de puur muziek
de
07.05.15 | 20:00 | CONCERTZAAL
COLLEGIUM VOCALE GENT & CONCERTO KÖLN Muziekcentrum Gent
Semele
Programma Georg Friedrich Händel (1685-1759) Semele, HWV 58
Act II 24. Sinfonia 25. Iris, impatient of thy stay (recitatief Iris, Juno) 26. There from mortal cares retiring (aria Iris) 27. No more... Awake, Saturnia (accompagnato Iris, Juno) 28. Hence, Iris, hence, away (aria Juno) 29. Come, Zephyrs, come (aria Cupid) 30. Oh sleep, why dost thou leave me (aria Semele) 31. Let me no other moment (recitatief Semele) 32. Lay your doubt and fears aside (aria Jupiter) 33. You are mortal (recitatief Jupiter) 34. With fond desiring (aria Semele) 35. How engaging (koor) 36. Ah me! Why sighs my Semele (recitatief Jupiter) 37. I must with speed amuse her (aria Jupiter) 38. Now Love that everlasting boy (koor) 39. By my command (recitatief Jupiter) 40. Where’er you walk (aria Jupiter) 41. Dear sister (recitatief Semele, Ino) 42. But hark! the heav’nly sphere (aria Ino) 43. Prepare then (duet Semele, Ino) 44. Bless the glad earth (koor)
Act I 1. Ouverture 2. Behold! auspicious flashes rise (accompagnato Priester/Cadmus) 3. Lucky omens (koor) 4. Daughter, obey (arioso Athamas, Cadmus) 5. Ah me, ah me (accompagnato Semele) Oh Jove? in pity (aria Semele) 6. The morning lark to mine (aria Semele) 7. She, she blushing turns her eyes (recitatief Athamas) 8. Hymen, haste! (aria Athamas) 9. Alas! she yields (recitatief Ino, Athamas, Semele) 10. Why dost thou thus (kwartet Semele, Ina, Athamas, Cadmus) 11. Avert these omens (koor) 12. Again, the auspicious flashes arise (accompagnato Cadmus) 13. Thy aid, pronubial Juno (recitatief Semele, Athamas) 14. Cease, cease your vows (koor) 15. Oh Athamas, what torture (recitatief Athamas) 16. Turn, hopeless lover (aria Ino) 17. She weeps! the gentle maid (recitatief Athamas) 18. Your tuneful voice (aria Athamas) 19. Too well I see (aria Athamas) 20. You’ve undone me (duet Ino, Athamas) 21. Ah, wretched prince (accompagnato Athamas, Ino, Cadmus) 22. Hail, Cadmus, hail (koor) 23. Endless pleasure (aria & koor Semele)
Act III 45. Sinfonia 46. Somnus, awake! (accompagnato Iris, Juno) 47. Leave me, loathsome light! (aria Somnus) 48. Dull God (recitatief Iris, Juno) 49. More sweet is that name (aria Somnus) 50. My will obey (recitatief Juno, Somnus) 51. Obey my will (duet Juno, Somnus) 52. My racking thoughts (aria Semele) 53. Thus shap’d like Ino (recitatief Semele, Juno) 54. Myself I shall adore (aria Semele)
2
Uitvoerders Concerto Köln
55. Be wise as you are beautiful (recitatief & accompagnato Semele, Juno) 56. Thus let my thanks be pay’d (aria Semele) 57. Rich odours fill the fragrant air (recitatief Semele, Juno) 58. Come to my arms (aria Jupiter) 59. Oh Semele, why art thou thus insensible (recitatief Jupiter) 60. I ever am granting (aria Semele) 61. Speak, speak your desire (recitatief Semele, Jupiter) By that tremendous flood (accompagnato Jupiter) 62. You’ll grant what I require (recitatief Semele, Jupiter) 63. Then cast off this human shape (accompagnato Semele) 64. Ah! take heed (aria Jupiter) 65. No, no, I’ll take no less (aria Semele) 66. Ah, whither is she gone (accompagnato Jupiter) 67. Above measure is the pleasure (aria Juno) 68. Ah me! too late (accompagnato Semele) 69. Of my ill-boding dream (recitatief Ino) 70. Oh terror (koor) 71. How I was hence removed (recitatief Ino, Athamas, Cadmus) 72. Despair no more (aria Athamas) 73. See from above (recitatief Cadmus) 74. Sinfonia 75. Apollo comes (accompagnato Apollo) 76. Happy, happy! (koor)
Collegium Vocale gent Thebanen, priesters & auguren, liefdesgoden & zefieren, nymfen, herders, aanwezigen Ivor Bolton | muzikale leiding Carolyn Sampson | Semele (sopraan) James Gilchrist | Jupiter/Apollo (tenor) Iestyn Davies | Athamas (contratenor) Ruby Hughes | Iris (sopraan) Andrew Foster-Williams | Cadmus/Hogepriester/ Somnus (bas) Renata Pokupic | Juno / Ino (alt)
NIEUW! 24 uur voor en na het concert Vind snel meer achtergrondinfo. Bereken je route naar De Bijloke. Deel je mening over dit concert.
debijloke.be/nu
3
COLLEGIUM VOCALE GENT & CONCERTO KÖLN Semele, Händels meest sensuele oratorium Van opera naar oratorium Terwijl Händel van bij zijn vestiging in Londen naam en faam opbouwde met het componeren en uitvoeren van opera’s op Italiaanse tekst, werd in de jaren 1740 zijn belangrijkste activiteit het componeren van oratoria – meestal voor uitvoering in Covent Garden in Londen. Händel had het componeren van opera’s verlaten nadat de publieke belangstelling voor het genre was afgenomen en de financiële risico’s te groot waren geworden. Hij legde zich volledig op het nieuwe genre toe – en met succes. De verhalen die hij zette waren gewoonlijk bijbelverhalen. Een aantal hiervan leek aan te leunen bij de klassieke mythologie, en dus was de stap naar het gebruik van authentiek Griekse en Romeinse mythologie in Semele niet zo groot als ze misschien lijkt. Misschien nam Händel een voorbeeld aan Thomas Arnes recente toonzetting van Judgment of Paris, op tekst van dezelfde librettist, Congreve, eveneens een verhaal op een mythologisch thema uit de oudheid.
nooit uitgevoerd; de eerste uitvoering van het werk vond pas plaats in Oxford in 1964. Congreves tekst wordt door sommigen als één van de meest verfijnde Engelse libretti beschouwd. Hoewel Congreve bij het schrijven van Semele een dramatische setting in gedachten had, koos Händel ervoor om het werk te componeren in orkestrale vorm, dus als een oratorium. De oorspronkelijke tekst werd in grote mate aangepast. Mogelijk deed Händel dit niet zelf, maar liet hij de klus klaren door Newburgh Hamilton, die voor hem reeds hetzelfde had gedaan voor zijn bijbelse oratorium Samson (1741). De ingrepen bestonden in het voorzien of aanpassen van tekst van de koorgedeelten, nieuwe teksten voor het slot van het tweede bedrijf en aanpassingen in de verhouding en plaats van recitatieven en aria’s. De nieuwe teksten komen voornamelijk uit Congreves eigen werk en uit een pastorale van Alexander Pope.
Ontstaan en eerste uitvoeringen Händel componeerde de muziek een jaar voordien in juni en juli 1743. Hoewel de tekst van Congreve als opera was geconcipieerd, besloot Händel de tekst te zetten “in the manner of an oratorio”, dus zonder enscenering. De oorspronkelijke indeling in drie bedrijven bleef wel behouden, dus formeel lijkt het werk eerder op een opera
Tekstschrijver(s) Händel baseerde zich op het libretto van William Congreve (1670-1729), die zijn tekst oorspronkelijk had geconcipieerd als operalibretto voor de opera Semele van John Eccles (ca. 1706). Eccles componeerde uiteindelijk wel zijn opera, maar het werk werd ondanks zijn kwaliteiten
4
dan op een oratorium, dat traditioneel uit twee delen bestaat.
erotische boventoon. Opera-aanhangers vonden ongetwijfeld dat Händels oratorium op hun terrein kwam, en de devote oratoriumaanhangers waren geschoffeerd door de sensuele inhoud van het werk. Händel lijkt zich de reacties niet aangetrokken te hebben, want ging in augustus verder met het componeren van een nieuw oratorium met een klassiek-mythologisch thema, Hercules. Zoals bekend recycleerde Händel ook regelmatig uit eigen werk; afzonderlijke nummers uit Semele zouden in de jaren 1748 en 1759 ook terechtkomen in zijn Concerti a due cori en in een revisie van zijn oratorium Susanna.
In januari 1744 adverteerde Händel voor twaalf vastenconcerten, een reeks die op 10 februari zou openen met de uitvoering van zijn oratorium in drie bedrijven Semele, in Covent Garden (Londen). In december volgden nog twee uitvoeringen in het King’s Theatre. Het succes was zeer bescheiden. Mary Delany, een oude vriendin van Händel erkende de kwaliteiten van het werk, maar meldde in een brief aan haar zus dat het werk heel wat tegenstanders had, de verfijnde dames en de onwetenden, en dat “alle operamensen woedend zijn op Händel”. Die woede had twee oorzaken.
Cast De oorspronkelijke cast was zeer internationaal samengesteld: de Franse sopraan Elisabeth Duparc, bijgenaamd ‘Francesina’, zong de titelrol van Semele; verder waren er de Engelse tenor John Beard (Jupiter), de Engelse alt Esther Young (Ino en Juno); de Engelse bas Henry Reinhold (Cadmus en Somnus), de Ierse contratenor Daniel Sullival (Athamas) en de Duitse sopraan Christina Maria Avoglio (Iris). Onder deze historische cast waren vooral Avoglio, Reinhold en Duparc echte Händelgetrouwen, die in talrijke van zijn opera’s en oratoria zouden aantreden, en op wiens maat Händel zijn aria’s componeerde.
In de eerste plaats was er een voorgeschiedenis met de Engelse adel in de persoon van Lord Middlesex, die in moeilijke tijden zijn eigen operacompagnie boven water probeerde te houden en hiervoor aan Händel twee opera’s had gevraagd, voor de prijs van 1.000 guineas. Händel had eerst toegezegd en vervolgens weer afgezegd, ondanks aandringen van de Prins van Wales. In plaats van een opera voor Middlesex te schrijven, ging Händel aan de slag met Semele, een oratorium geschoeid op een opera-leest.
Verder was ook het koor waarmee Händel werkte uiterst flexibel en allesbehalve statisch: de groep koorzangers was meestal een stuk kleiner dan het orkest, en even ervaren in het zingen van opera als in het vertolken van religieuze muziek. Beluister
Verder had ook de inhoud van Semele met de onvrede te maken. Anders dan gebruikelijk was Semele geen religieus verhaal, maar een antieke mythe met een sterk
5
is in Semele niet anders, al leunt het werk in zijn driedelige structuur en het gebruik van talrijke da capo-aria’s nog dichter bij de opera aan dan zijn andere oratoria.
een koorpassage als het effectvolle Avert these omens, o ye pow’rs en je weet genoeg.
Latere geschiedenis De eerste moderne uitvoering van Semele kwam er pas in 1925 (Cambridge); het was meteen het begin van een bredere Händelrevival die zijn vele oratoria opnieuw op de podia bracht. Tot dan toe was de belangstelling voornamelijk beperkt tot Messiah, Samson, Judas Maccabaeus en Israel in Egypt – composities waardoor Händel als componist van ‘subliem religieuze’ werken werd beschouwd. De revival liet zien en horen dat zijn oratoria veeleer dramatische dan puur devotionele werken waren.
Verhaalstof De verhaalstof ontleende Congreve aan de Metamorfosen van Ovidius. Het verhaal speelt zich af in het mythologische Thebe. Het verhaal kende als basis voor opera’s en cantates enige populariteit, voornamelijk in de zeventiende en vroege achttiende eeuw, in werken van onder meer Claude Boyer (Les amours de Jupiter et de Sémélé, 1666), Marin Marais (Sémélé, 1709), André Destouches (cantate Sémélé, 1719) en Johann Adolf Hasse (de serenata La Semele o sia La Richiesta Fatale, 1726). Ook Paul Dukas componeerde een cantate Sémélé (1889).
In 1954 vond voor het eerst een geënsceneerde uitvoering plaats in London. Het al dan niet ensceneren van Händels oratoria blijft af en toe voor beroering zorgen. Inderdaad zijn enkele van de verhalen sterk dramatisch en nodigen de uitmuntende theatrale kwaliteiten van de muziek uit tot een scenische weergave; in Händels tijd werden ze overigens ook in theaters uitgevoerd, niet in de kerk. Anderzijds stellen de talrijke en uitvoerige koorpassages soms problemen voor een vlotte inpassing in een scenische productie. Dat
Wat in Händels Semele bijzonder opvalt, is de scherpe portrettering van de vrouwelijke protagonistes, in het bijzonder Juno’s geslepenheid en jaloezie en de uiteenlopende emoties van het hoofdpersonage Semele.
6
Synopsis Eerste bedrijf Cadmus, koning van Thebe, is met zijn familie en priesters samengekomen in de tempel van Juno voor het huwelijk van zijn dochter Semele met Athamas, prins van Beotië. Alles lijkt voorspoedig te verlopen, maar Semele zoekt redenen om het gebeuren te vertragen. Ze vraagt daarbij hulp aan Jupiter, op wie zij stiekem verliefd is. Ook Semeles zus Ino ziet het huwelijk niet zitten want zij is op haar beurt heimelijk verliefd op Athamas. Jupiter beantwoordt Semeles smeekbede met overweldigende bliksemschichten, waarop allen het huwelijk ontvluchten. Ino poogt Athamas gerust te stellen, maar zodoende toont ze haar liefde voor hem. Cadmus keert terug naar beiden en vertelt hoe Semele plots werd weggevoerd door een adelaar van machtige omvang en paarse vleugels.
haar uit te leggen dat zij nooit de onsterfelijkheid zal kunnen bereiken, kiest hij ervoor om haar af te leiden. Hij zorgt voor het gezelschap van haar zus Ino waardoor al haar twijfels weggenomen worden.
Derde bedrijf Juno overtuigt Somnus om haar te helpen. Hij moet Ino en de wachters in slaap brengen en Jupiter een erotische droom bezorgen waardoor hij niet anders kan dan elke wens van Semele inwilligen. Juno verschijnt, vermomd als Ino, voor Semele. Ze overtuigt Semele om Jupiter onsterfelijkheid af te dwingen, door hem enkel tot haar bed toe te laten wanneer hij haar onsterfelijk maakt. Vol verlangen komt Jupiter bij Semele. Zij wijst hem echter af tot hij zweert dat hij haar zal geven wat ze wil. Ze vraagt hem zich te tonen in zijn volle goddelijkheid. Jupiter is ontsteld en waarschuwt haar voor het gevaar, maar Semele wijkt niet van haar eis. Juno glundert, terwijl Semele de gevolgen van haar ambitie te laat inziet. Wanneer zij de goddelijke Jupiter benadert, sterft ze in de vlammen van zijn macht. Ino keert terug naar Thebe bij Cadmus. Ze vertelt over Semeles lot en Jupiters wens dat zij, Ino, met Athamas zou huwen. Apollo verschijnt en voorspelt dat uit Semeles as Bacchus, god van de wijn, zal verrijzen; het koor bezingt deze gelukkige afloop.
Tweede bedrijf In ‘A pleasant country’ vertelt Iris, boodschapper van de goden, aan Juno over het nieuwe paleis dat Jupiter bouwde voor zijn geliefde Semele. Juno zweert wraak en vraagt Somnus, de god van de slaap, om haar te helpen toegang te verkrijgen tot het zwaarbewaakte paleis. Semele wacht in haar slaapkamer op de terugkomst van haar geliefde Jupiter. Wanneer hij de slaapkamer binnentreedt, in mensengedaante, voelt Jupiter dat Semele met iets worstelt. Zij heeft namelijk een probleem met haar eigen sterfelijkheid tegenover de onsterfelijkheid van haar geliefde. In plaats van
7
Bespreekbureau Muziekcentrum De Bijloke Gent Colofon J. Kluyskensstraat 2, 9000 Gent Tekst programmaboekje | Pieter Mannaerts Ma - vr 10:00 - 17:00 v.u. | Daan Bauwens 09 269 92 92 |
[email protected] | www.debijloke.be © Muziekcentrum De Bijloke Gent Muziekcentrum De Bijloke is mobiel dankzij het partnership met Gent Motors (www.gentmotors.be)
