in gesprek 9 SCHOOT werk- en informatieblad van de protestantse vrouwen organisatie

in gesprek 9

65e jaargang, november-december 2007

werk- en informatieblad van de protestantse vrouwen organisatie

SCHOOT KERSTLITURGIE: EN DE ENGEL ZEIDE BIJBELSTUDIE: MARIA VERSLAG JUBILEUMONTMOETING

Colofon

In dit nummer

In Gesprek

Nog voor de jubileumontmoeting van 2 oktober maak ik al een begin met het samenstellen van dit kerstnummer. - Het voornaamste artikel is natuurlijk de Kerstliturgie, die dit keer de titel draagt: En de engel zeide. Hij is samengesteld door een nieuw groepje vrouwen, allen met veel GVB-ervaring. We hopen dat ook hun werk door velen gebruikt en gewaardeerd zal worden. - De bijbelstudie van deze maand is van ds. H.F. de Vries in Ternaard, die zich uitvoerig heeft verdiept in de plaats van Maria in onze traditie. We vonden de keuze voor Maria heel voor de hand liggend, als het subthema Schoot is. - Verder in dit blad een uitgebreid verslag van de jubileumontmoeting, met foto’s. Omdat dit verslag nu komt, hebben we wat extra pagina’s nodig. Vandaar dat dit blad wat dikker is dan anders. - Dat biedt ook weer ruimte voor enkele rubrieken die de laatste maanden wat in het gedrang kwamen, zoals Indruk en Het weten waard. Er is ruimte voor een column over engelen van Martje Smid en natuurlijk voor de Kerstpuzzel van Rie Roubos. - Verder vindt u een verslag van de GVB-reis van deze zomer. De laatste onder die naam. Volgend jaar wordt het natuurlijk een PVO-reis. - Zoals altijd in het kerstnummer aandacht voor Amnesty International, met een mogelijkheid tot actie. Voor mij is dit het laatste blad dat ik samenstel. Ik heb dit werk met veel plezier zeven jaar gedaan en ben dankbaar dat er zoveel waardering is voor ons blad. Vol vertrouwen draag ik de ‘pen’ over aan Tiny van de Biezen. Ze wordt gesteund door een weer voltallige ploeg, nu Titia Lindeboom heeft toegezegd de redactie te willen komen versterken. We zijn bijzonder blij met haar komst, ook om haar ervaring op dit gebied. Ik wens u allen een gezegende kersttijd, een goede voorbereiding daarop, zowel thuis als met uw groep, en een fijne jaarwisseling. Het ga u goed! Met een hartelijke groet namens de Titia Lindeboom hele redactie,

werk- en informatieblad van de Protestantse Vrouwen Organisatie Bezoekadres/ Bureau PVO: p/a ABOZA Kon. Wilhelminalaan 21, Amersfoort Postbus 1496, 3800 BL Amersfoort Telefoon 033 - 422 82 68 (ma., di. en do. 09.00-14.30 uur) e-mail: [email protected], Internet: www.pvo-nederland.nl Gironummer PVO: 515473 Gironummer Kruis en Munt: 3336259, t.n.v. PVO Vlissingen. Dagelijks Bestuur PVO: Voorz.: Hetty van Weeghel-de Boer Sommelaan 6, 5627 WK Eindhoven. Tel. 040-2623979 Secr.: Gonny Elema-de Lange Boerdijk 13, 7918 TA Nieuwlande. Tel. 0528-351257 Penn.: Katie Schiewold-Wilbrink Paul Krugerstr. 70-634, 4381 WG Vlissingen. Tel. 0118-417934 Alg. adj.: Henny de Graaf-Hopman, Dorpsstraat 114-120, 3751 ET Bunschoten. Tel. 033-2987225 Redactie In Gesprek: Tiny van de Biezen-Kamphorst, eindred. Atie Jongejan, Jopie van de Kleut-Waanders Heleen Koekoek-Dethmers, Titia Lindeboom-Bruning Jubileumrubriek: Nelie Rijkers, J.C. Pieckstr.14, 4251 ZR Werkendam e-mailadres: [email protected] Kringberichten: Jopie van de Kleut, Rondweg 25, 3785 LB Zwartebroek e-mailadres: [email protected] Overlijdensberichten en Ledenadministratie: Bureau PVO, zie boven Overige kopij: 6 weken voor verschijnen van het blad bij de eindredactie: Tiny van de Biezen, A. v. Meerveldstr. 5, 3785 LP Zwartebroek. Tel. 0342 - 462095. E-mail: [email protected] Lidmaatschap van de PVO: € 16 per jaar. Daarbij is het abonnement op dit blad inbegrepen. Opzeggen alleen schriftelijk voor eind december bij het Bureau. Gesproken cd: In Gesprek verschijnt ook op cd als een uitgave van de CBB, Christelijke Bibliotheek voor Blinden en Slechtzienden te Ermelo, tel. 0341-565 499

Betty Boiten

Druk: Grafifors b.v. Amersfoort ISSN: 0921-447

Doelstelling De Protestantse Vrouwen Organisatie heeft als doel: - lokale gespreksgroepen en de leden daarvan te stimuleren, te adviseren en toe te rusten, - de krachten te bundelen en stem te geven. - Dit alles om landelijk en plaatselijk te komen tot ontmoeting en gesprek, bezinning op Bijbel en persoonlijk geloof, en een bewuste inzet voor een rechtvaardige en veelkleurige samenleving. 2

Hoofdartikelen

Maria, een weg tot Christus N.a.v. Lucas 1: 46 – 55, door ds. H.F. de Vries te Ternaard En de engel zeide Liturgie voor een kerstviering

..............

4

...........................................................................

6

Verslag jubileumontmoeting

..................................................................

10

Meditatie voor de jubileumdag Bij Zacharia 8 : 4 – 8, 20 en 21

Het is zo gewoon: als je een jubileum viert en dan ook nog 70 jaar, dan kijk je terug. Je denkt nog eens aan al die dingen die geweest zijn. De Israëlieten waren 40 jaar onderweg. 40 jaar met de hitte van de dag en de kou van de nacht, dan weer bij een oase, dan weer zonder water. Israël: een volk van beweging, rondtrekkend in de woestijn, in het vertrouwen op God, die hen beloofd heeft dat dit zwervend bestaan alleen een doortocht is naar het beloofde land, waar melk en honing zullen gaan vloeien. Wat zullen de Israëlieten vaak eens terug gekeken hebben! Denken aan vroeger, dat zit mensen in het bloed. Ach, Mozes, zei het volk Israel dan, waren we maar in Egypte gebleven, bij de vleespotten daar. En wij vrouwen van de vrouwenbond? Voeren wij ook een zwerfbestaan of zijn wij ergens naar op weg? Ook wij zijn vertrokken uit vaste rolpatronen op weg naar vrijheid en gelijkheid, om elkaar te steunen, te helpen en te inspireren op de weg naar het beloofde land. Er zijn mijlpalen bereikt, maar we zijn er nog niet. Misschien zijn er wel die denken bij dit jubileum: ach, waren we maar ‘gereformeerd’ gebleven. Laten we alles maar bij het oude laten! Die goeie ouwe tijd! Ongetwijfeld was niet alles goed. Ook in onze 70 jaar waren er oases en woestijnen. Was er een lied van vreugde, maar ook gemurmureer om wat niet beviel. Zo gaat dat in het leven van mensen, zo gaat dat in een vereniging, in een groep, daar waar mensen samen komen. Wij delen samen hetzelfde brood, soms manna en soms ongezuurd. Ik werd bij de lezing van Zacharia bepaald en begreep dat we daaruit leren dat we niet achterom moeten kijken, maar vooruit. Dat is niet altijd zo gemakkelijk. In die dagen van Zacharia was een deel van de Judese ballingen uit Babel teruggekeerd naar Jeruzalem, terug naar huis. Ze troffen daar een puinhoop aan. De stad verwoest en geen tempel meer. En dan denk je aan vroeger, aan hoe goed het was, je denkt aan met wie je het leven deelde, je denkt aan wie niet mee teruggekomen zijn uit de ballingschap. Maar Zacharia zegt: Kijk niet om naar het verleden, want opnieuw zullen er op de pleinen van Jeruzalem oude mensen zitten, steunend op hun stok, vanwege hun hoge leeftijd en de straten zullen weer krioelen van spelende kinderen. Laten we daarin geloven, in die toekomst. Dan lijkt het of het Koninkrijk van God hier doorbreekt. Maar wat zien wij ervan in onze omgeving? Oude mannen en vrouwen genoeg in ons land. En ze mogen er zijn met hun stok of rollator. Maar hoe zit het met de ouderenvoorzieningen? Hoe veilig is het op straat voor ouderen en spelende kinderen? Zacharia ziet in zijn visioen een vredige wereld voor iedereen, vrouw en man, oud en jong. Allemaal zitten ze op open pleinen. Ze hoeven zich blijkbaar nergens voor te verstoppen, nergens voor te schuilen. Ja maar, zult u zeggen, hoe vieren we nu een jubileum met 70 jaar verleden? Laten we het met vreugde vieren. Gedenk wat je hebt meegemaakt in je leven, in die lange tocht door de woestijn. Blijf niet stilstaan, kijk niet om, maar kijk vooruit. Wij zijn niet alleen, maar verbonden met God en met elkaar. Om elkaar te bemoedigen en te inspireren zijn wij vandaag weer hier bijeen, verbonden door 70 jaar en door vele wegen die wij met elkaar door de tijd zijn gegaan. Maar we blijven in beweging, want we gaan verder onder de nieuwe naam van Protestantse Vrouwen Organisatie, in vertrouwen op elkaar en op God, met een visie in onze harten. Hetty van Weeghel, voorzitter PVO 3

Herman F. de Vries

Maria, een weg tot Christus n.a.v. Lucas 1: 46 - 55 In het jaar 2000 bezocht ik de Sint Jan in Den Bosch. Een prachtige kathedraal. Heel centraal het kruis met daaraan het lichaam van Christus. Het was op een zaterdagmorgen. De kathedraal leek leeg. Ik liep verder en kwam terecht bij de Mariakapel. Honderden mensen liepen af en aan in een grote stoet naar het Mariabeeld om daar Maria bloemen aan te bieden, een kaarsje te ontsteken, te bidden. Het riep bij mij een reactie van weerstand op. Teveel eer voor Maria. Ik was net bij Jezus geweest. Hij hing daar verderop in de kathedraal, heel alleen. Toch bleef ik staan. Wat is dit toch? Wat hebben deze mensen toch allemaal met Maria? Als het niets was, deden ze op zaterdagmorgen wel wat anders.

Bijbel Toen ik na mijn bezoek aan de Sint Jan ging lezen, ook in de Bijbel, werd ik aangesproken door de woorden van Maria, uit haar lofzang: “Vanaf nu zullen mij zalig prijzen alle geslachten” (Lucas 1: 48). Ik de woorden overdacht: In hoeverre prijzen wij Maria zalig? Als we eerlijk zijn, hebben we met iedereen in de Bijbel iets, met Mozes, Eva, David, Paulus, maar het is net of wij – protestanten – Maria structureel overslaan. Ze heeft een klein plekje gekregen tijdens het Kerstfeest. Dan kunnen we niet om haar heen. En verder benadrukken wij de wat minder positieve berichten over Maria, bijvoorbeeld als Jezus haar vermaant: ‘Wat wilt u van me?’, bij de bruiloft te Kana, en – eerder – als 12-jarige in de tempel: ‘Waarom hebt u naar me gezocht?’ Zo drukt de reformatorische traditie Maria wat naar de achtergrond. En lijken we te denken dat Jezus haar ook van zich afhield. Zij hoort thuis in de roomse traditie en niet in de Reformatie. Een overigens ook wel vanzelfsprekende reactie op de in protestantse ogen soms overdreven aandacht voor Maria, die ten koste lijkt te gaan van de eerbied voor Christus. Maar die bijbeltekst dan? ‘Vanaf nu zullen mij zalig prijzen alle geslachten!’ Als mijn ogen honderden gelovigen naar het Mariabeeld in de Sint Jan zien gaan, gaat het natuurlijk om meer dan mijn ogen kunnen zien. Een protestant moet leren open, eerlijk te kijken, met de ogen van de ziel, ontvankelijk nieuwsgierig. Dan zal hij of zij ontdekken dat het gebed tot Maria verder reikt dan het beeld dat de ogen waarnemen. Maria kan niet anders 4 dan doorgeven, bemiddelen, verwijzen,

en neemt mijn gedachten, woorden, verdriet, gebeden mee naar Degene waar het in mijn geloofsleven om moet gaan: dezelfde God die ook ik als protestant aanbid, dien, en vereer.

Middelares Waarom moet het dan zo ingewikkeld, via een beeld? Protestanten bidden tot de Drieënige God. Dat kan toch rechtstreeks? Inderdaad. Maar laten we ervoor openstaan dat er miljoenen zijn die een tussenschakel zoeken en nodig hebben, een bemiddelaar of middelares. En laten protestanten beseffen dat wij die ook vaak nodig hebben. Veel protestanten herinneren zich de hulp van een buurvrouw, een grootmoeder, een dominee, een leraar op school, door wie zij dichter bij het hart van het geloof zijn gekomen. Dankzij het onderwijs, de goede raad, het gebed van die ander heb ik leren geloven… Zij waren als een Maria voor ons… Mijn vrouw en ik hebben 5 kinderen. Als een van mijn kinderen per ongeluk een bal door de ramen van de buren zou trappen, kan dat kind natuurlijk meteen naar de buurman toegaan en het goed proberen te maken met de ongetwijfeld boze buurman. Grote kans dat het kind daar

echter niet voor kiest. Het is veel waarschijnlijker dat het kind eerst bij mij of mijn vrouw komt, en dat we dan samen naar de buurman toe gaan. Dan ben ik, of mijn vrouw, op dat moment de Maria.

Kritiek Ja, maar dominee, ik vind het toch wel wat teveel eer voor Maria. En dat gaat ten koste van de eer voor haar Zoon, Jezus. Ik antwoord dan: als iemand mijn moeder een compliment geeft, voel ik mij niet te kort gedaan. Daar word ik juist blij van, een beetje trots. Zou het zo ook niet met Jezus kunnen zijn? Zou Hij Zich tekort gedaan voelen als wij Zijn moeder een compliment geven?

Voorbeeld Juist in Maria probeer ik een voorbeeld te vinden van iemand, een vrouw, die mij kan helpen om dicht bij Jezus te blijven. Zij is immers als enige altijd bij Hem geweest, vanaf het begin tot het einde, vanaf de kribbe tot het kruis. Dit nu is ook mijn verlangen. Ik kan wel heel vroom belijden dat ik Christus altijd trouw zal blijven, maar dat is slechts een wens, een hopen. Het zal nog moeten blijken. Aan Maria heb ik een voorbeeld van een mens die het gelukt is. Ik houd mij dus aan haar vast, opdat ik door haar voorbeeld de weg met Christus zal kunnen blijven gaan.

Zelfkritiek Het is niet noodzakelijk om Maria in ons gebeds- en geloofsleven een voorname plaats te geven. Wat echter níet kan, is beweren dat zij geen plek hóeft te hebben of zelfs geen plek móet hebben. Niet iedereen heeft iets met Paulus, maar je kunt er niet om heen dat Paulus een belangrijk man in de Bijbel was. Zo ook met Maria. Je hoeft niet iets met haar te hebben, maar je mag en kunt niet beweren dat zij geen belangrijke vrouw was. De manier waarop zij een voorbeeld is, kan ons aanspreken. Zij is stil, gehoorzaam en trouw. De betekenis en inhoud van die drie woorden worden door velen in deze tijd gezocht. Daar ontbreekt het ons immers aan: stilte, gehoorzaamheid en trouw. Maria is trouw. Het doet haar lijden. Maar het brengt haar ook de eeuwige vreugde. Maria is een vrouw die altijd bij Jezus was. Zij leert mij om stil, gehoorzaam en trouw de weg te vinden naar het leven dat ik altijd heb gezocht.

Oecumene Er bestaan nogal wat blokkades tussen de Rooms-Katholieke kerk en Reformatie, en een van die blokkades is de plaats die Maria mag innemen in de kerk. Denk eens aan het volgende voorbeeld: God als een oceaan. De lengte, de breedte, de hoogte, de diepte zijn onmeetbaar, onpeilbaar, ondenkbaar. Op die oceaan varen verschillende bootjes. Een rooms-katholiek bootje, een protestants bootje, een baptistenbootje, en ga zo maar door. En het is allemaal goed, want allemaal varen wij op en in die oceaan die God heet. Ik ben in dat jaar 2000 overboord gesprongen en gaan zwemmen. Ik heb kennis gemaakt met een ander bootje, het rooms-katholieke bootje. Ik ben ook weer teruggezwommen naar mijn eigen bootje, want dat is mij dierbaar. Maar het is goed geweest, en het blijft goed, ook vandaag, om thuis te kunnen komen bij elkaar, je welkom te voelen in een ander huis, een ander bootje, en te ervaren hoe wij het ten diepste over dezelfde dingen hebben.

Beelden Wat moeten wij met de beelden die rooms-katholieken eren (let wel: zij aanbidden de beelden niet!)? Ook protestanten hebben zo hun beelden. Een kruis aan de muur, of een huwelijkstekst. De plaatjes in de kinderbijbel. Allemaal beelden, teksten, die verwijzen. Wij vereren zo’n huwelijkstekst niet, en ook zo’n plaatje in de kinderbijbel niet, maar het doet wel wat. Het bemiddelt. Het beeld is geen einddoel, maar neemt mij mee naar waar ik en moet zijn.

Bijbel

Enkele gespreksvragen: 1. Wat spreekt u in dit artikel aan? 2. Deel eens iets van uw eigen ervaringen of gedachten omtrent de moeder van onze Here Jezus. 3. De schoot van Maria bracht het Leven voort. In hoeverre is er eerbied bij ons voor haar die dit Leven schonk? (Of hoeven wij geen eerbied te tonen?) 4. Maria was stil, gehoorzaam, en trouw. Hoe hebben deze woorden betekenis voor onze eigen omgeving, situatie, gemeente, etc.? 5. De ‘schoot’ van de vrouw is een verborgen lichaamsdeel. Vandaag is u misschien iets ge(open)baard wat tot nu toe verborgen was. Wat is er voor u aan het licht gekomen? Wat is ons geboren?

Ik noem weer een bijbeltekst: Johannes 19: 25 - 27, een van de laatste uitspraken van Jezus. Van Zijn testament. Woorden van grote betekenis. Daar, bij de voet van het kruis, staan Maria en Johannes. En dan zegt Jezus tot Maria: ‘Vrouw, zie uw zoon’. En tot Verwerkingsmethode: Johannes: ‘Zoon, zie uw moeder’. Wat 1. Zing samen de Lofzang van Maria gebeurt daar nu eigenlijk? Jezus geeft (Gezang 66) en deel wat het zingen twee mensen die geen familie zijn van dit lied u heeft geleerd. aan elkaar en maakt hen zo tot fami2. Zoek plaatsjes, afbeeldingen van lie. Hier wordt de kerk geboren. En Maria, en ontdek – individueel en dan die mooie, belangrijke tekst die gezamenlijk – wat de beelden ons daarop volgt: ‘Vanaf toen nam Johanvertellen. nes haar bij zich in huis’. Toen JohanDs. H.F. de Vries is predikant in de nes dit Woord van Jezus begreep, nam Federatie HG/GK te Ternaard, Fr. hij Maria met zich mee. En het doel van deze studie is dat, als wij dit Woord van Jezus willen verstaan, wij ook Maria, als protestanLezen: Psalm 71 : 1 – 7 ten, weer een plekje geven Het woord schoot heeft iets heel vertroostends. Voor een bij ons in huis. kind is het het veiligste plekje: op moeders schoot. Als het Het hoeft niet om de vader gaat, zeggen we meestal ‘op de knie’, en dat de belangklinkt toch anders. De schoot, de plek waar leven ontrijkste plek staat, hoe vaak wordt die in de Bijbel niet genoemd. In het te zijn, maar kerstverhaal, maar ook als het gaat om de zwangerschap ergens een van Elisabeth, of van andere vrouwen, zoals Hanna en hoek of hoekje Sara. De woorden uit Ps. 139 zijn ons ook heel dierbaar: voor Maria in ‘Gij hebt mij in de schoot mijner moeder geweven.’ ons eigen hart, De schoot, als onderdeel van de buik, de woonplaats van ons huis, en gevoelens en emoties. Onze buik roert zich als ons inneronze kerk. lijk wordt geraakt. Misschien wel daarom vind ik die woorden van Huub Oosterhuis ook zo mooi: ‘Een schoot van Bruikbare ontferming is onze God. Hij heeft ons gezocht en gezien.’ lectuur: - Herman F. de Zingen: Gez. 118: 2 Vries. Maria, een weg tot Gebed: Christus. Trouwe Heer, wij geloven dat U ons al vanaf de moederUitg. Kok, schoot hebt gezien. Dank U dat wij door Jezus Uw kindeKampen. ren mogen zijn. Dank ook dat U Hem naar de aarde hebt - Francine gestuurd, naar de schoot van een vrouw als wij. Heer, help Rivers. Onbeons om beter te verstaan welke plaats U voor Maria bedoeld vreesd. Het had in Uw Woord en in het leven van Uw kerk. Wees ons verhaal van nabij ook vandaag in ons samenzijn en onze gesprekken. Maria. Uitg. Wij vertrouwen ons ook daarin aan U toe. Wilt U er Uw Kok, Kampen zegen over geven, omwille van Uw Zoon Jezus, die een mens werd uit de moederschoot. Amen. BB

Kapstok

5

Kerstliturgie 2007

En de engel sprak……. zoals Lucas beschrijft in hoofdstuk 1: 13. Maar de engel zei tegen hem: ’Wees niet bang, Zacharias, je gebed is verhoord: je vrouw Elisabeth zal je een zoon baren.’ En wanneer de engel Gabriël bij Maria komt, schrikt zij hevig. Maar de engel zei tegen haar: ‘Wees niet bang, Maria, God heeft je zijn gunst geschonken. Luister, je zult zwanger worden en een zoon baren, en je moet hem Jezus noemen.’ Aldus de engel Gabriël, boodschapper van God die bij Maria de geboorte van Jezus aankondigt. Laten wij die God loven in ons lied. Zingen:

Gezang 44: 1 en 2

Grote God, wij loven U, Heer, o sterkste aller sterken! Heel de wereld buigt voor U en bewondert uwe werken. Die Gij waart te allen tijd, blijft Gij ook in eeuwigheid.

In de Bijbel wemelt het van engelen. Steeds verschijnen ze op cruciale momenten in de geschiedenis van God met mensen. Als we terugkijken in de historie, zien we dat de aandacht voor engelen niet altijd gelijk is. In de ene tijd staan zij hoog in het blazoen, in de andere dreigen zij in de vergetelheid te geraken. In onze dagen is de belangstelling voor engelen weer groeiende. Overal om ons heen vertellen mensen – niet alleen kerkelijk betrokkenen -- dat zij begeleid worden door engelen, boodschappen doorkrijgen, stemmen horen, gezichten zien. Hoe toetsen we dit alles? Wat komt echt van de hemel? Wie het begrip engel uitlegt, kan niet om al deze belangstelling voor engelen heen. Wellicht dat de bijbelse teksten ons kunnen helpen de huidige ‘teksten’ de plaats te geven die zij verdienen. We lezen voor het eerst over een engel in Genesis 3, als de mens door God wordt weggezonden uit het paradijs, de wijde wereld in. Voor het laatst in het slothoofdstuk van de Openbaring van Johannes, als de engel het grootse perspectief toont van een nieuwe hemel en een nieuwe aarde. Daar tussenin op talrijke momenten zoals in Genesis 16:7: Een engel van de Heer trof haar (Hagar) aan bij de waterbron, en in vers 11: En hij vervolgde: ‘Je bent nu zwanger en zult een zoon baren’. Hemelse wezens als boodschappers van God. Als beschermers van de mens. In Genesis 21: 17 lezen we: En God hoorde de stem van de jongen kermen en een engel van God riep Hagar vanuit de hemel toe: ‘Wat is er Hagar? Wees niet bezorgd.’ Woorden die we ook tegen komen in 6 het kerstverhaal, eerst bij Zacharias,

Alles wat U prijzen kan, U, de Eeuwge, Ongeziene, looft uw liefd’ en zingt ervan. Alle englen, die U dienen, roepen U nooit lovensmoe: ‘Heilig, heilig, heilig’ toe! Bidden wij om een gezegend samenzijn. Heer, wij zijn bij elkaar gekomen om te vieren, uw komen in deze wereld, eeuwen geleden. Wees aanwezig door uw Geest, beziel ons, raak ons aan. Amen Lezen: Gabriël, staande voor de troon van licht Vuurvogelengel, afgezant van God Maria, meisje in haar binnenkamer in Nazaret, een vlek in Galilea. Daar staat hij voor haar ogen: Wees gegroet verheug je, begenadigde: die Ene, de God van Abraham, de God van Mozes, ‘Ik zal er zijn’, die is met jou, vrees niet. Jij zult ontvangen in je schoot, en baren een kind dat wordt geroepen ‘God bevrijdt’, Jezus, Messias, dienstknecht, mensenzoon -zijn koninkrijk komt over heel de aarde. Maria sprak: Maar dat zal niet gebeuren omdat ik met geen man gemeenschap heb. Geest van ‘Ik zal er zijn’ komt over jou, Hij zal niet slapen, Israëls behoeder. Zij boog haar hoofd en wist niet wat te denken. Zij heeft gezegd: Hier ben ik, tot zijn dienst. Gedicht: …Die ontvangen is van de Heilige Geest, geboren uit de maagd Maria… Toen zij de engel Gabriël zag staan

trilden haar lippen, en zij vroeg ontdaan: ‘Hoe zal dat zijn? Ik heb geen man behoord’ en toen hij zei; ‘De Heilge Geest zal komen, u overschaduwen en voortaan in u wonen,’ toen boog zij: ‘Mij geschiede naar uw woord.’ De Geest vervulde haar; en uit haar schoot werd Hij geboren, God is eind’loos groot. Zó groot, dat Hij de minste wilde zijn; dat Hij Zijn heerlijkheid aan mensen wilde tonen door als een mensenzoon bij hen te wonen en als de Meester aller knecht te zijn. Zingen:

Gezang 66:1, 2 en 3

Mijn ziel verheft Gods eer; mijn geest mag blij de Heer mijn Zaligmaker noemen, die, in haar lage staat, zijn dienstmaagd niet versmaadt, maar van zijn gunst doet roemen. Om wat God heeft gedaan zal elk geslacht voortaan alom mij zalig spreken: o groot geheimenis dat mij geschonken is. Zijn almacht is gebleken. Hoe heilig is zijn naam! Laat volk bij volk tesaam barmhartigheid verwachten, nu Hij de zaligheid voor wie Hem vreest, bereidt door al de nageslachten

harp werd en Gods vingers in de snaren grepen. Toen bloeide er een lied in mij op, zoals eeuwen geleden in Hanna toen zij de moeder van Samuël werd. Ik weet niet of jij je bewust bent van wat taal vermag. Je moet het eens proberen: zing het meest lichtgevende perspectief dat je je kunt voorstellen. In Gods naam. Je zult merken, hoe elk woord vlees wordt. Zo wil ik profetes blijven van vrede en gerechtigheid, van de goddelijke barmhartigheid. Zijn deze beloften mij niet zelf overkomen? Elk woord van de engel belichaamde zich in mij. Sindsdien spreek ik lijfelijk met God. Hoe precies, ik zou het niet kunnen zeggen. Wij zijn elkaars partners geworden

Lezen: Maria:’ Ik had geen idee wat ik zei’ Ik ben Maria. Aan mij kun je weten wat zegen is. Zo jong als ik was, werd ik gegroet door God. Vol belofte was de groet waarmee de engel mij tegemoet kwam. Ik werd bij mijn naam genoemd. Sindsdien weet ik zeker: dit geldt voor ieder mens. Want waarom zou de Eeuwige mij groeten en de ander niet? Dit is zegen: horen hoe je naam van Godswege wordt uitgesproken en daarin tot leven komen. Zet mij dus niet op een voetstuk, of erger nog: op een troon. Ik ben een eenvoudige vrouw en alles wat ik ben, heb ik ontvangen. Maar je hebt gelijk: wat ik heb ontvangen is ongelofelijk. En het is een geschenk niet alleen voor Jozef en mij. Ons kind is geboren als vredevorst voor de hele wereld. Daarin geloof ik heilig. Het is mij gezegd en ik heb het ervaren. In mijn zwangerschap was ik vervuld van vrede. De pijn van de geboorte verdronk in vreugde. Kwaadsprekerij en verdachtmakingen verstomden bij ons zichtbaar geluk. Je ziet hoe van heinde en ver de bezoekers met hun geschenken komen. Ja, je mag mij en Jozef en ons kind Jehosjoea op een voetstuk zetten, op een troon. Als je dan maar weet dat jezelf ook een gekroond schepsel bent, zoals deze koningen hier, die hun wijsheid en hun goed met ons komen delen. Mijn kind is geboren om jullie allemaal eraan te herinneren dat je van vorstelijke komaf bent. Je zult het misschien niet direct kunnen begrijpen, maar mijn grootste geluk ligt nog in iets anders: ik ben dichteres geworden, profetes. Ik stond er zelf versteld van: de traditie van eeuwen begon zomaar in mij te zingen. Het was alsof ik een

Een ding is zeker: Ik leef altijd in het leerhuis. Het onderricht van de engel aan mij houdt niet op. Dat komt doordat ik ervoor opensta. Dat is wat ik geleerd heb door Gods zegen: op mijn beurt God te zegenen. Ik heb de Eeuwige tot de grond van mijn bestaan toegelaten. Zo ontdekte ik dat God mij nodig had. Ik zei: hier ben ik, uw dienares. Laat alles naar uw wil gebeuren. Ik had geen idee wat ik zei toen ik dat zei. Maar ik wist dat het goed was. Lezen: Toen is zij opgestaan en heeft gezongen: Hij zal aan de verworpenen zijn woord gestand doen, niets is onmogelijk bij hem, hij haalt tirannen van hun tronen neer, hij tilt de armen uit het stof, hij stilt hun honger. Dit zong zij. En haar lied zal nooit verstommen. Zingen:

Gezang 66: 4, 5 en 6

Des Heren kracht is groot; zijn arm verstrooit, verstoot die hoog zijn in hun ogen. Hun tronen zijn niet meer, maar gunstrijk wil de Heer eenvoudigen verhogen. De Heer vervult met goed uit ’s hemels overvloed der hongerigen monden. Hij ziet geen rijken aan, maar heeft met al hun waan hen ledig weggezonden. Hij trok zich Israël aan, Hij laat niet hulploos staan die Abrams troost verwachten. Groot en in eeuwigheid is Gods barmhartigheid voor duizenden geslachten! Lezen: En het geschiedde in die dagen, nachten van keizerlijke heerschappij, toen Rome heel de

bewoonde wereld in zijn macht had, dat een bevel werd uitgevaardigd door Augustus: de mensheid moest geteld en opgeschreven als geld geteld, ten dode opgeschreven. Ook Jozef met zijn zwangere verloofde is vanuit Nazaret in Galilea gegaan naar Juda, Betlehem, de stad van David – om zich op te laten schrijven. En het geschiedde toen zij daar verbleven: het uur brak aan dat zij bevallen moest. Zij bracht haar eerstgeboren zoon ter wereld wikkelde hem in doeken, lei hem neer in een kribbe-voederbak, omdat voor hen geen plaats was in de gastenzaal daarboven. Lezen: Het wemelt van de engelen Tot dan toe verloopt het verhaal tamelijk aards en ‘gewoon’. Dan, plotseling, één engel eerst, met een boodschap: ‘vreest niet’. Maar dan daarna: een hemelse heerschaar, het wemelt van de engelen. Een bovennatuurlijke interventie, middenin de anders zo stille winternacht Een beetje meer licht Wat of wie zijn engelen? Wij leerden dat een engel een boodschapper van God is. Wat dat verder betekent,begrijpen wij niet goed. Engelen worden afgebeeld als mensachtige gestalten in witte of lichtgevende gewaden.Ze hebben vleugels en verschijnen en verdwijnen onverwacht. Maar ze laten wel wat achter: hoop, een beetje meer licht en energie, een boodschap of een opdracht, rust. Zo ook met de engelen in het kerstverhaal. Als in iedere nacht liggen de herders bij hun kudde wat te dommelen en tegelijk goed op te letten of er geen roofdier of rover bij hun dieren kan komen. Dan is het licht, staat er. De herders vertellen later dat zij een boodschap hoorden en toen werd er gezongen. Daarna was alles weer zoals het was. Of toch niet… De herders gaan op zoek naar een kind dat geboren is, dat in een voederbak voor het vee is gelegd en dat de redder van de wereld zou zijn, dat kleine hoopje mens, door zijn moeder in doeken gewikkeld tegen de kou. Een prachtig verhaal waarin weer duidelijk wordt dat hoop, dat iets nieuws, in het klein begint. Dat het overal kan beginnen, ook nu, ook bij iedereen die dit leest. Een nieuw begin Hoop, licht, een nieuw begin kan zo’n vreugde geven, zoveel levensmoed, dat je de engelen hoort zingen. Iedereen kent de kerstengelenzang: ‘Ere zij God, vrede op aarde, in de mensen een welbehagen’.

7

’s nachts bij hun kudde, in de open lucht. Plotseling stond bij hen een lichtgestalte, een afgezant van God - Ik zal er zijn. Zij huiverden, zijn gloed omstraalde hen. Hij sprak: Weest niet bevreesd, want zie, en hoor: Ik heb goed nieuws voor u en grote vreugde voor heel het volk bestemd, voor alle volkeren: geboren, heden, in de stad van David uw redder en bevrijder, de messias en dit zal u daarvan het teken zijn: gij zult een klein kind vinden, ingewikkeld in doeken, liggend in een voederbak Toen plotseling stond daar een legerschare van lichtgestalten uit de hemel, zingend, een macht van stemmen – en zij loofden God: Ere zij in zijn grondeloze licht die Ene, en op aarde recht en vrede voor mensen naar zijn hart. Zingen:

We zingen die tekst misschien jaarlijks mee, maar wat betekent het? Toen ik de tekst voor het kerstoratorium ‘Als appelbloesem in de winter’ schreef, heb ik me daar ook het hoofd over gebroken. Ik stuitte op een prachtige tekst van Rigoberta Menchu, een Indiaanse vrouw uit Guatemala, die in 1992 de Nobelprijs voor de vrede kreeg. Zij besluit haar toespraken altijd met een bede van de Maya’s, het volk waartoe zij behoort. ‘Hart van de Hemel, Hart van de aarde, laat het licht worden. Laat de volken vrede kennen, laat het gelukkig zijn’ De engelenzang voor het kerstoratorium is zó geworden: ‘Vrede, vrede, gezegend met vrede, de wereld, de mens. Dat zij elkaar raken, Het hart van de hemel, het hart van de aarde… … en hoop wordt geboren, opnieuw en opnieuw… Vrede , vrede, gezegend met vrede, de wereld de mens.’ Zingen:

Gezang 138 : 1, 2, 3 en 4

Komt allen tezamen, jubelend van vreugde: komt nu, o komt nu naar Bethlehem! Ziet nu de vorst der eng’len hier geboren. Komt, laten wij aanbidden die Koning. De hemelse englen riepen eens de herders 8 weg van hun kudde

naar ’t schamel dak. Spoeden ook wij ons met eerbiedge schreden! Komt, laten wij aanbidden die Koning. Het licht van de Vader, licht van den beginne, zien wij omsluierd, verhuld in ’t vlees: goddelijk Kind, gewonden in de doeken! Komt, laten wij aanbidden, die Koning. O Kind, ons geboren, liggend in de kribbe, neem onze liefde in genade aan! U, die ons lief hebt, U behoort ons harte! Komt, laten wij aanbidden die Koning.

Gedicht: Kind van God, kind van mensen Geen pracht, geen praal en toch een koning, verborgen in een stal, een eenzaam veld. De rauwe herders konden ’t slechts geloven, omdat de engelen daarboven in jubelzangen hadden verteld: “God zoekt bij ons vandaag een woning. Dit kind zal voor de lieve vrede vechten, verwacht geen woeste vuist of wrede wapenstok, zijn zacht en vriend’lijk woord verstolt de opgekropte wrok en zal de schone schijn met recht beslechten.” Stralende ster, teken van uw milde handen, kleinood, onverklaarbaar godsgeschenk, uw knipoog uit de hoge hemel, uw stille wenk is als een vonkend vuur dat eeuwig voort zal branden. Lezen: Er waren herders in die streek, zij waakten

Gezang 135:1, 2 en 3

Hoor, de eng’len zingen d’eer van de nieuw geboren Heer! Vreed’ op aarde, ’t is vervuld: God verzoent der mensen schuld. Voegt u volken in het koor, dat weerklinkt de hemel door, zingt met algemene stem voor het kind van Bethlehem! Hoor, de eng’len zingen d’eer van de nieuw geboren Heer! Hij, die heerst op ’s hemels troon, Here Christus, Vaders Zoon, wordt geboren uit een maagd op de tijd die God behaagt. Zonne der gerechtigheid, woord dat vlees geworden zijt, tussen alle mensen in in het menselijk gezin. Hoor, de eng’len zingen d’eer van de nieuw geboren Heer! Lof aan U die eeuwig leeft en op aarde vrede geeft, Gij die ons geworden zijt taal en teken in de tijd, al uw glorie legt Gij af ons tot redding uit het graf, dat wij ongerept en rein nieuw geboren zouden zijn. Hoor, de eng’len zingen d’eer van de nieuw geboren Heer Gedicht: Dat de nacht is gescheurd Dat de nacht is gescheurd door het licht, laat het ook ons een teken zijn dat geen mens aan een duister lot is overgelaten; Dat het zwijgen van de hemel doorbroken is door een lied, laat het ook ons een teken zijn dat niemand verzwegen hoeft te worden.

Laten ook wij onze ogen en oren geloven dat Gij, God, U laat vinden onder mensen, in een mens. Zingen zullen wij in deze nacht, het licht ontsteken, niet alleen voor onszelf, niet alleen voor elkaar, maar vooral ook voor wie leven in een allesbeheersend donker. Lezen: En het geschiedde: toen de afgezanten de sterrenhemel waren ingevaren zeiden de herders tot elkaar: Wij gaan, en vlug! Naar Betlehem om zelf, met eigen ogen, het groot verhaal te zien dat daar geschied is zoals ‘Ik zal er zijn’ ons heeft doen weten. Zij snelden wat ze konden en vonden Maria, Jozef, en het kleine wonder dat in een voederbak was neergelegd. En wie het horen wou vertelden zij – en die het hoorden waren stomverbaasd. Maria heeft al deze hoge woorden stil overdacht en in haar hart bewaard. De herders keerden naar hun velden terug en loofden God en droomden goede tijden. Mochten ook wij een nieuwe dag zien lichten, voor onze kinderen een nieuw begin. Gedicht: Kerstmorgen Uit uw verborgenheid hebt Gij ons aangesproken, de weerstand van de nacht met heilig vuur gebroken. Gij brandt uw eigen naam voorgoed in onze dagen en schrijft in ons bestaan uw woord van welbehagen. Uit uw verborgenheid voorbij aan onze grenzen, straalt lichte eeuwigheid als daglicht voor de mensen. Uw wijde hemel welft

zich rond over de aarde. Gij zult op vaste grond ons voor het donker sparen.

Engelen, boodschappers, waar vandaan? Engelen, even hier, en weer gegaan.

Uit uw verborgenheid nu aan de dag getreden, hebt Gij uw heil gezocht bij mensen, hier en heden. Zoals Gij kwam om ons met vrede te ontmoeten, laat het ook vrede zijn waarmee wij U begroeten. Uit uw verborgenheid ons zo te na gekomen, deelt Gij in onze nacht en zaait er diepe dromen. Zolang het donker duurt, de moed ons wordt ontnomen voed ons dan met de hoop dat Gij voorgoed zult komen. Uit uw verborgenheid ontsteekt Gij licht op aarde, wilt Gij ons warmen met de gloed van uw genade. Wij delen met elkaar het licht, het lied, de zegen. Wij zijn uw kandelaar, wij gaan het donker tegen. Zingen:

Gezang 160 :1 en 2

Komt ons in diepe nacht ter ore: de morgenster is opgegaan, een mensenkind voor ons geboren, ‘God zal ons redden’ is zijn naam. Opent uw hart, gelooft uw ogen, vertrouwt u toe aan wat gij ziet: hoe ’t woord van God van al zo hoge hier menselijk aan ons geschiedt. Geen ander teken ons gegeven, geen licht in onze duisternis dan deze mens om mee te leven een God die onze broeder is. Zingt voor uw God, Hij openbaarde in Jezus zijn menslievendheid. Zo wordt de wereld nieuwe aarde en alle vlees aanschouwt het heil. Lezen: Aan het werk Gebeurtenissen, ervaringen die ons overkomen, die boven het gewone uitgaan, kun je een verschijning van een engel noemen. Je begrijpt niet goed wat er gebeurt, maar je wordt aangeraakt door iets dat groter is dan jij, iets wat je moed en hoop geeft. Je hebt zelf iets meegemaakt -- misschien maar even, misschien op een niet na te vertellen manier – dat je aan het werk zet. Het zet je voeten in beweging, je handen aan het werk, je hersens aan het denken, en je hart voegt al die dingen samen om het op de wereld een beetje vreedzamer te maken, door daar zelf iets aan te doen. Geïnspireerd door iets onuitsprekelijks, wat wij engelen noemen.

Dankgebed: O God wij hebben geen engelenboodschap gehoord, wij hebben niet geknield bij de voederbak. Wij hebben geen ster gezien die ons voorging en hebben geen kostbaarheden aangeboden. Wij hebben gehoord verhalen van hoop en werden aangevuurd op onze plaats en op onze tijd, uw geschiedenis mee te maken. O God, wil ons zo aanspreken dat wij als mensen van uw welbehagen uw glorie mogen bezingen, bij licht en bij donker. Help ons uw vrede uit te dragen, opdat de naam van uw Zoon mag klinken op aarde, als een woord van hoop. Amen. Zingen:

Gezang 134 of Ere zij God

Eer zij God in onze dagen, eer zij God in deze tijd. Mensen van het welbehagen, roept op aarde vrede uit. Gloria in excelsis Deo ( 2 x ) Eer zij God die onze Vader en die onze koning is. Eer zij God die op de aarde naar ons toegekomen is. Gloria in excelsis Deo. ( 2 x ) Lam van God, Gij hebt gedragen alle schuld tot elke prijs, geef in onze levensdagen peis en vree, kyrieleis. Gloria in excelsis Deo. ( 2 x )

Verantwoording: De cursief gedrukte delen zijn uit: Hier aanwezig van Huub Oosterhuis. Uitgave Ten Have, Kampen. Uit Open Deur van december 1999 zijn de teksten: -

Ik had geen idee van wat ik zei, Maria de Groot. Het wemelt van de engelen, Marijke de Bruijne.

Gedichten: - Die ontvangen is, herkomst onbekend. -

-

Kind van God, kind van mensen, Niek van der Hoest. Dat de nacht is gescheurd, Sytze de Vries, Uit: Het rijk alleen, Uitgave Meinema, Zoetermeer. Kerstmorgen, Sytze de Vries, Uit: Zolang wij ademhalen, Uitgave Meinema, Zoetermeer.

Liturgie samengesteld door: Corrie de Bruin, Fransiska Smedema en Martje Smid 9

Verslag Jubileumdag en start PVO Het is 2 oktober, de Jubileumdag. In Nijkerk arriveren bussen vol vrouwen uit alle hoeken van het land bij de Kruiskerk. Hetty van Weeghel, de voorzitter, kijkt in een bomvolle kerk, waarin 900 vrouwen een plaatsje hebben gevonden. Voor meer was er geen plek, al waren er uiteindelijk ruim 1000 aanmeldingen. Jammer dat het toen te laat was om dit op te vangen. Dankbaarheid voor wat er was en geloof in de toekomst. Die zetten de toon voor deze dag. Dankbaarheid, ook voor de aanwezigheid van zoveel oud-voorzitters. Ze zitten op de eerste rij: Tina Toren, Adri Hoogerwerf, Jeltien Kraaijeveld, Fransiska Smedema, Renie Koopsen en Christien de Lange. Ook enkele vrouwen namens bevriende organisaties zijn aanwezig, waaronder Hannah Schipper, namens de Lutherse vrouwen. En natuurlijk onze spreekster: Kathleen Ferrier. We zingen met elkaar een couplet uit het lied dat de GVB zoveel jaren heeft begeleid: Ps. 36. Als de kaars aangestoken is, met de woorden dat dit licht met ons mee zal blijven gaan, leest Hetty enkele verzen uit Zacharia 8, o.a. vs 20. Hier gaat ze in haar overweging op in. (Zie pagina 3 van dit blad).

Kathleen Ferrier aan het woord Aansluitend geeft ze het woord aan Kathleen Ferrier, woordvoerder ontwikkelingssamenwerking van de CDAfractie in de Tweede Kamer. Ze is blij met de mogelijkheid dit feest mee te vieren en iets te voelen van de vitaliteit en spirit, die moed geven door te gaan. Ze vertelt over haar reis naar Afrika,

10

naar het gebied rond de Grote Meren, en wat ze daar heeft gezien aan nood en verdriet na een grote slachting. Wat voel je je dan verantwoordelijk, in je positie als vertegenwoordigster van Nederland.

Henny Kalisvaart, onze fotografe

Hetty en Kathleen Ferrier Ons land richt zich in haar ontwikkelingsbeleid nadrukkelijk op de Milenniumdoeleinden van de VN, zoals halveren van de armoede, ook alle meisjes naar school, gelijke rechten voor vrouwen, minder sterfte onder kinderen en zwangere vrouwen, en een einde aan de verspreiding van hiv-aids. Voor het laatstgenoemde heeft ze een meerpartijen-initiatief ontwikkeld in de Tweede Kamer. Dan bereik je veel meer. Er wordt nu ook meer nadruk gelegd op het ontwikkelen van hoger onderwijs in de derde wereld. Er zijn artsen, juristen e.d. nodig, onafhankelijk denkende mensen, die zelf een beleid kunnen uitzetten. Gelukkig is er ook weer meer oog voor de rol van religie in ontwikkelingssamenwerking. Religie geeft mensen hoop en een toekomstvisie! Wat levert ontwikkelingswerk op? Daarover heeft ze gesprekken gevoerd met mensen uit de top van VN-orga-

Zaal met vooraan oud-presidentes

nisaties en het bedrijfsleven. Wat een voorrecht om met zulke visionaire mensen te mogen spreken. Haar gesprekken heeft ze samengevat in een boek, dat de titel draagt van haar referaat van vandaag: Armoede, de angel in onze rijkdom. (Zie ook In-druk, In Gesprek september 2006). Ze praatte o.a. met Mabel van Oranje, waar ze veel bewondering voor heeft. Met de Britse minister van Ontwikkelingssamenwerking en met Herman Wijffels, de voorzitter van de SER. Zij allen benadrukken de wederzijdse afhankelijkheid. We krabben in de grond, op zoek naar minerale grondstoffen, maar we moeten omhoog kijken, naar de zon, voor onze behoefte aan energie. Het moet niet langer zo zijn dat wij uitmaken wat goed is voor die landen. Ze zijn geen bedreiging voor ons, maar een kans. Ook de landen waar veel terrorisme vandaan komt, moeten we durven benaderen, en proberen te helpen op weg naar een veilige toekomst. Kathleen: “Ik vind het geweldig dat jullie zoveel oog hebben voor de ander. Zoals bij die actie voor Darfur. Geweldig. Hou dat vast!” Overigens bereikt volgens haar hulp via kerkelijke organisaties eerder het doel dan als het via regeringen loopt. Ook plaatselijke kerken in Afrika spelen daarbij een positieve rol, zelfs in Darfur. Alleen religieuze organisaties kunnen mensen overhalen alle wapens in te leveren. Dat lukt regeringen nooit. Mensen moeten leren te geloven in een andere toekomst, in vrede. Ferrier kan nog net enkele vragen beantwoorden, en geeft de PVO dan haar zegen mee. Zelf spoedt ze zich dan naar Den Haag, voor de financiële beschouwingen. Ze krijgt een daverend applaus en een fraai boeket van ons mee. Dan is het tijd voor een korte terugblik op de GVB met Katie Schiewold, die u ook in dit blad terug vindt. Nu wordt het officiële besluit genomen: alle aanwezigen stemmen in met de nieuwe statuten. De GVB-vlag wordt opgevouwen en het nieuwe logo ont-

huld, dat is gebaseerd op de letters P en X, die omringd door een cirkel ook de letters PVO blijken te bevatten. PVO dekt nu de lading beter. Alle vrouwen binnen de Protestantse Kerk Nederland kunnen er een plek krijgen, als groep of individueel. Het ontwerp is van Petra Dondorp, die het zelf toelicht. (Zie elders in dit blad.)

Collecte

Het middag programma werd gevuld door Kees van der Zwaard, theoloog, schrijver en theatermaker. Een perfecte combinatie. ’s Morgens had de voorzitter gevraagd of ze goed te verstaan was, waarop het antwoord duidelijk ‘nee’ was, ’s middags werd de performer er bijna verlegen van dat hij maar steeds niet te verstaan was. Van der Zwaard had zich duidelijk goed voorbereid op zijn optreden. De geschiedenis van de Gereformeerde Vrouwen was hem vertrouwd. De namen van de verschillende voorzitters had hij zich eigen gemaakt en daar maakte hij goed gebruik van. De verenigingen hebben vaak mooie (bijbelse) vrouwennamen, al ontbrak Rachab, en waarom werden dan de regio’s gewoon Noord, Zuid, Oost en West genoemd? Zou het niet fraaier zijn om de presidentes te vernoemen? Een tweede onderwerp was de oorzaak van de zondeval. Die ligt in het verlangen. Het verlangen naar meer, naar weten hoe het in elkaar zit, en ‘het moet toch kunnen?’, totdat het misgaat. Ook de moeder van Van der Zwaard speelt mee in de gedachtegang. Zij is 80 en haar zoon vergelijkt haar met een monument. Toch heeft zij het beter getroffen. Want monumentenzorg komt eenmaal per jaar langs, en hij komt veel vaker! Ooit vroeg hij zijn moeder wat ze gekozen zou hebben als ze nu geleefd had, wat de moeder droog deed opmerken dat ze nog steeds leeft. En wat bedoelt hij dan met zijn vraag. Of zij met Idols mee had willen doen? De moeder is in ieder geval zo mondig, dat ze haar pensioen heeft ‘opgezegd’ vanwege de wapenindustrie! Geweldig!

Ook de provinciale GVB-vlaggen kunnen niet meer dienst doen. Elke regio krijgt een paar standaards met het nieuwe logo in A4-formaat, om bij gelegenheid op tafel te zetten. Ze komen allemaal op het podium te staan. De morgen wordt afgesloten met een collecte voor het spaarproject, voor zonne-ovens in vluchtelingenkampen. Die brengt het formidabele bedrag van € 3.192 op! In de lunchpauze heeft ieder tijd om rustig de uitgereikte broodjes en pakjes melk te consumeren. Intussen is onze eigen fotografe, Henny Kalisvaart, druk bezig foto’s te maken van alle nieuwe regiobesturen, het hoofdbestuur, en de werkgroepen. We kunnen in dit blad maar enkele foto’s publiceren. Wie meer wil zien, kan op de website kijken: www.pvo-nederland.nl

Jantien heeft ook nog ‘elfjes’ gemaakt:

Het is een druk komen en gaan en er zijn veel leuke ontmoetingen, binnen en buiten, ook bij de 10 gehuurde extra toiletten. Betty Boiten

Hervormden kom erbij wij protesteren niet wij zijn allemaal christen vrouwen.

Van der Zwaard met de lappendeken Toen verscheen een dakloze op het toneel, snuivend, boerend, stotterend. Een aangeboden broodje lust hij niet door het plastic heen. Maar hij rookt niet… Tenslotte kwam Jantien. Ze heeft in haar eentje een vrouwengroep: Een met de Ene. Ze wil ook een vaandel, op postkaartformaat. Jantien houdt ons een fantastische spiegel voor en steekt de draak met onze plechtige bijeenkomst. Het levert haar veel en vaak applaus op. Van der Zwaard besloot zijn optreden met een speciaal voor deze dag geschreven lied, dat van harte wordt meegezongen. Daarna werd hij door Hetty bedankt en was onze dag ten einde. We wensten elkaar toe: Ga nu heen in vrede, ga en maak het waar. De PVO kan terugzien op een heel geslaagde startdag. Heleen Koekoek

Koffie is troost als je drinkt samen met andere vrouwen Proost

Tas op stoel ik ben weg maar ik kom terug bezet.

Ondertekening statuten

Op 23 oktober werden bij de notaris de nieuwe statuten van de Protestantse Vrouwen Organisatie officieel ondertekend door het dagelijks bestuur: Hetty van Weeghel, Katie Schiewold en Gonny Elema.

11

Een nieuw logo voor de PVO Het hoofdbestuur heeft mij gevraagd een nieuw logo te ontwerpen voor de PVO. Dat deed ik graag, want ons vrouwenwerk is mij echt vertrouwd. En creatief vormgeven aan wat een christen bezielt, is ook een groot deel van mijn leven geworden. Sjouk Vogelzang voerde namens het HB het overleg, dacht mee en zorgde dat de uitvoering rond kwam. Centraal in het logo staat het “chi-rokruis”, een zuiver Christus monogram.

Het bestaat uit de letters X en P, letters die in het Grieks staan voor Ch en R, dus samen Chr = Christus, de kern van ons geloof. Dit Christus-monogram werd voor het eerst gebruikt tijdens de vervolging van de christenen in Rome, in de catacomben. Daarna werd het in kunst en liturgie in verschillende monogrammen weergegeven. U vindt de letters XP ook terug als opdruk op ons Liedboek. Achter de letters XP is, in zachtgeel/ oker, een kruisvorm getekend. Geel is het symbool van ‘licht’ en is verwant aan het zonlicht, het edele goud en het rijpe graan. Zo geeft de zachtgele kleur de dynamiek weer van een leven als christen na de overwinning van Christus. Dit symbool wordt al sinds het jaar 673 door de kerk van Canterbury (Engeland) gebruikt. In het chi-ro-teken zijn de letters P en V opgenomen, terwijl de O het geheel omvat. Ze hebben de kleur rood gekregen en symboliseren zo de verzoening. Het wijst op het verzoenende lijden van Christus. De blauwe achtergrondverbeeldt de Hollandse hemel, waaron-

Petra Dondorp

der wij allen leven. Blauw is bovendien de kleur die staat voor vastheid, trouw en duurzaamheid. Dit ontwerp werd goedgekeurd door het hoofdbestuur. Tenslotte is het professioneel tot huisstijl verwerkt door Marijke Jansen, mijn schoondochter, een vakvrouw op dit gebied. Zo is onze PVO onlosmakelijk verbonden met Christus door de eeuwen heen. Wij denken dat dit logo ons krachtig zal samenbinden, uit welke hoek van de PKN we ook afkomstig zijn. Petra Dondorp-Telkamp

Terugblik op 70 jaar GVB Aan mij is gevraagd om een korte terugblik te geven op 70 jaar GVB. 70 jaar is wel een lange tijd om kort samen te vatten, maar ik doe een poging. In ons blad van 10 jaar terug, vond ik een interview met een oud-voorzitter, mevr. Bax, toen 92 jaar. Tot mijn verbazing las ik dat zij toentertijd voorstander was van kleine groepen. Als het aan haar had gelegen, had een groep bestaan uit hooguit 8 à 10 personen. Nu, die wens van haar is achteraf voor veel groepen in vervulling gegaan. Martje Smid, die destijds met mevr. Bax terugkeek in de tijd, schreef toen al tussen de regels door dat het een stimulans voor de groepen kon zijn om juist door te gaan. Vooral voor die groepen die vonden dat ze het maar voor gezien wilden houden omdat ze te weinig leden hadden. Er is schijnbaar toch niet goed naar Martje geluisterd, want in plaats dat groepen met weinig leden vinden dat ze door moeten gaan, is het nog steeds een argument om te stoppen. Cock Hogekamp de penningvrouw van toen, merkte op dat zij met veel plezier haar taak vervuld heeft. Het was een rijke tijd, vol, om met heel veel dingen bezig te zijn, en bijna alles 12 lukte.

Onze bond was toen in de zomer, jong, en in de bloei van het leven. Alles kon en er was nog volop energie. Wat mij opviel bij mijn terugblik – ik ben tenslotte penningvrouw - was dat er altijd bij alle spaarprojecten een grote offerbereidheid was. Cock Hogekamp schreef dat er maar liefst f 50.000 bij elkaar werd gespaard voor Stichting de Regenboog. Voor die tijd met 20.000 leden een prachtig resultaat. Maar trots, blij en dankbaar ben ik dat wij nu met 5000 leden - dat is driekwart minder - beslist geen slechte indruk maken. Denk maar aan onze actie vorig jaar voor Bosnië: in twee jaar tijd bijna € 30,000. Onze kracht zit niet altijd in het groot zijn. En ook nu weer voor de cookit in Soedan een prachtig bedrag, maar dat houd ik nog even geheim. Bij het omzien is mij wel opgevallen, dat vanaf het moment dat ik Wil Wind, die toen samen met Loeki Spaan penningvrouw was, opvolgde, het langzaam achteruit is gegaan met onze GVB. De kaasschaaf werd steeds vaker gehanteerd en heel wat bezuinigingen werden geïntroduceerd. Een kort voorbeeld: het bestuur werd ingekrompen van twee secretaresses en penningvrouwen naar van elk één; ook op het kantoor werd er gereorganiseerd, mede door de intrede van de computer. Gelukkig zijn er ook

positieve dingen te vermelden. Ik vind dat wij met elkaar in 2003 een goed en verantwoord besluit hebben genomen, om ons bondshuis in Baarn te verkopen. Door dat besluit is er financieel ruimte ontstaan, zodat wij het nu nog wel even kunnen volhouden. Wat ik ook positief vind, is dat wij vandaag besloten hebben onze naam te veranderen. Dat besluit wordt op 23 oktober bij de notaris getekend. De statuten zijn hiervoor nu aangepast. Het zal even moeten wennen, geen GVB-ster meer te zijn, maar je bekend te maken als lid van de Protestantse Vrouwen Organisatie. Het is wel een naam waarbij alle protestantse groepen zich thuis kunnen voelen, aldus een briefschrijfster uit Aldeboarn.

De GVB-vlag wordt opgevouwen

Ik weet niet of u iets is opgevallen… Ik kijk niet meer achteruit; maar vooruit. Dat doe ik veel liever. Er zijn immers nog toekomstmogelijkheden. We hebben nog steeds leden en een bestuur met een vooruitstrevende voorzitter. Zij is een inspirerend voorbeeld, en met elkaar is er in de afgelopen tijd een berg werk verzet. Het prachtige wandkleed dat door Petra. Dondorp bij ons 60-jarig jubileum gemaakt werd en dat nu weer hier hangt, geeft woorden weer die ook vandaag voor ons nog actueel en volop van toepassing zijn. Van daaruit leven en werken wij toch? Wij zijn nog steeds de zelfde vrouwenorganisatie, ook al dragen wij nu een nieuwe naam.

Zaterdag 2 juni was het voor velen van ons vroeg dag: we gingen met vakantie, de zon scheen met een blijde lach. Vol goede moed ging het op Luyksgestel aan en bij aankomst hadden we koffie of thee snel voor ons staan. Het contact met elkaar kwam al spoedig op gang. Dat moest ook wel, want de week was nog lang.

Katie Schiewold, penningvrouw PVO

Zondag zijn we gezamenlijk ter kerke in Bergeijk gegaan. De bus stond voor ons klaar en vulde het kerkbezoek goed aan. Op maandag werd de smokkelroute gereden, de chauffeur wist veel te vertellen over heden en verleden. De verhalen gingen over vroegere armoede en over de teuten. Dat is wat anders dan bij ons het koffie-leuten.

Ditmaal is de Menorah, de zevenarmige kandelaar, het model voor de puzzel. Alle E’s zijn vast gegeven. Ik wens u veel succes! Rie Roubos Wilt u uw oplossing voor 15 januari opsturen naar het Bureau van de PVO, postbus 1496, 3800 BL Amersfoort. Onder de inzenders van de goede oplossing worden 3 cadeaubonnen verloot. Vertikaal: 1. Godsdienst 2. Chr. feest van Jezus geboorte 3. Wordt met kerst gegeten 4. Plechtige mis (r.k.), gezongen in de kerstnacht 5. Liefdegave, aan de armen met kerst uitgereikt 6. Dagen waarin Kerstfeest valt 7. Herhaling in een lied

1

E

5

E

E E

7

E

E 1

6

E

E

E

E

2

E

E

De volgende dag ging de reis naar Valkenswaard, en ook daar was onze euro op de markt een daalder waard. Moe en voldaan zijn we weer naar ons hotel gegaan en hadden als altijd het goede eten voor ons staan. De laatste dag zouden we naar een museum-bakkerij, maar omdat het te warm was, werd het een bokkerij. ’t Had met bokken niets te maken: het was er warm en zanderig. We hadden lol, maar het maakte ons een beetje landerig. Toen voor de laatste keer met zijn allen de bus ingegaan, en jawel hoor, daar kwamen de eerste regendruppels aan.

Veel moois is er deze week aan ons voorbijgegaan. We leerden elkaar in onze identiteit verstaan. Wat hebben we hier allemaal lekker gegeten. ‘Moeten we weken voor lijnen’, zo susten we ons geweten.

4

2

Op woensdag reed de bus door de Kempen van Zuid-Nederland. Wat mochten wij genieten van het schone Brabantse land.

We hebben die week ook een paar abdijen bezocht, en de leiding had een veel te grote partij ijs gekocht. Het weer werkte steeds mee: de zon was erbij, dat maakte ons allen een week onbezorgd en blij. De avonden werden gevuld met een lezing, muziek en spelletjes, en om een uur of elf was het voor velen weer welletjes.

Horizontaal: 1. De kerstboodschap via radio en tv 2. Parochie of kerkdorp

E

Verslag van de GVB zomerweek van 2 – 9 juni 2007

Wij willen nog steeds gezien worden als vrouwen, eenvoudig en sterk in het hart van de kerk. Daarvoor doen we het, zetten wij ons in met hart en ziel.

Kerstpuzzel

3

Vakantieweek Luyksgestel

Ons mams Hetty hield ons steeds als een kloek bij elkaar, en Katie was de onbetwiste regelaar. Gonny deed precies en rustig haar werk, en Berry was als verpleegkundige weer sterk. Niet te vergeten Paul en Bernard, onze twee mannen, die mochten vergeten tasjes, brillen en rollators opvangen. De laatste avond om ons uit te leven werd al ons AOW/vakantiegeld zo ongeveer uitgegeven, werden de koffers door de meesten alweer ingepakt en de andere morgen werd de thuisreis gestart. Ook bij deze fijne vakantie kwam het einde in zicht. Onze gedachten waren alweer een beetje op thuis gericht, Maar dankbare herinneringen gaan met ons mee, want ook dit alles is GVB. Wezep, Tr. Nieuwenhuizen 13

Amnesty schrijfactie Oproep aan Griekenland: Handhaaf de rechten van slachtoffers van vrouwenhandel! Josephine werd door vrouwenhandelaren naar Griekenland gebracht, nadat haar een goede baan en een leven in Europa was beloofd. Haar ‘veilige overtocht’ was georganiseerd door mensen die zij vertrouwde. Later bleken zij samen te spannen met vrouwenhandelaren. Na haar aankomst in Griekenland werd Josephine gedwongen in een club te dansen en seks te hebben met klanten. Om haar zover te krijgen, werden sigarettenpeuken in haar gezicht uitgedrukt en werd ze ondergedompeld in ijskoud water. Slachtoffers van vrouwenhandel, zoals Josephine, lopen in Griekenland gevaar, zelfs als ze hun toevlucht zoeken bij de overheid. De politie biedt alleen bescherming wanneer zij samenwerken met de overheid. Als zij niet meewerken, lopen zij het risico te worden gedeporteerd naar landen waar zij opnieuw verhandeld kunnen worden of op een andere manier niet zeker zijn van hun veiligheid. En anders worden zij in Griekenland aangeklaagd wegens illegale prostitutie. Geheel voorbijgaand aan de lichamelijke en psychische druk die zij hebben ervaren, krijgen de verhandelde vrouwen van de overheid slechts een maand bedenktijd om te beslissen of zij willen getuigen tegen de daders. Als deze periode zou

worden verlengd, hebben de vrouwen een betere kans op herstel van de verschrikkingen waaraan zij zijn blootgesteld én kunnen zij beter geïnformeerd besluiten of zij al dan niet willen meewerken met de autoriteiten. Amnesty is voorstander van de vervolging van mensenhandelaren, maar vindt ook dat aandacht moet worden besteed aan de positie van de slachtoffers. Die zijn vaak getraumatiseerd door wat hen is overkomen. De slachtoffers van vrouwenhandel verdienen opvang en steun, los van de keuze of zij willen getuigen of niet. Zij hebben tijd nodig om bij te komen en moeten in vrijheid tot een besluit kunnen komen.

Onderneem actie tegen deze misstanden en schrijf een brief aan:

Secretary General, Ministry of Justice, Mesogeion 96, Athens, Greece E-mail: [email protected] Fax: 0030 210 7758742

Dear Secretary General, As a member of a Dutch Organization of Christian Women I kindly ask your attention for the following matter. I am writing to you in your capacity as Chairman of the Inter-Ministerial Committee on Trafficking in Persons, in order to call on you to take urgent steps to ensure that the rights of women and girls trafficked into Greece for sexual exploitation, are upheld. I am writing to express concern that aspects of Immigration Law 3386/2005, fail to guarantee the rights of trafficked women. According to this law, their access to assistance and protection is conditional on their agreement to testify against suspected traffickers in criminal proceedings. This law fails to consider the safety of trafficked women and may result in them being deported to a country where they face risk of re-trafficking or other human rights abuses. I appeal to you to take all necessary steps to ensure that protection for trafficked women is in line with international standards. Yours sincerely,

Vertaling: Als lid van de Protestantse Vrouwen Organisatie in Nederland vraag ik uw aandacht voor het volgende; ik schrijf u in uw hoedanigheid van Voorzitter van de Interministeriële Commissie over Mensenhandel en verzoek u om de noodzakelijke stappen te zetten om ervoor te zorgen dat de rechten van vrouwen en meisjes, die naar Griekenland zijn verhandeld om daar seksueel te worden uitgebuit, worden gehandhaafd. Ik maak me zorgen over delen van de immigratiewet die de rechten van verhandelde vrouwen niet garanderen. Volgens deze wet is hun toegang tot hulp en bescherming afhankelijk van hun instemming om in eventuele processen te getuigen tegen hen die van vrouwenhandel worden verdacht. Deze wet houdt geen rekening met de veiligheid van deze vrouwen en kan ertoe leiden dat zij worden gedeporteerd naar landen van waar zij mogelijk weer verhandeld worden of waar op andere wijze hun rechten worden geschonden. Ik doe een beroep op u om alle noodzakelijke stappen te ondernemen om ervoor te zorgen dat de bescherming van verhandelde vrouwen overeenkomt met de internationale normen hiervoor. 14 Hoogachtend,

Jubileumrubriek

Ook als PVO gaan we verder met feliciteren. Op 21 oktober heeft de vrouwenvereniging ‘Onderzoekt de Schriften’ te Westeremden feestelijk haar 60-jarig bestaan gevierd. De 15 leden hebben meegewerkt aan de viering in de plaatselijke kerk te midden van de gemeente. Een keer in de maand komen de vrouwen samen om een onderwerp te bespreken. Een bijbelstudie of een eigengemaakte lezing. Dat brengt levendige discussies voort. Na de pauze is er ruimte voor een gedicht of spel. De groep heeft op 31 oktober bij een van de leden thuis gekookt en.... gegeten. Op18 november gedenkt en viert de Vrouwengespreksgroep Heerlen dat zij 85 jaar bestaat! De eerste notulen dateren van 22 november 1922. Zij zijn gestart als ‘Zusterhulp’, een werkgroep van de diaconie, met 15 leden. Op 13 december 1947 hebben zij zich aangesloten bij de GVB. Van werkgroep werden zij een zelfstandige gespreksgroep en er kwam verdieping door onderwerpen en discussie. Ons blad was daarbij een grote steun, Jaren zijn er 2 gespreksgroepen geweest die uiteindelijk zijn samengegaan ‘Wij hebben een fijne groep van 12 leden. Naast kennis hebben we ook heel wat liefde en leed gedeeld.’ Bijzonder is dat de eerste secretaresse, de schoonmoeder was van de huidige secretaresse, Ina Jeeninga. De Achlumse vereniging ‘Bidt en Werkt’ is 70 jaar geleden opgericht. Dit willen de 11 leden vieren. De plannen zijn gemaakt: ze gaan gezellig uit eten.

De gespreksavonden worden trouw bezocht, dat geeft een goede band. Hun wens dat de PVO ook eens zo lang zal bestaan geven we hierbij door. Er is nog een vereniging met de naam ‘Bidt en Werkt’ en wel in Hoogersmilde, opgericht op 15 april 1947 en aangesloten bij de GVB op 20 november 1948. Door ziekte is de viering van het 60-jarig jubileum uitgesteld tot deze winter. Wat in het vat zit verzuurt niet, is hier van toepassing. In het jaar 1947 was de oprichtingsvergadering van de vrouwengroep ‘Monica’ in Kantens (Gr.) 13 Dames gaven zich meteen op. Nu, 60 jaar later, vormen de leden een gezellige groep van 16 vrouwen in de leeftijd van 43 - 84 jaar. Kijkend naar de nieuwe start van de GVB naar de PVO, kan ‘Monica’ zeggen: “Wij zijn vooruitstrevend, want onze groep is al sinds 1992 samen. We vinden het tijd voor een feestje. We hopen dat 9 november een mooie avond wordt. We mochten met elkaar onder de zegenende handen van onze Heer in gesprek zijn. Onder dezelfde zegenende handen willen we deze samenwerking voortzetten, want op Zijn belofte mogen we rekenen. Hij heeft immers gezegd: Ik ben met jullie.” Ook van het kringbestuur ‘Stadskanaal & omstreken’ heb ik een jubileumbericht gekregen. De vijf verenigingen, waaruit de kring bestaat, hebben op 17 oktober het 50-jarig bestaan gevierd. Dankbaarheid is er omdat de bijeenkomsten elk jaar weer konden doorgaan, door betrokkenheid van de groepen en de uitgenodigde sprekers. Een programma met een gouden randje wordt het, afgerond met een gezamenlijke broodmaaltijd. Dankbaarheid over de voorbije jaren, motivatie en inspiratie voor de toekomst en Gods zegen wenst de Protestantse Vrouwen Organisatie u allen van harte toe.

bij de redactie bekend. Mevr. Koole schrijft o.a.: “We vormen nu een heel fijne groep, die na allebei wat water bij de wijn te hebben gedaan, iedere maand met veel plezier samenkomt en goede gesprekken met elkaar heeft.” Hartelijk dank voor jullie informatie en we wensen jullie met elkaar nog vele goede jaren toe!

In gesprek met... (door en voor de lezers) Uit Wolphaartsdijk kreeg de redactie een brief van vrouwengroep In de Lichtkring. Een van de leden laat weten dat ze vorig jaar op 17 oktober zijn gestart als een nieuwe groep: 8 leden van de HVG en 7 leden van de GVB, die vanaf dat moment samen een nieuwe start hebben gemaakt. Dit was wel aan het Bureau doorgegeven en administratief verwerkt, maar niet

Het is ook wel leuk om hier enkele reacties op te nemen uit het Gastenboek van onze (onlangs geheel vernieuwde) website, die door Henny Kalisvaart zo goed wordt bijgehouden: Zondag 30 september: Hartelijk gefeliciteerd met het 70-jarig jubileum en de voortzetting als PVO. Nog vele jaren erbij! Een goede feestdag toegewenst voor hoofdbestuur en leden, door oud-hoofdbestuurslid en – eindredactrice van, toen nog, ‘De Gereformeerde Vrouw’, jaren ’70 – ’83, Willemijn Schuring-Estié.

Nelie Rijkers-van der Sar

Zondag 7 oktober: Wij, kinderen van ds. en mevrouw Zwart, vinden het een eer dat bij uw 70- jarig jubileum de naam van uw ere-presidente mw. J. Zwart-de Jong, onze moeder, nog wordt genoemd. We zijn blij dat zij in die tijd de Bond van Gereformeerde Vrouwenverenigingen heeft mogen oprichten, waarvan u nu de vruchten mag plukken. Onze felicitatie met dit jubileum en de toch bij deze tijd passende naamsverandering. Veel zegen op uw werk voor de toekomst, Elsa Sluijs-Zwart En voor deze keer ook nog dit bericht: op woensdag 3 oktober meldt Rinny Schuite- v.d. Veen dat zij op zoek is naar een jeugdvriendin die in Baarn bij de GVB heeft gewerkt. Wie kent Bep Boekensteyn, leeftijd ongeveer 63 jaar? U kunt reageren via datzelfde gastenboek op de site: www.pvo-nederland.nl De redactie 15

In-druk

Kiek wil de kans nog kleiner maken. Origineel, luchtig en knap geschreven kinderboek over bang zijn. Angst voor de dood van je vader. En proberen die angst beheersbaar te maken. Dat dit zo niet werkt, daar komt Kiek in de loop van het boek achter. En daar kunnen ook de lezers achter komen als ze met Kiek meeleven. Bekroond met de Gouden Griffel 2007, voor kinderen vanaf 9 jaar. Uitg. Querido, Amsterdam, 2007. ISBN 978 90 451 0606 . Prijs: € 12,95

P. Vermaat

Adrian Plass

Met de apostelen op pad

Vol verwachting

Mediteren onderweg Zoals de schrijver zelf zegt ligt er een goudmijn aan meditatief materiaal voor je als je het boekje openslaat. De schrijver geeft de apostelen ‘vlees op de botten’, ze worden herkenbare personen. Ds. Vermaat is vaak in Israël geweest en kan betekenissen aangeven die een oppervlakkige kijker niet ziet. Het is uitermate informatief en het leest gemakkelijk. Hij behandelt de apostelen aan de hand van de afbeelding van Het Laatste Avondmaal van Da Vinci, die is ingesloten. Mooi, boeiend boek. Uitgeverij Boekencentrum, 2007. ISBN 978 90 239 2206 3. 186 pagina’s. Prijs € 17,50

Verhalen en overwegingen voor Advent en Kerst Een bundeltje geschreven door Adrian Plass en zijn vrouw Bridget, met korte teksten en verhalen. Soms heel humoristisch en vanuit een originele invalshoek, soms wat meer alledaags over de belevenissen in een gezin rond de kerstdagen. Twee van de mooiste vond ik het verhaal van de engel Gabriël en dat over de vrouw die met Kerst alleen is. Uitgeverij Merweboek, Sliedracht, 2007. 96 pagina’s. ISBN 978 90 5787 112 2. Prijs: € 7,50

Anne van der Meiden

In de dood kun je niet wonen Anders kijken naar weggaan en achterblijven De schrijver maakt de lezer deelgenoot van zijn gedachten en ervaringen rond het beleven van dood en rouw. Er zijn de laatste tijd nogal wat veranderingen mogelijk geworden. Er is veel meer ruimte voor eigen inbreng. Rouwdiensten worden persoonlijker en warmer. Van der Meiden heeft zijn gedachten aan het papier toevertrouwd zoals alleen hij dat kan. Het is een zinnig boekje geworden. De titel verwijst naar het verband tussen wennen en wonen. De dood went nooit, maar goed ook. Uitgeverij Meinema, 2007 ISBN 978 90 211 4156 5. 128 pagina’s. Prijs: € 12,50 HKD Marjolijn Hof

Een kleine kans Kiek is bang. Haar vader is ver weg, in een land waar het oorlog is. Hij is dokter en wil mensen helpen. Maar het is daar levensgevaarlijk. Hij kan een ziekte krijgen of een ongeluk. En er zijn verdwaalde kogels! De moeder van Kiek stelt haar gerust. Bijna niemand heeft een dode vader. De kans dat Kieks vader 16 iets ergs overkomt, is maar heel klein.

Frits Jongboom

Kerst – broodnodig Vervolg van een ongewone reis Opnieuw gaat de schrijver terug in de tijd, naar het begin van de jaartelling. Hij is steeds in de buurt bij alles wat er rond de geboorte van Jezus gebeurt, maar krijgt Hem zelf niet te zien. Met veel fantasie en inlevingsvermogen toont de schrijver hoe het gegaan kan zijn, als je al die mensen had ontmoet. Bijvoorbeeld de verloren zoon of de kreupele man in Bethesda. Is Kerst een zoektocht naar een kind of een zoektocht naar de zin van het leven? Uitgeverij Merweboek, Sliedracht, 2007. 48 pagina’s ISBN 978 90 5787 110 8. Prijs: € 3,50 BB

Hard of helend Janet van Dijk (red.) Geweld is van alle tijden en plaatsen. We worden er dagelijks mee geconfronteerd. In de Bijbel is vaak sprake van geweld. En meermalen lijkt God de opdrachtgever van dat geweld te zijn. Kunnen we nog uit de voeten met dit soort teksten, en hoe dan? Een aantal theologen gaat in dit boekje in op een tekst uit Jozua 6 waar God zegt Jericho aan Jozua uit te leveren, waarop iedereen in de stad wordt gedood. De theologen geven hun uitleg en verbinden het met wat zich tegenwoordig

voordoet aan geweld. Dat kan huiselijk geweld zijn of geweld in een oorlogsgebied. Ik vind dit een fijn boekje, dat goed in de gesprekskring gebruikt kan worden. De moeilijkheden met het bijbellezen worden niet uit de weg gegaan. En na elk hoofdstuk staan gespreksvragen afgedrukt. Uitg. Boekencentrum, Zoetermeer. Serie Toer, nr. 600. ISBN 978 90 239 9629 3. Prijs: € 6,00 AJ Ook ontvangen: - van Stichting Vluchteling: Jaarverslag 2006 Het novembernummer van Open Deur heeft als thema GEDENKEN ‘Gedenken’ lijkt naar het verleden te wijzen, gaat altijd ook over het heden en de toekomst, als waarschuwing en voornemen, of als bron van hoop of inspiratie. Met o.a. herdenkingsrituelen. Het decembernummer is getiteld: KIND VAN GOD Is alleen Jezus zo’n ‘kind van God’ of zijn alle mensen dat? Hoe dan? Met o.a: ouders over de doop van hun kind, Christus in ons, gedichten, een kerstverhaal en een nieuw kerstlied. Ook verkrijgbaar: gratis kerstliturgie, bij tenminste 10 ex. Schrijf naar: Administratie Open Deur, Postbus 29, 2700 AA Zoetermeer, of mail naar: [email protected]

cursiefje In de trein onderweg naar Nijkerk zat ik het laatste stukje naast een GVB-ster uit B. Ik vertelde wie ik was. En dat de achterkant van ons blad van mijn hand was. In de kerk zag ik haar zitten op de gaanderij. Op een gegeven moment hadden we oogcontact. En toen ging er een enthousiaste duim omhoog en in de andere hand ons blad met de achterkant naar voren. Dank je wel, lieve PVO-ster voor je mooie gebaar. Ik was al zo ontroerd deze dag te zitten tussen 900 vrouwen, die de dingen lezen die we schrijven. Hier doen we het voor. En dan uit ongedachte hoek zo’n complimentje te krijgen. Het was de kroon op mijn dag. Ook redactievrouwen zijn gewone vrouwen. Die erg hun best doen om iets moois van In Gesprek te maken. Dat gaat niet altijd vanzelf. Dat kost soms best moeite. En dan is een schouderklopje gewoon wel eens nodig. Atie

Het weten waard In het Mauritshuis in Den Haag is tot 13 januari 2008 een tentoonstelling Hollanders in Beeld - Portretten uit de Gouden Eeuw. De portretten zijn van bekende en onbekende personen. Als je naar de gezichten kijkt, zou je die vandaag ook zo tegen kunnen komen. Aandoenlijk is een dubbelportret van de tweeling Clare en Albert de Bray, stijf ingebakerde kindjes op een kussen in een vorstelijke stoel. Meer info: www.hollandersinbeeld.nl of tel. 070 - 302 34 35 In de Nieuwe Kerk in Amsterdam is van 22 december tot 20 april een tentoonstelling over het verborgen Afghanistan. Onder de verschillende oorlogen die in het land hebben gewoed, is er geweldige schade toegebracht aan het culturele erfgoed. Gelukkig is er ook veel moois verstopt, en dus bewaard gebleven. Meer info: wwwnieuwekerk.nl of tel. 020 – 626 81 68 In de Hermitage in Amsterdam is nog tot 5 mei een expositie van voorwerpen die geschonken zijn aan tsaren. Het zijn prachtige glazen vazen en andere sierstukken. Art Nouveau is een andere naam voor Jugendstil, de zwierige en bloemrijke manier van dingen versieren. Meer info: www.hermitage.nl of tel. 020 – 530 87 55 Het Verzetsmuseum in Amsterdam biedt een tentoonstelling Sporen van Oorlog, van 7 december tot 2 maart. Fotograaf Jan Banning ging 50 jaar na dato op zoek naar overlevenden van de Birma- en de Pakanbaroespoorweg. Hij trof er nog 24 in Nederland en Indonesië. Ook de grootvader en de vader van Jan Banning hebben aan deze spoorwegen gewerkt. Er is ook een boek over verschenen: IF. Ipso Facto (ISBN- 90-77386-01-7) Meer info: www.verzetsmuseum.org of tel. 020 - 620 25 35

Een engel……. Zondagmorgen bij de Maranathakerk kwam een ‘oude man’ ons voorbij fietsen, vermoedelijk onderweg naar de Oude Kerk. Hij wenste ons goede morgen en een gezegende dienst. (En we ontvingen een gezegende dienst.) Heel bijzonder zo’n groet. Een engel…? Engelen, boodschappers van God, was het thema van de preek. Bij ons in de kamer staat een bronzen engelfiguurtje, dat ik kreeg van een vriendin uit de voormalige DDR, de laatste keer dat wij hen op bezoek waren. Het zat in een pakje dat ik pas in de trein mocht open maken. De uitleg erbij was, vrij vertaald: “Dit kleine bronzen figuurtje met zijn zegenende handen is een symbool. Het wil je aan Gods beschuttende engel herinneren. In de Bijbel zijn engelen boden die door de hemelse Opdrachtgever gezonden en in zijn naam onderweg zijn, zoals ook staat in Psalm 91: 11: Want Hij zal aangaande u zijn engelen gebieden, dat zij u behoeden op al uw wegen. Dit bronzen beeldje, dat zo goed in de hand ligt, kan niets voor je bewerken, maar je wel herinneren aan de behoedende nabijheid van God. Uit vele brieven en verhalen weten we dat zo’n engelfiguurtje in ziekenhuizen en hospices in momenten van angst en crises een handvat is om je te herinneren dat we niet uit de beschuttende hand van God zullen vallen.” Tot zover de uitleg bij het engelenbeeldje, dat ook voor mij daardoor meerwaarde krijgt. Mijn vriendin had er nog een gedichtje bij ingepakt, dat ik ook vrij vertaald hier weergeef: Een engel wens ik jou om Gods nabijheid te ontvangen. Zijn engel schenk ik jou om je zacht aan te raken. Een engel wens ik jou die jou onderweg nabij is die in nood en in gevaar bij je is en je zegent. Een engel wens ik jou die je aankijkt en naar je lacht die je begrijpt en die je opbeurt en je troost in de nacht. Een engel wens ik jou God te loven hier en nu. Dat Zijn engel bij je blijft en je vreugde schenkt. Een engel wens ik u toe…

Martje Smid

Jubileumdag - Dankwoord van de voorzitter Lieve vrouwen, Wat was 2 oktober een prachtige dag! We hebben een nieuwe start gemaakt en heten nu Protestantse Vrouwen Organisatie. Vrouwen zeiden: “Een volle kerk; een dag als vanouds. Met bussen naar Nijkerk”. Dat moeten we er maar in houden: met volle bussen naar een Ledenontmoetingsdag. Dankbaar mogen we terugkijken op een fijne, feestelijke dag.

Ook nu blijven we ons bezinnen op de Bijbel en op ons persoonlijk geloof, zodat we ons kunnen inzetten voor een rechtvaardige en veelkleurige samenleving. Het is een uitdaging voor ons allemaal om er een goede invulling aan te geven. Om met elkaar in gesprek te blijven over wat belangrijk is in het leven, voor elkaar op te komen en oog te hebben voor elkaar. Hetty van Weeghel 17

Achterklap Kerstengelen Kerst is nog net niet het najagen van wind, maar wel van sfeer. We moeten allemaal erg ons best doen om die sfeer vast te houden, anders is het echt niks. Wat mij helpt, is wanneer vrijwilligers zo goed zijn om in het holst van de nacht kerstliedjes voor ons huis te spelen. Onverwacht en daarom heel bijzonder. Onze buren beginnen na Sinterklaas al hun ramen te verduisteren met ‘sneeuw’ en rode lintjes. Dat lijkt heel religieus, maar mijn ramen doen er niet aan mee. Wij hebben het enige ‘heidense’ huis in de straat. Wel heb ik twintig jaar geleden twee grote, decoratieve plastic ‘engelen’ gekocht. Die sierden dan aan de achterkant de ramen. Lekker intiem. Doordat de zon pas langzaam over het dak van de buren komt, hebben we altijd te maken met gedeeltelijk beslagen ramen. De ene engel was al in de zon en de andere was nog in nevelen gehuld. Toen de engelen al lang waren opgeborgen, bleef nog de waas van de laatste op het raam. Jarenlang. Hij bleef. Engel, boodschapper van God aan de mensen. Is een engel zichtbaar of onzichtbaar, of juist allebei? Of gebruikt God juist mensen om een engel voor een ander te zijn? Iemand vertelde mij dat ze gebeld was door een wanhopig gemeentelid. “Ik kom eraan”, zei ze. Hij vertelde zijn misère en zij hoorde alles aan en deelde zijn ellende. “Maar nu is het een heel stuk beter”, besloot hij zijn verhaal. Verrast keek ze op. “Ik had je net gebeld. En daar ging de deurbel. Ik deed open… en daar stond een engel op de stoep!” “Een engel? Hier op de stoep? Was ik te laat? Ik heb niets gezien!” Mijn kennis kreeg het ongemakkelijke gevoel dat ze volkomen overbodig haar tijd had zitten verdoen. “Je was precies op tijd, jullie stonden samen op de stoep”…

Het volgende nummer van

in gesprek verschijnt op 2 januari.

Thema: Hart en nieren

Wij herdenken Mevrouw H. Boender-Steinmeier Mevrouw J. Boermans-Boschma Mevrouw E. Borren-Buytenhuis Mevrouw T. de Haan-Boersma Mevrouw S. van den Hoogen-Koelewijn Mevrouw G. van der Horn-Oudekerk Mevrouw H. van Polen-Stienstra Mevrouw Sj. Ribberink-Bruinsma Mevrouw J. Tabak-Beenen -

Hoe kostbaar is uw liefde God In de schaduw van uw vleugels schuilen de mensen!

Inhoudsopgave In

18

(Psalm 36: 8)

Gesprek 2007, 65e jaargang

Januari: De ketenen verbroken - Doetie Atema: Gevangen in een cirkel van zwijgen. Bijbelstudie over Tamar. - De maakbare mens. NVR-conferentie. - Schrijven met een terdoodveroordeelde Februari: Tevreden met genoeg - Lydia van Ketel, bijbelstudie bij Lev. 25 en Deut. 26: rijk en arm - Djoke Travaille: Armoede - en wij - Voedselbanken in Nederland Maart: Eet u wel goed? - Fini van Zoelen, bijbelstudie over Daniël 1 - Kruispunt. Liturgie voor Passie en Pasen April: Eenzaamheid - Sijbrand van Dijk: Eenzaamheid die ruimte maakt (Ps. 55) - Willemien Postema: Eenzaamheid: ons lot of deel van ons bestaan? - GVB Jaaroverzicht 2006 Mei: Een maakbare samenleving? - Arend Altena: Van geslacht tot geslacht (Ezech. 18) - Opstand in Sobibor - Joodse begraafplaatsen in Nederland Juni/juli/augustus: Verandering – verlies of winst? - Gera van der Linden: Van Abram naar Abraham (Gen. 12: 1-9) - Brieven aan Mirjam - Heimwee September: Met lijf en ziel (nieuw werkthema): Handen - Janneke Ruijs: Hand in hand (Marc. 6 : 21-43) - De gedrevenheid van Paulus Oktober: Jubileumnummer - Dick Langhenkel: De man de baas? (over Ef. 5 : 21-24) - Programma jubileumontmoeting - Afscheid hoofdbestuursleden

Bijbelstudie: Nynke Dijkstra Orgaandonatie

Nijkerk Sneek Voorthuizen Ee Bunschoten Groningen Ee Nunspeet Oudeschoot

November/december: Schoot - Herman de Vries: Maria, weg tot Christus (Luc. 1 : 46-55) - Kerstliturgie: En de engel zeide - Verslag jubileumontmoeting: van GVB naar PVO

Kruis en Munt

Een goede oude dag? “Ik was 55 jaar oud toen ik Bhutan verliet”, vertelt Buthabir Sabba. “Nu ben ik 71. Al die tijd heb ik in dit vluchtelingenkamp gewoond. Ik had het goed in Bhutan. Ik was kapitein in het leger en net met pensioen. Ik had hard gewerkt voor mijn land en mijn huis. Het was tijd om het rustiger aan te doen en tijd met familie en vrienden door te brengen. Maar het werd steeds slechter voor ons in Bhutan. Op een dag werd ik gebeld door iemand van de regering. Ze vroegen waar mijn zoon was. Ik zei dat hij op school was. Ze deden net alsof ze me niet geloofden. Ze wilden hem spreken, en wel NU! Alweer moest ik zeggen dat hij echt niet thuis was. Toen zeiden ze doodleuk ‘Dat klopt. Hij zit in de gevangenis.’ Dan schrik je natuurlijk. Mijn zoon zou een ‘terrorist’ zijn. Grote onzin. Ze hadden helemaal geen bewijzen maar toch hebben ze hem vastgehouden, wel twee jaar lang! We zijn gebleven omdat we dichtbij onze zoon wilden blijven. Maar het was moeilijk. Het leger – waarvoor ik jarenlang heb gewerkt - kwam geregeld ons huis binnen om ons te bedreigen. Toen onze zoon vrijkwam, zijn we meteen gevlucht. Zestien jaar lang wonen we al in dit vluchtelingenkamp. Ik ben een oude man nu. Het liefst zou ik ooit terug gaan naar Bhutan. Maar veel hoop daarop heb ik niet. Bovendien, wat zou ik daar aantreffen? Mijn huis waar ik zo hard voor gewerkt heb, is verwoest. Ze hebben er een tempel van gemaakt, heb ik gehoord. En mijn land is helemaal overwoekerd, het is een bos.”

Bhutan in de toekomst De gesprekken met de regering van Bhutan over de terugkeer van de vluchtelingen lopen al zestien jaar op niets uit. Recent heeft Amerika aangekondigd om 60.000 vluchtelingen op te nemen. Dit zaait veel verdeeldheid onder voor- en tegenstanders. De toekomst van de

Bhutanezen blijft onzeker. Stichting Vluchteling zal dan ook actief blijven voor deze groep langdurige vluchtelingen en wij danken u hartelijk voor uw zeer welkome hulp!

De familie op de deze foto is niet de familie van Buthabir Sabba

Tirsa Hofstee, Stichting Vluchteling

Foto: Chris de Boode

VROUWEN - GELOVEN - WERELDWIJD De berichten uit Darfur blijven verontrustend. Diepe compassie moeten we hebben met het lot van al die misbruikte vrouwen en meisjes. Hoe kun je verder wanneer verkrachting een oorlogstactiek is? Laten we van harte voor hen bidden dat ze elkaar overeind houden, dat God een wonder aan hen wil doen, dat ze toch hun kinderen zullen kunnen liefhebben. Het lijkt onmogelijk, maar laten wij daarom voor hen bidden. Laten we bidden om een zegen over het werk van Edukans, de Nederlandse ontwikkelingsorganisatie voor onderwijs. Wanneer zo veel mogelijk mensen kunnen lezen en schrijven, geven we zo veel mogelijk mensen een

kans op een menswaardig bestaan. Ons geld is daar goed voor, ons gebed maakt het zegenrijk. Kathleen Ferrier vertelde ons op de 70ste verjaardag van de GVB, nu PVO, dat de beveiliging van al die vluchtelingenkampen een budget heeft dat gelijk is aan de kosten van 1 dag oorlog in Irak! Dus we mogen de politiek ook laten weten wat we daarvan vinden. Laten we bidden voor recht en rechtvaardigheid, tot eer van God. Wereldwijd en ook in ons eigen wereldje. Hoeveel kerkelijke gemeentes in Nederland hebben problemen en conflicten? Laten we elkaar vergeven en over onze eigen grieven heenstappen. 19

morgenster de stralende morgenster

het licht

fonkelt

van de morgen

me tegen

breekt zich baan

de nacht

maakt alle andere licht

legt het af

overbodig

tegen de dag de zon komt op als de morgen gloort

zet de wereld

verbleekt hij

in eindeloos

kan ik zonder hem?

eeuwig licht

Elisa