Tijdschrift voor
Verloskundigen
april 2012 Uitgave van de Koninklijke Nederlandse Organisatie van Verloskundigen
37e jaargang
FINANCIEEL ADVISEURS VOOR VERLOSKUNDIGEN Sibbing & Wateler is een onafhankelijk financieel adviesbureau, gespecialiseerd in de praktijkbegeleiding van vrije medische beroepsbeoefenaren, waaronder verloskundigen. Wij bieden u een gevarieerd dienstenpakket voor al uw financiële zaken, nu en in de toekomst.
Telefoon: (0318) 544 044 - www.sibbing.nl
De Academie Verloskunde Maastricht, beste opleiding verloskunde 2012 (Keuzegids Hoger Onderwijs), is een kennisorganisatie die verloskundig onderwijs aanbiedt van kwalitatief hoogstaand niveau, onderzoek doet en bij- en nascholingen verzorgt voor het verloskundige werkveld. De academie, onderdeel van Zuyd Hogeschool, heeft ruim 220 studenten en samen met enthousiaste medewerkers bieden we een prettig, ontwikkelingsgericht en stimulerend werk- en leerklimaat. Wij zoeken: Voor de opleiding hbo-bachelor Verloskunde per 1 juni 2012:
Voor de vakgroep Midwifery Science per 1 september 2012:
docent-verloskundigen
een enthousiaste promovendus
totaal 2 fte, minimale omvang van 0,667 fte
0,6 fte
Functiebeschrijving Zelfstandig uitvoeren van onderwijs conform de opleidingsdoelstellingen: colleges, begeleiding onderwijsgroepen, begeleiding studenten (ook bij stages), vaardigheidstrainingen en ontwikkeling onderwijs. U onderhoudt contacten met het werkveld en levert een bijdrage aan de curriculumherziening die in 2013 start. Daarnaast participeert u in de bij- en nascholingen van het expertisecentrum Leven Lang Leren.
De vakgroep Midwifery Science gaat het onderzoek ‘Samenwerken bevalt beter’ uitvoeren. Dit is gericht op verbetering van de verloskundige zorg door de samenwerking te vernieuwen vanuit de praktijk: “exnovatie”. Cliënten, verloskundige zorgverleners en onderzoekers kijken samen naar de sterktes (en zwaktes) van communicatie en samenwerking in de dagelijkse praktijk.
Functie-eisen ř Ļ¥¦§¥¥©¥¢¦¨¡ §¥¡§ª¥¥©¥¡İ ř ¦§¥¢£¡¢¥§©¢¡İ ř ¥§¢¥§¦¡£¥§¦©¡¢¨¡¡¦©¡ het domein Midwifery. Informatie Peter Evers, hoofd hbo-bachelor verloskunde. E.
[email protected] | T. 043 - 3885400
Toekomstgerichte verloskunde op hoog niveau
Functie-eisen ř ©¥¢¦¨¡ §¢£¡¢ª§§©ª§¡¦££¥ die affiniteit heeft met de gezondheidszorg; ř ¥©¥¡ §ª§§ň§¡¢¥Ż¦Ŋ¢¡¥¢Ĭ¡§¥©ª¦Ĭ en kwalitatieve analyses. Informatie Irene Korstjens PhD, projectcoördinator. E.
[email protected] | T. 043 - 3885411
Integrale vacatureteksten: www.av-m.nl Reacties vóór 21 april 2012 via www.zuyd.nl/vacatures. Vul bij de vacature naar keuze uw persoonlijke gegevens in en voeg uw motivatiebrief en CV toe. Salaris conform CAO-HBO.
).(/5$
TIJDSCHRIFT Durkheim of Duyvendak?
INNOVATIE
5
Wil van Veen
Agenda
37
Integrale zorg en de cliënt centraal Titia van Eijndhoven en Eric Entken
5
38
Mindfulness in de verloskunde Sanne Claasen en Franca Warmenhoven
KNOV Bestuurlijke zaken De bevallingsapp
De werkplek van het Verloskundig Huys
6 7
Angela Verbeeten
Multidisciplinaire richtlijn borstvoeding; III Onvoldoende melkproductie
PRAKTIJK
Leren van incidenten
8 11
Ruth Evers
KNOV neemt nieuwe applicatie voor kwaliteitsregister in gebruik
12
Vijf minuten met Marjolein Faber
13
Fatima
15
Kan het niet anders?
De verloskundige en de meldcode Esther Hilhorst
Vraag van de maand; vitamine D op een rij
[email protected]
17
53
Ruth Evers
54
Rebekka Visser
55
Runa Hellinga
58
Marjolein Faber
21
Waarom geld storten voor M4M?
58
Renate de Bie
25
Redactie Kennispoort
BERICHTEN Media
ONDERWIJS Catherine Watson Genna, lactatiekundige en ‘fenomeen’ uit New York
52
Suze Jans
ICM in het perspectief van een student
Suze Jans en Relnde vd Stouwe
Kennispoort Verloskunde
Mariël Croon
Hoe bevalt Europa? Hongarije
Douwe Verkuyl
De geplande tuisbevalling vergeleken met de geplande ziekenhuisbevalling
50
Nederland stopt! Met roken
INTERNATIONAAL
WETENSCHAP Een sectio kan nodig blijken: een eventuele sterilisatiewens bespreken
49
Nee echo, ja echo
Maudy Dettingmeijer
45
Wil van Veen
Uitspraak Regionaal Tuchtcollege
29
NEXT Personalia
Marieke van Luin
Refereerdag AVM
33
Studenten opleiden met POET is goed voor de hele sector
34
59 61 64 88
Nic van Son en Joyce Kors
4V6 APRIL s +./6
3
4)*$3#(2)&4 Redactie Relinde van der Stouwe, Suze Jans, Wil van Veen (hoofd- en eindredactie), Kristel Zeeman Medewerkers april 2012 Jos Becker Hoff, Sanne Claasen, Ton van de Coevering, Mariël Croon, Maudy Dettingmeijer, Titia van Eijndhoven, Eric Entken, Ruth Evers, Runa Hellinga, Helpdesk KNOV, Reactie Kennispoort, Joyce Kors, Marieke van Luin, Imke Rosink, Henk van Ruitenbeek, Nic van Son, Angela Verbeeten, Douwe Verkuyl, Rebekka Visser, Franca Warmen hoven, Jolanda Zocchi
Koos van der Sloot (Joure, 1953) is gefascineerd door eieren. Altijd op zoek naar eieren, bijzondere exemplaren van steen, hout of glas. Langzaam groeide zijn collectie en het idee om deze
Redactieadres Tijdschrift voor Verloskundigen Wielingenweg 318, 1826 BX Alkmaar E:
[email protected] E:
[email protected] T: 06 53359153 Facebook: Tijdschrift voor Verloskundigen
eierfascinatie in artistieke vorm te
Abonnementen, personalia en adreswijzigingen KNOV, Jolanda Zocchi Postbus 2001, 3500 GA Utrecht T: 030 282 3115, F: 030 282 3101 E:
[email protected]
Klaver Fjouwer, waarin de langste dag wordt bezongen, de eerste prijs in
Personeelsannonces Wil van Veen T: 06 53359153 E:
[email protected] Advertentie-exploitatie Ovimex bv, Frank Dijkman T: 0570 674240 E:
[email protected] Cross Advertising T: 010 74 21 020 E: traffi
[email protected] Vormgeving Annemiek Voogd, Ovimex bv Druk Ovimex bv, Deventer Abonnementsprijzen Abonnementsprijs voor niet-leden van de KNOV: € 132,- per jaar (10 nummers); Europa € 158,-; buiten Europa € 185,-. Voor studenten (buitenlandse opleiding): € 106,Los nummer: € 17,Voorzitter KNOV Angela Verbeeten Foto’s Baby balance Mariël Croon, Linus Harms, Grou, Bionda Heeringa, Delft, Nationale Beeldbank Sander van der Torren, Haarlem © 2012 Koninklijke Nederlandse Organisatie van Verloskundigen Mercatorlaan 1200, 3528 BL Utrecht T: 030 282 3100 Oplage: 3950 ISSN 0378-1925
4
#OVER FOTO
4V6 APRIL s +./6
verwerken. Eieren verwijzen naar de toekomst. Later maakte hij vitrinekastjes waarin eieren e, eierdozen op steeds wisselende wijze geassembleerd zijn. Koos van de Sloot schreef ook een sonnet in eieren en won met het lied een door het Noord Nederlands Orkest uitgeschreven wedstrijd. In het Fries literair tijdschrift ‘Ensafh’ (afgekort: enzovoort) vindt u meer gedichten van zijn hand.
(ET 4IJDSCHRIFT VOOR 6ERLOSKUNDIGEN WORDT UITGEGEVEN DOOR DE +ONINKLIJKE .EDER LANDSE /RGANISATIE VAN 6ERLOSKUNDIGEN +./6 OPGERICHT OP SEPTEMBER $E VERENIGING IS TOT STAND GEKOMEN UIT EEN FUSIE VAN DE "OND VAN .EDERLANDSE VROED VROUWEN OPGERICHT JUNI EN DE .EDERLANDSE 2+ 6ERENIGING VAN 6ROED VROUWEN OPGERICHT JULI $E +./6 STELT ZICH TEN DOEL DE BEVORDERING VAN DE VERLOS KUNDIGE ZORG IN ZIJN GEHEEL IN .EDERLAND DE VERSTERKING VAN DE POSITIE DIE DE VERLOS KUNDIGE DAARIN INNEEMT ALSMEDE DE BELANGEN BEHARTIGING VAN ALLE VERLOSKUNDIGEN IN .EDERLAND %EN VAN DE MANIEREN OM DIT DOEL TE BEREIKEN IS HET UITGEVEN VAN HET 4IJDSCHRIFT VOOR 6ERLOSKUNDIGEN (ET 4IJDSCHRIFT VOOR 6ERLOSKUNDIGEN IS IN DE EERSTE PLAATS EEN VAKBLAD OP HET GEBIED VAN DE VERLOSKUNDE EN VERWANTE WETENSCHAPPEN (ET BEOOGT VERLOS KUNDIGEN OP DE HOOGTE TE STELLEN VAN RELEVANTE FEITEN EN ONTWIK KE LINGEN $AARNAAST IS HET EEN FORUM VOOR DISCUSSIE OVER DE VERLOSKUNDE EN VERWANTE DISCIPLINES )N HET REDACTIONELE BELEID WORDT ERNAAR GESTREEFD EEN ZO RUIM MOGELIJKE REEKS AAN ONDERWERPEN TE BEHANDELEN )N DE TWEEDE PLAATS IS HET 4IJDSCHRIFT VOOR 6ERLOSKUNDIGEN EEN VERENIGINGS ORGAAN EN ALS ZODANIG EEN MIDDEL VOOR HET HOOFD BESTUUR VAN DE +./6 OM IN CONTACT TE TREDEN MET DE LEDEN )N DIT KADER DIENT HET 4IJDSCHRIFT VOOR BESTUUR EN LEDEN ALS FORUM OM VAN GEDACHTEN TE WISSELEN Inzenden kopij en advertenties $E REDACTIE NODIGT DE LEZERS UIT OM REACTIES ARTIKELEN EN OPINIEBIJDRAGEN IN TE ZENDEN "IJ VOORKEUR SPECIAAL VOOR HET 4IJDSCHRIFT VOOR 6ERLOSKUNDIGEN GESCHREVEN KOPIJ MAAR OOK ELDERS AANGEBODEN OF GEPUBLICEERDE BIJDRAGEN ZIJN WELKOM ONDER VERMELDING VAN BLADTITEL JAARGANG EN NUMMER +OPIJ AANLEVEREN ALS PLATTE TEKST DUS ZONDER SPECIALE BEKOPPING VOET NOTEN PAGINACIJFERS TABS TABELLEN EN ONTDAAN VAN HYPERLINKS IN 7ORD VIA E MAIL TVV KNOVNL 6AN TABELLEN OF GRAlEKEN DAAROM ALLEEN DE ONDERZOEKSGEGEVENS AANLEVEREN DEZE WORDEN DOOR DE VORMGEVER OPGEMAAKT 2EFERENTIES IN DE TEKST TUSSEN VIERKANTE HAAKJES GEEN SUPERSCRIPT "EELD APART AANLEVEREN BIJ VOORKEUR DIGITAAL EN IN HOGE RESOLUTIE "IJ TEKSTWIJZIGING PLEEGT DE REDACTIE OVERLEG )NGEZONDEN BRIEVEN WORDEN ZO NODIG BEKORT $E +./6 EN DE REDACTIE ZIJN NIET VERANTWOORDELIJK VOOR DE INHOUD VAN GEPLAATSTE REACTIES EN OPINIEBIJDRAGEN (ET AUTEURSRECHT VAN ARTIKELEN BERUST BIJ DE INDIVIDUELE AUTEUR #ITEREN MET BRONVERMELDING IS TOEGESTAAN MITS BINNEN DE WETTELIJKE REGELS /VERNAME VAN LANGERE DELEN VAN ARTIKELEN IS UITSLUITEND TOEGESTAAN NA TOESTEMMING VAN DE REDACTIE EN DE AUTEUR 0ERSONEELSADVERTENTIES VAN LEDEN VOOR HET VOLGENDE NUMMER TOT 23 april 2012 'ELIEVE BIJ DE PLAATSINGSOPDRACHT HET GEWENSTE FORMAAT EN HET FACTUURADRES TE VERMELDEN 6OOR COMMERCIÑLE ADVERTENTIES ZIE COLOFON (ET VIERDE NUMMER VERSCHIJNT OP 8 mei 2012.
2%$!#4)/.%%,
$URKHEIM OF $UYVENDAK De Fransman Émile Durkheim (1858-1917) werd in 1913 benoemd tot de allereerste hoogleraar sociologie aan de Sorbonne in Parijs. Hij was een man die meende dat er een afname zichtbaar was in de sociale cohesie en dat culturele bindingen minder hecht werden. Zo sprak hij tijdens zijn inaugurale rede in 1913, voilà 99 jaar geleden. Hij meende toen te zien wat vandaag tallozen zullen beamen. Maar is het ook echt zo? Zijn we minder hecht verbonden of zijn bindingen anders geworden? Jan Willem Duyvendak, sinds 2003 hoogleraar sociologie aan de UvA, heeft heel veel publicaties op zijn naam staan. Hij is optimistischer dan Durkheim over de sociale cohesie en binding en getuigt daar bij herhaling van. Bij mij vergeleken is Duyvendak een doemdenker en Durkheim wil ik niet kennen. Ik heb een enorm vertrouwen in de mensheid en in verloskundigen in het bijzonder. Daarom vind ik dat u over het volgende mag nadenken en ik weet zeker dat u op termijn de juiste keuzes zult maken. Mijn thema is bovenpraktijkse,
Agenda 11 april 2012 Regionale Bijeenkomst WEERT ‘Van wij/zij-denken naar wij-denken’ Vooraf: MIO Actief baren 16 april 2012 Regionale Bijeenkomst ROTTERDAM ‘Van wij/zij-denken naar wij-denken’ Vooraf: MIO Actief baren 18 april 2012 Regionale Bijeenkomst AKERSLOOT ‘Van wij/zij-denken naar wij-denken’ Vooraf: MIO Actief baren 20 april 2012 Platform Internationaal & Twin to Twin
ja zelfs bovenkringse samenwerking: nieuwe vormen van cohesie en binding, waarvan we tien jaar geleden nog geen idee hadden. Was u tien jaar geleden met uw gedachten bij een coöperatie? Mensen zijn scheppers en staan daarmee voor vragen als hoe geven we vorm en inhoud aan onze creaties, hoe dragen we die samen? Hoe ver willen we daarin gaan? Wat is het ons waard? Ik was, samen met een aantal bestuurders van de KNOV, in Meppel. Daar vechten elf verloskundigen, verenigd in een kring, voor het behoud van de thuisbevalling en de eerstelijns verloskunde. Wat ze doen, valt bij de KNOV onder de noemer ‘concentratiedossier’. Deze leeuwinnen halen – zeker weten - voor veel andere kringen de kastanjes uit het vuur, want wat in Meppel gebeurt, staat op meer plaatsen te gebeuren. Ik word niet blij als ik in het KPMG-Plexus rapport over acute zorg lees van scenario’s waarbij het aantal ziekenhuizen voor acute verloskundige zorg van 91 kan dalen naar 78, 72 en zelfs 62 ziekenhuizen… Het is ongelooflijk hoeveel tijd en energie er in dat concentratiedossier gaat zitten. Feitelijke concentratie speelt altijd lokaal, zoals in de kring Meppel. Maar Meppel heeft uitstraling naar de hele regio en zal ook een voorbeeld zijn voor het land.
5 mei 2012 Dag van de Verloskundigen
En die elf verloskundigen verzetten bergen. Meer verloskundigen hebben daar
20 mei 2012 10e Marikenloop, Nijmegen
maar van alles wat daar ervaren en ontwikkeld wordt. U kunt dat raadplegen op
straks hopelijk profijt van. U profiteert immers niet alleen mee van hun succes, de KNOV ledenwebsite.
In Meppel doen ze het concentratiedossier met elf verloskundigen. Dat is los van wat de KNOV aan ondersteuning biedt in capaciteit en deskundigheid. Maar stel dat het probleem in Amsterdam zou spelen, daar zitten ze met meer dan tachtig in een kring… Bij complexe problemen zijn daar meer verloskundigen ‘in stelling te brengen’, er is dan meer draagvlak. Verloskundigen hebben breed erkend dat bovenpraktijkse samenwerking veel voordelen kan hebben. We zouden nu ook moeten nadenken over meer bovenkringse samenwerking. Daar nodig ik u van harte toe uit omdat het onze slagkracht zal vergroten! Als Meppel haar concentratieproblemen heeft overwonnen, wil de kring zich verder ontwikkelen. Zo staat de vorming van een coöperatie op de agenda. Aan de basis van een coöperatie staat het onderlinge vertrouwen dat leden in elkaar stellen. Een coöperatie brengt nog meer cohesie, smeedt hechte bindingen. Gezien de vaart waarmee het coöp-idee haar weg vindt in verloskundig Nederland doet vermoeden dat Durkheim er toch echt naast zat, dat Duyvendak een terechte optimist is en dat mijn vertrouwen in verloskundigen gerechtvaardigd is. Q Wil van Veen 4V6 APRIL s +./6
5
+./6
"ESTUURLIJKE ZAKEN Den Haag, 7 maart jl. Het goot van de regen en het werd
de dun bevolkte gebieden in het land, is hierbij voor de
steeds erger. Deskundigen meldden dat ‘de vliezen gebroken
7 keer 24 uur < 15 minuten paraat zijn, van belang. In
waren’. Herkenning, glimlach om de lippen. En volhouden!
het debat van de Tweede Kamer met de minister is ook
Uw bestuur stelt vast dat de manifestatie op 7 maart in
duidelijk door alle partijen, inclusief de minister, onder-
Den Haag voor het behoud van de acute verloskundige
kend dat de eerstelijns verloskundigen vanaf de eerste
zorg in ziekenhuizen succesvol was. Een groep van circa
besprekingen betrokken moeten zijn in een proces over
250 personen gaven acte de presence. Hieronder
concentratie van acute verloskundige zorg. Wat de
verloskundigen en andere professionals, vooral uit de nu
minister echter niet heeft toegezegd, is dat zij het ook
bedreigde gebieden, maar ook veel ongeruste burgers en
allemaal zal regelen. Zij zet in op de kracht van het
lokale bestuurders. De manifestatie, georganiseerd met
woord, op de kracht van haar mening en opvatting. Het
de SP en ook nadrukkelijk gesteund door Groen Links en
bestuur van de KNOV vraagt zich terecht af of dit wel
de PvdA, zeg maar de oppositie, had als kernpunt een
voldoende is, of de minister niet een beetje naïef is of
petitie over de situatie in Meppel. Verontruste burgers uit
sterker, dat de minister het wel echt meent? De aangeno-
andere delen van het land met brandhaarden (waaronder
men motie van het Tweede Kamerlid Arib (PvdA), waarin
veel Dokkumers), hebben zich ook laten zien en horen.
zij stelt dat het CPZ regionale normen (zij noemt dat regionale zorgstandaarden) moet ontwikkelen, kan
De minister had bij haar brief van 1 maart jl. al aangegeven
daarbij wel van belang zijn. In ieder geval stellen we vast
niet onverkort te willen vasthouden aan de zogenaamde
dat bereikbaarheid en toegankelijkheid van de acute
bevallingsnormen voor het ziekenhuis. Voor de discussie
verloskundige zorg in ziekenhuizen zeker zo belangrijk
over mogelijke sluiting van de acute verloskundige zorg in
zijn als de zogenaamde vaardigheidsnorm.
Nelleke Gosker onderstreept het standpunt SP Voorman Emile Roemer voert het woord
van Kring Meppel
Toen het nog droog was…
6
4V6 APRIL s +./6
+./6
$E BEVALLINGSAPP Mannen in barensnood hebben de moderne bevallingsapplicaties ontdekt. Terwijl vrouwen met weeën hun toevlucht blijven zoeken tot ouderwetse hulpmiddelen als de deurpost of het bad, zijn hun mannen druk bezig met de bevallingsapp. Er belde een aterme vader: “het is 1 uur 22 geleden begonnen, de weeën komen met een gemiddelde frequentie van 5.54 minuten en ze duren 41 seconden gedurende de laatste 28 minuten.” Misschien had ik moeten vragen deze gegevens op Facebook te zetten of op Twitter voor een professionele evaluatie, maar aangezien ik een ouderwetse vroedvrouw ben, bezocht ik de ouders thuis. Wat zegt u? Zó 2011, een huisbezoek? Dat kan zijn, maar mijn indruk was dat de aanstaande moeder nog niet rijp was voor een socialmediabevalling. Op de plaats delict werd mij al snel duidelijk dat hier de schone taak lag om de aanstaande ouders te vertellen dat de bevalling heel misschien voorzichtig was begonnen, maar dat de baby evengoed nog een paar dagen/weken op zich kon laten wachten. Hoe breng je die boodschap met het juiste inlevingsvermogen
Vervolg agenda 15 juni 2012 Algemene Ledenvergadering 27 augustus 2012 Twin to Twin 10 september 2012 Kringvoorzittersoverleg 2 oktober 2012 Training Kringbestuurders, dag 3 16 november 2012 Algemene Ledenvergadering 19 november 2012 Twin to Twin
over aan een bevallingsappvader? Waar blijft de app die met een ingeplugde sensor de weeënkracht meet en tevens de draagkracht van de moeder? Zodat ik als innovatief verloskundige vanachter mijn iPad de bevalling online kan begeleiden vanuit mijn eigen huis. Dat zou nog eens een moderne invulling geven aan het concept thuisbevalling. Zou ik patent kunnen aanvragen op de op-afstandbestuurbare-bevalling? Tenslotte kan je je haardvuur thuis ook vanuit je vakantieadres in Spanje aanzetten, al is mij niet duidelijk waarom iemand dit zou willen. Ik weet dat mannen dol zijn op technische snufjes. Als we op de gezusters Wright hadden moeten wachten, was het vliegtuig misschien nooit uitgevonden. Veel te gevaarlijk! Of ze zaten nog steeds gezusterlijk om de tafel om te bespreken in welke stijl ze de inrichting zouden doen. Ook begrijp ik dat het nauwgezet notuleren van weeën mannen een houvast geeft om dat ongrijpbare vrouwengebeuren, wat een bevalling toch blijft, te kunnen
Kijk voor meer agenda-informatie op www.knov.nl of kennispoortverloskunde.nl
doorstaan. Het rokertje op de gang is hen immers al afgenomen, net als het bewaken van de baring vanachter een fles whisky. Maar welke fabrikant haalt het in zijn hoofd om een bevallingsapp op de markt te zetten die niets begrijpt van de essentie van het hele gebeuren? De gebroeders Wright probeerden toch ook niet om met hun eerste machine naar Amerika te vliegen? Ik moet nu denken aan die zwartwit foto’s van een Franse kleermaker die eind 19e eeuw een pak met vleugels ontwierp en daarmee van de Eifeltoren sprong in het vertrouwen te kunnen vliegen. Eenmaal beneden was er weinig meer over van het mooie pak, van de man zelf trouwens ook niet. Mannen zijn terecht niet meer weg te denken aan baarkruk of bevalbed, maar soms vraag ik mij af of onze verwachtingen aan hen niet te hoog gesteld zijn. Q Angela Verbeeten
Reageren op dit verhaal? Discussieer mee op het KNOV Forum: http://leden.knov.nl/forum 4V6 APRIL s +./6
7
+./6
-ULTIDISCIPLINAIRE RICHTLIJN BORSTVOEDING Sinds 2 januari 2012 staat de multidisciplinaire richtlijn Borstvoeding online. De richtlijn doet praktische aanbevelingen om vrouwen uniform te adviseren bij borstvoeding en eventuele problemen.
Levende richtlijn Bij de publicatie van deze multidisciplinaire richtlijn is direct een commentaarfunctie ingebouwd, waarmee lezers suggesties kunnen doen voor aanvullingen en correcties. Het verzamelde commentaar wordt naderhand geanalyseerd, samen met nieuwe wetenschappelijke
Betrokkenen
inzichten. Waar nodig volgt aanpassing van de tekst.
De richtlijn kwam tot stand op initiatief van TNO met subsidie van ZonMW. De werkgroep bestond uit een grote groep vertegenwoordigers van ouders en professionals, waaronder: verloskundigen (KNOV), kraamverzorgenden (NBvK), lactatiekundigen (NVL), huisartsen (NHG), gynaecologen (NVOG), kinderartsen (NVK), diëtisten (NVD), werkers in de jeugdgezondheidszorg (AJN en V&VN), het Voedingscentrum, wetenschappers van TNO en borstvoedingsorganisaties (VBN en LLL) die allen op eigen wijze
© Bionda Heeringa, Delft
betrokken zijn bij borstvoeding.
8
4V6 APRIL s +./6
+./6
))) /NVOLDOENDE MELKPRODUCTIE Te weinig moedermelk is de meest voorkomende verklaring die vrouwen geven voor het geheel of gedeeltelijk stoppen met het geven van borstvoeding [Lanting en Van Wouwe, 2007]. Zorgverleners gebruiken het vaak als reden om bijvoeding aan te raden. Vaak is er echter sprake van een verondersteld tekort en kan de moeder met de juiste begeleiding voldoende melk produceren.
Het Tijdschrift voor Verloskundigen brengt de komende tijd elke maand een relevant onderdeel van de richtlijn onder uw aandacht. De volledige richtlijn kunt u vinden op www.richtlijnborstvoeding.nl en via de
Het op gang komen van de lactatie is een natuurlijk proces,
website van de KNOV.
dat start tijdens de zwangerschap. Na de geboorte van de placenta komt de melkproductie volop op gang. Huid-op-huid contact direct na de geboorte stimuleert dit
Advisering
proces. Het is van belang dat de ouders informatie krijgen over de basisprincipes van borstvoeding: voeden op
s 'EEF OUDERS TIJDENS DE ZWANGERSCHAP UITLEG
verzoek (geen beperking in duur en frequentie) en goed
over de fysiologie van borstvoeding en over
aanleggen. Meer informatie over een goede start van de
methoden om de melkproductie op gang te
borstvoeding leest u op www.richtlijnborstvoeding.nl
brengen en te stimuleren.
‘Starten met borstvoeding’.
s 3TIMULEER DE CONSTANTE NABIJHEID VAN moeder en kind om een toereikende melk-
Kennis over het normale borstvoedingsproces Een te geringe melkproductie wordt vaak, maar niet
productie tot stand te brengen. s 'EEF MOEDERS POSITIEVE FEEDBACK OVER HOE
altijd, veroorzaakt door het gevoerde borstvoedings-
DE BORSTVOEDING VERLOOPT OM HUN ZELF
beleid. Wanneer het beleid is gebaseerd op een gebrek
vertrouwen te versterken.
aan inzicht in het normale borstvoedingsproces bij ouders
s 'EEF BIJ EEN VERONDERSTELD TEKORT INFORMATIE
en zorgverleners, nemen zij niet altijd de juiste beslissingen.
over normale veranderingen in de ontwik-
Dit kan gemakkelijk leiden tot weinig zelfvertrouwen bij
keling van de baby en het borstvoedings-
de moeder. Zo wordt vaak, onterecht, verondersteld dat
proces naarmate de baby ouder wordt:
er de eerste dagen geen melkproductie is. Mogelijk komt
borsten worden soepeler, baby’s gaan
dit doordat de hoeveelheid colostrum klein is, maar deze
vaak korter drinken, de groei van de baby
is afgestemd op de hoeveelheid die een pasgeborene de
verloopt na drie maanden dikwijls in een
eerste drie dagen per voeding kan opnemen. Bij goede
rustiger tempo en het slaap-waakgedrag
borstvoedingsbegeleiding zal er voldoende voeding voor de baby zijn, ook al zijn de borsten van de moeder nog zacht en voelen ze nog niet vol aan.
verandert. s 'EEF BIJ EEN WERKELIJK TEKORT ZIE KADER informatie over: het grote belang van goed en frequent aanleggen; het belang van een
Primaire lactatie-insufficiëntie
ondersteunende sociale omgeving van de
Waarschijnlijk is er maar bij een kleine groep vrouwen
MOEDER MEDE IN HET KADER VAN DE TOESCHIET
(5%) sprake van ‘primaire lactatie- insufficiëntie’ [Neifert,
REmEX VOEDEN OP VERZOEK DE STIMULERENDE
2001]. Dat wil zeggen dat een vrouw niet in staat is om
effecten van huid-op-huidcontact; het posi-
voldoende moedermelk te produceren voor een gezonde
tieve effect van nachtvoedingen; de conditie
groei van het kind. Dit kan komen door borstoperaties,
VAN HET KIND HET BELANG VAN EXTRA AFKOLVEN
hormonale stoornissen of erg weinig melkklierweefsel.
als de baby niet goed drinkt.
Interventies zullen beperkt of geen resultaat hebben
s /VERLEG BIJ TWIJFEL MET DE KINDERARTS
[Neifert, 2001; Hurst, 2007]. Een toereikende melk-
s 6ERWIJS DE MOEDER VOOR SPECIALISTISCHE BEGE-
productie is in deze zeldzame situaties niet altijd mogelijk.
LEIDING VAN HET BORSTVOEDINGSPROCES ZO SNEL mogelijk door naar een lactatiekundige.
bewerking voor dit Tijdschrift: Kristel Zeeman 4V6 APRIL s +./6
9
+./6 Vertraagde lactogenese
Signalen die een indicatie kunnen zijn voor onvoldoende melkproductie en -inname
Soms duurt het langer dan gebruikelijk voordat de melkproductie goed op gang komt. Deze vertraging kan komen door een bevalling met medische ingrepen en/of
s $E BABY VERLIEST ≥7% van het geboortegewicht.
complicaties; stress of pijn; teveel tijd tussen geboorte en
s .IET TERUG OP HET GEBOORTEGEWICHT TWEE WEKEN NA de geboorte.
eerste keer aanleggen of een te lage frequentie of beperkte tijdsduur van de voedingen. Ook kunnen achtergebleven placentadelen door de productie van progesteron
s $E BABY GROEIT GRAM PER DAG OF GRAM per week. s 7EINIG ENOF GECONCENTREERDE URINE EN WEINIG
de werking van prolactine verhinderen en zodoende tijdelijk zorgen voor te weinig melkproductie [Hurst, 2007].
harde en donkergekleurde ontlasting.
Deskundige begeleiding van de moeder en bevordering
s 'EEN PLASLUIERS GEDURENDE UUR
van haar zelfvertrouwen kunnen de moeder helpen
s 'EEN ZACHTE GELE ONTLASTING EEN WEEK NA BEVALLING
aanvankelijke problemen het hoofd te bieden.
s ,AGE SPIERSPANNING s !FGENOMEN HUIDSPANNING EN EEN INGEZONKEN FONTANEL
Overige oorzaken
"RON 0OWERS
Het handboek ‘Breastfeeding Management for the Clinician’ [Walker, 2006] geeft aan dat de volgende factoren ook een rol kunnen spelen bij een tekort aan moedermelk:
kind niet voldoende krijgt [Amir, 2006]. Zij leidt dit bijvoor-
pijn bij het voeden; beperkingen in duur en frequentie
beeld af uit de borsten, die soepeler zijn dan verwacht, uit
van de voedingen; geen nachtvoeding; ernstige stuwing;
de voedingsfrequentie, die hoger is dan verwacht, uit
onnodig bijvoeding geven; veelvuldig en langdurig
veranderingen in het voedingspatroon of het slaap- en
fopspeengebruik; gebruik van een tepelhoed; ziekte van
huilgedrag, uit de vaststelling dat de baby beter zou slapen
moeder; roken door de moeder; hormonale anticonceptie
na een fles kunstvoeding of uit een afbuigende groei-
of andere medicatie; kindfactoren, zoals een te kort
curve na de derde maand. Veel zorgverleners achterhalen
tongriempje, syndroom van Down of prematuriteit.
niet in samenspraak met de moeder of haar zorgen reëel zijn. Ook onderzoekers maken geen onderscheid tussen
Angst voor onvoldoende melk
een aangetoond productietekort en een door moeder
Het kan zijn dat een moeder ten onrechte vreest dat haar
verondersteld productietekort [Gatti, 2008], hoewel de oorzaken en de mogelijkheden voor interventie verschillen. Of er werkelijk sprake is van onvoldoende melkproductie en -inname, is af te leiden uit een aantal signalen (zie kader).
Wat willen we nog meer weten? Over het effect van pijnbestrijding bij bevalling op de melkproductie, zowel op korte als op lange termijn, is nog weinig bekend. Ook is meer kennis nodig over de risicogroepen voor een (verondersteld) tekort aan melkproductie. In Canada en Nederland wordt soms domperidon voorgeschreven bij moeders met onvoldoende moedermelkproductie. Domperidon wordt nog niet altijd in een behandelplan opgenomen. Q
© Bionda Heeringa, Delft
Referenties
10
4V6 APRIL s +./6
!MIR ,( "REASTFEEDING
MANAGING @SUPPLY DIFlCULTIES !UST &AM