in gesprek 8 werk- en informatieblad van de protestantse vrouwen organisatie HET ZONNELIED: BROEDER ZON ZINGEN VAN DE ZON VIEREN IN HET LICHT

in gesprek 8

71e jaargang, oktober 2013

werk- en informatieblad van de protestantse vrouwen organisatie

HET ZONNELIED: BROEDER ZON ZINGEN VAN DE ZON VIEREN IN HET LICHT

Colofon

In dit nummer

In Gesprek

Ondanks het feit dat we zo langzamerhand ‘de nachtschuit ingaan’ zijn we met ons jaarthema Het Zonnelied aanbeland bij het subthema (broeder) zon, het ‘eerste schepsel’ dat Franciscus van Assisi in zijn lied bezingt. Wat hebben we van de zon kunnen genieten afgelopen zomer! Het was zelfs soms te warm om iets uit te voeren. Maar dat was toen, nu moet er gewerkt worden!

werk- en informatieblad van de Protestantse Vrouwen Organisatie Postadres PVO: Postbus 3185, 3760 DD Soest Telefoon 085-8771009 (ma., di. en do. 11.00-13.00 uur) e-mail: [email protected], internet: www.pvo-nederland.nl Bank: PVO: IBAN NL38 INGB 0000515473 Kruis en Munt: IBAN NL15 INGB 0003336259, t.n.v. PVO Soest

Dagelijks Bestuur PVO: Voorzitter: Tiny van de Biezen-Kamphorst Albert van Meerveldstraat 5, 3785 LP Zwartebroek. Tel. 0342-462095, e-mail: [email protected] Secretaris: Gré Popping-Hoekzema Veerstraat 45, 8181 VV Heerde. Tel. 0578-697069, e-mail: [email protected] Penningmeester: Tjitske Rinsma-Kuperus Marktweg 81/13, 8444 AC Heerenveen. Tel. 0513-632284, e-mail: [email protected]

Redactie In Gesprek: Tiny van de Biezen-Kamphorst, eindredactie Jopie van de Kleut-Waanders Heleen Koekoek-Dethmers Titia Lindeboom-Bruning Jubileumrubriek en Kringberichten: Jopie van de Kleut, Rondweg 25, 3785 LB Zwartebroek e-mail: [email protected]

- Ds. Berend Borger uit Amersfoort gaf de bijbelstudie op pagina’s 4 en 5 als titel mee: Zingen van de zon. Maar wie verdient het te worden bezongen: het schepsel of de Schepper? In PLUS weer enkele verwerkingen, ditmaal over de zon, om méér uit uw bijeenkomst te halen. Veel plezier ermee! - Op de ‘tussen’-pagina’s 6 en 7 wordt het subthema verder uitgewerkt in Veelstemmig licht, het gedicht ‘Broeder zon’ van Titia Lindeboom en in de column MENSenWERK. - Het tweede hoofdartikel op de pagina’s 8 en 9 is een bijdrage van ds. Annemieke Dekker. Zij werkt als pastor/ geestelijk verzorger bij Bartiméus in Doorn en laat ons meebeleven hoe mensen met een visuele handicap een zondagse viering ervaren. In de Kapstok ditmaal niet alleen suggesties voor de opening en/of sluiting, maar ook enkele bijbelgedeelten met vragen om samen op dit artikel door te gaan. - De vakantie zit erop! Maar als u op de pagina’s 10 en 11 het verslag leest en de gezellige foto’s ziet van de vakantieweek in Ootmarsum, dan zou je zo weer krijgen zin om op stap te gaan! - Voor Kruis en Munt kregen we ditmaal enkele mooie foto’s geleverd bij de tekst, daarom begint Kruis en Munt voor deze keer al op pagina 13, met een vervolg op pagina 15.

Overlijdensberichten: bureau PVO, zie boven Overige kopij: 6 weken voor verschijnen van het blad bij de eindredactie: Tiny van de Biezen, Albert van Meerveldstraat 5, 3785 LP Zwartebroek Tel. 0342-462095. e-mail: [email protected]

Lidmaatschap van de PVO: € 16 per jaar. Daarbij is het abonnement op dit blad inbegrepen. Opzeggen alleen schriftelijk voor eind december bij het bureau van de PVO. Gesproken cd: In Gesprek verschijnt ook op cd als een uitgave van de CBB, Christelijke Bibliotheek voor Blinden en Slechtzienden te Ermelo, tel. 0341-565499 Druk: Mailfors Amersfoort

Wij wensen u allen weer heel veel leesplezier en goede bijeenkomsten op de groepen!

ISSN: 0921-447

Doelstelling De Protestantse Vrouwen Organisatie heeft als doel: - lokale gespreksgroepen en de leden daarvan te stimuleren, te adviseren en toe te rusten. - Krachten te bundelen en stem te geven. - Dit alles om landelijk en plaatselijk te komen tot ontmoeting en gesprek, bezinning op Bijbel en persoonlijk geloof, en een bewuste inzet voor een rechtvaardige en veelkleurige samenleving. 2

Tiny van de Biezen

Hoofdartikelen: oktober 2013

Zingen van de zon bijbelstudie bij Maleachi 3: 20 door ds. Berend Borger te Amersfoort ................................................... 4 Vieren in het Licht hoofdartikel door ds. Annemieke Dekker, pastor/geestelijk werker te Doorn ........................................................... 8

Meditatie Zon ‘O, zon wil mij toch gunstig zijn en schijn, schijn, schijn.’ Mijn moeder kon het vroeger hartstochtelijk zingen. Maar ze zong het haast als een christelijk liedje. Ze had ook kunnen zingen: O, God wil mij toch gunstig zijn, en zegen mij. Zo’n intentie had het. Hoe vaak staat de zon symbool voor God. De warmte, het licht, de blijdschap die dat brengt, en de vreugde van de schaduw. Zonder zon geen schaduw. Wat een levenbrengende energie. Maar… als de avond gevallen is, is de zon niet meer te vinden. Juist als je op jezelf teruggeworpen wordt, is de zon er niet. Gelukkig laat God zich wel vinden. Zelfs in de diepste duisternis, zelfs in de diepste put. ‘Wanneer het aardedonker is om je heen, ontdek je kleine lichtpuntjes,’ zei een goede vriendin.

Heer, laat mij als het zonlicht stralen, uitdelen van de overvloed van door U rijk gevulde schalen. Heer, laat mij als het zonlicht stralen, uw trouw en liefde blij vertalen als ik mijn medemens ontmoet. Heer, laat mij als het zonlicht stralen uitdelen van uw overvloed. Jan Mul

Ergens las ik dat de zon wel heerlijk is, maar altijd in combinatie met schaduw van bomen, wolken, een muur, een parasol of desnoods een pet op je hoofd. Of een zakdoek met vier knopen erin. De volle zon is niet lang te verdragen. In hele warme landen is er vaak een sluier van zand in de lucht. De zon is onzegbaar belangrijk. Zonder zon was er niets. Er zou geen dierlijk en plantaardig leven mogelijk zijn. Wij zouden niet kunnen leven. Ik geloof dat God dat zo geschapen heeft. En ik ben Hem er innig dankbaar voor. Was de zon dichter bij de aarde, we verschroeiden. Was hij verder weg, we bevroren. We staan er vaak alleen maar bij stil wanneer er dingen veranderen in ons leven. Geboorte en afscheid. Mijn oudere broer zei laatst: ‘Jij hebt net zulke handen als onze oudste zus.’ ‘Zulke oude handen heeft zij nooit gehad,’ antwoordde ik. En ik werd me pijnlijk bewust wat zij allemaal heeft moeten missen. Reden tot grote dankbaarheid dat wij nog wel van het leven mogen genieten. Het liedje waar ik mee begon, was niet een verzoek aan de zon om de was snel te laten drogen of de sla goed te laten groeien. Het was een hoopvol verzoek van een verliefde jongeman die een afspraakje had met zijn vriendin op zondagmiddag (wanneer anders?). Als het zou regenen dan bleef haar moeder thuis, dan zaten ze met z’n drieën om de tafel. ‘Want het zondagse japonnetje wil ook een zondags zonnetje.’ Hij heeft pech, het regent maar door, de hele dag en avond. ‘En van de maan, die vol moet zijn, geen schijn, schijn, schijn.’

Heleen Koekoek-Dethmers, werkgroep Redactie 3

Ds. Berend Borger

Zingen van de zon Bijbelstudie bij Maleachi 3: 20 Wat hebben we weer een prachtige zomer gehad. We konden ook in Nederland genieten van veel zon. De prachtige luchten waren soms strakblauw, soms hingen er ook van die typische Hollandse wolken in. De zon doet de meeste mensen goed. De meeste mensen houden meer van zonneschijn dan van regen. We kennen ook de ware zonaanbidders: zodra het maar even kan, zitten of liggen ze in de zon om bruin te worden.

Zingen

Waar je van houdt, daar zing je ook makkelijk een liedje over. Franciscus van Assisi schreef een scheppingslied wat we kennen onder de naam ‘Het Zonnelied’. Dat lied is een loflied op de schepping. In de oorspronkelijke Italiaanse taal heet het lied ‘Cantico del Frate sole’, een lied over broeder zon. Na de lofprijzing aan de Schepper begint Franciscus God te prijzen voor en door de zon: Allerhoogste, Almachtige Goede Heer van U zijn de lof, de roem, de eer en alle zegen. U alleen Allerhoogste, komen zij toe en geen mens is waardig uw naam te noemen. Wees geprezen mijn Heer, met al uw schepselen vooral door mijnheer broeder zon die de dag is en door wie Gij ons verlicht. En hij is mooi en straalt met grote pracht: van U, Allerhoogste, draagt hij het teken. Franciscus noemt de zon zijn broeder. Hij voelt zich verwant aan de zon en later in zijn lied spreekt hij ook over zuster maan, broeder wind, zuster water, broeder vuur, moeder aarde en zuster dood. Intens beleefde hij de omgang met al die elementen uit de schepping.

De twee lampen

In de bijbel komen we op diverse plaatsen teksten tegen waar de zon een rol speelt. De meest bekende is misschien wel het verhaal waarin de zon stil staat (Jozua 10: 12-14). Maar ook al in

Ds. Berend Borger is predikant van de Protestantse Gemeente Amersfoort, wijkgemeente De Bron.

4

het begin van de Bijbel horen en lezen we over de zon. Maar als u dan denkt aan Genesis 1 dan valt er iets op in dat hoofdstuk. In Genesis 1 wordt niet gesproken over de zon. We lezen in het scheppingsverhaal in Genesis over de lichten aan de hemel. Hoe die lichten heten, wordt er niet bij verteld. Zowel in vers 3 als vers 14 gaat het over de schepping van het licht. En die lichten hebben een functie, namelijk het verlichten van de nacht en de dag. Nergens worden die lichten nog bij name genoemd. Dat is te begrijpen in de context van die tijd. In de tijd waarin deze verhalen zijn ontstaan en werden opgeschreven, kenden de omliggende culturen – Egyptenaren, Babyloniërs – hun eigen gebruiken, rituelen en gewoonten met betrekking tot hun godsdienst. Van Egyptenaren weten we dat die ware zonaanbidders waren en dan niet zoals in de inleiding beschreven, maar aanbidders in de godsdienstige zin van het woord. De Egyptenaren beleden de zon als hun god. De Joodse bijbelvertellers en -schrijvers geloofden niet in de zon. Zij geloofden in de God van Abraham, Isaak en Jakob. De God die hemel en aarde had gemaakt. De God die ook het uitspansel schiep en daar als het ware

‘gewoon’ twee lampen in had gehangen, de ene voor de dag, de andere voor de nacht. Die lampen waren lichtdragers om het leven voor de mensen te vergemakkelijken. Niets meer en niets minder. Die lampen waren zeker geen goden. Zon en maan waren en zijn er ten dienste van de schepping en dus ook ten dienste van ons mensen. Het zijn geen goden die vereerd moeten worden. Daarom is het scheppingsverhaal in Genesis nog zo zuinig met het benoemen van die lichten. Als de eerste hoorders van dat verhaal meteen woorden als zon en maan zouden hebben gehoord dan zouden ze makkelijk meegenomen kunnen worden in de godsdienst van de buren. In het scheppingslied gaat het om het licht, het licht van Godswege dat mens en wereld in een nieuw perspectief zet. Daar mag de zon een rol bij spelen, maar niet de hoofdrol. De hoofdrol is voor de Schepper. De zon, het licht om de dag te verlichten, is geschapen door God aan wie alle eer toekomt. Zo spreekt ook Franciscus over de zon. Wees geprezen mijn Heer, met al uw schepselen, vooral door mijnheer broeder zon. De zon verwijst naar God, naar de Schepper. En daarom mag God geprezen worden. In liederen en gebeden.

De zon en ons lied

In allerlei toonaarden zingt de Bijbel over de zon, met name in de Psalmen. Maar ook in latere tijden zijn er veel liederen gemaakt waarin de zon wordt bezongen. Lied 56 uit de bundel Tussentijds (154b Nieuwe Liedboek) zou je een modern zonnelied kunnen noemen. Het tweede couplet zingt van de lichten aan de hemel, de zon, de maan en de sterren: Zegen Hem, gij zon en maan sterren in een vaste baan, laat uw licht in volle schijn voor de Heer een loflied zijn. In gezang 94 en 313 uit het Liedboek voor de Kerken (de nummers 827 en 967 in het Nieuwe Liedboek) zingen we van de zon der gerechtigheid. Die zon komen we tegen in Maleachi 3: 20. De zon der gerechtigheid is het teken van Gods liefde en heil voor mensen die in moeilijke tijden vast blijven houden aan de beloften van Godswege. En in gezang 437 (nummer 834 in het Nieuwe Liedboek) wordt de zon weer in verbinding gebracht met het licht, zoals dat in Genesis 1 ook gebeurt. Gezang 437 is een gebed om vernieuwing en om heil en genezing. Het licht is daarbij de kracht die als de Pinkstergeest over mensen mag komen en hen mag leiden door het leven. Het derde couplet eindigt dan als volgt: Wees Gij de zon van mijn bestaan, dan kan ik veilig verder gaan, tot ik U zie, o eeuwig Licht, van aangezicht tot aangezicht. Dat laatste couplet zou ook door Franciscus geschreven kunnen zijn. Broeder zon ging op over zijn leven en verlichtte hem op zijn levenspad. Hij was de zoon van een rijke lakenkoopman, maar verkocht alles en ging in armoede leven. Hij was geïnspireerd geraakt, verlicht geraakt, door de Bijbelse verhalen over gerechtigheid, barmhartigheid en liefde tot het uiterste. Het Licht van Godswege ging over hem op en deed hem radicaal kiezen voor een leven in armoede. Aan het einde van zijn leven dichtte hij het Zonnelied. Een lofprijzing op de schepping, maar ook een lied van vertrouwen op God die de zon als zijn broeder, als zijn medeschepsel had gegeven.

PLUS: méér ‘Zon’ Om met elkaar te doen: enkele suggesties om méér van uw bijeenkomst te maken!

Opening van de bijeenkomst - Zoek enkele – korte – bijbelgedeelten bij dit thema, waarin de zon verwijst naar God, de Schepper en waarin God geprezen wordt. (U kunt daarbij een Concordantie raadplegen.) - Welke psalm, welk gezang of welk lied wilt u daarbij zingen. - Noem zaken die u in het gebed naar voren wilt brengen, waarvoor wilt u God bidden en waarvoor wilt u hem danken. Voordat u begint met de inleiding - Sta even stil bij het begrip ‘zon’. Waar gaan uw gedachten naar uit? Wat betekent de zon voor u? - De uitleg om aan kinderen het begrip ‘de drie-eenheid van God’ duidelijk te maken, luidde eens: God, de Vader is als de zon zelf, de Heer Jezus is als het licht van de zon en de heilige Geest is als de warmte van de zon. Hoe zou u deze uitleg aanvullen? - Neem de melodie van een bekende psalm of bekend gezang en maak daar een lied op, waarin ‘God als Schepper ’ en ‘zon als schepsel’ tot uitdrukking komt. (Zie als voorbeeld het gedicht op pagina 16, dat te zingen is op de melodie van Gezang 319.) - Maak met elkaar een collage van plaatjes waar de zon een belangrijke rol in speelt. - Knip een cirkel van papier en teken daarin dit onderdeel van ‘Het Zonnelied’. U kunt dit samen in een grote cirkel doen of ieder apart een werkstukje maken (gaat het best met waskrijt, maar kleurtjes of stiften kunnen ook). Sluiting van de bijeenkomst - Wat sprak u het meest aan in deze bijeenkomst? Deel met elkaar wat u het meest geraakt heeft. - Lees de zelfgeschreven versie van ‘Het Zonnelied’ die u maakte n.a.v. de verwerking van ds. Borger (bij punt 5). - Is het gelukt om zelf een lied te schrijven? Probeer het met elkaar te zingen, of - zoek samen een slotlied uit.

Verwerking 1. Lees en bespreek Maleachi 3: 20 met elkaar. Wat spreekt u aan in deze tekst? Wat roept het geschetste beeld bij u op? 2. De Egyptische farao’s bijvoorbeeld lieten zich graag vergelijken met de zon. Ook vandaag de dag zijn er mensen, machthebbers die zich het middelpunt van het heelal wanen. Kunt u enkele voorbeelden noemen? Wat vindt u van dergelijk gedrag? 3. In het boek van de Psalmen (19, 104 en 121) wordt de zon vaak bezongen om de maat van de tijd aan te geven: de zon geeft het ritme aan dag en nacht. In Psalmen 84: 12 lezen we: ‘Want God, de HEER, is een zon en een schild.’ Wat vindt

u van dat beeld? Is God voor u ook een zon en schild? Kunt u dat verwoorden? 4. Franciscus spreekt in zijn zonnelied over broeder zon. Wat vindt u van deze manier van spreken over de schepping? Voelt u zich ook verwant als broer of zus aan de schepping? Waarom wel of waarom niet? 5. In het scheppingsverhaal lezen we over de schepping van het licht. Zon en maan worden nog niet genoemd. Wat vindt u daarvan? 6. Het Zonnelied is ontstaan in de 12e eeuw. Als u vandaag een nieuw Zonnelied zou mogen maken, hoe gaat dat dan? 5

Veelstemmig licht Licht dat terugkomt Met twee kleine kinderen aan de hand loop ik door de duinen van Schiermonnikoog. Het is aardedonker, er is geen maan en er zijn geen straatlantarens. Alleen het licht van de vuurtoren strijkt af en toe even over het eiland. Verder heerst er absolute duisternis. Dankzij de witte schelpenpaadjes kunnen we onze weg vinden. Wat ziet alles er anders uit in het donker. We zien geen kleuren en geen diepte, we kunnen ons nauwelijks oriënteren. We zijn expres zo vroeg op deze oktobermorgen naar buiten gegaan om de zon te zien opkomen. Nu zijn onze kinderen al groot maar die ochtend blijft een hoogtepunt in mijn herinnering. Het is een geweldige ervaring om samen bewust te ervaren wat de zon doet: dat de horizon langzaam een beetje lichter wordt, dat de vogels gaan zingen, dat je diepte gaat zien en dat alles wat zwart leek in duizenden kleuren tevoorschijn komt. Het is een ongekende metamorfose. Licht maakt alles anders. Het is niet voor niets dat het scheppingsverhaal, het eerste verhaal in de Bijbel begint met het licht dat alles verandert. De zon geeft licht en warmte. Zo kunnen gewassen groeien, bloemen bloeien en vruchten rijpen. Zo is er zicht en uitzicht, kleur en leven. Mensen hebben licht nodig om gezond te blijven en vrolijk te zijn. Afgelopen voorjaar was grauw, grijs en koud. Je merkt meteen dat dit zijn weerslag op mensen heeft. In het donker zijn veel mensen bang en worden ze geplaagd door gepieker en nare gedachten. Maar wanneer de zon opkomt, hebben gepieker en nare gedachten minder vat op mensen, en krijgen zij weer moed. De zon maakt alles anders.

Steen van het strand op het Schotse eiland Iona,

6 beschilderd door een kind

De zon is voor onze wereld onmisbaar: zonder zon zou er geen leven mogelijk zijn. De warmte, energie en groeikracht die de zon geeft, is levensnoodzakelijk. Het nieuwe ochtendlicht is daarom een metafoor voor de positieve kracht die wij God noemen. Zoals planten en bloemen groeien dankzij het licht, zo kunnen mensen zich vanuit die positieve kracht ontplooien. Toen ik als student op kamers ging wonen, kreeg ik van mijn ouders een cadeau. Zij houden van oude volkskunst en verzamelden traditioneel houtsnijwerk. In hun kamer hangt een hele serie houten onderzetters met traditionele symbolen. De onderzetter die zij mij meegaven, bestaat uit een oud symbool voor de zon. Voor hen staat de zon symbool voor de goede God die ook alles anders maakt, uitzicht geeft en kracht. Met dat symbolische cadeau wensten zij mij licht en warmte, uitzicht en kleur voor mijn nieuwe levensfase. De houten onderzetter is inmiddels al vele malen met mij meeverhuisd en is voor mij een kostbaar symbool voor het licht en zijn Schepper.

De zon, detail houtsnede MM Schwarz gemaakt bij gezang 25

het licht in onszelf niet altijd door. Dat vraagt inzet en aandacht, oefening en geduld. Wij mensen worden vaak door het donker naar beneden getrokken: verdriet, angst en stress drukken ons terneer. Maar: zoals de zon elke morgen opgaat, zo wordt het licht ons elke dag opnieuw gegeven. Laten wij, net als zonnebloemen (tourne-sol), ons richten op de zon en ons gezicht naar de zon toedraaien. Licht dat terugkomt, hoop die niet sterven wil, vrede die bij ons blijft. (refrein van Marijke de Bruijne Uit het kerstoratorium: Als appelbloesem in de winter)

6a houtsnijwerk, symbool voor de zon

Sinds enkele jaren zit ik op yogales en leerde de zonnegroet. Het is oorspronkelijk een ochtendritueel, een groet aan de opkomende zon. Ik vind het een mooie gedachte dat mensen de zon groeten: dat we ons bewust zijn van dat kostbare licht dat ons elke morgen geschonken wordt. Elke morgen opnieuw wekt het zonlicht de wereld en is er een nieuwe dag. Het is de metafoor voor het goddelijk licht dat sterker is dan het donker en ons steeds opnieuw een nieuwe kans, een nieuw begin geeft. Prediker (11: 7) schrijft: Het licht is een genot. Wat een weldaad voor de ogen om de zon te zien! De zon gaat iedere morgen vanzelf weer op, maar zo gemakkelijk breekt

Monica M. Schwarz is predikante en creatief theologe. Zij heeft een werkplaats voor aardse spiritualiteit, Veelstemmig licht, waarin zij zoekt naar de verbinding tussen het dagelijks leven en geloof en spiritualiteit. Voor wie verder wil lezen: www.veelstemmiglicht.nl http://mmschwarz.blogspot.nl/ en de facebookpagina Veelstemmig licht.

Wees geloofd, mijn Heer, met al Uw schepselen, in het bijzonder mijnheer broeder Zon, die de dag brengt en Gij verlicht ons door hem. Hij is schoon en stralend met grote glans. Van U, allerhoogste, is hij het symbool.

Broeder zon Je bent er! Je bent terug! hoe vaak ik naar de kade ben gelopen hoe vaak ik over water heb getuurd Wat ben je toch lang weg geweest, grote broer, stralend licht. Ik was bijna vergeten hoe je ruikt hoe sterk je bent hoe je baard prikt Je lijkt precies op vader, zo zorgzaam, goed Ik krul mij in jouw warmte op, nog even schitterend ben jij; te mooi om naar te kijken. Wat heb je voor me meegebracht, grote broer? Een glanzende merel! Een dansende maïskolf! Een bij die de weg zoemt naar bloeiende hei! Titia Lindeboom

MENSenWERK In deze nieuwe column laten we mensen aan het woord komen die werk hebben dat met een subthema van ‘Het Zonnelied’ te maken heeft. Deze keer stellen wij iemand aan u voor met werk dat gekoppeld kan worden aan het subthema ‘(broeder) zon’. Ditmaal iemand die zowel letterlijk als figuurlijk licht in het leven van mensen bracht en brengt!

Wie ben je?

Mijn naam is Taeke de Jong. Ik ben in 1947 in Oostmahorn geboren. Dit plaatsje ligt boven Dokkum aan de voormalige Lauwerszee. Thans is het bekend onder de naam Esonstad. Na de lagere school in Anjum heb ik de ambachtsschool in Dokkum doorlopen, de afdeling Elektrotechniek. Hierna heb ik zes jaar bij een installateur gewerkt in Lioessens. Na diverse dag- en avondcursussen gevolgd te hebben, solliciteerde ik bij het toenmalige PEB. Hier werd ik aangenomen als monteur (o.a. nieuwe huizen van elektriciteit voorzien en kWh-meters plaatsen). In 1971 zijn we getrouwd en verhuisd naar Heerenveen. Door ‘s avonds in Leeuwarden de cursus voor installateur te volgen, ben ik in 1980 inspecteur van elektrische installaties geworden en kwam ik in de storingsdienst. Na overname door NUON in 1994 heb ik nog gewerkt tot oktober 2002. Toen kon ik er vervroegd uit omdat er geen inspecties meer werden uitgevoerd. Mijn vrouw Sjoukje werkte in die tijd als vrijwilliger bij de toenmalige Evangelische Boekwinkel in Heerenveen (thans Boekhuis de Brug) Omdat men graag een techneut als vrijwilliger in de winkel wilden hebben, ben ik daar meteen aan de slag gegaan. Doordat het kantoor vanuit de winkel naar een ruimte achter de winkel verplaatst werd, moesten alle leidingen (computer-, telefoon-, bel- en elektriciteitsleidingen) eveneens verplaatst worden. Tevens heb ik alle onderhoud van de technische installaties onder mijn beheer. Later kwamen daar het verwerken van multimedia bij zoals cd’s en dvd’s.

Wat betekent je geloof voor jou?

Het geloof betekent veel voor mij. Dat komt naar voren in de contacten bij de Brug. Als het rustig is hebben we alle tijd om met elkaar of met een klant een gesprek aan te gaan. Mensen komen vaak een cadeautje halen voor een pasgeboren kindje, of een condoleancekaart als iemand overleden is, of een kaars voor iemand die belijdenis doet. Soms willen de mensen er dan wel graag even over praten. Het is niet verplicht, hoor. Maar ze vinden bij ons in ieder geval een luisterend oor. Eventueel met koffie of thee! Toen ik nog werkte bij de mensen thuis had ik het, als het zo uit kwam, een enkele keer wel eens over geloven. Maar dat was niet vaak, bij de bouw werkte ik in huizen in aanbouw.

Wat zijn je hobby’s?

Ik zit in het Beamteam van de Sionskerk te Oudeschoot. Verdere hobby’s zijn het zingen in het oratoriumkoor COV te Heerenveen (reeds 37 jaar) en ben ik gastzanger in het Heremakoor van Heremastate. Dat is een zorgcentrum. Ook het werken met computers (foto en film monteren) vind ik geweldig. Heb je nog een verrassing voor ons? Ja, kijk maar eens op mijn orgelkanaal op You Tube, onder de naam ‘vutter2002’. 7

Ds. Annemieke Dekker

Vieren in het Licht Hoe kun je licht ervaren, wanneer je niet kunt zien? Op welke manier kunnen mensen die slechtziend of blind zijn en daarnaast nog een verstandelijke beperking hebben, het Licht van Christus ervaren in een zondagse viering? De ervaring leert, dat mensen die voor het eerst een dienst bijwonen in de kapel van Bartiméus, de plek waar ik als geestelijk verzorger/pastor werkzaam ben, op een bijzondere wijze geraakt kunnen worden door de geloofsbeleving van deze mensen. Iedere twee weken is er op zondag een viering voor bewoners van de zorginstelling Bartiméus in de kapel op het terrein in Doorn. Het zijn vieringen voor mensen met een verstandelijke en een visuele beperking. Voor mensen met een zeer ernstige beperking zijn er maandelijks ook nog de middagdiensten. Daarin wordt gevierd met zoveel mogelijk belevingsgerichte middelen, wanneer woorden niet begrepen kunnen worden, maar klank en sfeer de geëigende communicatiemiddelen vormen. Ik wil proberen u als lezer iets te laten proeven van wat er kan gebeuren in een viering, waarin niet alleen het hoofd, maar het hele lijf is betrokken is. Wie niet ziet, kan vaak wel horen, voelen, ruiken en proeven. Wie een beperkt verstand heeft, beleeft de dingen op eigen wijze. Een half uur voor de dienst begint, klinken de klokken van het carillon voor de kapel. Er klinken herkenbare melodieën uit de liturgie, het signaal voor bewoners dat ze welkom zijn in de viering. Ondertussen wordt alles klaargezet door de vrijwilligers, die als koster dienstdoen: de tafel, de kaarsen, de bloemen, het antependium en het avondmaalsstel in het liturgisch centrum en bij de ingang staat het doopvont. Eén van de bewoners deelt de liedbundels en de liturgieën uit. Ondertussen stromen bewoners binnen, lopend of in hun rolstoel, meestal onder begeleiding. De muzikanten nemen plaats bij hun instrument. Een blinde drummer begeleidt de liederen feilloos in het juiste ritme. Eén van de vaste pianisten neemt plaats achter de vleugel. De Paaskaars brandt al en één van de bewoners komt naar voren om de tafelkaarsen aan te steken: de éne om te herinneren aan het licht dat God schiep in de duisternis en de ander herinnert aan Jezus, het licht van de wereld. Muziek is een belangrijk medium in de dienst. Enkele vaste liederen markeren de vaste onderdelen in de liturgie, zoals het welkomstlied, het glorialied, het antwoordlied op de lezing en de responsie tijdens de voorbeden. Zo blijft de orde en de structuur helder en duidelijk en dat biedt de kapelgangers houvast. De orde van de dienst, ontleend aan de klassieke liturgie, heeft een herkenbare opbouw. Bemoediging

Ds. Annemieke Dekker is pastor/geestelijk verzorger bij Bartiméus in Doorn.

8

Kapel van Bartiméus

Herinnerings-Herinnerings kaars gemaakt in opdracht van het paspastoraat in Bartiméus, door kunstenares Jannie Slingerland.

en groet worden hardop door iedereen meegesproken, evenals het ‘Heer, ontferm u’, het Onze Vader en de Zegen. Er is een eenvoudige lezing uit de Bijbel, die door één van de bewoners, die braille kent, wordt voorgelezen. Er is een overdenking, waarin ook ruimte is voor dialoog. Tijdens de viering klinkt er voortdurend geluid. Mensen resoneren mee op wat ze beleven. Soms roept iemand iets, als herkenning van wat er in de dienst gebeurt.

Sommige bewoners komen al jarenlang in de kapelvieringen. Voor hen is de kapel een herkenbare plaats, waar alles gezegd en gedeeld kan worden. Levensgebeurtenissen worden benoemd, geboorte, overlijden, uitstapjes, verhuizingen, ze worden benoemd en gedeeld. Bij de voorbeden kunnen mensen gaan staan, hun hand opsteken en zeggen wat er op hun hart ligt. ‘Voor mijn vader, die in de hemel is,’ bidt iemand steevast. Verlieservaringen vormen een groot aandeel in de gebeden. Spontane dankuitingen over vakan-

ties, uitstapjes, bezoekjes van familie, alles heeft een plek en mag worden benoemd. De voorganger gaat langs met een microfoon en telkens klinkt er een gezongen responsie: ‘Zo bidden wij samen tot u o Heer, kyrie-eleis.’ De voorbeden vormen voor de aanwezigen één van de meest wezenlijke elementen in de viering. Mensen bidden niet alleen voor zichzelf, maar ook voor elkaar. Men reageert op het gebed van de ander en bidt voor elkaar om troost. Zo ontstaat een sfeer van wederkerigheid, van dragen en gedragen worden. Leven en dood spelen een belangrijke rol in het leven van de bewoners. Wanneer een bewoner overlijdt, wordt op de eerstkomende zondag de herinneringskaars aangestoken. De kandelaar is ontworpen door een kunstenares en in brons gegoten. Het heeft de vorm van een kring van mensen die elkaars hand vasthouden, verzameld om het licht en staat symbool voor de kapelgemeenschap. Het

licht van Christus, dat schijnt in het donker, is misschien voor sommigen niet te zien, maar wel te voelen en te ruiken. Als de naam van de overledene is genoemd, wordt een lied gezongen: ‘Niemand leeft voor zichzelf, niemand sterft voor zichzelf.’ In de dagen na het overlijden zal ook het carillon dit lied enkele malen per dag laten klinken. En de bewoners die dit horen, weten: er is één van de bewoners overleden. Bij deze gelegenheid staat de herinneringskaars op de avondmaalstafel. Na de dienst wordt de herinneringskaars in de herinneringshoek geplaatst. Daar bevinden zich een twaalftal nisjes, waarin foto’s en attributen van onlangs overleden bewoners staan. De muur erachter is prachtig beschilderd door de moeder van een bewoonster. In de afgelopen jaren waarin ik als één van de twee vaste geestelijk verzorgers (samen met Wija van der Kaaden) voorging in de kapel, is het mij opgevallen dat ik steeds minder bepaald werd bij de beperking van mensen. Ik ben mij steeds meer gaan verwonderen over de spiritualiteit en de creativiteit van de bewoners. Zij geven op hun manier stem aan wat er toe doet in hun leven. Met alle zintuigen, met alle mogelijkheden die zij ter beschikking hebben. En telkens zie ik hoe zij andere mensen meenemen in hun eigen taal. Dat kunnen vrijwilligers zijn die soms al jaren verbonden zijn aan de kapelvieringen. Zij halen en brengen bewoners van de woning naar de kapel en weer terug. Chauffeurs die in de bus rijden om bewoners die buiten het terrein wonen op te halen. Kosters die zorgen dat alles goed verloopt, de mensen hun plaats wijzen en na afloop van de

Kapstok Fijn, dat we elkaar vandaag weer mogen ontmoeten en kunnen begroeten. Laten we even bijpraten. Deze Kapstok sluit aan op het artikel van ds. Dekker. Zingen: Lezen: Zingen:

Psalm 139: 1 Psalmen 139:1-12 Psalm 139: 8

Gebed: Vader in de hemel, Dank U wel dat we vandaag weer bij elkaar konden komen. Wilt u bij ons zijn met uw heilige Geest, opdat wat wij met elkaar bespreken mag zijn tot opbouw van uw gemeente, tot groei van ons geloof. Schenk ons uw Licht in onze duisternis. In Jezus’ naam, Amen. Lezen: Vieren in het Licht, door ds. Annemieke Dekker Lezen: Marcus 10: 46-52 Bespreken: 1. Wat spreekt u aan in het artikel van ds. Dekker? Waar hebt u moeite mee? 2. Wat spreekt u aan in het gelezen bijbelgedeelte? Waar hebt u moeite mee? Zingen:

Gezang 20: 1, 6 en 7

Lezen: Johannes 9 Bespreken: 1. ‘Rabbi, hoe komt het dat hij blind was toen hij geboren werd? Heeft hij zelf gezondigd of zijn ouders?’ Kunt u een verklaring geven voor deze vragen? 2. Hoe interpreteert u Jezus’ reactie in de verzen 3-5? 3. Wat vindt u van de reactie van de Farizeeën? Hoe had u, denkt u, zelf gereageerd? 4. Wat betekenen Jezus’ woorden in vers 39 voor u? En die in vers 41? 5. Waar gaat het in dit bijbelgedeelte ten diepste over? Welke ‘les’ kunt u hieruit leren? Zingen:

Gezang 437

dienst koffie schenken. De muzikanten die onmisbaar zijn voor de sfeer en de beleving. Er zijn ook regelmatig familieleden en gasten die de dienst bijwonen. Er komen jongeren, uit de Tuindorpkerk in Utrecht, met hun ouders, om zes keer per jaar mensen te halen en te brengen. Er komen catechesegroepen om te ontdekken, op welke wijze er anders dan in kerken gebruikelijk gevierd wordt. Er komen theologiestudenten die in het kader van hun opleiding een weekend doorbrengen op het terrein van Bartiméus om aan den lijve te ervaren hoe het is om een visuele beperking te hebben en hoe je kunt communiceren met mensen die een verstandelijke beperking hebben. Schilderij gemaakt voor het pastoraat van Bartiméus, door René Rosmolen, geestelijk verzorger in de Lisudinahof, Leusden.

Hoewel ook de donkere kanten van leven voluit benoemd worden, valt mij op dat lichtheid en vrolijkheid vaak de boventoon voeren.

TB

Eén van de bewoners, van wie de opa overleed, benadrukte mij hoe blij ze was dat ze zelf nog leefde, dat ze kon lopen en werken. Leven en dood vormen de realiteit van elke dag en is een grond voor beklag maar tegelijkertijd ook voor dankbaarheid. Als ik na de viering naar huis rijd, voel ik me moe en voldaan. Er gebeurt veel in de dienst en als voorganger heb je een belangrijke taak in de regie. Wat mij het meest raakt, is dat wat zich onttrekt aan regie. Dat wat gebeurt zonder woorden. Dat in deze kapelgangers het Licht van Christus gestalte krijgt en dat in hen ook ik en vele voorbijgangers aangeraakt worden. Eén van de kernwoorden in de diensten uit de afgelopen tijd was de zin ‘kijken met je hart’. Deze woorden hebben een bijzondere betekenis gekregen voor hen die niet kunnen zien met hun ogen. En voor mijzelf heb ik ontdekt: 9 ‘Er is meer dan zien met je ogen.’

Vakantieweek in Ootmarsum Vier middagen genoten we van het mooie Twentse landschap met z’n schone dorpen en keurig onderhouden tuinen. We bezochten een paardenmelkerij in Harbrinkshoek. Daar keken we naar het melken en hoorden we hoe goed en geneeskrachtig paardenmelkpoeder is, vooral bij huidaandoeningen. In Manderveen zagen we op de film hoe aardbeien gekweekt worden op speciale grond. Ze groeien, bloeien en rijpen op anderhalve meter hoogte. Dat is makkelijk, want dan kunnen ze staande geplukt worden. Woensdagmiddag ging mevr. Dop niet mee met de bus, want ze voelde zich niet goed. Mevr. Tineke zou voor haar zorgen. Toen wij thuiskwamen, vertrok zij meteen naar het ziekenhuis in Almelo. Tjaarda ging met haar mee. Diezelfde avond werd ze geopereerd aan een breuk. We hoorden later dat het gelukkig goed met haar ging. Op zaterdag 15 juni jl. arriveerden ruim veertig dames in het Stadshotel in Ootmarsum voor de vakantieweek van de PVO. Vanaf 15.00 uur lagen de sleutels van de kamers klaar. Bij aankomst werden we welkom geheten door Tjaarda Meindertsma en Tjits Rinsma, de leidsters van deze vakantieweek, met een kopje koffie of thee van het huis. Na de eerste ontmoeting en begroeting van oude bekenden, werden de koffers uitgepakt en om 18.00 uur zaten we aan tafel voor het diner. Daarna werden we door Tineke, de vrouw van de hotelbaas, op de hoogte gesteld van de huisregels en kregen we informatie over de kerkdienst van de volgende morgen.

We kregen ook nog een avond Heemkundeles van meneer Ratgerink, gevolgd door een serie dia’s van polderplanten, waarna hij onze kennis testte. Met mevr. Tineke speelden we een avond Bingo. De hoofdprijs was een weekend gratis logeren in het Stadshotel. Deze prijs werd door mevr. De Groot uit Oudemirdum gewonnen. Op donderdagavond was er een boerendansavond van de Ootmarsumse Boerendansers. We hebben genoten van de dansmariekes en hun danspartners.

De kerk was dichtbij, op ongeveer tien minuten lopen. In de kerk kregen we al meteen het nieuwe Liedboek uitgereikt. Voor de dienst begon, zongen vijf mensen enkele liederen voor, want er zijn ook meerdere verzen met een onbekende wijs. Tijdens de dienst zongen we alleen maar uit het nieuwe Liedboek. Ook werd er lopend Avondmaal gevierd. Na de kerk dronken we koffie in het hotel en ’s middags mocht ieder doen wat zij wilde, binnen in de zgn. huiskamer blijven (daar was ook de winkel) of gezien het mooie weer lekker buiten zitten, anderhalve meter boven de straat op een soort terras. Maandagmiddag maakten we een bustocht door het grensgebied van Duitsland, via Bad Bentheim naar een gezellig koffieadres met heerlijk gebak. Op de terugweg bracht onze 10 chauffeur Jan ons langs binnenweggetjes weer naar het hotel.

Nieuws uit de Regio’s Agenda

In het kort vermelden we nogmaals de geplande Regiobijeenkomsten. Voor meer informatie en opgave: zie pagina 11 van het septembernummer van In Gesprek.

Regio Noord De zussen Grietje Reitsma-Boesenkool en Coby Boesenkool waren er deze keer ook weer bij. Grietje had een stand met zelfgemaakte kaarten en babysokjes, gebreid door mevr. Valk. Deze werden verkocht voor Christian Care. Coby werkt voor deze organisatie van de Wereldraad van Kerken in Zimbabwe. Tjaarda en Tjits, onze meelevende en behulpzame leidsters wilden geen afscheidscadeau. Dat geld werd voor het werk van Coby gegeven. .

Dinsdag 8 oktober a.s. in de Oosterkerk, Leeuweriklaan 35 te Hoogeveen. Donderdag 10 oktober a.s. in de Trefpuntkerk, Schoolweg 5 te Glimmen.

Regio Friesland

Donderdag 17 oktober a.s. in de Kurioskerk, Julianalaan 38 te Leeuwarden.

Regio Oost

Dinsdag 1 oktober a.s. in de Open Hof, Lelystraat 49 te Kampen. Dinsdag 8 oktober a.s. in De Kern, Bouwstraat 17 te Ommen.

Regio Oost én Regio West

Dinsdag 29 oktober a.s. in De Goede Herderkerk, Stationsweg 4 te Nijkerk.

Komt u ook een steentje bijdragen? Vrijdagavond kregen we een heerlijk afscheidsdiner en een foto van de groep. Daarna werd de Bonte Avond gehouden, geleid door de dames Hassefras en Nutma. Er werden mooie gedichten en stukjes voorgelezen en Titia Oorburg zong een lied, geschreven door Winkler Prins. Na deze fijne vakantieweek vertrokken we op zaterdagmorgen uit Ootmarsum. Volgend jaar hopen we naar Ermelo te gaan. We wachten In Gesprek van januari 2014 af. Sari Verburg, Zwammerdam

U – en neemt u gerust een gast mee, familielid, vriendin, of buurvrouw – bent van harte welkom!

Kringen Kring Bolsward en omstreken op dinsdag 1 oktober om 14.00 uur in Het Centrum in Bolsward. Spreker: dhr. A. Althuis uit Workum. Onderwerp: Hoe dragen wij in deze tijd de Blijde Boodschap over? Kring Het Hoogeland op donderdag 3 oktober om 19.30 uur in Verenigingsgebouw De Kandelaar, Hoofdstraat-Oost 18 in Uithuizen. Spreker: ds. M.H. Langenburg uit Middelstum. Onderwerp: Het ontstaan van de Bijbel. 11

In-druk Hans Küng

Vrouwen in het christendom In het christendom neemt de vrouw nog vaak een ondergeschikte plaats in. Hans Küng toont vanuit de kerkgeschiedenis aan dat dat onjuist is. Hij is katholiek. Hoewel in de protestantse kerk de positie van de vrouw een stuk beter is, zijn we toch blij met elke erkenning van gelijkwaardigheid. De protesten over dit en andere onderwerpen hebben Küng zijn leerstoel aan de katholieke universiteit gekost. Küng eindigt zijn boek met de verwachting dat hij het waarschijnlijk niet meer zal meemaken dat de hiërarchie van de kerk verandert, maar zijn hoop is gevestigd op de vrouwen. Hij voelde zich altijd gesteund en bemoedigd in moeilijke tijden en kent de kracht en taaiheid van dit geslacht. Uitgeverij Ten Have, Utrecht, 2012. 160 pagina’s ISBN 978 90 259 0199 8. Prijs € 18,95 HK

Aukelien van Abbema

Single in de kerk

De mythes & de mogelijkheden De kerk als matchmaker, als koppelinstituut? Daar denk je niet direct aan. Aukelien van Abbema ziet hier niettemin mogelijkheden. Vanuit een cursus aan singles heeft ze dit boek geschreven. Vragen van en problemen voor singles worden besproken. In het tweede deel gaat ze in op wat de Bijbel zegt over daten en relaties. In de kerken is veel aandacht voor het huwelijk, maar veel minder voor het single-zijn. Wat kan de kerk doen? En welke kansen kunnen singles, die verlangen naar een partner benutten? Het laatste hoofdstuk eindigt met tien praktische tips voor singels, maar ook voor kerken. Een boek dat tot nadenken stemt, want wat doen we met singles? Hoe behandelen we ze in de gemeente? Is er ruimte voor hun emoties, vragen en (on)mogelijkheden? Dit boek kan een goede aanzet zijn voor een gesprek hierover. Ark Media Amsterdam, 2012. 152 pagina’s ISBN 978 90 338 1983 4. Prijs € 13,95

Martijn Arnoldus (samenstelling)

Reinier Sonneveld

De volgende generatie en de toekomst van de kerk

Waarom zou je meedoen?

Een maar anders

In dit boek schrijven zestien jonge mannen en vrouwen over hun verlangen om meer eenheid in de kerk te brengen. Ze zijn allemaal twintigers en dertigers, ze komen uit ‘de breedte’ van de kerk en zijn daarin allemaal actief bezig. Zij geven er blijk van over (kerk)muren heen te kunnen kijken om meer toenadering te vinden. Het is heel inspirerend om te lezen hoe de jongere generatie kijkt naar alle problemen in de veranderende kerk in een veranderend Nederland. Meer nog, hoe zij heel concreet met acties komen om dat doel te bereiken. Met recht ‘de volgende generatie’ en hoe zij ‘de toekomst van de kerk’ zien. Een boek om bemoediging in te vinden en ideeën op te doen! Ark Media, Amsterdam, 2012. 174 pagina’s ISBN 978 90 338 0010 8. Prijs € 17,50 12 TB

De kerk

Kerkdiensten zijn langdradig. De taal in de kerk is onbegrijpelijke code. Je moet je schikken naar de groepsnorm. Er blijft niets van de zondag over. Kerken maken onderling ruzie. Er zitten alleen oude mensen. De schrijver van dit boekje somt een aantal redenen op, waarom hij niet meer naar de kerk ging. En toch is hij wel weer gegaan, omdat Jezus zijn voorbeeld is geworden. Hij vergelijkt Hem met een verzetsheld, aan wie je je maar wat graag zou spiegelen. De kerk en de mensen die daarbij horen, zijn de nakomelingen van deze verzetsheld. Een mooi, aansprekend beeld. In de loop van de tijd is er veel mis gegaan, het is de vraag of Jezus daar zo blij mee is geweest? Maar kun je in je eentje geloven? In je eentje leven kan al niet, je wordt hoe dan ook beïnvloed door anderen. Waarom dan niet door een positief persoon? In de kerk gaat het over Jezus, die de Bron

wil zijn van ieders leven. In dopen en avondmaal, in bijbellezen en bidden gaat het om het contact met Hem. Het wordt interessant als wij God voelen, kostbare ervaringen opdoen en nieuwe contacten leggen. Dat maakt het leven gelukkig. Een leuk en vlot boekje voor ouderen en jongeren, dat stof geeft tot nadenken. Buijten & Schipperheijn, Amsterdam, 2012. 48 pagina’s ISBN 978 90 588 1574 3. Prijs € 3,50 Eric van den Berg en Frank G. Bosman (red.)

Handboek kerk en social media

Kerk en sociale media... wat moet ik me daar bij voorstellen? Dat zijn toch tegengestelden? In de verschillende artikelen in dit handboek wordt iets verteld over hoe je om kunt gaan met Facebook, LinkedIn, Twitter, YouTube, blogs enzovoort. Waarom is dat nodig? Wij zijn deel van deze wereld en staan er middenin. Om je daar staande te houden moet je weten wat je doet. De schrijvers geven daarbij beelden die ik zeer aansprekend vond: de wapenrusting uit Efeziërs en het optreden van Paulus op de Areopagus. Je moet je ook beschermen, dat is een wapenuitrusting aantrekken: wees wijs en voorzichtig, wees oprecht en eerlijk (geen valse getuigenissen en laster verspreiden), gebruik de social media met moed en sterkte om anderen bekend te maken met God, heb zelfbeheersing en wees zorgvuldig in je gebruik. Dan kun je de Areopagus van de digitale wereld instappen en mensen ontmoeten en laten zien wie God is en wat Jezus betekent. Zoals Paulus dat in Athene heeft gedaan (Handelingen 17). Via deze weg kun je contacten leggen en in gesprek gaan met mensen: geef informatie, maar ga ook de conversatie aan. Het handboek geeft ideeën over hoe je je kunt bewegen op het internet. Tussendoor worden veel websites genoemd en als laatste worden voorbeelden gegeven van bidden op het internet en van de internetexperimenten van franciscanen en clarissen. Tot slot wordt gesteld dat het onze opdracht is om de digitale Areopagus op te gaan, om via deze weg een gemeenschap op te zetten. Uitgeverij Boekencentrum, Zoetermeer, 2012. 166 pagina’s ISBN: 978 90 239 2650 4. Prijs € 18,90 TL

VROUWEN - GELOVEN - WERELDWIJD Het lijkt wel of er geen eind komt aan de golven van geweld, de kranten en het journaal staan er bol van! In Egypte greep het leger op 3 juli jl. de macht en werd de één jaar eerder verkozen president Mohammes Morsi afgezet. Morsi zou hebben samengezworen met Hamas om ‘vijandelijke acties’ tegen Egypte uit te voeren. Hij wordt er ook van beschuldigd samen met de Palestijnse beweging verantwoordelijk te zijn voor een gevangenisuitbraak. De vijandelijke acties waarvan Morsi wordt beschuldigd zijn onder andere aanvallen op politiebureaus en de gewelddadige dood van militairen, agenten en gevangen. Het leger en de Moslimbroederschap staan lijnrecht tegenover elkaar met als gevolg enorme massademonstraties. Daarbij wordt het geweld niet geschuwd waarbij heel veel doden en nog meer slachtoffers vallen. Een oplossing in dit conflict lijkt (eind augustus, begin september) vooralsnog niet voorhanden. Laten we voor alle mensen in Egypte bidden. ‘Blijf alstublieft bidden voor mijn land. We gaan door de zwaarste dagen die we ooit hebben meegemaakt. Egypte wordt meegezogen in geweld, haat en het verlangen om wraak te nemen. Het breekt mijn hart en dat van miljoenen christenen en moslims te zien hoe Egypte verandert in een land dat we niet kennen,’ schrijft een medewerker van Open Doors in Egypte. Hij vertelt hoe de situatie voor christenen in het land is. ‘Bedreigingen, vernieling en zelfs moord: christenen in Egypte krijgen het steeds moeilijker. Bij kerken en kloosters werden vernielingen aangericht, evenals bij gebouwen die voor andere kerkdoeleinden werden gebruikt, zoals weeshuizen, scholen en christelijke boekwinkels. Er zijn ook

kerkleiders die berichten hebben ontvangen waarin staat dat ze in de gaten worden gehouden en doelwit kunnen worden van een aanval.’ Christenen in Egypte zitten met veel vragen. Hoe kunnen zij juist middenin dit geweld hun vijanden liefhebben en hen vergeven? Alleen de Here God kan harten veranderen en kracht geven. Laten we speciaal voor de christenen en de kerk in Egypte bidden. Ook in Syrië is de rust nog lang niet weergekeerd. Midden augustus werden we opgeschrikt door het bericht dat in vier dagen tijd in totaal 20.000 Syriërs de grens in het noorden van Irak waren overgestoken. Volgens de VN-vluchtelingenorganisatie (UNHCR) was het een van de grootse uittochten uit Syrië sinds het begin van de opstand. Een aanwijsbare reden scheen er niet te zijn, wel was de spanning tussen de Koerden en fundamentalistische Syrische rebellen in het gebied sterk toegenomen. Ook een tekort aan voedsel zou een oorzaak kunnen kindezijn. De vluchtelingen waren meest families met kinde ren. U kunt zich voorstellen welke enorme problemen een dergelijke vloed van vluchtelingen met zich meebrengt! Volgens de berichten waren er in het betreffende gebied slechts een paar kampen voor de eerste opvang ingericht en was er een groot gebrek aan water, voedsel en andere voorzieningen. Laten we bidden voor vluchtelingen, hulpverleners en allen die getroffen zijn door de ramp die zich in Syrië voltrekt. Tiny van de Biezen

Kruis en Munt Via Kruis en Munt gaan we Stichting Sviatoslav en Stichting Waridi steunen. U kunt uw bijdrage storten op het bankrekeningnummer van Kruis en Munt: IBAN NL15 INGB 0003336259. Op de Ledenontmoetingsdag in april 2014 zullen beide stichtingen ieder de helft van het gespaarde geld ontvangen.

Stichting Sviatoslav Nieuwe orthesen voor Khursheda in zicht De Tadzjiekse Khursheda is eind augustus aangekomen in Nederland. Het duurt nu niet lang meer of ze kan weer onbezorgd rondlopen met haar nieuwe orthesen. Khursheda zit in het studieproject van Stichting Sviatoslav.

V.l.n.r. Nurmohammed, Khursheda, moeder, Margabo en Dilshota)

Op 21 augustus vloog ze naar Nederland. Twee dagen later kon ze al terecht bij orthopedisch schoenmaker Rameau in Sneek. Daar is alles opgemeten. Het duurde vijf weken om de orthesen gereed te maken. In de tussentijd verbleef ze bij een gastfamilie in IJlst. Haar gastouders waren geen vreemden: in 2006 en 2011 is Khursheda ook naar Nederland gereisd voor operaties aan haar voeten. Ze had het prima naar haar zin in Nederland. Het was voor haar al een hele verademing om gewoon in een spijkerbroek rond te kunnen lopen. In Tadzjikistan krijg je als vrouw al snel de ene na de andere schunnige opmerking naar je hoofd geslingerd, wanneer je je in een jeans vertoont. Ook zit een avondje naar een discotheek er in Tadzjikistan niet in. In Nederland is het echter gewoon om als vrouw uit te gaan en dus heeft Khursheda een aantal gezellige avonden gehad. Lees verder op pagina 15. 13

Achterklap Ach poes

Mevrouw G. Groenewege-Toet

- Voorschoten

Jaren geleden schreef ik ooit een Achterklap over poes die op de rand van het bad zat te kijken naar de zachte bergjes die boven het water uitkwamen terwijl ik erin lag. Poes is ouder geworden en niet mooier. Ze heeft een heel onaantrekkelijk oog, dat blind is en erg groot. De kleinkinderen durven soms niet goed binnen te komen als de poes in de kamer is. Of ze lopen met hun handen als oogkleppen op door de kamer. En het is ook een naar gezicht. Maar ik kan soms dingen enorm uitstellen. En opeens helpt me iets over de drempel. ‘Mam, wat heb je een zielig tandje!’ zei een van mijn kinderen. De volgende maandag belde ik met de tandarts en de dierenarts. De tandarts had ik ook al een halfjaar uitgesteld. De tandarts was jonger dan mijn kinderen zijn en dat heeft toch een speciaal effect. Ongevaarlijk. De dierenarts keek in de doos waar de poes inzat. ‘Ja, dat oog.’ Hij moest ook wel zeer slechtziend zijn geweest als hij dat niet had gezien. ‘Maar hebt u wel gezien dat hij een tumor in zijn onderkaak heeft?’ Nee, dat had ik niet gezien. Wel dat ie zijn hoofdje scheef houdt bij het eten, maar ik dacht dat dat van het oog kwam. Nou, dat is een heel ander verhaal. Met kleine pilletjes gingen we naar huis. Tegen de pijn. Poes wordt nu als een patiënt behandeld. We zoeken eten dat ze nog wel wil hebben en ze krijgt kattenmelk. En ze mag slapen op een logeerbed. Zaterdagavond dacht ik, weet je wat, ik geef haar drie pilletjes in het eten. Kijken wat er gebeurt. Zondagmorgen na kerktijd. Wie huppelt ons tegemoet de trappen af? De poes. Maar die kat kwam weer, hij kon niet langer wach…

Mevrouw W. de Harder-Vedder

- Baarn

Mevrouw H. van Middelkoop-Wielheesen

- Dieren

Mevrouw Aaltje Petter-Bovenhuis

- Castrolanda Brazilië

Mevrouw Lammy Rabbers-Enting

- Castrolanda Brazilië

Mevrouw R. Tamminga-Langerak

- Ommen

Het volgende nummer van

in gesprek verschijnt omstreeks 2 november De bijbelstudie n.a.v. ‘Het Zonnelied’ gaat over (zuster) maan en sterren Kerstliturgie 14

Wij herdenken

Zonne der gerechtigheid, ga ons op in deze tijd. Gezang 313 uit vers 1

Meeleven Zijne Koninklijke Hoogheid Prins Friso is op 12 augustus jl. op 44-jarige leeftijd overleden. Langs deze weg willen wij als Hoofdbestuur en leden van de Protestantse Vrouwen Organisatie ons innig meeleven uitspreken naar zijn vrouw, Prinses Mabel, zijn kinderen Luana en Zaria, zijn moeder Prinses Beatrix en verdere familieleden. Dat zij allen Gods troostrijke nabijheid mogen ervaren in dit grote verlies. Tiny van de Biezen-Kamphorst voorzitter (I.v.m. het productieschema van In Gesprek kon dit bericht niet meer geplaatst worden in het septembernummer. Namens het Hoofdbestuur en de leden van de PVO is het condoleanceregister getekend.)

Er is een dag

Er is een dag, waar al wat leeft al lang op wacht, een dag van blijdschap, als heel de schepping wordt bevrijd. En op die dag, dan komt de Heer en haalt zijn bruid, die rein en stralend opgaat in zijn heerlijkheid.

Dus kijk omhoog en zie wat nog verborgen is, maar wat beloofd is, dat blijft in alle eeuwigheid. En als je lijdt, weet dat het maar voor even is. Als Jezus terugkomt, deel je in zijn heerlijkheid.

Er klinkt geschal, wanneer de graven opengaan en doden opstaan, voor eeuwig levend door zijn kracht. Hun aardse tent wordt nu bekleed met heerlijkheid, de dood verzwolgen, overwonnen voor altijd.

Spoedig zullen wij hem zien en voor altijd op Hem lijken en Jezus kennen zoals Hij is, amen! Nooit meer tranen, nooit meer pijn, want wij zullen met Hem leven in zijn nabijheid, voor altijd. Amen, amen!

Spoedig zullen wij Hem zien en voor altijd op Hem lijken en Jezus kennen zoals Hij is, amen! Nooit meer tranen, nooit meer pijn, want wij zullen met Hem leven in zijn nabijheid, voor altijd. Amen, amen!

Opwekking 585

Kruis en Munt Vervolg van pagina 13. Toch gaat voor haar niets boven haar familie in Tadzjikistan. Haar moeder woont op 35 kilometer buiten de Tadzjiekse hoofdstad Dushanbe samen met Khursheda’s broertje, Nurmohammed (14), en twee zussen: Margabo (11) en Dilshota (19). De familie woont samen met andere familieleden. Ze moeten rondkomen met ongeveer c 90,-- per maand. De vader van Khursheda woont in de stad bij zijn tweede vrouw met wie hij vijf kinderen heeft. De vader en moe-

der zijn nog wel getrouwd, maar in Tadzjikistan is het normaal dat een man meerdere vrouwen heeft. Het maakt Khursheda verdrietig dat ze haar vader maar een keer per maand ziet. Ze houdt ontzettend veel van haar familie. Ze wil graag studeren zodat ze in de toekomst haar familie kan helpen. Khursheda is de Nederlandse sponsors dan ook enorm dankbaar dat ze haar opnieuw helpen aan orthesen. Tjitze Walinga, Stichting Sviatoslav

Stichting Waridi Fulukas in Nederland De Oegandese initiatiefnemer van het project, Fulukas Boroa, heeft twee weken in Nederland doorgebracht. Hij was hier op uitnodiging van een Nederlandse vriend om getuige te zijn bij diens huwelijk. Nu Fulukas toch in Nederland was, bood dat kansen om betrokkenen hier te ontmoeten en een kort scholingsprogramma te doorlopen. Fulukas aan het werk op een Friese boerderij

Samen de maaltijd gebruiken na een lange vergadering

Onze pluimveespecialist Helmich plande al in de eerste week een dag in voor Fulukas zodat ze samen konden vaststellen op welk gebied er nog aan de pluimveekennis van Fulukas geschaafd moest worden. Na de bruiloft kwam Fulukas naar de boerderij van ondergetekende, waar hij een paar dagen meedraaide in de zoogkoeienhouderij en de zorgtak. De zondag werd nuttig besteed met mede-bestuurslid Margriet Tolsma die Fulukas meenam naar een oecumenische openluchtdienst van de kerken in Trynwâlden die een grote bijdrage hebben geleverd aan de bouw van de kippenboerderij. De week daarop bezochten we samen Fier Fryslan, een organisatie waar zo’n honderd jonge meiden uit de prostitutie worden opgevangen. Ik was diep onder de indruk van de verslagen van zowel Fier Fryslan als Fulukas. Wat een leed wordt, zowel hier als in Oeganda, die jonge meisjes aangedaan. Wat een angst, wat een geweld. En wat fantastisch dat er mensen zijn zoals Fulukas en Miriam en de medewerkers van Fier Fryslan die alles op alles zetten om zulke meiden uit het slop te halen, hun zelfvertrouwen te geven en een nieuwe toekomst. Van beide kanten werd de hoop uitgesproken dat we elkaar kunnen versterken.

De week werd vervolgd met een vergadering met het bestuur van Waridi. Samen bespraken we een aantal knelpunten. Het grootste probleem op dit moment is de verzekering van voldoende water voor de boerderij en het tehuis. Om de watertoevoer voor de toekomst te garanderen besluiten we voorrang te geven aan de aankoop van geschikt land waar een put gegraven kan worden. Helaas moeten we hierdoor de bouw van het tehuis nog even uitstellen, maar het belangrijkste moet eerst. Fulukas vertelde enthousiast over de meiden en over psychologe Marleen, die alle meiden bezoekt en waar ze zoveel van geleerd hebben. We sluiten de vergadering af en nemen afscheid van Fulukas, die nog een paar dagen bij Helmich gaat logeren om nog zoveel mogelijk te leren over legkippen. Het waren werkelijk inspirerende weken voor ons allemaal. Volgende keer: een verslag van psychologe Marleen die drie maanden aan het project heeft meegewerkt.. Christien Schneider, Stichting Waridi

De sieraden die Fulukas meegenomen heeft om te verkopen, worden bewonderd

De opbrengst voor Kruis en Munt bedroeg per 1 september € 2416,51 15

Uw liefde, Heer, straalt als de zon Uw liefde, Heer, straalt als de zon en vult mijn klein bestaan, uw warme gloed is om mij heen, daar waar mijn voeten gaan, U brengt mijn leven aan het licht, door donkerheid en dood, U opent mij een vergezicht, uit nacht en morgenrood, wanneer ik door de diepten ga, van het verlaten land, komt U mij reddend tegemoet, met uitgestoken hand, U wijst mij waar mijn oog niet ziet, de weg die ik moet gaan, ik ga blijmoedig in uw spoor, want U gaat mij vooraan, mijn lied rijst op tot U omhoog, tot boven zon en maan, het offer van mijn lippen Heer, neem het genadig aan. Jan Mul (Melodie: Gezang 319, Liedboek voor de Kerken)