Verloskundigen. Tijdschrift voor. januari e jaargang. Uitgave van de Koninklijke Nederlandse Organisatie van Verloskundigen

Tijdschrift voor

Verloskundigen

januari 2008 Uitgave van de Koninklijke Nederlandse Organisatie van Verloskundigen

_00EWE_200548 - TvV januari.pdf - pag.1

LET OP !!! Lage resolutie!

33e jaargang

December 28, 2007

S i b b i n g & Wa t e l e r : financieel adviseurs voor verloskundigen

• Praktijkvestigingen

Sibbing & Wateler is een onafhankelijk financieel adviesbureau, gespecialiseerd in de praktijkbegeleiding

• Maatschapscontracten

• Praktijkfinancieringen

van vrije medische beroepsbeoefenaren, waaronder verloskundigen. Wij bieden u een gevarieerd dienstenpakket voor al uw financiële zaken, nu en in de

• Financiële planning

toekomst.

• Verzekeringen

• Pensioenen

• Hypotheken

&

S I B B I N G W AT E L E R C . S . Storkstraat 33 • 3905 KX Veenendaal • Postbus 915 • 3900 AX Veenendaal Telefoon: (0318) 544 044 • Fax: (0318) 543 843 • E-mail: [email protected] • Internet: www.sibbing.nl

Accountancy en fiscaal advies met aandacht voor úw situatie.

Van de Beek & Partners Eemnesser weg 24, 3741 GA BAARN • Postbus 409, 3740 AK BAARN T 035 52 80 160 • F 035 52 80 161 • [email protected] • www.vandebeek.ac



December 28, 2007

INHOUD

TIJDSCHRIFT VOOR VERLOSKUNDIGEN

FORUM

Colofon

4

Redactioneel

5

Waarom tolereren vrouwen deze gang van zaken?

37

Reactie op ‘Overzees baren’

38

KNOV

7

Wat wil de zwangere?

PRAKTIJK

39

De sheriff van Texas County

Sjaak Toet, voorzitter

Nyx

8

Curven voor geboortegewicht

40

Versiespreekuur in de eerstelijn

Suze Jans en Hans Merkus

Lonneke Nieuwenhuijse

Kun je een briefje schrijven voor mijn werkgever?

10

Jeannette van Capelleveen en Suze Jans

De essentie is aanstaande ouders goed te informeren

44

Angela Verbeeten

14

Inspirerend, maar ook verrassend

Werken we met het protocol partusassistente?

Pien Offerhaus

47

Marlies Buurman en Gerarda Homburg

Toekomstvisie op de verloskundige en de zorg door verloskundigen

17

Behoefte aan nazorg groot

49

Petra Oude Lenferink

WETENSCHAP

19

Huid, hersenen en hormonen Rachel Verweij

Gewichtsverlies bij borstgevoede pasgeborenen

23

BERICHTEN Media

51

Nieuws

54

Congres en cursus

56

Personalia

59

Paula van Dommelen e.a.

Gedeelde zorg voor zwangeren

26

F. Baarveld e.a.

ONDERWIJS Zo kan het ook!

31

Tom Hassart e.a.

The Albany Midwifery

32

Lonneke Niewenhuijse

SROV 125 jaar

34

Scriptieprijzen 2007

35

TvV januari 2008 • KNOV



3

December 28, 2007

COLOFON Redactie Fanny Bertens, Esther van der Made (secretaresse), Lonneke Niewenhuijse, Relinde van der Stouwe, Wil van Veen (hoofd- en eindredactie), Kristel Zeeman

Cover foto

Medewerkers januari 2008 S. Apers, F. Baarveld, M.M. de Boone, Jacqueline M. Breuning-Boers, Helma van den Brink, Stef van Buuren, Marlies Buurman, Jeannette van Capelleveen, Ton van de Coevering, Paula van Dommelen, J.J. Galema, Tom Hassart, Bionda Heeringa, Gerarda Homburg, Suze Jans, M.J. Kockelkoren, B.J. Kollen, Hans Merkus, Anja Mijs, Marianne Nieuwenhuijze, Pien Offerhaus, Petra Oude Lenferink, Marianne Prins, Monique Schers, Yvonne Smit, Brigitte Tebbe, Sjaak Toet, Angela Verbeeten, Paul H. Verkerk, Rachel Verweij, Jacobus P. van Wouwe, Jolanda Zocchi Redactieadres Tijdschrift voor Verloskundigen Postbus 2001, 3500 GA Utrecht E: [email protected] Abonnementen en adreswijzigingen KNOV, Jolanda Zocchi Postbus 2001, 3500 GA Utrecht T: 030 282 3115, F: 030 282 3101 E: [email protected]

Het Tijdschrift voor Verloskundigen wordt uitgegeven door de Koninklijke Nederlandse Organisatie van Verloskundigen (KNOV), opgericht op 22 september 1975. De vereniging is tot stand gekomen uit een fusie van de Bond van Nederlandse vroedvrouwen (opgericht 8 juni 1926) en de Nederlandse R.K. Vereniging van Vroedvrouwen (opgericht 8 juli 1921). De KNOV stelt zich ten doel de bevordering van de verloskundige zorg in zijn geheel in Nederland, de versterking van de positie die de verloskundige daarin inneemt, alsmede de belangenbehartiging van alle verloskundigen in Nederland. Een van de manieren om dit doel te bereiken, is het uitgeven van het Tijdschrift voor Verloskundigen.

Personeelsannonces KNOV, Esther van der Made T: 030 282 3107 E: [email protected] Advertentie-exploitatie Ovimex bv, Frank Dijkman T: 0570 674240 E: [email protected]

Het Tijdschrift voor Verloskundigen is in de eerste plaats een vakblad op het gebied van de verloskunde en verwante wetenschappen. Het beoogt verloskundigen op de hoogte te stellen van relevante feiten en ontwikkelingen. Daarnaast is het een forum voor discussie over de verloskunde en verwante disciplines. In het redactionele beleid wordt ernaar gestreefd een zo ruim mogelijke reeks aan onderwerpen te behandelen.

Vormgeving Annemiek Voogd, Ovimex bv Druk Ovimex bv, Deventer Abonnementsprijzen Abonnementsprijs voor niet-leden van de KNOV: € 119,- per jaar (11 nummers), buiten Nederland € 133,-. Voor studenten aan buitenlandse opleidingen: € 94,-. Los nummer € 16,- aan te vragen bij de KNOV. Alle prijzen zijn incl. BTW en verzendkosten. © 2008 Koninklijke Nederlandse Organisatie van Verloskundigen Mercatorlaan 1200, 3528 BL Utrecht T: 030 282 3100 Voorzitter KNOV Sjaak Toet Foto Omslag Sander van der Torren, Beverwijk Foto’s binnenwerk: Bionda Heeringa, Delft Carien van Leeuwen, Amsterdam Frank Muller, Nijmegen Henny van Nieuwpoort,Den Haag, Hans Oostrum, Den Haag, Sander van der Torren, Beverwijk Oplage: 3700 ISSN 0378-1925 4

Op 11 december jl. werd in Amersfoort sw conferentie van Kennispoort Verloskunde, een initiatief van SSOV en KNOV georganiseerd. Het thema dit jaar luidde: 'Onderzoek ontmoet praktijk'. 's Middags werden de scriptieprijzen uitgereikt (zie pag. 35). De prijswinnaars ontvingen naast een geldbedrag een beeldje, vervaardigd door de Amersfoortse verloskundige Alie van de Wolkfshaar.

In de tweede plaats is het Tijdschrift voor Verloskundigen een verenigingsorgaan en als zodanig een middel voor het hoofdbestuur van de KNOV om in contact te treden met de leden. In dit kader dient het Tijdschrift voor bestuur en leden als forum om van gedachten te wisselen. Inzenden kopij en advertenties De redactie nodigt de lezers uit om reacties, artikelen en opiniebijdragen in te zenden. Bij voorkeur speciaal voor het Tijdschrift voor Verloskundigen geschreven kopij, maar ook elders aangeboden of gepubliceerde bijdragen zijn welkom; onder vermelding van bladtitel, jaargang en nummer. Kopij aanleveren als platte tekst, dus zonder speciale bekopping, voetnoten, paginacijfers, tabs, tabellen en ontdaan van hyperlinks, in Word via e-mail: [email protected]. Van tabellen of grafieken daarom alleen de onderzoeksgegevens aanleveren; deze worden door de vormgever opgemaakt. Referenties in de tekst tussen vierkante haakjes (geen superscript). Beeld apart aanleveren, bij voorkeur digitaal en in hoge resolutie. Bij tekstwijziging pleegt de redactie overleg. Ingezonden brieven worden zo nodig bekort. De KNOV en de redactie zijn niet verantwoordelijk voor de inhoud van geplaatste reacties en opiniebijdragen. Het auteursrecht van artikelen berust bij de individuele auteur. Citeren met bronvermelding is toegestaan, mits binnen de wettelijke regels. Overname van (langere delen van) artikelen is uitsluitend toegestaan na toestemming van de redactie en de auteur. Personeelsadvertenties van leden voor het volgende nummer tot 21 januari 2008. Gelieve bij de plaatsingsopdracht het gewenste formaat en het factuuradres te vermelden. Voor commerciële advertenties: zie colofon. Het februarinummer verschijnt op 5 februari 2008.




December 28, 2007

REDACTIONEEL TIJDSCHRIFT

Jong, gedreven en deskundig Volgens mij deed ze het expres. Ze zei ‘dat ze het blaadje nooit helemaal las, maar wel dingen – ze zei dingen – als Nyx en zo. En natuurlijk keek ze altijd wie er geboren waren en wie ze daarvan kende en ook wie er in- en uitstapten. In en uit de vereniging, natuurlijk. O ja, en van die geborenen kende ze er natuurlijk geen een, maar soms zat er wel eens een bekende moeder of vader bij, maar dat werd steeds minder. Het is allemaal zo jong.’ Ook daar leek ze niet enthousiast over, net als over het feit dat ze pas onlangs had bemerkt dat de hoofdredacteur een man was. In dat laatste staat ze niet alleen. Regelmatig informeer ik ‘E-mailend Nederland’ over het feit dat de hoofdredacteur van TvV, mevrouw Wil van Veen, vader is van drie dochters en een zoon. Ik had Karel moeten heten en heb mezelf om verdere misverstanden te voorkomen nu in close-up op deze pagina gezet. De herstyling van het tijdschrift is niet gerealiseerd om plaats te bieden aan mijn portret. In april 2004 vond de laatste styling plaats en omdat tijdschriften aan mode onderhevig zijn nu na drieëneenhalf jaar een opfrisser. Het is een vorm van imago-ontwikkeling zoals ik die ook vaak tegenkom op mijn speurtochten

KNOV Agenda

door uw websites. Waarvan er trouwens steeds meer goede in het world wide web verschijnen. Dat de beroepsgroep de laatste jaren sterk is verjongd, blijkt

11-12 februari 2008 Cursus Kringbestuurder 17 maart 2008 Overleg Kringvoorzitters

uit die websites. Er staat dit jaar veel te gebeuren, u weet dat. U las er over of was bij de presentatie van plannen en bespiegelingen aanwezig tijdens de ALV, het congres over visie op de toekomst, enzovoort. Die visie staat nu in dit nummer afgedrukt.

18 maart Platform Klinisch Verloskundigen

Daarmee kunt u aan de slag, bent u al in de slag. U groeit er naar toe in alle fasen van uw eigen ontwikkeling of herkent uzelf nu al in de beschrijving. Herken uzelf niet te snel, want dat kan een valkuil zijn. Er is veel tijd nodig om te groeien in alle facetten van deze visie.

17 juni 2008 Platform Klinisch Verloskundigen

Niet alleen wij moeten ons er in herkennen, uw cliënten moeten u uit de visie herkennen. Een imagocampagne kan onze eigentijdse visie, vertaald in een reeks van boodschappen uitdragen. Kernbegrippen: jong, gedreven, deskundig,

20 juni 2008 Algemene Ledenvergadering

altijd handelend in het belang van de vrouw, van moeder en kind. Jong, maar zonder leeftijd; gedreven, want het komt uit het hart;

16 september 2008 Platform Klinisch Verloskundigen 14 november 2008 Algemene Ledenvergadering

deskundig, want er is meer dan vakbekwaam; en logisch toch: in het belang van de vrouw, van moeder en kind. Dit ‘blaadje’ zal u in dit proces jong, gedreven en deskundig bijstaan. Een warm 2008 toegewenst. Wil van Veen

9 december 2008 Platform Klinisch Verloskundigen

Kijk voor meer informatie in de rubriek Congres en Cursus achter in dit tijdschrift of op www.knov.nl/leden




5

December 28, 2007

Ziekenhuis Gelderse Vallei is een algemeen ziekenhuis op christelijke grondslag met ruim 500 bedden, waar vrijwel alle specialismen aanwezig zijn. In het moderne gebouw werken ruim 2400 medewerkers en 130 medisch specialisten. Het ziekenhuis biedt een volledig pakket aan professionele zorg en vervult een belangrijke regionale functie. Ziekenhuis Gelderse Vallei kiest voor een mensgerichte en respectvolle benadering van de patiënt. Medewerkers krijgen volop de gelegenheid zich te ontwikkelen en een bijdrage te leveren aan verdergaande professionalisering. Leidinggevenden in het ziekenhuis hebben een coachende stijl. Kenmerkend voor de werksfeer is collegialiteit en intensieve samenwerking. Ter versterking van het multidisciplinaire team op de verloskamers hebben wij een vacature voor de functie van KLINISCH VERLOSKUNDIGE M/V (24-32 uur) Het gaat om een flexibel dienstverband voor 66–88 % voor de duur van 1 jaar. Bij gebleken geschiktheid bestaat de mogelijkheid dat het dienstverband omgezet wordt naar onbepaalde tijd. De verloskundige werkt op doordeweekse dagen overdag en ’s avonds. De verloskundige werkt nauw samen met artsassistenten onder eindverantwoording van de gynaecoloog. Kenmerkend voor de werksituatie op de verloskamers is: uniciteit van de geboorte wordt centraal gesteld uitgebreide informatietechnologie ter ondersteuning van de partus (Mosos) innovatieve aspecten van de zorg komen steeds meer tot uitdrukking goede samenwerking met de eerstelijns verloskundigen goede multidisciplinaire samenwerking collegiale betrokkenheid Tot -

het takenpakket behoort: eerste opvang van patiënten op de verloskamer begeleiding van de partus administratie rondom de partus werkzaamheden op de kraamafdeling

Functie-eisen: voltooide opleiding tot verloskundige BIG-registratie hepatitis-B vaccinatie organiserende en coördinerende capaciteiten u kunt zelfstandig en in een multidisciplinair team functioneren minimaal 1 jaar werkervaring binnen het Nederlandse systeem is absoluut vereist klinische ervaring is een pré flexibele inzetbaarheid binnen het rooster Arbeidsvoorwaarden De arbeidsvoorwaarden zijn overeenkomstig de CAO-Ziekenhuizen. De functie wordt gewaardeerd volgens functiegroep 60 (min. 2.798,--/max. 3.731,-- bruto per maand bij een fulltime dienstverband). Inlichtingen Nadere inlichtingen omtrent deze functie kunt u verkrijgen bij: Dhr J. Renooij, unithoofd, 0318-43 58 45 en de klinisch verloskundigen,

0318-43 57 29.

Solliciteren Uw schriftelijke sollicitatie kunt u vóór 31 januari 2008 richten aan Ziekenhuis Gelderse Vallei, t.a.v. Ida Landwaart, medewerker personeels-/salarisadministratie, Postbus 9025, 6710 HN EDE of via email: [email protected]. De sollicitatiegesprekken zullen plaatsvinden in week 7 en/of 8. onze vacatures kunt u ook bekijken op www.geldersevallei.nl

ACQUISITIE N.A.V. DEZE ADVERTENTIE WORDT NIET OP PRIJS GESTELD



December 28, 2007

KNOV

Wat wil de zwangere? Wordt 2008 het laatste jaar van de vrije tarieven? Al nagedacht hoe te onderhandelen met de zorgverzekeraars? Wat is de meerwaarde van uw praktijk? En de zwangere, ziet de zwangere u wel zitten, wat heeft u haar te bieden? Uw buurpraktijk geeft gratis kinderwagens weg en daar staat altijd de koffie klaar in de wachtruimte. U biedt kwaliteit, zegt u? Maar waar ziet de potentiële zwangere dat aan? 2008 wordt het jaar van de grote omschakeling, de omschakeling naar de liberalisering van 2009. Hebben we hier om gevraagd? Absoluut niet. Zijn we er blij mee? Nee. Worden we er gelukkiger van? Ik weet het niet. Biedt het ons kansen? Ja zeker. Die kansen moeten we grijpen, dit jaar moeten we onze slag slaan. We hebben veel om over te onderhandelen. Onze toekomstvisie en ons nieuwe basistakenpakket geven ons voldoende handvatten om het te hebben over de normpraktijk, maar daarnaast ook over ons honorarium. De overheid wil liberalisering van de tarieven? Prima, maar dan zal die overheid er eerst voor moeten zorgen dat de huidige tarieven opgetrokken worden naar een reëel niveau. Als we straks zelf moeten onderhandelen, willen we onderhandelen vanuit een eerlijke basis en niet vanuit achterstallig onderhoud. Dus eerst de norm omlaag en herijking van kosten en het honorariumdeel in het tarief. Maar de centen zijn niet ons enige zorgpunt in de wereld van de vrije markt. Een vrije markt betekent meer concurrentie en niet alleen concurrentie van die buurpraktijk met haar kinderwagens en verse koffie. Kraamzorg met hotelachtige bevalfaciliteiten past prima in de verloskunde, dus waarom geen groot commercieel geboortebedrijf? Een ziekenhuis met nieuw aangelegde kraamsuites kan met en paar verloskundigen prima eerstelijns verloskundige zorg leveren. Wat wil de zwangere? Kiest zij voor het geboortebedrijf, lekker alles bij elkaar, leuke extra dingen, veel luxe en geen rommel thuis. Of liever naar het ziekenhuis, een comfortabele suite, lekker veilig en de anesthesioloog en gynaecoloog achter de hand? Nee, anno 2009 kiest de zwangere daar niet voor. Na de imagocampagne van 2008 kiest de zwangere van 2009 heel bewust voor haar eigen verloskundige. De verloskundige die ze kent, die ze vertrouwt, waarvan ze weet dat die naast kwaliteit ook persoonlijke begeleiding hoog in het vaandel heeft staan, waar ze een band mee heeft! De zwangere van 2009 wil geen commercieel geboortebedrijf. De zwangere van 2009 wil liever geen ziekenhuis met een dozijn verschillende verloskundigen en luxe kraamsuites. De zwangere van 2009 wil zorg op maat, persoonlijke begeleiding, kwalitatief goede en deskundige begeleiding, liefst dicht bij huis en in ieder geval met een vertrouwd gezicht. De zwangere gaat in 2009 naar de verloskundigenpraktijk bij haar op de hoek. Het zou prachtig zijn als ik in mijn laatste column van 2008 kan schrijven dat al onze wensen zijn vervuld. 2008 wordt een jaar waarin een harde noot gekraakt moet worden. De KNOV begint een imagocampagne, er van uitgaande dat u mee doet, want een imagocampagne kan alleen slagen met de volledige inzet van de gehele beroepsgroep. Landelijk, regionaal en plaatselijk hebben we uw steun en inzet hard nodig. De campagne kan geen imago uitdragen, als dat geen gestalte zou krijgen in uw cliëntgericht handelen van alledag. Ik wens u een goed, gelukkig en gezond 2008 toe. ■ Sjaak Toet, Voorzitter KNOV TvV januari 2008 • KNOV



7

December 28, 2007

KNOV

Curven voor geboortegewicht Nieuwe Nederlandse referentie Suze Jans en Hans Merkus Deze editie van het Tijdschrift voor Verloskundigen heeft

van de oude Amsterdamse Kloosterman curven. De huidige

als bijsluiter onder andere een handig geplastificeerd

geboortegewichten zijn vóór 32 weken zwangerschap

boekje met daarin de nieuwe set geboortegewichtcurven.

beduidend lager en rond de aterme datum iets hoger

De oude set, die we allemaal kennen als de ‘Kloosterman

dan in vergelijking met de oude curven.

percentielen’, is gebaseerd op 80.000 bevallingen in

De lagere gewichten kunnen worden uitgelegd door het

twee Amsterdamse klinieken tussen 1931 en 1967.

veranderde obstetrische beleid en behandelopties bij

De Nederlandse populatie is sinds die tijd behoorlijk

complicaties in brede zin (dus ook in verband met zwanger-

veranderd. De gemiddelde lengte en de Body Mass Index

schappen gecompliceerd door chronische ziekten). Het

(BMI) is flink toegenomen[1,2], ons voedingspatroon en de

verschil in gewicht rond de aterme datum kan worden

sociaal economische omstandigheden veranderden. Ook

verklaard door het verschil in BMI en maternale lengte.

werd het meer de gewoonte dat vrouwen rookten wat in de jaren ’70 resulteerde in 40-50% rokende zwangeren

Betekenis voor de praktijk?

vrouwen[3,4]. Dit is recent weer afgenomen tot 20%[5].

Wat betekenen de nieuwste curven in de verloskundige

Bovendien veranderde de samenstelling van de

praktijk?

Nederlandse bevolking drastisch met de toename van het

Benadrukt moet worden dat de nieuwe geboortegewicht-

aantal immigranten . Alhoewel zwangerschappen met

curven geen groeicurven zijn. De nieuwe curven zijn

onzekere aterme datum werden geëxcludeerd in het

‘slechts’ de vastgestelde geboortegewichten van kinderen

cohort van Kloosterman, is de berekening van de

die bij de betreffende amenorroeduur geboren werden.

zwangerschapstermijn accurater geworden door de

Intra-uteriene groei kan beter worden geëvalueerd door

invoering van de vroege termijnecho. Ook dit heeft

middel van specifieke echoscopische intra-uteriene groei-

invloed op de geboortegewichtcurves.

curven.

Met elkaar was dit voldoende aanleiding voor de

Wel kunnen de nieuwe curven gebruikt worden voor het

stichting perinatale registratie (PRN) om de geboorte-

vaststellen van dysmaturiteit van een kind bij de geboorte,

gewichtcurven te herzien. De nieuwe set werd samen-

dat wil zeggen: zowel bij het afnemen van de obstetrische

gesteld door de PRN-werkgroep Referentiecurven.

anamnese als bij de geboorte zelf ter ondersteuning van

De geboortegewichten zijn ontleend uit een cohort van

het verwijsbeleid. De Verloskundige Indicatielijst in het

de LVR 1 en 2 data uit 2001. De nieuwe curven zijn

Verloskundig Vademecum geeft aan dat de grens hier-

gecorrigeerd voor pariteit, sekse en etnische achtergrond.

voor ligt bij een geboortegewicht
Meerlingzwangerschappen en zwangerschappen met een

heden de p5 uit de nieuwe Nederlandse geboortegewicht-

intra-uterine vruchtdood werden geëxcludeerd; de laatste

curven van de PRN.

[6]

omdat het tijdstip van intra-uterien overlijden niet kon worden vastgesteld. Kinderen die durante partum over-

De PRN-werkgroep Referentiecurven heeft zichzelf nog

leden en kinderen met congenitale afwijkingen werden

niet opgeheven. In de nabije toekomst hoopt de werk-

wel geincludeerd. Helaas kon niet worden gecorrigeerd

groep geïndividualiseerde curven te kunnen ontwikkelen

voor moeders die rookten in de zwangerschap of voor

waarbij het gewicht aan het begin van de zwangerschap,

maternale lengte.

maternale lengte, BMI van de moeder en informatie over

De enige kinderen die in gewicht sterk afweken waren

roken worden meegenomen. Onderzoek uit Engeland

de kinderen van Hindostaanse moeders. Voor deze groep

heeft aangewezen dat geïndividualiseerde curven beter

zijn daarom aparte curven gemaakt.

gerelateerd zijn aan perinatale uitkomsten dan de huidige

De nieuwe Nederlandse curven wijken op onderdelen af

curven[8].

Suze Jans is verloskundige en beleidsmedewerker bij de KNOV

Naast het voor u liggende boekje, kunt u de nieuwe curven

en lid van de PRN werkgroep referentiecurven,

bekijken en downloaden via de website van de PRN.

Hans M.W.M. Merkus is onafhankelijk voorzitter van de PRN

Uitgebreide wetenschappelijke informatie over de nieuwe

werkgroep referentiecurven en emeritus hoogleraar verloskunde.

geboortegewichtcurven zal komen te staan in een artikel

8




December 28, 2007

KNOV dat inmiddels is aangeboden aan de European Journal of

Voor meer informatie over de PRN geboortegewicht-

Obstetrics, Gynaecology and Reproductive Biology.

curven kunt u contact opnemen met de PRN:

Na publicatie zal het abstract hiervan op de website

[email protected]. Website PRN: www.perinatreg.nl

van de PRN komen te staan en zal een vertaling van het artikel worden gepubliceerd in het Tijdschrift voor

Referenties

Verloskundigen. ■

[1] Fredriks AM, Van Buuren S, Burgmeijer RJ et al. Continuing positive secular growth change in The Netherlands 1955-1997. Pediatr Res 2000; 47(3):316-323.

Samenstelling werkgroep

[2] Fredriks AM, Van Buuren S, Wit JM, Verloove-Vanhorick SP. Body index measurements in 1996-7 compared with 1980. Arch Dis Child 2000;

De werkgroep, samengesteld uit vertegenwoordigers van de diverse beroepsgroepen,

82(2):107-112. [3] De Jonge G, van der Klaauw MM.The frequency of smoking before, during and after pregnancy. (article in Dutch). Ned Tijdschr Geneesk

inclusief de KNOV, bestond uit: A.Annegarn,

1982; 126:1537-1543

J.H. Bakker, M.H.B. Heres, S.M.P.J. Jans,

[4] Van der Velde WJ, Salvatore CM, Treffers PE. The effects of smoking

C.L.D. de Jong, A.J. van Loon, G.H.A. Visser,

during pregnancy on the birth weight percentile.(article in Dutch). Ned

M. van Weissenbruch, J.M. Wit. De volgende

Tijdschr Geneesk 1987; 131:1809-1813 [5] Jadoe VW, Verburg BO, de Ridder M, Hofman A, Mackenbach JP, Moll

personen maakten vanwege hun specifieke

HA et al,. Maternal smoking and fetal growth characteristics in different

deskundigheid deel uit van de werkgroep:

periods of pregnancy: the generation R study. Am J Epidemiol 2007; 165:

G.J. Bonsel, P.H.C. Eilers, P.M.Elferink-

1207-1215 [6] Folkerts H. Allochtonen in Nederland: vijf grote groepen. Mndstat

Stinkens. Onafhankelijk voorzitter van de

(CBS) 1999; 4:9-19.

werkgroep was H.M.W.M. Merkus.

[7] Verloskundig Vademecum; eindrapport van de Commissie Verloskunde van het College voor Zorgverzekeringen. Diemen 2003. [8] Clausson B, Gardosi J, Francis A, Cnattingius S. Perinatal outcome in SGA births defined by customised versus population-based birthweight standards. BJOG 2001; 108(8):830-834.




9

December 28, 2007

KNOV

Kun je een briefje schrijven voor mijn werkgever? Jeannette van Capelleveen en Suze Jans

In 2006 bestond de totale beroepsbevolking in Nederland uit 7.486.000 personen, hiervan was 43,5% vrouw[1]. Het aantal vrouwen op de arbeidsmarkt neemt nog steeds toe. Rond hun dertigste krijgen veel vrouwen hun eerste kind. Steeds minder vaak zeggen zij na de bevalling hun baan op. Daarbij is het streven van Minister Plasterk van Onderwijs, Cultuur en Wetenschap, beschreven in de emancipatienota ‘Meer kansen voor vrouwen’, om in 2016 74% van de vrouwen een betaalde baan te laten hebben. Deels om de vergrijzing het hoofd te bieden maar vooral om economische onafhankelijkheid van vrouwen te bewerkstelligen.

met de verloskundige die gerelateerd zijn aan het werk van de zwangere. Ook in het kraambed of bij de nacontrole wordt vaak gesproken over het hervatten van het werk en de invloed hiervan op lijf en leven. Het is daarom van belang dat verloskundigen op de hoogte zijn van het bestaan van de nieuwe richtlijn.

Het verzuim Uit een recent TNO-onderzoek[3] bleek dat in 2004 iets minder dan de helft van de vrouwen buiten hun reguliere zwangerschaps- of bevallingsverlof zich ziek meldt op het werk. De verzuimduur (tijdens ziekte) na de bevalling is gemiddeld bijna twee keer langer dan het verzuim tijdens de zwangerschap. Hierbij is het interessant om te melden dat in 2005 54,1% van alle Nederlandse werknemers aangaf wel eens te hebben verzuimd. Onder alle vrouwelijke

In 2005 kregen 116.348 werknemers een zwangerschaps-

werknemers is dit 57,7%; dit betreft echter het totale

uitkering. Een aanzienlijk aantal van de zwangeren krijgt

verzuim van vrouwen, inclusief het ziekteverzuim tijdens

naast hun normale zwangerschapsverlof ook een uitkering

zwangerschap en bevalling. Onverwachte uitkomsten van

toegekend ten gevolge van ziekte in de zwangerschap.

het onderzoek zijn dat jonge vrouwen (<25 jaar) die

In 2005 werden 60.600 uitkeringen toegekend wegens

zwanger zijn een sterk verhoogde kans hebben op

ziekte ten gevolge van zwangerschap of bevalling[2].

zwangerschaps- en bevallingsgerelateerde verzuim.

Dit betekent dat bedrijfsartsen steeds meer zwangere

Gemiddeld meldt maar liefst driekwart van de zwangeren

vrouwen op hun spreekuren zien. De NVAB (Nederlandse

in deze leeftijdsgroep zich ziek. Een andere onverwachte

Vereniging voor Arbeids- en Bedrijfsgeneeskunde) heeft

uitkomst is dat een slechtere gezondheidstoestand geen

daarom recent de richtlijn “Zwangerschap, postpartum-

indicatie is voor een grotere kans op verzuim.

periode en werk” uitgebracht die bedrijfsartsen onder-

TNO vond ook in de literatuur dat “handarbeiders” een

steuning biedt bij het vertalen van risicofactoren naar een

langere verzuimduur hadden tijdens de zwangerschap

preventief beleid ten aanzien van zwangeren en werk-

dan “hoofdarbeiders”, bovendien was de verzuimduur

nemers postpartum.

langer in de niet-commerciële sector in vergelijking met

Los van discussies over de wenselijkheid, opvoeding,

de commerciële sector.

kinderopvang, verdeling van zorgtaken enzovoorts heeft

Verloskundigen weten dat werk invloed kan hebben op

het stijgend aantal werkende vrouwen ook invloed op de

het verloop en de beleving van de zwangerschap en de

werkzaamheden van verloskundigen.

ontwikkeling van het kind. Zij krijgen hierover veel vragen

Bij het afnemen van een anamnese voor preconceptioneel

op het spreekuur. In een studie onder zwangere werk-

advies of aan het begin van de zwangerschap zal iedere

neemsters in de thuiszorg bleek dat de zwangeren die

verloskundige vragen naar de aard van het werk van de

stoppen met werken dit meestal doen op advies van de

zwangere. Tijdens de zwangerschap worden met grote

verloskundige of gynaecoloog[4]. Ook het hervatten van

regelmaat lichamelijke en emotionele klachten besproken

het werk na de bevalling en de invloed hiervan op bijvoorbeeld de borstvoeding is geen onbekend gegeven. Uit

Jeannette van Capelleveen is eerstelijns verloskundige en

een ander recent rapport van TNO blijkt dat het aandeel

medeauteur van de NVAB-richtlijn ‘Zwangerschap,

moeders dat werk als hoofdmotief noemt om in de

postpartumperiode en werk’.

tweede tot en met de vierde maand te stoppen met

Suze Jans is verloskundige en beleidsmedewerker bij de KNOV.

borstvoeding, is toegenomen van 12% naar 28%[5].

10




December 28, 2007

KNOV Verloskundigen zien veel vrouwen die de combinatie

worden door bijvoorbeeld aanpassing van werk om de

zwangerschap, sociale leven en werken lichamelijk en/of

risico’s te verkleinen.

geestelijk als (te) zwaar ervaren. Preventieadviezen, voor-

De risicoanalyse en de voorlichting ten aanzien van de

lichting en sociale ondersteuning waren tot op heden de

werksituatie door de werkgever schiet er regelmatig bij

enige instrumenten die verloskundigen konden gebruiken

in. Uit het literatuuronderzoek in de studie van TNO

om de zwangere verder te helpen in de combinatie werk

komt naar voren dat 27% van de zwangeren de

Verloskundigen weten dat werk invloed kan hebben op het verloop en de beleving van de zwangerschap en de ontwikkeling van het kind Adviezen voor de verloskundigen

afgelopen jaren voorlichting heeft gehad[3]. Er liggen dus volop kansen om via het arbobeleid iets aan het vermin-

• Uitvragen van werkzaamheden, werk-

deren van gezondheidsrisico’s en het verzuim te doen.

verhouding (loondienst, ondernemer,

De NVAB heeft daarom het initiatief genomen de richtlijn

zwart) en uren bij het afnemen van een

“Zwangerschap, postpartumperiode en werk” tot stand

anamnese voor preconceptioneel advies of

te brengen waar ook verloskundigen, gynaecologen,

zwangerschapscontroles.

huisartsen, verzekeringsartsen en wetenschappers aan

• Werknemers verwijzen naar de bedrijfsarts voor een preventief consult.

hebben meegewerkt. Het doel van deze richtlijn is de bedrijfsarts te ondersteunen bij het adviseren over het

• De zwangere bij werkgerelateerde klachten verwijzen naar de bedrijfsarts.

arbobeleid. Daarnaast is het een begeleidingsrichtlijn voor bedrijfsgeneeskundig handelen in de spreekkamer

• In de loop van de zwangerschap informeren

in geval van klachten of complicaties bij de individuele

naar de beleving van de combinatie werk en zwangerschap en het welbevinden van de zwangere daarin.

De heer Jos Becker Hoff, directeur van de KNOV (rechts), ontvangt uit handen van de heer Kees van Vliet, directeur NVAB

• Nascholing volgen over de invloed van

het eerste exemplaar van de Richtlijn ‘Zwangerschap,

werk op zwangerschap en de wet en regel-

postpartumperiode en werk’

geving rond dit onderwerp. Deze benadering past in het beleid om te streven naar versterking van de eerstelijns prenatale zorg en kost naar verwachting nauwelijks meer tijd tijdens het spreekuur. De transparante verwijslijn en versterkte communicatie kan een positieve invloed hebben op de beleving van de zorg.

en zwangerschap of de postpartumperiode. Het beroemde en beruchte briefje voor de werkgever met het advies een zwangere minder te laten werken heeft immers geen juridische waarde.

De richtlijn Voor veel werkgevers is de mededeling van een werknemer die vertelt dat ze zwanger is, géén blijde boodschap. Naast de verhoogde kans op verzuim behoort de werkgever zich te gaan verdiepen in de mogelijke risico’s van het werk voor de zwangere en haar baby. De zwangere dient geïnformeerd te worden over deze risico’s en de preventieve maatregelen die genomen TvV januari 2008 • KNOV



11

December 28, 2007

KNOV zwangere en bij de werknemer die na het bevallings-

Wie is de bedrijfsarts?

verlof haar werk gaat hervatten. De richtlijn is gebaseerd op resultaten uit gedegen

Bij een kleine rondgang door de eerste

wetenschappelijk onderzoek en is daarnaast uitgegaan

auteur van dit artikel onder collega’s en

van de belangrijkste wetgeving rondom zwangerschap

anderen (totaal 50 personen) over de

en postpartumperiode. Het afzonderlijke achtergrond-

bekendheid van het fenomeen bedrijfsarts,

document beschrijft de wetenschappelijke onderbouwing

bleek dat degenen die werkzaam zijn in

en de verantwoording voor de aanbevelingen die in deze

grote bedrijven (KLM, AMC, ministerie, ING

richtlijn worden gedaan. Gezien de nu bestaande kennis

enzovoorts) eenvoudig kunnen achterhalen

en de ontwikkelingen op dit gebied is te verwachten dat

wie de bedrijfsarts van het betreffende

de aanbevelingen in deze richtlijn drie tot vijf jaar geldig

bedrijf is. Degene die in kleinere bedrijven

blijven. Door de omvang van de problematiek van de

werken (< 20 werknemers) zijn hier minder of

preconceptionele fase en werk, is er voor gekozen om dit

niet van op de hoogte en zijn afhankelijk van

onderwerp in een later stadium in een aparte richtlijn te

anderen binnen het bedrijf om te achterhalen

verwerken.

wie zij als werknemer kunnen benaderen voor een preventief consult. Bij de verlos-

Preventief consult

kundige praktijken in de regio, die tenslotte

Met preventie is gezondheidswinst te behalen. Vast

ook kleine ondernemers zijn, is wisselend

onderdeel van adequaat arbobeleid voor zwangeren is

paraat naar wie zij hun zwangere werk-

volgens de samenstellers van de richtlijn een preventief

neemster moeten doorverwijzen.

consult bij de bedrijfsarts. Een werkgever is wettelijk verplicht beleid te voeren gericht op arbeidsomstandig-

De bedrijfsarts is een medisch deskundige die

heden en zwangerschap zodanig dat een zwangere

(in vier jaar na de artsenopleiding) is opgeleid

vrouw en haar (ongeboren) kind geen risico lopen, ook

op het terrein van arbeid en gezondheid. Hij

niet bij het geven van borstvoeding. De werkgever kan

of zij is geregistreerd in het Register van

deze wettelijke verplichtingen vormgeven door standaard

Sociaal Geneeskundigen. Een bedrijfsarts is in

een (vrijwillig) preventief consult aan te bieden bij de

dienst van een arbodienst, werkt zelfstandig

bedrijfsarts. De bedrijfsarts checkt tijdens het preventieve

of is een dienst van de eigen arbodienst van

consult of voorlichting door de werkgever heeft plaats-

een groot bedrijf.

gevonden. Daarnaast stelt hij op basis van de belasting

Er wordt ook vaak gebruik gemaakt van de

in het werk en de belastbaarheid van de individuele

term arbo-arts. De term arbo-arts zegt niets

zwangere een risicoprofiel op. Daarbij wordt onder andere

over de ervaring of opleiding en deskundig-

gekeken naar lichamelijke belasting, onregelmatige

heid van de arts. Het kan hier gaan om een

werktijden, werkdruk, giftige stoffen en infectieziekten,

medisch specialist, een huisarts, en ook over

lawaai, straling en trillingen. Indien er sprake is van een

een net afgestudeerde basisarts. Waar de

verhoogd risicoprofiel, bespreekt de bedrijfsarts preven-

term arbo-arts wel op duidt is dat het een

tieve maatregelen en werkaanpassing.

medicus betreft die werkzaam is in de arbo-

Tijdens dit preventieve consult geeft de bedrijfsarts ook

dienstverlening. In dit geval betreft het geen

voorlichting over de invloed van een normale zwanger-

bedrijfsarts; dit is namelijk een beschermde

schap en postpartumperiode op de belastbaarheid, zowel

titel.

op het werk als privé. De richtlijn geeft duidelijk aan dat het van belang is dat

De verzekeringsarts is een verzekerings-

de bedrijfsarts er zorg voor draagt om het beleid af te

geneeskundige die na de opleiding Arbeid en

stemmen met dat van de verloskundige hulpverlener.

Gezondheid – verzekeringsgeneeskunde van 4 jaar als zodanig mag worden ingeschreven

Samenwerking

in het Register van Sociaal Geneeskundigen.

Verloskundigen zijn niet altijd op de hoogte van de werk-

De verzekeringsgeneeskundige hoopt te

zaamheden en de mogelijkheden van de bedrijfsarts en

bewerkstelligen dat door een kwalitatief

andersom weten maar weinig bedrijfsartsen de verlos-

hoogstaande claimbeoordeling de instroom

kundig hulpverlener te vinden. De nieuwe richtlijn geeft

in arbeidsongeschiktheidsregelingen wordt

aandacht aan de samenwerking door middel van een

beperkt en optimale re-integratie wordt

bijlage waarin tevens aandacht is voor de afstemming

bevorderd.

van verantwoordelijkheden. Het uitgangspunt van de 12




December 28, 2007

KNOV richtlijn is dat de verloskundige hulpverlener als de

ter verduidelijking van de wetenschappelijk onderzoeken)

coördinator van de zorg verantwoordelijk is en blijft

zijn meegenomen door de projectgroep en worden bij de

voor de zorg van de zwangere.

herziening van de richtlijn waar mogelijk ingevoegd.

Bij een vermoeden op complicaties of een andere aanleiding voor overleg, dient de bedrijfsarts te verwijzen

Uitgesloten groep

naar de verloskundige hulpverlener die op dat moment

Het hoeft bijna niet gezegd te worden dat iedere vorm

verantwoordelijk is voor de zorg van de zwangere. Dit zal

van preventie en informatievoorziening door werkgevers

in de meeste gevallen de verloskundige zijn. Deze is het

ontbreekt bij illegaal en zwart werkende werkneemsters.

best bekend met de voortgang van de zwangerschap van

Van betaald zwangerschapsverlof is uiteraard al helemaal

de werknemer en kan zo nodig inspelen op de vraag van

geen sprake. Ook kleine zelfstandigen moeten voor hun

de bedrijfsarts. De verloskundige in kwestie zal gespitst

eigen risicoanalyse zorgen. Niet alle kleine zelfstandigen

moeten zijn op het ondoordacht en ongewenst uitwis-

zijn voor de financiële gevolgen van zwangerschapsverlof

selen van cliëntgegevens. In het kader van het beroeps-

verzekerd. Toch is het voor deze groepen van een even

geheim is het vragen van schriftelijke toestemming aan

zo groot belang dat zij nadenken over de (mogelijke)

de zwangere aanbevelenswaardig, de bedrijfsarts is

risico’s van werk op de zwangerschap. De verloskundige

immers geen rechtstreeks betrokkene bij de behandel-

is een van de hulpverleners die hen hierin kan adviseren

overeenkomst maar is een ketenpartner in de zorg.

en ondersteunen.

“De richtlijn ondersteunt vrouwen in hun werk tijdens de lactatieperiode en stimuleert werkgevers in het creëren van adequate voorwaarden voor het continueren van de borstvoeding” Verloskundigen kunnen zwangeren ook attenderen op

De richtlijn en het achtergronddocument evenals de

de mogelijkheid van een preventief consult bij de

implementatiematerialen zijn gratis te downloaden via de

bedrijfsarts. Indien de verloskundige adviseert, in verband

website van de NVAB: www.nvab-online.nl. Via deze link

met complicaties en/of klachten, werkzaamheden te

is ook het TNO rapport “Zwangerschaps- en bevallings-

minderen of aan te passen is het raadzaam om de

gerelateerd verzuim in de ziektewet” te downloaden.

zwangere te verwijzen naar de bedrijfsarts.

Ook een interessante website is www.arboportaal.nl. Hierop wil het ministerie kennis- en informatieuitwisseling

Reactie KNOV

op gang brengen tussen overheid en werkgevers, werk-

Suze Jans en Pien Offerhaus van het team Richtlijn-

nemers en preventiemedewerkers op het gebied van

ontwikkeling bij de KNOV zijn betrokken geweest bij

veilig en gezond werken. ■

de commentaarfase van de richtlijn en hebben een

Referenties

schriftelijke reactie geschreven bij het uitkomen van de richtlijn “Zwangerschap, postpartumperiode en werk” in het tijdschrift voor Bedrijfs- en verzekeringsgeneeskunde . [6]

[1] www.statline.cbs.nl [2] UWV; Cijfers en trends, 2006. www.uwv.nl UWV; kwartaal verkenning 4e kwartaal 2006. www.uwv.nl

Zij waren onder andere positief over de uitgebreide

[3] Houtman, I. e.a. Zwangerschaps- en bevallingsgerelateerd verzuim in

aandacht voor borstvoeding. “De richtlijn ondersteunt

de Ziektewet, TNO-rapport R07-501/031.11020.01.01.

vrouwen in hun werk tijdens de lactatieperiode en

[4] Duursma LW; Piegza MAL; Swingend zwanger werkt dat langer?

stimuleert werkgevers in het creëren van adequate voor-

Een onderzoek naar determinanten van het verzuim voor het begin van het zwangerschapsverlof bij de Stichting Thuiszorg Amsterdam. Scriptie;

waarden voor het continueren van de borstvoeding.

NIA 1995.

Zeer terecht wijst de richtlijn erop dat het verstandig is

[5] Lanting CI; van Wouwe JP. Redenen en motieven om te starten en te

om al voor het verlof begint afspraken te maken over

stoppen met borstvoeding; TNO KvL/P&Z 2007.105.

de mogelijkheden van borstvoeding”.

[6] Jans S.; Offerhaus P. Reactie bij verschijnen van de NVAB-richtlijn “Zwangerschap, postpartumperiode en werk”. Tijdschrift voor Bedrijfs-

De punten van kritiek (het ontbreken van een verwijzing

en Verzekeringsgeneeskunde. Oktober 2007: 15 (8) 373-374.

naar de Verloskundige Indicatie Lijst en de resultatentabel




13

December 28, 2007

KNOV

Inspirerend, maar ook verrassend Pien Offerhaus

In oktober 2007 vonden de halfjaarlijkse KNOV regiobijeenkomsten plaats, ditmaal in Weert, Zoetermeer, Breda, Amsterdam, Assen en Apeldoorn. Deze bijeenkomsten zijn bedoeld voor een intensieve uitwisseling tussen verloskundigen onderling en tussen verloskundigen, bestuur en de medewerkers van het bureau van de KNOV. Ook dit keer werden de bijeenkomsten goed bezocht en positief gewaardeerd, hoewel er ook kritische geluiden waren. (zie de tabel hiernaast voor de uitkomsten van de evaluatie).

vertegenwoordigd is, (commentaarfase in december 2007, publicatie wordt verwacht in 2008). De drie richtlijnen doen op basis van de beschikbare wetenschappelijke literatuur, ieder vanuit een ander perspectief, aanbevelingen voor de voorbereiding op de baring en de begeleiding tijdens de baring. Opvallende overeenkomst tussen de richtlijnen is dat in alledrie de cliënte centraal staat. Dat wil zeggen: de zorg en begeleiding dient afgestemd te zijn op háár wensen en behoeften. Zorgen voor realistische verwachtingen, goede informatie en voldoende controle geven over de situatie zijn daarbij sleutelbegrippen voor een goede baringservaring. De sterk cliëntgerichte zorg die beschreven

Voorbereiding op de baring

wordt in beide KNOV standaarden, is volgens de KNOV

De bijeenkomsten stonden in het teken van de voor-

hét ‘evidence based’ eerstelijns antwoord op de grotere

bereiding op de baring. De aanleiding om dit onderwerp

beschikbaarheid en het laagdrempelig aanbod van

te kiezen, is de toename van 24-uurs beschikbaarheid

epiduraal/pijnbestrijding. De kernprincipes hierbij zijn:

van de epidurale pijnbehandeling tijdens de baring.

bijdragen aan een goede voorbereiding op de baring, de

Vanzelfsprekend is het een goede zaak dat alle zwangeren

cliënte het vertrouwen geven dat zij de baring aankan

die pijnbestrijding nodig hebben, daar in de toekomst

en dat de verloskundige haar daarbij zal ondersteunen,

ook daadwerkelijk 24 uur per dag voor terecht kunnen.

tijdens de baring.

Toch roept deze toenemende beschikbaarheid ook vragen

Deze kernprincipes maken dat een cliënte onder de zorg

en onrust op bij verloskundigen.

van een verloskundige wil en kan blijven. Anders gezegd:

Hoe gaan we met deze situatie om, wat betekent het

de standaard NVO en de standaard PSB geven de

voor onze begeleiding van de zwangere? En vooral ook:

inhoudelijke skills aan de verloskundigen om de

wat moeten we verwachten: wil straks iedere zwangere

uitdaging aan te gaan vrouwen in staat te stellen een

een epiduraal, of zal de behoefte van Nederlandse

goede baringservaring te hebben.

zwangeren aan een normale baring - thuis of in het

Gezien de voorkeuren van de Nederlandse vrouwen zal

ziekenhuis - blijven bestaan[1]

dat soms mét, maar meestal zonder farmacologische pijnbestrijding zijn.

Tijdens deze avonden verkenden medewerkers en verloskundigen uit de praktijk. Voorafgaand aan de dis-

Wat weten verloskundigen van de wensen en verwachtingen?

cussie werd het thema toegelicht in een presentatie over

Tijdens de verkenning naar wat verloskundigen weten

de drie relevante richtlijnen:

over de wensen en verwachtingen van de zwangeren in

• de KNOV standaard Niet-Vorderende Ontsluiting (NVO),

hun praktijk werd meteen al duidelijk dat de mate

bestuursleden van de KNOV dit onderwerp, samen met

waarin de baring met de zwangere besproken wordt

verschenen in 2006; • de KNOV standaard Prenatale begeleiding (PNB) die de

sterk verschilt tussen verloskundige praktijken. Deze

psychosociale aspecten van de prenatale zorg gaat

verschillen zijn door sommigen als verrassend, door

belichten. (commentaarfase in februari, publicatie half-

anderen als inspirerend ervaren.

verwege 2008 verwacht);

Duidelijk is dat iedereen de zwangere informeert over het

• de CBO richtlijn Pijnbehandeling tijdens de baring, die

begin van de baring en andere praktische zaken, het

op initiatief van de NVA (Nederlandse Vereniging van

zogenaamde ‘weeënpraatje’ rond de 36e week.

Anesthesiologen) en de NVOG wordt opgesteld, in een

Sommige verloskundigen informeren niet naar bijzondere

multidisciplinaire werkgroep waar ook de KNOV in

wensen of verwachtingen, maar beantwoorden natuurlijk wel vragen van cliënten. Zij gaan er van uit dat zwangere

Pien Offerhaus is hoofd richtlijnontwikkeling KNOV

14

vrouwen volop informatie krijgen in de zwangerschaps-




December 28, 2007

KNOV cursus of elders. En als er meer informatie over de beval-

werk gaan. Zij creëren specifieke momenten waarop veel

ling nodig is, kan deze volgens hen het best gegeven

informatie gegeven kan worden en de bevalling uitgebreid

worden op het moment dat er het meeste behoefte aan is,

wordt doorgesproken, bijvoorbeeld door het reserveren

dus tijdens de bevalling. Specifieke wensen worden dan

van een dubbelconsult tijdens de prenatale zorg of door

vanzelf wel duidelijk. Bovendien, van te voren weet je

groepsbijeenkomsten te organiseren in de praktijk. Of zij

toch niet hoe het zal lopen, dus wensen vooraf bespreken

onderzoeken de wensen over de baring aan de hand van

of vastleggen kan gemakkelijk op een teleurstelling uit-

een checklist of geboorteplan en maken notities over de

lopen, zo vinden zij.

wensen in het dossier.

Opvallende overeenkomst tussen de richtlijnen is dat in alledrie de richtlijnen de cliënte centraal staat of er bijzondere wensen of vragen zijn. Door het creëren

Waar hangt een goede bevallingservaring van af?

van deze openheid wordt de zwangere gestimuleerd om

Over deze vraag bleek een grote mate van overeenstem-

haar wensen, verwachtingen of zorgen over de baring te

ming. In vrijwel alle groepen werden drie items genoemd:

uiten. Daarbij vertrouwen deze verloskundigen op hun

• vertrouwen van de zwangere in zichzelf;

vermogen om aan te voelen of een zwangere tegen de

• vertrouwen in de verloskundige;

bevalling opkijkt of er juist vol vertrouwen naar toe leeft.

• het krijgen van steun van partner en verloskundige.

Tot slot zijn er verloskundigen die meer planmatig te

Belangrijke aanvullende voorwaarden hiertoe zijn dat

Een andere strategie is om wel regelmatig te informeren

Evaluatie Regionale Themabijeenkomsten najaar 2007 Weert Zoetermeer Aantal deelnemers

31

Algemeen oordeel

35

Breda Amsterdam 42

36

Assen

Apeldoorn

Totaal

38

42

224

7,2

6,8

7,5

6,9

7,1

7,3

7,2

80%

82%

84%

75%

81%

90%

83%

Beoordeling aanpak2)

7,8

7

7,7

7,1

7,4

7,5

7,4

Beoordeling Inhoud3)

7,4

7

7,8

6,7

7,1

7,3

7,2

Voldeed aan verwachting1)

1) Voldeed niet aan verwachting, want:

maar ook:

• Te weinig informatie, te weinig diepgang

- interessante zaken opgestoken

• Te weinig discussie, rommelig

- goede discussies

• Niet concreet, te vaag, niet inspirerend

- inspirerend

• Niet vernieuwend, geen SWOT van prenatale aanpak

- goed voorbereid

• Leden worden te laat bij richtlijn betrokken

- prima

2) Opmerkingen:

maar ook:

• Veel rustiger dan “open space”

- meer tijd nodig

• Iedereen komt aan bod, prima manier

- discussie bleef beperkt

• Goede, leuke leiding van het gesprek

- discussie slecht geleid

• Goed dat jullie het zelf leiden en terug rapporteren

- minder inventariseren - ging teveel over pijn - mis derde stap: genereren van ideeën voor verbetering

3) Opmerkingen:

maar ook:

• Zeer waardevol

- komen we hier nu verder mee?

• Veel geleerd van anderen

- mag diepgaander

• Verfrissend

- weinig concreet, weinig diepte

• Érg verschillende meningen

- eerstejaars niveau




15

December 28, 2007

KNOV cliënten over voldoende kennis over het baringsproces

verloskundige waardevolle informatie over het verloop.

beschikken en serieus genomen worden door de zorg-

Een andere praktijk vertelde positieve ervaringen over het

verleners.

geboorteplan dat zij gebruiken als houvast om de baring te bespreken. Ook werkt een praktijk met veel onder-

Een thema dat regelmatig naar voren kwam, is dat

steunende visuele middelen om het verloop van de

vrouwen zich ook moeten kunnen overgeven aan het

baring toe te lichten. Er zijn praktijken die eigen voor-

baringsproces en het verloop van de partus op zich laten

lichtingsavonden organiseren, of overwegen groeps-

afkomen. Dit ‘durven loslaten’ werd door sommigen

consulten te geven.

gezien als tegenstrijdig aan ‘het ervaren van controle’, wat

Als er één conclusie getrokken kan worden uit deze

in het satisfactieonderzoek nogal eens als een bepalende

avonden, is het dat verloskundigen het met elkaar eens

factor voor een goede ervaring wordt genoemd.

zijn dat haar begeleidende rol en aanwezigheid van grote betekenis kan zijn voor de zwangere. De manier waarop

Hoe kan de verloskundige bijdragen aan een goede ervaring?

die rol wordt ingevuld, ook al tijdens de zwangerschap, is

Dit was natuurlijk de cruciale vraag van de avond.

duidelijk en kan waarschijnlijk nog verder worden ont-

Veelvuldig terugkerende beschrijvingen gaan dan over er

wikkeld. Het luisteren naar elkaars ervaringen en ideeën

‘daadwerkelijk zijn voor de zwangere, met je aanwezig-

hierover werd in ieder geval door veel verloskundigen als

heid én al je aandacht, rust en vertrouwen uitstralen,

inspirerend ervaren. Voor de medewerkers van de KNOV

open communicatie’. Maar ook keuzes respecteren,

waren deze avonden een opmaat voor implementatie

angsten en zorgen bespreekbaar maken, zorgdragen voor

activiteiten rond de drie richtlijnen, waarmee zij de

veiligheid, houvast geven, onder andere door heldere

beroepsgroep willen ondersteunen.

communicatie over de voortgang van de baring en over

In 2008 zal dit verder worden opgepakt. Wat ons enorm

handelingen en andere dingen die gebeuren rondom

kan helpen zijn uw ervaringen en ideeën. Als u een

de zwangere. Zeker ook door betrouwbaar te zijn in

bijzondere aanpak heeft ontwikkeld of goede ervaringen

afspraken en de bereikbaarheid goed te regelen.

hebt met een bepaald voorlichtingsmateriaal, of een

verschillend en wat de beste manier is, is nog lang niet

cursus hebt ontwikkeld, of iets anders met ons wil delen: De rol van de verloskundige in het informeren over pijn en

wij zijn blij met al uw reacties. Neem dan contact met

pijnbestrijding kwam veelvuldig aan bod. In veel groepen

ons op via de helpdesk, [email protected] of via

is geopperd dat openheid geven over baringspijn en over

030 2823100. ■

pijnbestrijdingmogelijkheden van belang is. Dit geeft zwangeren het vertrouwen dat ze niet aan hun lot over-

Verwijzing

gelaten worden als de pijn te hevig voor ze wordt. Een

[1] Meer PAM vd. Verloskundige zorg in Nederland. NTOG november 2007

deel van de verloskundigen ziet dit anders en vraagt zich af of je ook ongevraagd het gesprek aan moet gaan over pijn en vrouwen moet informeren over pijnbestrijdingmogelijkheden. Deze verloskundigen zijn bang dat je daarmee een verkeerd signaal afgeeft en de indruk wekt dat een baring zonder pijnbestrijding uitzonderlijk is. Dit leverde stof op voor veel discussie. Hoe je hier als verloskundige mee omgaat hangt af van de omstandigheden waar je mee te maken hebt. Het maakt natuurlijk wel uit of in jouw werkgebied een epiduraal beschikbaar is en ook maakt het uit of je in de Randstad in een hoogopgeleide wijk praktijk voert of in een achterstandswijk of dat je in een no-nonsense plattelandspraktijk zit met een sterke traditie voor thuisbevallingen. In sommige groepen kwamen creatieve of vernieuwende ideeën naar voren. Een praktijk had bijvoorbeeld een ‘partnerformulier’ ontwikkeld, waarop de partner allerlei observaties kon registreren. Dat gaf de zwangere een veilig gevoel, want de partner let op haar. Bovendien ondersteunt het de partner in zijn rol en het ingevulde gaf de 16




December 28, 2007

KNOV

Toekomstvisie op de verloskundige en de zorg door verloskundigen In de zorg door verloskundigen staan de vrouw en het kind centraal Iedere vrouw heeft recht op verloskundige zorg die het

De verloskundige

proces van kinderwens, zwangerschap, bevalling en

De verloskundige is een zelfstandig medisch professional

kraamperiode stimuleert en ondersteunt. Zij kan kiezen

en de specialist in de fysiologie van zwangerschap, beval-

waar en hoe te bevallen; thuis of poliklinisch. Een huise-

ling en kraamperiode. De verloskundige biedt de vrouw

lijke omgeving heeft daarbij een gunstige invloed op het

toegesneden zorg, informatie, advies en ondersteuning

verloop van de baring. Vrouwen zien verloskundigen als

in alle fasen van het proces van kinderwens, zwanger-

de meest vanzelfsprekende medisch professional in de

schap, bevalling en de periode na de bevalling. Dit draagt

reproductieve fase van hun leven. Dit wordt gekenmerkt

bij aan het welzijn van moeder en kind en aan een

door de bijzondere persoonlijke vertrouwensrelatie tussen

optimale start van jong ouderschap.

vrouwen en verloskundigen. De verloskundige handelt op basis van een combinatie In de zorg door verloskundigen staan de vrouw en het

van haar medische ervaring, de wensen van de cliënt en

kind centraal. De inzet van de verloskundige kenmerkt

de nieuwste inzichten uit wetenschappelijk onderzoek.

zich door de overtuiging dat het voortplantingsproces

(evidence based medicine). De wetenschap op het terrein

een fysiologisch proces is. De zwangere vrouw heeft in

van de verloskunde heeft een sterke impuls gekregen en

deze benadering zeggenschap over haar eigen leven en

er is wetenschappelijke onderbouwing van de eerstelijns

welzijn. Dit leidt tot versterking van de vrouw, waardoor

verloskunde. De opleiding tot verloskundige is een

zij toegerust is om het proces van zwangerschap en

medisch wetenschappelijke opleiding. De verloskundige

bevalling en de uitkomsten voor haarzelf en haar onge-

onderkent medische risico’s en verwijst indien nodig naar

boren kind zo gunstig mogelijk te beïnvloeden. De relatie

andere zorgverleners. Zij maakt gebruik van doelgerichte

met de verloskundige stelt haar in staat de keuzes te

interventies zoals preventie, voorlichting, psychosociale

maken die het beste aansluiten op haar situatie.

begeleiding, risicoselectie en medisch handelen. De zorg door verloskundigen wordt geleverd volgens professionele richtlijnen en kwaliteitsinstrumenten van de beroepsgroep. De verloskundige geeft inzicht in de kwaliteit van zorg en praktijkvoering. Zij geeft vorm aan verantwoord ondernemerschap in een vrije zorgmarkt.

De eerstelijns verloskundige De eerstelijns verloskundige bouwt gedurende de zorg een vertrouwensrelatie op met de zwangere en fungeert als casemanager en regisseur rondom zwangerschap, bevalling en de periode na de bevalling. De eerstelijns verloskundige levert de zorg rondom de zwangerschap dichtbij de leefwereld van de zwangere, in de verloskundigenpraktijk en indien nodig aan huis. Afhankelijk van de keuze van de zwangere begeleidt de eerstelijns verloskundige de bevalling thuis of poliklinisch.

De klinisch verloskundige De klinisch verloskundige is de medisch verloskundig professional in het ziekenhuis die bijdraagt aan het oplossen van complexe verloskundige problematiek. Zij heeft een TvV januari 2008 • KNOV



17

December 28, 2007

KNOV aanvullende specifieke opleiding gevolgd en is een

Verloskundige zorg in de tweede lijn is voor de zwangere

erkend specialist binnen de verloskundige zorg. De

toegankelijk via verwijzing door eerstelijns zorgverleners.

klinisch verloskundige vervult een spilfunctie binnen de

De verloskundige zorg is zodanig georganiseerd dat de

tweede- en derdelijns verloskunde. Zij geeft leiding aan

thuisbevalling mogelijk is voor iedereen die dat wenst en

multidisciplinaire verloskundige teams in het ziekenhuis,

die een normale baring kan verwachten. Verloskundige

waarvan verloskundigen, assistenten, verpleegkundigen,

zorg wordt geleverd volgens landelijke afspraken met de

stagiaires en artsen in opleiding deel uitmaken.

andere disciplines in de verloskundige keten. Er is geen financiële eigen bijdrage voor de basis verloskundige zorg.

De eerstelijns en de klinisch verloskundige versterken elkaar in het streven naar het voorkomen van zowel

De eerstelijns verloskunde bestaat uit een fijnmazig

overbehandeling (onnodige medicalisering) als onderbe-

netwerk van praktijken met meer verloskundigen. De

handeling. Verloskundigen in eerste en tweede lijn ver-

organisatie van de zorg door verloskundigen kenmerkt

vullen hiermee gezamenlijk een poortwachtersfunctie.

zich door praktijkoverstijgende samenwerking, waarin meerdere praktijken of kringen samenwerken of extra

De organisatie van de verloskundige zorg

diensten aanbieden. De praktijkoverstijgende samen-

Vrouwen met een normale zwangerschap en bevalling

werking kan ook onderdeel zijn van een groter verband

krijgen zorg van eerstelijns verloskundigen, terwijl vrou-

van eerstelijns multidisciplinaire voorzieningen. Binnen

wen met (mogelijke) complicaties zorg krijgen van de

grotere samenwerkingsverbanden streven verloskundigen

tweedelijns zorgverleners. Eerstelijns verloskundige zorg

naar behoud van eigen identiteit en zelfstandige

is direct toegankelijk voor de vrouw en haar partner.

professionaliteit. ■

Wij zoeken waarneming voor het opvangen van een sabbatical-leave in combinatie met vakantie.

Collega gezocht in Amsterdam

In de periode van 15 april tot 20 oktober 2008. Flexibiliteit t.a.v. werkpercentage: min. 22% tot max. ca. 30% - ca. 300 zorgeenheden. Onze praktijk is kleinschalig. We werken vanuit een fysiologische benadering, met ruim tijd en aandacht voor de cliënte. In een wekelijks lunchoverleg worden inhoudelijke en organisatorische zaken besproken. De praktijk is gesitueerd in de Haagse binnenstad, met gemêleerde cliëntèle, die voor een deel uit ex-pats bestaat. Onze assistente is 12 uur/week aanwezig. Geautomatiseerd met Orfeus. Associatie in de toekomst behoort tot de mogelijkheden. Graag uw sollicitatie en CV per e-mail: [email protected] Voor informatie: www.mundo-vroedvrouwen.nl Voor vragen: 070-3914841 of 06-22240433

18

Voor de overname van een praktijk in Amsterdam, in het najaar van 2008, ben ik op zoek naar een partner om samen van start te gaan. Heb je interesse, dan hoor ik graag wat jouw visie van de ideale praktijk is en hoe je jezelf ziet als collega. Je motivatiebrief met CV kun je voor 31 januari 2008 sturen naar: [email protected] De gesprekken zullen half februari plaatsvinden.




December 28, 2007

WETENSCHAP

Huid, hersenen en hormonen Lichaamscontact belangrijk voor ontwikkeling van babybrein Rachel Verweij

Al in hun opleiding leren verloskundigen om het lichaamscontact tussen baby’s en moeders direct na de geboorte te stimuleren. Baby’s worden onder normale omstandigheden zo snel mogelijk op de buik van de moeder gelegd en even later aangelegd. De meeste verloskundigen kennen het belang van dit vroege huid-op-huid-contact voor de borstvoeding en voor de temperatuur van de baby. Veel minder bekend is dat lichaamscontact ook belangrijk is voor de ontwikkeling van de hersenen en het hormoonstelsel van de baby, en voor de hechting aan de ouders. Lichaamscontact, niet alleen postpartum, maar tijdens het hele eerste levensjaar, vermindert stress. Het kan mogelijk zelfs ziekte op latere leeftijd voorkomen.

nauwelijks verbindingen of synapsen tussen de hersencellen. Mensen zijn in vergelijking met andere primaten prematuur bij de geboorte. 80% van de hersengroei bij baby’s vindt plaats in het eerste jaar, 90% in de eerste 5 jaar. Vooral het gewicht van de neocortex (hogere hersenen) en het aantal synapsen groeit explosief. Welke verbindingen worden aangelegd of later weer verwijderd, wordt bepaald door de ervaringen die de baby opdoet. Bij positieve ervaringen zoals praten, lachen en knuffelen komen o.a. dopamines vrij, die de ontwikkeling van synapsen bevorderen. Bij het ervaren van stress daarentegen komen stresshormonen vrij die de hersenontwikkeling negatief kunnen beïnvloeden. Als het babybrein iets opmerkt dat mogelijk bedreigend is, ontstaat een hormonale kettingreactie in het lichaam, de vecht- of vlucht reactie, ook wel adrenocorticale reactie genoemd. Baby’s hebben gevoelige zintuigen, en stress

Op het kruispunt van de vakgebieden neurologie, psycho-

kan worden opgeroepen door zaken als een injectie,

logie en endocrinologie wordt de laatste jaren steeds

een medische behandeling, scheiding van de ouders,

meer over de ontwikkeling van het babybrein ontdekt.

mishandeling of zelfs zoiets simpels als honger.

Vroeger dacht men dat de hersenen zich ontwikkelen

De eindproducten van deze kettingreactie, adrenaline

volgens een genetisch vastgelegd patroon, maar tegen-

(eerste 5-10 minuten) en cortisol (daarna), brengen het

woordig wordt steeds duidelijker dat die ontwikkeling

lichaam in staat van paraatheid (o.a. verhoogde hartslag

een dynamisch proces is dat wordt gestuurd door de

en ademhaling). Voor een korte periode is dit geen

ervaringen die baby’s opdoen. ‘Wat je meemaakt bepaalt

probleem, maar langdurig hoge cortisolspiegels kunnen

zelfs de structuur van de hersenen,’ aldus ontwikkelings-

wél negatieve effecten hebben.

psychologe Marianne Riksen-Walraven . [19]

Deze nieuwe inzichten komen deels uit proefdieronder-

Negatieve effecten van stress

zoek, vooral bij babyaapjes en ratjes, en deels uit onder-

Inmiddels is veel onderzoek gedaan naar de effecten van

zoek aan mensenbaby’s. Nieuwe technieken zoals hersen-

stress. Langdurig hoge cortisolspiegels leiden bij ratten

scans en meting van het stresshormoon cortisol in het

op latere leeftijd tot een overactief stresssysteem. Bij een

speeksel maken dat mogelijk. Het gaat om een vakgebied

stressvolle gebeurtenis reageren de volwassen ratten met

in sterke ontwikkeling. Dit artikel poogt in grote lijnen

een hogere en langdurige afgifte van cortisol. Deze ratten

weer te geven wat de huidige stand van de kennis is.

zijn angstiger en vertonen minder onderzoekend gedrag[2,6]. Bij kinderen is aangetoond dat een overactief stress-

Vroege ontwikkeling van het neurale en hormonale systeem[*]

systeem negatieve effecten heeft op het immuun-

Een baby wordt geboren met slechts 25% van het hersen-

Bij volwassenen wordt het in verband gebracht met o.a.

gewicht van een volwassene en heeft bovendien nog

angststoornissen, depressie, stressgerelateerde ziektes,

systeem, de gezondheid en het cognitief functioneren[3].

slaapstoornissen, onderdrukking van het immuunsysteem Rachel Verweij is freelance journalist en draagconsulent voor

en hoge bloeddruk[6].

Beginnings, zij is bereikbaar op [email protected].

Als de cortisolniveaus op jonge leeftijd nog hoger stijgen

Met dank aan dr. Hedwig van Bakel,

volgt er een laatste fase, waarin de cortisol giftig is voor de

kinderen jeugdpsycholoog aan de universiteit van Tilburg.

hersenen. Hersenscans van baby's die intense stress onderTvV januari 2008 • KNOV



19

December 28, 2007

WETENSCHAP vonden door mishandeling laten o.a. een verschrompelde

wijzen verschillende onderzoeken in die richting.

hippocampus zien, de plaats waar het geheugen zetelt .

In een Canadees onderzoek[1] werd een groep van

Scans van baby’s uit Roemeense weeshuizen laten

49 moeders uit een achterstandswijk in tweeën verdeeld.

inactiviteit zien van de temporaalkwabben, de plaats

De ene groep ontving bij de geboorte een babydrager,

waar emoties worden verwerkt en gereguleerd[7].

de andere groep - de controlegroep - een plastic baby-

[4]

stoeltje. De moeders in de experimentele groep bleken

Stoppen van de stressreactie

hun baby vaker te dragen. Na dertien maanden werd de

Hoe kan dergelijke schade aan het neuro-endocriene

hechting van de baby’s gemeten. In de controlegroep was

systeem worden voorkomen?

het aantal veilig gehechte kinderen 38%, een percentage

Het zenuwstelsel van een baby beschikt niet over een

dat overeenkomt met bestaande data bij laag opgeleide

rem om de stress zelf te stoppen. Dat moet een buiten-

moeders. In de experimentele groep was dit percentage

staander doen. Of in meer wetenschappelijke termen:

83%. Cortisol werd in dit onderzoek niet gemeten, maar

in het eerste levensjaar is het omgaan met stress vooral

omdat onveilige hechting een belangrijke aanwijzing is

extern georganiseerd . Door een adequate reactie van

voor een overgevoelig stresssysteem, kan verwacht worden

een volwassene komen er andere hormonen vrij in het

dat de gedragen baby’s een veel lager risico op stress-

lichaam van de baby, zoals oxytocine, opiaatachtigen, en

stoornissen hadden!

[3]

GABA (gamma-amino-boterzuur)[16]. In een overzichtsartikel laten Gunnar en Donzella[10] zien dat het eerste levensjaar het meest kritisch is. In dat eerste jaar reageert het stresssysteem met grote hoeveel-

Directe effecten van huid-op-huid contact[14]

heden cortisol op bijv. een inenting. Als in dat jaar geen goede responsieve zorg wordt verleend, blijft het stress-

Lichaamscontact heeft ook direct te meten

systeem levenslang zo gevoelig. Maar als in dat eerste

effecten. Hiernaar is vooral onderzoek gedaan

jaar wél goede responsieve zorg wordt verleend wordt

bij prematuren die kangaroo care kregen.

het stressysteem vanaf het tweede jaar minder gevoelig.

• De ademhaling en hartslag van een baby

Het cortisolniveau gaat dan in reactie op milde stress niet meer omhoog (mits er een responsieve volwassene aan-

zijn stabieler, minder apneus; • de temperatuur is hoger. Pasgeborenen die

wezig is)[**] Het lijkt er dus op dat bij een niet-responsieve

van hun moeder worden gescheiden,

opvoeding in het eerste jaar babystress niet goed wordt

ondervinden een temperatuurdaling van

gereguleerd. Er zijn dan ook aanwijzingen dat minder

wel een halve graad; dit effect wordt zelfs

responsieve opvoedingspraktijken - baby’s alleen laten

bij baby’s van 7 maanden nog gemeten.

huilen, ‘bewust negeren’ of een pedagogische tik geven -

Heel bijzonder is de zgn. ‘thermale synchro-

leiden tot een overactief stressysteem .

nisatie’: de temperatuur van de moeder

[5]

fluctueert afhankelijk van de baby. Als de Waaruit bestaat nu een responsieve opvoeding in het

baby te koud is, stijgt de lichaamstempera-

eerste jaar? Dit is nog niet zo gemakkelijk te meten.

tuur van de moeder en vice versa. Zelfs bij

Gunnar en Donzella gaan ervan uit dat een responsieve

tweelingen werkt dit: iedere borst reageert

opvoeding goed gehechte kinderen oplevert en dat is

afzonderlijk;

weer wél makkelijk te meten. Psychologen hebben daar-

• cortisolspiegels zijn lager;

voor een test ontwikkeld, de Strange Situation Test,

• het afweersysteem functioneert beter: IgA

waarbij peuters samen met hun moeder aan een reeks

spiegels zijn hoger en er is mogelijk een

situaties in een onbekende omgeving worden bloot-

pijnstillend effect;

gesteld. Als kinderen hun moeder gebruiken als veilige

• baby’s huilen minder, bevinden zich vaker

basis om de omgeving te verkennen worden ze

in een staat van rustige alertheid of diepe

beschouwd als veilig gehecht.

slaap, de slaap-waakcyclus is beter geregu-

Welke factoren van goede responsieve zorg belangrijk

leerd, er is meer onderzoekend gedrag;

zijn voor de gehechtheid en dus voor de gevoeligheid

• hogere bloedglucosespiegel;

van het stresssysteem, verdient nader onderzoek.

• verhoogde afgifte groeihormoon;

Te verwachten is dat aanraking daarin een belangrijke rol

• verhoogde afgifte prolactine bij de moeder

speelt. Van ratjes is bijvoorbeeld bekend dat pups van

en daarmee bevorderen moedergevoelens

moeders die veel likkend en verzorgend gedrag vertonen,

en borstvoeding[18].

later minder stressgevoelig zijn.[13,6] En ook bij mensen 20




December 28, 2007

WETENSCHAP Het lijkt erop dat het dragen op twee manieren werkte:

en dragen. (Heller, 1997). Deze gegevens zijn natuurlijk

indirect via het gedrag van de moeder maar ook recht-

niet zomaar te vergelijken, alleen al omdat de mensen-

streeks. Moeders in de experimentele groep reageerden

moeders de keuze hadden wanneer zij hun baby’s

na drie maanden responsiever op hun baby tijdens een

aanraakten, de apenmoeders hadden dat niet.

speelsessie van vijftien minuten in het lab.

Uit een vergelijkend Europees onderzoek blijkt tot slot

Deze observatie wordt bevestigd in ander onderzoek:

dat meer lichaamscontact leidt tot minder huilen. Baby's

“Kangaroo Care” vergroot het zelfvertrouwen en

die gemiddeld bijna 10 uur of zelfs ruim 16 uur per dag

gehechtheidsgedrag van moeders . Toch verklaarde het

lichaamscontact kregen, huilden 50% minder dan baby's

gedrag van de moeders in de statistische analyse niet het

die 8 1/2 uur lichaamscontact hadden. (St. James Roberts,

hele effect; blijkbaar heeft dragen ook direct effect op de

Alvarez et al., 2006). Bij dit onderzoek geldt wel weer:

gehechtheid van baby’s.

huilen is niet meer dan een mogelijke indicator van stress.

Ook uit een Amerikaanse studie is af te leiden dat aan-

Betekenis voor de praktijk

raking belangrijk is in ‘responsieve zorg’. De reacties van

Verloskundigen kunnen de voordelen van lichaams-

baby’s op een stressvolle gebeurtenis (een inenting)

contact meer benutten - niet alleen de voordelen voor

werden op video opgenomen en geanalyseerd, evenals

de borstvoeding, maar ook als ondersteuning bij het

de reactie van de moeders. Het bleek dat moeders die

hechtingsproces en zelfs als hulpmiddel voor de groei en

hun baby vasthielden, hem het snelste kalmeerden.

lichamelijke stabiliteit van de baby. Daarnaast kunnen ze

Overigens bleek het wel belangrijk dat zij ook spraken

ouders wijzen op het belang van lichaamscontact en het

tegen hun baby, lichaamscontact alleen had niet hetzelf-

voorkómen van stress voor de lange termijn. Zij kunnen

de effect. Andere strategieën zoals aankleden, afleiden

ouders ondersteunen, praktische hulp geven en door-

of praten hadden niet het gewenste, of zelfs een tegen-

verwijzen.

gesteld effect. In dit onderzoek is de stress niet gemeten,

Zeker in praktijken waar een cursus voor zwangeren

deze is alleen afgemeten aan het huilen van de baby en

wordt gegeven, zijn er veel mogelijkheden, en ook de

dat is niet per se een goede indicator[12].

kraam- of nacontrole kan goede aanknopingspunten

[16]

bieden. Bijvoorbeeld als een vrouw of haar partner Tot slot blijkt uit een Israëlisch onderzoek dat baby’s die

vragen hebben over huilen, verwennen, samen slapen,

na de geboorte een uur huid-op-huidcontact kregen

het contact met de baby of over de combinatie van

4 uur later minder huilden, vaker sliepen, zich vaker in

zorgen met hun andere taken. ■

een diepe slaap bevonden en meer flexor en minder stressor bewegingen hadden dan baby’s die al snel naar

Verwijzingen

de kraamafdeling werden gebracht; allemaal aanwijzin-

[*] Deze alinea geeft een basisoverzicht van de kennis over de ontwikkeling van het babybrein en stresssysteem. Voor een uitgebreidere

gen voor minder stress[9].

wetenschappelijke onderbouwing zie mijn eerdere artikel in Medisch Contact van 3 augustus j.l.. Voor geïnteresseerden zijn verder twee

Hoeveel aanraking is nodig?

goed leesbare inleidingen in het vakgebied aan te raden (waarop ook

Rest tot slot de vraag: hoeveel lichaamscontact is nodig

deze inleiding is gebaseerd):

voor optimale hersenontwikkeling? Deze vraag is lastig te

- Hoofdstuk 1-4 uit Margot Sunderland, The science of parenting; practical guidance on sleep, crying, play and building emotional

beantwoorden, omdat in een onderzoek moeilijk onder-

well-being for life. London, Dorling Kindersley, 2006

scheid te maken is tussen de hoeveelheid contact en

- Hoofdstuk 2 uit Ingeborg Bosch, De onschuldige gevangene; over

de kwaliteit of timing van dat contact. Er zijn wel aanwijzingen dat de hoeveelheid lichaamscontact die wij

opvoeden en overleven. Amsterdam/ Antwerpen, L.J. Veen, 2007 [**] Ook uit recent Nederlands onderzoek blijkt de relatie tussen gehechtheid en overgevoeligheid van het stresssysteem bij 15 maanden oude

gewoon vinden, te weinig is.

baby's. In dit onderzoek blijkt de relatie echter gecompliceerder: bij

Bij pasgeboren aapjes is bijvoorbeeld onderzoek gedaan:

onveilig gehechte kinderen kan zowel hyper- als hyporesponsiviteit

ze werden in drie groepen verdeeld: een groep die bij de

optreden, afhankelijk van kenmerken als intelligentie en temperament van het kind[3].

moeder bleef, een groep die gescheiden werd van de moeder, en een groep die 4 uur per dag bij de moeder

Literatuur

was, en haar de rest van de tijd kon zien en horen achter

1. Anisfeld, Elizabeth, V. Casper, M. Nozyce en N. Cunningham, 1990.

een glazen wand. Zelfs in de groep die 4 uur per dag

“Does infant carrying promote attachment? An experimental study of the effects of increased physical contact on the development of attachment”,

contact had, trad schade op aan het cerebellum, hoewel

Child development 61: 1617-27

minder dan in de gescheiden groep. Dit wijst op hevige

2. Anisman, H., M.D. Zaharia, Meany et al., 1998. “Do early-life events

stress. (Floeter en Greenough, 1979). Ter vergelijking: de

permanently alter behavioral and hormonal responses to stressors?”.

gemiddelde westerse baby krijgt ongeveer 6 uur per dag lichaamscontact. Dat omvat voeden, verschonen, knuffelen

International journal of developmental neuroscience”, 16 (3/4): 149-164 3. Bakel, Hedwig J.A. van en J. Riksen-Walraven, 2004. "Stress reactivity in 15-month-old infants: links with infant temperament, cognitive compe-




21

December 28, 2007

WETENSCHAP tence, and attachment security. Developmental psychobiology, 44: 157-167

14. Martinez, Jorge C., 2007. “International perspectives: Skin-to-skin

4. Bremner J.D. et al., 1998. "The effects of stress on memory and the

contact: a paramount contribution to the modern neonatal paradigm.”

hippocampus throughout the lifecycle: implications for childhood deve-

Neoreviews 8: e55-57.

lopment and aging", Developmental psychology 10(4): 871-85.

15. St. James Roberts, I, M. Alvarez et al, 2006. "Infant crying and slee-

5. Bugental, D. B., G. Martorell en V. Barraza, 2002. "The hormonal costs

ping in London, Copenhagen and when parents adopt a 'proximal' form

of subtle forms of infant maltreatment". Hormones and behaviour, 43:

of care". Pediatrics, 117: 1146-55.

237-44.

16. Sunderland M. The science of parenting; practical guidance on sleep,

6. Caldji, Christian, J. Diorio en M. Meany, 2000. "Variations in maternal

crying, play and building emotional well-being for life. London, Dorling

care in infancy regulate the development of stress reactivity". Journal of

Kindersley, 2006

biological psychiatry, 48:1164-74.

17. Tessier, R., M. Cristo, S. Velez et al., 1998. “ Kangaroo mother care

7.Chugani, H.T. et al., 2001. "Local brain functional activity following

and the bonding hypothesis”, Pediatrics, 102: e17.

early deprivation: a study of postinstitutionalized Romanian orphans",

18. Van Schie, Bartina, lactatiekundige IBCLC, persoonlijke mededeling

Neuroimage dec: 1290-1301.

d.d. januari 2006.

8. Floeter, Mary Kay and William Greenough “Cerebellar plasticity: modi-

19. Volkskrant, Interview met prof. Riksen-Walraven door Margreet

fication of Purkinje cell structure by differential rearing in monkeys”

Vermeulen op 7 maart 2002 “Babyhersenen groeien door goed contact”.

Science 206 (1979): 227-29 9. Goldstein, Ferber en Makhoul, 2003. Skin-to-skin contact and postnatal neurobehavioral responses. Pediatrics 92 (4): 858-65. 10. Gunnar, Megan R. en B. Donzella, 2002. "Social regulation of the cortisol levels in early human development". Psychoneuroendocrinology 27; 199-220. 11. Heller, Sharon. The Vital Touch; how intimate contact with your baby leads to happier, healthier development. New York, Henry Holt and company, 1997. 12. Jahromi, L.B., S. Putnam en C. Stifter, 2004. "Maternal regulation of infant reactivity from 2 to 6 months. Developmental psychology, 40: 477-87 13. Liu, D., J. Diorio et al., 1997. "Maternal care, hippocampal glucocorticoid receptors, and hypothalamic-Pituitary-Adrenal Responses to stress", Science, 277:1659-62

“Geef patiënten de behandeling die jij zelf zou willen ondergaan” Stel, je komt in het ziekenhuis te liggen. Om welke reden dan ook. Of dit overkomt iemand die je lief is. Hoe zou jij dan willen dat je – of je naaste – werd bejegend en verzorgd? Iedereen die in de zorg werkt, zou zichzelf deze vraag moeten stellen. Wanneer alle medewerkers van een ziekenhuis de patiënten op een manier behandelen die ze zelf ook op prijs zouden stellen, dan is de zorg optimaal. Marja Ruijsink, Lid Patiëntenraad

TIP #

33

Vind jij het vanzelfsprekend dat je voor elkaar zorgt? En wil je werken in een ziekenhuis waar je echt betrokken kunt zijn? Waar je je kunt inzetten voor de mensen in de regio en een plezierige zorgomgeving? Dan ben jij zeker op je plek bij Ziekenhuis St Jansdal in Harderwijk.

Binnen de afdeling Obstetrie/Gynaecologie zijn wij op zoek naar enthousiaste

Verloskundigen (tweedelijns) m/v (16 uur, ook oproepkrachten) Op de verloskundeafdeling, met ruim 1.100 bevallingen per jaar, wordt gewerkt in een multidisciplinair team waarbinnen gynaecologen, verpleegkundigen en verloskundigen werkzaam zijn. Functie-inhoud Als klinisch verloskundige verleent u prenatale zorg op de afdeling Obstetrie aan zwangeren met een medische indicatie. Tevens verzorgt u de opvang van acute pre- en postnatale patiënten.

Functie-eisen Naast enige jaren ervaring, bij voorkeur in de tweede lijn, heeft u uitgebreide kennis van het uitvoeren en interpreteren van diagnostische hulpmiddelen. Uiteraard bent u accuraat, oplettend, empathisch, stressbestendig en besluitvaardig, en kent u uw eigen grenzen en verantwoordelijkheden. Interesse? Kijk dan op www.stjansdal.nl voor meer informatie over de vacature en onze organisatie. Of bel onze afdeling Personeel & Organisatie, telefoon 0341 - 46 38 84. ACQUISITIE N.A.V. DEZE ADVERTENTIE WORDT NIET OP PRIJS GESTELD.

JE ZORGT VOOR ELKAAR 22




December 28, 2007

WETENSCHAP

Gewichtsverlies bij borstgevoede pasgeborenen Paula van Dommelen, Jacobus P van Wouwe, Jacqueline M Breuning-Boers, Stef van Buuren, Paul H Verkerk

Samenvatting

kind genoeg binnenkrijgt is het gewicht te monitoren.

Borstvoeding is goed voor moeder en kind. Soms komt

Maar wat is een normale groei en wat is een abnormale

het voor dat een kind te weinig borstvoeding en daarmee

groei?

vocht binnenkrijgt. Als dit gebeurt kan het kind te veel

Veel verloskundigen hanteren 10% verlies van het

gewicht verliezen en uitdrogen.

geboortegewicht als vuistregel in de eerste levensweek.

Maar wat is te veel?

Ook wordt vaak beweerd dat een kind binnen 14 dagen

Veel verloskundigen hanteren 10% verlies van het

weer op zijn geboortegewicht moet zijn. Beide beweringen

geboortegewicht als vuistregel. Maar deze bewering is

zijn gebaseerd op ervaringen uit de praktijk en niet op

gebaseerd op ervaring uit de praktijk en niet op weten-

wetenschappelijk bewijs. Onze studie heeft bij 1.544

schappelijk bewijs. Onze studie heeft bij meer dan 1.500

borstgevoede pasgeborenen het gewichtsverlies in de

gezonde, borstgevoede pasgeborenen het gewichts-

kraamtijd gemeten. Daarmee is een referentiecurve

verlies in de kraamtijd gemeten. Deze resultaten zijn

gemaakt die het normale verloop van gewichtsverlies

vergeleken met het gewichtsverlies van 83 kinderen met

weergeeft. Die resultaten zijn vergeleken met het gewichts-

stille ondervoeding of uitdroging aan de borst. Aan de

verlies van 83 kinderen met stille ondervoeding of uit-

hand hiervan is een richtlijn ontwikkeld om kinderen met

droging aan de borst, die beschreven staan in de inter-

uitdroging op te sporen. Deze richtlijn blijkt een betere

nationale wetenschappelijke literatuur. Aan de hand van

indicator te zijn van excessief gewichtsverlies dan de

deze grafiek zijn wetenschappelijk onderbouwde criteria

10% vuistregel, omdat deze teveel kinderen als

ontwikkeld voor het opsporen van kinderen met uit-

uitgedroogd zou beschouwen.

droging. Deze criteria zijn samengevoegd tot een richtlijn.

Inleiding

Methode

Borstvoeding in de eerste zes maanden is belangrijk voor

We hebben een representatieve referentiegroep samen-

een goede groei en ontwikkeling van het kind . Het

gesteld bestaande uit 1.544 gezonde, uitsluitend borst-

beschermt het kind tegen infecties en allergieën en het

gevoede kinderen. De pasgeborenen waren afkomstig uit

speelt een grote rol in de hechting tussen moeder en

drie verloskundigenpraktijken in Nederland.

kind[2]. In Nederland start 81% van de moeders met

Van elk kind hebben we het gewicht op de geboortedag

het geven van borstvoeding. Na één maand geeft nog

(dag 0) en van de meeste kinderen twee extra metingen

ongeveer 50% van de moeders uitsluitend borstvoeding.

tussen dag 2 en dag 11. Twee procent van deze kinderen

Bijna alle moeders zijn in staat om hun kind succesvol

was prematuur. Kinderen met stille uitdroging aan de borst

borstvoeding te kunnen geven. Slechts in uitzonderings-

zijn gevonden met een literatuuronderzoek. Bij deze

gevallen, bij ongeveer 1 op de 1.400 borstgevoede

kinderen waren in ieder geval het geboortegewicht, het

kinderen, is er sprake van dat een kind te weinig borst-

gewicht op de dag van presentatie en de leeftijd op de

voeding binnenkrijgt. Als een kind te weinig binnenkrijgt,

dag van presentatie bekend. De gevonden kinderen uit

kan het uitdrogen en uitdroging kan tot ernstige

de literatuur waren allen aterme geboren. Van alle

complicaties leiden. Een manier om te bepalen of het

gewichtsmetingen van elk kind hebben we het gewichts-

[1]

verlies berekend. Dit is het gewicht als percentage van Drs. Paula van Dommelen is statisticus, Dr. Jacobus P van Wouwe

het geboortegewicht. Als we bijvoorbeeld een

en Dr. Jacqueline M Breuning-Boers zijn kinderartsen,

gewichtmeting hebben van 2.700 gram op dag 5 en het

Prof. Stef van Buuren is statisticus en Dr. Paul H Verkerk is

geboortegewicht was 3.000 gram, dan is de relatieve

arts M&G en epidemioloog.

gewichtsverandering op dag 5 gelijk aan 100% x

Allen zijn verbonden aan TNO Kwaliteit van Leven

(2.700-3.000)/3.000 = -10,0% en het gewichtsverlies is

Correspondentie:

gelijk aan +10,0%.

Paula van Dommelen, TNO Kwaliteit van Leven,

Daarnaast hebben we verschillende criteria opgesteld om

PO Box 2215, 2301 CE Leiden; E: [email protected]

enerzijds zoveel mogelijk kinderen met uitdroging te TvV januari 2008 • KNOV



23

December 28, 2007

WETENSCHAP kunnen opsporen en anderzijds zo min mogelijk gezonde

Een gezond borstgevoed kind verliest in de eerste drie

kinderen onterecht als uitgedroogd te beschouwen.

dagen gemiddeld 6% van zijn geboortegewicht. Vanaf

Het eerste criterium dat we hebben bekeken is de vuist-

dag 3 neemt het gewichtsverlies af met ongeveer 1% per

regel van 10% gewichtsverlies. Bij dit criterium wordt

dag. Gemiddeld genomen heeft een gezond kind op dag 8

een kind als uitgedroogd beschouwd als het een

zijn geboortegewicht weer bereikt. We zien verder dat op

gewichtsverlies heeft van meer dan 10% (of een relatieve

dag 11 nog één op de drie gezonde kinderen zijn geboorte-

gewichtsverandering van minder dan -10%), en het

gewicht niet heeft bereikt. We verwachten dat ook op

wordt beschouwd als gezond als het gewichtsverlies

dag 14 nog een redelijk aantal gezonde kinderen hun

minder of gelijk is aan 10% (of een relatieve gewichts-

geboortegewicht nog niet hebben bereikt. Voor de kin-

verandering van groter of gelijk aan -10%). De 10%

deren die aan het uitdrogen zijn ligt de situatie heel anders.

vuistregel hebben we vergeleken met een referentiecurve

Gemiddeld genomen is het gewichtsverlies 10% op dag 3

voor gewichtsverlies. In dit geval wordt een kind als

en het gewichtsverlies blijft toenemen met ongeveer 2%

uitgedroogd beschouwd als zijn of haar relatieve

per dag. Op dag 8 hebben de kinderen die aan het uit-

gewichtsverandering onder de onderste lijn valt en

drogen zijn gemiddeld genomen al 20% van hun geboorte-

gezond als het daar boven of op valt.

gewicht verloren. Verder zagen we dat er geen kinderen met uitdroging voor de derde levensdag waren gerapporteerd. Dit is hoogst waarschijnlijk te wijten aan het feit dat je moeilijk onderscheid kunt maken tussen de gezon-

RELATIEVE GEWICHTSVERANDERING (%)

B O R ST G E V O E D E KI N D E R E N 0

1

2

3

4

5

6

7

8

9

10

11

12

25

25

20

20

de kinderen en de kinderen die aan het uitdrogen zijn in de eerste twee dagen. Ook gezonde borstgevoede kinderen

+2.5

15

Tussen dag 3 en 11 zijn we met de 10% vuistregel in staat 15

+2

10

10 +1

om 90,4% van de uitgedroogde kinderen op te sporen. Ook gemiddeld 1,7% van de gezonde kinderen heeft een gewichtsverlies dat boven de 10% ligt tussen dag

5

5 0

0

0

3 en 11. Op dag 3 heeft zelfs 5,2% van de gezonde kinderen een gewichtsverlies van meer dan 10%. Als we de onderste lijn van de referentiecurve als criterium

-1

-5

-5

nemen, dit is de -2,5 SDS-lijn, dan zijn we in staat om 85,5% van de uitgedroogde kinderen op te sporen en bij

-2 -2.5

-10

krijgen maar weinig melk binnen in de eerste periode.

-10

-15

-15

deze definitie wordt 0,6% van de gezonde kinderen ook beschouwd als uitgedroogd. We kunnen ook de twee criteria combineren, de -2,5 SDS in de eerste week en 10%

-20 0

1

2

3

4

5

6

7

8

9

10

11

-20 12

LE E FT IJ D (in dagen) © TNO Kwaliteit van Leven

in de tweede week. Met deze gecombineerde regel zijn we ook in staat om 85,5% van de uitgedroogde kinderen op te sporen; tevens wordt 0,6% van de gezonde kinderen beschouwd als uitgedroogd. De kinderen die een

Resultaten

groot gewichtsverlies hebben zijn er ernstiger aan toe.

De figuur toont de referentiecurve die het normale

Bij de uitgedroogde kinderen die minder dan 10%

verloop van de relatieve gewichtsverandering weergeeft.

gewichtsverlies hadden, zijn geen restverschijnselen van

De diverse lijnen in de figuur zijn zogenoemde SDS-lijnen.

stille uitdroging gerapporteerd. Deze kinderen hadden

SDS staat voor Standaard Deviatie Score en geeft aan

milde klinische symptomen.

hoeveel een kind afwijkt van het gemiddelde. De dikke lijn in het midden (0 SDS) geeft de gemiddelde gewichts-

Op basis van deze resultaten hebben we een richtlijn

verandering aan. Dat wil zeggen dat 50 % van de kinde-

ontwikkeld. Een goede richtlijn heeft als doel zo min

ren zich boven deze lijn bevinden en 50 % eronder. De

mogelijk gezonde kinderen te verwijzen, maar wel zo

andere SDS-lijnen verdelen de kinderen verder onder in

veel mogelijk kinderen op te sporen die uitgedroogd zijn

(ongelijke) groepen. Bij de -1 SDS-lijn is de verdeling

of die een risico lopen om uitgedroogd te raken.

16 % - 84 %; bij -2 SDS 2,3 % - 97,7 %; en bij -2,5 SDS

Enerzijds willen we dus zo min mogelijk laboratorium-

is de verdeling 0,6 % - 99,4 %. De meeste kinderen

testen in het ziekenhuis uitvoeren op gezonde kinderen.

(95%) hebben een relatieve gewichtsverandering die in

Daarnaast willen we de ouders van gezonde kinderen

de groene zone van de grafiek valt.

niet onnodig ongerust maken en ook willen we niet dat moeders besluiten te stoppen met het geven van borst-

24




December 28, 2007

WETENSCHAP voeding. Voor het verwijzen van een kind naar het zieken-

gewichtsverlies had. Al deze kinderen hadden andere

huis hebben we besloten om het criterium te kiezen dat

klinische symptomen. Het is dus ook belangrijk om goed

maar weinig gezonde kinderen als uitgedroogd

naar het kind te kijken. Als de baby ontevreden is en

beschouwt. Dit is het criterium dat de onderste lijn in de

huilerig, weinig energie heeft, weinig urineproductie heeft,

curve (-2,5 SDS-lijn) in de eerste week heeft en 10%

de ontlasting uitblijft of schuimig groen is, de huid niet

gewichtsverlies (dit is -10% relatief gewichtsverandering)

stevig is of als de baby een doffe blik heeft, er mager uit-

na de eerste week. Daarbij willen we natuurlijk ook

ziet en eventueel geel ziet dan zijn dit duidelijke signalen

kinderen opsporen die een risico lopen om uitgedroogd

van uitdroging. Al deze symptomen zijn belangrijk bij de

te raken. Als we de 10% vuistregel in de eerste week

overweging of het gewichtsverlies acceptabel is of niet[4].

toepassen, hebben we nog even de tijd om het kind

Het stroomdiagram kan helpen bij het maken van deze

goed in de gaten te houden door dagelijks wegen en via

afweging.

adviezen over de drinktechniek het kind weer in gewicht

Conclusie

toe te laten nemen.

We raden aan om vóór dag 3 geen actie te ondernemen.

Signalen van uitdroging

Gewichtverlies van meer dan 10% in de eerste week is een mogelijke indicatie dat het kind aan het uitdrogen is.

Als de baby

Houdt het kind goed in de gaten door het dagelijks te

• ontevreden is en huilerig,

wegen. Geef zo nodig adviezen over de drinktechniek

• weinig energie heeft,

om het kind weer in gewicht toe te laten nemen.

• weinig urineproductie heeft,

De 10% vuistregel zou op dag 3 echter teveel kinderen

• geen of schuimig groene ontlasting heeft ,

als uitgedroogd beschouwen en is dus geen reden om

• een niet stevige huid heeft,

het kind in te sturen. Beter kunnen we de curve aan-

• een doffe blik heeft,

houden: wanneer de relatieve gewichtsverandering van

• er mager uitziet,

het kind onder de onderste lijn uitkomt, of als het

• eventueel geel ziet,

gewichtsverlies meer dan 10% is na de eerste week,

dan zijn dit duidelijke signalen van uitdroging.

dan raden we aan om het kind in te sturen. Verder is het altijd belangrijk om goed naar het kind te kijken om mogelijk andere klinische symptomen te ontdekken die

Op basis van gewichtsverlies zijn we in staat om 90,4%

het resultaat zijn van uitdroging. Meer informatie over

van de uitgedroogde kinderen op te sporen. Dat wil

deze studie is te vinden op onze website

zeggen dat 9,6% van deze kinderen een normaal

www.tno.nl/.groei of in het oorspronkelijke artikel[5]. ■

Stroomschema

Referentielijst 1. World Health Organization. The optimal duration of exclusive breastfeeding. Report of an expert consultation.

Dag > = 3

RGV < -2,5 SDS

Geen actie

Gewichtsverlies meer dan 10%

Dag > = 7 Verwijzing naar het ziekenhuis

Andere klinische symptomen:* Onderzoek het voedingspatroon, het aantal natte luiers,de hoeveelheid en kwaliteit van de ontlasting

Geneva: World Health Organization, 2001. 2. Lawrence RA, Howard CR. Given the benefits of breastfeeding, are there any contraindications? Clin Perinatol 1999;26:479–90, viii. 3. Lanting CI, Van Wouwe JP, Reijneveld SA. Infant milk feeding practices in the Netherlands and associated factors. Acta Paediatr 2005;94:935–42. 4. Vakblad Kraamzorg, september/oktober, 2007. 5. Van Dommelen P, Van Wouwe JP, Breuning-Boers JM, Van Buuren S, Verkerk PH. Reference chart for relative weight change to detect hypernatraemic dehydration. Arch. Dis. Child. 2007;92:490 – 4.

Observeer het kind nauwlettend Schakel een lactatiekundige in om mogelijke problemen met borstvoeding op te lossen

*Observeer het kind nauwlettend als er milde symptomen aanwezig zijn en verwijs het kind naar het ziekenhuis wanneer ernstige klinische symptomen aanwezig zijn.




25

December 28, 2007

WETENSCHAP

Gedeelde zorg voor zwangeren Verloskundigen zien weinig in meer samenwerking met huisartsen F. Baarveld, B.J. Kollen, M.M. de Boone, M.J. Kockelkoren, J.J. Galema, S. Apers,

Huisartsen en verloskundigen vullen de eerstelijnszorg rond zwangerschap en geboorte in. Helaas verloopt de samenwerking tussen deze professionals soms moeizaam. Maar ze hebben elkaar wel nodig, want optimale (pre)natale en postnatale zorg is en blijft gedeelde zorg.

te komen, is in 2001 opgeheven. Het begeleiden van zwangerschap, partus en kraambed door de huisarts wordt, zelfs als in het eigen gebied ook een verloskundige is gevestigd, weer gehonoreerd[5]. Wel is van belang hoe deze hulpverleners samenwerken en elkaar informeren. Als het merendeel van de huisartsen nog slechts in de marge actief is op verloskundig gebied en obstetrische

Het mag duidelijk zijn dat het doel om vóór, tijdens en na

fysiologie niet meer in het takenpakket zit, moet ook de

de zwangerschap zorg te organiseren is dat er een

vraag worden gesteld of de huisarts zwangerschaps-

gezond kind wordt geboren uit een gezonde moeder .

pathologie nog herkent.

In Nederland vindt iets meer dan 30 procent van alle

Om goede zorg te leveren aan zwangeren, kraam-

bevallingen thuis plaats: in 2005 werden bijna 58.000

vrouwen en pasgeborenen zal er afstemming moeten zijn

kinderen thuis geboren[2]. Naast verloskundigen voeren

tussen huisartsen en verloskundigen.

[1]

huisartsen (een deel van) de eerstelijns verloskundige zorg uit.

Heikel punt

Het aantal verloskundigen is de laatste jaren flink toe-

In 2001 tekenden de Koninklijke Nederlandse Organisatie

genomen. Zo waren er in 2005 ten opzichte van 2001

van Verloskundigen (KNOV) en het Nederlands Huisartsen

maar liefst 453 verloskundigen meer werkzaam .

Genootschap (NHG) een convenant. Hierin onderstrepen

Het aantal verloskundig actieve huisartsen is de laatste

zij hun gezamenlijke basisfilosofie over het kwaliteits-

decennia juist snel gedaald. In 2002 was nog slechts

beleid en de ontwikkeling van richtlijnen.[6] Vanuit dit

6 procent van de huisartsen verloskundig actief[3]. Door

convenant is onder andere de Landelijke Eerstelijns

veranderingen als de explosieve toename van het aantal

Samenwerking Afspraak Verloskunde (LESA-V) ontstaan.

centrale huisartsenposten die ANW-diensten overnemen,

Ook hebben NHG en KNOV samen aan de NHG-

is het aandeel van huisartsen in de zorg voor zwangeren

Standaard Zwangerschap en kraamperiode gewerkt[7].

[2]

verder afgenomen. Daarnaast geeft tijdens de huisartsenopleiding alleen nog een drie maanden durende (facul-

Op beleidsniveau is er dus samenwerking. In de praktijk

tatieve) differentiatiemodule Verloskunde kans op

lijkt dit echter nog een heikel punt. Hiernaar is onderzoek

verdieping .

gedaan door de huisartsopleiding van het Universitair

[4]

Medisch Centrum Groningen (UMCG) en de Verloskunde

Eigen gebied

Academie Groningen (VAG)[8]. Er is getracht een ant-

Het primaat van de verloskundigen, jarenlang de drempel

woord te vinden op een aantal vragen. Zo was namelijk

om tot samenwerking tussen verloskundigen en huisartsen

nog niet duidelijk of er tussen de eerstelijns verloskundige zorgverleners afspraken bestonden over de afbakening

dr. F. Baarveld is huisarts en hoofd huisartsopleiding Universitair

van taken in de prenatale, natale en postnatale zorg.

Medisch Centrum Groningen,

Wellicht is daarbij sprake van overlap. Ook was het de

dr. B.J. Kollen is epidemioloog en verbonden aan het research

vraag wie de zorg moest leveren bij het eerste zwanger-

bureau Isala Academie, Isala klinieken Zwolle.

schapsconsult of bij een miskraam en, in bredere zin, of

M.M. de Boone, M.J. Kockelkoren, J.J. Galema en S. Apers zijn

samenwerking tussen huisarts en verloskundige in de

verloskundigen die op dit onderwerp verleden jaar afstudeerden

toekomst mogelijk is.

Correspondentie: [email protected]

Experts van beide opleidingen, UMCG en VAG, stelden Met toestemming overgenomen uit Medisch Contact, nr. 37

een vragenlijst op om te achterhalen hoe verloskundige

van 14 september 2007 pag. 1492 ev. Het commentaar op het

zorgverleners uit de eerste lijn de prenatale, natale en

artikel is eveneens afkomstig uit Medisch Contact, nr. 44 van

postnatale zorg ervaren. Van tevoren werden de

2 november 2007, pag. 1828

respondenten ingedeeld in drie groepen: eerstelijns

26




December 28, 2007

WETENSCHAP verloskundigen en daarnaast wel en niet-verloskundig

van alle huisartsen dat de huisarts dit zou moeten doen

actieve huisartsen. At random zijn 300 verloskundige

als de zwangere nog niet bij een verloskundige was

praktijken geselecteerd en benaderd. Daarnaast zijn alle

geweest. Van de verloskundigen vond 67 procent dat zij

271 huisartsleden van de Vereniging Verloskundig

deze begeleiding moeten verzorgen.

Actieve Huisartsen (VVAH) en at random nog eens

Heeft de zwangere vrouw al wel een verloskundige gezien

350 huisartsen aangeschreven. In deze laatste steekproef

en krijgt ze daarna een miskraam, dan kan de begeleiding

bevonden zich twaalf verloskundig actieve huisartsen;

volgens 55 procent van de niet-verloskundig actieve

zij werden uit deze categorie uitgesloten.

huisartsen wel beter door de verloskundige worden uitgevoerd. Van de huisartsen die wel verloskundig actief

Miskraam

zijn, vindt 55 procent dat de huisarts dit juist moet doen.

De totale respons bedroeg 47 procent. Van de niet-

Van de verloskundigen vindt 94 procent de eigen

verloskundig actieve huisartsen verleent een kwart enige

beroepsgroep daarvoor het meest geschikt.

vorm van verloskundige zorg. Hierbij gaat het vooral om de eerste zwangerschapscontrole en het postpartumbezoek.

Preconceptiezorg

Over de zorgverlening bij een eerste zwangerschaps-

Meer dan de helft van de verloskundigen zou het liefst

consult of bij een miskraam bestaat overigens een groot

zien dat zwangeren voor de eerste controle (intake) naar

verschil van inzicht: verloskundigen zien daarbij een taak

hen worden doorverwezen. Mogelijk speelt het verande-

voor zichzelf weggelegd, terwijl de meerderheid van

rende beroepsprofiel van de verloskundige hierbij een rol:

beide huisartsengroepen die zorg meer tot het eigen

het geven van preconceptiezorg behoort nu ook tot de

terrein rekent. Mogelijk zijn de groepen niet goed op de

mogelijke taken. Van de niet-verloskundig actieve huis-

hoogte van elkaars kennis en vaardigheden op dit gebied.

artsen vindt de meerderheid echter dat verwijzing naar

Van de niet-verloskundig actieve huisartsen beschouwt

de verloskundige pas na de eerste zwangerschaps-

82 procent een eerste zwangerschapsconsult bij de huis-

controle moet plaatsvinden. Er bestaan kennelijk verschil-

arts als wenselijk. Ook 87 procent van de verloskundig

lende visies over wat in deze fase nu ideale zorgverlening

actieve huisartsen vindt dit. Slechts 9 procent van de

is. De verschillende momenten voor doorverwijzing die de

verloskundigen zien dat als een goed plan.

drie respondentgroepen als beste ervaren, zijn weergegeven in de figuur .

Op de vraag welke zorgverlener idealiter een miskraam zou

Huisartsen en verloskundigen ervaren overlap van taken

moeten begeleiden, antwoordde meer dan 90 procent

op het gebied van het anemiebeleid en vooral op het




27

December 28, 2007

WETENSCHAP gebied van zwangerschapsgerelateerde klachten - hier

Ten aanzien van de natale zorg ziet overigens 34 procent

zegt 60 procent van de niet-verloskundig actieve huisart-

van verloskundig actieve huisartsen, bijna 60 procent van

sen en nagenoeg een kwart van de verloskundig actieve

de niet-verloskundig actieve huisartsen en 90 procent

huisartsen en verpleegkundigen ervaring mee te hebben.

van de verloskundigen géén mogelijkheden tot meer

Ten aanzien van het postpartumbezoek en -onderzoek

samenwerking. Een hoger risico op fouten bij twee

stelt ruim 90 procent van de verloskundigen dat de huis-

kapiteins op één schip, het gevoel overbodig te zijn, een

arts daarbij geen rol heeft.

te hoge werkbelasting en een gebrek aan ervaring worden door niet-verloskundig actieve huisartsen hiervoor het

Wederzijds respect

vaakst als reden genoemd. Collega-huisartsen die wel

Van de niet-verloskundig actieve huisartsen vindt de

actief zijn in de natale zorg, noemden als argument vóór

meerderheid het van belang om te komen tot goede

juist meer samenwerking het feit dat ze zelf verloskundig

samenwerking, een betere afstemming van taken, het

actief zijn. Zij noemden hierbij organisatorische en

ontwikkelen van een gezamenlijke visie op verloskunde,

geografische redenen (samenwerking in één regio, het

goede overdracht en honorering. Collega-huisartsen die

voorkómen van doublures in beschikbaarheid in dunner

wel verloskundig actief zijn, benadrukken andere aspecten,

bevolkte gebieden).

zoals afspraken over beschikbaarheid, communicatie,

Verloskundigen zijn van mening dat de huisarts te weinig

geprotocolleerd werken en taakverdeling. De meeste

kennis, vaardigheden en tijd heeft, de continuïteit van

verloskundigen zien voldoende ervaring en/of verloskun-

zorg niet goed kan waarborgen en dat er voldoende

dige opleiding bij huisartsen, een gedegen overdracht,

verloskundigen beschikbaar zijn om natale zorg te leveren.

wederzijds respect en goede communicatie als belangrijkste voorwaarden om te komen tot goede samenwerking.

Reactie op ‘gedeelde zorg voor zwangeren’ De samenwerking tussen huisartsen en verlos-

steuningsstructuren (ROS’en) in het veld, is door

kundigen in de regio is volop in ontwikkeling.

verloskundigen en huisartsen enthousiast ont-

Dit ter aanvulling op het artikel in Medisch

vangen.

Contact (MC 37/2007: 1492) waarin Frank Baarveld c.s. een onderzoek presenteren dat

In samenwerking met de ROS’en zijn er verder

twee jaar geleden is uitgevoerd door vier verlos-

diverse ondersteunende materialen ontwikkeld:

kundigen die hierop vorig jaar afstudeerden.

een draaiboek LESA-V, een programma voor individuele bijscholing (PIN), een samenwerkings-

In de tussentijd is veel gebeurd. Het door de

module, een overdrachtsformulier en een

Koninklijke Nederlandse Organisatie van

gezamenlijke patiëntenfolder. Deze producten

Verloskundigen (KNOV) en het Nederlands

hebben in verschillende delen van het land

Huisartsen Genootschap (NHG) ondertekende

voorzien in een behoefte naar gestructureerde

convenant in 2001 vormde de basis voor verdere

samenwerking tussen huisartsen en verlos-

samenwerking. Met de opmerking dat er alleen

kundigen ten einde de zorg voor de cliënt te

samenwerking zou zijn op beleidsniveau, doen

verbeteren.

Baarveld c.s. geen recht aan het vele werk dat er in de afgelopen twee jaar is verzet en de

Het is jammer dat Baarveld c.s. er niet voor

effecten daarvan op de werkvloer.

hebben gekozen het artikel met een positieve noot over de ontwikkelingen rondom de LESA’s

Inmiddels zijn er twee Landelijke Eerstelijns

af te sluiten en daarmee de verloskundigen en

Samenwerkings Afspraken (LESA’s) verschenen:

huisartsen een hart onder de riem te steken.

LESA-miskraam en LESA-anemie. Ook is er een

Juist omdat wij elkaar ook in de toekomst hard

derde LESA in ontwikkeling (het onderzoek van

nodig hebben.

de pasgeborene). Deze LESA’s gaan primair over

28

de samenwerking tussen verloskundigen en

Suze Jans en Antje Beuckens, verloskundigen

huisartsen en stimuleren dergelijke afspraken op

en beleidsmedewerkers KNOV

regionaal niveau. De implementatie, gecoördi-

Sander Flikweert, huisarts en senior weten-

neerd en gestimuleerd door de regionale onder-

schappelijk medewerker NHG




December 28, 2007

WETENSCHAP Geen behoefte

de verloskundige zicht krijgen op de rol die de huisarts als

Zowel wat betreft taakafbakening als verloskundige

familiearts vervult. Mogelijk kan hieraan in de opleidingen

zorgverlening, verwijzing, rapportage en samenwerking

tot respectievelijk huisarts en verloskundige aandacht

bestaat er een groot verschil tussen de ideeën van

worden geschonken. Omdat optimale prenatale, natale

huisartsen en verloskundigen. Een groot deel van de

en postnatale zorg een gedeelde zorg is en blijft, zullen

verloskundigen meldt geen behoefte te hebben aan

de eerstelijnshulpverleners elkaar ook in de toekomst

samenwerking met de huisarts.

nodig hebben. ■

Als er sprake is van een verloskundig samenwerkingsverband worden er over het algemeen meer afspraken

Literatuur

gemaakt tussen huisartsen en verloskundigen.

1. Baarveld F, Schuling J. Afkalving. De verloskundige zorg van de huisarts: vroeger en nu. In: Bij de dokter. De achterkant van het genezen: voor huisartsen en hun patiënten. Elseviers Gezondheidszorg,

Huisartsen die aangeven in een verloskundig samenwer-

Maarssen.2005; 157-63.

kingsverband te werken, hebben een betere taakafbake-

2. Centraal Bureau voor de Statistiek. Voorburg/Heerlen. 2007.

ning dan collega’s die niet zodanig zijn georganiseerd.

3. Wiegers TA. Steeds minder huisartsen verloskundig actief. Huisarts

Het verschil tussen al dan niet in een samenwerking-

Wet. 2003; 432-4. 4. Diem van MTh, Baarveld F, Schuling J, Springer MP. Thuisbevalling

verband werkende verloskundigen is minder uitgesproken.

moet blijven. MC 2002; 8: 284.

Inzicht in wederzijdse kennis, vaardigheden en compe-

5. Wiegers TA, Jansen BM. Monitor Verloskundige Zorgverlening. Utrecht,

tenties lijkt een vereiste, onafhankelijk van welke vorm van samenwerking tussen huisartsen en verloskundigen dan

Nivel. 2006. 6. Flikweert S, Convenant NHG en KNOV: Huisartsen en verloskundigen bundelen krachten op het terrein van het kwaliteitsbeleid. De Bilt, 2004.

ook. Aandacht voor verbetering van de communicatie

7. Flikweert, S, Wiersma Tj, Daemers DOA, Oldenziel JH. NHG-Standaard

tussen de beroepsgroepen onderling is daarbij noodzake-

‘Zwangerschap en kraamperiode’ (eerste herziening). Huisarts Wet. 2003;

lijk. Voor verloskundigen kan het bevorderlijk zijn om

369-87. 8. Apers S, Boone de MM, Galema JJ, Kockelkoren MJ. Samenwerking

duidelijk voor ogen te hebben welke taken deel uitmaken

eerstelijns zorgverleners. Afstudeerscriptie Verloskunde Academie

van de verantwoordelijkheden van huisartsen. Ook moet

Groningen, 2006.

HBO-Master

Docentenopleiding HGZO U bent verloskundige en u wilt docent worden? Per september 2008 start de twee jaar durende eerstegraads Docentenopleiding HGZO, voor didactische en beroepsinhoudelijke scholing. Voorlichtingsdagen zijn op donderdagavond 14 februari, zaterdag 29 maart, dinsdagavond 8 april en zaterdag 21 april 2008. Voor informatie en brochure: Vrije Universiteit Faculteit Bewegingswetenschappen Docentenopleiding HGZO Van der Boechorststraat 9 1081 BT Amsterdam tel: 020-5988600 www.docentenopleiding.nl




29

December 28, 2007

Het Slotervaart, een ziekenhuis met a m b i t i e s Het Slotervaartziekenhuis is een algemeen ziekenhuis in Amsterdam-West. Wij bieden medisch-specialistische zorg, ongeacht leeftijd, etnische afkomst of religieuze overtuiging. Moeder en kindzorg is een speerpunt van het ziekenhuis. Er worden jaarlijks zo’n 1.200 kinderen geboren. Er is een nauwe samen werking tussen de afdeling verloskunde, de afdeling kindergeneeskunde en de Verloskunde Academie Amsterdam. Voor de afdeling Verloskunde zijn we op zoek naar

Klinisch Verloskundigen

m/v

In het Slotervaart Ziekenhuis heb je als klinisch

De functie van Klinisch Verloskundige is ingedeeld in

verloskundige een unieke positie:

FWG-schaal 60, in beginsel voor de duur van 1 jaar.

Je bent 24 uur per dag verantwoordelijk voor de

Fulltime werken kan, parttime ook. (Minimaal 24 uur.)

organisatie van de verloskamers. Je doet met een verloskundige in opleiding of een co-assistent alle

Voor meer informatie over de functie kunt u bellen

bevallingen, verricht consulten en adviseert zonodig

met Mariken Oosterbaan, coördinerend verloskundige.

op de zwangeren- en kraamafdeling. Verder werk je

Telefoonnummer 020 - 512 43 22, sein 339.

mee aan het opleiden van O&G verpleegkundigen en zowel huisartsen als tropenartsen in opleiding.

Een sollicitatiebrief kunt u sturen naar personeelsadviseur A. Oudejans. Dit kan digitaal naar

Op de verloskamers werken geen arts assistenten.

[email protected] of per post naar

Er is een zeer directe en goede samenwerking met

Slotervaart Ziekenhuis

de gynaecologen en verpleegkundigen. Binnen onze

Postbus 90440

medische setting is er veel ruimte voor begeleiding en

1106 BK Amsterdam

ondersteuning van de barende. Het veilig en effectief inzetten van complementaire zorg is een interessante aanvulling op onze kwalitatief hoogstaande reguliere zorg. Bij ons is ruimte voor twee nieuwe collega’s. Wij hebben een goed draaiend team met een prettige open sfeer. Wij zijn op zoek naar ervaren verloskundigen die iets kunnen toevoegen aan dit team. A c q u i s i t i e o p d e ze a d v e r t e n t i e w o r d t n i e t o p p r i j s g e s t e l d .



December 28, 2007

ONDERWIJS

Zo kan het ook! Nascholing Verloskunde Zuidoost Brabant Tom Hassart, Anja Mijs, Helma van den Brink

Op 14 september vertrokken 55 eerstelijns verloskundigen, klinisch verloskundigen en gynaecologen uit vier verschillende maatschappen uit de regio Zuidoost Brabant per bus naar Terneuzen om gezamenlijk na te scholen. De doelstellingen van deze nascholing waren: het verhogen van de kwaliteit van de verloskundige zorg en het verbeteren van de afstemming in de keten. Bovendien hoopte de commissie door middel van de nascholing de integratie tussen de beroepsgroepen te bevorderen.

Voorbereiding Als eerste stap is het draagvlak verkend onder de doelgroep. Het idee leverde veel positieve reacties op. Via de email werd opgeroepen tot het voordragen van onderwerpen en na inventarisatie is het programma samengesteld met de onderwerpen: omgaan met agressie, pijnstilling tijdens baring, morbide obesitas, hyperthyroïdie en zwangerschap en Psychopharmacagebruik in de zwangerschap. Mooie actuele onderwerpen waar veel over te zeggen valt en uitnodigen tot discussie. Vervolgens is de commissie aan de slag gegaan met het

Einde 2006 is het idee ontstaan om nascholing te organi-

samenstellen van werkgroepen om de onderwerpen voor

seren voor alle professionals die verloskunde praktiseren

te bereiden, het zoeken naar een geschikte locatie, het

in de regio Zuidoost Brabant. Analoog aan de al jaren

versturen van de inschrijfformulieren en andere activiteiten

bestaande regionale nascholing voor huisartsen en

die bij de organisatie van een dergelijk gebeurtenis komt

medisch specialisten. Helma van den Brink, die verschil-

kijken. Ook is er bij de KNOV accreditatie aangevraagd

lende nascholingen van huisartsen organiseerde en

voor het totaal aantal uren nascholing en is de complete

Tom Hasaart, die als gynaecoloog hierbij betrokken was,

syllabus hierbij meegezonden. Het organiseren van een

namen het initiatief. Beiden waren enthousiast over de

dergelijke nascholing kost tijd en heeft tijd nodig. De

formule en de resultaten.

commissieleden kwamen na werktijd bij elkaar om inhoud en organisatie goed op elkaar af te stemmen: wat is de

Betrokkenheid werkveld

reistijd, hoeveel tijd heeft een workshop nodig, welke

Voor de organisatie van de nascholing is een commissie

leerdoelen worden beoogd, wat betekent dat voor de

samengesteld bestaande uit drie eerstelijns verloskundigen,

pauzes en de maaltijden, hoe laat starten we ’s ochtends

een klinisch verloskundige en vier gynaecologen uit ver-

enzovoort.

schillende maatschappen van de vier regionale ziekenhuizen. Dit verliep in deze regio soepel; iedereen was

Uitvoering

direct enthousiast.

Op 14 september was het zover: het hotel was gereser-

Uitgangspunten voor de nascholing zijn:

veerd, sponsoren benaderd, de syllabus was klaar en het

1. Men kan het geleerde de volgende dag in de spreek-

diner samengesteld. Het gezamenlijk reizen, per bus,

kamer toepassen. Impliciet betekent het dat de onder-

bleek een goede keuze. Vanaf het vertrek werd er volop

werpen aansluiten bij de dagelijkse praktijk; dat spreekt

kennis gemaakt en informatie uitgewisseld. Bij het hotel

professionals aan en het resultaat is direct merkbaar.

aangekomen werd de bagage snel op de kamers gebracht

2. De workshops worden voorbereid door een verlos-

en was het tijd voor de eerste workshop. Als opwarmer

kundige en een gynaecoloog en zij leiden de work-

was een onderwerp gekozen wat voor iedere deelnemer

shop op een interactieve manier. Door de gezamen-

herkenbaar en toepasbaar is: ‘Emotionele weerbaarheid’

lijke verantwoordelijkheid voor inhoud en presentatie

door Vertige Training en Advies. Het herkennen van je

zijn beide beroepsgroepen betrokken waardoor o.a.

eigen gedrag tijdens een agressie-incident, het taxeren

het draagvlak vergroot wordt.

van de risico’s en de aanpak bij een dergelijk incident blijken voor velen eyeopeners.

Tom Hassart is gynaecoloog en verbonden aan het

’s Avonds tijdens en na het diner kwam de integratie pas

Catharina-ziekenhuis Eindhoven, Anja Mijs is verloskundige en

echt op gang. De tweedelijns verloskundigen leerden

Helma van den Brink, projectmanager

elkaar kennen en wisselden elkaars taken en verantwoor-

Meer informatie: 06 138 011 44

delijkheden uit. De verschillen en overeenkomsten van de TvV januari 2008 • KNOV



31

December 28, 2007

ONDERWIJS verschillende VSV’s kwamen aan bod. Eerstelijns verloskundigen en gynaecologen spraken tegen elkaar en met elkaar. Naast de inhoudelijke onderwerpen zijn vele

The Albany Midwifery Een inspirerend voorbeeld van caseman a

andere onderwerpen de revue gepasseerd. Het was boeiend om te zien en te ervaren.

Lonneke Niewenhuijse

vlnr: Helma van den Brink, Anja Mijs en Tom Hassart

Voor sommigen was de nacht kort, maar toch was iedereen de volgende ochtend om half negen weer present. In een kleine groep volgden de workshops elkaar op, onderbroken door koffiepauze en de lunch. De verschillende gehanteerde werkvormen waren verrassend. De onderwerpen werden gepresenteerd aan de hand van

Verloskundigen Nathaly Doherty en Zoe Vowels namen ons tijdens het KNOV Ledencongres ‘De verloskundige van de toekomst’ op 28 september j.l. mee op reis naar Londen en lieten ons een kijkje nemen in hun verloskundige praktijk ‘The Albany Midwifery Practise’, waar zij met vijf andere verloskundigen werkzaam zijn. ‘The Albany Midwifery Practise’ is gevestigd in de multiculturele achterstandswijk Peckham, waar het aantal werkloze alleenstaande ouders in overvolle woonruimten twee keer zo hoog ligt dan het landelijk gemiddelde. De praktijk maakt deel uit van ‘The Peckham Pulse’, een gezondheidscentrum in het hart van deze wijk, waardoor ze zichtbaar en laagdrempelig is voor iedereen.

stellingen, casuïstiek of Power Point presentatie.

Praktijkvoering Conclusie

De verloskundigen van ‘The Albany Midwifery Practise’

Het waren inspirerende dagen en wat al bekend was,

werken zelfstandig en worden bijgestaan door een

werd weer eens bevestigd: via de inhoud bereikt men

praktijkmanager en een administratief medewerker, zodat

elkaar! De deelnemers gaven in de evaluatie aan dat het

ze zich geheel op de verloskundige zorg kunnen richten.

meerwaarde heeft om op een locatie buiten de regio na

Ze krijgen per kwartaal betaald vanuit het fonds van de

te scholen om niet afgeleid te worden door de dagelijkse

National Health Service, waarmee ze een contract voor

beslommeringen. Daarnaast werd men zich meer bewust

drie jaar hebben afgesloten. Tevens is er een subcontract

van elkaars werkterrein en de belemmeringen die dat

met Kings College Hospital NHS Trust. Elke verloskundige

werkveld soms met zich meebrengt.

neemt per jaar de zorg op zich voor 36 zwangeren.

In de schriftelijke evaluaties is verschillende malen genoemd

Tezamen leveren ze jaarlijks aan 216 vrouwen verlos-

dat men naast de inhoudelijke leerpunten vooral: “met

kundige zorg tot ca. 28 dagen na de bevalling. Ze

respect omgaan met elkaar” als zeer positief ervaren heeft.

dragen zorg voor zowel ‘low risk’ zwangeren als voor

De deelnemers kunnen het geleerde terugkoppelen aan

‘high risk’ zwangeren en begeleiden hen bij alle

collega’s middels divers overleg zoals VSV’s en klinisch

mogelijke obstetrische onderzoeken.

overleg in ziekenhuizen. Het uiteindelijke doel is om in

De verloskundigen van ‘The Albany Midwifery Practise’

de toekomst via deze wijze van nascholing tot regionale

staan dan ook in direct contact met een eigen adviserend

afspraken te komen. Het wordt dan ook een uitdaging

klinisch verloskundige in het Kings College Hospital.

om in 2008 nascholing van hetzelfde niveau te organise-

Door 7 dagen per week 24 uur per dag stand-by te zijn,

ren en voort te borduren op afgelopen nascholing. Ook

waarborgen ze continuïteit van zorg. Daar staat tegen-

is er een scala aan nieuwe onderwerpen te bedenken

over dat ze regelmatig langere perioden achter elkaar

zowel vakinhoudelijk als op het gebied van kwaliteit, juri-

vrij zijn, met een totaal van 12 weken per jaar.

dische zaken, nieuwe ontwikkelingen, transmurale proto-

Gedurende hun verlof neemt een vaste collega het

collen en implementatie van LESA’s.

over, zodat hun cliënten slechts twee gezichten zien

Nascholing in deze vorm voorziet in een behoefte, daar

gedurende de periode van verloskundige zorg.

bestaat in Zuidoost Brabant geen discussie over. ■ Lonneke Niewenhuijse is verloskundige en redactielid van dit tijdschrift

32




December 28, 2007

ONDERWIJS

Practice n agement in de Engelse Praktijk Zeven verloskundigen, één filosofie De zeven verloskundigen maken zich samen sterk hun gedeelde filosofie gestalte te geven. Ze streven continuïteit van zorg door één verloskundige na, waarbij zij het zeer belangrijk vinden dat er een vertrouwensband kan

© Carien van Leeuwen

ontstaan tussen hulpverlener en cliënt, gefundeerd op

© Carien van Leeuwen

wederzijds respect. Zij proberen het zelfvertrouwen van de vrouwen te vergroten en trachten hen zoveel mogelijk

farmacologische pijnbestrijding, maar hebben zonodig

te stimuleren: geloven in hun eigen kracht, hun vermogen

wel entonox bij zich. Ook in de ziekenhuisomgeving pro-

natuurlijk te bevallen en wanneer de situatie het toelaat

beert men de geboorte zo natuurlijk mogelijk te laten ver-

te bevallen waar zij zich het veiligst voelen, thuis of in

lopen. Ook hier is de mogelijkheid tot een badbevalling.

het ziekenhuis en op een wijze die voor hen het prettigst is.

Andere hulpmiddelen zijn matten, beanbags, birth ball

Niet alleen partners, maar ook familie en vrienden van de

en baarkruk. Borstvoeding wordt actief gepromoot en de

zwangeren worden zoveel mogelijk bij de zwangerschap,

verloskundigen begeleiden de vrouwen hier zoveel

de bevalling en de periode erna betrokken om hen waar

mogelijk bij. De verloskundige nazorg wordt zo mogelijk

mogelijk te steunen en om tegenstrijdige informatie te

verzorgd door de verloskundige waar het meeste contact

voorkomen. Tevens achten de verloskundigen het van groot

mee is geweest.

belang dat de vrouwen evidence based informatie krijgen om juiste keuzes te kunnen maken met betrekking tot

Unicum of utopie?

zwangerschap, geboorte en de postnatale periode.

De manier van werken van de verloskundigen van ‘The Albany Midwifery Practise’ is ook in Engeland uniek

Van antenataal naar postnataal

waar thuisbevallingen zeldzaam zijn. Het landelijk

Het eerste consult vindt plaats bij de zwangere thuis,

gemiddelde van thuisbevallingen bedroeg in 2004/2005

meestal rond de 14 weken zwangerschap, evenals het

2,53%. De meeste vrouwen die onder begeleiding zijn in

bevallingspraatje rond 36 weken, dat ook thuis door de

het ziekenhuis gebruiken wel een vorm van pijnstilling

twee verloskundigen wordt gehouden, die de zwangere

tijdens de bevalling. Deze vrouwen zien meerdere

bij de bevalling kunnen treffen. Tot 36 weken komen de

gezichten tijdens zwangerschap, bevalling en kraambed,

vrouwen doorgaans elke vier weken op controle en daar-

waardoor er geen continuïteit van zorg is. Bij deze

na elke twee weken in de huiselijk ingerichte praktijk in

vrouwen eindigt de postnatale zorg tien dagen post

het gezondheidscentrum. De controles duren gemiddeld

partum in tegenstelling tot de cliënten van de ‘The

dertig minuten. De verloskundigen organiseren in dit

Albany Midwifery Practise’, die tot 28 dagen post

centrum ook bijeenkomsten voor zwangere vrouwen

partum verloskundige zorg ontvangen.

en voor vrouwen die al bevallen zijn. De vrouwen, part-

Terug van ons verbale uitstapje naar het Londense Peckham

ners, familie en vrienden worden door de verloskundigen

was het tijd om een kijkje te nemen bij onszelf.

aangemoedigd deze informele bijeenkomsten te bezoe-

Thuisbevallingen zijn voor ons gelukkig niet uniek en wij

ken om informatie te verkrijgen, uit te wisselen en erva-

proberen over het algemeen zoveel mogelijk continuïteit

ringen te delen. De bijeenkomsten bieden eveneens de

van zorg na te streven, alhoewel één of twee gezichten

gelegenheid een sociaal netwerk op te bouwen. Ook

gedurende zwangerschap, bevalling en kraambed vaak

gedurende deze sessies benadrukken de verloskundigen

niet haalbaar lijkt of blijkt. Maar om van een caseload

de fysiologie van zwangerschap en geboorte. Tijdens de

van 36 vrouwen per jaar en het daarbij horende salaris

partus proberen ze de bevalling dan ook zo natuurlijk

rond te kunnen komen, is een ware utopie voor de

mogelijk te houden. ‘The Albany Midwifery Practise’ kent

Nederlandse verloskundige en dat zal het blijven.

45% thuispartussen, waarvan 13% waterbevallingen.

Desondanks was deze voordracht in meerdere opzichten

Zelfs tweelinggeboorten en een enkele vaginale bevalling

inspirerend om onze ideeën over de ‘verloskundige van

na een keizersnede vinden thuis plaats. De praktijk bezit

de toekomst’ gestalte te geven en onze toekomstdromen

zelf twee speciale baden waarin de vrouwen kunnen

te realiseren, want dromen zijn er om te verwezenlijken,

bevallen. De verloskundigen gebruiken niet of nauwelijks

waardoor utopieën unica kunnen worden. ■ TvV januari 2008 • KNOV



33

December 28, 2007

ONDERWIJS

SROV 125 jaar Op 2 november 2007 heeft de Stichting Rotterdamse Opleiding tot Verloskundige (SROV) op een zeer succesvolle wijze haar 125 jarig bestaan gevierd. In de namiddag vond er een symposium plaats met als titel “Grenzeloze Verloskunde”. © SROV

De ruim 800 aanwezige verloskundigen werden getrakteerd op bijdragen van bekende Nederlanders en een Amerikaanse hoogleraar die het thema op verschillende wijzen belichtten. Uit de bijdrage van Midas Dekkers werd duidelijk dat hij, biologisch gezien, het toch beter had gevonden als vrouwen eieren hadden gelegd in plaats van baby’s te krijgen. Jacobine Geel gaf vanuit de theologische invalshoek aan dat wij in Nederland iets beter naar Calvijn hebben geluisterd dan in omringende landen en dat dat invloed heeft op de wijze waarop wij naar zwangerschap en

© SROV

bevalling kijken. Kathy Herschderfer benadrukte vanuit de International Confederation of Midwives dat wij in Nederland niet op

VAR of Verloskunde Academie Rotterdam

onze lauweren moeten gaan rusten maar door moeten

Op het symposium werd ook van de gelegenheid

gaan met innoveren en leren.

gebruik gemaakt de naamswijziging van de SROV per

De Amerikaanse hoogleraar Raymond de Vries brak

1 januari 2008 aan te kondigen.

een lans voor het Nederlandse verloskundige systeem.

Per 1 januari a.s. heet de SROV, vooruitlopend op de

Dit unieke systeem moet in stand worden gehouden.

aanstaande fusie met de Hogeschool Rotterdam en

De sneldichteres Dominique Engers zorgde voor een

het samenwerkingsverband met het Erasmus MC,

wervelende afsluiting.

Verloskunde Academie Rotterdam. ■

Na dit symposium en buffet barste het feest los. Deze

Voor foto’s van het symposium en de Pink Party

‘Pink Party’ was een groot succes en werd afgesloten

kunt u terecht op de jubileumwebsite:

door de Rotterdamse rasartiest Lee Towers.

www.srov125jaar.nl

© SROV

34




December 28, 2007

ONDERWIJS

Scriptieprijs TvV – Kennispoort Verloskunde 2007 Eerste prijs

Tweede prijs

De eerste prijs voor ‘Continue baringsondersteuning

De tweede prijs voor ‘Vingervlug?’, een literatuur-

in Nederland’ van Aafke van Os, Birgit Romme en

studie naar de effectiviteit van het strippen van de

Claudia van Dijk van de Verloskunde Academie

vliezen van Carmen Duijs en Erica Koornstra, studenten

Amsterdam.

van de Academie voor Verloskunde Maastricht.

© Sander van der Torren


Uit het juryrapport

Uit het juryrapport

Deze auteurs hebben ongelooflijk veel overhoop gehaald.

De jury vindt dat de auteurs op een mooie manier de

Alle beschikbare literatuur is doorgeploegd. De selectie

resultaten van hun analyse en de achtergronden van het

van artikelen wordt stuk voor stuk verantwoord. Elk

strippen beschrijven. Een van de grootste valkuilen van

artikel is gewogen op betrouwbaarheid, kwaliteit en

enthousiaste onderzoekers is om in hun studie de hele

validiteit… Geweldig. Het is knap hoe zij voorkomen

wereld erbij te halen. En dat is niet moeilijk, want alles

hebben te verzanden in de veelheid aan materiaal,… je

hangt met alles samen. Het moeilijkste is om je te beper-

te concentreren op wat belangrijk is ook al moet je dan

ken. Maar alleen door te focussen op een scherp afgeba-

een heleboel zaken die je erbij gevonden hebt weglaten.

kende ‘kleine’ vraag kan je tot werkelijke resultaten

Dat laat duidelijk zien dat de auteurs de hogere view

komen in zo’n korte tijdspanne. De auteurs van deze

gevonden hebben en daarmee het overzicht hebben

scriptie hebben dit voorbeeldig gedaan.

behouden, waardoor een waardevolle scriptie is ontstaan.

De auteurs eindigen met drie aanbevelingen. Een daarvan is dat de kringen van de KNOV de bewezen effectiviteit van het strippen moeten bespreken en hierover een

De publieksprijs

gezamenlijk standpunt moeten ontwikkelen. De jury had

De publieksprijs ging naar de scriptie ‘Invloed van de

graag gezien dat de auteurs in hun adviezen nog een

baringshouding op de pijnbeleving tijdens de uitdrijving'

stapje verder zouden zijn gegaan en zouden hebben

van Gea Reussing, Hadewych de Rijk en

aanbevolen een landelijke richtlijn te ontwikkelen.

Meta Berrelkamp van de Verloskunde Academie Groningen. In totaal stemden 814 mensen op hun

Genomineerden en prijswinnaars 2007 bijeen

favoriete scriptie.






35

December 28, 2007

$EåHELDENå VANå$ENå(ELDER Rob, neonatologieverpleegkundige, volgde naast zijn werk de opleiding tot Basic Life Support-instructeur. Nu traint hij alle medewerkers – ook niet-verpleegkundigen – in hartmassage en mond-op-mondbeademing. Ook in eigen reanimatiekennis is Rob niet stil blijven staan: hij specialiseerde zich in reanimatie van vroeggeborenen.

Zoals Rob zijn er nog 949 helden in ons ziekenhuis. Mensen die graag meer van hun werk maken, die geen genoegen nemen met routine. Het Gemini biedt ze de ruimte. En kán dat ook: als middelgroot ziekenhuis is onze organisatie overzichtelijk en toegankelijk genoeg om persoonlijke initiatieven naar waarde te kunnen schatten. Het prettige Helderse woonklimaat werkt daarbij alleen maar stimulerend: met de ontspanning van zon, zee en strand bij de hand ontstaan de meest verfrissende ideeën. Ook wonen in de rustige Kop van Noord-Holland en werken in een collegiale sfeer? Ook deel uitmaken van een organisatie met oog voor kwaliteit – we zijn NIAZ geaccrediteerd – en ruimte voor jouw ideeën? Voor de afdeling Obstetrie & Gynaecologie zoeken we een nieuwe ‘held van Den Helder’.

+,).)3#( 6%2,/3+5.$)'% MV UUR $% &5.#4)% Je verricht werkzaamheden als klinisch verloskundige in loondienst. Je werkt in de verloskamer, op de

polikliniek en op de kraamafdeling. Je levert kwalitatief hoogstaande verloskundige zorg op tweedelijns niveau, zowel aan prenatale en natale als aan postnatale patiënten. $%å %)3%.å Voor deze functie dien je te beschikken over het diploma Verloskundige, bij voorkeur aangevuld

met het certiﬁcaat voor de Opleiding Klinisch Verloskundige of je bent bereid deze opleiding op termijn te volgen. Daarnaast ben je BIG-geregistreerd. Wij zijn op zoek naar een gemotiveerde en enthousiaste collega met een actieve werkhouding en goede sociale en communicatieve vaardigheden. Je bent in staat zowel zelfstandig als in teamverband en in samenwerking met overige disciplines binnen het ziekenhuis te werken. Collegialiteit, ﬂexibiliteit en een servicegerichte instelling zijn belangrijke eigenschappen. $%å !2"%)$36//27!!2$%.å Het salaris is conform de CAO Ziekenhuizen en is mede afhankelijk van kennis

en/of ervaring. We vullen het aan met een prima pakket secundaire arbeidsvoorwaarden. $%å "2)%&å Geïnteresseerd? Stuur je schriftelijke sollicitatie (met vacaturenummer 2007.101) binnen veertien

dagen aan het Gemini Ziekenhuis, t.a.v. Marco van Tongeren, afdeling Personeel en Organisatie, Postbus 750, 1780 AT Den Helder, of per e-mail [email protected]. Eerst meer weten? Bel Marcel Kossen, hoofd Zorgcluster 2, (0223) 69 69 69. -%%2å).&/2-!4)%åover onze instelling op www.gemini-ziekenhuis.nl. Kijk voor wonen en werken in Den Helder op

www.denhelderonline.nl

Acquisitie wordt niet op prijs gesteld.



December 28, 2007

FORUM

Waarom tolereren vrouwen deze gang van zaken? “De bevalling wordt beheerst door een klimaat van angst” De natuurlijke geboorte wordt bedreigd door

Sheila Kitzinger, geboorteantropologe, Engeland

een exorbitante stijging van het aantal interventies wereldwijd. In vele landen bereiken

De bevalling wordt beheerst door een klimaat van angst.

de aantallen keizersneden, inleidingen en

Vrouwen laten bijna alles toe als hen wordt verteld dat

ruggenprikken recordhoogtes, overigens

het leven van hun baby ermee wordt gered of hersen-

zonder afdoende bewijs dat dit tot betere

beschadiging wordt voorkomen. Ook zijn ze vaak bang

resultaten leidt (Enkin et al, 2000, Lieberman

dat zorgverleners hen zullen verwaarlozen of dat de baby

et al, 2002). Alom worden foetussen elektro-

het zal bekopen als ze niet meegaand zijn. Ze vrezen straf.

nisch gemonitord, hoewel de ineffectiviteit

Door een bedreiging voor de baby te diagnosticeren kan

hiervan is aangetoond en het bovendien vaak

een zwangere vrouw gemakkelijk zodanig worden

consequenties voor de moeder heeft (Enkin

gehersenspoeld dat ze zich onderwerpt.

et al, 2000, Thacker et al, 2002). Maar al te vaak wordt onnodig echoscopisch onderzoek verricht, om willekeurige redenen in plaats van op medische indicatie (Voelker, 2005); episiotomie is in veel praktijken een routinehandeling, ondanks de onmiskenbare bewijzen dat deze ingreep vaak meer kwaad dan goed doet (Hartmann et al, 2005). Zonder noodzaak kiest men voor medische procedures, © Hans Oostrum

tegennatuurlijke houdingen, het scheren van de schaamstreek,intraveneuze infusen, gedwongen vasten, medicaties en vroegtijdige

Toch moeten we nog een andere vraag stellen.

scheiding van moeder en kind (Enkin et al,

Waarom worden vrouwen zo behandeld?

2000). Artsen hebben de mond vol van

Deels omdat de verloskundige zorg als een machine

evidence-based verloskunde, maar beoefenen

functioneert, en het vrouwenlichaam ook als een machine

deze niet consequent of helemaal niet.

wordt beschouwd; een met gebreken. Tengevolge hier-

Waarom tolereren vrouwen deze gang van

van verkeren zorgverleners voortdurend in een staat van

zaken? In deze rondetafeldiscussie die eerder

angst voor risico’s en potentiële catastrofes. “Uit voor-

verscheen in Birth, volume 33, juni 2006,

zorg” grijpen ze dus in - bijvoorbeeld met een inleiding

komen een aantal deskundigen op het

en tijdschema’s voor het verloop van de bevalling, het

gebied van de verloskunde aan het woord om

elektronisch monitoren van de foetus, de kunstmatige

deze kwestie te bespreken. We selecteerden

stimulatie van de uterus, morfineachtige preparaten,

elf meningen, een voor elke uitgave van dit

ruggenmergprikken en tangverlossingen of keizersneden.

tijdschrift in 2008.

Zorgverleners zijn zich ervan bewust dat ze blootgesteld

Natuurlijk mag u reageren. Graag zelfs!

kunnen worden aan beschuldigingen van verkeerd handelen of nalatigheid en willen achteraf kunnen bewijzen

De redactie

dat ze preventief hebben gehandeld met het oog op het alomtegenwoordige gevaar, en ze dwingen hun patiënten dit te accepteren. De verloskunde en de verloskundige opleidingen lijken zich te concentreren op wat artsen, verplegers en zelfs verloskundigen doen, niet op wat ze niet doen. En niets doen is vaak zeker zo belangrijk. ■ TvV januari 2008 • KNOV



37

December 28, 2007

FORUM

Reactie op ‘Overzees baren’ Na het verschijnen van een bericht[1] betreffende de Britse

van de vrouw zelf. Deze dissonantie tussen de behoeften

NICE Guidelines betreft intrapartumcare, wil ik graag

van verloskundigen en de vrouwen in hun zorg is al eerder

enkele opmerkingen uit dit korte commentaar belichten

genoemd, evenals dat vrouwen behoefte hebben aan

met betrekking tot de ‘plenty verschillen in het Britse

informatie over pijnbestrijding[3, 4]. Daar komt bij dat een

systeem die on-Nederlands zijn’. ‘Coping with pain’ is

ander verschil is dat in Groot Brittannië 1:10 vrouwen de

letterlijk en figuurlijk een hoofdstuk (4) apart in de

bevalling als traumatisch ervaart[5] en in Nederland 1:5 vrouwen[3, 6, 7]. Greet the woman with a smile staat beschreven in de context van respectvolle en empatische benadering en communicatie. Dat de barende vrouw never alleen wordt gelaten als zij in ‘established labour’ is, heet continuïteit van zorgverlener; eveneens in overeenstemming met de behoeften en wensen van de Nederlandse vrouw[3, 4, 8]. De Nederlandse maatschappij verandert, de vrouw verandert en zo ook de organisatie en inhoud van onze zorg, zonder dat we daarbij onze fysiologie hoeven te verliezen. Misschien is het daarom voor ons Nederlandse vroedvrouwen tijd voor reflectie over de essentie van ons vak: wie staat centraal: de vrouw of de vroedvrouw? Is het belangrijker ten koste van de vrouw een fysiologische (thuis)partus na te streven of dat een vrouw de rest van haar leven kan terugkijken op een goede bevallingservaring en herinnering, met of zonder pijnbestrijding? Yvonne Fontein

© CAPP

Noot van de redactie Binnen de KNOV wordt geschreven aan een

Guidelines. Wat in het TvV bericht vertaald wordt met

review/bespreking van de NICE richtlijn.

‘de vrouw wordt aangemoedigd om pijnbestrijding te

U mag deze bijdrage in het tijdschrift van februari 2008

vragen’ staat beschreven als: ‘consideration should be

(verschijnt 5 februari 2008) verwachten. ■

given to a woman’s emotional and psychological needs, including desire for pain relief’. Wat hierbij niet vergeten

Verwijzingen

moet worden, en ook beschreven staat in de Guidelines,

[1] Tijdschrift voor Verloskundigen, rubriek Nieuws, jaargang2007, nr. 12, pag. 57

is dat Britse vrouwen vooraf in de zwangerschap

[2] van der Hulst, L. van Teijlingen, E., Bonsel, G., Eskes, M., Birnie, E.,

uitgebreid informatie ontvangen met betrekking tot

Bleker, O. (2007) Dutch women’s decision-making in pregnancy and

pijnbestrijding; dit in overeenstemming met richtlijnen

labour as seen through the eyes of their midwives. Midwifery. Vol. 23, pp.

betreft informed choice and informed consent.

279-286

Informatie provisie staat centraal in woman-centred care,

volckje”. Tjdschrift voor Verloskundigen. Vol. 31 (50, pp. 23-25

een belangrijke pijler in de Britse verloskunde. Ook reflectie

[4] Zeeman, K. (2004) Wat is de thuisbevalling waard? Een analyse van

ontbreekt hier niet, wat blijkt uit hetzelfde hoofdstuk 4.

vrouwelijkheid, technologie en macht in de Nederlandse geboortecultuur.

‘Coping with pain’ waarin staat: midwives should consider their own values and beliefs with pain in labour and

Amsterdam: Universiteit van Amsterdam. Faculteit de Maatschappij en Gedragswetenschappen. Opleiding Culturele Antropologie en Sociologie der Niet Westerse Samenlevingen

ensure their care supports the woman’s choice.[2]

[5] Green, J., Baston, H., Easton, S., McCormick, F. (2003) Greater

concludeerden dat Nederlandse vroedvrouwen een grote

Expectations. Summary Report.Leeds: Mother & Infant Research Unit [6]Agterhof, N., Hogeweg, L., de Knegt, M., de Krijger, C., Tempelaar, W.

invloed hebben op de besluitvorming van vrouwen

38

[3] Vrielink, G. (2006) Vroedvrouwen aan de bakermat van een “gesont

(2003) Afstudeerscriptie WEE.NL. Amsterdam: Verloskunde Academie

tijdens de zwangerschap en de bevalling en beschrijven

[7] Olde, E. (2006) Childbirth-related posttraumatic stress: A prospective

een spanningsveld tussen de verloskundige met haar

longitudinal study on risk factors. Ponsen & Looijen BV. Wageningen

non-interventie ideologie en de behoeften en wensen

[8] Wiegers, T. 7 Janssen, B. (2006) Monitor verloskundige zorgverlening. Eindrapport. Utrecht: Nivel, pp. 84-85




December 28, 2007

PRAKTIJK

De sheriff van Texas County Ongeveer zes jaar geleden heb ik geholpen de Sheriff van Texas County op de wereld te zetten. Zijn moeder Cindy was een schat van een meid, zwanger van haar eerste en erg op haar uiterlijk. Je zou haar niet snel betrappen op een afgekloven nagel of een lipstick die qua kleur niet goed bij haar handtas zou passen. Haar haar zat altijd prachtig in model en klagen deed ze nooit. Ze zei sowieso nooit zo veel, meer dan het hoognodige vond zij niet nodig te vermelden. “Hallo Cindy, hoe gaat het met je?” “Goed.” “Je bent nu bijna achtendertig weken. Voel je de baby nog regelmatig bewegen?” “Ja hoor.” Altijd vergezeld van een brede glimlach, die een prachtig gebit onthulde, dat mooi afstak bij haar olijfkleurige huid. Cindy was van Hindostaanse afkomst. Een week later belde Cindy me dat ze weeën had. “Met Cindy, ik heb weeën.” Uitvragen zou me toch maar eenlettergrepige antwoorden opleveren, dus ik besloot even te gaan kijken. Cindy zat keurig gekapt op de bank, met voor haar een weeënschema. Om de vijf minuten, zag ik. Enfin, ze had krachtige weeën, maar nog maar twee centimeter ontsluiting. Ik sprak met haar af dat ik na een uur of vier weer even langs zou komen. Na drie uur belde ze me. Nog steeds twee centimeter ontsluiting. Van haar gezicht kon ik niets aflezen. “Ben je teleurgesteld?” “Nee.” En zoals dat wel vaker gaat met een lange latente fase, verliep de rest van de ontsluiting na het omslagpunt in een moordend tempo. Een paar uur later belde Cindy’s man en trof ik Cindy liggend aan op het Perzische vloerkleed in de woonkamer, in de bekende cocktail van vruchtwater (helder) en ontlasting met daar middenin zwarte haartjes. In knieval trok ik handschoenen, partusset, een stapel hydrofiele luiers tevoorschijn en was nog net op tijd om de Sheriff voor een landing in zijn moeders fecaliën te behoeden. “Oef”, zei Cindy. In afwachting van de kraamverzorgster keek ik de baby na (10/10), legde hem lekker bij zijn moeder en verschoonde haar een beetje. Omdat het lekker warm was in de huiskamer wilde ze nog niet naar de koude slaapkamer verhuizen. Meneer Cindy ging het besmeurde vloerkleed weggooien. Een taak die hem – zo bleek later – ruim 30 minuten kostte, omdat het niet in

© Bionda Heeringa

de container voor de flat paste, of zoiets. Cindy vroeg me of ik de baby aan kon kleden. Uit haar vluchttas (ze had poliklinisch willen bevallen) kwam een pakje en ik wurmde de piepkleine vingertjes van de Sheriff in de mouwtjes en de piepkleine teentjes in de sokjes. Cindy bleef gezellig op de grond zitten en keek goedkeurend toe. Ik wilde de aangeklede baby aan haar geven, maar ze zwaaide vermanend met haar vinger: er hoorde nog een mutsje bij het pakje. Samen keken we naar het kleine hindostaanse baby’tje (2540 gram), in zijn veel te grote kostuum. “Cindy”, zei ik, “je hebt de Sheriff van Texas County gebaard, kijk maar:” Ik gaf haar haar prachtige baby en wees haar op zijn badge op het pakje en de muts. Gelukkig kon ze er de humor van inzien. En ik weet niet meer wie er als eerste begon, maar zo zittend op de vloer in de huiskamer, die novembernacht, kregen we de slappe lach. Cindy pakte haar camera en maakte deze foto van ons. Links Nyx, rechts de Sheriff. ■ Nyx TvV januari 2008 • KNOV



39

December 28, 2007

PRAKTIJK

Versiespreekuur in de eerstelijn Lonneke Niewenhuijse

Benodigde ingrediënten: enthousiasme, doorzettingsvermogen, kennis, kunde, zelfstandigheid, empathie, collegialiteit en flexibiliteit. De voorbereiding vergt de nodige tijd, evenals het uiteindelijke bereidingsproces, maar het eindresultaat mag er dan ook zijn en smaakt naar meer.

‘versies’ van haar overgenomen. Monique is tevens de contactpersoon voor de tweedelijn, voor Kring Arnhem en voor de KNOV. Marjo van Hoogstraaten zit al 22 jaar in het vak en is na haar afstuderen een eigen praktijk begonnen in Beuningen. In de eerste jaren na haar afstuderen heeft ze meer dan eens uitwendige versies verricht in haar praktijk en later is ze extra enthousiast geraakt, toen zij zelf met

Wie wil er een stukje van proeven of misschien zelfs het

succes een versie heeft ondergaan en hierdoor de kans

recept overnemen? Wie durft? De verloskundigen uit

kreeg natuurlijk te bevallen. Ze gunt iedere vrouw, waar-

Nijmegen en omstreken gingen de uitdaging aan de

bij de baby a terme in stuit ligt, de mogelijkheid hiertoe.

diverse ingrediënten te mengen, hun krachten te bundelen

Marjo is vanuit de werkgroep ‘middelen en logistiek’

en een bereidingsproces aan te gaan met onbekend

contactpersoon en heeft vanuit deze hoedanigheid

resultaat.

contact met het SHO. Siegrid Hoekstra is 16 jaar verloskundige en werkt bij

CV Nijmegen e.o. © Frank Muller, Nijmegen

In 2006 hebben de acht verloskundigenpraktijken in de regio Nijmegen zich verenigd in een coöperatie, de CVN: Coöperatieve Verloskundigen Nijmegen e.o., om praktijkoverstijgende eerstelijns verloskundige zorg aan te kunnen bieden aan cliënten. Het motto van de verloskundigen is dat wat in de eigen praktijk kan plaatsvinden, vooral ook daar De leden van de werkgroep uitwendige versie Nijmegen

blijft: dichtbij huis en bij je eigen verloskundige.

Even voorstellen

Sommige onderzoeken en diensten tijdens de

Monique Kramer, Siegrid Hoekstra en Marjo van

zwangerschap kunnen echter beter op iets

Hoogstraten vormen tezamen de werkgroep uitwendige

grotere schaal worden uitgevoerd om meer

versie. Als werkgroep hebben ze zich bezig gehouden

aanbod en kwaliteit te leveren. Daarom is in

met het schrijven van een projectplan om het versie-

samenwerking met de SHO (Stichting

spreekuur te implementeren en hierbij tevens zorg te

Huisartsen Laboratorium Oost) het

dragen voor de informatieoverdracht aan collega’s uit de

Verloskundige Centrum Nijmegen en omstre-

coöperatie. Dit heeft uiteindelijk geleid tot de uitvoering

ken opgericht. De coöperatie is verantwoor-

van het plan. Monique Kramer is al 15 jaar werkzaam als

delijk voor de inhoudelijke zorg in het VCN

verloskundige in Verloskundige Praktijk Cyclus in

e.o.. Het SHO is verantwoordelijk voor de

Nijmegen. In deze praktijk heeft Monique vanaf het

logistiek en de facilitering. Daarbij zijn verlos-

begin uitwendige versies verricht. Ze heeft het draaien

kundigen uit de coöperatie op zelfstandige

geleerd van haar collega Magda Wijnsma. Ook in moei-

basis in het VCN e.o. werkzaam voor de uit-

lijke perioden bleef Magda voorstander van de versie

voering van de zorg. Sinds maart 2006 vinden

in de eerste lijn. Monique heeft inmiddels het stokje

in dit centrum de Prenatale Screening en de screeningsecho’s plaats. Sinds juli 2007 worden

Lonneke Niewenhuijse is verloskundige en

hier ook de uitwendige versies verricht.

redactielid van dit tijdschrift

40




December 28, 2007

PRAKTIJK Verloskundige Praktijk Donna in Nijmegen. Zij maakt deel

de regionale ondersteuningsstructuur van de eerstelijn.

uit van de werkgroep uitwendige versie, omdat ze mede

Zij hebben ons geholpen bij het tot stand komen van een

de Prenatale Screening heeft opgezet en hierbij al veel

volledig projectplan om hiermee gewaarborgd te zijn van

ervaring heeft opgedaan hoe het beste te werk te gaan

een succesvolle implementatie van het versiespreekuur. Er

om een plan tot uitvoering te brengen. Uiteindelijk kroop

waren tien verloskundigen die versiekundige wilden wor-

ook bij Siegrid het bloed waar het niet gaan kan en is ze,

den. In februari j.l. hebben we een avond georganiseerd

samen met negen collega’s uit de CVN e.o., de cursus

om het plan te presenteren en openheid tot discussie te

uitwendige versie gaan volgen. Siegrid is contactpersoon

geven. Pien Offerhaus en Antje Beuckens van de KNOV

betreffende de financiën en heeft hiervoor afstemming

waren die avond aanwezig om het standpunt en de pilot

met de SHO, de KNOV, Stichting Fast regionale onder-

uitwendige versie toe te lichten. Daarnaast heeft Marjo

steuningsstructuur eerstelijn, en is de contactpersoon

contact gezocht met Marijke Hoiting om de cursus

voor de zorgverzekeraar.

uitwendige versie hiernaar toe te halen.”

Er kleven zelden risico’s aan het uitvoeren van de uitwendige versie in de eerstelijn Waarom een versiespreekuur?

Marjo: “De opleiding kon op locatie plaatsvinden.

Siegrid: “Het idee ontstond om naast de prenatale

Marijke Hoiting, docente aan de Verloskundige Academie

screening en de screeningsecho’s nog meer verrichtingen

Amsterdam, heeft de counseling geleid. We hebben in

in het centrum te laten plaatsvinden. Alles kwam eigenlijk

korte tijd veel kennis opgedaan. We hebben geleerd naar

samen; de nieuwe KNOV standaard uitwendige versie,

onderzoeken te kijken, kritisch te zijn. We leerden ons

de KNOV pilot uitwendige versie, de mogelijkheid de

handelen beargumenteren, wat heel verhelderend was.

cursus uitwendige versie te volgen via de Verloskundige

Zo is ons duidelijk geworden dat er aan het uitvoeren

Academie Amsterdam en het VCN e.o. was er al. Er was

van de uitwendige versie in de eerstelijn zelden risico’s

genoeg knowhow en we konden voortbouwen op

kleven, met uitzondering van de bradycardie, waarbij over

ervaringen die we hadden opgedaan met de prenatale

het algemeen een herstel binnen vijf tot tien minuten

screening. Je hebt trouwens net de sfeer geproefd.”

wordt gezien. Er is heel veel aandacht besteed aan het

Ik glimlach en een appelflap verschijnt op mijn netvlies.

counselen, met medewerking van een actrice, waarbij

Vlak voor het interview was de hele club van versie-

steeds oog was voor onze eigen inbreng: wat vonden we

kundigen bij elkaar en werden er ter ere van Marjo’s

moeilijk, waar liepen we tegenaan?”

verjaardag appelflappen verorberd bij de koffie. “Een

Siegrid: “Binnen de cursus is het plan vervolgens verder

praktijkoverstijgende appelflap”, bracht één van de

uitgewerkt voor implementatie. Hiervoor zijn vier werk-

verloskundigen in. Algemeen gelach. Een beeld dat de

groepen geformeerd: logistiek, echoscopie, counselen en

groep verloskundigen uit Nijmegen schetst.

de multidisciplinaire werkgroep uitwendige versie

Monique: “Er heerst een hele prettige sfeer tussen de

bestaande uit de eerste- en tweedelijn. Elke verloskundige

praktijken onderling, waardoor de mogelijkheid er was

heeft op deze manier haar steentje bijgedragen, aan het

onze krachten te bundelen, de CVN e.o. op te richten.

proces meegewerkt.”

Daarbij is het tevens van groot belang dat we een sterke verloskundige wilde de uitwendige versie gaan verrichten,

Jullie hebben contact gehad met de gynaecologen en de zorgverzekeraar, hoe is dat verlopen?

maar al onze collega’s hebben zich wel achter ons

Monique: “Tijdens de VSV-Nijmegen en omstreken-

geschaard, net als bij het opzetten van de prenatale

bespreking hebben we ingebracht dat we in de eerstelijn

screening. Samen sta je sterk, dat is ook onze kracht.”

de uitwendige versie gingen verrichten. Aan de hand van

achterban hebben: onze eigen praktijken. Niet iedere

een presentatie hebben we ze geïnformeerd over het

Hoe zijn jullie te werk gegaan?

plan. Ze waren niet akkoord met het uitvoeren van de

Monique: “Het idee de uitwendige versie op grotere schaal

uitwendige versie in de eerstelijn, dit met het oog op de

aan te pakken en in het centrum te gaan uitvoeren, heb-

NVOG richtlijnen, maar we hebben wel afspraken

ben we voorgelegd in de Kring. Naar aanleiding hiervan

gemaakt voor goede opvang bij eventuele calamiteiten

is onze werkgroep ontstaan om te onderzoeken of een

na een uitwendige versie. We hebben onze spreekuur-

versiespreekuur haalbaar was. We hebben een plan

tijden uitwendige versie hierop aangepast. Een tweede

geschreven en dit plan voorgelegd aan de CVN e.o.

afspraak betreft het identiek registreren van gegevens. Ook

We hebben hierbij ondersteuning gekregen vanuit FAST,

zijn we overeengekomen de zorg jaarlijks te evalueren.” TvV januari 2008 • KNOV



41

December 28, 2007

PRAKTIJK Siegrid: “Toen we begonnen in juli was het nog onbekend

gezondheidswinst behalen door vermindering van het

of er een tarief zou komen voor de uitwendige versie in

aantal aterme stuitliggingen. We hopen een blauwdruk

de eerstelijn. Omdat er nog geen tarief was voor de

en een stappenplan aan te kunnen bieden aan collega-

zorgverlening van de uitwendige versie hebben we

verloskundigen. De KNOV heeft ons ondersteund bij het

gezocht naar mogelijkheden om de overbrugging naar

schrijven van het plan en ons de ruimte gegeven voor

het tarief te realiseren. Eerst hebben we een project-

onze eigen inbreng. Daarnaast hebben ze zich hard

aanvraag ingediend bij ROBUUST, de ondersteunende

gemaakt een tarief te krijgen voor de uitwendige versie.

structuur van de eerstelijns zorg in Zuid-Nederland.

Bij vragen en problemen was en is Antje Beuckens altijd

Helaas hebben we hiervoor geen subsidie gekregen.

bereid mee te denken en een oplossing te vinden. Tevens

Vervolgens hebben we met het VGZ een gezamenlijke

geven we bij elke counseling de KNOV folder mee en

innovatieaanvraag gedaan bij het NZa voor een periode

het informed consent formulier. Het informed consent

van maximaal drie jaar. Recent hebben we een positief

formulier hebben we zelf ontwikkeld. Op dit moment is

bericht ontvangen van het NZa met betrekking tot de

de KNOV bezig met een cliëntenenquête, het opstellen

innovatieaanvraag. Het VCN staat geregistreerd en we

van bekwaamheidseisen en ook wordt er een begin

kunnen vanaf oktober 2007 gaan declareren voor de uit-

gemaakt om een database voor alle versies te ontwikke-

wendige versies. Het is fantastisch dat het gelukt is deze

len. Kortom, er wordt veel werk verricht. Daarnaast

overbrugging te realiseren tot het landelijk tarief daad-

hebben we onze eigen checklistroute ontwikkeld.”

werkelijk van kracht gaat en het is een beloning voor al

Monique haalt een map voor de dag, waar naast de

het werk dat we met elkaar hebben verzet!”

registratieformulieren en de cliëntenfolder van de KNOV, het follow-up formulier en het verwijsformulier, diverse

Wat heeft de KNOV pilot uitwendige versie voor jullie betekend?

checklisten (checklistroute, checklist versie, checklist

Monique: “Het doel van de pilot was wat wij eveneens

een aftekenlijst, een turflijst, procedurelijsten, een

beogen met de CVN e.o. en de uitwendige versie in het

stroomdiagram, het rooster, een tijdschema en een lijst

centrum: de versie in de eerstelijn uitbreiden en hiermee

met benodigdheden betreffende de praktijkinrichting.

instructies, checklist counseling) in te vinden zijn evenals

Het volledige Nijmeegse versieteam

© Frank Muller, Nijmegen

42




December 28, 2007

PRAKTIJK

stappen één voor één te doorlopen en alles netjes te

Hoe is het mogelijk de continuïteit en kwaliteit van zorg te waarborgen?

registreren.”

Monique: “We hebben op dinsdag- en donderdagochtend

Monique: “Dit draaiboek is altijd bij de hand om de

versiespreekuur. In principe kunnen er per ochtend twee

Per 01 juli 2007 zijn jullie gestart met het versiespreekuur. Hoe bevalt het?

versies uitgevoerd worden. Er is dan ook een echoscopiste

Monique: “Vanaf juli zijn we low profile begonnen.

zoek te verrichten. De echo zal de doorslag geven of de

Inmiddels hebben twee verloskundigen praktijken buiten

poging tot uitwendige versie doorgang kan vinden.

de regio zich bij ons aangesloten, omdat daar geen

Bij iedere cliënt doorlopen we de verschillende stappen

mogelijkheid is in de eerste lijn de uitwendige versie uit

zorgvuldig, waarbij we gebruik maken van onze check-

te voeren. Beide praktijken hebben een versiekundige.

listroute. We registreren alles, want noteren is van groot

Zij nemen deel aan het versieteam, het team bestaat dus

belang. Niet alleen voor de uitvoerend verloskundige,

uit twaalf verloskundigen. Alle verloskundigen hebben

ook voor collega’s en in geval van een calamiteit kunnen

aanwezig, die bevoegd is structureel echoscopisch onder-

Gezondheidswinst te behalen door vermindering van het aantal aterme stuitliggingen inmiddels het theoretisch gedeelte van de cursus uit-

we zo alle gegevens van de cliënt erbij nemen. Ook is

wendige versie doorlopen. Bij een versie zijn altijd twee

het belangrijk regelmatig te evalueren. Wat kan beter?

verloskundigen aanwezig. Degenen die hun praktijk-

Is het mogelijk het percentage te verhogen?”

gedeelte nog niet afgerond hebben, zijn altijd gekoppeld

Siegrid: “Zoals Monique al aangaf, vindt er een zorg-

aan verloskundigen die de vaardigheid al wel beheersen.

vuldige verslaglegging plaats. Er loopt al een onderzoek

De verwachting is dat we aan het einde van 2007 alle-

van TNO van de uitwendige versie in de eerste lijn.

maal bekwaam zijn.”

Wij hebben gevraagd aan Marlies Rijnders, verloskundig

Marjo: “Sinds juli hebben we 38 versies gedaan. We

onderzoeker van TNO, voor het verloskundig centrum

verwachten per jaar zo’n 100 tot 120 versies uit te

een eigen onderzoek op te zetten en de resultaten te

voeren. Het slagingspercentage ligt rond 40%. Het liefst

interpreteren. De onderzoeksvragen hebben we samen

zouden we dit percentage nog hoger zien, maar 40%

geformuleerd. De uitkomsten van de cijfers zullen kritisch

van 100 versies, zijn 40 vrouwen waarvoor de weg weer

bekeken en geëvalueerd worden. In september 2008

helemaal open ligt om fysiologisch te bevallen. Zij zagen

zullen we een presentatie geven over de jaarcijfers van

wellicht een thuisbevalling al aan hun neus voorbij gaan

één jaar uitwendige versies in het VCN e.o.. Dit hebben

en deze mogelijkheid is nu niet langer verkeken.”

we afgelopen juni 2007 ook voor de prenatale screening

Monique: “Zojuist zag ik een geboortekaartje in de

gedaan binnen het VCN e.o..”

versiekamer liggen van een cliënt waarbij de versie gelukt

de vrouw. Haar de mogelijkheid geven een uitwendige

Het zou goed zijn als het aanbod en de uitvoering van de uitwendige versie in de eerstelijn in de nabije toekomst wordt uitgebreid.

versie te laten uitvoeren. Waarom onnodig medicaliseren?

Monique: “Dat is de reden waarom we bereid waren aan

We zijn bevoegd de uitwendige versie uit te voeren.”

dit interview mee te werken. We hopen hiermee collega’s

Marjo: “Ik denk ook dat onze drempel lager is dan die

uit het land enthousiast te krijgen om de handen ineen

van het ziekenhuis. Het is toch een stukje persoonlijker,

te slaan de uitwendige versie ook te gaan uitvoeren.

vertrouwder. Natuurlijk merk je wel dat mensen wat

Gelukkig worden op veel plaatsen in Nederland versies in

gespannen zijn, het griezelig kunnen vinden, maar door

de eerstelijn aangeboden of is er een samenwerking tot

een gesprek aan te gaan, ze gerust te stellen, verdwijnt

stand gekomen om dit te realiseren. Daarbij willen we

die angst.”

met veel plezier handvatten aanbieden.” ■

is. Daar doen we het toch voor. We beogen meer gezondheidswinst. De kans op een fysiologische bevalling voor




43

December 28, 2007

PRAKTIJK

“De essentie is aanstaande ouders goed te informeren” Interview met Eva Tegnander Angela Verbeeten*

In april dit jaar ontmoette ik op het Doelensymposium de Noorse verloskundige

In Nederland zijn we aan het warm draaien met het aanbieden van Prenatale Screening aan alle zwangere vrouwen. In Noorwegen hebben verloskundigen ruim 20 jaar ervaring in het counselen van alle zwangeren voor structureel echo-onderzoek. Sinds 1986 worden deze echo’s uitgevoerd.

Eva Tegnander. Tegnander coördineert in Noorwegen de echo-opleiding voor verloskundigen. Zij heeft inmiddels overal op de wereld, van de Verenigde Staten tot ZuidAfrika, contact met verloskundigen die screeningsecho’s maken en was geïnteresseerd in de Nederlandse organisatie van prenatale screening. Middels e-mail wisselden wij de

De opzet van de prenatale screening in Noorwegen

informatie uit waarop dit artikel is gebaseerd.

vertoont overeenkomsten met Nederland maar er zijn

Ook voor niet echoscopisten is de Noorse

ook belangrijke verschillen. Vrouwen worden gecounseld

verloskunde interessant. Net als in Nederland

door hun verloskundige en hebben vrije keuze om al dan

zijn Noorse verloskundigen bezig hun vak-

niet een screeningsecho te laten verrichten bij een zwan-

gebied te verbreden en op individueel niveau

gerschapsduur van 18 weken. Echoscopiën in het eerste

te specialiseren.

en derde trimester van de zwangerschap worden alleen op indicatie verricht. Er wordt dus geen aparte Downscreening aangeboden. Verloskundigen maken alle

zien dan steeds dezelfde huisarts en/of verloskundige,

screeningsecho’s en verwijzen bij afwijkingen door naar

want de zorggids beveelt continuïteit door één persoon

het Nationale Centrum voor Fetal Medicine in Trondheim.

aan. Ook de inhoud van de consulten wordt voor-

In tegenstelling tot Nederland kent Noorwegen geen

geschreven door de zorggids. Traditioneel werken verlos-

beroepsgroep van echoscopisten zonder verloskundige

kundigen in ziekenhuizen en huisartsen in gezondheids-

opleiding. Pretecho’s zijn een vrijwel onbekend fenomeen.

centra. Zelfstandig werkende verloskundigen werden niet

Er zijn enkele obstetrici (!) die 3D/4D pretecho’s verkopen

toegelaten in de centra en hun zorg werd niet vergoed.

aan hun patiënten.

Voor de meeste vrouwen was de huisarts de enige betaalbare optie. Inmiddels is die situatie langzaam aan

Noorwegen versus Nederland

het veranderen en komen er meer zelfstandige verlos-

Ook de organisatie van verloskundige zorg in Noorwegen

kundigen onder verzet van de huisartsen.

vertoont overeenkomsten én verschillen met Nederland.

Tijdens een gezonde zwangerschap blijft de gynaecoloog

Noorwegen is een uitgestrekt land (tien maal Nederland)

buiten beeld. Bij complicaties wordt naar de gynaecoloog

met slechts 4,6 miljoen inwoners: er wonen twaalf

óf huisarts verwezen. Gynaecologen én verloskundigen

mensen per km , in Nederland 400. Er worden 55.000

kennen een domeinstrijd met huisartsen.

baby’s per jaar geboren. De nationale prenatale zorggids

Eva: “Gynaecologen en verloskundigen werken in zieken-

adviseert acht consulten bij ongecompliceerde zwanger-

huizen en omdat ziekenhuizen niet dicht gezaaid zijn in

schappen te beginnen bij 8-10 weken. Tijdens het tweede

dit land gaan zwangere vrouwen niet graag naar het

consult bij 18 weken wordt de screeningsecho gemaakt.

ziekenhuis als het niet echt nodig is. Dat is de reden

Vervolgconsulten vinden plaats bij 24, 28, 32, 36, 38 en

waarom de huisartsen zo nauw (lees: te nauw!) betrokken

40 weken plus, indien nog nodig, bij 41 weken. De

zijn bij prenatale zorg.”

2

consulten vinden naar keuze van de cliënt plaats bij huisarts, verloskundige of afwisselend beide. Vrouwen

Uiteraard vroeg ik Eva of er thuisbevallingen plaatsvinden in Noorwegen. Volgens haar vindt slechts 1% van de

Angela Verbeeten is verloskundige en echoscopist in Nijmegen.

bevallingen plaats buiten een ziekenhuis en een deel

Daarnaast is zij ook bestuurslid van de KNOV.

hiervan is geen opzet: de baby wordt geboren in auto of

44




December 28, 2007

PRAKTIJK ambulance op weg naar het ziekenhuis. Slechts een paar bevallingen vinden met opzet thuis plaats met hulp van een verloskundige die komt en blijft als de bevalling begint. Noorwegen is een uitgestrekt en deels bergachtig land. Slechts in het zuid-oosten zijn afstanden tot een ziekenhuis vergelijkbaar met Nederland. In de rest van het land doen vrouwen er lang over om een ziekenhuis te bereiken. Sommigen moeten met een boot reizen of per vliegtuig. Reistijden tot vier uur zijn heel normaal. Ook onvoorziene weersomstandigheden zijn een factor om rekening mee te houden. Daarom verblijven sommige vrouwen tijdens de laatste weken van de zwangerschap in de buurt van een ziekenhuis. Normale bevallingen worden begeleid door de verloskundige die bij complicaties verwijst naar een obstetricus. Er zijn in het oosten en noorden kleine ziekenhuizen waar alleen verloskundigen werken en waar laagrisico vrouwen kunnen bevallen. Eva: “Met name in deze regio’s is het een belangrijke taak om hoogrisico zwangeren te verwijzen naar de grotere ziekenhuizen. Ook hebben een paar universiteitsziekenhuizen laagrisico-units waar verloskundigen het interventiepercentage proberen laag te houden.”

Eva Tegnander

“Enerzijds vindt er steeds meer specialisatie plaats en anderzijds verbreedt ons werkterrein zich” Vrouwen blijven na de bevalling meestal twee tot drie

wij aan het Nationale Centrum voor Fetal Medicine in

dagen in het ziekenhuis. In het ziekenhuis hebben zij

Trondheim. Inmiddels werk ik fulltime in dit centrum waar

constante begeleiding door verloskundigen die veel voor-

ik foetale echoscopiën verricht, assisteer bij invasieve

lichting geven en borstvoeding begeleiden. Veel zieken-

foetale ingrepen en ben contactpersoon voor ouders van

huizen hebben een buitenpoli voor borstvoedingshulp en

een foetus met een verstoorde ontwikkeling. Ook geef ik

vragen. Een week na de bevalling brengt een verpleeg-

onderwijs en doe ik onderzoek op mijn werkterrein.”

kundige, gespecialiseerd in jeugdzorg, een thuisbezoek.

In 2006 is Eva gepromoveerd op ‘de detectie van hart-

Een enkele keer gebeurt dit door verloskundigen.

afwijkingen in een niet-geselecteerde populatie van 42.381 foetussen.’ Sinds 1997 leidt Eva de nationale

Verloskundigen hebben drie jaar verpleging gestudeerd

opleiding voor foetale echoscopie voor verloskundigen in

en twee jaar verloskunde. Eva: “Het werkterrein van de

Trondheim. Prof. Eik-Nes begon hier in 1985 met het

verloskundige verandert geleidelijk. Enerzijds vindt er

trainen van verloskundigen. “Hij had in Zweden ervaren

steeds meer specialisatie plaats en anderzijds verbreedt

dat het een groot voordeel voor zwangere vrouwen was

ons werkterrein zich. De lijst van nascholingen breidt zich

als echoscopiën uitgevoerd werden door verloskundigen

uit: anticonceptie, echoscopie, acupunctuur, borstvoeding

in plaats van echoscopisten zonder verloskundige achter-

en veel meer. Het is steeds meer gebruikelijk dat verlos-

grond. De echo’s werden uitgevoerd volgens een vast

kundigen onderzoek doen, een masterstitel halen of

protocol.”

promoveren.” Ook Eva’s werk is door de jaren veranderd. “Na mijn

Opleiding foetale echoscopie voor verloskundigen

afstuderen werkte ik een paar jaar op de verloskamers en

“Sinds 1998 hebben we een professionele opleiding

op de afdeling voor highrisk-zwangeren. In 1985 begon

foetale echoscopie voor verloskundigen. Er is een groot

mijn samenwerking met Prof. Sturla Eik-Nes (hoogleraar

verschil tussen training en opleiden. Training houdt vaak

verloskunde) en samen met andere collega’s bouwden

niet meer in dan een praktische les en het was aan TvV januari 2008 • KNOV



45

December 28, 2007

PRAKTIJK verloskundigen zelf om in de literatuur te duiken. Nu

’90 voerden we in Noorwegen een ethisch debat over

geven we onderwijs op academisch niveau met theorie

routine echoscopie in de zwangerschap. Een tweede

én praktijk. Studenten hebben nu een snellere leercurve

consensus conferentie in 1995 leidde bij verloskundigen

en beheersen de problematiek beter.”

tot het inzicht dat echoscopie een zinvolle aanvulling in

Inmiddels heeft zo’n 10% van de verloskundigen in

prenatale zorg is, die de zorg voor de foetus en de

Noorwegen de echo-opleiding gevolgd. Zij volgen tevens

aanstaande moeder optimaliseert.

het jaarlijkse nascholingsprogramma.

Obstetrici realiseren zich dat verloskundigen een hoge

De echo-opleiding duurt bijna een jaar. Eerst twaalf weken

kwaliteit bereiken doordat ze veel echo’s maken.

theorie en praktijk in het universitair centrum in Trondheim.

Vanwege de veelheid van taken bereiken de obstetrici

Daarna dertig weken stage in het eigen ziekenhuis

niet de ervaring die verloskundigen opbouwen. De

gevolgd door een terugkoppeling van zes weken in

academisering van de opleiding heeft geleid tot een

Trondheim. Voor ervaren echoscopisten is er een kortere

verdere verbetering van de kwaliteit.

opleiding in prenatale screening van ongeveer een half

Het was soms zwaar, twintig jaar discussie, maar ik zie

jaar. Men verwacht niet dat de echoscopisten meteen al

de vooruitgang in die jaren als winst.”

op het hoogste niveau presteren. Er worden een vijftal niveaus erkend van beginnend echoscopist tot expert na

Noorse echobeleid goed voor vrouwen?

zo’n vijf jaar ervaring. Sommigen komen nooit verder

“Zo lang zwangere vrouwen begrijpen wat de echo wel

dan niveau 3. Uit onderzoek blijkt dat beginnende

en niet kan bieden en een vrije keuze hebben, denk ik dat

echoscopisten een kwart van de ernstige hartafwijkingen

echoscopie in de zwangerschap goed is voor vrouwen.

opsporen en de experts driekwart. Alhoewel er officieel

Studies tonen duidelijk aan dat de routine-echo de a

geen minimum aantal echoscopiën per jaar vereist is

terme datum beter vast stelt en tweelingen eerder worden

wordt er wel van echoscopisten verwacht dat het maken

opgespoord. Wat de beste periode is voor een routine-

van echo’s een substantieel onderdeel van hun werk is.

echo is afhankelijk van hoe de organisatie van prenatale

Sommige verloskundigen werken daarnaast nog in de

zorg in een land is. Zolang Noorwegen kiest voor één echo

(pre)natale zorg, anderen worden fulltime echoscopist.

is achttien weken een goede termijn. Een 11-14 weken echo kan meer chromosomale afwijkingen opsporen

Noorwegen was een van de eerste landen waar een routine

maar bij achttien weken kan de foetale anatomie beter

echo werd aangeboden aan alle zwangere vrouwen. Dit

beoordeeld worden. Door echoscopie weten we meer

beleid werd ingevoerd na een consensus conferentie van

van de foetus dan met palpatie van de buik alleen en zijn

verloskundigen en obstetrici in 1986. Inmiddels kiest 98%

we voorbereid op de komst van een zieke foetus. Vanuit

van de vrouwen voor de 18-weken echo. Het is de enige

mijn visie is dat goed voor zwangere vrouwen. Maar

routine-echo in de zwangerschap.

echoscopie leidt soms ook tot zwangerschapsafbreking.

Eva: ”Het doel van de echo is om het de termijn te bepa-

Het is moeilijk vast te stellen of dit goed is voor vrouwen

len (op basis van de Bipariëtale Diameter) en het aantal

of niet. Vrouwen maken verschillende keuzen als er een

foetussen vast te stellen, de lokalisatie van de placenta en

ernstige afwijking wordt vastgesteld. Sommigen kiezen er

storingen in de foetale ontwikkeling. Maar als een vrouw

voor de zwangerschap te beëindigen, anderen wachten

voor deze echo komt zal de verloskundige haar zwanger-

de bevalling af en gebruiken de diagnostiek om zich voor

schap ook controleren en haar helpen waar gewenst.”

te bereiden op de geboorte van een zieke baby. Of dit goed is of niet kan alleen door de vrouwen zelf worden

Pioniersfase

beantwoord.

Hoe beleefde Eva Tegnander de pioniersperiode toen er

Het is lastig als er softmarkers gevonden worden of diffuse

gestart werd met structureel echo-onderzoek?

bevindingen als een navelstrengarterie, hydronefrose,

“De eerste tijd ondervonden we veel weerstand van

matige ventriculomegalie en afwijkende bevindingen

obstetrici die meenden dat foetale echoscopie hun werk-

waarbij niet is aan te geven of het een bedreiging vormt

terrein was alhoewel ze onvoldoende tijd hadden om de

voor de foetus of niet. Deze bevindingen zijn waarschijn-

onderzoeken naar behoren uit te voeren. Maar we kregen

lijk niet goed voor vrouwen.

ook negatieve feedback vanuit onze eigen beroepsgroep

Samenvattend kan ik zeggen dat er positieve en negatie-

– veel verloskundigen waren tegen technologie in

ve ervaringen zijn maar dat obstetrische echoscopie meer

zwangerschapszorg uit angst voor medicalisering en

voordelen dan nadelen oplevert. De essentie is aanstaan-

tegen opsporing van foetale afwijkingen omdat dat zou

de ouders goed te informeren.” ■

leiden tot zwangerschapsafbrekingen. In de vroege jaren

46




December 28, 2007

PRAKTIJK

Werken we met het protocol partusassistente? Oproep tot samenwerking Marlies Buurman en Gerarda Homburg

Er wordt nog niet optimaal gebruik gemaakt van het partusprotocol. Met name worden de mogelijkheden van partusassistentie onvoldoende benut. Gemiddeld wordt er in Nederland een kleine drie uur assistentie tijdens de bevalling verleend, terwijl dit hoger zou moeten zijn. Dit is één van de signalen die we de laatste tijd kregen van grote zorgverzekeraars. Zij wijzen ons erop dat er onvoldoende wordt gewerkt met het protocol partusassistentie. De hoogste tijd om er samen wat aan te doen.

belangrijke signalen afgegeven. Ten eerste wordt te weinig gebruik gemaakt van het inhoudelijk kader partusprotocol. Gemiddeld besteedt de kraamverzorgende drie uur aan partusassistentie. Dit gemiddelde zou omhoog moeten. Ten tweede wordt er in het veld vaak nog geen inhoudelijke afspraken gemaakt tussen kraamzorg en verloskundige, over de afstemming van taken rondom de partus. Mede hierdoor belt de verloskundige vaak nog steeds te laat voor partusassistentie. Ten derde wordt er nog onvoldoende gebruik gemaakt van “meeruren partusassistentie op indicatie”. De verloskundige geeft een beoordeling over de situatie rondom de bevalling en gebruikt daarbij de meer-/minder-

December 2006

factoren, waar mogelijk in overleg met de kraam-

Tijdens een symposium over ketenzorg op 7 december

verzorgende. Deze factoren kunnen er toe leiden dat er

2006 werden voor het eerst de uitgangspunten van het

meer dan wel minder uren partusassistentie geboden

partusprotocol gepresenteerd. We zetten de belangrijkste

worden. Deze uren gaan niet ten koste van de gewone

punten nog even op een rijtje. Allereerst vormt goede

kraamzorguren.

samenwerking tussen verloskundige en kraamverzorgende de basis voor het inhoudelijk kader van het partusprotocol.

2008

In relatie tot de partusassistentie tijdens de bevalling gaat

De signalen doen ons concluderen dat de implementatie

het om een goede samenwerking en afstemming in taken

van het partusprotocol niet geheel is verlopen zoals we

en activiteiten tussen verloskundige en kraamverzorgende. Dit heeft als doel de geboorte van het kind zo voorspoedig mogelijk te laten verlopen voor moeder en kind, dan wel dat passende maatregelen genomen kunnen worden wanneer zich complicaties voordoen. Daarnaast moet de afstemming van taken en verantwoordelijkheden van verloskundige en de kraamverzorgende helder omschreven zijn. Tot slot is de door de kraamverzorgende verleende partusassistentie een duidelijk afgebakend product. Het aantal uren verleende partusassistentie heeft geen invloed op het aantal uren kraamzorg dat beschikbaar is gedurende het kraambed. Deze uitgangspunten hebben tot een aantal concrete afspraken geleid (zie kader).

November 2007 In november 2007 hebben de zorgverzekeraars drie Marlies Buurman is manager relatiebeheer en Gerarda Homburg is stafverpleegkundige bij Yunio Kraamzorg.

© Yunio Kraamzorg

Correspondentie: [email protected]




47

December 28, 2007

PRAKTIJK hadden gehoopt. Er wordt onvoldoende gewerkt met

Afspraken rond partusassistente

het partusprotocol. Er is bijvoorbeeld nog geen formulier

• De verloskundige roept de kraamverzorgende tijdig op

beschikbaar die het (her)indiceren van het aantal uren

zodat er tijd is om het verloskundige beleid met elkaar door te spreken nog voordat de uitdrijving begint;

voor partusassistentie zou kunnen ondersteunen. Verloskundigen en kraamzorgorganisaties zijn voor zover wij weten niet met elkaar in gesprek gegaan om tot een gezamenlijke afstemming te komen van het gebruik van

• de kraamverzorgende dient uiterlijk één uur na de oproep aanwezig te zijn; • de partusassistentie eindigt twee uur na de geboorte

het inhoudelijk kader. Daar is het nu dan de tijd voor!

van de placenta en als de kraamvrouw en baby zijn

In Midden Nederland en Gelderland neemt Yunio, één

gecontroleerd en verzorgd;

van de grootste organisaties voor kraamzorg, initiatieven

• wanneer de verloskundige nog complicaties verwacht

om het gesprek met verloskundigen op gang te brengen.

na die twee uur, kan zij in de avond en nacht, zonder

Wij zijn van mening dat we samen het beleid moeten

dat dit ten koste gaat van de gewone kraamzorguren,

afstemmen zodat de kraamverzorgende eerder wordt

herindiceren voor meer uren partusassistentie;

opgeroepen en waardoor er tijd is om de taken helder af te stemmen. Samen kunnen we een formulier ont-

• overdag gaat twee uur na de geboorte van de placenta de partusassistentie over in kraamzorg.

wikkelen waarop verloskundigen een beoordeling van de meer-/minderheidsfactoren kan vastleggen. Samen

Reactie van de KNOV

kunnen we ervoor zorgen dat zowel de kwaliteit als de

Het inhoudelijk kader partusassistente is in december

kwantiteit van de uren partusassistentie omhoog gaat.

2006 ingevoerd. Het is verspreid naar alle verloskundigen

Kortom: Samen kunnen we het protocol partusassistentie

en naar de verloskundige kringen. Ook de kraamzorg-

inhoud geven!

organisaties hebben het ontvangen. De Monitor van het Landelijk Indicatie Protocol (LIP) geeft aan dat het inhoudelijk kader voor de partusassistentie bij een deel van de verloskundigen nog niet volledig bekend is. Het lijkt erop dat hier sprake is van een informatieachterstand.

Indicaties voor meer/minder uren partusassistentie:

Daarnaast bestaan nog verschillende beelden bij verloskundigen en kraamzorgorganisaties over het begrip ’op tijd‘ aanwezig zijn bij een bevalling.

Omgevingsfactoren

De KNOV onderschrijft de oproep tot een gezamenlijke

• Mantelzorg is onvoldoende toegerust

inspanning van verloskundigen en kraamzorgorganisaties

om kraamvrouw c.q. pasgeborene te

om de samenwerking rond de partusassistentie te opti-

ondersteunen;

maliseren. Wanneer verloskundige en kraamverzorgenden beiden voor de uitdrijving op het kraamadres aanwezig

• kraamverzorgende is niet bij de gehele

zijn, kan afstemming tussen de beroepsbeoefenaren

partus aanwezig. Moeder- en/of kindfactoren

plaatsvinden en kan de benodigde behandeling,

• Complicaties die thuis afgewacht kunnen

zorg en ondersteuning geboden worden, om de partus - volgens de richtlijnen van de beroepsbeoefenaren - te

worden;

begeleiden.

• Complicaties die thuis niet afgewacht

In het februarinummer van dit tijdschrift zal opnieuw

kunnen worden.

aandacht worden besteed aan het partusprotocol en de Bij de beoordeling van deze complicaties

wijzigingen die per 1 januari 2008 van kracht zullen zijn.

maakt de verloskundige gebruik van de

Zo gaat het standaard aantal uren omhoog van 46 naar

bekende professionele criteria (verwijs-

49. Overigens houdt de KNOV haar leden via de nieuws-

indicaties) in relatie tot de betreffende

brief en de website op de hoogte van de actuele ontwik-

bevalling en de situatie van de moeder cq

kelingen. Ook biedt de website www.kraamzorg.saysay.nl

het kind. Voorbeelden: vastzittende placenta,

meer informatie over partusassistentie, de Monitor en

niet vorderende ontsluiting of uitdrijving,

het bijgestelde landelijk Indicatieprotocol. ■

gecompliceerde wond, fluxus, emotionele/labiele vrouw, een snelle partus,

w.g. Franka Cadée,

foetale nood tijdens partus/expressie,

beleidsmedewerker belangenbehartiging

moeizame start baby, ondertemperatuur, het overlijden van de baby.

48




December 28, 2007

PRAKTIJK

Behoefte nazorg groot Verloskundige heeft belangrijke rol bij eerste opvang rond zwangerschapsverlies Petra Oude Lenferink

Uit inventariserend onderzoek blijkt dat er, naast de standaard nazorg die geboden wordt in het ziekenhuis, een duidelijke behoefte is naar gespecialiseerde psychosociale hulpverlening bij zwangerschapsverlies. Er is in Nederland echter maar een zeer beperkt aanbod. Voor de Fiom, gespecialiseerd in psychosociale hulpverlening in ondermeer onbedoelde zwangerschap en ongewenste kinderloosheid, de aanleiding om een hulpverleningsaanbod op zwangerschapsverlies te starten. Gryt Helfferich, als maatschappelijk werker verbonden aan Fiom-bureau Leeuwarden, begeleidt paren in hun verliesverwerking: “Fiom kan een rol spelen in het verwerken en accepteren van het verlies, maar er is ook een belangrijke taak voor verloskundige en de (huis)arts bij de eerste opvang. Ouders vertellen namelijk keer op keer hun verliesverhaal en het contact met de arts/verloskundige is daar een belangrijk onderdeel van.”

© FIOM Gryt Helfferich, als maatschappelijk werker verbonden aan Fiom-bureau Leeuwarden, begeleidt paren in hun verliesverwerking

verloskundige. Zo heeft een aantal ondervraagden geen standaard nazorg ontvangen en werden ze door de arts/verloskundige niet gewezen op de mogelijkheden in

De Fiom, een landelijke organisatie, biedt ondersteuning

verdere psychosociale begeleiding door maatschappelijk

en begeleiding op ondermeer het gebied van onbedoelde

werk of een psycholoog. Veel respondenten hebben

zwangerschap en ongewenste kinderloosheid. Vanuit dit

daarom op eigen initiatief naar zelfhulp bij het verwerken

kader meldden zich steeds meer paren die te maken

van het verlies gezocht en werden op die manier gecon-

hebben gehad met zwangerschapsverlies en die op zoek

fronteerd met het feit dat er in Nederland maar een

waren naar psychosociale hulp. Voor de Fiom een goede

beperkt aanbod van gespecialiseerde psychosociale

reden om een inventariserend onderzoek te startten naar

hulpverlening op dit gebied is.

de psychosociale hulp bij (herhaalde) miskramen, perinatale sterfte en zwangerschapsafbreking na prenatale

Ingrijpende gebeurtenissen

diagnostiek. Dit gebeurde in 2004 door Hilke Verdijk, in

Fiom-maatschappelijk werker Gryt Helfferich heeft, op

het kader van haar studie aan de faculteit gezondheids-

basis van haar eigen ervaring in het begeleiden van

wetenschappen aan de Universiteit van Maastricht .

paren met zwangerschapsverlies, een duidelijk beeld van

[1]

de gevoelens en de hulpvraag van ouders. “Of het nu Uit dit onderzoek (onder paren en hulpverleners uit

een miskraam bij acht weken zwangerschap, een zelf-

verschillende ziekenhuizen) bleek dat de respondenten

gekozen afbreking van de zwangerschap of sterfte van

ontevreden waren over de begeleiding die zij na het

het kind bij acht maanden zwangerschap is, het verlies

verlies van hun kind hebben ontvangen van de arts/

van een zwangerschap is een ingrijpende gebeurtenis in een mensenleven. Elke vrouw of man heeft behoefte aan

Petra Oude Lenferink werkt bij Stichting Ambulante Fiom

en recht op uitleg, sympathie en emotionele ondersteuning, een persoonlijke benadering, voldoende tijd, goede

Meer informatie en adressen: www.fiom.nl

begeleiding en nazorg. Deze gebeurtenis zal de relatie TvV januari 2008 • KNOV



49

December 28, 2007

PRAKTIJK tussen die twee mensen, en zeker een eventueel volgende zwangerschap, beïnvloeden. Paren kunnen te maken

“Dat laatste geldt overigens ook voor de arts/verlos-

hebben met heftige gevoelens van schuld, boosheid,

kundige zelf”, vervolgt Helfferich.

onrechtvaardigheid, jaloezie en leegte. Deze gevoelens

“Zwangerschapsverlies is ingrijpend en kan op een

kunnen weken en soms maanden aanhouden en dit gaat

gegeven moment ook emotioneel belastend voor jou

bij vlagen. Soms is een situatie of gedachte de aanleiding

zijn. Stel jezelf telkens opnieuw de vraag “Hoe is het

tot een bepaald gevoel of gedrag. Normaal gesproken

voor mij om deze ouders te begeleiden”, en als het gaat

nemen de heftige gevoelens en reacties af en maakt dit

om prenatale diagnostiek “Wat zijn mijn normen en

plaats voor gevoelens van verdriet. Soms blijft de luste-

waarden?”. Dit vraagt openheid, naar jezelf maar ook

loosheid; nergens meer zin in hebben, niet meer goed

naar je collega’s. Betrek ook hen in je emoties en maak

kunnen slapen of eten en geen interesse hebben in din-

dit bespreekbaar.”

gen en mensen uit de omgeving. Dat is een moment waarop professionele hulp ingeschakeld moet worden.”

Fiom-dienstverlening Inmiddels is de Fiom gestart met de hulpverlening op het

Rol arts/verloskundige

gebied van zwangerschapsverlies. Op elk regionaal Fiom-

De meeste mensen die te maken krijgen met zwanger-

bureau (negen in totaal) kunnen ouders begeleid worden,

schapsverlies krijgen de eerste hulp meestal in het zieken-

“Hiervoor hanteren we verschillende vormen; zowel indi-

huis aangeboden door een arts/verloskundige, verpleeg-

vidueel als in een groep. De begeleiding bestaat uit het

kundige of maatschappelijk werker. De kwaliteit van deze

de ouders helpen het verlies te verwerken, te accepteren

ondersteuning in dit eerste contact is van grote waarde

en hun leven weer op te pakken zodat ze in alle aspecten

in de verliesverwerking. Ouders vertellen namelijk keer

van hun leven weer goed kunnen functioneren. Als ik

op keer het verliesverhaal en het contact met arts of

kijk naar de huidige ontwikkelingen, de hoge gemiddelde

Elke vrouw of man heeft recht op uitleg, een persoonlijke benadering, voldoende tijd, goede begeleiding en nazorg verpleegkundige is daar een onderdeel van. Dit gegeven

leeftijd waarop een vrouw haar eerste kind krijgt en de

legt een zware last op de schouders van de arts/verlos-

mogelijkheid tot prenatale screening en diagnostiek, dan

kundige. Zijn/haar houding en opmerkingen in de eerste

verwacht ik dat onze hulpverlening voor veel paren iets

fase na het verlies zijn van grote invloed. Met een

kan betekenen. Wat betreft de 20 weken echo en het

verkeerde opmerking kan veel kapot gemaakt worden.

maken van een keuze wanneer de foetus een afwijking

Ook hier is zorgvuldigheid geboden. De Fiom geeft in

blijkt te hebben, kan de Fiom op hulpverleningsgebied ook

haar voorlichting aan artsen/verloskundigen en verpleeg-

nog een grote rol spelen door de ouders te begeleiden in

kundigen over nazorg bij zwangerschapsverlies belang-

het maken van die vaak moeilijke keuzes. Daarnaast

rijke tips over de houding en de benadering in een

biedt de Fiom artsen, verloskundigen en verpleegkundigen

situatie van zwangerschapsverlies. Gryt Helfferich: “Het is

de mogelijkheid een training te volgen over de psycho-

belangrijk om neutraal te zijn: hoe kan ik de beste onder-

sociale aspecten rond besluitvorming en verwerking na

steuning bieden aan deze ouders, op dit moment in hun

zwangerschapsverlies. Voor een goede dienstverlening op

leven. Elk individu, elk paar, elke situatie is uniek. Als

het gebied van besluitvorming en nazorg rond zwanger-

arts/verloskundige kun je zoveel mogelijk informatie en

schapsverlies timmeren we als Fiom hard aan de weg”,

advies geven, maar de ouders bepalen zelf hun keuzes

besluit Helfferich. ■

en het is belangrijk dat je deze keuzes respecteert. De ouders verwachten steun in deze situatie, toon hierin

Referentie

empathie. Ouders kunnen de gevolgen van het verlies

1. Verdijk, H. (2004). Zwangerschapsverlies. Een inventariserend onder-

niet alleen aan, daarom is het ook belangrijk aandacht te besteden aan het netwerk: familie, vrienden en eventuele

zoek naar de psychosociale hulpverlening bij (herhaalde) miskramen, zwangerschapsafbreking na prenatale diagnostiek en perinatale sterfte. Universiteit van Maastricht, faculteit Gezondheidswetenschappen.

andere kinderen in het gezin. Vul niet in maar stel vragen en neem de tijd voor de ouders.”

50




December 28, 2007

BERICHTEN

Media OBSTETRIE EN GYNAECOLOGIE Slechts beperkt bruikbaar Het leerboek Obstetrie en

Medicine en maatschappelijke

Gynaecologie[1] kent een lange tradi-

aspecten van de verloskunde. Dit

tie, waarbij iedere herziene druk

sluit aan bij de bredere professionele

aangepast is aan de nieuwste

vorming die wordt nagestreefd in

inzichten op het gebied van de

de huidige medische opleidingen.

obstetrie, voortplantingsgenees-

De ontwikkelingen op het gebied

kunde en gynaecologie. Het is bij-

van de preconceptiezorg en prena-

zonder dat wij voor het vakgebied

tale screening zijn helder beschreven

van de verloskunde nog altijd

en zijn een relevante uitbreiding op

gebruik kunnen maken van een

de voorgaande druk.

Nederlands leerboek, een boek dat aansluit bij het Nederlands verlos-

Beperkte benadering

kundig zorgsysteem. Het leerboek is

Naast waardering voor de gestruc-

geschreven voor de beroepsgroepen

tureerde opbouw van het boek en

tiezorg, prenatale screening ligt de

die dit zorgsysteem samen vorm-

de heldere wijze waarop de materie

nadruk op risico’s en risicobereke-

geven: huisartsen, gynaecologen,

beschreven is hebben wij ook kritiek.

ningen. Het ondersteunen van de

verloskundigen en hen die voor

De verloskunde wordt vanuit een

zwangere vrouw en haar partner bij

deze beroepen in opleiding zijn.

eenzijdig perspectief benaderd.

lastige keuzes in een zo belangrijke

Docenten van de drie opleidingen

Daarbij ligt de nadruk op de medisch

levensfase ontbreekt geheel. Het

hebben de voor de verloskundige

technische aspecten van het vak en

begrip counselen wordt niet uit-

zorg meest relevante hoofdstukken

op de zorg zoals deze bedreven

gewerkt en ten onrechte verward

van het leerboek bestudeerd.

wordt in de kliniek, door de twee-

met informatie geven.

Zij hebben beoordeeld of de

de- en derde lijn. Deze benadering

Ook in het hoofdstuk ‘prenatale

‘Heineman’ van 2007 voldoet aan

doet geen recht aan de verlos-

zorg’ wordt de verloskundige zorg-

de eisen die aan een leerboek voor

kundige zorgverlening zoals die in

verlening te gemakkelijk terug-

aankomende zorgverleners in en

Nederland wordt vormgegeven.

gebracht tot de medische tests en

rond de verloskunde gesteld mogen

Die beperkte benadering heeft

screeningen bij ongecompliceerde

worden. Van belang is daarbij onder

gevolgen voor de bruikbaarheid van

zwangerschappen. Een controle-

meer of het leerboek up to date is

het leerboek. Verloskundigen en

schema van 5-7 consulten zou

en of het een goed en compleet

artsen in opleiding vinden onvol-

voldoen. Echter, naast medische

beeld geeft van de hedendaagse

doende informatie om de gebruike-

controle is de prenatale zorg ook

inzichten en werkwijzen in de

lijke verloskundige zorg tijdens de

bedoeld om de zwangere naar

verloskunde. Medisch inhoudelijk is

zwangerschap, baring en kraam-

behoefte te informeren en te bege-

er in deze 6e druk veel aandacht

periode uit te kunnen oefenen.

leiden bij de voorbereiding op de

voor nieuwe ontwikkelingen. Vooral

Zo wordt er te weinig aandacht

baring en kraamperiode. Het

de toegenomen kennis over proces-

besteed aan de psychosociale bege-

opbouwen van een goede vertrou-

sen in de jonge zwangerschap krijgt

leiding en cliëntgerichte zorg.

wensrelatie met de verloskundige

uitgebreid aandacht in de hoofd-

In de hoofdstukken over preconcep-

zorgverlener is hierbij essentieel.

stukken over de normale zwangerschap. Ook op andere onderdelen

Obstetrie en gynaecologie

ontwikkelt het leerboek mee met de veranderingen in de zorg.

De voortplanting van de mens. Geheel herziene 6e druk.

Zo opent het met een onderdeel

M.J. Heineman (hoofdredactie), J.L.H. Evers,

‘Reflectie’, met hoofdstukken over

L.F.A.G. Massuger, E.A.P. Steegers

patiëntveiligheid, (transculturele)

Elsevier gezondheidszorg, Maarssen 2007, € 125,-.

communicatie, Evidence Based TvV januari 2008 • KNOV



51

December 28, 2007

BERICHTEN Dit schema is geen goede weergave

Afgezien van het gunstige effect

zouden hieraan een waardvolle

van de gebruikelijke prenatale zorg

van continue aanwezigheid van een

bijdrage kunnen leveren vanuit hun

door verloskundigen en doet ook

zorgverlener bij de baring, blijven

expertise in de normale verloskunde.

tekort aan de Nederlandse zwange-

allerlei andere eenvoudige ingrepen

We willen er dan ook voor pleiten

ren, die met deze zorg van

(gebruik van water, houdingen,

om bij een volgende herziening

gemiddeld 12 consulten tevreden

huiselijke omgeving, etc) onbespro-

verloskundigen als co-auteur te

zijn[2] Overigens gaat ook de toon-

ken in het leerboek, hoewel die

betrekken bij de diverse hoofd-

aangevende engelse richtlijn

het verloop van de baring en het

stukken. Vanuit de gedachte die

‘Antenatal care: routine care for the

omgaan met pijn van de weeën

verwoord wordt op blz. 180:

healthy pregnant woman’ uit van

gunstig kunnen beïnvloeden .

“De drie beroepsgroepen die zich in

tenminste 10-11 consulten.[3]

Tot slot was meer aandacht voor de

Nederland met de verloskundige zorg

[4;5]

thuisbevalling, een karakteristiek

bezighouden, zijn onafhankelijk,

Eenzijdige visie

kenmerk van het Nederlands

maar wel op elkaar aangewezen.

De discrepantie met de huidige

verloskundig systeem, op zijn

Dit vraagt een hechte samen-

beroepsuitoefening is ook aanwezig

plaats geweest.

werking tussen de verschillende

in het hoofdstuk ‘De Normale

De toekomstvisies aan het eind van

beroepsbeoefenaren op het vak-

Baring’. Hierin wordt uitgegaan van

ieder hoofdstuk zijn geformuleerd

gebied.” zou ook een hechte

een eenzijdige visie op het verloop

vanuit de visie van de individuele

samenwerking bij het schrijven van

van de baring, waarin geen plaats

auteurs. Regelmatig komt hierin

dit belangrijke verloskundige leer-

lijkt voor een latente fase. Er is

terug dat het unieke van de

boek mogen zijn. De opleidingen

echter ruim voldoende bewijs om

Nederlandse verloskundige zorg

tot verloskundigen zijn hier ten volle

aan te nemen dat de latente fase

verloren dreigt te gaan. De werke-

toe bereid. ■

een wezenlijk onderdeel is van een

lijkheid laat echter zien dat het

normaal verlopende ontsluiting.

percentage thuisbevallingen al zeker

Stichting Rotterdamse opleiding

Voor een goed inzicht in het ver-

25 jaar min of meer stabiel is en de

tot verloskundige,

loop van de baring kan de student

verloskundige een steeds groter

Yvonne Smit;

beter te rade gaan in de weten-

aandeel van de zorg (ook in de

Verloskunde academie

schappelijke onderbouwing voor de

tweedelijn) verricht.

Amsterdam/Groningen,

KNOV standaard Niet Vorderende

Tot slot worden er allerlei andere

Marianne Prins;

Ontsluiting , of in de recente

onderwerpen niet behandeld die in

Academie Verloskunde

engelse richtlijn ‘Intrapartum care:

een compleet verloskundig leerboek

Maastricht,

care of healthy women and their

niet zouden mogen ontbreken,

Marianne Nieuwenhuijze.

babies during childbirth’[5].

zoals de behandeling van veelvoor-

Ten onrechte wordt de progressie

komende klachten in de zwanger-

Referenties

van de baring afwijkend genoemd

schap, maar ook het omgaan met

1. Heineman e.a. (red). Obstetrie en

als de ontsluiting met minder dan

variaties op de normale schedel-

1 cm per uur vordert. Dit doet geen

liggingen zoals kruinligging, achter-

2. Wiegers TA, Janssen BM. Monitor verlos-

recht aan de grote variatie in het

hoofdsligging met het achterhoofd

kundige zorgverlening: eindrapport. Utrecht:

normale verloop van de baring, en

achter, verschillende baringshoudin-

NIVEL, 2006

is bovendien niet in lijn met de

gen, veelvoorkomende borstvoe-

bestaande evidence. In de genoemde

dingsproblemen, observatie van de

care for the healthy pregnant woman. NICE

NICE richtlijn ‘intrapartum care’

gezonde pasgeborene, icterus neo-

guideline CG6, Londen: RCOG, 2003. (te vin-

wordt overtuigend onderbouwd dat

natorum, normale gewichtsverlies

den op www.nice.org.uk )

een geduldiger beleid leidt tot minder

en -toename van de pasgeborene,

interventies zoals bijstimulatie, zonder

HBV immunisatie en vaccinatie etc.

[4]

Elsevier gezondheidszorg, Maarssen 2007

3. National Collaborating Centre for Womenís and Childrenís Health. Antenatal care: Routine

4. de Boer J e.a. KNOV standaard Niet vorderende ontsluiting, wetenschappelijke onderbouwing. Bilthoven, 2006. 5. National Collaborating Centre for Womenís

dat het aantal kunstverlossingen en

52

Gynaecologie. De voortplanting van de mens.

and Childrenís Health. Intrapartum care for

keizersneden toeneemt, en met

Conclusie

behoud van tevredenheid van de

Ondanks de vele positieve punten

ne CG55, Londen: RCOG, 2007. (te vinden op

vrouw, onder andere gebaseerd op

zijn er ook een flink aantal onder-

www.nice.org.uk )

het werk van Lavender. Zij onder-

werpen onderbelicht. De organisatie

6. Lavender T e.a. Effect of different parto-

zocht het gebruik van het WHO

en inhoud van de Nederlandse ver-

partogram, dat ook aan de KNOV

loskundige zorg kan veel completer

standaard ten grondslag ligt[6].

beschreven worden. Verloskundigen

healthy women and their babies. NICE guideli-

gram action lines on birth outcomes: a randomized controlled trial. Obstetrics and Gynecology 2006; 108(2):295-302.




December 28, 2007

BERICHTEN ZWARE DINGEN MOET JE VOORZICHTIG DUWEN Achtergronden, gevolgen en aanpak meisjesbesnijdenis

Gerda Nienhuis, Marina Hendriks, Zahra Naleie

‘Zware dingen moet je voorzichtig duwen’ is de titel van het boek van Gerda Nienhuis, Marina Hendriks en

Zware dingen moet je voorzichtig duwen

Zahra Naleie over achtergronden, gevolgen en aanpak van meisjesbesnijdenis. De drie auteurs zijn bekende namen waar het om de bestrijding van meisjesbesnijdenis gaat. De kennis die zij in de loop van vele jaren hebben opgedaan, hebben ze in dit boek gebundeld. Niet alleen de kennis, maar ook de wijze waarop de bestrijding van dit traditionele gebruik moet worden aangepakt. Het is een van de meest opvallende aspecten van het boek: de overtuiging

Achtergronden, gevolgen en aanpak meisjesbesnijdenis

dat meisjesbesnijdenis alleen kan worden uitgebannen, wanneer de mensen die dit gebruik praktiseren, ervan overtuigd zijn dat het moet stoppen. Als een rode draad groepen en gemeenschappen ‘eigenaar van het probleem’ moeten worden en de bestrijding zelf moeten aanpakken. In acht hoofdstukken geven de auteurs informatie over

PHAROS/FSAN

loopt door alle hoofdstukken heen dat de mensen,

migratie, religie, de ontwikkelingen in Afrika, op internationaal vlak en in Nederland, de rol van sleutelpersonen,

Zware dingen moet je voorzichtig duwen

het bespreekbaar maken van meisjesbesnijdenis en tot slot de gevolgen voor gezondheid en welzijn van meisjes

www.pharos.nl, ISBN 978-90-75955-60-6

en vrouwen. De bijlagen bevatten onder meer enkele

104 blz., bestelnr. 9P2007.04

documenten over juridische en religieuze aspecten. ■

€ 15,- Pharos 2007

GEBOORTEGODINNEN “Het 125-jarig bestaan van de Rotterdamse Opleiding tot Verloskundige brengt veel herinneringen met zich mee. Tijdens een grootse jubileumviering op 2 november jl. is het jubileumjaar van de SROV afgesloten. Daarbij werd het jubileumboek officieel gepresenteerd. Het in zeer passende stijl uitgevoerde jubileumboek biedt een overzicht van de belangrijkste gebeurtenissen binnen de opleiding, vanaf 1882 tot 2007. De teksten worden aangevuld met uniek beeldmateriaal. Een extra verhaallaag doet een boekje open over de verloskundige stand van zaken op wereldwijde schaal.” Aldus een samenvatting van de website van de SROV rond deze gebeurtenis. Ook ik kreeg een exemplaar van het schitterend uitgevoerde jubileumboek ‘Geboortegodinnen 1882-2007’ uitgereikt. Margriet Vonk schreef de tekst, Marie-José Blokland en Erik Sandfort stonden garant voor vormgeving, concept en productie. Heel veel foto’s en prenten, gelardeerd met oude en nieuwe tekst, smaakvol en harmonieus bijeengebracht. Wie dit boek nog niet heeft, moet het te pakken zien te krijgen voor meer dan een avond lees- en kijkplezier. Je hoeft er niet voor in Rotterdam gestudeerd te hebben om hier van te kunnen genieten. ■ Wil van Veen Voor meer informatie over het boek: 06 21277813




53

December 28, 2007

BERICHTEN

Nieuws PKU EN BORSTVOEDING

STAMCELLEN II

Volgens diëtiste Greet van Rijn kunnen kinderen met PKU

Menstruatiebloed blijkt een rijke bron van stamcellen te

gewoon aan de borst, als zij de moedermelk afgewisseld

zijn. Onderzoekers Xiaolong Meng uit Kansas en Julie

krijgen met speciale kunstvoeding. Voor haar promotie

Allicksons uit Florida (beide VS) zeggen dat de cellen alle

aan de Rijksuniversiteit van Groningen onderzocht Van

kenmerken vertonen van stamcellen: ze vermenigvuldigen

Rijn de groei en de Phe-concentraties van twee groepen

zich zonder te differentiëren, ze kunnen veranderd

baby’s. De ene groep kreeg uitsluitend kunstvoeding de

worden in allerlei lichaamscellen en laten karakteristieke

andere borstvoeding gecombineerd met kunstvoeding.

markers op hun oppervlak zien. Het bedrijf Cryo-cell - in

Voor de flesvoedingsessies werd een mengsel van gewone

Nederland ook bekend vanwege zijn queeste naar navel-

zuigelingenvoeding en Phe-arme voeding gebruikt. De

strengbloed - heeft een verzamel- en opslagtechniek

groei en gemeten Phe-concentraties bleken in beide

gepatenteerd met de naam C’Elle. Het stelt vrouwen in

groepen gelijk te zijn.

staat hun menstruatiebloed - én de hoop - te koesteren

Van Rijn beoordeelde ook de effectiviteit van thuismeting

om toekomstige ziekten ermee te lijf te gaan.

bij oudere PKU-patiënten. Deze blijkt even hoog als meting

New Scientist

in de het ziekenhuis, met het voordeel dat metingen

ZWANGERSCHAPSDISCRIMINATIE

vaker herhaald kunnen worden en patiënten minder vaak naar het ziekenhuis hoeven gaan. De onderzoekster

Zwangerschapsdiscriminatie op de werkvloer blijkt een

concludeert dat er verder nog veel te verbeteren valt aan

hardnekkig verschijnsel. Het komt vaak voor en het

de kwaliteit van leven van PKU-patiënten. Er zou meer

oordeel van de Commissie Gelijke Behandeling wordt

psychologische begeleiding gewenst zijn, omdat zich in

door werkgevers slecht opgevolgd. De CGB is daarom op

deze groep veel vaker psychische problematiek voordoet.

zoek naar handvatten voor preventieve en reactieve

Proefschrift: Van Rijn M. Dieetbehandeling van

maatregelen. Dit wil zij doen door middel van onderzoek.

Phenylketonurie: van ervaringsdeskundigheid tot weten-

Op de website van de Universiteit Utrecht staat een

schappelijke onderbouwing. Universitair Medisch

oproep aan rechtenstudenten om in dit onderwerp te

Centrum Groningen, 2007

duiken voor hun masterscriptie. Het is de bedoeling dat het onderzoek deze maand van start gaat.

STAMCELLEN I

Universiteit Utrecht

Japanse en Amerikaanse wetenschappers zijn er onafhankelijk van elkaar in geslaagd stamcellen te kweken uit

LAGE VACCINATIEGRAAD BAARMOEDER

menselijke huidcellen. Zij plantten genen in de cellen

Sinds 2006 is het vaccin Gardasil op de markt tegen het

waardoor zij de eigenschappen van stamcellen kregen.

humaan papillomavirus (HPV), sinds dit jaar ook Cervarix.

Tot nu toe konden alleen embryonale cellen omgevormd

De vaccins beschermen tegen 70% van de soorten HPV

worden tot één van de 220 typen lichaamscellen.

waardoor baarmoederhalskanker wordt veroorzaakt. Drie

Stamcellen hebben de potentie om aangetaste of

afzonderlijke vaccinaties zijn nodig in een periode van

beschadigde organen te vervangen. Met deze weten-

ongeveer zes maanden om afdoende te beschermen

schappelijke doorbraak zullen stamcellen van embryonale

tegen HPV.

afkomst niet langer nodig zijn.

In een jaar tijd hebben 4500 Nederlandse vrouwen en

Omdat het herprogrammeren van menselijke huidcellen

mannen zich hiervoor laten vaccineren. De vaccinatie-

nog niet mogelijk is zonder het DNA te vernietigen, laat

graad is daarmee 0,3%. Dat is erg weinig. Waarschijnlijk

medische toepassing nog op zich wachten. In de toekomst

speelt de financiering een rol. Voor drie vaccinaties telt

zouden ziekten als kanker, Alzheimer, Parkinson, diabetes

men 375 euro neer. De vaccinatie valt vooralsnog buiten

en andere ziekten door toepassing van stamcellen

de basisverzekering, soms vergoedt de verzekeraar via de

verholpen of verlicht kunnen worden.

aanvullende verzekering. Het ministerie van VWS heeft

Nederlands Dagblad, DAG

aan de Gezondheidsraad advies gevraagd over opname in het basispakket. Waarschijnlijk duurt het tot maart 2008 voordat het advies gereed is. Wat de zaak compliceert, is het volgens de Gezondheidsraad ‘uitstekende’ screeningsprogramma. Dit moet afgewogen worden tegen de doelmatigheid van een

54




December 28, 2007

BERICHTEN standaardvaccinatie. Duitsland, Oostenrijk, België,

Om er achter te komen hoe vaak toxoplasmose-infecties

Denemarken, Frankrijk, Italië, Luxemburg, Noorwegen,

voorkomen onder levendgeborenen, heeft het RIVM het

Spanje, Zwitserland en Groot-Brittannië hebben Gardasil

afgelopen jaar een eenmalige cross-sectionele studie

en Cervarix al in hun vaccinatieprogramma opgenomen.

uitgevoerd. Hiervoor zijn hielprikbloedmonsters uit 2006

Farmaceutisch Weekblad

van 10.000 levend geboren baby’s uit heel Nederland getest op IgM antistoffen tegen Toxoplasma gondii.

HUISARTSEN WILLEN VAN GOODWILL AF De leden van de Landelijke Huisartsenvereniging LHV

De resultaten van deze studie worden in 2008 verwacht. RIVM

hebben unaniem gestemd voor het afschaffen van de goodwill. De artsen vinden het betalen van goodwill een

STERRENMIN

drempel voor jonge huisartsen. Ze moeten veel geld

De nieuwste rage

lenen, wat zij niet in hun praktijk kunnen investeren.

in Hollywood:

Goodwill zou de verhoudingen in een groepspraktijk

een min inhuren

aantasten, omdat het voorkomt dat de ene arts wel

voor de borst-

goodwill betaalt en de andere niet. De LHV vindt

voeding van

goodwill alleen aanvaardbaar, als de huisarts naast zijn

celeb-baby’s.

gewone praktijk extra services uitvoert, zoals echo’s,

Daar hebben de

sterilisaties of als de arts een grote keuringspraktijk heeft.

sterren zelf geen

De LHV overlegt met de zorgverzekeraars hoe de good-

tijd voor.

will kan worden afgebouwd.

Bovendien heb-

De Volkskrant

ben de meesten een borstoperatie

STUDENTMIDWIFE.NET

achter de rug,

Nog heel nieuw en exclusief voor verloskundestudenten

waardoor de bor-

is de Britse website studentmidwife.net. De sectie

sten het weliswaar goed doen in strapless galajaponnen,

International Midwifery is goed voor een informatief of

maar minder op de babyvloer. Certified Household Staffing

gezellig babbeltje over de landsgrenzen. Rob Collyer, een

in Beverly Hills voorziet zijn steenrijke klanten van een min

van de medewerkers van de website, mailt dat er al veel

naar wens. Zij trekt in bij de familie, al dan niet in uniform.

internationale studenten aan het forum meedoen: ”We

Voor 1000 tot 2000 dollar per week, plus leaseauto.

value our foreign members very much and from their

Goed Gevoed

own feedback, they value the website greatly also. Having a mixture of multi-national members on the

BORSTVOEDING BESPAART KOSTEN

website allows everyone to see how things are done in

Als vrouwen meer en langer borstvoeding zouden geven,

different countries. This is of great interest to many

zou dit de gezondheidszorg aanzienlijke kosten besparen.

members and also a great benefit to them. Having multi-

Dit heeft het RIVM becijferd. Het aantal moeders dat

national members aboard the site ensures that opinions

terugkeer naar het werk als hoofdreden noemt om te

and facts are represented internationally in our midwifery

stoppen met borstvoeding steeg van twaalf procent in

discussions.” Need I say more?

2001-2003 naar 28 procent in 2007(TNO 2007). Een

Midirs

verdubbeling, ondanks wettelijke regeling van zaken als kolven op de werkplek. Als de nieuwe doelstellingen voor

TOXOPLASMOSE

borstvoeding van de overheid gehaald worden, zou dat

Per jaar sterven in Nederland 1 tot 3 foetussen (>12

de maatschappij jaarlijks tien miljoen euro besparen in de

weken) aan congenitale toxoplasmose (CT). Dit maakt het

kosten voor de gezondheidszorg. Daarnaast levert het niet

RIVM op uit de PALGA registratie, een landelijke data-

te becijferen gezondheidswinst op voor moeder en kind.

bank, waarin alle pathologie-uitslagen zijn opgeborgen.

Volgens de nieuwe doelstellingen is het streven dat 85%

Ongeveer 50% van alle doodgeboren kinderen wordt in

van de moeders met borstvoeding begint en dat na zes

deze databank geregistreerd. Het werkelijke aantal gevallen

maanden nog steeds een kwart borstvoeding geeft.

van jaarlijkse CT is dus waarschijnlijk minimaal twee keer

Voeding Nu

zo hoog. Uit eerdere Nederlandse metingen blijkt dat ongeveer 40% (1995-1996) tot 45% (1987-1989) van

Brigitte Tebbe

de vrouwen in de leeftijd van 15-49 jaar seronegatief is voor toxoplasmose. Het is niet onderzocht of voorlichting aan deze groep effectief is in het voorkomen van CT.

Meer nieuws op www.knov.nl TvV januari 2008 • KNOV

_00EWU_200548 - TvV januari 55.pdf - pag.1


55

December 28, 2007

BERICHTEN

Congres en Cursus Uitgebreide informatie over de in dit overzicht opgenomen cursussen, congressen en symposia vindt u op de website van de KNOV: www.knov.nl of op de in de tekst aangegeven websites. CURSUS STAGEWERKBEGELEIDING

INTRACUTAAN HECHTEN

10 en 24 januari, 7 en 21 februari 2008 Terugkomdag: 12 juni 2007 Meer informatie: www.VA-R.nl. Vijf dagen van 09.00 – 16.30 uur in Rotterdam. Lunch en opleidingsmateriaal zijn gratis. Reiskosten worden vergoed.

5 februari 2008 U ontwikkelt kennis en vaardigheid in het hanteren van de nieuwste materialen en technieken. Meer informatie: Verloskunde Academie Amsterdam ; E: [email protected]; T: 020-5124700; tijd: 13.00-17.00 uur; locatie Verloskunde Academie Groningen; kosten: € 179,-

PRENATALE SCREENING 17 januari en 1 februari 2008 Meer informatie: www.VA-R.nl. Twee dagen van 08.15 – 17.30 uur in Rotterdam. Kosten: € 400,-. Dit is inclusief reader, koffie/thee en lunch. Bij gelijktijdige inschrijving voor de cursus Prenatale Screening en Preconceptiezorg zijn de totale kosten € 750,-. SIGNALERING VAN HUISELIJK GEWELD 17 januari 2008 in Campanile Hotel in Delft, 12 februari 2008 in Novotel in Schiedam, 6 maart 2008 in Campanile Hotel in Delft Multidisciplinaire nascholing voor verloskundigen, huisartsen, fysio- en oefentherapeuten, eerstelijns psychologen, logopedisten en bedrijfsartsen en is bestemd voor zorgverleners werkzaam in de gemeenten Delft, Westland, Midden Delfland, Pijnacker-Nootdorp, Schiedam, Vlaardingen, Maassluis en Hoek van Holland. De scholing is voor verloskundigen voor 3 uur geaccrediteerd (A 06-041). www.stichtingelo.nl; alle dagen van 14.30-18.00 uur. WORKSHOP VERLIESKUNDE 1 februari 2008 Omgaan met rouw, verlies, emotionele gebeurtenissen voor de verloskundige. De workshop is geaccrediteerd door de KNOV voor 3 uur per dagdeel onder nummer: A 07-001. Meer informatie: www.xpertizó.nl; locatie: Groningen, twee dagdelen van 10.00-13.00 uur en van 14.00-17.00 uur; kosten € 150,- inclusief lunch en hand-out. WORKSHOP 'DE VERLOSKUNDIGE ALS PRAKTIJKMANAGER'

KENNISKRING: DIABETES GRAVIDARUM, POSITIEVE DISCONGRUENTIE 5 februari 2008 Het ontwikkelen, verbreden en verdiepen van uw beroepskennis is het doel van de kenniskringen, met elke keer een interessant onderwerp. Op basis van recente wetenschappelijke literatuur wordt in de Journalclub een onderwerp uitgediept. Daarna wordt de casuïstiek passende bij het onderwerp van de Journalclub behandeld. De kenniskring is uitermate geschikt als vakinhoudelijke nascholing voor verloskundigen. Meer informatie: Verloskunde Academie Amsterdam ; E: [email protected]; T: 020-5124700; tijd: 09.30-14.30 uur; locatie Verloskunde Academie Amsterdam; kosten: € 135,- per bijeenkomst ‘ZWANGERSCHAP EN KRAAMBEDPERIODE’ 6 februari 2008 Het programma van deze regionale bij- en nascholing ‘Zwangerschap en kraambedperiode’ biedt huisarts en verloskundige uiterst relevante onderwerpen. De ontwikkeling in de verloskunde en prenatale diagnostiek gaan snel en de protocollering wordt frequent bijgesteld. Het is zaak dat de verloskundige en de huisarts hiervan goed op de hoogte blijven. Tijdens de cursus worden onder andere de onderwerpen preconceptionele counseling, prenatale diagnostiek en het kraambed besproken. Accreditatie is aangevraagd Meer informatie: www.scem.nl; Stichting Postuniversitair Onderwijs, T: 0345 57 6642, [email protected]; Groningen van 16.00 - 20.45 uur; kosten: € 50,PRECONCEPTIEZORG

2 en 7 februari 2008 Driedaagse strategiesessie voor verloskundigen uit één praktijk die meer uit hun eigen praktijk willen halen, met als resultaat een strategisch praktijkplan en een monitor met een actielijst. Tijdens deze driedaagse strategiesessie ben je in de gelegenheid om samen met je collega’s, even weg uit de dagelijkse hectiek, de praktijkplannen voor de komende jaren te bepalen. Omdat dit een individuele workshop per praktijk is, zijn in overleg andere data en tijdstippen ook mogelijk. Geaccrediteerd voor 16 uur, als ‘vrije keuze activiteiten’: 19 uur.

56

Meer informatie: I: www.resultaatinjectie.nl; E: [email protected]; T: 038 4222 368; kosten € 5.950,- inclusief btw, overnachting en catering voor alle deelnemers; locatie: intake in de eigen praktijk, strategiesessie in de Belgische Ardennen of Dalfsen; duur: drie volle dagen, aanvang 19.00 uur, afsluiting 16.00 uur.

8 en 22 februari 2008 Meer informatie: www.VA-R.nl. Twee dagen van 09.45 – 17.00 uur in Rotterdam. Kosten: € 400,-. Dit is inclusief reader, koffie/thee en lunch. Bij gelijktijdige inschrijving voor de cursus Prenatale Screening en Preconceptiezorg zijn de totale kosten € 750,-.




December 28, 2007

BERICHTEN PRECONCEPTIEZORG

‘ZWANGERSCHAP EN KRAAMBEDPERIODE’

12 februari 2008 U ontwikkelt de kennis en vaardigheden die nodig zijn voor het aanbieden van een preconceptioneel consult. Meer informatie: Verloskunde Academie Amsterdam ; E: [email protected]; T: 020-5124700; tijd: 09.30 – 16.30 uur; locatie Verloskunde Academie Groningen; kosten: € 400,In combinatie met de scholing Prenatale Screening ontvangt u een reductie van € 50,-. Samen kosten de scholingen dan € 750,-. REANIMATIE VAN DE PASGEBORENE IN DE THUISSITUATIE 12 februari 2008 U leert de reanimatie van de pasgeborene beheersen volgens de nieuwe standaard, zodat u de standaard in acute situaties adequaat kunt toepassen. Meer informatie: Verloskunde Academie Amsterdam ; E: [email protected]; T: 020-5124700; tijd: 13.00 – 17.00 uur; locatie Verloskunde Academie Amsterdam Amsterdam; kosten: € 179,-

13 februari 2008 Het programma van deze regionale bij- en nascholing ‘Zwangerschap en kraambedperiode’ biedt huisarts en verloskundige uiterst relevante onderwerpen. De ontwikkeling in de verloskunde en prenatale diagnostiek gaan snel en de protocollering wordt frequent bijgesteld. Het is zaak dat de verloskundige en de huisarts hiervan goed op de hoogte blijven. Tijdens de cursus worden o.a. de onderwerpen preconceptionele counseling, prenatale diagnostiek en het kraambed besproken. Accreditatie is aangevraagd. Meer informatie: www.scem.nl; Stichting Postuniversitair Onderwijs, T: 0345 57 6642, [email protected]; Maastricht van 16.00 - 20.45 uur; kosten: € 50,VAARDIGHEIDSTRAINING HECHTEN 13 februari 2008 Meer informatie: www.VA-R.nl. Twee dagen van 09.30 – 15.30 uur in Rotterdam. Kosten: € 180,-. Stagebegeleiders en alumni betalen € 165,-. Bij de prijs zijn een reader, koffie/thee en lunch inbegrepen.

STRUCTURELE ECHOGRAFIE EN NEKPLOOIMETING 12 februari 2008 Sinds 1 januari 2006 heeft iedere zwangere recht op een screeningsecho rond de 20e week van de zwangerschap. Dit betekent dat de vraag naar goed opgeleide echografisten toeneemt. HanceConnect biedt daarom de cursus Structurele Echografie en Nekplooimeting aan, waarin u de competenties verwerft om deze echo vakkundig uit te kunnen voeren. De cursus bestaat uit twee modules. Iedere module bestaat uit zes cursusdagen, verspreid over twaalf weken. Geaccrediteerd voor 16 uur onder nummer D 07-063. Meer info: Wilma de Vries, per mail bereikbaar via [email protected] of 06-13180157 www.hanze.nl; Locatie: Hanzehogeschool Groningen; Kosten: € 1.800,HOE LEES IK MIJN BALANS / V&W REKENING 12 februari 2008 Doel van de cursus is het kunnen lezen van de eigen financiële stukken en daardoor zinvol kunnen communiceren met de accountant. Deze cursus is geaccrediteerd door de KNOV onder code A07-045 met 3,5 uur. Meer informatie: www.mbv-nijkerk.nl of T: 033 4565147; in Nijkerk van 13.30 - 18.00 uur MODULE 2, 'COMMUNICATIE EN BEGELEIDING 12 februari 2008 e.v. Omgang zowel met de zwangere als haar omgeIn het kader van herregistratie volgens de wet BIG is er vanuit een regionaal overleg van verloskundigen een vraag gekomen tot het ontwikkelen van een bij- en nascholing. Deze scholing voldoet aan de eisen die door de KNOV voor accreditatie van de scholing gesteld zijn. Per module kunnen 12 accreditatiepunten worden behaald. Geaccrediteerd met 12 uur (per 2 dagen) onder nummer A 08-00. Les 1: 12 en 28 februari 2008 Les 2: 29 mei en 5 juni 2008 Les 3: 18 en 23 september 2008 Les 4: 18 en 25 november 2008 Meer informatie: I: www.catharina-ziekenhuis.nl; T: 040-2396543; locatie: Centrum voor Kennis en Vaardigheden, Catharina Ziekenhuis, Eindhoven; kosten: € 380,-

VAARDIGHEID HECHTEN VAN EEN EPISIOTOMIE OF RUPTUUR 14 februari 2008 Deze training richt zich op alle verloskundigen die graag meer kennis en inzicht willen hebben in het hechten van een episiotomie of ruptuur. Het hechten van de vaginawand, de bulbo cavernosus, de onderliggende spierlaag, de huid, een spuiter en de labiaruptuur komen tijdens deze training aan bod. Meer informatie: www.av-m.nl; locatie: Kenniscentrum Maastricht; kosten € 310,- | € 295,(voor alumni van de AVM en stagebegeleiders AVM). PRENATALE SCREENING 14 februari 2008 De verloskundige heeft als taak alle zwangeren te informeren over de mogelijkheid tot prenatale screening op het syndroom van Down en op neurale buisdefecten. Met de tweedaagse cursus Prenatale screening bieden wij u de mogelijkheid u verder te bekwamen in kennis en vaardigheden om zwangeren goed te kunnen voorlichten en te counselen. Geaccrediteerd door de KNOV voor 12 uur. Meer informatie: www.av-m.nl; kosten € 400,- voor 2 dagen, incl. lunch. Bij gelijktijdige inschrijving voor de cursus Prenatale screening en Preconceptiezorg zijn de totale kosten € 750,-. EVIDENCE BASED PRACTICE 15 februari, 7 en 28 maart, 11 april 2008 U bent als verloskundige in staat wetenschappelijke informatie te gebruiken en uw verloskundig handelen hierop te baseren, in combinatie met best practice en cliëntpreferenties. Meer informatie: Verloskunde Academie Amsterdam; E: [email protected]; T: 020-5124700; tijd: 09.30-16.30 uur; locatie: Verloskunde Academie Amsterdam; kosten: € 500,-. STAGEWERKBEGELEIDING 18 februari, 3, 17 en 31 maart 2008 De scholing is gericht op het verwerven van competenties om in de beroepspraktijk verloskundigen-in-opleiding te begeleiden. Meer informatie: Verloskunde Academie Amsterdam; E: [email protected]; T: 020-5124700; tijd: 10.00-17.00 uur; locatie Verloskunde Academie Amsterdam; kosten: geen TvV januari 2008 • KNOV



57

December 28, 2007

BERICHTEN INTRACUTAAN HECHTEN

ONDERNEMEN IN DE VERLOSKUNDE

19 februari 2008 U ontwikkelt kennis en vaardigheid in het hanteren van de nieuwste materialen en technieken. Meer informatie: Verloskunde Academie Amsterdam; E: [email protected]; T: 020-5124700;tijd: 13.00-17.00 uur; locatie Verloskunde Academie Amsterdam; kosten: € 179,TRIAGE; PRENATALE DIAGNOSTIEK EN BLOEDVERLIES 19 februari 2008 U ontwikkelt kennis van prenatale screening/diagnostiek en bloedverlies, het stellen van de juiste vragen en informatieoverdracht aan de verloskundige. Meer informatie: Verloskunde Academie Amsterdam ; E: [email protected]; T: 020-5124700; tijd: 13.00 – 17.00 uur; locatie Verloskunde Academie Groningen; kosten: € 135,BEROEPSVERDIEPING: ‘HAPTONOMIE IN DE VERLOSKUNDE’ 19 februari 2008 Een 7-daagse cursus, die eens per twee weken voor verloskundigen en obstetrici gegeven wordt. Het doel is deskundigheidsbevordering ten aanzien van de voor ons vak zo essentiële vaardigheden als waarnemen, voelen en je present stellen. Hiermee wordt de zwangere c.q. barende op een rechtstreekse en zeer vertrouwenwekkende wijze aangesproken op haar eigen kracht en kunnen. De evaluaties geven veelvuldig aan dat er attitude veranderingen ontstaan zowel in de praktijk, als in het privé leven van de cursisten. Er wordt een hele duidelijke link gelegd met de praktijk. Meer informatie: www.opti-mum.nl; E: [email protected]; T: 0525-653109 PRECONCEPTIEZORG 19 en 25 februari 2008 De gezondheidsraad heeft een positief advies uitgebracht t.a.v. preconceptiezorg. Met de cursus Preconceptiezorg willen wij verloskundigen de mogelijkheid bieden zich te verdiepen en te bekwamen in de kennis en vaardigheden om deze zorg aan te bieden. Geaccrediteerd door de KNOV voor 12 uur. Meer informatie: www.av-m.nl; kosten € 400,- voor 2 dagen inclusief lunch. Bij gelijktijdige inschrijving voor de cursus Prenatale screening en Peconceptiezorg zijn de totale kosten € 750,-. WORKSHOP 'DE VERLOSKUNDIGE ALS PRAKTIJKMANAGER' 20 februari 2008 Driedaagse strategiesessie voor verloskundigen uit één praktijk die meer uit hun eigen praktijk willen halen, met als resultaat een strategisch praktijkplan en een monitor met een actielijst. Tijdens deze driedaagse strategiesessie ben je in de gelegenheid om samen met je collega’s, even weg uit de dagelijkse hectiek, de praktijkplannen voor de komende jaren te bepalen. Omdat dit een individuele workshop per praktijk is, zijn in overleg andere data en tijdstippen ook mogelijk. Geaccrediteerd voor 16 uur, als ‘vrije keuze activiteiten’: 19 uur. Meer informatie: I: www.resultaatinjectie.nl; E: [email protected]; T: 038 4222 368; kosten € 5.950,- inclusief btw, overnachting en catering voor alle deelnemers; locatie: intake in de eigen praktijk, strategiesessie in de Belgische Ardennen of Dalfsen; duur: drie volle dagen, aanvang 19.00 uur, afsluiting 16.00 uur.

58

22 februari 2008 Arbeidsoverschot, een dalend geboortecijfer en vrije tarieven in het verschiet: marktwerking is in de verloskunde een realiteit. Verloskundigen met een eigen praktijk gaan de uitdaging aan en zullen ondernemen om in een concurrentieveld hun praktijk rendabel te kunnen blijven voeren. Ondernemen kun je leren. De cursus is zo opgebouwd dat na een kort theoretisch deel, steeds de vertaalslag gemaakt wordt naar de eigen verloskundige praktijk. Concurrentie, marketing, ontwikkeling van langetermijnstrategie en professionele bedrijfsvoering op financieel en personeel gebied komen aan de orde. Deze cursus is door STBN in samenwerking met Jin Advies en Training ontwikkeld. Doel U ontwikkelt de kennis die nodig is voor succesvol ondernemen. U heeft aan het einde van de dag kennis en instrumenten aangereikt gekregen om van uw praktijk een succesvolle onderneming te kunnen maken. Accreditatie is door de KNOV toegekend voor 6 uur onder code A 06-121 Meer informatie: www.stbn.nl of http://expertisecentrum.verloskunde-academie.nl/ Ondernemen-in-de-verloskunde.aspx; cursusplaats: Zwolle; T. 030 2823150; kosten € 245,-. KENNISKRING: ACUTE BUIK 22 februari 2008 Het ontwikkelen, verbreden en verdiepen van uw beroepskennis is het doel van de kenniskringen, met elke keer een interessant onderwerp. Meer informatie: Verloskunde Academie Amsterdam ; E: [email protected]; T: 020-5124700; tijd: 09.30-14.30 uur; locatie Verloskunde Academie Amsterdam; kosten: € 135,- per bijeenkomst BASISCURSUS ECHOSCOPIE IN DE EERSTELIJNS VERLOSKUNDIGE Maart 2008 De cursus, waarvoor nog geen exacte datum bekend, geeft u de kans uzelf te bekwamen in de basisprincipes van echoscopie, in het maken van termijnecho’s, in het herkennen van toevalsbevindingen die zich daarbij voor kunnen doen, (bv. mola, extrauteriene graviditeit) en in het weten hoe met deze bevindingen om te gaan. Voor deze cursus zal accreditatie bij de KNOV aangevraagd worden. Meer informatie: www.av-m.nl; locatie Kenniscentrum Maastricht; kosten: € 2000,- en € 1900,- voor alumni AVM en stagebegeleider AVM SYMPOSIUM 95 JAAR AVM-VROEDVROUWENSCHOOL SINDS 1913 Vrijdag 27 juni 2008 De Academie Verloskunde Maastricht bestaat in 2008 95 jaar, dit jubileum wordt gevierd met een symposium en een kleine tentoonstelling. Diverse prominente gastsprekers worden uitgenodigd en de dag wordt afgesloten met een feestelijke receptie in het hartje van Maastricht. Meer informatie:www.av-m.nl




December 28, 2007

BERICHTEN

Personalia GEBOREN Lente, dochter van Tabitha en Axel Kabboord-Bakker, Bleekstraat 70c, 3134 EB Vlaardigen Joost, zoon van Marjolijn en Robert van Kasteel, Simonshoeve 5, 2941 EN Lekkerkerk Sven, zoon van Kirsten Sörensen en Patrick Kappetein, Heimerstein 82, 3328 MH Dordrecht Anna, dochter van Menke en Hadrian Wijnmaalen, Goudsesingel 48c, 3011 KC Rotterdam Jonathan, zoon van Kristel en Marcel van der Maal-Zeeman, Schubertlaan 27, 7333 CS Apeldoorn

SECTOR NOORDOOST NEDERLAND Nieuwe leden (m.i.v. 01-01-2008) Mevrouw T. Buscher, Boekweitstraat 61, 3882 GP Putten - Asp Mevrouw E. van den Essenburg, Molenweg 132a, 8012 WR Zwolle - VID-zhs Mevrouw M.T. Hidding, Voorende 2b, 7213 XZ Gorssel – VID-zhs Mevrouw W.H. den Otter-Uringa, Sichtermanmarke 92, 8016 MZ Zwolle – VID-zhs Mevrouw E. Mane, Donderslaan 99, 9728 KT Groningen - Asp Beëindiging lidmaatschap (per 01-01-2008) Mevrouw C. Buiten-Froom, Beukenhorstweg 5-3, 7101 DJ Winterswijk – VV-m Mevrouw H.B.M. Dorland-Ruegg, Plantanenstraat 24-1, 3785 LE Zwartebroek – VID-zhs

SECTOR NOORDWEST NEDERLAND Nieuw lid (m.i.v. 01-10-2007) Mevrouw S. Six, Singel 78, 1015 AC Amsterdam - Asp Nieuwe leden (m.i.v. 01-01-2008) Mevrouw M. van Dort, Kuifeendhof 20, 2623 NS Delft - BL Mevrouw A. Gottenbos, Admiralengracht 197-I, 1057 EV Amsterdam – Asp Mevrouw D. van der Heijden, Achter de Kerken 17, 1391 LB Abcoude – Asp Mevrouw J. van Heiningen, Pruimengaarde 11, 2723 AM Zoetermeer – Asp Mevrouw L. Hek, Irissenstraat 10, 1764 HT Breezand – BL Mevrouw G. Pennings, Filips van Almondestraat 11 I, 1057 ZR Amsterdam – Asp Mevrouw Y. de Waard, Lisdoddekreek 32, 2353 JR Leiderdorp – Asp Mevrouw A. van Wijck, Hofdijklaan 73, 2374 BS Oud Ade – Asp Beëindiging lidmaatschap (per 01-01-2008) Mevrouw I. Hoolsema, Schelf 9, 1771 PE Wieringerwerf – WN Mevrouw M. Kersch, Oosterzijde 4, 2543 VW Den Haag – Asp Mevrouw L. Worsoe, Antonie Duyckstraat 113, 2582 TG Den Haag – WN

SECTOR ZUID NEDERLAND Nieuwe leden (m.i.v. 01-01-2008) Mevrouw L. Berger, Oude Kerkstraat 5, 6227 SP Maastricht – Asp Mevrouw M. Bijl, Kandelaarweg 102, 3047 EW Rotterdam – Asp Mevrouw B. Cusack, Dilleveld 4, 5467 KK Veghel – Asp Mevrouw M. Gerits, Aldenhofstraat 21, 6191 GR Neerbeek – Asp

Mevrouw H. Hardus, Pompstraat 39b, 3082 RR Rotterdam – Asp Mevrouw E. Harleman, Groenezoom 250, 3075 GL Rotterdam – Asp Mevrouw E. Hemminga, Tenatenseweg 15a, 4481 PA Kloetinge – Asp Mevrouw S. van Herk, Den Brem 56, 5052 RE Goirle – Asp Mevrouw S. Leenders, Stadhouderslaan 4, 3116 HN Schiedam – Asp Mevrouw A.N. Oduber, Benthuizerstraat 4a, 3036 CG Rotterdam – Asp Mevrouw E. van der Stap, Zocherstraat 275, 3067 ZX Rotterdam – Asp Mevrouw M. van Uffelen, Zetter 15, 3155 NJ Maasland – Asp Beëindiging lidmaatschap (per 01-01-2008) Mevrouw M. Commu, Jan Aartestraat 60c, 5017 ED Tilburg – VID-zhs Mevrouw N. van de Molengraft, Chamonixlaan 6, 5627 LX Eindhoven - WN Mevrouw L. Otte-Boonstoppel, Zandweg 43, 4416 NC Kruiningen – BL Mevrouw A. Verleye, Opfergeltstraat 3c, 6363 BW Wijnandsrade – VV-m Art. 1 Leden, die bezwaar hebben tegen de toelating van een kandidaat (aspirant-)lid, moeten hun bezwaar met redenen omkleed schriftelijk binnen één maand na het verschijnen van het officiële verenigingsorgaan bij het Bestuur kenbaar maken. Afkortingen VID verloskundige in dienstverband VID-ep verloskundige in dienstverband in eigen praktijk VID-g verloskundige in dienstverband in gezondheidscentrum VID-zhs verloskundige in dienstverband in ziekenhuis VV vrijgevestigde verloskundige VV-m vrijgevestigde verloskundige in maatschap WN waarneemster Asp Aspirant lid BL buitengewoon lid BTL buitenlands lid SL senior lid EL erelid

GESLAAGD Verloskunde Academie Maastricht

Verloskunde Academie Groningen

Karin Apol Annemieke Bouman-Wegen Roos Dekkers Wendy van Dijck Christa Goedendorp Kette Snelders Wendela Strengers Gea Teunissen Nieke Widdershoven

Petra van Veen

Stichting Rotterdamse Opleiding tot Verloskundige Alma Bisschop Nelleke Sinke




59

December 28, 2007



December 28, 2007

Verloskundigen. Tijdschrift voor. januari e jaargang. Uitgave van de Koninklijke Nederlandse Organisatie van Verloskundigen

Recommend Documents