zilvervliesrijst, eieren, vis, avocado’s en rundvlees. Veel mensen halen ongeveer de helft van hun B2 uit melk en andere zuivelproducten. Echter, omdat dit vitamine uiterst gevoelig is voor zonlicht, verliest melk in een plastic fles al na enkele uren het merendeel van zijn riboflavine. Een teveel of overschot aan B2 is ongevaarlijk en wordt via de urine uitgescheiden en geeft dan een mooie heldere gele kleur van de urine. • Vitamine B3 (nicotinezuur, niacine) is bestanddeel van belangrijke co-enzymen en aldus betrokken bij de verbranding van eiwitten, koolhydraten en vetten en de synthese van ons DNA: het levert ons dus energie. B3 is ook nodig voor de vorming van geslachtshormonen, cortison, schildklierhormoon en insuline. Het lichaam kan nicotinezuur eventueel maken uit het aminozuur tryptofaan. De grootste bron van B3 vinden we in eiwitrijke voedingsmiddelen als kip, (rund)vlees, vis en noten. Avocado’s zijn ook een uitstekende bron van B3. Dit vitamine kan worden ingezet bij depressie, spijs-

verteringsklachten, huidproblemen, te hoog cholesterol en slechte bloedsomloop. Symptomen van een tekort aan B3: slapeloosheid, slechte eetlust, vermoeidheidsklachten, spierzwakte, prikkelbaarheid en (dokter Moerman beschreef dit ook al) een zere mond met een rode opgezette en pijnlijke tong. Als u een tekort hebt aan de vitaminen die deel uitmaken van het vitamine B-complex kan uw lichaam geen niacine uit tryptofaan maken. Omdat bespreking van de vitamines toch nogal wat ruimte vergt zal ik de resterende vitamines (B5, 6 en 12) in de volgende nummers op een rij te zetten met tot slot een korte samenvatting. Ten slotte: als gesproken wordt over vitamine B wordt meestal vitamine B-complex bedoeld. Dat wil zeggen alle verschillende vitamines B samen in één capsule of tablet. Dokter Moerman gaf nooit een Bcomplex aan kankerpatiënten. Hij zei: “Ik heb nog nooit één kankerpatiënt zien genezen met B- complex!”) Hij gaf B-complex als er sprake was van een zenuwaandoening als ischias of als iemand overwerkt of overspannen was. Bij kanker detecteerde hij nauwkeurig het tekort aan de betrokken vitamine B en schreef dat voor in een passende hoeveelheid.

29

Er is meer dan E-nummervrij koken

Advertenties

algemene informatie

R

De Moermanvereniging voor natuurlijke kankerbestrijding stelt zich ten doel welzijn en belangen te behartigen van patiënten die met de Moermantherapie worden behandeld, en zoveel mogelijk bekendheid te geven aan deze therapie ter bestrijding van kanker.

Bestuur Vriendelijk verzoek alle post bestemd

Administratie/ algemene informatie

Informatie lezingen en kooklessen

voor het bestuur te zenden aan:

De administratie van de vereniging

Schriftelijke vragen naar:

Postbus 508

wordt gevoerd door de heer

Postbus 508

2400 AM Alphen aan den Rijn

Wim Kuling.

2400 AM Alphen aan den Rijn

Voorzitter:

Centraal Bureau:

Dave Schut

Postbus 508

Eefde

2400 AM Alphen aan den Rijn

Postzegel insluiten.

Klachten van patiënten

Telefoon: (0172) 49 79 44 (werkdagen Secretaris:

tussen 09.00 uur en 13.00 uur)

Johan Klumpenaar

Fax: (0172) 47 06 44

President Wilsonlaan 33

E-mail: [email protected]

4334 GB Middelburg Telefoon: (0118) 63 59 89 E-mail: [email protected] Penningmeester: Nico Sleeuwenhoek De Eendracht 20 2614 LX Delft Telefoon (015) 2562921 E-mail: [email protected] Marketing: Sietze Blom Buitenom 1 8314 AM Bant Telefoon: (0527) 26 18 25 E-mail: [email protected] Interne contacten: Jan Bor Schoolstraat 1 4221 LR Hoogblokland Telefoon: (0183) 56 36 28 E-mail: [email protected] Jan Meijerink De Bese 2 7722 PD Dalfsen

Aanmelding nieuwe leden Schriftelijk bij het Centraal Bureau of via de website.

Lidmaatschap

kalender­jaar (acceptkaart). Voor Belgische leden minimaal € 37,- (accept € 42,-) op rekening ING bank 335-0078672-51 t.n.v. Moerman­vereniging. Voor de overige leden in Europa € 37,- (accept € 42,-), buiten Europa € 42,- (accept € 47,-). Een kleine ‘overbetaling’ op de minimumcontributie wordt zeer op prijs gesteld. Contributie giro 42.39.229 t.n.v. Moermanvereniging te Alphen aan den Rijn. Opzegging lidmaatschap: vóór 1 december van het lopende jaar. Administratiekosten: € 3,50 wanneer een herinnering gestuurd moet worden.

Losse nummers kunnen (na)besteld

E-mail: [email protected]

worden à € 5,25 per exemplaar. Dit kan schriftelijk of telefonisch bij het Centraal Bureau.

Hans Stoop Coehoornstraat 40

Internet

4611 KS Bergen op Zoom Telefoon: (0164) 25 04 61

www.moermanvereniging.nl

E-mail: [email protected]

E-mail: [email protected]

Adviseurs: Cor van Groningen Bob Hornstra Piet Sijpersma

federatie Additieve Geneeskunde) Vaartstraat 247, 1075 RM Amsterdam

Advertenties Uitzicht

Gelderland Mevrouw R. van Elk Groot Vijverdal 21

! eten t zwen ! eet rthehe ucer t zwetok Redce ls se r de Redu ls de se ok elonon w de r Zo de voeten. Zowel voeten. alsopopdede

Zeeland/West-Brabant

Like ons op facebook

SYNEO.NL

Dhr. H. Stoop Coehoornstraat 40 4611 KS Bergen op Zoom Telefoon: (0164) 25 04 61 Den Haag Mevr. R. Rosier Gerrit van de Veenlaan 216 2552 WN Den Haag Telefoon: (070) 391 02 79

J.P.H. Geraats Louis Regoutstraat 36, 6006 LL Weert

Friesland

Telefoon: (0495) 53 22 20

Mevr. T. Meesters

E-mail: [email protected]

Singel 7

Gezond leven Gezond blijven 10% kort i Rood ng bij de e Ro os

8771 SV Nijland

Stichting Steunfonds Amnestie

Telefoon: (0515) 56 98 13 Groningen/Drenthe

Giro 3290997 t.n.v. de Stichting

Mevr. H. Prins

Steunfonds Amnestie, Reijerskoop

Schout Poelmanweg 32

291, 2771 BL Boskoop of via ING

9617 BX Harkstede

bank, rekeningnummer 67.20.27.240

Telefoon: (050) 404 22 46

t.n.v. Stichting Steunfonds Amnestie in Boskoop.

Limburg

Bovenstaande rekeningnummers van

De heer J.H.P. Peters

Stichting Steunfonds uitsluitend te

Oude Heerweg 145

gebruiken voor giften.

5941 EK Velden

De stichting Steunfonds Amnestie is

Telefoon: (077) 472 14 53

door de Belastingdienst erkend als

E-mail: [email protected]

algemeen nut beogende instelling (ANBI), sinds 01-01-2008. Een schen-

Noord-Holland Noord

king aan deze stichting is aftrekbaar

Vacature

van de inkomstenbelasting (binnen de daarvoor geldende regels).

Klinkt allemaal zeer goed, maar er is meer dan alleen maar E-nummers die geweerd moeten worden uit het boodschappenlijstje. Alle onvolwaardige producten dienen vervangen te worden door volwaardige, zoals volkoren meel in plaats van bloem en hele erwten in plaats van spliterwten. Eigenlijk kun je er alleen maar vanuit gaan dat biologische producten gezond zijn. Was dit allemaal ook nog in de kookboekjes opgenomen, dan had dat zeker een duidelijke meerwaarde gehad. De schrijfster hoopt met dit boekje u te kunnen helpen om te koken zonder E-nummers. Een flinke stap in de goede richting, maar het samenstellen van uw menu kan nog beter. Hans Stoop

als

Telefoon: 06 44386268

Overijssel

Een leven lang vitaal! Squalene is een bijzondere stof die zowel in het menselijk lichaam als in de natuur wordt aangemaakt. Het behoort tot een speciale groep antioxidanten, de zogenaamde isoprenoïden en wordt uit de levertraan van de diepzee dogfish verkregen. Squalene heeft het vermogen om zuurstof toe te voegen aan de menselijke cel. Hierdoor beschermt het de cellen waardoor het lichaam wordt behoed voor de ziekmakende moleculen. Issho Genki® Squalene iP6 is een veelzijdig, natuurlijk en zuiver voedingssupplement dat uw lichaam weer in balans brengt.

Versnelt herstel

Toename energie, vitaliteit en uithoudingsvermogen Beschermt tegen vroegtijdige veroudering van de huid

Beschermt tijdens chemotherapie en bestraling

Titel: Koken zonder E-nummers Auteur: Dinneke van den Dikkenberg Uitgave: De Banier ISBN-nrs: 978 9033 6311 46; 978 9033 632 594 en 978 9033 634 567; Prijs: € 9,95 euro per deeltje.

Beschermt cellen en weefsels

Fyto-Life van Hogendorpplein 28 5051 SR Goirle T: +31 (0) 13 534 6437 F: +31 (0) 13 530 2247 E: [email protected] W: www.fyto-life.nl www.isshogenki.com

In het volgende nummer van Uitzicht • Darmkanker neemt hand over hand toe • Hoe Nederland Lekker naar de Boer ging • Vrouwennetwerk promoot kookboek

Dhr. G.J.W. Tretmans

Legaten Wie het Steunfonds testamentair wil gedenken, wordt aanbevolen gebruik te maken van de volgende formulering: ‘Ik legateer aan de Stichting Steunfonds Amnestie, gevestigd te Elst (Gld) de som van €……… vrij van rechten en kosten’.

Amsterdam en Wijde Omgeving

Telefoon: 088-2424240 (Infolijn)

Mevr. T. Visser

Of voor algemene informatie over de

Quellijnstraat 128

vereniging: (0172) 49 79 44

1073 XL Amsterdam

Tuinvaas 16 7609 ZT Almelo Telefoon: (0546) 56 94 11 Rotterdam Dhr. M. Ouwehand Statenweg 405 3039 HP Rotterdam Telefoon: (010) 467 78 64 Mobiel: 06 23234874 Rijnmond/Westland Vacature

Telefoon: (020) 675 41 50

(Zie ook colofon pagina 27)

30

Zonder parfum · hypoallergeen

vo

6822 MB Arnhem

aangevraagd bij:

Regio-secretariaten Patiëntenvoorlichting

tluctht eeu Zw tl ch eee Zw voorbij! d o rg o o v orgoed voorbij!

Advertentietarieven kunnen worden

Losse nummers Uitzicht

Telefoon (0529) 42 71 45

Wetenschap en artsencontact:

Stichting Klachtrecht AAG (Artsen-

Nieuwe leden: € 25,- per kalender­jaar (automatische incasso), € 29,- per

Geïnspireerd door en met als basis het boekje van Corinne Couget over E-nummers, is de serie ontstaan ‘Koken zonder E-nummers. De bijwerkingen van deze E-nummers deden Dinneke van den Dikkenberg besluiten om voortaan E-nummervrij boodschappen te doen. Het resultaat: roomboter en boerenkaas in plaats van margarine en Goudse kaas, zelf jam maken en nog veel meer.

R

NOW FOODS OMEGA 3-VARIANTEN Ter ondersteuning van uw gezondheid kunnen wij u de volgende producten aanbieden: Omega 3 Voedingssupplement Bestelcode 8030 Adviesverkoopprijs € 14,94 100 softgels

• Hoogwaardige bron van omega 3-vetzuren • Zeer zuivere visolie • Vanaf een softgel per dag • Goed voor het hart

Super EPA Voedingssupplement Bestelcode 8020 Advies verkoopprijs € 23,00 60 softgels • Zuivere bron van EPA omega 3-vetzuren • Hooggeconcentreerde visolie • Vanaf twee softgels per dag • Goed voor het gezichtsvermogen en de hersenen

DHA-250 Voedingssupplement Bestelcode 8040 Adviesverkoopprijs € 38,20 120 softgels • Rijk aan DHA omega 3-vetzuren • Vanaf een softgel per dag • Van belang voor de normale ontwikkeling van hersenen en ogen

Krillolie Voedingssupplement Bestelcode 8010 Adviesverkoopprijs € 37,50 60 softgels • Met fosfolipide gebonden omega 3-vetzuren • Zeer goed opneembare bron • Vanaf drie softgels per dag • Goed voor het hart

www.vitortho.nl

31

Voor vragen over onze producten, mail [email protected]