in gesprek 9 werk- en informatieblad van de protestantse vrouwen organisatie

in gesprek 9

71e jaargang, november - december 2013

werk- en informatieblad van de protestantse vrouwen organisatie

HET ZONNELIED: ZUSTER MAAN EN DE STERREN DE MAAN EN DE STERREN IN DE BIJBEL JEZUS, STER VAN BETLEHEM KERSTLITURGIE: HOE LANG NOG DUURT DE NACHT?

Colofon

In dit nummer

In Gesprek

Het is eind september en ik ben bezig om dit laatste nummer van In Gesprek voor 2013 klaar te maken. Eigenlijk is het raar om nu al aan Kerst en Oud & Nieuw te moeten denken, maar ja, het productieschema moet gevolgd worden, anders krijgt u, leden, het niet op tijd! Laten we de tijd maar de tijd en gauw verder gaan met ons jaarthema Het Zonnelied. Deze keer is het subthema ‘(zuster) maan en de sterren’ aan de beurt.

werk- en informatieblad van de Protestantse Vrouwen Organisatie Postadres PVO: Postbus 3185, 3760 DD Soest Telefoon 085-8771009 (ma., di. en do. 11.00-13.00 uur) e-mail: [email protected], internet: www.pvo-nederland.nl Bank: PVO: IBAN NL38 INGB 0000515473 Kruis en Munt: IBAN NL15 INGB 0003336259, t.n.v. PVO Soest

Dagelijks Bestuur PVO: Voorzitter: Tiny van de Biezen-Kamphorst Albert van Meerveldstraat 5, 3785 LP Zwartebroek. Tel. 0342-462095, e-mail: [email protected] Secretaris: Gré Popping-Hoekzema Veerstraat 45, 8181 VV Heerde. Tel. 0578-697069, e-mail: [email protected] Penningmeester: Tjitske Rinsma-Kuperus Marktweg 81/13, 8444 AC Heerenveen. Tel. 0513-632284, e-mail: [email protected]

Redactie In Gesprek: Tiny van de Biezen-Kamphorst, eindredactie Jopie van de Kleut-Waanders Heleen Koekoek-Dethmers Titia Lindeboom-Bruning Jubileumrubriek en Kringberichten: Jopie van de Kleut, Rondweg 25, 3785 LB Zwartebroek e-mail: [email protected] Overlijdensberichten: bureau PVO, zie boven Overige kopij: 6 weken voor verschijnen van het blad bij de eindredactie: Tiny van de Biezen, Albert van Meerveldstraat 5, 3785 LP Zwartebroek Tel. 0342-462095. e-mail: [email protected]

Lidmaatschap van de PVO: € 16 per jaar. Daarbij is het abonnement op dit blad inbegrepen. Opzeggen alleen schriftelijk voor eind december bij het bureau van de PVO. Gesproken cd: In Gesprek verschijnt ook op cd als een uitgave van de CBB, Christelijke Bibliotheek voor Blinden en Slechtzienden te Ermelo, tel. 0341-565499

- Ds. Marjo Korpel uit Leusden maakt u in de bijbelstudie op de pagina’s 4 en 5 wegwijs hoe in de Bijbel over de maan en de sterren gesproken wordt. Ook PLUS ontbreekt ditmaal niet, we hopen dat u met de suggesties om méér uit uw bijeenkomt te halen, uit de voeten kunt. - De columns Veelstemmig licht en MENSenWERK en het gedicht op de ‘tussen’-pagina’s 6 en 7 geven ieder voor zich weer een heel andere kijk op het subthema. - Ds. Gerrit Heuver uit Hattem verbindt in de tweede bijbelstudie op de pagina’s 8 en 9 het leven van Jezus met het subthema in de Ster van Betlehem. Daarmee zijn we dan bij Kerst aangeland en de Kapstok sluit er mooi bij aan. - De Kerstliturgie heeft als titel ‘Hoe lang nog duurt de nacht?’. Henny de Graaf, Nelie Rijkers en Djoke Travaille hebben de liturgie samengesteld en Martin Kwak zorgde voor de ‘plaatjes’ erbij. We hopen dat u met elkaar een goede viering heeft! - Op pagina 15 staat de nieuwe Kerstpuzzel. We hopen dat u hem met veel plezier zult maken. De oplossing van de zomerpuzzel vindt u ook op deze pagina. Wij wensen u niet alleen veel leesplezier en goede bijeenkomsten op uw groep, maar meer nog een goede voorbereiding op Kerst en gezegende feestdagen! Tiny van de Biezen

Druk: Mailfors Amersfoort ISSN: 0921-447

Hoofdartikelen: november, december Doelstelling De Protestantse Vrouwen Organisatie heeft als doel: - lokale gespreksgroepen en de leden daarvan te stimuleren, te adviseren en toe te rusten. - Krachten te bundelen en stem te geven. - Dit alles om landelijk en plaatselijk te komen tot ontmoeting en gesprek, bezinning op Bijbel en persoonlijk geloof, en een bewuste inzet voor een rechtvaardige en veelkleurige samenleving. 2

De maan en de sterren in de Bijbel bijbelstudie bij o.a. Psalmen 8 door ds. Marjo C.A. Korpel te Leusden .................................................. 4 Jezus, Ster van Betlehem bijbelstudie bij Lucas 2: 8-20 en Matteüs 2: 1 en 2 door ds. Gerrit J. Heuver te Hattem ........................................................ 8 Kerstliturgie: Hoe lang nog duurt de nacht?....................... 10

Meditatie Wat had ik er graag bij willen zijn! Stel je voor: alles is woest en doods, aardedonker en stervenskoud… en dan wordt het licht. Er komt een licht dat alles gaat beschijnen, dat gaat stralen en dat warmte geeft. Het kleine zaad gaat kiemen en gaat open door dat licht en de warmte die het geeft. Er komen bloemen en planten die gaan groeien en bloeien en bomen die vrucht gaan dragen. Een feest van kleuren en geuren, een waar paradijs! De zon beschijnt de aarde en verwarmt haar met zijn stralen. Als de dag overgaat in de nacht, wordt het niet weer donker, maar dan zijn er de maan en de sterren die de aarde zacht verlichten. Talrijk zijn de flonkerende sterren, niet te tellen! In de Bijbel lezen we dat God aan Abraham een nageslacht belooft dat even talrijk als de sterren zal zijn, ontelbaar veel. In de lijn van die geslachten wordt onze Heer Jezus geboren. Als het zover is, is daar één ster waarover gesproken wordt. Een ster waardoor de magiërs, sterrenkundigen, op zoek gaan om ‘de pasgeboren koning van de Joden’ te zoeken. Ook aan de herders wordt in de nacht verteld over deze geboorte, waarna ze naar dit bijzondere kind op weg gaan. Herders, die als geen ander wisten hoe de nachtelijke hemel eruitzag met zijn maan en sterren. Ze zaten er elke nacht onder om op de schapen te passen. Weten wij hoe de nachtelijke hemel eruitziet? Zijn wij bekend met de sterren, kennen wij ze bij naam? Een oud kinderlied zingt: Weet gij hoeveel held’re sterren aan de blauwe hemel staan? Al die duizenden tezamen, roept de Heer bij hunne namen, en niet één ontglipt zijn oog, en niet één ontglipt zijn oog. Ja, wij zingen dat heel gemakkelijk, maar wij kunnen ons afvragen of wij op zoek waren gegaan? Was die ster ons opgevallen? Als ik in het donker thuiskom en ik sta even stil voor ik het huis inloop, kan ik intens genieten van dat prachtige sterrendek, van Gods grootheid die ik dan zie. Tegelijkertijd voel ik me klein en nietig. Dan denk ik aan psalm 8. Wie ben ik, dat God zelfs naar mij omziet, ik klein, nietig mensje? En toch… ook ik heb een plaatsje in zijn grootheid. Net als Abraham, de herders, Maria, ook u en ik horen erbij. We weten dat veel sterren en sterrenbeelden een naam hebben gekregen. Er zijn mensen die waarde hechten aan de voorspellingen die daaruit gemaakt worden. Laten wij aan deze toekomstvoorspellingen echter geen waarde hechten! God is het die ons een veel mooiere en betere toekomst belooft. Door zijn Zoon aan ons te geven in Bethlehem, heeft hij ons een plaats bereid in zijn Koninkrijk. Laten we daar naar verlangen, daar kan geen menselijke toekomstvoorspelling tegenop. Laten we elkaar daar ook mee bemoedigen in de ontmoeting die we met elkaar hebben op gespreksbijeenkomsten. Moeilijk? Nee, want God zelf heeft het ons beloofd. Laat uw licht stralen bij dag en bij nacht. Kijk maar naar boven en u ziet het. God heeft het Licht al ontstoken. Nu wij nog!

Tjaarda Meindertsma, voorzitter Regio Noord 3

Ds. Marjo Korpel

De maan en de sterren in de Bijbel Franciscus dicht in zijn bekende Zonnelied: ‘Geloofd zijt gij, mijn Heer, door zuster maan en de sterren. Aan de hemel hebt Gij ze gemaakt. Schitterend, kostbaar en mooi.’ Bij wie vertrouwd is met de Bijbel, komt dan direct de tekst uit psalm 8 naar boven: ‘Zie ik de hemel, het werk van uw vingers, de maan en de sterren door u daar bevestigd, wat is dan de sterveling dat u aan hem denkt, het mensenkind dat u naar hem omziet?’ (Psalmen 8: 4-5).

De mens tegenover Gods schepping

Psalm 8 beschrijft de grootsheid van Gods schepping, en wijst dan op de sterrenhemel. En hoe klein is de mens niet tegenover dat enorme heelal? Tegelijk wordt de mens ook als groots en bijzonder getekend. Dat blijkt al uit vers 3 en 4 waar de kinderen en zuigelingen min of meer parallel staan aan de hemel, de maan en de sterren. Wat de dichter bedoelt is: kijk eens naar het wonder van zo’n kind, kijk toch eens naar die ontelbare sterren, naar de maan die licht geeft. Is Gods schepping niet enorm groots? Al lijkt de mens klein tegenover de sterrenhemel, de mens is ondanks zijn nietigheid juist enorm groot in Gods ogen. De buren van Israël zagen de hemellichamen als goden en godinnen. Maar de dichter van Psalm 8 moet daar niets van hebben. Hij durft zelfs te zeggen dat God de mens haast goddelijk gemaakt heeft en hem laat heersen over heel de schepping. Daarin stemt hij overeen met het scheppingsverhaal (Genesis 1: 26-29).

Abraham en de sterrenhemel

De sterrenhemel wordt ook op andere wijze bekeken, namelijk als een voorbeeld. God roept Abraham op om in de nacht naar de sterrenhemel te kijken, wanneer Abraham twijfelt aan Gods belofte dat hij hem een ontelbaar nageslacht zal geven. In ons eigen land is kijken naar de sterrenhemel moeilijk geworden. Door alle zogenaamde ‘lichtvervuiling’ kun je in Nederland nog amper een echte sterrenhemel zien. Maar daar waar geen straatlantarens

Dr. Marjo C.A. Korpel is universitair hoofddocente Oude Testament en de Oud-Oosterse wereld aan de Protestantse Theologische Universiteit te Amsterdam en PKN-predikant met een bijzondere opdracht. Zie ook: http://www.pthu.nl/ over_pthu/Medewerkers/korpel/

4

en verlichte kassen zijn, zoals in de bergen, kan nog een echte sterrenhemel waargenomen worden. Wanneer je op zo’n plek op je rug ligt en naar boven kijkt, begrijp je ineens hoe overweldigend Gods uitspraak in Genesis 15: 5 moet zijn geweest: ‘Kijk eens naar de hemel en tel de sterren, als je dat kunt.’

Zuster maan

Opmerkelijk is dat Franciscus in zijn zonnelied spreekt over zuster maan. Hij schreef zijn lied oorspronkelijk in het Latijn, en heeft het dan over ‘sora luna’, zuster maan. Luna is een vrouwelijk woord, en vermoedelijk dat Franciscus de maan daarom ook heeft aangeduid als zuster, terwijl hij even eerder in zijn lied de zon juist als ‘broeder’ heeft aangeduid. In de Bijbel en in de Oud-Oosterse wereld waarin de Bijbel is ontstaan werd de maan als een manlijke god gezien. Terwijl het Oude Testament dit afwijst, zie je in het Nieuwe Testament dat mensen zelfs ‘maanziek’ konden worden (Matteüs 4: 24 en 17: 15) van demonen die door hun hoofd spookten. Franciscus beschrijft alleen het mooie van de maan omdat hij wist dat Jezus die demonen verdreven had.

De bijbelse visie

We staan daar nooit zo bij stil, maar het volk Israël verkeerde net als wij tegenwoordig, in een samenleving waar er verschillende religieuze gedachten op nagehouden werden. Ook binnen Israël blijft het veelgodendom aantrekkelijk, vooral omdat er dan ook vrouwelijke godinnen zijn, waarin vrouwen zich meer herkenden dan in de – meer mannelijke – God van Israël. In die wereld zijn er telkens weer stemmen die het volk erop wijzen, dat je met de vele goden er niet komt. Zoals bijvoorbeeld Deuteronomium 4: 19, waarin wordt gezegd dat men niet moet knielen voor de zon, de maan en de sterren. Zo wordt ook al in het scheppingsverhaal in Genesis 1 uitdrukkelijk gezegd dat God aan het firmament twee `lampen’ maakte. Men spreekt expres dan niet over de zon en de maan, want in het Hebreeuws waren die woorden namelijk namen van de zonnegod en de maangod. Die wil de schrijver van het scheppingsverhaal vermijden, want voor hem is er maar één God, en die heeft alles geschapen. Ook die onbegrijpelijke grote lichten aan het firmament. Dus spreekt hij over ‘lampen’. Men gaf daarmee aan: Je hoeft niet bang te zijn voor de hemellichamen. Het zijn geen goden die zomaar iets onverwachts kunnen doen. Het zijn schepsels van God, die namens hem dag, nacht en

maan en de sterren staan voor serene rust, die je liefst met je hoofd op een andere schouder wilt beleven. Gespreksvragen:

seizoenen moeten regelen. Ook Jesaja vermijdt in twee teksten het gebruik van de naam van de maan (en ook van de zon). In Jesaja 24: 23 zegt hij: ‘De witte zal zich schamen en de gloeiende zal beschaamd staan.’ Met de ‘witte’ en de ‘gloeiende’ bedoelt de profeet de maan en de zon. In de vertalingen heeft men dat ook zo geschreven. Ook in Jesaja 30: 26 vermijdt de profeet de naam van de maan: ‘Dan zal het licht van de witte zijn als het licht van de gloeiende’. Het licht van de maan was in bijbelse tijden veel belangrijker als verlichting dan voor ons tegenwoordig. Als je kampeert in een bossige omgeving kun je het weleens merken hoe belangrijk het maanlicht is. In de oude wereld was het in principe onmogelijk om ‘s avonds nog buiten te zijn. Bij gebrek aan verlichting moest je eigenlijk bij het eerste donker gewoon gaan slapen. Behalve dus als het volle maan was. Huwelijksfeesten werden in bijbelse tijd daarom ook bij voorkeur gevierd bij volle maan, dan kon het feest immers lang doorgaan.

De maan, een zegen

In de zegen voor de stammen Efraïm en Manasse, samengevat onder de naam van hun vader Jozef, zegt Mozes in Deuteronomium 33: 13-14 iets merkwaardigs wat in de Nieuwe Bijbelvertaling een beetje is weggevallen. Ik zou willen vertalen: ‘Moge zijn land gezegend zijn met rijke opbrengst van de hemel door dauw, en met het grondwater dat daar beneden sluimert; met rijke oogst van de zon, en met rijke groeikracht van de manen.’ Zo’n tekst moet je lezen met het klimaat daar voor ogen: dauw en grondwater zijn in dat regenarme gebied even belangrijk als zonlicht. Doordat de Middellandse Zee door de grote hitte overdag enorm verdampt, slaat er ‘s nachts veel dauw neer die enorm belangrijk was voor de landbouw. Die zegen werd toegeschreven aan de maanstanden.

De les van zuster maan

Wij kunnen als moderne mensen over de hemellichamen enkel nog zo spreken als de bijbelschrijvers en Franciscus wanneer ook wij in vervoering raken over het ongelooflijke vernuft van de Schepper. Dan ga je als vanzelf over op poëzie in plaats van een astronomische beschrijving. Wat zuster maan ons leert, is de harmonie der sferen in de wereld om ons heen te herkennen. Alles heeft een doel, als je het maar wilt zien. De

1 Abraham wordt gevraagd om naar de sterrenhemel te kijken. Voor hem is het een beeld van de oneindigheid van zijn nakomelingen. Heeft u zelf weleens bewust (bijvoorbeeld op vakantie) naar de sterrenhemel gekeken? Welke gedachten komen er bij u op, als u naar die nachtelijke hemel en de fonkelende sterren kijkt? 2 De Bijbel zet zich sterk af tegen verering van maan en sterren. Wij vereren de hemellichamen natuurlijk niet meer, maar wat te denken van horoscopen en sterrenbeelden? Bekend is dat topmensen van grote bedrijven zelfs te rade gaan bij dat wat er ‘in de sterren geschreven staat’ voordat ze een grote beslissing nemen. We noemen het al snel bijgeloof. Houdt u er ook een ‘bijge-

loof’ op na? Zo ja, welk bijgeloof is heel belangrijk voor u, en verbind u het ook met God? 3 Franciscus spreekt over ‘zuster maan’. Bespreek met elkaar welke gedachten dat bij u oproept, zowel positief en/of negatief. 4 In Israël miste men weleens het vrouwelijke in God, en zocht men hulp bij een godin. Kunnen we dat als vrouw begrijpen? (Denk daarbij ook aan de rol van Maria in de Rooms-katholieke kerk.) 5 Welke situaties zijn er waarin u weleens zou willen dat u zich God als vrouw kon voorstellen? 6 Lees en bespreek met elkaar Genesis 1: 14-19. Wat leert u hier over de maan en de sterren? 7 Lees en bespreek met elkaar Psalmen 8. Wat spreekt u aan? Welke betekenis heeft deze tekst voor uzelf?

PLUS: méér ‘Maan en sterren’ Om met elkaar te doen: enkele suggesties om méér van uw bijeenkomst te maken!

Opening van de bijeenkomst - Zoek enkele – korte – bijbelgedeelten bij dit thema, waarin maan en/of sterren een rol spelen. - Welke psalm, welk gezang of welk lied wilt u daarbij zingen. - Noem zaken die u in het gebed naar voren wilt brengen, waarvoor wilt u God bidden en waarvoor wilt u hem danken. Voordat u begint met de inleiding - Hoe zou Franciscus ‘maan en sterren’ in zijn leven ervaren hebben, wetende dat hij een ‘buitenmens’ was? - Franciscus geeft als persoonlijke noot bij ‘maan en sterren’: Aan de hemel hebt Gij ze geschapen, helder, kostbaar en schoon. Waar denkt u aan bij deze woorden? - Voelt u zich ’verwant’ met de maan en de sterren? Kunt u uitleggen hoe u dat ervaart? - Welke spreekwoorden en/ of gezegdes kent u waarin ‘maan’ voorkomt? - Wie kent de meeste woorden die beginnen met ‘ster’? - Knip een cirkel van papier en teken daarin dit onderdeel van ‘Het Zonnelied’. U kunt dit samen in een grote cirkel doen of ieder apart een werkstukje maken (gaat het best met waskrijt, maar kleurtjes of stiften kunnen ook). Sluiting van de bijeenkomst - Zijn er deze bijeenkomst dingen naar voren gekomen die ‘nieuw’ voor u waren? - Zoek samen een slotlied uit. 5

Veelstemmig licht Flonker, flonker, kleine ster… Onze tent is een donkere vlek in de diepe duisternis. Wij staan met onze tent op een camping hoog in de bergen. Al vroeg is de zon achter de bergen verdwenen en nu is het aardedonker. Er zijn hier geen lantarenpalen, huizen met buitenlampen, flatgebouwen met verlichte galerijen of lichtreclames. Hier is alles diep donker en een flakkerende kaars is het enige licht in de tent.

Buiten de tent is het eerst zo donker dat je alleen maar duisternis ziet, maar na een tijdje raken je ogen ingesteld op het donker en ga je dingen onderschei-

Monica M. Schwarz is predikante en creatief theologe. Zij heeft een werkplaats voor aardse spiritualiteit, Veelstemmig licht, waarin zij zoekt naar de verbinding tussen het dagelijks leven en geloof en spiritualiteit. Voor wie verder wil lezen: www.veelstemmiglicht.nl http://mmschwarz.blogspot.nl/ en de facebookpagina Veelstemmig licht. 6

den: de wegwijzer van het wandelpad, het toiletgebouw, de grote rots langs het pad. Als je vervolgens omhoogkijkt, weet je niet wat je ziet: de hemel is bezaaid met sterren. Er zijn eindeloos meer sterren dan je denkt. De Melkweg is een wit spoor aan de hemel. Ineens schiet mij een kinderliedje te binnen. Veel van vroeger ben ik vergeten, maar sommige dingen zijn kennelijk ergens opgeslagen. Dat zijn niet altijd hoogtepunten, maar kleine details uit je leven die soms zo ineens tevoorschijn komen. Toen ik als klein kind in Australië woonde, was dit een liedje dat gezongen werd en indruk op mij maakte: Twinkle, twinkle, little star… flonker, flonker, kleine ster… Het liedje zingt over een kleine ster hoog aan de hemel, die flonkert als een diamant aan de donkere hemel. Nu de zon ondergegaan en zijn licht verdwenen is, mag de kleine ster zijn licht laten schijnen, de hele nacht lang. Dat kleine, flonkerende lichtje geeft richting aan de zeeman in de duisternis, en dankzij die kleine ster weet de reiziger welke weg hij moet gaan. Vroeger reisden mensen daadwerkelijk op de sterren. Nu is het voor mij meer iets symbolisch: die kleine, flonkerende lichtjes geven ons hoop en troost en helpen ons het donker door, op weg naar het licht. Er is een ‘Loesje’-spreuk die dat bijzonder verwoordt: Het was zo donker dat ik allemaal lichtpuntjes zag. Het is mooi dat in de adventstijd voor veel ramen een ster hangt. Het is een teken van hoop in de duisternis, een wegwijzer, een oriëntatiepunt. Want wie zich in het duister blind staart op het donker, raakt de weg kwijt. Maar wie zijn oog richt op het licht, vindt een weg om te gaan. Terwijl wij daar tussen die donkere bergen staan, voelen wij ons bemoedigd. Tussen alle sterren staat ook de maan. Haar zachte licht spiegelt in het beekje naast de tent. Het licht van de zon is soms ongenadig fel. Het maanlicht is zachter en vriendelijker. De ene keer is de maan vol en licht, maar vaak is zij een kleine sikkel en zien we maar een deel. Zo zijn veel dingen voor ons soms grotendeels verborgen. Onze ogen kunnen maar een deel zien: van de liefde van een ander voor ons of van een andere positieve kracht in ons leven. Geloven is, denk ik vaak, maar een deel van het wonder zien... maar hopen en vermoeden dat er méér is... Het zachte

Zuster maan en de sterren, houtsnede M.M. Schwarz licht van de maan mag ons de kracht geven om zelf te flonkeren als een ster in het donker. Voor mij heeft geloven alles te maken met licht in het donker. Sytze de Vries heeft het in een van zijn liederen mooi onder woorden gebracht: Het Licht is uitgezaaid en niet door weer en wind te doven. Hoe diep het donker ook, wij zullen in zijn kracht geloven. Het Licht is uitgezaaid in ons, opdat wij zullen stralen. In onze liefde wil het zich in duizendvoud herhalen. Maak ons tot sterren in de nacht voor al wie met ons adem halen. Sytze de Vries, gedeelte uit lied 111: Het licht is uitgezaaid, uit: Jij mijn adem.

(Foto’s gemaakt door Auke-Florian Hiemstra)

Wees geloofd, mijn Heer, om zuster Maan en de Sterren. Aan de hemel hebt Gij ze geschapen, helder, kostbaar en schoon.

Zuster maan Zing je lied, zuster Zing je lied, zuster maan. In jouw klanken wil ik wonen, troost mij met je zoele tonen. Indigo is de hemel, indigo mijn gemoed, zing het schoon en zilver, zuster zing het goed.

MENSenWERK Wie ben je?

Mijn naam is Teunie de Bie en ik ben in 1958 in Bilthoven geboren, als jongste van vier kinderen. Ik ben opgegroeid in een gezin waar muziek hoog in het vaandel stond. Mijn ouders hebben elkaar leren kennen via de blokfluitlessen die mijn vader gaf en die mijn moeder stiekem volgde. Ik heb nooit geweten waar ze oefende voor haar lessen, maar ik denk dat ze er weinig van terecht bracht. Een vader die ‘s zondags vele kerkdiensten op het orgel begeleidde en vier kinderen binnen het gezin die piano- en/of orgellessen volgden. Mijn moeder speelde al lang geen blokfluit meer, zij zong heel veel. Er klonk altijd wel ergens een muziekinstrument. Er stond zelfs een compleet kerkorgel bij ons op zolder. Elke muziekles begon en eindigde met een lied uit de bundel van Johannes de Heer. Ik vergeet er nog bij te vertellen dat wij op een bovenhuis woonden. Dus aan beide kanten buren en onderburen. Het spelen ging altijd in goed overleg en regelmatig kwam het voor dat wij ‘verzoeknummers’ kregen om te spelen. Vorig jaar hebben wij ons 25-jarig huwelijk gevierd. Samen met onze twee kinderen, familie en vrienden. Het was een dag met een gouden rand.

Zing je lied, zuster Zing je lied, zuster maan. Wat ik liefheb zal verdwijnen, jij, mijn ijkpunt, blijf toch schijnen. Glitter hoog op de bühne schitter zoals je doet, kom mij – als ik jou bewonder – tegemoet. Zing je lied, zuster Zing je lied, zuster maan. Duizend spotlights die zich richten op jouw minzame gezichten. Zing mij maan, dat ik thuis ben, zing mij jouw welkomstgroet, want jij bent degene, zuster die dat doet – die dat doet. Titia Lindeboom

Wat doe je voor werk?

Het subthema van deze In Gesprek is ‘maan en sterren’ en dus werd er gezocht naar iemand die de maan en de sterren ziet wanneer hij/zij aan het werk is. Ik werk al ruim 34 jaar in de gezondheidszorg als verpleegkundige. De laatste 23 jaar ben ik werkzaam in een psycho-geriatrisch verpleeghuis. Meestal werk ik in de nacht van 23.00-07.00 uur, gemiddeld twaalf nachten per maand. Elk jaargetijde is wisselend voor wat betreft de tijd dat het donker is in de nachtelijke uren. Alleen tijdens de periode rond de kortste nacht ga ik naar mijn werk terwijl het nog licht is, en kom ik bij licht weer thuis. In deze wisseling van jaargetijden ervaar je Gods scheppingswerk.

Wat betekent geloven voor jou en hoe komt dit naar voren in jouw werk?

Het verpleeghuis waar ik werk heeft een openbare grondslag. Er is een geestelijke verzorger verbonden aan het verpleeghuis en op donderdagavond vindt er altijd een kerkdienst plaats. Laatst werkte ik een keer een dagdienst en toen kwam er een bewoonster zachtjes achter haar rollator aangelopen. Deze stuurde ze met één hand. Met haar andere hand bespeelde ze een mondharmonica. Ik begon zachtjes mee te zingen, toen ik hoorde dat ze ‘Grote God wij loven U’ speelde. Het was voor ons allebei een roerend moment. Zonder mijn geloof zou ik mijn werk niet kunnen doen. Regelmatig ben ik nauw betrokken bij het begeleiden van de terminale levensfase van een bewoner. Wanneer er ook naasten van de bewoner bij zijn betrokken, kan het gebeuren dat er intense en intensieve gesprekken ontstaan. Juist in de stilte van de nacht. In het woord ‘sterven’ zit ook een ander woord ingesloten, namelijk ‘erven’. Het erven van het Eeuwige Leven bij onze Heer en Schepper. Daar word je stil van. 7

Ds. Gerrit Heuver

Jezus, Ster van Betlehem Bijbelstudie bij Lucas 2: 8-20 en Matteüs 2: 1 en 2 In deze bijbelstudie kijken we zowel naar delen uit het evangelie van Lucas als van Matteüs, en verbinden deze met een paar regels uit ‘Het Zonnelied’ van Franciscus: Wees geprezen, mijn Heer, door zuster maan en de sterren. Aan de hemel hebt Gij ze gevormd, helder en kostbaar en mooi. Vanwege de maan, het licht van de nacht, letten we bij Lucas vooral op de herders en vanwege de sterren kijken we bij Matteüs naar de eerste paar verzen die ook over een ster gaan. Eerst ga ik met u naar het verhaal dat Lucas vertelt. Lucas gebruikt in zijn tweede hoofdstuk drie keer de woorden ‘En het geschiedde’ (NBG-vertaling 1951). Hij brengt daarmee een duidelijke structuur aan in het geboorteverhaal van Jezus. Helaas is dat in de Nieuwe Bijbel Vertaling niet meer zo te zien. In het eerste ‘En het geschiedde’ gaat het over de grote, algemene geschiedenis, over keizer Augustus die een volkstelling gebiedt en over gewone mensen die daardoor verre, ongemakkelijke en onnodige reizen moeten maken. Een sombere, alledaagse geschiedenis. Zo gaat het altijd en overal. In het tweede ‘En het geschiedde’ zoomt Lucas in op een schijnbaar onooglijk microgebeuren dat niettemin wereldomvattende consequenties zal hebben. Maria baart haar eerstgeboren zoon, ze legt hem gewikkeld in doeken in een voerbak, omdat er tussen de mensen voor hem geen plaats is. – Is ook dat iets van altijd en overal? Als God dichtbij komt, is er voor hem geen plaats? In vers 8 klinken de woorden ‘En het geschiedde’ voor de derde keer. Ook nu is het weer de aanduiding van een belangrijke, ingrijpende acte. Het is opvallend dat Lukas het niet zegt als de hemel boven de herders mysterieus en fascinerend opengaat, maar pas als ze op weg gaan: ‘En het geschiedde, toen de engelen van hen heen gevaren waren naar de hemel, dat de herders tot elkander spraken:

Ds. Gerrit (G.J.) Heuver is sinds 1998 predikant-directeur van pastoraal centrum de Hezenberg te Hattem.

8

Laten wij dan naar Betlehem gaan om te zien hetgeen geschied is en ons door de Here is bekendgemaakt.’ Kennelijk vindt Lucas dát belangrijk: melden dat er mensen zijn die werk maken van deze bijzondere geschiedenis, die het een deel van hun eigen geschiedenis laten worden.

Maar wat voor mensen! Herders zijn mannen van de nacht. Hun bestaan wordt spaarzaam verlicht door maan en sterren. Als de schapen slapen in het open veld, moeten zij wakker blijven. Om het zo nodig op te nemen tegen dieven of roofdieren. Geen werk voor watjes. De herders stonden in Jezus’ dagen dan ook bekend als ruig volk. In de synagoge zag je ze niet, in de rechtbank werd hun getuigenis niet voor vol aangezien. Maar God, in zijn eeuwige wijsheid, besluit om het goede nieuws allereerst aan hen bekend te maken. Jezus wordt geboren in een stal, in een voerbak gelegd, herders zijn de geboortegetuigen: simpeler, eenvoudiger, meer afwijkend van de ‘grote geschiedenis’ van Augustus en de zijnen kan het niet. Lucas maakt in het kerstverhaal al duidelijk dat het nieuwe begin dat God in Christus maakt, volstrekt haaks staat op onze wensen en ambities, op ons denken in termen van macht en grootheid. Sterker: in het geboorteverhaal klinkt zijn roemloos einde al mee: geen plaats voor hem tussen de mensen. Dat de weg die bij de kribbe begon, eindigt bij het kruis, is geen vergissing. Het zat er van meet af

aan in, het kón niet anders gaan dan zo. Het is goddelijk beleid: om te zien naar het kleine en verachte. Vragen: 1. Kun je in een wereld waarin het draait om ‘macht’ nog wel serieus aankomen met het verhaal van een God die vrijwillig voor de machteloosheid kiest? 2. Hoe welkom is God vandaag de dag? In de wereld, in de kerk, in uw gezin, bij u? 3. Wat zijn voor onszelf de consequenties van Kerst? En dan nu Matteüs. Een belangrijk thema in het evangelie zoals hij het vertelt, is dat in Jezus Messias de Schriften in vervulling gaan. Een prachtige parallel met het Oude Testament wordt meteen al zichtbaar in onze verzen over de ster. In Genesis 1 wordt verhaald hoe God zon, maan en sterren aan de hemel plaatst. De grote en de kleine lichten, zo worden ze daar genoemd. In de landen rondom Israël gelden de hemellichamen als goddelijk, en ontvangen bij goden passende verering. Israël belijdt maar één God. Die de Schepper is van alles, van broeder zon en zuster maan en de sterren. Verering komt toe aan de Schepper, niet aan schepselen. Matteüs vertelt over magiërs, afkomstig uit het land waar ooit ook Abraham vandaan kwam. Daar geloofde men dat het lot van de wereld geschreven stond in de sterren. Voorspoed en tegenspoed, rampen, succes, ziekte – het stond allemaal te lezen aan de hemel. Het bestuderen van de loop van zon en maan en sterren was dan ook een gewichtig ambt: wie die kunst verstond, was daarmee ook in staat om de gang van de geschiedenis te doorgronden en te voorspellen. Maar Matteüs steekt er de draak mee. Die sterren hebben uit zichzelf niks te zeggen. Als God het wil, kan hij zo’n ster inschakelen als bode, als richtingwijzer.

Het is bijna komisch: de magiërs worden door hun eigen sterren op de hak genomen. Want plotseling klopt het niet meer, opeens zwerft daar een wildvreemde ster langs de hemel die de spot drijft met hun diepreligieus systeem. Tegenover de starre, onbewogen hemelgoden plaatst Matteüs de God van een lichtend, nieuw begin, die (net als Abraham) een zegen zal zijn voor alle volkeren. Vragen: 1. ‘Verering komt toe aan de Schepper, niet aan schepselen’. Denk eens na over de vraag: naar wie of wat gaat in onze dagen te veel verering uit? Wie of wat zijn de ‘goden dezer eeuw’? 2. Zijn er meer overeenkomsten te bedenken tussen Abraham en de magiërs? Of zijn er meer verschillenen? Zo ja, welke dan? De ster brengt de magiërs naar Jeruzalem. Daar zouden ze de wieg van de pasgeboren koning die ze eer willen bewijzen toch mogen verwachten? Maar nee, in Jeruzalem is hij niet. Daar wil men ook niks van hem weten. Waarom laat de ster hen deze omweg maken? Ik denk dat dit Matteüs’ versie is van ‘omdat voor hem geen plaats was tussen de mensen’. Meteen al blijkt ook in dit evangelie dat de wereldlijke en kerkelijke gezagsdragers niets van deze nieuwe inzet van Godswege weten willen. Magiërs uit de heidenwereld geven zich eerder gewonnen dan de leidslieden die met de Bijbel zijn groot geworden!

De Schriften gaan in Jezus in vervulling, schreef ik. Lees Jesaja 60, waar bezongen wordt hoe de volken der wereld eendrachtig op weg gaan om de God van hemel en aarde te aanbidden. Kostbare geschenken nemen ze mee: goud, het teken van geld, prestige en macht, en wierrook, het symbool van gebed en gelovige overgave. Matteüs ziet het voor zich: in die magiërs uit het Oosten zijn alle volken vertegenwoordigd, om de Koning van de Joden te vereren. Maar Matteüs vertelt van een derde geschenk, namelijk mirre. Een kruid dat gebruikt wordt bij het balsemen van een overledene. Nu al, helemaal aan het begin van zijn leven, eren deze vreemdelingen de Messias tot in zijn dood.

(En weer moet ik denken aan een regel van Franciscus, verderop in het Zonnelied: Geloofd zijt Gij, mijn Heer, door onze zuster de lichamelijke dood… Franciscus bezingt in zijn ‘Zonnelied’ God niet alleen als Heer en Heerser over de schepping, maar over heel het leven. Vergeving, geduld, vrede, zelfs de (lichamelijke) dood worden door hem bezongen als realiteiten in het mensenleven waarmee we God kunnen eren en loven.) In zowel het evangelie van Lucas als van Matteüs gaat het bij de geboorte van de Messias om de vleeswording: de grote, Eeuwige God daalt in de gestalte van een kwetsbaar kind af naar de wereld van de mensen en wordt één met ons. Dat is ook wat de naam Immanuël betekent: God met ons. Hoe mooi, warm en gezellig we de feestdagen ook gaan maken, laten we vooral niet vergeten dat het echte feest van Kerst niet losgemaakt kan worden van Goede Vrijdag en Pasen.

Vragen en verdere verwerking: 1. Schrijf, alleen of samen, een brief aan Jozef en Maria, om hen te feliciteren met de geboorte van hun kind. Wat zou u allemaal in die brief kwijt willen? Welke (misschien wel tegenstrijdige!) gevoelens zou u willen verwoorden? Welke vragen zou u hen misschien willen stellen? 2. Een klein, pasgeboren jongetje wordt op grootse wijze door de engelen en de magiërs beschreven. Bespreek met elkaar op welke manier zij dat doen. Wat kunt en wilt u daar zelf aan toevoegen? 3. In Gezang 145: 3, derde regel komen we tegen: ‘… mirr, wierook ende goud’. Welke geschenken brengt u mee als u op kraambezoek gaat bij dit Kind?

Kapstok Lieve vrouwen, wat fijn om elkaar te zien, zo aan het eind van het jaar! Wens elkaar maar hartelijk welkom. En laten we even de tijd nemen om eventuele donkere gedachten opzij te zetten, om ons te kunnen richten op Christus, die ons Licht is. Zingen: Gezang 155: 1, 3 en 5 Lezen: Johannes 1: 1-5 In het begin was het Woord, het Woord was bij God en het Woord was God. Het was in het begin bij God. Alles is erdoor ontstaan en zonder dit is niets ontstaan van wat bestaat. In het Woord was leven en het leven was het licht voor de mensen. Het licht schijnt in de duisternis en de duisternis heeft het niet in haar macht gekregen. Gebed: Ik dank u: een dag zonder avond zijt gij mij geworden. Zon zonder ondergang, die geen ruimte bezit waar gij u in bergen kunt: met uw heerlijkheid vervult gij het heelal. Nooit hebt gij u voor iemand verborgen, maar wij proberen ons voor u te verbergen zolang wij niet voor u willen staan. Ja, waar zou u zich ook verbergen. Niemand uit deze wereld wijst gij af, niemand hoeft te vrezen. Daarom, o heilige Heer, sla uw tent in mij op en maak uw woning in mij. Tot mijn sterven moogt gij me niet verlaten. Ga niet heen van uw knecht, opdat ook ik in mijn heengaan en na mijn sterven u in mij vind en ik mag heersen met u, o God, die over alles heerst. Amen. (Simeon neotheologus) Zingen: Evangelische Liedbundel 467 Vanwaar de zon opgaat, tot waar zij daalt, ondergaat, zij de naam van God geloofd. (2x) Prijs dan de Heer, allen die Hem echt willen dienen. Looft de naam van onze God. Halleluja, prijst dan de Heer, van nu af aan tot in eeuwigheid. TL 9

Kerstliturgie

Hoe lang nog duurt de nacht?

Kaarsenlied: (Er wordt een kaars aangestoken en waarbij uitgesproken wordt:) Heer houd de vlam van ons verwachten in leven, en op U gericht. Veel dichterbij dan wij ooit dachten, is toch uw dag, is toch uw licht. (Allen:) Wij wachten met ons kleine licht op Hem die komt en vrede sticht. (Iedereen steekt haar eigen kaarsje aan.)

Lezen: Jesaja 9: 1-6 Het volk dat in duisternis ronddoolt ziet een schitterend licht. Zij die in het donker wonen worden door een helder licht beschenen. U hebt het volk weer groot gemaakt, diepe vreugde gaf u het, blijdschap als de vreugde bij de oogst, zij jubelen als bij het verdelen van de buit. Het juk dat op hen drukte, de stok op hun schouder, de zweep van de drijver, u hebt ze verbrijzeld, zoals Midjan destijds. Iedere laars die dreunend stampte en elke mantel waar bloed aan kleeft, ze worden verbrand, een prooi van het vuur. Een kind is ons geboren, een zoon is ons gegeven; de heerschappij rust op zijn schouders. Deze namen zal hij dragen: Wonderbare raadsman, Goddelijke held, Eeuwige vader, Vredevorst. Groot is zijn heerschappij, aan de vrede zal geen einde komen. Davids troon en rijk zijn erop gebouwd, ze staan vast, in recht en gerechtigheid, van nu tot in eeuwigheid. Daarvoor zal hij zich beijveren, de HEER van de hemelse machten.

Inleiding: Soms kunnen nachten lang duren en kan het donker je benauwen. Je ziet uit naar de morgen naar het licht, naar de zon, de warmte. Soms kan het tijden donker lijken in je leven en vraag je je af: wanneer wordt het weer licht om me heen? Soms zie je tijden lang niets en denk je: komt er nog Gebed: wat van, van dat Koninkrijk van God? God van ons leven, Ook dit jaar zien we weer uit naar Kerstfeest, feest van de Wij verlangen naar licht, geboorte van Jezus, van de komst van het Licht. Dat vraagt om naar het licht van de zon waakzaam zijn, het vraagt om geduld. Je moet het laten gebeu- dat onze huid verwarmt ren. Waken en geduldig zijn, dat ligt niet zo in onze aard. We en naar het andere licht weten liever waar we aan toe zijn, maar we weten enerzijds dat warm maakt van binnen. ook dat het niet vanzelf licht wordt in de wereld. Anderzijds is Wij verlangen naar troost, dat nu juist het wonder van het Kerstfeest, dat God de wereld naar een beetje liefde zo lief had en dus een mensenkind op de wereld zette met de naam Jezus. En die naam betekent: God redt.’ Door de eeuwen heen hebben mensen die Gods naam en belofte wilden hooghouden, zich ingezet om het Licht een kans te geven of op z’n minst God niet voor de voeten te lopen. Het kostte hun nachtrust, het kostte hun vrienden, maar zij konden niet zwijgen over wat donker, duister en onbestaanbaar is. Het Licht is gekomen Zingen: Gezang 122: 1 en 2 Kom tot ons, de wereld wacht, Heiland, kom in onze nacht. Licht dat in de nacht begint, kind van God, Maria’s kind.

10

Kind dat uit uw kamer klein, als des hemels zonneschijn op de wereld wordt gesteld, gaat uw weg zoals een held.

en naar aandacht voor onze problemen, naar positieve dingen, lichtpuntjes in de narigheid die we om ons heen zien. Raak ons aan met uw licht, want dat hebben we nodig om verder te groeien. Raak ons aan met uw liefde want daardoor zullen we liefde kunnen geven. Laat ons leven in uw licht, want daardoor zullen we zien wat er moet veranderen in de wereld en in ons zelf.

Geef dat het licht dat lang geleden zichtbaar werd door een Kind, alle mensen kan bereiken die in het donker leven. Geef dat het ze hoop en kracht geeft. Amen.

Lezen: Johannes 1: 1-13 In het begin was het Woord, het Woord was bij God en het Woord was God. Het was in het begin bij God. Alles is erdoor ontstaan en zonder dit is niets ontstaan van wat bestaat. In het Woord was leven en het leven was het licht voor de mensen. Het licht schijnt in de duisternis en de duisternis heeft het niet in haar macht gekregen. Er kwam iemand die door God was gezonden; hij heette Johannes. Hij kwam als getuige, om van het licht te getuigen, opdat iedereen door hem zou geloven. Hij was niet zelf het licht, maar hij was er om te getuigen van het licht: het ware licht, dat ieder mens verlicht en naar de wereld kwam. Het Woord was in de wereld, de wereld is door hem ontstaan en toch kende de wereld hem niet. Hij kwam naar wat van hem was, maar wie van hem waren hebben hem niet ontvangen. Wie hem wel ontvingen en in zijn naam geloven, heeft hij het voorrecht gegeven om kinderen van God te worden. Zij zijn niet op natuurlijke wijze geboren, niet uit lichamelijk verlangen of uit de wil van een man, maar uit God. Zingen: Gezang 26: 1 Daar is uit ’s werelds duistre wolken een licht der lichten opgegaan. Komt tot zijn schijnsel, alle volken, en gij, mijn ziele, bid het aan! Het komt de schaduwen beschijnen, de zwarte schaduw van de dood. De nacht der zonde zal verdwijnen, genade spreidt haar morgenrood. Lezen: Ik zie, ik zie wat jij niet ziet: een onschuldig kinderspelletje, of staat er meer op het spel? Kan het onverwachte ruimte krijgen, als van tevoren vaststaat wat we verwachten? Kan het ongeziene ruimte krijgen, als van te voren vaststaat waar we gaan kijken? Ons oefenen in anders(om) kijken, levert onverwachte en ongeziene mogelijkheden op. Ik zie, ik zie wat jij niet ziet: ik zie, ik zie waar jij niet ziet: een onschuldig kinderspel, wordt bloedserieus. Daar in het donker van een stal, het licht van de geboorte. Maar we moeten wel gaan kijken, we moeten het wel willen zien, daar gebeurt het, daar waar niemand kijkt. Lezen: Lucas 1: 26-33 en 39-45 In de zesde maand zond God de engel Gabriël naar de stad Nazaret in Galilea, naar een meisje dat was uitgehuwelijkt aan een man die Jozef heette, een afstammeling van David. Het meisje heette Maria. Gabriël ging haar huis binnen en zei: ‘Gegroet Maria, je bent begenadigd, de Heer is met je.’ Ze schrok hevig bij het horen van zijn woorden en vroeg zich af wat die begroeting te betekenen had. Maar de engel zei tegen haar: ‘Wees niet bang, Maria, God heeft je zijn gunst geschonken. Luister, je zult zwanger worden en een zoon baren, en je moet hem Jezus noemen. Hij zal een groot man worden en Zoon van de Allerhoogste worden genoemd, en God, de Heer, zal hem de troon van zijn vader David geven. Tot in eeuwigheid zal hij koning zijn over het volk van Jakob, en aan zijn koningschap zal geen einde komen.’ Kort daarop reisde Maria in grote haast naar het bergland, naar een stad in Juda, waar ze het huis van Zacharias binnenging en Elisabet begroette. Toen Elisabet de groet van Maria hoorde, sprong het kind op in haar schoot; ze werd vervuld

van de heilige Geest en riep luid: ‘De meest gezegende ben je van alle vrouwen, en gezegend is de vrucht van je schoot! Wie ben ik dat de moeder van mijn Heer naar mij toe komt? Toen ik je groet hoorde, sprong het kind van vreugde op in mijn schoot. Gelukkig is zij die geloofd heeft dat de woorden van de Heer in vervulling zullen gaan.’ Gedicht: Maria Maria ze heeft het begrepen: naar dat dorpje in het bergland van Judea toe met al haar vragen, waaroms en berusting haar twijfel en overgave. Alles ligt door elkaar bij de begenadigde onder de vrouwen. Want pijnlijk is het om begenadigd te zijn. Maar in de ontmoeting met Elisabeth wanneer bij haar het kindje opspringt in haar schoot worden bij Maria de twijfels verslonden de waaroms omver gehaald. De Heilige Geest waait over de heuvels van Judea tot in het hart van die twee vrouwen. Door de Geest gedreven, verkondigt Elisabeth het Woord. En de wind van de Geest wordt via het hart door de mond van Maria geperst en het loflied wordt geboren Na de preek van Elisabeth wordt er gezongen door Maria. Een zegen is het om zo begenadigd te zijn. Dat is na een hele reis het ‘amen’ op de boodschap van Gabriël.

Het Licht wordt aangekondigd Zingen: Gezang 66 Mijn ziel verheft Gods eer; mijn geest mag blij den Heer mijn Zaligmaker noemen, die, in haar lage staat, zijn dienstmaagd niet versmaadt, maar van zijn gunst doet roemen. Om wat God heeft gedaan zal elk geslacht voortaan alom mij zalig spreken: o groot geheimenis dat mij geschonken is. Zijn almacht is gebleken. Hoe heilig is zijn naam! Laat volk bij volk tesaam barmhartigheid verwachten, nu Hij de zaligheid voor wie Hem vreest, bereidt door al de nageslachten.

11

Des Heren kracht is groot; zijn arm verstrooit, verstoot die hoog zijn in hun ogen. Hun tronen zijn niet meer, maar gunstrijk wil de Heer eenvoudigen verhogen. De Heer vervult met goed uit ’s hemels overvloed der hongerigen monden. Hij ziet geen rijken aan, maar heeft met al hun waan hen ledig weggezonden. Hij trok zich Israël aan, Hij laat niet hulploos staan die Abrams troost verwachten. Groot en in eeuwigheid is Gods barmhartigheid voor duizenden geslachten!

Lezen: Lucas 2: 8-14 Niet ver daarvandaan brachten herders de nacht door in het veld, ze hielden de wacht bij hun kudde. Opeens stond er een engel van de Heer bij hen en werden ze omgeven door het stralende licht van de Heer, zodat ze hevig schrokken. De engel zei tegen hen: ‘Wees niet bang, want ik kom jullie goed nieuws brengen, dat het hele volk met grote vreugde zal vervullen: vandaag is in de stad van David jullie redder geboren. Hij is de messias, de Heer. Dit zal voor jullie het teken zijn: jullie zullen een pasgeboren kind vinden dat in een doek gewikkeld in een voederbak ligt.’ En plotseling voegde zich bij de engel een groot hemels leger dat God prees met de woorden: ‘Eer aan God in de hoogste hemel en vrede op aarde voor alle mensen die hij liefheeft.’ Zingen: Gezang 140 Prijs de Heer die herders prijzen, die in ’s hemels paradijzen alle englen eer bewijzen, hier op aarde daalt Hij neer. Geef de Koning van uw leven wat de koningen Hem geven, breng uw schatten de verheven in de stal geboren Heer. Laat uw loflied samenvallen met het lied der heilgen allen, dat de hemelen weerschallen van die jubelende wijs.

Zoektocht naar het Licht Lezen: Lucas 2: 1-7 In die tijd kondigde keizer Augustus een decreet af dat alle inwoners van het rijk zich moesten laten inschrijven. Deze eerste volkstelling vond plaats tijdens het bewind van Quirinius over Syrië. Iedereen ging op weg om zich te laten inschrijven, ieder naar de plaats waar hij vandaan kwam. Jozef ging van de stad Nazaret in Galilea naar Judea, naar de stad van David die Betlehem heet, aangezien hij van David afstamde, om zich te laten inschrijven samen met Maria, zijn aanstaande vrouw, die zwanger was. Terwijl ze daar waren, brak de dag van haar bevalling aan, en ze bracht een zoon ter wereld, haar eerstgeborene. Ze wikkelde hem in een doek en legde hem in een voederbak, omdat er voor hen geen plaats was in het nachtverblijf van de stad. Zingen: Gezang 145 Nu zijt wellekome Jesu, lieve Heer, Gij komt van alzo hoge, van alzo veer. Nu zijt wellekome van de hoge hemel neer. Hier al op dit aardrijk zijt Gij gezien nooit meer. Kyriëleis. Herders op de velde hoorden een nieuw lied, dat Jezus was geboren, zij wisten ’t niet. ‘Gaat aan gene straten en gij zult Hem vinden klaar. Bethlem is de stede, daar is ’t geschied voorwaar.’ Kyriëleis. Wijzen uit het Oosten, uit zo verren land, zij zochten onze Here met offerand. Ze offerden ootmoediglijk mirr’, wierook ende goud te eren van dat kinde, dat alle ding behoudt. Kyriëleis. 12

Aan de Koning uitverkoren, uit een maagd voor ons geboren, moet ons hele hart behoren onze lof en eer en prijs. Gedicht: Zover we kunnen kijken Zover we kunnen kijken, regeert de winternacht. Zal ooit het duister wijken voor wie er licht verwacht? De hemelen staan zwart op onze lage landen. Zal ooit nog vuur ontbranden in ons verkilde hart? Al speelt de nacht ons parten, beneemt ons helder zicht, wie waakzaam zijn van harte zien daarentegen licht, een glimp van de dagenraad; de Heer zal zijn beminden des nachts niet slapend vinden, als Hij plots voor hen staat. Al triomfeert het kwade, er is meer slecht dan recht, soms worden rechte paden door mensen aangelegd. Een klein begin, een kiem, het kwade overwonnen, het goede al begonnen: een hart onder de riem. Al is uw hart gebroken, uw leven vol verdriet, er is iets nieuws ontloken, waarom toch ziet gij niet? Het onrecht spijkerhard, verdampt en valt in duigen; gij moogt van licht getuigen, kom wees dan blij van hart. Lezen: Lucas 2: 15-20 Toen de engelen waren teruggegaan naar de hemel, zeiden de herders tegen elkaar: ‘Laten we naar Betlehem gaan om met eigen ogen te zien wat er gebeurd is en wat de Heer ons bekend heeft gemaakt.’ Ze gingen meteen op weg, en troffen Maria aan en Jozef en het kind dat in de voederbak lag. Toen ze het kind zagen, vertelden ze wat hun over dat kind was gezegd. Allen die het hoorden stonden verbaasd over wat de herders tegen hen zeiden, maar Maria bewaarde al deze woorden in haar hart en bleef erover nadenken. De herders gingen terug, terwijl ze God loofden en prezen om alles wat ze gehoord en gezien hadden, precies zoals het hun was gezegd.

Tekst: De nacht loopt ten einde, de dag komt naderbij. Het volk dat woont in duisternis zal weten wie zijn heiland is. Onverwacht komt van heinde en ver de mensenzoon, de morgenster. De nacht loopt ten einde, de dag komt naderbij. Tekens aan sterren, zon en maan, hoe zal de aarde dan bestaan? Zo spreekt de Heer: verheft u vrij, want uw verlossing is nabij. De nacht loopt ten einde, de dag komt naderbij. Wanneer de zee bespringt uw land en slaat u ’t leven uit de hand, weet in uw angst en stervenspijn: uw dood zal niet voor eeuwig zijn. De nacht loopt ten einde, de dag komt naderbij. Ziet naar de boom, die leeg en naakt in weer en wind te schudden staat; de lente komt, een twijg ontspruit, zijn oude takken lopen uit. De nacht loopt ten einde, de dag komt naderbij. Een twijgje, weerloos en ontdaan, zonder gestalte, zonder naam. Maar wie gelooft verstaat het wel, dat twijgje heet Emmanuël.

Zingen: Door het donker hier gekomen (op de wijs: Wat de toekomst brengen moge) Door het donker hier gekomen, aangetrokken tot het licht, willen wij het Kind bezingen dat op aarde vrede sticht. In dit kind staat het te lezen hoe God zich ons allen dacht: zie de toekomst, hier geboren, voor het menselijk geslacht! In dit Kind is vleesgeworden hoe God ook het donker door heel zijn goede schepping trouw blijft Deze ster wijst ons het spoor! Oude dromen, haast vervlogen, uit een lang voorbije tijd, zingen wij ons nieuw te binnen, door de hemel begeleid. En met allen die gegaan zijn met de dromen van oudsher, zoeken wij naar nieuwe wegen bij het lichten van de ster. Zolang wij nog durven dromen, uitzien naar wat toekomst biedt, zullen wij ons laten leiden door dit Kind, dit licht, dit lied.

De nacht loopt ten einde, de dag komt naderbij. Die naam zal ons ten leven zijn. Een zoon zal ons gegeven zijn. Opent uw poorten metterdaad dat uw verlosser binnengaat. De nacht loopt ten einde, de dag komt naderbij. Zingen: Gezang 160: 1 en 2 Komt ons in diepe nacht ter ore: de morgenster is opgegaan, een mensenkind voor ons geboren, ‘God zal ons redden’ is zijn naam. Opent uw hart, gelooft uw ogen, vertrouwt u toe aan wat gij ziet: hoe ’t woord van God van alzo hoge hier menselijk aan ons geschiedt. Geen ander teken ons gegeven geen licht in onze duisternis dan deze mens aan ons gegeven een God die onze broeder is. Zingt nu voor God, Hij openbaarde in Jezus zijn menslievendheid. Zo wordt de wereld nieuwe aarde en alle vlees aanschouwt het heil. Tekst: In de luwte schuilt de waarheid in de schaduw wacht het licht in de stilte gaan je oren open in de moeite van het wachten ligt de ruimte, vind je moed, in het donker gaan je ogen open, zie je het pas goed.

Het Licht heeft overwonnen Om even met elkaar in gesprek te gaan: Deze Kerstliturgie staat in het teken van het Licht. Kunt u een voorbeeld van het donker in uw persoonlijke leven geven? Wilt u ook vertellen wat u het licht weer deed zien? Kunt u een voorbeeld van het donker in uw geestelijke leven geven? Wilt u vertellen hoe u vandaar uit weer tot het licht kwam?

Verantwoording: Liederen: Gebed: Gedichten: Teksten: Liturgie: Illustraties:

Gezangen uit het Liedboek voor de Kerken ‘Door het donker hier gekomen’, uit ‘Jij mijn adem’, verzamelde liederen van Sytze de Vries ‘God van ons leven’, tekst Paul van der Waal, uit Open Deur 12-2009 ‘Maria’, C. van der Velde, uit Kerstgedachten ‘Zover we kunnen kijken’, Adri Bosch ‘De nacht loopt ten einde’, uit Tussentijds lied nr. 133 ‘In de luwte’, Jeroen Zijlstra uit ‘Over water’ Henny de Graaf, Nelie Rijkers en Djoke Travaille Martin Kwak

13

Eeuwigheidzondag Herdenken wij allen die ons het afgelopen kerkelijk jaar – en eerder – zijn voorgegaan. Wij weten dat wanneer onze aardse tent, het lichaam waarin wij wonen, wordt afgebroken, we van God een woning krijgen: een eeuwige, niet door mensenhanden gemaakte woning in de hemel. 2 Korintiërs 5: 1

Ik zag... Ik zag een nieuwe hemel zich verheffen, een nieuwe aarde ontstond om het geheim des levens te beseffen, niet meer in zee gegrond. Ik zag een stad verblindend nader komen, een middelpunt van feest, Jeruzalem, zoals het in Gods dromen vanouds moet zijn geweest. De Koning die zijn troon heeft in den hoge, houdt bij de mensen hof en alle tranen zal Hij van hun ogen afwissen tot zijn lof. Er zal geen rouw, er zal geen dood meer wezen, nergens verdriet meer zijn, de eerste dingen werden uitgewezen, voorbij ging alle pijn. Gezang 114: 1 en 3

Advent & Kerst Het is donker om ons heen: van de groten der aarde wil de één niet onderdoen voor de ander. Méér, méér, liefst véél meer… is het motto! En wij? Wij dwaalden rond als schapen, ieder zocht zijn eigen weg.

laat, waar hun leuzen schallen, ons niet aan hun waan vervallen.

Jesaja 53: 6a

Matteüs 4: 16

Geef aan de wereld vrede, Heer, in deze donkre tijden; de groten slaan de kleinen neer en honen en bestrijden wie uw vrederijk belijden.

Jezus Christus, onze Heer, doorbreekt voor eens en voor altijd het donker!

Zie, Koning Jezus, hoe zij staan gewapend tot de tanden en offeren de volken aan het vuur waarvan zij branden, red uw wereld uit hun handen! Nog is het donker om ons heen! En toch… er breekt een lichtpuntje door! Als een loot schoot hij op onder Gods ogen, als een wortel die uitloopt in dorre grond. Jesaja 53: 2a

Laten wij ons aan dat lichtpuntje vastklampen. En doe ons van een ander vuur in gloed staan hier op aarde, gelouterd, - dat wij in dit uur de strijd voor ’t rijk aanvaarden, dat niet rust op ’t scherp van zwaarden. Geef ons uw vrede in het hart en liefde, Heer, voor allen 14 die door de groten zijn verward;

Het volk dat in duisternis leefde, zag een schitterend licht, en zij die woonden in de schaduw van de dood werden door het licht beschenen.

Uw rijk, Heer, komt en het is nu: in ’t onaantastbaar heden van uw genade zien wij U gegord met recht en rede voor ons uit, - een Vorst van Vrede. Gezang 286

De leden van het Hoofdbestuur en de werkgroep Redactie wensen u allen een gezegende Kerst!

Kerstpuzzel In de Kerstpuzzel sturen we u ditmaal kris kras door de Bijbel, op zoek naar namen. De meeste namen zijn van vrouwen, maar er zit ook een enkele mannennaam tussen. Heel bekende, maar ook (bijna) onbekende namen passeren de revue. Met in ons achterhoofd de oplossing van deze puzzel, is het goed om (weer) eens naar hun geschiedenis te kijken. Wij geven u met een enkele bijbeltekst de plaats aan, waar u de naam die gezocht wordt in de Bijbel (NBV) kunt vinden. In sommige bijbelteksten vindt u meerdere namen, soms wordt aangegeven welke bedoeld wordt, maar soms ook niet: dus let op het aantal letters van die naam! Van boven naar beneden gelezen, vormen de eerste letters van deze namen een zin uit een bekend lied, dit is de oplossing. Doet u weer mee? U kunt uw oplossing, de gevonden zin, vóór 10 januari a.s. per post sturen naar: Jopie van de Kleut, Rondweg 25, 3785 LB Zwartebroek. Onder de goede inzendingen worden drie cadeaubonnen van € 10,-- verloot. De oplossing en de winnaars worden in het maartnummer vermeld.

De redactieleden wensen u veel plezier en succes met het oplossen van deze puzzel en fijne feestdagen! Met een hartelijke groet, Jopie van de Kleut

1. 2. 3. 4. 5.

Job 42: 14a Hebreeën 12: 16 Genesis 29: 24 (tweede naam) 2 Samuël 11: 7 Marcus 16: 1 (laatste naam)

6. Rechters 16: 12a 7. Lucas 22: 3 8. Ester 7: 2 9. Ezechiël 23:11 10. Johannes 11: 30 11. Ezechiël 23: 5 12. Kolossenzen 4: 15 13. Lucas 8: 3 (laatste naam) 14. Genesis 38: 13 15. Psalmen 89: 1 16. Jozua 2: 8 17. 2 Timoteüs 1: 5 18. Handelingen 24: 24 19. Genesis 30: 21 20. 2 Korintiërs 11: 3 21. Ruth 1: 2 22. Rechters 4: 4 23. Lucas 1: 24 24. 1 Samuël 1: 10 25. Jesaja 22: 20a 26. Deuteronomium 24: 9 27. Handelingen 20: 9a 28. Handelingen 16: 14a 29. De meeste namen zijn van 30. Exodus 6: 23a 31. 2 Samuël 21: 10 32. Genesis 30: 9a 33. Openbaring 2: 20 34. Maleachi 3: 23 35. Handelingen 9: 40 (tweede zin)

Oplossing Zomerpuzzel Met de Zomerpuzzel namen wij u ditmaal mee door het hele land en dat is, gezien het aantal oplossingen dat u stuurde, in goede aarde gevallen. Naast de ‘gewone’ briefkaarten en briefjes vielen er ook een heleboel gezellige, fleurige en zelfgemaakte kaarten door de brievenbus. Ik was daar heel blij mee, het was telkens weer een feestje om post te krijgen. Ook wil ik u bedanken voor alle fijne complimenten en goede wensen die u erbij schreef! Wij zetten even achter elkaar de plaatsnamen die gezocht werden: 1. Zwolle. 2. Austerlitz. 3. Alphen aan de Rijn. 4. Barneveld. 5. Franeker. 6. Arnhem. 7. Maastricht. 8. Apeldoorn. 9. Hilversum. 10. X. 11. Lelystad. 12. Den Bosch. 13. Vrouwenpolder. 14. Slagharen. 15. Pieterburen. 16. Amsterdam. 17. Kaatsheuvel. 18. Deventer. 19. Wassenaar. 20. Eindhoven. 21. Assen. 22. Biddinghuizen. 23. Leeuwarden. 24. Den Haag. 25. Harlingen. 26. Enkhuizen. 27. Scheveningen. 28 Rotterdam. 29. Haarlem. 30. Vaals. 31. Utrecht. 32. Groningen. 33. Ouwerkerk. De overgebrachte letters vormden in de hokjes met elkaar de zin: Willem Alexander, een nieuwe generatie. De volgende dames feliciteren wij van harte, zij hebben een cadeaubon t.w.v. € 10,-- ontvangen: mevr. E. van de Staal-Roest uit Luttelgeest, mevr. D. Vermaat-Bouw uit Bennekom en mevr. W. Stronks uit Aalten. Met een hartelijke groet, Jopie van de Kleut 15

In-druk Jean-Jacques Suurmond

Meer geluk dan grijsheid Spiritualiteit van de ouderdom

Een beknopt en toch wijs boekje over het proces van ouder worden. JeanJacques Suurmond is onder andere predikant en geestelijk verzorger in een verpleeghuis. In ‘Meer dan geluk dan grijsheid’ wil hij tonen dat de ouderdom niet slechts een onaantrekkelijk proces van verval is, zoals wij het dikwijls zien. Ouder worden gaat weliswaar gepaard met problemen, maar er ligt juist ook een spirituele kans in verscholen, aldus de auteur. Het proces kan worden beleefd als een spirituele weg, waardoor de kwaliteit van leven toeneemt. ‘Meer geluk dan grijsheid’ is geschreven voor ouderen en voor hen die bij ouderen betrokken zijn, maar ik denk dat het ook verrassende inzichten biedt voor mensen in andere levensfasen. De kernzin van deze uitgave was voor mij een citaat van de Amerikaanse zanger Leonard Cohen: There is a crack in everything, that is how the light comes in, in de vertaling van Suurmond: In alles zit wel een barst, dat is waar licht ons verrast. Uitgeverij Meinema, Zoetermeer, 2013. 64 pagina’s ISBN 978 90 211 4341 5. Prijs € 8,50 Judith Janssen

Storm!

Het is 31 januari 1953. Het Zeeuwse meisje Jet begrijpt niets van de afstandelijke houding van haar beste vriend Krijn. Ze besluit hem te achtervolgen, ver de polder in waar hij zich blijkt te verschuilen in een verlaten hut. Krijn drukt haar op het hart om niemand zijn geheim te vertellen. Maar als een dag later een ongekende felle storm over Zeeland raast, is zij de enige die weet waar hij zit. Jet zet alles op alles om haar vriend te redden en komt daarbij zelf flink in de problemen. Dit jaar is het zestig jaar geleden dat de watersnoodramp plaatsvond in grote delen van Nederland. Judith Janssen heeft dit gegeven verwerkt in het jeugdboek ‘Storm!’. Het boek is spannend geschreven en maakt de ramp van toen goed duidelijk aan kinderen van nu. Uitgeverij Mozaïek, Zoetermeer, 2012. 120 pagina’s 16 ISBN 978 90 239 9419 0. Prijs € 9,90 TL

Joke Litjens

Werkplaats voor de ziel

Twaalf mannen over hun reis naar binnen Dit boek bevat twaalf gesprekken met heel verschillende mannen. Verschillend in afkomst, religie, opleiding en wel of niet getrouwd (geweest). Het zijn interessante verhalen. Ze worden openhartig verteld. Eigenlijk heeft iedereen zijn portie leed te dragen gekregen en hoe ga je daar mee om? Ik voelde mij niet met iedereen verbonden, maar een aantal sprak mij toch erg aan. Uitgeverij Ten Have, Utrecht. 2013. 159 pagina’s ISBN 978 90 259 0300 8. Prijs € 14,95 Arne Nerjordet & Carlos Zachrison

Arne & Carlos breien de bloemetjes buiten

Een alleraardigst boek geschreven door breiende en hakende heren. Ik heb mijn ogen uitgekeken. Wat een originaliteit! Op de foto’s zijn we hen heel tevreden zitten handwerken. Maar wat een andere dingen dan wij normaal zouden doen. Bijvoorbeeld zo’n deken van allemaal verschillende klein lapjes, en dan zo nu en dan een blaadje dat gedraaid is en er dus uitsteekt. Of een onderzetter in de vorm van een veelkleurige vlinder. Echt een boek om lekker voor de winter aan te schaffen. Het brengt ons zeker op heel nieuwe mogelijkheden. Tirion Uitgevers, Utrecht, 2013. 144 pagina’s ISBN 987 90 439 1565 6. Prijs € 19,95 HK Martha Beuckens-Vries

Uit de schaduw in het licht 20 predikantsvrouwen in de 20e eeuw

Een boek waarin het leven van twintig predikantsvrouwen geschetst wordt in de twintigste eeuw. Het is een leuk boek om te lezen, want het geeft vooral een beeld van hoe de tijd veranderde in de loop van die eeuw en daarmee ook hoe anders predikantsvrouwen vandaag de dag in het leven staan. Waren zij in de eerste helft van deze eeuw vooral bezig met en betrokken bij het werk in de gemeente van hun echtgenoot, door de veranderde rol van de kerk in onze samenleving en de emancipatie, kregen zij steeds meer de kans zich zelf te ontwikkelen. Heel kort komt de rol die predikants-

vrouwen hadden in het leiden van vrouwengespreksgroepen naar voren. Met name worden onze (oud-)zusterorganisaties de HVG en de VHVF genoemd. Helaas wordt ‘onze’ predikantsvrouw, mevrouw Zwart, oprichter van de GVB niet genoemd! Uitgeverij Narratio, Gorinchem, 2012. 136 pagina’s ISBN 978 90 5263 839 3. Prijs € 12,50 Irma Joubert

Pontenilo

Deze mooie roman speelt tijdens de Tweede Wereldoorlog. Het is heel indrukwekkend om daarin de tegenstellingen te ontdekken tussen enerzijds ‘de slechterikken’, de Italianen en anderzijds ‘de goeien’, de Zuid-Afrikaners. Zo zwartwit liggen de zaken echter ook weer niet, want, met in ons achterhoofd het hele nazigebeuren, zie je dat veel ZuidAfrikaners toch meer aan de kant van Duitsland stonden, dan aan de kant van de geallieerden, met name GrootBrittannië. Hoofdpersoon is de Zuid-Afrikaanse Klara Fourie, bij haar familie wordt op een gegeven moment een Italiaanse krijgsgevangene tewerkgesteld. Deze Antonio Romanelli werd gevangengenomen bij El Alamein. Zijdelings worden de wederwaardigheden van de andere leden van beide families beschreven. Op een mooie manier worden in deze roman geschiedenis en fictie met elkaar verweven. Uitgeverij Mozaïek, Zoetermeer, 2012. 524 pagina’s ISBN 978 90 239 9417 6. Prijs € 23,50 Ciska Zeypveld

De dag dat je uit mijn leven viel In dit boek vertelt Ciska Zeypveld het waargebeurde verhaal over hoe haar man tijdens een heerlijke gezinsvakantie in Noorwegen verongelukt. Tijdens een wandeling in de bergen valt Harm voor de ogen van zijn vrouw en kinderen in een snelstromende waterval en verdrinkt. Heel open en eerlijk vertelt de schrijfster waar ze tegenaan loopt in het verwerken van dit immense verlies. Het ‘mooie’ aan dit verhaal is de eerlijkheid over hoe zij dit verdriet bij God brengt en het gemis na veel strijd en worsteling een plekje krijgt in haar leven. Echt een aanrader voor iedereen die ook worstelt met een gemis, het geeft troost en hoop. Uitgeverij Kok, Utrecht, 2013. 160 pagina’s ISBN 978 90 297 2138 7. Prijs € 14,95 TB

VROUWEN - GELOVEN - WERELDWIJD Het is een nare toestand in de wereld. Telkens als ik deze rubriek schrijf, denk ik: het zal de volgende keer toch wel iets beter zijn? Maar het is net als met onze economie, het wordt steeds slechter. Toen de economie ging kelderen had ik, eerlijk gezegd het gevoel van: hè hè, valt ie eindelijk van zijn voetstuk, deze afgod. Nu zullen we meer aandacht krijgen voor de ware god. Maar veel mensen weten alleen maar van ‘iets’. Dat is dus een opdracht aan ons om met hart en hoofd en handen te laten zien wie God voor ons is. Vroeger, toen ik kind was, meende ik dat we eerst de mensen op hun zonden moesten wijzen. En ik weet nog dat ik tegen mijn moeder zei: ‘Maar als je mensen eerst moet vertellen dat ze zondigen en dan, als ze spijt hebben, zeggen dat er vergeving is, dan wil toch niemand dat?’ ‘Ja, dat weet ik ook niet hoor,’ zei mijn moeder. Waarschijnlijk vroeg ik het op het verkeerde moment. Want normaal had ze daar best ideeën over. In ieder geval was ik van mijn eventuele ‘bekeringsdrang’ behoorlijk genezen. En velen met mij. De tijd dat jongemannen vanaf een zeepkist het evangelie stonden te verkondigen, is allang voorbij. Hier was laatst nog iemand

die keihard stond te schreeuwen dat we allemaal verdoemd waren. Ik was daar niet blij mee. Hoe moet het dan wel? Eerst bidden of God de zaak/de mens waarvoor wij willen bidden gevoelig wil maken voor Hem. Dan of God ons wil laten weten wat wij moeten bidden. Dan met hart en ziel daarvoor bidden, bij elk gebed. Zo lang het op uw hart ligt. Laten wij het onrecht in de wereld bij de Heer brengen. Hebben wij daar schuld aan? Kunnen wij iets veranderen? Ik denk het van wel. Misschien moeten we wel allemaal lid worden van Amnesty International en brieven schrijven naar de leiders van de wereld: Dear mister President. God bless you. En wat daar verder volgt. Laten we bidden voor alle mensen die aan de macht zijn. Dat God in hun harten zal werken. Laten we bidden voor alle vrouwen die hun leven niet zeker zijn vanwege de macht die anderen over hen hebben. Laten we bidden voor de kinderen die rechteloos zijn. Voor de mensen die moeten vluchten, die verstoten zijn, voor hen die niet gehoord worden. Laten we bidden voor iedereen, al die mensen die niet weten dat God een en al Liefde is. Liefde. Heleen Koekoek

Inhoudsopgave In Gesprek 2013 Thema: Schijnwerpers

januari:

- Ds. Bert Jan van Haarlem: Judit: Bid en werk, bijbelstudie over het deuterocanonieke bijbelboek Judit - Christenvrouwen in de schijnwerpers: Maleisië, door ds. Nelly van Kampen

februari:

- Ds. Onno Doorn: Werk door, ik ben bij jullie, bijbelstudie over het bijbelboek Haggai - Christenvrouwen in de schijnwerpers: (Oost-)Duitsland

maart:

- Ds. Siena Cnossen-Hoekzema: Titus, ‘kerkelijk werker’ van de christelijke gemeente i.w. op Kreta, bijbelstudie over het bijbelboek Titus - Christenvrouwen in de schijnwerpers: Israël-Palestina, door Meta Floor - Liturgie voor Passie en Pasen: Zicht op het licht

april:

- Ds. Cees J. ‘t Lam: Het zal je broer maar zijn, bijbelstudie over het bijbelboek Obadja - Christenvrouwen in de schijnwerpers: Noord-Korea, door St. Open Doors - Jaaroverzicht PVO 2012

mei:

- Ds. Harry Smit: Wijsheid, bijbelstudie over het deuterocanonieke bijbelboek Wijsheid - Christenvrouwen in de schijnwerpers: Amish, door Ester van Dijk

juni, juli, augustus:

- Ds. Anja Gierkink-van Geerenstein: Micha, bijbelstudie over het bijbelboek Micha - Christenvrouwen in de schijnwerpers: Nederland, door Tiny van de Biezen - Ledenontmoetingsdag 2013 Thema: Zonnelied

september:

Jubileumrubriek Ditmaal niet meer dan een berichtje voor onze Jubileumrubriek. Vrouwencontactkring Opbouw uit Utrecht vierde op 7 oktober jl. haar 45-jarig jubileum. Deze groep verloor vorig jaar vier leden, een groot verlies dus. Nu zijn er nog zeventien leden, maar ze zijn nog steeds op zoek naar nieuwe leden. Om het jubileum te gedenken hebben ze op 11 september jl. een vier uur durende een rondvaart gemaakt, met een koffietafel aan boord. Een leuk idee! Zij zijn dankbaar dat zij deze 45 jaar mogen gedenken en gaan, als de Heer hen dat toestaat op naar de 50 jaar. Ondanks het geleden verlies gaan zij toch samen door. Mede namens de PVO feliciteer ik u van harte en wij wensen u samen nog goede en gezegende bijeenkomsten toe. Jopie van de Kleut

Het Zonnelied: Schepping - Ds. Monica M. Schwarz: Zien dat het goed is, en er aan werken, bijbelstudie bij Genesis 1 en 2 en Psalmen 104 - Ds. Daco C. Coppoolse: In het begin…, bijbelstudie bij Johannes 1: 1-18

oktober:

Het Zonnelied: Broeder zon - Ds. Berend Borger: Zingen van de zon, bijbelstudie Maleachi 3: 20 - Ds. Annemieke Dekker: Vieren in het Licht, hoofdartikel

november -december:

Het zonnelied: Zuster maan en de sterren - Ds. Marjo C.A. Korpel: De maan en de sterren in de Bijbel, bijbelstudie bij o.a. Psalmen 8 - Ds. Gerrit J. Heuver: Jezus, Ster van Betlehem, bijbelstudie bij Lucas 2: 8-20 en Matteüs 2: 1 en 2 - Kerstliturgie: Hoe lang nog duurt de nacht? 17

Achterklap

Wij herdenken

Micha Ik ben gevraagd om een Micha cursus te gaan geven. Ter voor bereiding zocht ik enkele filmpjes op. Bijvoorbeeld over voedselverspilling (Stop Food Waste). Ik denk dat ik dat zelf niet doe, maar ik werd wel geconfronteerd met alle verpakkingsmateriaal dat om ons fruit zit. En met de grote verpakkingen van groente. En als de groente een week oud is gebruik je er toch niet zoveel van dan als het vers is. Het is een eyeopener voor mezelf. Besparen op restafval. Wat een sport wordt het. Over de ‘ecologische voetstap’ hebt u vast wel gehoord. Hoeveel energie gebruik jij om te leven zoals je doet? De gemiddelde Nederlander gebruikt zoveel energie, dat wanneer iedereen op aarde dat zou doen, er vier werelden nodig zouden zijn om daarin te voorzien. – Energie staat voor voedsel, kleding, verwarming, brandstof, water en alles wat we gebruiken. Om een kilo vlees te laten groeien, is tien kilo graan nodig. Daarom is het goed wanneer wij minder vlees eten, want tien kilo graan voedt meer mensen. Wij kunnen zo royaal leven omdat het grootste deel van de mensheid veel te weinig heeft. Ja, en daar word je toch wel even stil van. In Micha (6: 8) staat: Er is jou, mens, gezegd wat goed is, je weet wat de Heer van je wil: niets anders dan recht te doen, trouw te betrachten en nederig de weg te gaan van je God. Hoe meer ik erover nadenk hoe meer het me aangrijpt. Nu maar hopen dat het aanstekelijk werkt. Eigenlijk weet ik dit al heel lang, u zeker ook, maar waarom is het dan zo moeilijk? Ik denk dat we elkaar scherp moeten houden en stimuleren. Het fijne van deze cursus is dat je je eigen doelen mag stellen. Dat past wel bij een eigenwijs mens als ik.

Het volgende nummer van

in gesprek verschijnt omstreeks 4 januari De bijbelstudie n.a.v. ‘Het Zonnelied’ gaat over (broeder) wind 18

Mevrouw R. Lalkens-Timmerman

- Nijeveen

Mevrouw A. Prins-van Gilst

- Vlissingen

Mevrouw B. Sinia-Tolsma

- Wâlterswâld

Mevrouw G. Wierstra-Akkerman

- Marrum

Laat ons zo uw heerlijkheid zien in deze donkre tijd, opdat wij nu en voortaan trouw U ter beschikking staan Gezang 313 uit vers 6

Gebed voor Dankdag Wij danken U voor deze aarde waarop wij mogen wonen. Als uw tuin mogen wij haar bewerken en bewaren: een wereld voor mensen en dieren. Wij danken U voor deze aarde, zo groot en wijd en prachtig om te zien. Wij mogen wonen in de wijde ruimte van uw heerlijkheid. Daarvoor danken wij U, God. Amen. Uit: Dienstboek, een proeve

Kruis en Munt Via Kruis en Munt gaan we Stichting Sviatoslav en Stichting Waridi steunen. U kunt uw bijdrage storten op het bankrekeningnummer van Kruis en Munt: NL15INGB0003336259. Op de Ledenontmoetingsdag in april 2014 zullen beide stichtingen ieder de helft van het gespaarde geld ontva

Stichting Waridi

De bijdrage is deze keer geschreven door Marleen Janssen, zij heeft drie maanden op vrijwillige basis meegewerkt aan het project. Even ter verduidelijking: de initiatiefnemers hebben de naam van hun project veranderd van Destiny Women in Destiny Girls, omdat het altijd om heel jonge meiden gaat. Een kort impressie ‘Als GZ-psycholoog met een zwak voor Afrika, wilde ik mijn energie en kennis graag inzetten. Eenmaal in contact met Destiny Girls Uganda bleek dat ze erg enthousiast waren over mijn komst en bijdrage. Begin mei 2013 vertrok ik naar Kampala in Oeganda. Mijn dag begon vaak samen met Miriam, we gingen dan naar Kampala om één of meerdere meiden te bezoeken. Soms waren we binnen 45 minuten op de plaats van bestemming, soms pas na drie uur reizen. Veel van de meiden wonen in Kampala, maar hebben geen duidelijke verblijfplaats. Dit geldt ook voor de zeventienjarige Sumayiyah. Op haar dertiende is zij in de prostitutie terechtgekomen. In de eerste klas van de middelbare school is zij van school gegaan, omdat het schoolgeld niet meer betaald kon worden. Nu leeft ze op straat en slaapt bij haar vrienden. Ze is hiv-positief en geld voor medicatie heeft ze de ene maand wel en de andere maand niet. Op steun van haar familie, behalve van haar zus Mastula, kan ze niet of nauwelijks rekenen. Sumayiyah heeft veel moeite om zich in haar huidige leven staande te houden. Ze heeft weinig hoop voor de toekomst, ze is erg onverschillig ten aanzien van haarzelf en haar lichaam. Ze voelt zich vaak alleen en depressief en soms denkt ze eraan om een einde aan haar leven te maken. Ze heeft met veel risico’s te maken, onder andere het risico een seksueel overdraagbare aandoening (soa) op te lopen of om misbruikt te worden. Sumayiyah zoekt haar heil in contacten met ‘vrienden’ en alcohol. Toch heb ik ook een heel andere kant van Sumayiyah leren kennen. Ze is erg creatief en extravert. Ze zou heel graag weer willen studeren om een toekomst op te bouwen. Samen met Destiny Girls Uganda hebben we ervoor gezorgd dat ze uiteindelijk in een opvanghuis terecht is gekomen, waar ze in staat is weer naar school te gaan. Gezien haar problemen is deze overgang bijzonder groot voor haar, daarom zal Miriam haar de komende maanden blijven begeleiden. Het verhaal van Sumayiyah staat niet op zichzelf. Er zijn veel meiden in soortgelijke posities. Voor een vrouw, een meisje alleen, zonder opleiding en steun van de familie, is het erg moeilijk om in Oeganda te overleven. Zij vormen een zeer kwetsbare groep. Door velen in de steek gelaten, moeten zij strijd voeren om hun leven enigszins te verbeteren. Al met al was dit voor mij persoonlijk een heel bijzondere

en mooie ervaring. Het was heftig om te zien dat zulke jonge meiden zo weinig perspectief lijken te hebben in het leven. Daarnaast zie je vaak dat dezelfde patronen zich hebben voorgedaan bij hun moeders en grootmoeders. Deze omstandigheden gaan van generatie op generatie verder en lijken moeilijk te doorbreken. Toch geloof ik dat de bijdrage van Destiny Girls Uganda levens verandert en succesvol bijdraagt aan een leven zonder prostitutie en het teruggeven van waardigheid.’ Christien Schneider, Stichting Waridi

Stichting Svaitoslav

Khursheda kan weer lopen dankzij Stichting Sviatoslav Vijf weken lang was de orthopedisch schoenmaker Roel Renkema in de weer met de nieuwe ortheses voor Khursheda. Maar de klus in nu geklaard. Op 29 september reisde Khursheda dolgelukkig weer terug naar huis. Het maken van ortheses is behoorlijk specialistisch werk waarbij alles heel precies komt. Khursheda moest dan ook regelmatig op bezoek bij Roel Renkema van orthopedisch schoenmakerij Rameau in Sneek. Toen Khursheda uiteindelijk het eindresultaat kreeg aangeboden, straalde ze als duizend sterren. Ze kan gewoon lopen in plaats van dat ze haar hele leven in een rolstoel moet zitten. Dankzij de ortheses kan ze weer gewoon meedoen in de maatschappij. Een mooie bijkomstigheid is dat ze met deze nieuwe ortheses in bijna alle schoenen kan. Ze heeft dus geen speciale schoenen nodig, die vaak toch wat lomp ogen. In Tadzjikistan vallen gehandicapte mensen buiten de maatschappij. Daarnaast is het in Tadzjikistan gebruikelijk dat bijna alle meisjes op achttienjarige leeftijd worden uitgehuwelijkt. Gehandicapte meisjes krijgen vaak een oude man toegewezen. Dit wordt Khursheda bespaard. Daarnaast kan ze gewoon meedoen en lol maken met leeftijdsgenoten. Haar klasgenoten weten zelfs niets van haar handicap af en gaan dus heel normaal met haar om. Stichting Sviatoslav is blij en dankbaar dat wij voor dit meisje een verschil hebben kunnen maken. Natuurlijk had de stichting het niet zonder de hulp van sponsors uit Nederland kunnen doen. Tjitze Walinga, Stichting Sviatoslav

De opbrengst voor Kruis en Munt bedroeg per 1 oktober € 2461,58 19

Licht van de wereld Licht van de wereld, U scheen in mijn duisternis; nu mag ik zien wie U bent. Liefde die maakt, dat ik U wil kennen, Heer, bij U wil ik zijn elk moment. (Refrein:)

Voor U wil ik mij buigen, U wil ik aanbidden, U wil ik erkennen als mijn Heer. Want U alleen bent waardig, heilig en rechtvaardig, U bent zo geweldig goed voor mij. Hemelse Heer, U,die hoog en verheven bent, Koning vol glorie en macht, bent als een kind naar de wereld gekomen, legde Uw heerlijkheid af. (Refrein:)

Voor U wil ik mij buigen, U wil ik aanbidden, U wil ik erkennen als mijn Heer. Want U alleen bent waardig, heilig en rechtvaardig, U bent zo geweldig goed voor mij. En nooit besef ik hoe U leed, de pijn die al mijn zonde deed. En nooit besef ik hoe U leed, de pijn die al mijn zonde deed. (Refrein:)

Voor U wil ik mij buigen, U wil ik aanbidden, U wil ik erkennen als mijn Heer. Want U alleen bent waardig, heilig en rechtvaardig, U bent zo geweldig goed voor mij. Opwekking lied 595 Oorspronkelijke titel: Light of the World Nederlandse tekst: Peter van Essen