in gesprek jaar werk- en informatieblad van de protestantse vrouwen organisatie

in gesprek 9 2 1 0 2 7 193 jaar 75

70e jaargang, november - december 2012

werk- en informatieblad van de protestantse vrouwen organisatie

SCHIJNWERPERS: HABAKUK BOLIVIA KERSTLiturgie: SCHIJNWERPERS OP DE PROFETIE

Colofon

In dit nummer

In Gesprek

Bij het samenstellen van deze In Gesprek, komt het besef van ‘aan alles komt een einde’ om de hoek kijken: alweer het laatste nummer van 2012? Bijna niet te geloven! Tegelijkertijd is er ook dat verwachtingsvolle: we gaan de donkere najaarsdagen in, maar net voor het einde van het jaar zien we de dagen weer langer worden. De ‘schijnwerpers’ worden gericht op Advent en Kerst: vanuit de duisternis mogen we weer op weg gaan naar het Licht. Wat betreft ons jaarthema Schijnwerpers, laten we snel beginnen!

werk- en informatieblad van de Protestantse Vrouwen Organisatie Bezoekadres Bureau PVO: Kon. Wilhelminalaan 21, Amersfoort Postadres PVO: Postbus 1496, 3800 BL Amersfoort Telefoon 033 - 465 22 64 (ma., di. en do. 09.00-14.30 uur) e-mail: [email protected], Internet: www.pvo-nederland.nl Gironummer PVO: 515473 Gironummer Kruis en Munt: 3336259, t.n.v. PVO Amersfoort.

Dagelijks Bestuur PVO: Voorzitter: Tiny van de Biezen-Kamphorst Albert van Meerveldstraat 5, 3785 LP Zwartebroek. Tel. 0342-462095 Secretaris: Gré Popping-Hoekzema Veerstraat 45, 8181 VV Heerde. Tel. 0578-697069 Penningmeester: Tjits Rinsma-Kuperus Marktweg 81/13, 8444 AC Heerenveen. Tel. 0513-632284

Redactie In Gesprek: Tiny van de Biezen-Kamphorst, eindredactie Jopie van de Kleut-Waanders Heleen Koekoek-Dethmers Titia Lindeboom-Bruning Jubileumrubriek en Kringberichten: Jopie van de Kleut, Rondweg 25, 3785 LB Zwartebroek e-mail: [email protected] Overlijdensberichten: bureau PVO, zie boven Overige kopij: 6 weken voor verschijnen van het blad bij de eindredactie: Tiny van de Biezen, Albert van Meerveldstraat 5, 3785 LP Zwartebroek Tel. 0342-462095. e-mail: [email protected]

Lidmaatschap van de PVO: € 16 per jaar. Daarbij is het abonnement op dit blad inbegrepen. Opzeggen alleen schriftelijk voor eind december bij het bureau van de PVO. Gesproken cd: In Gesprek verschijnt ook op cd als een uitgave van de CBB, Christelijke Bibliotheek voor Blinden en Slechtzienden te Ermelo, tel. 0341-565 499

- In de bijbelstudie vragen we ditmaal uw aandacht voor Habakuk. Ds. Jacques Helder uit Nijkerkerveen belicht dit kleine, maar mooie bijbelboek uit het Oude Testament. Heeft Habakuk ons ook vandaag de dag nog iets te melden? - In ‘Christenvrouwen in de schijnwerpers’ laat ds. Paulien Matze ons in het tweede hoofdartikel kennismaken met vrouwen uit Bolivia. Al wonen zij ver bij ons vandaan, toch worden ons weer heel herkenbare verhalen verteld. - De Kerstliturgie kreeg als titel mee: Schijnwerper op de profetie. De samenstellers, Corry de Jongh, Djoke Travaille en nieuwkomer Nelie Rijkers, hebben daarvoor als uitgangspunt het eerste deel van de ‘Messiah’ van Händel genomen. Martin Kwak verzorgde de illustraties bij deze mooie liturgie. We wensen u allen een goede viering! - Op pagina 14 voor de laatste keer een terugblik op ’75 jaar PVO’. Het was heel leuk om elke keer herinneringen en foto’s van leden door te geven. We hopen dat u met plezier de bijdragen gelezen hebt. - Op pagina 17 vindt u de oplossing van de Zomerpuzzel en op pagina 15 de nieuwe Kerstpuzzel. Ditmaal aan u om de juiste namen te vinden, veel plezier! In deze donkere maanden wensen wij u veel leesplezier met dit nummer van In Gesprek en goede en gezellige bijeenkomsten op uw groep. Namens het kader, zowel landelijk als regionaal, wens ik u een gezegende Kerst en een gezellige jaarwisseling!

Druk: Mailfors Amersfoort

Tiny van de Biezen

ISSN: 0921-447

Hoofdartikelen: november - december 2012 Doelstelling De Protestantse Vrouwen Organisatie heeft als doel: - lokale gespreksgroepen en de leden daarvan te stimuleren, te adviseren en toe te rusten. - Krachten te bundelen en stem te geven. - Dit alles om landelijk en plaatselijk te komen tot ontmoeting en gesprek, bezinning op Bijbel en persoonlijk geloof, en een bewuste inzet voor een rechtvaardige en veelkleurige samenleving. 2

Habakuk bijbelstudie over het bijbelboek Habakuk door ds. Jacques Helder te Nijkerkerveen .............................................. 4 Christenvrouwen in de Schijnwerpers: Bolivia door ds. Paulien Matze te Meppel .......................................................... 8 Kerstliturgie: Schijnwerpers op de profetie ........................ 10

Meditatie Habakuk Habakuk heb ik altijd een opvallende naam gevonden. Wat de naam betekent is niet duidelijk. Mogelijke betekenissen zijn ‘de zeer geliefde’, ‘omarmer of omhelzer’, ‘slingerplant’. Eerlijk gezegd heb ik mij nooit eerder in ‘Habakuk’ verdiept. Maar nu we met het thema ‘Schijnwerpers’ bezig zijn, willen we ook dit kleine bijbelboek even in het zonnetje zetten. Habakuk leefde waarschijnlijk in de tijd van koning Jojakim, die regeerde van 608 tot 597 voor Christus. Hij zou dan ook een tijdgenoot van de profeten Jeremia en Zefanja zijn. Zijn boek bestaat uit een aantal delen: een klacht over het onrecht in het land en een antwoord van de Heer, een gebed en klacht over Gods onbegrepen weg en dan het wachten op antwoord van de Heer, een oordeel over de Chaldeeën en tenslotte een lied van Habakuk. Habakuk begrijpt niet waarom God niet ingrijpt in Juda vanwege alle onrecht en geweld, mede door de komst van de Chaldeeën. De profeet wordt gekweld door de vraag hoe het komt dat onschuldige mensen zoveel kwaad kan treffen. Het antwoord dat Habakuk krijgt is verbijsterend: het zal alleen maar erger worden! Er wordt aangekondigd dat over Juda een oordeel zal worden voltrokken door de Chaldeeën. Dit is voor Habakuk moeilijk te verteren en hij richt zich tot God en vraagt zich vertwijfeld af: Waarom verdraagt U deze trouwelozen, zwijgt U, nu de wetteloze verslindt wie rechtvaardiger is dan hij? Toch wacht Habakuk ootmoedig op antwoord; niet afwachtend, maar vertrouwend. En het antwoord komt: de Heer zal komen en zich wreken op de Chaldeeën. Niet minder dan vijf keer wordt daarna het wee uitgesproken: - over hebzucht en machtswellust, - over zelfverrijking door woekerwinsten, - over het aan de macht komen door wrede praktijken, onrecht en bloedvergieten, - over de zedeloosheid van de goddelozen: alcohol en seksueel misbruik zijn vaak nauw aan elkaar verbonden doordat drank remmingen laat verdwijnen, - over dwaasheid en armoede van afgodendienst. Al met al een profetie waarin onderwerpen aan de orde komen, die nog steeds actueel zijn: hebzucht, machtswellust, onrecht, misbruik. Ook de vraag waarom sommige mensen heden ten dage nog steeds door zoveel onheil, zoveel kwaad getroffen worden, komt aan de orde. Maar gelukkig sluit Habakuk af met een lied, dat begint met een gebed om ontferming en waarin het daarna gaat over de majesteit en de glorie van God; ook de toorn van God wordt genoemd en als afsluiting gaat het over de vreugde die Habakuk toch beleeft. Een gedeelte uit Habakuk (hoofdstuk 3: 16-19) is door ds. André F. Troost* verwoord in een lied: Als rechter zult Gij reddend komen, uw oordeel gaat door merg en been; met schrik heb ik uw naam vernomen: Gij blaast het kaf rondom ons heen toch wacht ik, hoe de vijand woedt, vertrouwend af, wat Gij ook doet.

Al zou de vijgeboom niet bloeien, de akker zonder vruchten zijn, al zou er geen olijf meer groeien, al bleef de wijnstok zonder wijn, al had ik niets meer, al met al geen schaap, geen rund meer in de stal -

ik zal nochtans weer vreugde vinden en juichen in de Heer mijn God! Mijn voeten zijn als die der hinden: Hij leidt mij op een hoge rots een loflied overstemt de klacht, de Heer der heren is mijn kracht!

* Uit: Zingende Gezegend, Boekencentrum Uitgevers, Zoetermeer

Djoke Travaille, werkgroep Toerusting 3

Dr. Jacques Helder

Wachtend op de dag van het (on)heil Bijbelstudie over het bijbelboek Habakuk Wie kent niet uit eigen ervaring het wachten op een uitslag? Soms is de uitkomst alles behalve bevrijdend. Hopeloosheid kan zomaar toeslaan. Er wordt hulp gezocht. Bij God, waar moet je heen met de echte vragen over leven en dood? Waarheen als het resultaat van een onderzoek je leven op de kop zet? Het vertrouwen in een mooie toekomst kun je opeens verliezen. En alle mensen treft tenslotte hetzelfde lot. De profeet Habakuk smeekt om hulp bij de HEER. Hij wil het wel uitschreeuwen tot God, die in zijn beleving nog niet luistert. ‘Wij zullen toch niet sterven?’ (Habakuk 1: 12.) Habakuk legt God alles voor. Hij noemt Hem: ‘mijn Heilige’. Zou de Heilige zijn volk willen treffen met onheil of wachten we op de dag van verlossing?

Hoe lang nog?

De situatie in het Juda van de zevende eeuw voor Christus is rampzalig. De profeet Habakuk neemt alles waar in Jeruzalem. ‘Ik zie slechts verwoesting en geweld, opkomende twist en groeiende tweedracht’ (1: 3b). Hij beklaagt zich over de ondermijning van de wet, de invloed van wettelozen en het kromme recht. Hoe lang nog moet de profeet Gods zwijgen verdragen? Zijn ziel schreeuwt: ‘Geweld!’. Habakuk is een geloofsstrijder. Zijn naam betekent ‘worstelen’, maar kan in het Hebreeuws ook ‘omhelzen’ betekenen. Twee kanten verenigd in dezelfde persoon. Je zou zijn gevecht met God kunnen vergelijken met de Olympische Spelen. Het is wedijveren om je hoogste doel te behalen: niet te verliezen! Zodra het ‘worstelen’ in de strijd gelukt is, komt het ‘omhelzen’, met goud en het volkslied. Vraag: Kunt u elkaar vertellen waar u mee ‘worstelt’? Hoe ervaart u de overwinning op die worsteling?

Let goed op!

De profetie, het visioen van de profeet Habakuk vindt u in het gelijknamige bijbelboek. Het is het achtste boek van de twaalf profeten. Tijdgenoten zijn Nahum, Sefanja en Jeremia. Habakuk treedt op in Juda rond 600 voor Christus, toen Jojakim koning was. Het volk dreigt te worden ondergelopen

Ds. Jacques Helder is PKNpredikant te Nijkerkerveen

4

door Babel. Zijn de Assyriërs dan al verdreven, het Nieuw Babylonisch Rijk van Nebukadnezar II komt eraan. De Chaldeeën, de ruggengraat van zijn rijk, knappen het vuile werk op. Een ‘grimmig en onstuimig’ volk (1: 6). De heerser ontziet niets, eist alles op. Van alle ruïnes die gevonden zijn in zijn koninkrijk, is 95% gemaakt van bakstenen waar zijn naam op staat. Een verzamelaar van volken, steden, paleizen en tempels. Let goed op, God zegt in het vonnis tot Juda: ‘Ik laat de Chaldeeën komen. Kijk naar de volkeren!’ God spiegelt de profeet angstaanjagende voorstellingen voor ogen. Je ziet de vijand aanstormen en aanvliegen als de stormwind. Het taalgebruik is beeldend, de boodschap verbijsterend! Zou het oordeel van God nog afgewend kunnen worden? Vraag: Kan Gods oordeel inderdaad afgewend worden? Kun u verwoorden hoe u dat ziet?

Gods trouw

Habakuk begrijpt niet veel van Gods handelen. Eerlijk probeert hij God te vermurwen. Het is opvallend dat het boek Habakuk in de ik-vorm geschreven is. Dat geeft de lezer kans om zich met hem te identificeren. Wie zou zo nu en dan geen verwijt aan God hebben? Habakuk doet zijn beklag en zegt dan: ‘Ik kijk uit om te zien wat de HEER mij zal zeggen, wat hij mij antwoordt op mijn verwijt.’ In een indrukwekkende poëtische stijl brengt de profeet zijn ziel en zaligheid onder woorden. De vijand vergelijkt hij met vissers die mensen aan de haak slaan, ze verzamelt in zijn fuik, ‘alles voor een vette buit’. ‘Mag hij maar doorgaan zijn netten te legen, meedogenloos volken blijven vermoorden?’ (1: 17). Habakuk durft aan God rekenschap te vragen over de straf. Kijk, Juda heeft zeker gezondigd, maar waarom kiest

God zulke barbaren uit om zijn volk te kastijden? Is het middel niet zwaarder dan de kwaal? Waar halen de Chaldeeën het recht vandaan om zo hun gang te gaan? Met grote levensvragen en twijfels worstelt Habakuk voor Gods aangezicht. Wat doet de Here God? Hij beheerst zijn woede en toont het gelaat van een liefdevolle Vader. Heel persoonlijk spreekt God met de profeet als met een vriend. Kostbaar is het antwoord (2: 4): ‘Wie niet oprecht is kwijnt weg, maar de rechtvaardige zal leven door zijn trouw.’ God laat overduidelijk weten dat hij trouwe mensen niet in de steek laat. Zij zullen overleven door hun geloof. Tegelijk maakt God bekend dat geen enkel rijk dat steunt op hoogmoed en geweld, zal standhouden. Vraag: Wat zou u doen als u in Habakuks schoenen stond? Opdracht: ieder schrijft voor zichzelf op: Ik durf God wel/niet rekenschap te vragen, omdat… (de antwoorden mogen gedeeld worden, maar dat hoeft niet!)

Stil voor God

Werkte Habakuk in de tempel? Hij spreekt over zijn ‘wachtpost’ en het ‘bolwerk’. Over Habakuk zijn achtergrond is bijna niets bekend, wel dat hij zich met liturgie bezighield. ‘Voor de koorleider. Bij snarenspel’, vermeldt het slot (3: 19). De profeet komt vooral over als bidder in zijn gebedsstrijd, worstelend met God. Hij verlangt een antwoord. God toont hem dan (1: 11) twee zaken. Allereerst: ‘Boeten zal hij die van zijn kracht zijn god maakt’. Vervolgens: ‘De rechtvaardige zal leven door zijn trouw’, door zijn geloof. Boeten, dat betreft aanvankelijk niet de vijand, maar Juda,

Jeruzalem en Jojakim, de trouwelozen. Ondanks de historische achtergrond heeft de profetie geen directe verwijzing naar enige Judese plaatsnaam. In feite kan deze geschiedenis overal en te allen tijde plaatsvinden. God beboet de kwaden en beantwoordt de oprechten! Hoort: ‘De HEER troont in zijn heilig paleis. Aarde, wees stil voor Hem!’ (2: 20.) Een handvol, vijf keer spreekt de Allerhoogste een ‘wee hem’. Een wee voor wie volken verzamelt om te plunderen en voor wie woekerwinsten maakt ten bate van zijn eigen economie. Wee hem die een stad bouwt op bloed. Wee wie gif mengt, iemand dronken voert en uitkleedt. Wee aan de persoon die levenloze beelden aanspreekt. God toornt over alle goddeloosheid! Nog steeds! Vraag: Vijf keer klinkt het ‘Wee hem’. Hoe vertaalt zich dat naar ‘nu’?

Van jammeren naar juichen

Het laatste hoofdstuk van Habakuk bevat een gebed, ‘als een klaaglied’ (3: 1). Hier beschrijft de profeet God die ‘grimmig’ voortschrijdt over de aarde, ‘volken vertrapt’ in zijn toorn. Gods doel is echter om de zonde te vernietigen. ‘Het dak van de wetteloze slaat u stuk’ (3: 13). Het aangezegde vonnis is ‘iets zo uitzonderlijks dat je het niet zult geloven als het je wordt verteld’ (1: 5). Zie, God zal uittrekken om zijn ‘eigen volk te redden’ (3: 13). Habakuk beeft en trilt op zijn benen. Hij ontvangt deze boodschap van (on)heil! De dag van onheil die hij verwacht valt samen met de dag dat God zal optrekken tegen het kwaad dat aanviel (3: 16). Habakuk gelooft dit en getuigt: ‘Al zal de vijgenboom niet bloeien, al zal de wijnstok niets voortbrengen… toch zal ik juichen voor de HEER, jubelen voor de God die mij redt’ (3: 18). De rechtvaardige zal leven, door God verlost! Vraag: Vergelijk de gedichten op pagina 3 en pagina 20 van deze In Gesprek met elkaar. Hoe kijkt u tegen beide ‘vertalingen’ aan? Kunt u er iets mee? Zo ja, wat dan?

Kapstok Kerst Lieve vrouwen, fijn dat u er allemaal weer bent. Fijn dat we met elkaar in alle vrijheid stil mogen staan bij het feit dat God ons de Verlosser heeft geschonken. Aan de ene kant om ons te bevrijden van het kwaad, aan de andere kant om ons tot voorbeeld te zijn in alle moeilijke omstandigheden. Jezus vertrouwde in alles op zijn Vader. Hij gaf alles op voor God. Het gaat ons verstand te boven. Gebed: Lieve God, We zijn bij elkaar gekomen om ons ten diepste te verwonderen over Jezus, Uw Zoon, onze Heer. U weet God, dat het voor ons een hele stap is om ons zo afhankelijk van U op te stellen. Wij regelen graag alles zelf. Vandaag willen we zeggen dat U ons vertrouwen toekomt, wij willen ons hart openen voor uw Woord en uw Zoon. Kom ons tegemoet, om wille van uw Zoon, Amen. Lezen:

Jesaja 11: 1- 4

Zingen: Gezang 145 (Eventueel tot slot Gezang 150) HK

God, de HEER, is mijn kracht

Die redding is later geschied in Juda, bij Jeruzalem. God offerde daar zijn geliefde Zoon Jezus aan een kruis, in onze plaats de straf dragend. Om de zonden van de wereld weg te dragen, iedereen vergeving aan te bieden. Eenmaal zal Gods visioen werkelijkheid worden: ‘Zoals de zee vol water is, zo zal de aarde vol kennis van de grootheid van de HEER zijn’ (2: 14). God houdt de mensen nog steeds redding voor. Die verlossing mag je verstaan als ‘toch niet sterven’. Ieder die gelooft zal leven, eeuwig met Hem! Leer Gods grootheid kennen als een zee van liefde: doopwater, levend water, vol van Gods Geest!

Creatieve Schrijfopdracht (zie ook: www.trudyhelder.nl) Bij een Creatieve Schrijfopdracht schrijft u spontaan de eerste gedachte op die bij u opkomt. De profeet Habakuk was een gebedsstrijder. Hij bad tot God om hulp (Habakuk 1: 2). 1. Welk woord komt bij u op als u tot God bidt om hulp? Ik bid om… Kies voor uw antwoord één woord. Bijvoorbeeld: hoop, moed, geloof, kracht, liefde, vrede, inzicht. 2 Schrijf uw gekozen woord op en noteer daarna de volgende open zin: ‘Dit woord betekent voor mij… 3 Beantwoord dan deze zin met zes regels tekst. Blijf doorschrijven, zonder met de pen te stoppen. 4 Schrijf daarna uw gekozen woord nogmaals op, ditmaal vertikaal, dus onder elkaar. Maak van elke letter een nieuw woord of zinnetje waaraan u bij dit woord denkt. 5 Lees uw geschreven tekst hardop voor. Als voorbeeld het verticale woord: hulp H: hopen op U: uitroep tot God L: levensecht P: probleem 5

Veelstemmig licht Handen In de supermarkt voel ik iets aan mijn rok. Ik kijk omlaag en zie tot mijn verbazing een klein meisje dat zich stevig aan mijn rok vasthoudt – denkend dat ik haar moeder ben. Ze merkt niet meteen dat ze de verkeerde vasthoudt, maar even later laat ze verschrikt los en ze holt het volgende gangpad in, op zoek naar haar eigen moeder. Dat kleine handje roept herinneringen bij mij wakker aan de kleine handjes van mijn kinderen. Toen ze geboren werden, waren hun handjes piepklein en teer, met van die onbeschrijflijk kleine nageltjes. Soms lagen ze in hun wiegje naar hun eigen handjes te kijken terwijl ze sierlijk met hun armpjes en handjes bewogen en ze verwonderden zich. De kleine vingertjes waren sterk: vol kracht konden ze zich om je vinger klemmen. Het was bijzonder hoe zo’n klein handje later in de jouwe gelegd werd: zoekend naar veiligheid en houvast. Aan jouw hand gaat het kind vol vertrouwen en durft het weer verder.

De handen van mijn schoonvader, die boer was, waren echte werkhanden: sterk en groot en getekend door het vele werk. Het waren handen waar je op kon vertrouwen. Zo zijn er ook handen die warm zijn en kunnen troosten, handen die je verzorgen en toedekken, handen die moe zijn en oud, handen die druk zijn en zenuwachtig... Met hun handen maken mensen contact: we zwaaien uit de verte, we aaien een poes, we geven iemand een hand of leggen een hand op een schouder. In sommige situaties, als we geen woorden hebben, kan dat heel troostend zijn: een warme, liefdevolle hand op je arm. Die ander wil zeggen: ik ben bij je. In bepaalde situaties betekent een simpele handdruk veel en veel meer: verzoening, vrede… een wereld van verschil.

Zo groeien kleine babyhandjes uit tot grote handen: breed of smal, met hele eigen lijnen en een eigen vingerafdruk. Die handen gaan ook meer en meer dingen kunnen zoals veters strikken, knopen vastmaken, pianospelen, borduren, koekjes bakken, schrijven en tekenen. Handen kunnen heel maken, troosten maar ook pijn doen en dingen kapot maken, ze kunnen geven en ontvangen, maar ook met geweld nemen. Zo krijgen die kleine babyhandjes langzaam maar zeker hun eigen vorm en 6 hun eigen geschiedenis.

Joodse ouders leggen elke sabbat hun handen op het hoofd van hun kind en geven het de zegen. Ik vind dat een mooi gebaar: het staat symbool voor de nabijheid en steun van de ouders en van de Goede God. Juist ook als er moeilijkheden zijn of ruzie, en er dan toch die zegen is, is dat heel bemoedigend. Mijn kinderen gaf ik elke avond voor het naar bed gaan de zegen. Er kwam een moment waarop ze dat terug gingen geven: als ik ziek was, of het moeilijk had. Het is mooi als handen zo iets van liefde, zorg en aandacht kunnen symboliseren en kracht kunnen geven. Er is een gedicht van Rainer Maria Rilke, ‘Herfst’ waarin de hand enerzijds symbool staat voor al het leven dat vallen kan en eindig is – en tegelijkertijd ook voor iets dat daar boven uitstijgt: het leven dat ondanks alles gedragen

en vastgehouden wordt. Het laatste couplet (in een vertaling van E. van Schwarz-van Woerden) luidt: Wij vallen allen, deze hand hier valt. En zie naar anderen: het is in allen. Toch is en blijft er Eén, die al dit vallen oneindig zacht vast in zijn handen houdt. In dat vertrouwen mogen onze handen daar iets van laten merken. Het is een zegen: handen die helpen en helen, die delen, die dragen, die zorgen, die ontvangen, die geven, die strelen en troosten of handen die recht doen. Gezegend zijn mensenhanden die Gods liefde zichtbaar en tastbaar maken. Want God heeft geen andere handen dan ónze handen.

Monica M. Schwarz is predikante en creatief theologe. Zij heeft een werkplaats voor aardse spiritualiteit, Veelstemmig licht, waarin zij zoekt naar de verbinding tussen het dagelijks leven en geloof en spiritualiteit. Voor wie verder wil lezen: www.veelstemmiglicht.nl http://mmschwarz.blogspot.nl/ en de facebookpagina Veelstemmig licht.

VROUWEN - GELOVEN - WERELDWIJD In deze donkere tijd van het jaar zien wij uit naar alle feestelijkheden rond Kerst en Oud en Nieuw. Vooral nu vragen wij uw aandacht voor allen die niet vol verwachting en vreugdevol uitzien naar de feesten die komen. Omdat verwachtingen kapotgeslagen zijn, omdat vreugde al heel lang geen onderdeel meer is van hun leven. Laten we bidden voor alle mensen die honger moeten lijden, omdat de oogst mislukt is. Laten we bidden voor alle mensen die smachten naar water, omdat er al zolang geen regen gevallen is. Laten we bidden voor alle mensen die geen dak boven hun hoofd hebben, en als er al een dak is, geen geld hebben om de kou te lijf te gaan. Laten we bidden voor alle mensen die kou moeten lijden, omdat ze geen geschikte kleding hebben. Laten we bidden voor alle mensen die ‘vreemdeling’ zijn, omdat ze door oorlog en geweld verdreven zijn van huis en haard. Denken we daarbij ook aan de asielzoekers, vervreemd van hun ‘wortels’, ontheemden in een land waar ze, meestal, niet welkom zijn. Laten we bidden voor alle mensen die gevangen zitten, omdat ze ‘anders’ geloven dan hun omgeving toelaat. Denken we daarbij aan de christenen die vervolgd worden. Laten we bidden voor alle mensen die ziek zijn, zowel lichamelijk als geestelijk, omdat ze pijn lijden en misschien zelfs de dood onder ogen moeten zien. Laten we bidden voor alle mensen die eenzaam zijn, omdat er niemand is die naar hen omkijkt en voor hen zorgt. Laten we al deze zorgen biddend in de schijnwerpers zetten en brengen bij Jezus, het Kind dat het Licht in onze duistere wereld bracht. Laten we bidden dat we met ontferming bewogen worden, opdat wij onze naaste zien in zijn Licht. Dat wij uit genade mogen delen om Jezus’ wil. TB-K

Op een kier... Knabbelvisjes Ik ben geen schoonheid. Nooit geweest ook. En nee hoor, u hoeft mij nu geen troostrijk weerwoord te geven, want ik zit daar helemaal niet mee. Toch heb ik een afspraak gemaakt bij de nieuwe schoonheidssalon in ons stadje. Het is vlakbij, als ik rechtdoor de straat uitga, loop ik zowat naar binnen. Kom ik er met de jongste kinderen langs, dan móeten ze altijd even blijven staan. Vlak achter de etalageruit staat namelijk een bak met visjes. Piepkleine, glimmende visjes. ‘Mama, waarom zijn die daar?’ vroeg Anna ooit. Ik vertelde wat ik wist: ‘Kijk, je kunt achter de bakken gaan zitten en je voeten in het water doen. De visjes zwemmen naar je toe en knabbelen je voeten schoon!’ ‘Nietes!’ zei ze lachend. ‘Het is écht waar,’ verzekerde ik. Voor de visjes ga ik trouwens niet naar de salon, dat vind ik ‘schoonheidsfratsen’. Ik ga erheen om oneffenheden van mijn gezicht te laten verwijderen. Mijn dochter is wél een schoonheid, al is ze daar zelf soms onzeker over. Ze heeft prachtige, roodbruine lokken, waaraan ik eindeloos kan frunniken. ‘s Zomers is haar gezicht bedekt door talrijke pittige sproetjes. Soms zet ik haar voor de spiegel en zeg: ‘Kijk nu eens hoe mooi je bent.’

Vroeger was haar antwoord dan: ‘Tuurlijk vind jij mij mooi, mama. Dat is gewoon omdat ik jouw dochter ben!’ Zou het meespelen? Op een middag nam Anna een brief mee van Toonbeeld, ons regionale centrum voor kunsteducatie, waar zij wekelijks de mooiste dingen knutselt. Toonbeeld nodigde alle kinderen uit om met een kunstwerk of muziekinstrument op de foto te komen voor de nieuwe brochure. Natuurlijk gaf ik mijn mooie, rooie dochter op. Met een enorm, knalroze plakwerk voor haar buik poseerde ze voor de fotograaf. Ze genoot van de aandacht, dat straalde uit haar ogen. En maanden later bleek dat Anna’s foto eruit was gepikt! Overal kwamen we haar tegen: in de krant, op Facebook, in de huis-aan-huis verspreide brochure. Wat was ik trots - en Anna niet minder! ‘Wat stond je mooi op de foto!’ zei een moeder op school. ‘Ach ja,’ zei Anna zelfverzekerd, terwijl ze haar lange haren naar achteren wuifde, ‘dat zeggen ze nou allemaal...’ Thuisgekomen trok Sam mij naar beneden en bestudeerde mijn gezicht. Ik was benieuwd wat er komen ging. ‘Zeg mama,’ zei hij uiteindelijk, ‘hebben die visjes nu al aan je gezicht geknabbeld?’ Titia Lindeboom 7

Christenvrouwen in de schijnwerpers

Geloof in Bolivia:

het dagelijks brood voor veel vrouwen Door Ds. Paulien Mazte

Levensverhalen met veerkracht

Tijdens mijn verblijf in Bolivia werd ik gegrepen door de indrukwekkende levensverhalen van de Bolivianen, met name van vrouwen. Zij leven vaak onder moeilijke omstandigheden maar bezitten desondanks grote veerkracht. Toen een vriendin, fotografe Caroline van der Sterre, mij begin 2008 kwam opzoeken, ontstond het plan om een aantal verhalen op te tekenen en deze te illustreren met foto’s. Leidraad was dat het allemaal ‘portretten’ moesten zijn die de kracht en de inspiratiebronnen zouden tonen van mensen in het armste land van Zuid-Amerika. Uiteindelijk is hieruit het boek ‘Portretten uit Bolivia. Levensverhalen die inspireren’ voortgekomen, waarin twintig zeer uiteenlopende mensen hun verhaal doen. Zij praten niet alleen over ‘Bolivia’, maar over thema’s die in elk mensenleven aan de orde komen. Het geloof speelt overal doorheen en dat komt omdat geloven in een land als Bolivia vanzelfsprekender is dan in Nederland. Daarmee is dit boek – en dat was precies de bedoeling – een omgekeerd zendingsboek geworden: het kan ons inspireren én aansporen om ons eigen geloof met meer vrijmoedigheid te (be)leven. In dit artikel wil ik u graag voorstellen aan vier vrouwen uit mijn boek. Zij laten zien waar zij in hun dagelijkse strijd lichtbakens van hoop vinden en hoe zij, heel authentiek, God ervaren.

God zoent je pijn weg De jeugd van Petrona Titiroca Mandani (43), op de barre hoogvlakte van de Andes, wordt getekend door dood en verdriet: al jong verliest zij haar beide ouders en vier van haar broers en zussen. Op twaalfjarige leeftijd gaat zij als dienstmeisje werken in de stad, een andere wereld waar ze niets van begrijpt, ook letterlijk omdat ze niet kan lezen en schrijven. Ze voelt zich daardoor nietswaardig. Het geloof kent ze niet en door alles wat ze heeft meegemaakt staat ze cynisch tegenover het bestaan van een liefdevolle God. Ze zegt: ‘Door alles wat ik in mijn jeugd had meegemaakt, had ik een enorme wrok tegen God. Ik kon maar niet begrijpen waar hij al die tijd, toen mijn broers, zussen en ouders doodgingen, had uitgehangen. Waarom had hij niet ingegrepen? Ik zat vol vragen en woede.’ Maar door ‘toeval’ ontmoet ze een paar ‘engelen’, een echtpaar dat zich over haar ontfermt als over hun eigen dochter. Ze gaat naar school, leert een vak en krijgt zelfvertrouwen. Ook volgt ze catechisatie; eerst met tegenzin, maar door het eindeloze geduld van de pries8 ter besluit ze om zich te laten dopen.

Tijdens de doop voelt ze ‘een golf van liefde’ door zich heengaan en worden alle wrok en woede uit haar weggespoeld. Ze zegt daarover: ‘Door de liefde van mijn nieuwe ouders zoende God als het ware mijn pijn weg.’ Dit geloof krijgt gestalte in Petrona’s leven: ze zorgt voor een veilige omgeving voor haar eigen kinderen en vecht tegen mishandeling van vrouwen. Tegen haar zwager die zijn vrouw (Petrona’s zus) al jaren slaat, zegt ze: ‘Je hebt geen enkel recht om haar te slaan, je kinderen zullen je later uitspugen en God zal het je zwaar aanrekenen als je zo doorgaat.’ Het resultaat is dat hij voorgoed zijn leven betert…

Supervader Nélida Mamani Cuba (45) woont en werkt als conciërge op het kerkkantoor van de Lutherse kerk in La Paz. Net als Petrona wordt ook zij geboren op het primitieve platteland en op twaalfjarige leeftijd naar de stad gestuurd. Bij het rijke gezin waar zij komt te werken probeert de heer des huizes haar te verkrachten, maar doordat Nélida bidt en smeekt weet zij deze afschuwelijke ervaring af te wenden. In haar eenzaamheid en strijd is God haar

enige troost: Hij is als een Supervader aan wie zij alles vertelt en die haar nooit zal verlaten. Als zij 17 jaar is, krijgt ze eindelijk de mogelijkheid om naar school te gaan. Studeren is haar vurige wens, dus Nélida zuigt zoveel mogelijk kennis op. Later keert ze terug naar haar geboortedorp en wordt door haar vader in een gewelddadig huwelijk gedwongen. Ze krijgt zeven kinderen, van wie er twee jong overlijden. Ook nu weer is het geloof haar houvast. Ze wordt leider in de plaatselijke gemeente en uiteindelijk krijgt ze de kans om theologie te gaan studeren. Haar droom is om predikant te worden. Enige tijd geleden heeft ze voor de eerste keer gepreekt en dat maakte zoveel indruk dat het zelfs de voorzitter van de Lutherse Kerk ter ore kwam. ‘Veel mannelijke predikanten zullen je dit niet nadoen,’ zegt hij tegen haar, ‘ik ga daarom nóg meer mijn best doen om het ambt ook voor vrouwen open te stellen.’

Ziekte die heelt Violeta Ross (31 jaar) groeit op als kind van een evangelische voorganger, maar loopt door een dramatisch dubbelleven het hiv-virus op. Doodsbang voor de afwijzing door haar ouders leert ze hen juist kennen als mensen die Gods genade in de praktijk brengen en haar met open armen ontvangen. Daardoor leert ze haar ziekte niet als een straf van God te zien, maar als iets dat haar juist dichter bij God brengt. Ze zegt: ‘Voordat ik hiv had was ik klinisch gesproken gezond, maar eigenlijk ziek. Nu ik hiv heb kun je zeggen dat ik ziek ben, maar ‘heel’ omdat ik met God verzoend ben.’ Na haar diagnose voelt Violeta een grote verantwoordelijkheid om iets te doen aan het onrecht dat samenhangt met aids. Ze wordt activiste en strijdt niet alleen op politiek gebied voor gratis medicijnverstrekking, maar ook sociaal gezien tegen armoede, discriminatie, alcoholisme, slechte gezondheidszorg, en ongelijkheid tussen man

Bolivia Bolivia is een relatief onbekend land in ZuidAmerika. Het wordt omringd door Peru, Brazilië, Paraguay, Argentinië en Chili en is bijna 27 keer zo groot als Nederland. Er wonen nog geen 9 miljoen mensen, waarvan de helft in grote steden als La Paz, El Alto en Santa Cruz. Het klimaat en de landschappen zijn divers: in het Westen vind je het ruige Andesgebergte, waar toppen van boven de 6000 meter geen uitzondering vormen, terwijl in het Oosten op zeeniveau de uitgestrekte, tropische laagvlakte ligt. Verder kent Bolivia meer dan 30 inheemse volken, waarvan de Aymara’s en de Quechua’s de grootste zijn. Deze volken zijn eeuwenlang uitgebuit en gediscrimineerd door de Spaanse overheersers. Sinds het aantreden van Evo Morales – de eerste inheemse president in de geschiedenis van het land – en de invoering van een nieuwe Grondwet (2009) die gelijkheid voorstaat voor iedereen, begint daar eindelijk verandering in te komen. Het zal echter langzaam gaan en Bolivia behoort vooralsnog tot het armste land van Zuid-Amerika: de meerderheid van de mensen leeft onder het bestaansminimum en heeft geen enkele vorm van verzekering of vast inkomen. De schrijnende armoede treft vrouwen en kinderen het hardst. Alhoewel er leerplicht tot 13 jaar is, is het onderwijs op veel scholen slecht en moeten kinderen als schoenpoetser of ijsverkoper werken, thuis het huishouden doen en voor de jongere broertjes en zusjes zorgen. Dit komt omdat ouders of (vaak) alleenstaande moeders zes tot zeven dagen per week moeten ploeteren om te overleven. Veel vrouwen lijden bovendien onder huiselijk geweld, een alcoholische en/of overspelige echtgenoot, waaruit blijkt dat armoede niet alleen materieel, maar ook sociaal en emotioneel diep ingrijpt. Kerkelijk gezien behoort ruim 85% van de Bolivianen tot de Rooms Katholieke kerk. Ongeveer 7% behoort tot één van de kleinere protestantse kerken, zoals de Lutherse, de Presbyteriaanse en de Methodistenkerk. De Pinksterkerken zijn in opkomst, maar er is ook een beweging gaande die binnen of buiten de gevestigde kerken meer ruimte wil geven aan de inheemse spiritualiteit en rituelen. Het geloof dat God ‘alles in alles’ is en respect voor Pachamama (Moeder Aarde) nemen hierin een belangrijke plaats in. en vrouw. Ze zegt: ‘Aids bloeit waar onrecht is, dus als je iets wilt veranderen zul je de hele maatschappij moeten aanpakken.’ Inmiddels is Violeta een veel geziene gast in binnen- en buitenland. Overal waar zij komt vertelt zij over de situatie rond aids in Bolivia die, als er van hogerhand niet ingegrepen wordt, explosieve vormen kan gaan aannemen. Ze identificeert zichzelf met de profeet Jeremia, omdat zij een boodschap moet brengen die niet graag gehoord wordt. Soms is ze moe van het gereis en alle conferenties, maar dan spreekt God tot haar: ‘Heb je gepraat met alle leiders? Heb je het onrecht aan de kaak gesteld en de waarheid verkondigd?’ En dan weet zij: ik moet weer op pad en hij zal me de woorden in de mond leggen.

Therapie tegen verdriet Natty Carpio (39) verliest haar tweeling en vertelt wat dit in haar leven betekent: niet alleen een alles verwoestend verdriet, maar ook het harde oordeel en onbe-

grip van haar omgeving. Vol schuldgevoel en zelfverwijten komt ze in een diepe put terecht. Ze schreeuwt God toe: ‘Waar was U, waarom heeft U het zo gruwelijk laten afweten?’ Totdat op een dag haar enig overgebleven zoon tegen haar zegt: ‘Mama, waarom huil je de hele tijd, je hebt mij toch nog, je zoon die leeft! Ik mis je, maar straks raak ik jou óók nog kwijt.’ Dan dringt bij Natty het besef door dat zij niet alleen was in die put, maar dat haar zoon en haar man daar ook waren en dat ze elkaar nodig hebben. Ze besluit te gaan vechten en haar aandacht te verleggen naar andere dingen. Eén van die dingen is het borduren. Ze leert dit in een groep vrouwen die bijna allemaal het verlies van een kind hebben meegemaakt en die als ‘therapie tegen verdriet’ handgeborduurde kaarten maken. Natty krijgt er haar levenslust terug en hervindt ook haar geloof. Ze bidt God: ‘Ik zal waarschijnlijk nooit

een antwoord krijgen op mijn vragen, maar help me in ieder geval om door te gaan.’ Op dit moment heeft Natty zelf een borduurgroep opgezet met vrouwen die elkaar ondersteunen en een stabiel inkomen verdienen uit de verkoop van kaarten (ook in Nederland verkrijgbaar!). Deze en nog zestien andere hoopgevende verhalen vind je in mijn boek ‘Portretten uit Bolivia’, waarvan inmiddels 2500 exemplaren zijn verkocht en dat vele enthousiaste reacties heeft gekregen. Het boek kost € 17,50 (+ € 4,-- verzendkosten) en de hele opbrengst gaat naar het kinderproject Irpañani, in El Alto. In dit project worden kansarme kinderen opgevangen, krijgen zij huiswerkbegeleiding en een gezonde maaltijd. Voor meer informatie: zie www. opdehoogtevanbolivia.nl. (Foto’s: Caroline van der Sterre)

Ds. Paulien Matze werkte namens Kerk in Actie van 2005 tot 2008 als hoofd Bijbelvakken aan een theologisch instituut in La Paz. Op dit moment is zij betrokken bij een levensverhalenproject met oudere migranten in Nederland en daarnaast secretaris van stichting ‘Op de Hoogte van Bolivia’, die kinderprojecten in Bolivia ondersteunt. 9

Kerstliturgie

Schijnwerper op de profetie Deze keer hebben we als uitgangspunt het eerste deel van de Messiah van Händel genomen. Händel componeerde zijn oratorium ‘Messiah’ in 1741, in het 56e jaar van zijn zeer gevuld en gevarieerd leven. Het oratorium werd door Händel in 22 dagen geschreven. Volgens zijn naaste medewerkers schreef Händel het stuk in opperste geestvervoering. Vlak nadat hij het tweede deel met het Halleluja-koor had afgerond, schijnt hij gezegd te hebben, terwijl er tranen over zijn gezicht stroomden: ‘Ik dacht dat ik de hemel voor me zag en… God zelf.’ Deel één begint met een langzame, gedragen inleiding en wordt onmiddellijk gevolgd door een markante fuga. De bedoeling daarvan is om de toestand van de mensheid weer te geven vóór de komst van Jezus Christus. Het volk leeft in duisternis en kan zich alleen maar vastklampen aan het geloof in de vervulling van de woorden van de profeten. De belofte die daarin doorklinkt, wordt in de eerste drie nummers weergegeven door teksten uit Jesaja 40. Dit brengt veel vreugde teweeg bij de volkeren. Daarna wordt in het vervolg in de muziek de mens gesteld tegenover God, die rechtvaardig is; het motief is de toorn van God tegenover de zonde van de mensen. Maar aan het slot wordt verwezen naar de komst van de Messias. Dan klinkt de beroemde profetie van Jesaja ‘Zie een maagd zal ontvangen en een zoon baren en Zijn Naam zal zijn: Immanuël, God met ons.’ Vervolgens wordt de vreugde weergegeven die de goede tijding op aarde teweeg brengt. Over die blijdschap wordt uitbundig gezongen. ‘Want een kind is ons geboren, een Zoon ons gegeven en de heerschappij rust op zijn schouders.’ Na de pastorale, muzikale schildering van de nachtelijke stilte op de vlakte van Efrata, de Kerstnacht, wordt de geboorte van Jezus aangekondigd en bezongen en zingt het koor de engelenzang. Er is grote vreugde nu, want ‘Uw Koning zal tot u komen, Hij is de Redder vol rechtvaardigheid en Hij zal grote werken van barmhartigheid verrichten.’ Tot slot wordt een beeld geschetst van de Goede Herder, waarbij iedereen wordt uitgenodigd om tot hem te komen en zijn juk te dragen: er wordt gezongen over de zachtheid van het juk en de lichtheid van de last. Gebed: Wij wachten op U, o God, op uw komst, op U zelf, op uw licht dat verheldering brengt, op uw woord dat alles verandert; open onze oren voor uw woorden van hoop, open onze ogen voor uw wegen van heil, open onze harten

voor het geheim van uw liefde die ons ook vandaag in vuur en vlam kan zetten, open onze mond dat wij uw heil niet verzwijgen en ook niet verzuimen bij de naam te noemen wat onheil is. Amen.

Zingen: Die waarlijk mens geworden zijt (Uit Zingende Gezegend, lied 110: 1, 2 en 3. Op de melodie van Gezang 141) Die waarlijk mens geworden zijt, om onder ons te wonen en alle volken, wereldwijd, uw tederheid te tonen – verbazingwekkend, zo dichtbij komt Gij tot ons, komt Gij tot mij, ons lijden zult Gij lonen. Die waarlijk mens geworden zijt, om kind aan huis te wezen bij wie hier schrijnend onrecht lijdt en altijd pijn moet vrezen – verbazingwekkend, zo dichtbij komt Gij tot ons, komt Gij tot mij, de wereld zal genezen! Die waarlijk mens geworden zijt, om muren af te breken, de dwaze dwang die volken scheidt, de drang het kwaad te wreken – verbazingwekkend, zo dichtbij komt Gij tot ons, komt Gij tot mij, uw vlam zal vuur ontsteken! Lezen: Jesaja 40: 1-4 Troost, troost mijn volk, zegt jullie God. Spreek Jeruzalem moed in, maak haar bekend dat haar slavendienst voorbij is, dat haar schuld is voldaan, omdat zij een dubbele straf voor haar zonden uit de hand van de Heer heeft ontvangen. Hoor, een stem roept: Baan voor de Heer een weg in de woestijn, effen in de wildernis een pad voor onze God. Laat elke vallei verhoogd worden en elke berg en heuvel verlaagd, laat ruig land vlak worden en rotsige hellingen rustige dalen. Zingen: Psalm 72: 1 en 6 Geef, Heer, de koning uwe rechten en uw gerechtigheid aan ‘s konings zoon, om uwe knechten te richten met beleid. Dan ruist op alle bergen vrede, heil op der heuvlen top. Hij zal geweldenaars vertreden, maar armen richt hij op.

10

Zingen: Gezang 130: 1 en 4 De nacht is haast ten einde, de morgen niet meer ver. Bezing nu met verblijden de heldre morgenster. Wie schreide in het duister begroet zijn klare schijn, als hij met al zijn luister straalt over angst en pijn.

Bloeie zijn naam in alle streken, zolang de zon verrijst. Zijn koningschap zij ons een teken dat naar Gods toekomst wijst. Dat opgetogen allerwegen de volken komen saam, elkander groetend met de zegen van zijn doorluchte naam.

Een hart dat wacht in ootmoed is lieflijk voor de Heer, maar op een hart vol hoogmoed ziet Hij in gramschap neer. Wie vraagt naar zijn gebod en bidden blijft en waken, in hem wil woning maken het heil, de Zoon van God.

Lezen: Jesaja 40: 5 De luister van de Heer zal zich openbaren voor het oog van al wat leeft. De Heer heeft gesproken!

Gedicht: Messias Messias, neem verblijf bij ons, wij wachten op uw Geest die van de aanvang van de tijd de Schepper is geweest.

Zingen: Psalm 72: 7 Laat ons de grote naam bezingen van Hem die Isrel leidt, want Hij alleen doet grote dingen, zijn roem vervull’ de tijd. Looft God de Heer, Hij openbaarde zijn wonderen, zijn eer. Zijn heerlijkheid vervult de aarde. Ja, amen, looft de Heer. Lezen: Zo spreekt de Heer der heerscharen: Nog even, en ik zal de hemelen, de aarde, de zee en het droge land doen schudden; en ik zal alle naties doen beven en de wens van allen zal vervuld worden. Hij zal komen, zo spreekt de Heer. Zingen: Gezang 126: 1, 2 en 3

Messias, kom en ga ons voor, verrijk ons met uw licht dat in het midden van de tijd ons toont Gods aangezicht. Messias, wek in ons uw kracht tot menselijk bestaan dat in het hoogste van de tijd de lof zingt van Gods naam. Messias, red ons door uw woord, schenk ons de levensmoed die in het einde van de tijd ons God aanschouwen doet.

God lijkt wel diep verborgen in onze duisternis, maar schenkt ons toch een morgen die vol van luister is. Hij komt ons toch te stade ook in het strengst gericht. Zijn oordeel is genade zijn duisternis is licht. Gedicht: Komst Heer, mijn God, mag ik geloven dat uw Naam is ‘Ík zal bij je zijn’, een naam als een afspraak, een belofte, een teken van leven? Mag ik geloven dat U ons leven binnenkomt zo klein en zo kwetsbaar, zo aards en afhankelijk als een pasgeboren kind? Mag ik geloven dat U tot ons komt als Vredevorst, als Heelmeester en Raadsman, die zich laat noemen Immanuël, God-met-ons? Hoe kunnen wij U danken voor de komst van Jezus, de man van belofte die ons leidt naar het land van belofte, geloofd zij uw Naam!

Lezen: Jesaja 7: 14 Daarom zal de Heer zelf u een teken geven: de jonge vrouw is zwanger, zij zal spoedig een zoon baren en hem Immanuël noemen.

Verwacht de komst des Heren, o mens, bereid u voor: reeds breekt in deze wereld het licht des hemels door. Nu komt de Vorst op aard, die God zijn volk zou geven; ons heil, ons eigen leven vraagt toegang tot ons hart. Bereid dan voor zijn voeten de weg die Hij zal gaan; wilt gij uw Heer ontmoeten, zo maak voor Hem ruim baan. Hij komt, - bekeer u nu, verhoog de dalen, effen de hoogten die zich heffen tussen uw Heer en u.

11

Lezen: O gij, die Sion goede tijding brengt, goede tijding voor Jeruzalem, verheft uw stem: zeg tegen de steden van Juda: ’Ziedaar, uw God!’ De heerlijkheid van de Heer gaat over u op. Zingen: Gezang 117: 1, 2 en, 3 Hoe zal ik U ontvangen, hoe wilt Gij zijn ontmoet, der wereld hoogst verlangen, des harten heiligst goed? Wil zelf uw fakkel dragen in onze duisternis, opdat wat U behage ons klaar en zeker is. Uw Sion strooit U palmen en meien voor uw voet, en ik breng U in psalmen mijn jubelende groet. Mijn hart zal openspringen gelijk ontluikend groen, ik wil uw naam lofzingen zoveel mijn lied kan doen. Ver van de troon der tronen en ’s hemels zonneschijn wilt Ge onder mensen wonen, der mensen broeder zijn. Met God wilt Ge ons verzoenen, tot God heft Ge ons omhoog, en onder millioenen hebt Gij ook mij in ’t oog. Lezen: Jesaja 60: 2-3 en Jesaja 9: 1 Duisternis bedekt de aarde en donkerte de naties, maar over jou schijnt de HEER, zijn luister is boven jou zichtbaar. Volken laten zich leiden door jouw licht, koningen door de glans van je schijnsel. Het volk dat in duisternis ronddoolt ziet een schitterend licht. Zij die in het donker wonen worden door een helder licht beschenen. Zingen: Gezang 160: 1 en 2 Komt ons in diepe nacht te ore: de morgenster is opgegaan, een mensenkind voor ons geboren, ‘God zal ons redden’ is zijn naam. Opent uw hart, gelooft uw ogen, vertrouwt u toe aan wat gij ziet: hoe ’t woord van God van alzo hoge hier menselijk aan ons geschiedt. Geen ander teken ons gegeven geen licht in onze duisternis dan deze mens om mee te leven een God die onze broeder is. Zingt voor uw God, Hij openbaarde in Jezus zijn menslievendheid. Zo wordt de wereld nieuwe aarde en alle vlees aanschouwt het heil. 12

Lezen: Jesaja 9: 5 Een kind is ons geboren, een zoon is ons gegeven; de heerschappij rust op zijn schouders. Deze namen zal hij dragen: Wonderbare raadsman, Goddelijke held, Eeuwige vader, Vredevorst. Zingen: Gezang 132: 1 en 3 Er is een roos ontloken uit barre wintergrond, zoals er was gesproken door der profeten mond. En Davids oud geslacht is weer opnieuw gaan bloeien in ’t midden van de nacht. Die bloem van Gods behagen heeft, naar Jesaja sprak, de winterkou verdragen als allerdorste tak. O roos als bloed zo rood, God komt zijn volk bezoeken in ’t midden van de dood. Lezen: Lucas 2: 8-11 Niet ver daarvandaan brachten herders de nacht door in het veld, ze hielden de wacht bij hun kudde. Opeens stond er een engel van de Heer bij hen en werden ze omgeven door het stralende licht van de Heer, zodat ze hevig schrokken. De engel zei tegen hen: ‘Wees niet bang, want ik kom jullie goed nieuws brengen, dat het hele volk met grote vreugde zal vervullen: vandaag is in de stad van David jullie redder geboren. Hij is de messias, de Heer. Zingen: In de stad van koning David In de stad van koning David zoals lang reeds was voorzegd, werd een baby door zijn moeder in een kribbe neer gelegd. Jezus Christus was dat kind, Door Maria teer bemind.

Hij kwam uit de hoge hemel Hij de koning van ’t heelal. Heel eenvoudig was zijn woning en zijn wieg stond in een stal. Armen riep Hij in zijn kring. toen Hij door de wereld ging. Eenmaal zien ook onze ogen Hem, die ons zijn liefde toont, want dat kind is onze Heiland die nu in de hemel woont. Hij brengt al Gods kind’ren thuis Bij Hem in het vaderhuis. Lezen: Lucas 2: 13-14 En plotseling voegde zich bij de engel een groot hemels leger dat God prees met de woorden: Eer aan God in de hoogste hemel en vrede op aarde voor alle mensen die hij liefheeft.’ Gedicht: Gods vrede Gods vrede zal stromen over heel de aarde zijn koninkrijk komen: gerechtigheid. Steeds nieuw geboren doet Hij van zich horen, Hij wekt in ons de vrede, Hij wekt in ons de vrede, Hij wekt in ons de vrede – alle goeds! Ook wij, nieuw geboren, omgekeerd ten leven, wij doen van ons horen in woord en daad: kleine gebaren, maar niet te bedaren. Wij zijn in staat tot vrede, wij zijn in staat tot vrede, wij zijn in staat tot vrede – alle goeds! Gezegende dagen, Nieuwjaar van verlangen, van zoeken en wagen in deze tijd. God brengt ons verder, Hij is onze herder. Zo gaan wij richting vrede, zo gaan wij richting vrede, zo gaan wij richting vrede – alle goeds!

Zingen: Gezang 134: 1 en 2 Eer zij God in onze dagen, eer zij God in deze tijd. Mensen van het welbehagen, roept op aarde vrede uit. Gloria in excelsis Deo. Gloria in excelsis Deo. Eer zij God die onze Vader en die onze Koning is. Eer zij God die op de aarde naar ons toe gekomen is. Gloria in excelsis Deo, gloria in excelsis Deo. Lezen: Verheugt u zeer, o dochter van Sion! Juich, o dochter van Jeruzalem! Zie, uw Koning komt tot u! Hij is de redder vol rechtvaardigheid en hij zal vrede aan de heidenen brengen. Zingen: Zal er ooit ... Zal er ooit een dag van vrede, zal er ooit bevrijding zijn voor een volk dat zonder reden levenslang op weg moet zijn? Zal er ooit een blijvend heden vol van goede vrede zijn waar geen pijn meer wordt geleden: levenslang gebroken zijn. Zie de takken aan de bomen waar het jonge groen ontluikt tot een stralend nieuwe zomer waar de vredesbloesem ruikt. Zoals bomen mensen tonen dat er kracht tot groeien is zal de zoon der mensen komen die de boom des levens is. Zoals sterren mensen melden dat geen nacht te donker is zal een kind ons komen redden dat het licht der wereld is. Lezen: Jesaja 29: 18 Op die dag zullen doven kunnen horen hoe uit een boek wordt voorgelezen, en blinden zullen met eigen ogen zien, bevrijd van duisternis en donkerheid. Zingen: Gezang 169: 6 Zingt nu de Heer, stemt allen in met ons die God lof geven: Hij schiep ons voor een nieuw begin, hoeveel wij ook misdreven. Hij riep ons uit de nacht in ’t licht van zijn genadig aangezicht. In Christus is ons leven! Lezen: Jesaja 40: 11 Als een herder weidt hij zijn kudde: zijn arm brengt de lammeren bijeen, hij koestert ze, en zorgzaam leidt hij de ooien.

Lezen: Matteüs 11: 28-30 Kom naar mij, jullie die vermoeid zijn en onder lasten gebukt gaan, dan zal ik jullie rust geven. Neem mijn juk op je en leer van mij, want ik ben zachtmoedig en nederig van hart. Dan zullen jullie werkelijk rust vinden, want mijn juk is zacht en mijn last is licht.’ Zingen: Gezang 146: 1, 2, en 6 Dit is de dag, die God ons schenkt, waaraan thans ieder christen denkt; hem viere, wat in ’t groot heelal door Jezus is en wezen zal. Men had Hem eeuwenlang verwacht; en toen Gods tijdperk was volbracht, toen zond Hij van zijn hoge troon het heil der wereld ons, zijn Zoon. Geloofd die komt in ’s Heren naam! Wij christnen zeegnen U te zaam, U, vredevorst, der vaadren wens, U zaligmaker, God en mens! Gebed: In deze heilige nacht, God, is ons een licht opgegaan, wil ons ervan doordringen dat dit ons levenslicht is, verhelder alle donkere nachten door de hoop op uw dageraad, schenk ons de vreugde die blijft, nu en in uw rijk dat komt. Toen de stille nacht was aangebroken hebt Gij, God, uw licht ontstoken in het duister leven van hen die bij niemand gezien waren: een boodschap van boven kwam tot mensen aan de onderkant; geef ons dit oude verhaal te verstaan als een steeds weer nieuwe belofte voor alle tijden en als een blijvende bemoediging voor ons eigen bestaan. Amen.

Verantwoording: Liederen: Psalmen en gezangen: uit het Liedboek voor de Kerken A.F. Troost: Die waarlijk mens geworden zijt, uit Zingende Gezegend, Uitgeverij Boekencentrum, Zoetermeer ‘In de stad van koning David’, uit Allermond, Uitgeverij Boekencentrum, Zoetermeer ‘Zal er ooit een dag van vrede’, uit 24 Kerkliederen, tekst H. Jongerius, Uitgeverij Gooi en Sticht, Utrecht Gedichten: Jaap Zijlstra: Komst, uit Inkeer gebeden, Uitgeverij Kok, Utrecht H. Jongerius: Messias, uit Voor Onderweg Jan van Opbergen: Gods vrede, uit Het Kompas Gebeden: W.R. van der Zee: uit Zondagswoorden, Uitgeverij Boekencentrum, Zoetermeer Teksten: Georg Friedrich Händel: uit het Oratorium ‘Messiah’ Liturgie samengesteld door: Corry de Jongh, Nelie Rijkers en Djoke Travaille Illustraties: Martin Kwak

13

1937

75 jaar

2012

Protestantse Vrouwen Organisatie voorheen

Gereformeerde Vrouwenbond Dit jaar vieren we feest, want 2012 staat in het teken van het 75-jarig bestaan van onze organisatie. Ditmaal de laatste aflevering van ’75 jaar PVO’ met herinneringen aan ‘vroeger’. We vonden het heel leuk om al uw bijdragen te ontvangen en te plaatsen, hartelijk dank allemaal! Mevr. Fenny Eising-Kremers uit Aalden vertelde het volgende: ‘In het jubileumjaar 1967 adopteerde onze groep ‘Bidt en werkt’ uit Zweelo een lid van de ‘postclub’ die onze Bond toen rijk was t.b.v. langdurig zieken. Mevr. de Moet uit Goes verzorgde het ‘postclubschrift’ en via haar adopteerden wij mevr. Mulder-de Leeuw uit Scharnegoutum. Mevr. De Moet schreef: ‘Zij lijdt aan een verlammingsziekte en kan zelf niet schrijven, haar dochter verzorgt dat.’ Bijna 25 jaar was er contact per post, elke maand lieten we iets van ons horen en met Kerst en haar verjaardag gingen we op bezoek of lieten iets bezorgen. Was een van onze leden op vakantie in Friesland, dan werd haar een bezoekje gebracht. De dochters schreven trouw zowel lief als leed. Er was meer zorg nodig en ze werd opgenomen in een verpleeghuis in Sneek. Op haar 40-jarig huwelijksjubileum waren wij aanwezig, kort daarna overleed haar man. Op 23 oktober 1991 is mevr. Mulder verlost van moeite, pijn en verdriet. Enkelen van ons maakten de dienst van Woord en Gebed rond het thema Psalm 23: 1 ‘De Heer is mijn Herder, mij ontbreekt niets’ en de begrafenis daarop volgend mee. Wij probeerden voor haar een metgezel te zijn op de moeilijke levensweg, waar wij dankzij onze Bond mee in contact kwamen. ‘Bidt en werkt’, ook binnen onze kerkelijke gemeente werden veel bezoekjes afgelegd. Onze groep is opgeheven i.v.m. vergrijzing. Als particulier lid lees ik met veel plezier ons lijfblad In Gesprek met inhoud die je aan het denken zet. Onze Here zegene u met wijsheid en inzicht bij het vele werk waar we te midden van veranderingen een keus moeten maken.’

14

Via de e-mail ontvingen we onderstaand verslag voor het 45-jarig jubileum van de Gereformeerde Vrouwen bond, geschreven door mevr. J Steegenga-Heida, namens PVO Balk: ‘GVB. Wat betekenen deze drie letters? Iemand dacht ‘Gemeentelijk Vervoers Bedrijf’, doch dat is mis. We zullen u uit de droom helpen, het is: ‘Gereformeerde Vrouwen Bond.’ Dat is niet iets nieuws van vandaag, deze Bond heeft al 45 jaar ervaring. Met plaatselijke vrouwengroepen, waar we ons over Bijbelse onderwerpen, als ook over actuele vragen en meningen van deze tijd bezinnen, daarin gesteund door het maandblad van de Bond. Ook houdt de Bond Provinciale Studiedagen, waar onder leiding van een deskundige, een hele dag aan één onderwerp wordt gewijd. Verder nog vormingsconferenties, en niet te vergeten de Landelijke Ontmoetingsdag. De Landelijke Bond heeft deze winter, 1983-1984, tot thema ‘Vrouwen in beweging.’ Ze ervaart telkens weer, dat men nauwelijks weet heeft, dat er een Gereformeerde Vrouwen Bond is, of een heel verkeerde kijk op het werk van de Bond heeft, dat het een ouderwetse achterhaalde zaak is. Reden dat men eens wat aan de weg timmert en aandacht vraagt. De bedoeling van de Bond is, om zondag 12 februari in de kerkdienst daar speciale aandacht voor te vragen. Dit vonden wij op onze vereniging wel wat veel gevraagd en werd het plan genoemd, om dit door middel van ‘Tsjerkelûden’ te doen. (N.B. Tsjerkelûden is het kerkblad ter plaatse, waar onderstaande in geschreven werd om zodoende nieuwe leden te werven.) Nu hadden Wijckel en Balk al jaren een afdeling van deze Bond en ook nu komen we in Balk elke 2e en 4e dinsdagavond van de maand om 19.45 uur in de ‘Paadwizer’ bij elkaar. Voor de pauze behandelen we de schets uit ons maandblad of gespreksmateriaal dat de Bond ook uitgeeft. In de pauze een kopje thee en daarna een vrije bijdrage door één der leden, bestaande uit een verhaal of gedicht dat wordt voorgelezen, als ook vaak een quiz over allerhande, mensen, zaken en dingen, wat gezellig en leerzaam is. En dan de onderlinge band die het met en voor elkaar geeft. Men komt met elkaar n gesprek en ervaart dat men elkaar nodig heeft en zich zelf verrijkt door zich te geven. Dit alles leek ons wel eens nuttig om u allen te laten weten. We kunnen daarbij meer hulp gebruiken. Kom eens kijken. Denk aan het spreekwoord ‘Een vrouw kan veel, veel vrouwen kunnen samen meer’. Ook melden we nog even, dat er op de verenigingsavond een auto rijdt. Bestuurd door één der leden, die de vrouwen uit Wijckel ophaalt, daarin is nog plaats voor meerderen, dus dames uit Wijckel meldt u. Voor vervoer wordt gezorgd. Hé! Nu lijkt het toch op: Geregeld Vervoer Bestaat.’

Materiaal dat door de jaren heen werd uitgegeven door de GVB en waar heel veel vrouwen met elkaar over in gesprek gingen. O.a. ‘Dat is niet niks’ 50 jaar GVB, Gemengd Boeket, I, II en III, Om te beginnen en te sluiten, Vrouwen in beweging, Optrekken met elkaar, Omgaan met…, Relaties tot en met en Grenze(n)loze veiligheid.

Kerstpuzzel Bij het maken van deze Kerstpuzzel zijn de letters helaas door elkaar geraakt. Als u wilt weten wat de oplossing is, moet u allereerst van deze letterbrij de juiste woorden zien te maken. De letters die op de cijfers ingevuld worden, vormen, overgebracht naar de hokjes onderaan de oplossing. We geven u de oplossing bij 11 als voorbeeld (vrede, de v op 11 komt in hokje 11 te staan). Welke zin zoeken wij? Alle woorden zijn terug te vinden in het Kerstverhaal in Lucas 1: 5 – Lucas 2: 40. Veel plezier en succes gewenst! Doet u ook mee? Stuur per post de oplossing, de zin in de hokjes, vóór 10 januari naar: Jopie van de Kleut, Rondweg 25, 3785 LB Zwartebroek. Onder de inzenders van de goede oplossing worden weer drie cadeaubonnen van € 10,-- verloot. De oplossing en de prijswinnaars worden in het maartnummer vermeld. Fijne feestdagen gewenst, met een hartelijke groet namens alle redactievrouwen,

1 lameruzje 2 alie 3 zmoes 4 adju 5 lisare 6 hemelbet 7 alebesti 8 rachaszai 9 doesher 10 ratazen 11 derve 12 arima 13 unleaf

1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 v

r e d e 12

13 14

14 audje 15 enimos

Jopie van de Kleut

16 grenwaz 17 fozje 18 egabril 19 nohansje 20 eligala 21 vaddi

15 16 17 18 19 20 21



1 2 3 4 5 : 6 7 8 9 10 11 12 13 14 15 16 17 18 19 20 21 :

V

Tweeduizend en twaalf jaar geleden Tweeduizend en twaalf jaar geleden werd daar in Israël een mensje geboren. Jezus heette hij, gelovigen in die streken wisten eigenlijk allang van tevoren, dat Gods zoon zou komen; de profeten spraken er al eeuwen geleden over. Dit moest hem zijn: onverwachts lag daar een kindje in het stro... zo pover... maar met een stralenkrans boven zijn hoofdje...het kon niet missen...zo licht! Dat moest de Heiland zijn, die de mensen verblijdde met de verlossing in zicht. Zou dat kindje daar in de voederbak er iets van geweten hebben of gevoeld, dat jaren later door hem de wereldorde zou worden omgewoeld? Wist hij toen al dat hij, die de zoon was van God de Vader, over drie decennia zou aangewezen worden als de dader van misdrijven tegen de heerser, die aan hem liet voltrekken het doodvonnis, omdat hij, de mensen verteld had van geloof, hoop, liefde en vergiffenis? In het jaar nul was Jezus als kind van God uit Maria geboren. De herders op het veld zagen de engel... en hemelse muziek klonk in hun oren. Zij haastten zich naar Bethlehem om bij het kindje in de stal te komen. Dat was blij hen te zien... de arme ruige mannen waren ineens vromen... Net als de drie wijzen met de kostbare geschenken uit verre landen. Toen al strooide Jezus op allen liefde uit en zegende met zijn kleine handen. Ingeborg H. Niemann-Veits 15

In-druk Huub Oosterhuis

De dag die komt

Zeven vieringen voor Advent en Kerst Zeven complete woorden gebedsvieringen voor de periode van Advent tot Driekoningen. Ze zijn bedoeld voor gebruik in kloosters, kleine gemeenschappen, parochies en gemeenten. Uiteraard kunnen de verschillende elementen ook in andere liturgische verbanden worden gebruikt en daarbuiten dienen als bron van inspiratie en ter overweging. Laat u inspireren door de prachtige woorden van Huub Oosterhuis. Gooi en Sticht, Utrecht, 2011. 128 pagina’s ISBN 978 90 304 0017 2. Prijs € 17,50 JK

uitgave van Narratio en de christelijkmaatschappelijke vrouwenbeweging Passage. De vrouwenkalender is een kunstkalender, hij bevat 53 afbeeldingen gemaakt door 36 (vrouwelijke) kunstenaars. Elf van die illustraties zijn kunstkaarten, die je er gemakkelijk uit kunt scheuren. Onder veel van de kunstwerken staat een tekst om over na te denken, zoals de twee hierboven. Groot is de Vrouwenkalender niet, hij heeft de breedte van een ansichtkaart en dan in het vierkant. Het formaat maakt hem geschikt om op een bureau te zetten, maar hij kan evengoed aan de muur worden gehangen. De kleurrijke kalender kan worden besteld bij Narratio (Postbus 1006, 4200 CA, Gorinchem) of via de website www.aksa.nl. Uitgeverij Narratio, Gorinchem, 2012. Prijs € 7,50 Anselm Grün

Momenten van geluk 2013 Wijsheden voor elke dag

Lex Boot

Handboek christelijke meditatie

Vertrekpunten, wegen en vruchten Dit handboek brengt alles in kaart wat de lezer zou moeten weten over de meditatieve omgang met God. Wat zijn de theologische vertrekpunten en hoe is de verhouding tot boeddhistische en andere vormen van meditatie? Dit boek is breed oecumenisch van opzet door medewerking van auteurs uit verschillende protestantse en katholieke stromingen. Het is een kennismaking voor beginners en een verdieping voor lezers met ervaring, staat op de omslag. Het ziet er wel fraai uit, maar het heeft veel van een naslagwerk. Misschien is een handboek ook wel een naslagwerk? Uitgeverij Boekencentrum, Zoetermeer, 2011, 308 pagina’s ISBN 978 90 239 2034 2. Prijs € 29,90

Renée Vonk

Hemelse toetjes

De twaalf apostelen als inspiratiebron voor 50 bijbelse nagerechten. Wie zou het niet een keertje willen proeven: het zoete Hemels Visioen van Simon Petrus, of de hartige Ongelovige Thomassoufflé? U vindt in deel I van dit leuke boek een voor ieder van de twaalf apostelen gecreëerd zoet en hartig nagerecht. In deel II maakt u kennis met de ZuidFranse traditie van ‘les treize desserts’: de dertien nagerechten die aan het einde van de kerstmaaltijd allemaal tegelijk geserveerd worden en die symbool staan voor Jezus en de twaalf apostelen. Ook hiervan zowel een zoete en een hartige variant. Met een knipoog naar de Bijbelse traditie, en heel leuk om zelf eens te proberen! Uitgeverij Kok, Utrecht, 2011. 112 pagina’s ISBN 978 90 435 0634 2.Prijs € 14,90 TB Narratio

Vrouwenkalender 2013 De feiten doen er toch helemaal niet toe in het leven, alleen wat men erdoor geworden is. Etty Hillesum Echte kunst is in staat ons zenuwachtig te maken. S. Sontag Zomaar twee teksten die te lezen zijn in de nieuwste editie van de Vrou16 wenkalender 2013, een gezamenlijke

Ontdek de kleine momenten van geluk die elke dag voor ons in petto heeft. Dat is het motto van deze scheurkalender met spirituele teksten van de benedictijner monnik Anselm Grün. Zo lezen we op 22 maart: ‘Voor God is geen woord zonder kracht’, en op 16 juli: ‘Als Gods liefde in je woont, kun je je werkelijk bij jezelf thuis voelen’. De teksten beogen de lezer een dagelijks moment van innerlijke rust te geven. Uitgeverij Meinema / Averbode, Zoetermeer, 2012. ISBN 978 90 211 4323 1. Prijs € 14,90 TL Iris Boter

Bij Jezus in de buurt Dit is een boek zonder tekst, helemaal vol getekend. Je kunt er allerlei verhalen terug vinden uit de tijd dat Jezus op aarde rondliep. Uit de tijd dat hij een kind was en ook toen hij groter werd. Gelukkig heeft hij steeds eenzelfde soort jas aan en meer mensen ook, anders zou het wel behoorlijk moeilijk worden. Het zijn gezellige platen waarop van alles gebeurt. Er valt veel te zien en dus ook te vertellen. Voor het geval dat u denkt, heb ik alles wel gezien? is er een handleiding bij te krijgen. Het is een leuke manier van eens anders met de bekende verhalen bezig te zijn. Dus echt iets voor grootouders. Ark Media, Amsterdam, 2011. 32 pagina’s ISBN 978 90 338 3148 5. Prijs € 14,95

Herman Paul en Wilke de Braal (red)

Dood voor onze ogen

Leven in het licht van de eeuwigheid De auteurs van deze bundel onderzoeken de manieren waarop in de 21e eeuw in Nederland met dood en eeuwigheid wordt omgegaan. Vervolgens laten de Bijbel en inspirerende figuren als Kierkegaard en Augustinus zien wat een christelijke manier van leven met de dood kan zijn. Christenen geloven dat Jezus de dood heeft overwonnen. Toch laat de gereformeerde traditie een verlegenheid met de dood zien. Welke plaats kan en mag de dood in het leven van alledag hebben? Dit boek is een bundel essays van verschillende schrijvers. Verschillend in toegankelijkheid en aansprekendheid. Het is uitgegeven ter gelegenheid van het twaalfde lustrum van de christelijke studentenvereniging C.S.F.R. Leuk voor de studenten die lid zijn van C.S.F.R. Uitgeverij Kok, Utrecht, 2011. Ca. 224 pagina’s ISBN 978 90 435 1948 9. Prijs € 14,90 HK Ook ontvangen: Vereniging voor geestelijk verzorgers Albert Camus Tussentijds 23: De kunst van het ouder worden Tussentijds 24: Themanummer Geestelijke verzorging en meditatie Uitgeverij Narratio, Gorinchem, 2012, 24 pagina’s

Oplossing Zomerpuzzel Inhoudsopgave Deze puzzel viel heel goed in de smaak bij de dames die reageerden, maar helaas viel het aantal inzendingen wat tegen. U moest natuurlijk wel het hele blad doorsnuffelen, zo omschreef mevr. Roza Emmelot dit en mevr. Teunie de Jong wenste ons honderd jaar PVO toe! Weer gezellige en mooie kaarten waren er bij. Dank u wel. Dit zijn de woorden/namen die gezocht werden: 1 Hoofdbestuur. 2 In Gesprek. 3 Ermelo. 4 Gré Popping. 5 Hetty van Weeghel. 6 In-druk. 7 Heleen Koekoek. 8 Priscilla uit Nieuw Vennep. 9 Henny de Graaf. 10 In dit nummer. 11 Ds. Hans Eschbach. 12 Jopie van de Kleut. 13 Janny Hugenholtz. 14 Ontvangen en Geven uit. 15 Emma. 16 Tjits Rinsma. 17 Amos. 18 Diny van Gerner. 19 De letter E. 20 Paaspuzzel. 21 Vrouwen geloven wereldwijd. 22 Opera della Casa. 23 Tiny van de Biezen. 24 Ds. Egbert van Beesten. 25 Shalom. 26 Tevredenheid. 27 Afslag. 28 Ds. Arenda Haasnoot. 29 Titia Lindeboom. 30 Het cijfer 7. 31 Het cijfer 5. 32 Jubileumrubriek. 33 Achterklap. 34 Amersfoort. 35 Routeplanner. De onderstreepte letters geven samen de oplossing: Hiep, hiep, hiep, hoera! De PVO bestaat 75 jaar! De volgende dames feliciteren wij van harte, zij kunnen een cadeaubon t.w.v. € 10,-- tegemoet zien: mevr. Y. de Koe-Reitsma uit Bertslum, mevr. Ida Stuitje uit Aduard en mevr. Y. Greidanus uit Tzum. Met een hartelijke groet, Jopie van de Kleut

Jubileumrubriek De vrouwengespreksgroep Tryfena/Tryfosa uit Katlijk/Mildam (Fr.) bestaat in november 80 jaar. Deze hoogbejaarde dame is nog steeds actief en hoewel het leden aantal drastisch is verminderd gaat zij vol moed door. We vinden het dan ook terecht dat zij deze verjaardag met een etentje vieren. Zelf vinden zij dit jubileum een heuglijk feit en wij als PVO natuurlijk ook! De vrouwengespreksgroep De lampen brandende uit Oost-Souburg bestaat woensdag 21 november 60 jaar. Twee leden, Koos Koole en Frans Baas, zijn dan ook 60 jaar lid. Bij de oprichting werden zij aangesteld als secretaresse en penningvrouw. Dat hebben zij geweldig gedaan en mede door hun toedoen is de groep nog steeds actief. De groep telt momenteel 27 leden, en al die tijd hebben zij de lampen brandende kunnen houden. Hun wens is dat zij dat met de hulp van onze God nog lang mogen en kunnen doen. De vrouwengespreksgroep Nil Sine Labore (niets zonder moeite) uit Kollumerzwaag viert in november haar 50-jarig jubileum. De groep heeft nog veertien leden, van wie twee leden zelfs van het eerste uur. Zij behandelen de onderwerpen uit In Gesprek en vinden ook de Kapstok heel waardevol! Kring Stadskanaal vierde op 10 oktober haar 55-jarig bestaan. Er was een bescheiden feestje voor de vijf verbonden groepen, samen toch nog 50 leden! Ze schrijven: ‘We zijn allemaal oudere tot zeer oude dames en we zijn blij dat het allemaal nog lukt.’ Wat een mooi berichtje. De vrouwencontactgroep Priscilla uit Nieuw-Vennep vierde op 17 oktober het 65-jarige bestaan. Zij melden ons dat zij gebruik maken van de onderwerpen uit In Gesprek. De vrouwengespreksgroep Bid en Werk uit Achlum bestaat op 29 november 75 jaar. Met nog negen leden vormen ze een kleine, maar fijne groep. De vrouwenvereniging Monica uit Kantens viert in november het 65-jarige bestaan. In 1992 werd deze groep van dertien leden versterkt met negen nieuwe leden van de Hervormde Groep. Ze zijn nu nog met negentien dames. Ze komen een keer per maand bij elkaar en gebruiken dan de onderwerpen uit In Gesprek. Ze schrijven: ‘Wij vrouwen vormen ongeveer de helft van de wereldbevolking. Laten we bidden dat we met elkaar verstandig, betrouwbaar en dapper verder gaan, hier en daar, tot eer van God. God is liefde, laten wij het ook proberen.’ Namens de PVO feliciteren wij deze groepen van harte met hun jubilea en wensen hen nog veel gezegende jaren samen. Met een hartelijke groet, Jopie van de Kleut

In Gesprek 2012 Thema: Routeplanner

januari:

- Ds. Gisela Gross: Toon eerbied voor…, bijbelstudie bij Exodus 20: 12 - Ds. Piet van Dijk: Zoals een Vader, bijbelstudie bij o.a. Genesis 25, 27 en 35

februari:

- Ds. Arenda Haasnoot: Pleeg geen moord, bijbelstudie bij Exodus 20: 13 - Ds. Anne Verbaan-van den Heuvel: Wat is het leven u waard?, bijbelstudie bij gedeelten uit Genesis en Handelingen

maart:

- Ds. Diete Kits: Overspel is geen spelletje, bijbelstudie bij Exodus 20: 14 - Ds. Tammo J. Oldenhuis : Trouw, bijbelstudie bij gedeelten uit Genesis en Spreuken 7 - Liturgie voor Passie en Pasen: De Kruisweg

april:

- Ds. Jasja Nottelman: Niet stelen, maar (ver)delen…, bijbelstudie bij Exodus 20: 15 - Ds. Egbert Egberts: Koning Achab en de wijngaard van Nabot, bijbelstudie bij 1 Koningen 21 - Jaaroverzicht PVO 2011

mei:

- Ds. Gerbrig M. Arends-Alkema: Leg over een ander…, bijbelstudie bij Exodus 20: 16 - Ds. Evert P. van der Veen: Ja of nee moet voldoende zijn.

juni, juli, augustus:

- Ds. Kees Meijer: Een boterham met tevredenheid, bijbelstudie bij Exodus 20: 17 - Ds. Hans Eschbach: De hoofdzaak is… - Ledenontmoetingsdag2012 Thema: Schijnwerpers

september:

- Ds. Marianne van Amerongen: Amos, bijbelstudie over het bijbelboek Amos - Christenvrouwen in de schijnwerpers: Quakers, door mevr. Tiny Coffin-Bruning

oktober:

- Ds. Daan Riemens: Een ‘bijzondere’ asielzoeker staat op de stoep, bijbelstudie over het bijbelboek Filemon - Christenvrouwen in de schijnwerpers: Zimbabwe, door mevr. Coby Boesenkool

november - december:

- Ds. Jacques Helder: Wachtend op de dag van (on)heil, bijbelstudie over het bijbelboek Habakuk - Christenvrouwen in de schijnwerpers: Bolivia, door ds. Paulien Matze - Kerstliturgie: Schijnwerpers op de profetie 17

Achterklap

Wij herdenken

Bomen Na enig voorbereidend werk zijn mijn man en ik voor een studiereis naar de VS vertrokken. Van veel mensen hadden we al gehoord dat daar alles groter is. Toen dat zo bleek te zijn, was het geen verrassing. Wat ook verschillend is, is dat de mensen doorgaans erg vriendelijk zijn. Toen we een kerkdienst bezochten, kregen we van iedereen een hand. In een andere dienst werd mijn man gefeliciteerd met zijn verjaardag. Het meisje dat ons meegenomen had, zei: ‘Ik wist dat ze niet zouden zingen, hoor, anders had ik het niet gezegd.’ In beide kerken was een klein koor. In de ene zongen het koor in hun eigen kleren, in de andere trokken ze na de repetitie de u welbekende toga’s aan met bijpassende halsdoek. Toen wisten we het zeker: we zijn in Amerika. We zijn ook in het monument voor de Twin Towers geweest. Het is heel stijlvol opgezet. Twee grote vierkante vijvers, waarbij het water van onder de rand naar beneden stort en in het midden van de bodem in een vierkant gat verdwijnt. Op de rand van de vijvers zijn de uitgefreesde namen te lezen van alle slachtoffers, van de torens, de vliegtuigen, het Pentagon en de brandweerlieden. Het plein er omheen wordt beschut door veel platanen die allemaal een nummer dragen van een verdieping van de flats. Maar iedereen laat zich fotograferen voor een oudere boom die duidelijk een klap heeft gehad. Hij wordt overeind gehouden met banden. Er omheen staat een hekje. Daar gaan de mensen voor staan, zoals ze voor elk standbeeld, monument, of elke foto van een beroemdheid gaan staan. In de winkel met souvenirs snapte ik wat er aan de hand is, deze perenboom is de enige die de ramp overleefd heeft. Toen hij bloeide na de aanslag was hij de Amerikaanse versie van Anne Franks kastanjeboom.

Het volgende nummer van

in gesprek verschijnt op 2 januari In dit nummer zijn de schijnwerpers gericht op: het deuterocanonieke bijbelboek Judit 18

Mevrouw Barber Bouwma - Visser

- Berlikum

Mevrouw E. v.d. Heuvel - Nugteren

- Nieuw Vennep

Mevrouw A. van Uitert - van Ooyen

- Utrecht

Mevrouw T. Wissmann - Bouma

- Groningen

Roept uit: o Heer, hoe lang? De nacht is vol gevaren: de morgen vol gezang. Gezang 303 uit vers 3

Nu daagt het in het oosten Nu daagt het in het oosten, het licht schijnt overal: Hij komt de volken troosten, die eeuwig heersen zal.

Reeds daagt het in het oosten, het licht schijnt overal: Hij komt de volken troosten, die eeuwig heersen zal.

De duisternis gaat wijken van de eeuwenlange nacht. Een nieuwe dag gaat prijken met ongekende pracht.

Gezang 124

Zij die gebonden zaten in schaduw van de dood, van God en mens verlaten – begroeten ’t morgenrood. De zonne voor wier stralen het nachtlijk duister zwicht, en die zal zegepralen, is Christus, ’t eeuwig licht!

Ik zie uit naar de HEER, mijn ziel ziet uit naar hem en verlangt naar zijn woord, mijn ziel verlangt naar de Heer, meer dan wachters naar de morgen, meer dan de wachters uitzien naar de morgen. Psalmen 130: 5-6

Kruis en Munt

Extreme hitte zorgt voor zware winter Moldavië had de afgelopen maanden te kampen met extreme hitte. Tot twee keer toe werd het hitterecord verbroken: in juni werd een temperatuur gemeten van 40,1 °C, en op 7 augustus zelfs 42,4 °C! De eerste tien dagen van augustus was het gemiddeld 5,6 °C warmer dan in voorgaande jaren. Bovendien viel er in augustus 22 mm minder neerslag. De hoge temperaturen en de geringe neerslag hadden een zeer ongunstig effect op de groei van de gewassen. Veel gewassen – zoals gerst, tarwe en maïs – zijn verdord met als gevolg een zeer slechte oogst. Men kon nauwelijks voorraden voor de winter aanleggen. Door de tegenvallende oogst zijn de voedselprijzen enorm gestegen. Kortom: de extreem hete zomer heeft tot gevolg dat in de winter vele arme mensen honger lijden. Voedselhulp is daarom meer dan noodzakelijk!

Maria

Eén van de mensen die lijdt onder de gevolgen van de zware winter is de gehandicapte Maria. Zij is 49 jaar, maar ze ziet er veel ouder uit. Toen Maria nog een jong meisje was, is haar ruggengraat aangetast, waardoor ze nu krom loopt en veel pijn heeft. Maria was alcoholiste. Ten gevolge van haar dronkenschap is ze vaak in elkaar geslagen en gewond geraakt. Tot overmaat van ramp heeft haar man haar verlaten omdat hij niet meer met een constant beschonken vrouw kon samenleven. Maria was letterlijk straatarm en had geen huis meer. Ze leefde op straat en meestal sliep ze ergens op een trottoir of in een sloot. Na vele keren te zijn uitgenodigd, bezocht ze de speciale diensten voor gehandicapten in de kerk van broeder Dima in Cahul. De vrijwilligers van de kerk ontfermden zich over haar. Ze kreeg nieuwe kleren en voedsel. Broeder Dima heeft vaak met haar gesproken en haar uit de schulden geholpen. Tijdens een van de kerkdiensten kwam Maria naar voren en vroeg om een persoonlijk gebed. Ze verlangde naar vergeving van zonden en naar Gods hulp en zegen, zodat ze kon stoppen met drinken. Sindsdien is Maria volledig veranderd. Ze drinkt niet meer en ze is weer samen met haar man. Ondanks de grote verandering in haar leven, hebben Maria en haar man het erg zwaar. Zij en haar man hebben veel te weinig inkomen om de maand rond te komen. Dat betekent veel honger lijden. Broeder Dima helpt gehandicapte mensen als Maria door hen tijdens de vier wintermaanden elke maand een voedselpakket te bezorgen.

Bang voor honger en kou

Van de levensomstandigheden van Anatoli schieten de tranen je in de ogen. Hij is 76 jaar en heeft reuma. Hij woont alleen aan de rand van het dorpje Istorii (Moldavië) in een vervallen huisje. De deur sluit niet goed en binnen is het ijskoud. In de winter heeft hij in huis altijd zijn handschoenen aan en zijn muts op. Zijn woon- en leefsituatie zijn volkomen troosteloos. Zijn vrouw is jaren geleden overleden. Zijn enige zoon, die in hetzelfde dorp woont, is ernstig ziek en kan niet voor zijn vader zorgen. Anatoli heeft een klein pensioentje, maar dat is, zoals men in Moldavië zegt, te weinig om te leven en te veel om te sterven. Gelukkig zien mensen van de kerk naar hem om en proberen hem te zo goed mogelijk te helpen. Anatoli ziet enorm tegen de winter op. Hij is niet alleen bang voor de kou, maar vreest ook honger te moeten lijden. Mensenkinderen zorgt ervoor dat Anatoli voldoende hout krijgt om de winter warm door te komen. En in het kader van de winteractie 2012 krijgen hij en vele andere noodlijdende gezinnen maandelijks een voedselpakket. Een mooi voorbeeld van praktische naastenliefde! Broederlijke groet, Ds. Egbert van Beesten Stichting Mensenkinderen

De opbrengst voor Kruis en Munt bedroeg op 30 september € 2064,33 19

Nochtans... naar Habakuk 3:17-18

Al zou de beeldbuis het begeven, mijn auto rijp zijn voor de sloop; werd ik van huis en haard verdreven... Had ik dan nóg een lied van hoop? En viel mijn zekerheid in duigen – wég goedbetaalde vaste baan – zou ik dan nochtans voor Hem juichen, al trilt de grond van mijn bestaan? Als ik ooit door een groep vandalen van geld en goed’ren werd beroofd; als ‘k werd gekweld door vele kwalen, werd dán mijn loflied niet gedoofd? ‘t Is niet zo moeilijk om te zingen zonder problemen, angst of pijn. Maar als de zorgen mij omringen, zou ik dan nóg geloofsheld zijn? Toch wil ik naar dat ‘nochtans’ groeien, naar ‘t juichend overwinningslied. Al zóu de vijgenboom niet bloeien, al is er moeite en verdriet. Toch wil ik van Zijn Woord getuigen: ‘Mijn last is licht, Mijn juk is zacht.’ Tóch wil ik nochtans, nochtans juichen: De HERE Here is mijn kracht! Jelly Verwaal uit: Spiegelbeeld Stichting Medema, 1981

20