Directie Vocale muziek

Onderwijssecretariaat van Steden en Gemeenten van de Vlaamse Gemeenschap Ravensteingalerij 3 bus 7 1000 Brussel tel. 02/506 41 50 fax 02/502 12 64 [email protected] www.ovsg.be

Directie Vocale muziek Raamleerplan Deeltijds Kunstonderwijs – studierichting muziek

mei 2010

Inhoudstafel 1. Inleiding 2. Doelstellingen 3. Gebruik van het leerplan 4. Leerplan 5. Evaluatie 6. Bibliografie

2

1. Inleiding Uit een onderzoek, verricht door het „Centrum voor Andragogisch Onderzoek‟ in de provincie Antwerpen, en uit het „Rapport over de Muziekcultuur in het Vlaamse Landsgedeelte‟ (1965), in opdracht van het Ministerie van Nederlandse Cultuur, kwam men tot de volgende vaststellingen: -

de meeste koren en verenigingen hafabra (harmonie-fanfare-brassband) klagen over een tekort aan goede dirigenten; de opleiding van jonge dirigenten is dringend nodig, daar de onderlegdheid van de dirigent in hoofdzaak het niveau bepaalt; er wordt aangedrongen op een dringende aanpak van het dirigentenprobleem. De mogelijkheid tot betoelaging door de overheid van een degelijke dirigentenopleiding dient te worden onderzocht.

In de schoot van een ministeriële commissie werd sinds oktober 1970 gewerkt aan ontwerpen voor een dirigentenopleiding. Aangezien meer en meer muzikanten uit de amateuristische muziekwereld meerdere jaren les volgen aan onze academies, is de kwaliteit van de koren en de orkesten enorm toegenomen. De topklasse kan wedijveren met de beste koren en orkesten uit het buitenland. De kwaliteit van de dirigenten is echter niet altijd mee geëvolueerd. Daarom is het nodig dat een dirigent zich kan bijscholen aangezien een te beperkte kennis van de dirigent nadelig is voor koor en orkest. Met het inrichten van een dirigentenopleiding in het DKO vullen we die behoefte in.

3

2. Doelstellingen Hoofddoelstelling Het opleiden van geschoolde dirigenten vocale muziek.

Algemene doelen Tijdens de opleiding  worden de muzikaal technische vaardigheden, nodig voor het dirigeren van een koor, ontwikkeld;  worden slag- en dirigeertechnieken aangeleerd;  worden de cursisten geleerd hoe een goede koorklank kan worden bekomen;  worden verschillende repetitietechnieken aangeleerd;  worden tal van didactische wenken gegeven;  worden er veel stages voorzien, waarbij de cursisten nauwgezet worden opgevolgd.

3. Gebruik en opbouw van het leerplan  

  

Het leerplan is opgebouwd als raamleerplan. Het biedt een overzicht van de te kennen stof over de drie jaren heen. Het leerplan is onderverdeeld in drie kolommen: o doelstellingen o leerinhouden o methodologische wenken Het leerplan is ingedeeld in een aantal hoofdstukken. Om de doelstellingen te bereiken, wordt het gebruik van ICT aangemoedigd. We dringen erop aan dat de academie zoveel mogelijk zelf instaat voor didactisch materiaal (CD, DVD, partituren, PC,…)

4

4. Leerplan

Directie vocale muziek 1. Slag- en dirigeertechnieken Doelstellingen

Leerinhouden

Methodologische wenken

algemene inleiding in de koorkunde (soorten koren, kooropstellingen), verschillende taken van de dirigent



interactief klassikaal gesprek



bewust zijn van een goede lichaamshouding, van de positie en functie van armen en pols bij het dirigeren



klassikale inoefening (spiegel)





Alexandertechniek

toepassen van de juiste (spier)spanning en (spier)ontspanning



ademhalingsoefeningen



permanente opvolging

aanleren van de slag (voorbereidende beweging van de inzet, tikpunt of geldigheidspunt)



inoefenen aan de hand van éénstemmige (volks-) liederen

1.1 Theoretische inleiding  De leerlingen hebben een goed inzicht in de koorkunde en kennen de verschillende taken van een dirigent. 1.2 Lichaamshouding De leerlingen hebben geleerd een goede lichaamshouding aan te nemen bij het dirigeren.

 1.3 Takteren De leerlingen kennen de techniek van  het dirigeren in al zijn facetten.

1.4 Maatsoorten De leerlingen kennen de begrippen metrum, maat en ritme en kunnen dirigeren in verschillende maatsoorten.

aanleren van de techniek bij het dirigeren van een fermate (op zwakke en sterke tellen)



verfijnen en uitbreiden van dirigeertechnieken zoals rubato, cadenza‟s



onderscheiden van de begrippen metrum, ritme, tempo. (zowel auditief als analystisch vanuit de partituur)



medestudenten zingen oefeningen, liederen en meerstemmige koorliteratuur



dirigeren van wisselende maatsoorten in verschillende tempi



luistervoorbeelden





hedendaagse volksliederen

gebruiken van hedendaagse notaties



popsongs

5

1.5 Tempobepaling De leerlingen kunnen vanuit de gestiek een tempo bepalen en aangeven.



theoretische en praktische studie van de voorbereidende beweging m.b.t. tempobepaling leren omgaan met verschillende tempi binnen één koorwerk



koorwerken uit de 20 eeuw

De leerlingen kunnen vanuit de gestiek tempowijzigingen aangeven.



aanleren van de techniek bij het dirigeren van accelerando en ritenuto



keuze maken van aangepast repertoire



aanleren van de techniek bij het dirigeren van rubato, senza misura, het recitatief

De leerlingen kunnen vanuit de gestiek een fermate dirigeren.



aanleren van de techniek bij het dirigeren van een fermate



de fermate in verschillende stijlperiodes

1.6 Dynamiek De leerlingen kunnen vanuit de gestiek dynamische verschillen overbrengen.



inoefenen van de elementaire techniek (beide handen) bij het dirigeren van f, p, crescendo, decrescendo



oefening met bekende liederen die met verschillende dynamieken gezongen worden



leren beheersen van de functie van beide handen m.b.t. dynamische verschillen en expressie (onafhankelijkheid van de handen)





eenvoudige koralen en volksliederen

leren dirigeren van muzikale frasen (ademend dirigeren)



koorademhaling



dirigeren van legato, non legato, staccato

1.7 Frasering De leerlingen kunnen vanuit de gestiek muzikale zinnen duidelijk maken. 1.8 Agogiek De leerlingen kunnen vanuit de gestiek agogische tekens aanbrengen.



e

6

1.9 Maatveranderingen De leerlingen kunnen vanuit de gestiek maatveranderingen aangeven.

1.10. Polyfonie De leerlingen leren polyfone koorcomposities dirigeren.



opbouwen van theoretische kennis van verschillende soorten maatveranderingen



inoefenen aan de hand van volksliederen of eenvoudige koorwerken



inoefenen van (eenvoudige) maatveranderingen (tel=tel, bv. 2/4 –3/4, meerdere wisselingen binnen één werk)



éénstemmig



inoefenen van maatveranderingen waarbij de tactus wijzigt



inoefenen van maatveranderingen (meerdere wisselingen binnen één werk)



inoefenen van tactuswisseling in barokliteratuur (van 2 naar 3)



dirigeren in een vrij metrum



dirigeren van hemiolen



kennen van het begrip van de dirigeerstem, elementaire polyfonie



canons (ev. uitbreiding eenvoudige polyfonie)



leren dirigeren van eenvoudige polyfonie

2. (Koor)stemvorming/Uitspraakleer Doelstellingen 2.1 Lichaamshouding De leerlingen zijn zich bewust van de relatie tussen een goede lichaamshouding en een goede toonvorming en kunnen dit overbrengen aan hun koorleden.



Leerinhouden

Methodologische wenken

aanbrengen van een goede zanghouding, gecombineerd met ontspanningstechniek



klassikaal inoefenen



ontspanningsoefeningen

7

2.2 Adem  De leerlingen kennen de middenrifademhaling en kunnen deze toepassen.

2.3 Resonantieruimtes De leerlingen kennen de resonantieruimtes en kunnen via een goed gebruik van deze resonantieruimtes de koorklank verbeteren.



bewustmaken van resonans in de klinkervorming



klinkeregalisatie

2.4 Articulatie  De leerlingen kunnen juist articuleren.  2.5 Uitspraak De leerlingen kunnen teksten juist uitspreken.

2.6. Gregoriaanse notatie De leerlingen kennen de gregoriaanse notatie.

aanleren van de middenrifademhaling via gerichte oefeningen

aanleren van eenvoudige zang- en spreekoefeningen klank- en woordverbindingen



leren kennen van (zang)uitspraakregels, ook van vreemde talen



leren kennen van assimilatieregels



leren kennen van de verschillende uitspraken van Latijn (Trente, Duitsland, Frankrijk)



vormen van de koorstem vanuit gregoriaans en melismatische literatuur



aanleren van de gregoriaanse notatie



aanleren van de elementaire techniek van het handzingen

2.7. Stemtest  De leerlingen leren op welke manier een stemtest kan worden afgenomen. 

 ademhalingsoefeningen voorbeelden:  „Houding, adem en keel‟: Bram Balfoort  „De Tao van het natuurlijk ademhalen‟: Dennis Lewis  „Ademen als bevrijdende levenskracht‟: Elena Cardas

informatie over het afnemen van een stemtest en stemcoaching (aanpak van een stemcultuur binnen een koor)

 theorie en praktijk

tessituur en stemclassificatie

8

3. Repetitietechniek Doelstellingen

Leerinhouden

3.1 Voorbereiding van de repetitie De leerlingen kunnen een repetitie concreet voorbereiden.



initiatie in de structurele analyse van een koorpartituur (stijl, vorm, encyclopedisch opzoekwerk)



leren anticiperen op moeilijkheden en didactische oplossingen voorzien

3.2 Repetitieopbouw De leerlingen kunnen een repetitie naar haar verschillende fases herleiden en die fases bewust plannen.



didactisch aanpakken van een repetitieproces (aanleerfase, totaliteitsbeginsel, foutenanalyse, …)



plannen van een repetitie (binnen een repetitie, naar een concert toe)



praktijkgerichte inoefening



verwerven van praktijkgerichte vaardigheden



verkennen van een koorrepertoire in relatie tot het niveau van een koor

3.3 Repertoirekeuze De leerlingen kunnen een bewuste repertoirekeuze maken.

3.4 Communicatie  De leerlingen kunnen aangenaam en efficiënt communiceren met hun koor.  3.5 Steuninstrument De leerlingen leren op een passende manier een steuninstrument te gebruiken. 3.6. Kooropwarming De leerlingen zijn vertrouwd met kooropwarming en leren op een verantwoorde manier het koor te doen inzingen.

Methodologische wenken 

opdrachten met een graduele moeilijkheid



aan de hand van praktijkervaring van de leerlingen



samenstellen van een programma



klassikale zangoefeningen

aanleren van communicatieve vaardigheden met betrekking tot repetitie en interpretatie van koormuziek verwerven van communicatieve en sociale vaardigheden



inzicht in gebruik (en misbruik) van bijvoorbeeld de piano tijdens een repetitie



aanpakken en opbouwen van een inzingprogramma (ontspanning, adem, intonatie,…)

9

4. Stages Doelstellingen

Leerinhouden

Methodologische wenken

De leerlingen kunnen door middel van stages hun verworven kennis aan de praktijk toetsen. 4.1 Intra muros De leerlingen doen praktijkervaring op binnen de academie. 4.2 Extra muros De leerling doet praktijkervaring op buiten de academie (extra muros).



deelnemen aan de koorpraktijk in de academie (actieve stage)



observeren van repetities met enkele gemengde koren uit de regio (stage met voorbereiding en nabespreking)



repeteren met een koor tijdens de repetitie van dit koor



repeteren met (gevorderde) koren uit de regio (actieve stage met voorbereiding en nabespreking)



zelfstandig een repetitie of repetitiedeel realiseren met nabespreking

10

Muziektechnische vorming 1.

Lees- en gehoortraining (met harmonische vorming)

Doelstellingen 1.1 Oefenen lees- en auditieve vaardigheden De leerlingen oefenen hun lees- en auditieve vaardigheden.

1.2. Vlot lezen van een koorpartituur De leerlingen kunnen een koorpartituur vlot lezen.

Leerinhouden

Methodologische wenken



opgeven van de toon



analyse van koorpartituren



herkennen en zingen van verschillende toonaarden en modi



luistervoorbeelden



herkennen en zingen van verschillende tweeklanken (van kleine secunde tot rein octaaf), drieklanken van kwintakkoord tot kwart-sextakkoord, vierklanken (septiemakkoorden) in verschillende liggingen



trainen van het zingen van één stem en het spelen (op klavier) van andere stemmen



lezen van een koorpartituur, zowel horizontaal als verticaal

2. Analyse/harmonie Doelstellingen 2. Muzikale basisvormen De leerlingen kennen de muzikale basisvormen en kunnen ze in de partituur herkennen.



Leerinhouden

Methodologische wenken

instuderen van de muzikale bouwelementen zoals motief, thema, muzikale zin, stemvoering, harmonie, …

starten met zeer duidelijk afgelijnde voorbeelden



 instuderen van de meest voorkomende muzikale vormen in  de (koor)muziek (lied, canon, motet, fuga, dansvormen, …)



instuderen van koorpartituren

daarna overgaan tot ingewikkeldere partituren

11

3. Muziek- en cultuurgeschiedenis Doelstellingen 3. Koormuziek historisch en cultureel kaderen De leerlingen kunnen koormuziek historisch en cultureel plaatsen.

Leerinhouden



Methodologische wenken

literatuurstudie (koormuziek) met verschillende invalshoeken: stijlperiode, tekst en dichter, componist, culturele en sociale achtergronden

4. Behandeling van specifieke thema’s Doelstellingen 4. Specifieke thema’s De leerlingen leren specifieke thema‟s kennen, afhankelijk van zijn/haar persoonlijke praktijk.

Leerinhouden



Methodologische wenken

mogelijke voorbeelden: - dirigeren van recitatieven - ontwikkelen van de koorklank: van kinder- tot volwassenenkoor - werken met verschillende (koor)klanken: van Russisch Orthodox tot Kings College, van Bel Canto tot Emma Kirkby - werken met ensemble - inoefenen van stijlen en stemplaatsing - verder uitdiepen van verschillende stijlen - interpreteren van volkslied – kunstlied - uitvoeringspraktijken - oude muziek en oude notaties ste - muziek van de 20 eeuw

12

5. Evaluatie 1. Praktijkexamen De leerling leidt een repetitie met koor (gevolgd door een uitvoering van dit werk en een uitvoering van een ingestudeerd werk).    

de leerling werkt een half uur aan een voor het koor onbekend werk daarna wordt dit werk doorgezongen tenslotte dirigeert de leerling nog een werk dat tijdens de stage met het koor werd voorbereid de leerling doet 2 maal een stage van 1 uur bij dat koor

Beoordelingscriteria   

slag- en dirigeertechniek klankbalans repetitietechniek

2. Theorie-examen Analyse van een koorwerk

13

6. Bibliografie REPERTOIRELIJST Deze repertoirelijst is niet limitatief en kan naar eigen inzicht verder worden aangevuld. Archer, Malcolm Favourite Anthem Book: Verschillende delen, Kevin Mayhew Ltd Aloueëtte koorreeks, De Notenboom, CVM Aloeëtte liedboek, De Notenboom, CVM Ars Musica (alle delen), Möseler-Verlag Bundels verplichte werken, Europees Muziekfestival voor de jeugd Chor Aktuell + Junior, Bosse, G. Con Amore, Musicerende jeugd De Gulden Sporen, Oud-Nederlands koorliederen De Monte koorreeks, De Notenboom, CVM Een nieuwe lente, een nieuw geluid, CVM Europa Cantat, De Garve Europa Cantat (alle boekjes), Möseler-Verlag en andere Jacques, R., Willcocks D., Carols for choirs: Verschillende delen,Oxford University Press Koorpagina‟s, CVM Kromolicki, Dr.J, Florigelium, Cantuum Sacrorum, Motetten, Verlag von Anton Böhm & Sohn in Augsburg Liedboek der kerken Lied om lied, De Garve Maierhofer Lorenz, Das Chorbuch, Edition Helbling, Innsbruck Morris Christopher, The Oxford Book of Tudor Anthems, Oxford University Press Musicerende Jeugdblaadjes, Musicerende jeugd iOla Alo! Bewerkte volksliederen, Europees Muziekfestival voor de jeugd Repertoirelijst provinciale koorwedstrijd, Cultuurdienst Oost-Vlaanderen, Antwerpen Rutter John, European Sacred Music, Oxford University Press The Oxford Book of English Madrigals, Oxford University Press The Oxford Book of French Chansons, Oxford University Press The Oxford Book of Italian Madrigals, Oxford University Press Uitgaven Vlaamse Koormuziek, De Notenboom, CVM Vlaams Romantisch Koorboek, CVM Vlaanderen in Europa, Europa in Vlaanderen, CVM Volksliederen uit Aloueëtte, De Notenboom, CVM Vox Neerlandica, Harmonia Zingt jubilate Zingt jubilate-zettingen (bijlagen van “Koorkracht” en “Adem”), Het Madrigaal

LITERATUURLIJST Deze literatuurlijst is niet limitatief en kan naar eigen inzicht verder worden aangevuld. Balfoort, B., Houding, adem en keel, Baarn: Bosch en Keuning, 1984 Boogaerts, J., Inleiding tot het Gregoriaans en de liturgie, Muiderberg Countinho, 1986 Brouw, N.A.B.: Stem en lichaam, Alphen a/d/Rijn: Stafleu, 1983 Caruso, E., Tetrezzinni, L., On the art of singing, New York, Dover, 1975 Chor Aktuell (+ junior) Damsté, P.H.: De Pathologische Stembandfunctie: Leiden: Stafleu, 1970 Ehmann, W., Haasemann, F., Handbuch der Chorischen Stimmbildung, Kassel: Bärenreiter, 1985 Eldar, A.M., Spreken en zingen, Assen: Van Gorcum, 1986 Ericson, Eric, Choral Conducting, Elm Tree Books, 1978 Fuchs, V., Die Kunst des Singens, Bärenreiter, 1967 Hartlieb, K., Der Umfang der Jugendstimme, In folia Phoniatrica, 1957 Hofbauer, K., Praxis der Chorischen Stimmbildung, Mainz: Schott, 1978 Kaplan, A., Choral Conducting, Norton & Company, 1985

14

Marafioti, P., Caruso‟s method of voice production, New York/Dover, 1981 Miller, R., English, French, German and Italian Techniques of Singing, New York, Scarecrow, 1977 Nitsche, P., Die Pflege der Kinder-und Jugendstimme, Mainz: Schott, 1970 Parow, J., Funktionelle Atmungstherapie, Stuttgart: Thieme, 1972 Reinders, A., Atlas van de Zangkunst Rüdiger, A., Stimmbildung im Schulchor, Hamburg: Sikorski, 1982 Schouten, F., Handboek voor stembeheersing en koorzang, Wolters Noordhoff Schouten, Fr., Koorvorming en koorscholing, Wolters Noordhof, 1989 Thomas, K., Lehrbuch der Chorleitung, Breitkopf, 1991 (3 delen) Van der Vinne, K., In koor natuurlijk zingen Vennard, W., Chest, head and Falsetto Vox Neerlandica Waar, C.H., Stem-,spraak- en taalstoornissen bij kinderen, Alphen a/d Rijn: Stafleu, 1980 Wierdsma Oane, Reader Repetitietechniek, SNK Wormhoudt, P.S., Building the voice as an instrument, Oskaloosa: William Pen College, 1981 Wilmots, J., Scheck, M., Handboek voor koordirigenten, CVM Wierdsma Oane, Reader Repetitietechniek, SNK Witte, G., Grundriss einer chorischen Stimmbildung, Bärenreiter Verlag WEBSITES Deze lijst met websites is niet limitatief en kan naar eigen inzicht verder worden aangevuld. www.koorenstem.be: algemene koorinformatie in Vlaanderen www.cvm.be: centrum voor vocale muziek www.cebedem.be: Belgisch centrum voor Hedendaagse Muziek www.svm.be: studiecentrum voor Vlaamse muziek www.muziekgroep.nl: info over componisten, concerten en CD‟s www.musicanet.org: virtuele bibliotheek van koormuziek www.lantromusic.be: uitgeverij www.euprint.be: uitgeverij

15