INGENIEURSMAGAZINE
Ing. Iva n
Bo rn
piegel r de s voo Sc M
I-mag
Volvo E uro pa T a at sg ck ru
ecologisch
Feani-ja a
adreswijzigingen: VIK, Herentalsebaan 643, 2160 Wommelgem jaargang 45 • nummer 12 • december 2007 maandelijks tijdschrift, verschijnt niet in juli en augustus afgiftekantoor 3500 Hasselt 1- P2A8632
Valencia
MAANDBLAD VAN DE VLAAMSE INGENIEURSKAMER
g in rin de
Umicar Infinity naar knappe tweede plaats in World Solar Challenge
rve rg a
Commentaar I-mag Ingenieursmagazine is een uitgave van de Vlaamse Ingenieurskamer vzw Lid van World Federation of Engineering Organisations (WFEO) van de UNESCO. Lid van de Unie van de Uitgevers van de Periodieke Pers (U.P.P.) VERANTWOORDELIJKE UITGEVER Ing. Bart Demol MSc, Herentalsebaan 643, 2160 Wommelgem HOOFDREDACTEUR Ing. Noël Lagast MSc EINDREDACTIE Luc Vander Elst REDACTIERAAD Ing. I. Born MSc - Ing. B. Demol MSc Ing. H. Derycke MSc - Ing. K. De Wever MSc Ing. N. Lagast MSc - Ing. G. Roymans MSc Ing. W. Samyn MSc - Ing. L. Wezenbeek MSc
Wat zegt u 'master in industriële wetenschappen of biowetenschappen' ? Sommige opleidingen gaan onopgemerkt de geschiedenis in. Oude opleidingen en aanverwante titels verdwijnen en er komen er nieuwe bij. Maar zijn die wel nieuw? Of is het slechts een nieuwe verpakking, gepresenteerd onder een nieuwe naam? Voor de ene heeft het helemaal geen belang, voor de andere dan weer wel. Titels zijn indicatoren voor gedane studies en handige instrumenten voor wie op zoek is naar een of andere werknemer. Bedrijven vragen bijvoorbeeld een industrieel ingenieur of een burgerlijk ingenieur. Het recent besluit van de Vlaamse regering (BS van 3 augustus 2007) over de graad en de kwalificaties van masteropleidingen maakt de wezenlijke herkenning van industrieel ingenieur ongedaan. Zo wordt in het besluit de opleiding van industrieel ingenieur aangeduid met de graad en kwalificatie van 'master in de industriële wetenschappen of master in de biowetenschappen', zonder bijkomende vermelding van de titel van industrieel ingenieur. Wie echter de titel van industrieel ingenieur heeft, mag die ook toevoegen aan die van 'master in de industriële wetenschappen of biowetenschappen'. In 2008 studeren de eerste masters in de industriële wetenschappen of biowetenschappen volgens het nieuw bama-stelsel (3+1) af. Ze volgden niet het inmiddels opgeheven studietraject van 2+2 van de industrieel ingenieur. Het is onduidelijk of ze straks ook de titel van industrieel ingenieur aan die van master in de industriële wetenschappen of biowetenschappen mogen toevoegen.
REDACTIESECRETARIAAT Francine Demaret SECRETARIAAT VIK Herentalsebaan 643, 2160 Wommelgem Tel. +32 3 259 11 00 - Fax +32 3 259 11 01 Website: www.vik.be - e-mail:
[email protected] Doorlopend open van 08.30 uur tot 17.00 uur LIDMAATSCHAPSBIJDRAGEN rek.nr.: 406-0098501-56 € 58,00 voor technisch en industrieel ingenieurs, die meer dan drie jaar gediplomeerd zijn; voor geassocieerde leden € 32,00 voor hen, die 3 jaar of minder dan drie jaar gediplomeerd zijn; voor een samenwonend lid; voor gepensioneerden € 16,00 voor studenten-industrieel ingenieur € 74,00 voor leden woonachtig in het buitenland € 527,00 voor bedrijven, scholen, instellingen, enz. met meer dan 250 werknemers € 264,00 voor bedrijven, scholen, instellingen, enz. met minder dan 250 werknemers
De recente wervingscampagne voor studenten van de departementen van de Vlaamse hogescholen legde het accent op de graad en kwalificatie van 'master in industriële wetenschappen of biowetenschappen'. De benaming industrieel ingenieur komt nog sporadisch in de wervingspubliciteit van de hogescholen voor. Op termijn dreigt ze helemaal te verdwijnen. Toch geldt dat niet voor alle ingenieurs. Een master in handelswetenschappen en bedrijfskunde (de vroegere handelsingenieur) is voortaan een master handelsingenieur. Burgerlijk ingenieurs in de toegepaste biologische wetenschappen worden master in de bio-ingenieurswetenschappen. De vroegere burgerlijk ingenieurs in de bouwkunde, architectuur, chemie, werktuigkunde, elektrotechniek, enz. worden master in de ingenieurswetenschappen. In de graad en kwalificatie van de opleiding komt telkens duidelijk tot uiting dat het om ingenieursstudies gaat. Er is dus nationale en internationale herkenbaarheid over de ingenieursstudies. Andere voorbeelden van internationale herkenbaarheid zijn 'master in economics' of 'master in law'. Maar wat zegt iemand 'master in industriële wetenschappen of biowetenschappen' of 'master of industrial sciences'? Het verwijst niet naar een opleiding van industrieel ingenieur. Die nietszeggendheid wordt bevestigd door een rondvraag van de VIK bij middelbare studenten, toch de potentiële kandidaten voor de studies van industrieel ingenieur. De 11 'Instituts supérieurs industriels des hautes écoles' van de Franse Gemeenschap pakten de invoering van de bama voor de industrieel ingenieurs anders aan. Aan de basis lag de internationale herkenbaarheid van de studies en de toepassing ervan in de internationale context. Industrieel ingenieurs moeten immers worden opgeleid voor een mondiaal werkveld. Aan de Franstalige hogescholen bedraagt de opleidingsduur 5 jaar (3+2). Ze leidt tot 'Master en sciences de l'ingénieur industriel'. De nieuwe graad behoudt dus de titel van industrieel ingenieur. De toevoeging van 'master en sciences' is een pluspunt. Internationale herkenbaarheid van het ingenieurswezen van de Vlaamse industrieel ingenieurs, van hun studieniveau en van de specificatie van hun graad is voor de VIK een must waarvoor ze als beroepsvereniging onverwijld zal blijven ijveren. Een industrieel ingenieur is voor de VIK een MSc in de toegepaste ingenieurswetenschappen of in de toegepaste bio-ingenieurswetenschappen.
DRUKKERIJ & LAY-OUT
Ing. Joseph NEYENS MSc Algemeen voorzitter VIK
Drukkerij SLEURS nv, Overpelt Tel. +32 11 80 90 90 - Fax +32 11 80 90 95 Voor de ondertekende artikels zijn alleen de auteurs aansprakelijk. COVER Umicar Infinity © Umicore Solar Team
VIK-nieuwjaarsreceptie vrijdag 18 januari 2008 om 19 uur - VIK-huis HOU DEZE DATUM VRIJ IN UW AGENDA! Programma in onze volgende uitgave
DECEMBER 2007
3
I-mag
Inhoud Commentaar Wat zegt u 'master in industriële wetenschappen . . . . of biowetenschappen' ? . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
Inhoudstafel .........................................
03 04
Volvo Europa Trucks wil ecologisch produceren Technologie . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
Modern Times Technologie . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
Ing. Ivan Born MSc voor de spiegel Samenleving. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
IW&T Hogeschool Antwerpen met eigentijds onderwijsconcept Centrum onderwijs . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
Resultaten Tetra en Hobu gemeten Centrum industrie . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
Flag is Vlaamse poot voor Belgische luchtvaart ...............................................................
VIK-afdeling Limburg Afdelingen: afdeling in de kijker . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
Brandweer Mechelen Afdelingen: activiteit in de kijker . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
Umicore Solar Team lost verwachtingen in Afdelingen . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
Ingenieurshappening ...............................................................
Nieuws van de afdelingen ...............................................................
Jaarvergadering van Feani Netwerk . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
Lerend netwerk 'ingenieurs-ondernemers’ van start Netwerk . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
Activiteiten van de studiegroepen ...............................................................
Dertien laureaten 'Specialist plat dak' Vik Vorming . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
FIOM-certificaten uitgereikt Vik Vorming . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
Infoavond vernieuwde wetgeving gerechtelijke experten Vik Vorming . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
What's new? What's up? Vik Vorming . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
Cursusoverzicht en Industrial Automation Days Vik Vorming . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
VIK Vorming trekt kaart van veiligheid Vik Vorming . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
I-mag
4
DECEMBER 2007
05 07 14 10 16 18 20 21 24 26 27 33 36 38 41 42 43 44 45 46
technologie TECHNOLOGIE
Volvo Europa Truck wil ecologisch produceren CO2-vrije onderneming in samenwerking met Electrabel GENT. Begin 2006 kondigden Volvo Europa Truck nv en Electrabel aan dat zij samen de eerste CO2-vrije onderneming zouden tot stand brengen. Dat zou gebeuren op de site van Volvo in Oostakker bij Gent. Bijna twee jaar later
hun verwerking tot bio-olie produceren die planten als brandstof opnieuw CO2, maar die uitstoot hebben ze tijdens hun groei dus al gecompenseerd.
maken ze die belofte waar.
Volvo en Electrabel willen het energieverbruik verminderen bij alle facetten van de productie. Volvo en Electrabel willen voorts het energieverbruik verminderen bij alle facetten van de productie. Men spitst zich toe op de meest diverse projecten. Zo denkt men aan de installatie van lichtstraten: grote doorzichtige panelen in het dak om meer daglicht binnen te laten. Voorts wil men muren en plafonds in lichte kleuren schilderen, zodat het natuurlijke licht beter kan worden gereflecteerd. En tot slot wil men de verlichting van de assemblagelijn regelen naargelang de lichtintensiteit in de onmiddellijke omgeving ervan.
Pellets Twee verwarmingsketels op gas werden vervangen door een nieuwe thermische installatie op biomassapellets. Dat zijn korrels van gedroogde en samengeperste houtdeeltjes. Bij de productie ervan worden de houtdeeltjes eerst gemalen en gedroogd. De benodigde droogenergie wordt geleverd door biomassa. Daarna worden de houtdeeltjes onder druk samengeperst tot kleine cilinders. Een natuurlijk bindmiddel in het houthars zorgt voor de nodige stevigheid van de houtkorrels, zonder toevoeging van andere producten. Die thermische installatie
dekt de basisverwarmingsbehoefte van de onderneming.
Twee verwarmingsketels op gas werden vervangen door een nieuwe thermische installatie op biomassapellets. Een derde gasketel werd omgebouwd tot een verwarmingsketel op bio-olie. Die ketel vangt de extra warmtevraag op in de winter. Bij zeer lage verbruiken in de zomerperiode wordt enkel de ketel op bioolie ingeschakeld. Bio-olie is een verzamelnaam voor een mengsel van diverse soorten plantaardige oliën en vetten. Het is een chemisch mengsel van triglyceriden van plantaardige oorsprong. Dat maakt een werkelijk verschil tussen bio-olie en olie van minerale oorsprong, zoals stook- en dieselolie. Bio-olie is afkomstig van 100% organische materialen, is volledig biologisch afbreekbaar en is zelfs minder schadelijk dan bijvoorbeeld keukenzout. Ook heeft het een hoog vlampunt, waardoor het minder brandgevaarlijk is dan dieselolie. De CO2-balans van die hernieuwbare brandstoffen is volkomen neutraal. Vermits ze voortkomen uit planten, hebben die planten tijdens hun groei kooldioxide aan de atmosfeer onttrokken. Na
Volvo Europa Truck is zich terdege bewust van de maatschappelijke rol die het bedrijf moet vervullen. De voorraden aan grondstoffen zijn beperkt. Het efficiënt benutten van hernieuwbare energiebronnen, zoals bv. windenergie en biomassa is voor Volvo Europa Truck en voor ons allen één van de grootste uitdagingen van deze eeuw! Tekst: Ilse OLIVIERS Foto's: VOLVO EUROPA TRUCKS
Wat is CO2? CO2 is koolstofdioxide, die vrijkomt bij de verbranding van fossiele brandstof voor verwarming of voor het aanmaken van elektriciteit. In hoge concentraties is CO2 één van de belangrijkste oorzaken van de versterking van het broeikaseffect en van de klimaatproblematiek. Door het gebruik van fossiele brandstoffen (steenkool, aardolie en gas) stijgt de concentratie van CO2 in de atmosfeer.
Biomassa
Volvo Europa Truck nv schakelt volledig over op groene energie. Ongeveer 50% van de elektriciteit wordt geproduceerd door drie windturbines van 2 megawatt, ingeplant op het Volvo-terrein. Voor de andere helft van de energie doet men een beroep op Electrabel AlpEnergie: hernieuwbare energie, geproduceerd met waterkracht uit de Franse Alpen. Waterkracht is immers een onuitputtelijke natuurlijke bron in tegenstelling tot fossiele brandstoffen.
Om het project helemaal rond te maken werden in samenspraak met partner Electrabel 150 fotovoltaïsche zonnecellen gemonteerd op het dak van het nieuwe biomassagebouw. De zonnecellen zijn goed voor 28 MWh/jaar.
DECEMBER 2007
5
I-mag
technologie MODERN TIMES
MODERN TIMES MODERN TIMES Pileus internetparaplu De Keio-universiteit in Japan kwam met een leuke gadget op de markt: de Pileus internet paraplu. We hadden al paraplu's die het weer kunnen voorspellen, maar de Pileus gaat nog een stapje verder. De Pileus is als paraplu immers verbonden met het internet en maakt zo van een regenachtige dag een prettige belevenis. De Pileus heeft een groot scherm op de onderzijde van de paraplu, een ingebouwde camera, een bewegingsdetector, een gps en een digitaal kompas. De paraplu heeft twee hoofdfuncties in de aanbieding: fotodelen en driedimensionele kaartnavigatie. De fotofunctie is verbonden met de welbekende fotosite 'Flickr'. Als gebruiker kun je met je paraplu een foto nemen en die in twee minuten naar de site uploaden met een draadloze verbinding. Het spreekt voor zich dat je als gebruiker ook foto's van Flickr kunt downloaden en bekijken. Het geavanceerde paraplumodel biedt zelfs mogelijkheden om video's van Youtube te downloaden. Google Earth stuurt de driedimensionele kaartnavigatie aan. Als de paraplu locatiegegevens via zijn gps ontdekt, stuurt het een vogelperspectief van de omgeving naar het parapluscherm. Als je door de stad loopt, kun je tegelijk de gewone omgeving en een driedimensionaal beeld ervan bewonderen. De paraplu was aanvankelijk een onderzoeksexperiment, maar zou nu toch zakelijk geëxploiteerd worden. Je zou zowaar gaan hopen dat het regent. www.pileus.net
XPO 2PI Nee, geen nieuw gadget deze keer, maar wel de naam van een expo in het Brusselse Jubelpark. Drie maanden lang krijgen wetenschappen en grote technologische ontdekkingen van deze tijd daar een interactieve tentoonstelling. Met XPO 2PI viert Jeugd en Wetenschap van België uitbundig zijn vijftigste verjaardag. XPO 2PI is een evenement met ludieke en educatieve activiteiten voor jong en oud. Inhoudelijk bestaat de tentoonstelling uit een deel 'Wetenschap, gisteren en vandaag' en een deel 'Achter elk voorwerp schuilt een wetenschap'. Bij dat laatste toont men hoe bij dagdagelijkse dingen toch een indrukwekkende technologie komt kijken. Als bezoeker word je door een wereld van sensaties en fascinerende ontdekkingen geloodst: van hightechcommunicatiemiddelen tot recepten uit de moleculaire keuken. XPO 2PI wil de wetenschap tonen in zijn meest onverwachte en amusante aspecten. De tentoonstelling loopt nog tot 6 januari 2008.
Verlichting redt trekvogels Philips Lighting ontwikkelde een speciale 'groene' verlichting en paste die toe op een boorplatform van de Nederlandse aardolieaatschappij (NAM), twintig kilometer van Vlieland. De 'groene' verlichting leidt trekvogels minder af en biedt de diertjes zo grotere overlevingskansen bij hun trek naar het zuiden.
Trekvogels werden in het verleden al eens gelokt door de tradtionele verlichting van gas- en olieplatforms. Ze geraakten dan gedesoriënteerd, bleven rondvliegen en dat leidde ertoe dat ze te weinig reserve overhielden om hun trektocht tot het einde te volbrengen. Gevolg: ongeveer 10 procent van de zowat zestig miljoen vogels die jaarlijks een trektocht ondernemen, overleefde het niet. De vogels bleken vooral op het rode deel van het kleurenspectrum af te komen en veel minder op het groene en het blauwe deel. Philips Lighting werd gevraagd en vond een compromis tussen de belangen van vogels en mensen. Het bedrijf ontwikkelde een gefilterd licht dat vogels niet langer afleidt en tegelijk veilig is voor de mens om bij te werken. Het NAM-platform telt nu 380 'groene' lampen en krijgt 's nachts zo het uitzicht van een groene kerstboom. www.philips.nl www.nam.nl
www.jubelpark.be
DECEMBER 2007
7
I-mag
samenleving SAMENLEVING
In de rubriek "10 vragen rondom wetenschap & technologie houden we een jonge inudstrieel ingenieur afwisselend man en vrouw - een spiegel voor. De geïnterviewde krijgt 20 vragen waarvan hij of zij er 10 uitkiest. De spiegelvraag is verplicht te beantwoorden. De jokervraag is een
“Hou de wereld te klein en je krijgt inteelt.” Ing. Ivan Born MSc maakt carrière in de gsm-wereld
vraag die de geïnterviewde zichzelf kan stellen.
"Hoe we de risico's van technologische vooruitgang voor ons kunnen beperken hangt in belangrijke mate af van de normen en waarden die we onderschrijven." 1. Kan technologie de wereld redden? De wereld waarop we leven is de enige waarop dat kan. We zijn daarop alomtegenwoordig en kunnen die leefwereld ernstig beïnvloeden, in goede en in slechte zin. Iedereen heeft een bepaald levensdoel voor ogen en wil dat op een zo efficiënt mogelijke manier bereiken. Omdat onze omgeving ons beïnvloedt, pakken we dat op een eigen manier aan. De een huivert van wetenschap en technologie en de ander omarmt dat als de enige waarheid. Het gebruik van technologie verschilt dus van persoon tot persoon, van geval tot geval. Dan blijft nog de vraag of onze leefwereld momenteel zo in de problemen zit dat hij moet 'gered' worden. Als dat zo zou zijn, dan is dat waarschijnlijk eerder toe te schrijven aan invloedsfactoren op wereldschaal. De mens heeft bijvoorbeeld geen doelgerichte acties ondernomen om de aarde op te warmen. Nog minder is het een resultaat van de technologie op zich. 't Is eerder een resultante van velerlei factoren die we zelfs als wetenschapper moeilijk kunnen definiëren. Maar onze wereldwijde menselijke aanwezigheid heeft zeker zijn invloed. We beseffen blijkbaar nog onvoldoende de situatie om alle maatregelen door te voeren die de trend zouden kunnen ombuigen. Technologie reikt alvast de middelen aan om dat 'doel' alsnog te bereiken. Kortom: als de mens zich als doel stelt de wereld te moeten redden, dan kan hij de hulp van de technologie zeker gebruiken. 2. Wat is de grote technologische uitdaging voor de toekomst? Technologie moet voor een aangenamere maatschappij zorgen. We moeten die technologische vraagstukken aanpakken
I-mag
8
waar de mens globaal genomen beter van wordt. Veel technologische ontwikkelingen komen voort uit de noden van de industrie, die vooral op winst uit is. Maar ook goedbedoelde ontwikkelingen zijn niet altijd vrij van gevaar. De resultaten van genetica bijvoorbeeld kunnen enorm invloedrijk zijn. Hoe we de risico's van technologische vooruitgang beperken hangt grotendeels af van onze normen en waarden. Daar dragen we, ook als gebruiker, een verantwoordelijkheid. Maar ook wie nieuwe ontwikkelingen realiseert, moet methodes creëren om die risico's onder controle te houden. Door de snelle vooruitgang van de technologie is dat misschien wel de grote uitdaging. 3. Wat is uw favoriete technologische gadget? De smartphone. Ik ben er aan verknocht geraakt door de prima integratie van de
DECEMBER 2007
vele mogelijkheden in een toestel in zakformaat. En niet enkel op het toestel zelf, maar ook met de periferie. Zo synchroniseer je gemakkelijk met je computerbestanden. Overal heb je je agenda, contactinfo of notities bij de hand. Je hebt een routeplanner, toegang tot je e-mail en het internet. Je kunt een foto of een kort filmpje maken en dat meteen naar collega's of vrienden doorsturen. En uiteraard kun je zo'n toestel ook personaliseren. 4. Is het internet een zegen of een gevaar voor de mensheid? Alles heeft een dualiteit, het is aan de mens om het juist te gebruiken. Het internet biedt ons veel mogelijkheden om in contact te komen met mensen van over de hele wereld. In de onderzoekswereld is dat medium al veel langer in gebruik. En snelle toegang tot informatie is een sleutel om tot nieuwe inzichten en resultaten te komen.
SAMENLEVING
5. Via welk kanaal volgt u het nieuws van de dag? Tv, krant, magazine en radio zijn de klassieke kanalen, maar vandaag gebruikt de krant niet meer alleen gedrukte media en komen de tv en radio niet enkel via de antenne of de kabel tot in onze huiskamer. Alle nieuwsmakers hebben de mogelijkheden van het internet ontdekt en dat opent nieuwe deuren. Je kunt je afvragen wat uiteindelijk nog het verschil is tussen al die nieuwsbrengers. Ook de webpagina's van veel kranten brengen nu filmpjes, extracten uit het tv-nieuws of radio-interviews en mobiele operatoren stellen breedband ter beschikking waar je ook bent. Het lijkt me trouwens een interessant positioneringsvraagstuk voor de marketingjongens van al die media. 6. Wordt onze wereld een dorp? Globalisering is van onze tijd en heeft bij een aantal mensen een wat negatieve connotatie. En toch is het niet het verdorven resultaat van wie enkel uit is op kortetermijnwinstbejag. De technologie biedt veel meer toegang tot informatie, veel sneller en bijna overal. Vandaag hebben meer dan 3 miljard mensen een mobiele telefoon. Geen enkel ander medium geeft ons zo direct toegang tot onze medemens. In een stad wandelen we mensen in nood zomaar voorbij, terwijl we dat in een dorp niet doen. We nemen dus een maximum aantal mensen in onze persoonlijke leefwereld op. Als er te veel mensen om ons heen wonen, kennen we ze niet meer allemaal. We trekken ons terug in onze 'beperkte' kennissenkring en vervreemden van onze lokale medeburgers. We ruilen ook lokale contacten voor mensen van bijvoorbeeld over de oceaan. Ik vraag me af hoe we daar als sociale mens het best mee om kunnen gaan. 7. Moeten we onze grenzen sluiten of onze grenzen opstellen? Sterkte komt er niet door altijd in dezelfde vijver te vissen. Dus weg met die grenzen. Kijk maar naar de natuur. Uit diversiteit volgt potentieel. Hou de wereld te klein en je krijgt inteelt. 8. Wat zijn voor u de grote waarden en normen in het leven? - Individuele vrijheid: het recht om onszelf te zijn en het recht (en de plicht) om de ander die vrijheid te geven zonder schade te berokkenen aan anderen. Alleen in vrijheid kun je het voortouw nemen en een voorbeeld zijn voor de anderen. - Verdraagzaamheid: ingenieurs zijn vaak feitengericht. Een schoonheidskenmerk van een wetenschappelijk model is het
voorspelbare ervan. Maar mensen zijn niet perfect of voorspelbaar. Vraag je dus af en toe af hoe de ander jou ziet. - Openheid voor anders zijn: iemand die alles weet over de ander, vind je niet. Door van anderen te leren, leren we vooral over onszelf. Respect voor het individu: laat elk zijn rol spelen. Dat kan ons alleen maar verrijken. - Hulpvaardigheid: respect kun je maar verdienen door wat de ander van je ervaart. - Positieve bijdrage: als iedereen zijn beste beentje zou voorzetten, zou alles nog vlotter verlopen. Ieder van ons kan helpen, hoe klein zijn of haar bijdrage ook is. 9. Welke rol kan kunst spelen in de wereld van de technologie? Kunst is in belangrijke mate de vrucht van creativiteit en verbeelding. Twee elementen die onmisbaar zijn om technologie te creëren. Dat beetje kunstzinnigheid missen we vandaag wat. Ingenieurs worden vaak gezien als erg rationeel, ver weg van Interview: Henk VAN NIEUWENHOVE
kunst. Maar grote wetenschappers zoals Leonardo da Vinci en zijn tijdgenoten waren net zo succesvol door hun brede blootstelling aan een waaier van nieuwe informatie. Ook hij wist al hoe belangrijk het is om te leren van de anderen. Waarschijnlijk zou hij jaloers zijn geweest op de communicatiekanalen van vandaag. 10. Welke raad zou u zichzelf geven, als u in de spiegel kijkt? Tijd om te relativeren. Denk aan wie je dierbaar zijn en maak er steeds voldoende tijd voor.
JOKERVRAAG: Welke rol speelt technologie voor u in het bewaren van het evenwicht tussen uw werk, de mensen rondom u en uzelf? Technologie is alomtegenwoordig. Sta me dus toe om voor elk slechts een voorbeeld te geven. Technologie is een cruciale component in mijn werk, geeft ons de gelegenheid om meer met en voor elkaar te doen en om de individuele levenskwaliteit verder te verhogen.
Fotografie: Michael DE LAUSNAY
BIO KORT Geboren: 9 juni 1966 - Lanaken Gehuwd: 2 mei 1992, Gent, 2 kinderen Studies: industrieel ingenieur MSc (Katholieke Industriële Hogeschool Diepenbeek), Marketing management (Stichting Marketing), Master in industrieel bedrijfsbeleid (Ehsal Management School) Kwaliteiten: inzet, doorzettingsvermogen, sociale ingesteldheid Gebreken: levensgenieter Bijzondere interesses: Vlaamse Ingenieurskamer, zeilen Hobby's: zeilen Leuze: zekerheid is natuurlijk, vanzelfsprekend, twijfel is de vrucht van een gerijpte ervaring. PROFESSIONEEL: Carrière: onderzoek en ontwikkeling, zaakvoerder, product marketing, marketing & sales, sales Mijn bedrijf: Ericsson (www.ericsson.com) Mijn job: senior account manager
centra ONDERWIJS
Eigentijds onderwijsconcept voor opleiding industrieel ingenieurs Ir. Eric Vingerhoedt, departementshoofd IW&T Hogeschool Antwerpen licht toe. ANTWERPEN. Nooit eerder veranderde de opleiding industrieel ingenieur zo ingrijpend als tijdens het voorbije decennium. Het internationaal referentiekader voor hoger onderwijs werd in de beweging van de Europese eenmaking omgeturnd, niet enkel structureel, maar ook inhoudelijk en onderwijskundig. Het departement Industriële Wetenschappen en Technologie (IW&T) van de Hogeschool Antwerpen heeft die omschakeling inmiddels vakkundig toegepast. Van onze hoofdredacteur De industrieel ingenieurs van de toekomst worden bij het IW&T niet opgeleid in een theoretisch vacuüm. Zij willen de startcompetenties van hun afstuderenden zo naadloos mogelijk afstemmen op de vragen van het industriële werkveld. Daarom erkennen zij de industrie als een zeer valabele opleidingspartner en is in samenspraak een eigentijds beroepsprofiel ontwikkeld met kernkwaliteiten en kerncompetenties van een industrieel ingenieur. Binnen elk kennisdomein werd dat vertaald naar een kwalitatief hoogstaand opleidingsconcept. De opleiding wordt inhoudelijk sterk ondersteund door de wetenschappelijke input van de onderzoeksteams en met samenwerkingsverbanden op internationaal niveau. Het competentiegerichte karakter wordt aangestuurd met een juiste onderwijsmix, waarbij vaardigheden en attitudevorming een prominente plaats innemen, zowel binnen de opleidingsinstelling als via werkplekleren.
Het actuele en doe-gerichte karakter van de opleidingen slaat zonder meer aan bij de student. De in- en uitstroom van studenten neemt jaarlijks toe en bezorgt het departement meteen het grootste marktaandeel in de regio Antwerpen. Het actuele en doe-gerichte karakter van de opleidingen slaat zonder meer aan bij de student. De in- en uitstroom van studenten neemt jaarlijks toe en bezorgt het departement meteen het grootste marktaandeel in de regio Antwerpen. De indusI-mag
10
trie is enthousiast over die toename, want zij schreeuwt om méér industrieel ingenieurs. Op de arbeidsmarkt is de vraag nog altijd groter dan het aanbod en de tewerkstellingskansen van afgestudeerden zijn optimaal. Over deze nieuwe visie en aanpak van de opleiding industriële wetenschappen sprak I-mag met ir. Eric Vingerhoedt, departementshoofd IW&T aan de Hogeschool Antwerpen.
Heden en verleden verzoenen Sinds 1 oktober 2005 is Eric Vingerhoedt voor 4 jaar aangesteld als departementshoofd van het departement Industriële Wetenschappen en Technologie. Na de wetenschappelijke A aan het atheneum van Deurne volgde hij de opleiding technisch ingenieur, toen nog onder de vlag 'zwakstroom' aan het vroegere Provinciaal Technisch Instituut in Boom (1973). Hij is ook een geassimileerd industrieel ingenieur - “een cadeau” noemt hij dat zelf. Vervolgens studeerde hij af als burgerlijk ingenieur aan de Vrije Universiteit Brussel. Het departementshoofd belandde eerder toevallig in het hoger onderwijs, maar inmiddels kan hij op een lange ervaring als hoogleraar bogen, waarbij hij hoofdzakelijk telecommunicatie onderwees. Gedurende tien jaar was hij hoofd van de opleiding 'elektronica-ICT'. Hij blikt met ons terug op de geschiedenis van de ingenieursopleiding en schetst kort de evolutie van de opleiding 'elektronica-ICT', de jongste telg van de studierichtingen DECEMBER 2007
industriële wetenschappen en een optie binnen de studierichting elektriciteit. Hij legt uit waarom dat geen goede zaak was. Ir. Vingerhoedt: “Wat hadden studenten eraan om allemaal samen twee jaar lang dezelfde theoretische basisvakken te volgen: wiskunde, fysica, chemie en noem maar op? Ik vond het bovendien tijdverlies om vakken uit het secundair onderwijs te herkauwen. Ook veel van mijn medestudenten vonden dat absurd. Die situatie was trouwens analoog met de vroegere kandidaturen aan de universiteit. Toen ik mijn onderwijscarrière begon bij de industrieel ingenieurs, werd ik als docent geconfronteerd met het programma van mijn vooropleiding en met onderwijsvakken die een kopie waren van de kandidatuurjaren burgerlijk ingenieur. Ik wou daar iets aan veranderen. De vraag waarom het aantal eerstejaarsstudenten industrieel ingenieur voortdurend slonk, hield me bovendien sterk bezig. Ik kreeg overal hetzelfde antwoord: de studies zijn niet aantrekkelijk. Nochtans zijn er heel wat talentvolle jongeren die toch met hoger onderwijs willen beginnen en zich niet laten afschrikken door moeilijke studies, maar inhoud en vorm van de opleiding moeten eigentijds zijn. Daar kiezen jonge mensen immers voor: ze willen doelbewust opgeleid worden in een realistische context die aansluit bij de cultuur van industrie en bedrijfswereld, met een juiste onderwijsmix, zodat ze gradueel de competenties aangeleerd krijgen waarmee ze meteen kunnen starten op aanvangsniveau.” Door op die tijdgeest en tendensen op de arbeidsmarkt in te spelen werd de opleiding 'elektronica-ICT' volledig omgevormd en dat resulteerde in een onmiddellijke toename van het aantal studenten. Vingerhoedt schetst anekdotisch de omstandigheden waarin dat pionierswerk verliep. Vingerhoedt: “Na rijp beraad besloten we het roer om te gooien en de opleiding meer studentvriendelijk te maken. We dokterden met een team een vernieuwd concept uit. Daar zijn we toen in geslaagd.
ONDERWIJS Het studentenaantal steeg meteen. Dat was voor ons een eerste lonend signaal dat we goed op weg waren. Het was een enorme inspanning die ons, soms letterlijk, heel wat zweet kostte. In onze vrije tijd en tijdens onze vakanties vormden we de laboratoria om, ontmantelden ze en bouwden we ze daarna volgens een nieuw concept weer op. Met een klein maar supergemotiveerd team van enthousiaste en gemotiveerde collega's kregen we dat voor elkaar, ondanks beperkte logistieke mogelijkheden en financiële middelen. Ons eerste doel was het om het vak elektronica van bij aanvang te integreren in de opleiding, de toenmalige kandidatuurjaren. Dat was een proefproject. Een dergelijke programmawijziging is een verregaande ingreep. Uiteraard stuitten we ook op weerstanden en die kan je enkel overwinnen met doorslaggevende argumenten. Uiteindelijk kregen we onze zin. Dat betekende onder meer dat kennisinhouden uit de algemene vakken, zoals fysica, scheikunde en wiskunde, herverkaveld werden over diverse opleidingsonderdelen naargelang de competenties die progressief werden opgebouwd. In dat concept was er meteen bij de aanvang van de opleiding al ruimte voor competenties met een rechtstreekse link naar het beroepsprofiel, zoals elektronica. Dat maakt de overgang van secundair naar hoger onderwijs uiteraard een stuk boeiender voor studenten. De beweging naar een competentiegericht profiel heeft het pad geëffend voor de toepassing van de bachelormasterstructuur, die pas veel later gekomen is.”
kwaliteitsvol onderwijsconcept moet daarop kunnen inspelen door flexibele trajecten te voorzien voor individuele leervragen van studenten, zowel naar inhoud als naar tempo. Daar ben ik een grote voorstander van. Uiteraard vergt het wel een extra investering vanwege een onderwijsorganisatie. Het betekent bijvoorbeeld dat bepaalde opleidingsonderdelen niet samen georganiseerd kunnen worden. Het is uiteraard veel makkelijker om alle eerstejaarsstudenten samen in een auditorium les te laten volgen. Dat verhoogt het zogenaamd rendement van de school, maar niet het leerrendement van de student.”
Bamastructuur is godsgeschenk “Het onderwijsconcept dat we ingevoerd hadden voor de kandidatuurjaren van de opleiding elektronica was in die zin visionair, dat het de invoering van de bachelormasterstructuur voor de opleidingen Industriële Wetenschappen en Technologie aanzienlijk versnelde en versoepelde. Dat was voor ons een godsgeschenk en niet in het minst voor de studenten.”
"Wat hadden studenten eraan om allemaal samen twee jaar lang dezelfde theoretische basisvakken te volgen: wiskunde, fysica, chemie en noem maar op? Ik vond het bovendien tijdverlies om vakken uit het secundair onderwijs te herkauwen."
Opleiding op maat “Elke student heeft recht op een opleiding op maat: sommige studenten verwerven de competenties veel sneller dan andere, onder meer door vooropleiding(en) of andere ervaringen in het werkveld. Een
“Uiteindelijk zijn we er op relatief korte termijn in geslaagd om de vier opleidingen industrieel ingenieur (bouwkunde, chemie, elektromechanica en elektronicaICT) vanaf het eerste jaar, eigentijdser en aantrekkelijker te maken voor studenten. Dat bewijst de toename van het aantal nieuwe inschrijvingen. Het eerste jaar telt nu meer dan 300 studenten, een historisch maximum en tegen de dalende trend in.” Aantrekkelijk maken betekent voor ons dat we van bij de start laten voelen dat de opleiding nauw aansluit bij het beroepsprofiel, waarvoor een laatstejaarsleerling uit het secundair kiest. Dat doen we via competentieontwikkeling DECEMBER 2007
op aanvangsniveau. Elke competentie bestaat immers uit een stuk kennis, de toepassing ervan en één of meer bijbehorende attitudes. We zijn bewust afgestapt van de traditionele onderwijsbenadering om studenten in hun eerste opleidingsjaren te overdonderen met grote kennisgehelen. Die overkill aan theorie schrikt immers veel jonge mensen af, vindt weinig aansluiting bij de jeugdige leefwereld die zeer tastbaar en weinig abstract is en vormt vaak een te grote uitdaging voor hun leervaardigheden uit het secundair onderwijs. Daarenboven is het vooral weinig efficiënt om leerprocessen op die manier te organiseren. In een traditioneel opleidingsconcept moeten studenten immers vaak semesters tot jaren terugputten in hun geheugen naar een bepaald kennisaspect dat ze nodig hebben voor een concrete toepassing. Het rendement van een leerproces ligt veel hoger, als je kennis, vaardigheden en attitudes just in time koppelt en aanleert met het oog op een vooropgestelde competentie.” “Tegenstanders halen wel eens aan dat een dergelijk onderwijsconcept minder het 'brein' van de student vormt en ontwikkelt, waarmee ze dan vooral een bepaalde leervaardigheid bedoelen of het vermogen om grote kennisgehelen op korte tijd te verwerken. Het is zeer de vraag of je natuurlijk op die manier betere ingenieurs vormt, zeker in een maatschappij als de onze, waar kennis toegankelijker, maar ook vergankelijker is dan ooit tevoren. Een bijkomend voordeel van dat geïntegreerd model is dat er tijd vrijkomt. Daardoor kunnen de studenten breed opgeleid worden en hoeft er niet eng gespecialiseerd te worden om toch nog de eindmeet binnen een kennisdomein te halen. Weg dus met de afstudeerrichtingen.”
Opleidingsvisie Het departementshoofd omschrijft de visie op de opleiding van industrieel ingenieurs kernachtig als volgt: “Met wetenschappelijk talent, in een internationale context, evolueren tot een academisch ingenieur en wereldburger”. “Dat is een mondvol. Om dat te bereiken moeten enkele basisvoorwaarden vervuld zijn voor de student: we verwachten enthousiasme, inzet en wetenschappelijk talent. Voorkennis hoeft niet, wel de juiste attitudes, zodat ze openstaan voor kritisch en onderzoekend denken en handelen. Belangstelling voor wetenschap en toegepaste wetenschap zijn dus essentieel.” “De eindcompetenties worden gerealiseerd aan de hand van drie 'kernleerlij11
I-mag
ONDERWIJS
"We zijn bewust afgestapt van de traditionele onderwijsbenadering om studenten in hun eerste opleidingsjaren te overdonderen met grote kennisgehelen. Die overkill aan theorie schrikt immers veel jonge mensen af en vindt weinig aansluiting bij de jeugdige leefwereld." nen' die telkens gelinkt zijn aan een finale 'kernkwaliteit' van het profiel van industrieel ingenieur, zoals technologisch expert, onderzoeker of professional.” De wetenschappelijke leerlijn wordt geëxpliciteerd om de academische inbedding en de verwevenheid met onderzoek te faciliteren. De sociaal-economische leerlijn wordt sterker ontwikkeld om competentievorming met het oog op inzetbaarheid op de arbeidsmarkt te verhogen en een aantal vaardigheden, attitudes en communicatiestrategieën mee te geven die nodig zijn in een industriële en bedrijfscontext. Daarnaast loopt een minor die optioneel een aantal competenties accentueert die studenten buiten de opleiding kunnen kiezen, bv. een vreemde taal zoals Chinees.
Competentiegericht We polsen bij het departementshoofd naar de vooropleiding van de studenten. Vingerhoedt: “Nieuwe studenten komen vooral uit het ASO, maar een groeiend aandeel heeft een TSO-vooropleiding. Hoewel die laatste onderwijsvorm nog geen specifieke eindtermen stelt om door te groeien naar hoger onderwijs, stellen we vast dat de scheiding tussen ASO en TSO in het secundair onderwijs vaak erg kunstmatig is. Wat telt, zijn de motivatie van de student en enkele startvaardigheden inzake studiemethodiek, taalcompetentie en algemene kennis. Die kwaliteiten vinden we terug bij jongeren met een ASO- en een TSO-vooropleiding, zolang ze maar voldoende belangstelling hebben voor wetenschap en techniek. Gezien die instroom en de verwachtingen van die jongeren over hun opleiding en ontwikkeling is het fundamenteel dat ze van bij de start competenties aanleren die inspelen op hun wetenschappelijke en technische belangstelling. Dat doen we uiteraard niet, als we hen overdonderen met ellenlange theoretische referentiekaders.”
Europese dimensie Het departementshoofd beklemtoont het belang van de Europese dimensie in de opleiding. I-mag
12
“Dat realiseren we via studenten- en docentenmobiliteit in samenwerking met onze buitenlandse partnerinstellingen universiteiten en hogescholen -, maar ook via studiereizen en internationaal didactisch materiaal. Studenten leren over de landsgrenzen heen kijken. Ze komen in contact met andere sociale, arbeids- en bedrijfsculturen. Veel industrieel ingenieurs werken immers in het buitenland of belanden voor verder gespecialiseerde opleidingen of een doctoraat bij een buitenlandse instelling. We werken hard aan het aanzwengelen van het internationaal bewustzijn, ook al stellen we vast dat daar nog flink wat werk aan de winkel is, nu de samenleving almaar verder globaliseert.”
5 jaar? We stellen het probleem aan de kaak rond de internationale erkenning van het diploma van industrieel ingenieurs. Oorzaak daarvan is de studieduur van 4 jaar en het gegeven dat de opleiding door een hogeschool en niet door een universiteit verstrekt en bekrachtigd wordt. Vingerhoedt: “Afgestudeerden die in het buitenland gaan werken, ondervinden soms een probleem met hun diploma. We mogen dat niet uit de weg gaan. Ik geef toe dat in de internationale context van ingenieursopleidingen de studieduur van vier jaar een probleem kan vormen. Daar moet over nagedacht worden. Verlenging van de studieduur kan een mogelijk oplossing zijn: vijf jaar dus, in plaats van vier. Anderzijds moeten we vaststellen dat onze industrie meer dan tevreden blijkt met de huidige vierjarige opleiding. Persoonlijk deel ik hun mening, maar ik heb ook begrip voor de bekommernis van de afgestudeerden en de VIK. Een studieduur voor een masteropleiding, beperkt tot één jaar, blijkt internationaal vaak moeilijk verdedigbaar. Als we in Vlaanderen de internationale uitstraling en inzetbaarheid van de ingenieursopleidingen promoten, dan moeten we daar ook over durven nadenken. Ik krijg signalen dat er in Vlaanderen een consensus groeit voor een dergelijke studieduurverlenging. De invulling van dat vijfde jaar moet dan wel goed overwogen worden. In Vlaanderen is dat nog niet op een officiële agenda beland en ook dat vraagt even DECEMBER 2007
tijd. Let wel, indien een extra vijfde jaar de facto uitsluitend zou neerkomen op een langere stageperiode in het bedrijfsleven, waarbij studenten als goedkope werkkrachten worden ingeschakeld, dan bedanken we daarvoor. Dat willen we koste wat het kost beletten. Het financiële plaatje dat aan een studieduurverlenging is gekoppeld, is bovendien even belangrijk. Want wie zal dat betalen?”
Benaming Spreekt de naam 'industriële wetenschappen' voor een departement waar industrieel ingenieurs worden opgeleid, de jongeren wel aan? Ze zijn eerder vertrouwd met de benaming 'industrieel ingenieur'. Uit een rondvraag blijkt dat jongeren niet weten wat 'industriële wetenschappen' inhoudt. “Die opmerking is deels terecht. Industriële wetenschappen is de decretaal bepaalde benaming van het studiegebied waaronder de opleiding valt. Het structuurdecreet laat voor die opleiding evenwel ook toe dat de formele beroepstitel 'industrieel ingenieur' aan de titel van master wordt gekoppeld en mag worden gevoerd. Als departementshoofd bewaak ik dat dan ook zeer strikt.”
Faculteit? Bij de opening van het academiejaar van de Associatie Universiteit en Hogescholen Antwerpen stelde de associatievoorzitter dat de opleiding van industrieel ingenieurs aan de Karel de Grote Hogeschool (Hoboken) en aan de Hogeschool Antwerpen per 1 oktober 2009 aan de Universiteit Antwerpen in een faculteit Industriële Wetenschappen wordt geïntegreerd. Maar ook nu weer komt de naam industrieel ingenieur niet voor in die van de faculteit. “Dat is een mogelijk scenario, maar het blijft tentatief. Voor wat de benaming betreft: in de benaming van faculteiten houdt men geen rekening met erkende beroepstitels, wat we aan de departementen aan de hogeschool ook niet doen. Ik beschouw het als mijn plicht om de decretaal erkende beroepstitels te bewaken en te blijven integreren in de informatie en communicatie inzake opleiding en studiebekrachtiging. Destijds hebben de burgerlijk ingenieurs zich afgezet tegen de benamingen 'wetenschappen'. Burgerlijk ingenieurs merkten op dat ze aan toegepaste wetenschappen doen. Zo ontstond de faculteit 'toegepaste wetenschappen'. Vandaag is dat de faculteit 'ingenieurswetenschappen'. Die naam maakt duidelijker
ONDERWIJS dat men er als ingenieur afstudeert. Datzelfde geldt ook voor industrieel ingenieurs, die sowieso toegepaste wetenschappen studeren. Als men in de benaming wil duidelijk maken waarvoor de faculteit staat, dan lijkt faculteit 'industrieel ingenieur toegepaste wetenschappen' aangewezen. Maar dat is wel erg omslachtig. We moeten daarover zeker nog reflecteren binnen de associatie.”
waarin afgevaardigden uit representatieve bedrijven, onderzoeksinstellingen en organisaties worden samengebracht met de coördinatieraad van de opleiding. Het comité helpt een strategie voor de opleiding uit te zetten. Het formuleert adviezen om het opleidingsprogramma en het wetenschappelijk onderzoek zinvol af te stemmen op de noden en de evolutie van de industrie.”
Zij-instromers
Onderzoek en dienstverlening
Het departementshoofd drukt zijn bekommernis uit over het toenemend aantal 'zijinstromers', studenten die na een opleiding professionele bachelor en een bijkomend studiejaar (schakelprogramma) de overgang maken naar de masteropleiding (industrieel ingenieur). “Dat wordt een probleem. De professionele bachelors krijgen een heel waardevolle opleiding, maar hebben een ander competentieprofiel, dat veel sterker beroeps- en zeer matig onderzoeksgericht is. Mijn punt is dat het aantal zij-instromers aan sommige hogescholen een dusdanige omvang aanneemt dat reguliere masterstudenten industrieel ingenieur een minderheid worden. Als de zij-instromers bij de opleiding van industrieel ingenieur in de meerderheid zijn, dan gaat de masteropleiding zich ongewild aanpassen aan die zij-instromers. Dat kan de vormgeving en het niveau van de masteropleiding beïnvloeden en is niet wenselijk. De professionele bachelors moeten zich bij de overgang naar het masterjaar aanpassen aan het vooropgestelde wetenschappelijke en academische profiel van die opleiding, niet omgekeerd. Werden potentiële zij-instromers misschien eerder afgeschrikt door de aard van de academische masteropleidingen die wellicht nog erg traditioneel worden aangeboden? Zijinstromers werden vaak bij de start slecht geïnformeerd of slecht georiënteerd. Ik ga ervan uit dat een opleiding pas kwaliteitsvol is, als ze erin slaagt om van bij het begin de juiste doelgroep aan te spreken en die in staat stelt om bovendien de eindmeet te halen.”
Industriële accreditatie “Accreditatie is een keurmerk, een erkenning van de kwaliteit van de opleiding. Het departement IW van de Hogeschool Antwerpen beoogt uiteraard de officiële academische accreditatie vanwege de overheid die de generieke kwaliteitswaarborgen van de opleiding erkent. Daarnaast stelt ze ook een zogenoemde 'industriële accreditatie' voorop. Voor elke opleiding werd een 'strategisch comité' opgericht,
“Onderzoek en dienstverlening vormen, naast onderwijs, de decretale missie en corebusiness van academisch onderwijs. Ze scherpen de creativiteit en het innoverend denken aan. Voor de vier opleidingen (bouwkunde, chemie, elektromechanica en elektronica-ICT) wordt het toegepast wetenschappelijk onderzoek prioritair ingebed. Dat wordt gedocumenteerd in onze gedetailleerde en lijvige jaarverslagen. De output van het toegepast onderzoek aan het departement IW is gerelateerd aan de inhoudelijke speerpunten van de verschillende opleidingen, zodat we een maximale en rechtstreekse inbedding realiseren in het onderwijsaanbod. Studenten worden in het kader van hun bachelor- en masterproeven bij die onderzoeksprojecten betrokken, zodat ze hun onderzoekscompetenties voluit ontwikkelen. Het departement IW stelt een 30-tal onderzoekers tewerk, al dan niet voltijds. Er werd een hogeschoolonderzoeksraad
opgericht, waarin alle opleidingen vertegenwoordigd zijn. Het departement maakt gebruik van de voor hogescholen toegankelijke financieringsbronnen: Tetra-fonds (Technologietransferfonds), IWT (Instituut voor aanmoediging van innovatie door wetenschap en techniek), BOF (Bijzonder onderzoeksfonds), doctoraatsbeurzen voor de associatie, enz. Het Tetrafonds is een substantiële onderzoeksfinancieringsbron voor een beperkt aantal projecten. Uit de jaarverslagen blijkt dat het departement IW, ondanks de strenge selectiedruk, zeer goed scoort en dat de output van een project efficiënt naar het werkveld wordt gecommuniceerd. De kwaliteit van de onderzoeksprojecten wordt bewaakt door officiële instanties (moneyproviders), die de fondsen ter beschikking stellen, en begeleid door een gebruikerscommissie. Onderzoeksactiviteit is volgens Vingerhoedt een belangrijke hefboom om de inhoudelijke vormgeving van het opleidingsprogramma up-todate te houden met het oog op technologische en wetenschappelijke evolutie. Het departement is daar niet aan zijn proefstuk en heeft niet gewacht op de decreetgever, die in 2003 de noodzaak van wetenschappelijk onderzoek in de regelgeving schreef. In 1997 werd al met het onderzoekslabo 'bouwkunde' begonnen. Tekst: Ing. Noël LAGAST MSc Ing. Marc DEMOLDER MSc UA Foto's: Ing. Noël LAGAST MSc en HOGESCHOOL ANTWERPEN
Situering van het departement IW&T • Het departement Industriële Wetenschappen en Technologie (IW&T) is één van de 7 departementen van de Hogeschool Antwerpen. • De Hogeschool Antwerpen maakt samen met de Karel de Grote-Hogeschool, de Plantijn-Hogeschool van de provincie Antwerpen en de Hogere Zeevaartschool, deel uit van de Associatie Universiteit-Hogescholen Antwerpen. • Het departement IW&T van de Hogeschool Antwerpen bevindt zich aan de Paardenmarkt 92 in Antwerpen. Het heeft ook nog een kleinere campus in Mechelen en één in Turnhout, waar enkel professionele bacheloropleidingen worden aangeboden. • Op de campus aan de Paardenmarkt worden academische bachelors en masters in industriële wetenschappen (industrieel ingenieur) georganiseerd. Het gaat om de opleidingen bouwkunde, chemie, elektronica-ICT en elektromechanica. • Sedert kort kan men op de campus Paardenmarkt ook een professionele bacheloropleiding elektronica-ICT volgen. • Op de campus Dodoens, Leopoldstraat 42 in Mechelen, leidt men de professionele bachelor in vastgoed (landmeten en makelarij) op. Aan de campus Blairon in Turnhout, Blairon 555, is de opleiding professionele bachelor in grafische en digitale media gehuisvest. • Het departement IW&T van de Hogeschool Antwerpen telde voor het academiejaar 2005-2006, op de campus Paardenmarkt 744 studenten, 116 op de Blairon-campus en 260 op de campus Dodoens. • Dit academiejaar is het aantal eerstejaarsstudenten in het departement IW&T toegenomen met 21%, voor de industrieel ingenieurs noteren we een toename met 10% . NL DECEMBER 2007
13
I-mag
DE PERFECTE MATCH!
De ideale job! De baan die perfect aansluit bij uw interesses, ervaringen en competenties! Het zijn mooie woorden maar bij INSEL Ingenieursselecties doen ze hun uiterste best om deze job voor u te vinden.
INSEL Ingenieursselecties is het werving en selectiebureau gespecialiseerd in werving en selectie van ingenieurs (burgerlijk, bio en industrieel) en technische bachelors. De medewerkers van INSEL dragen hun kandidaten hoog in het vaandel en gaan samen met de kandidaat op zoek naar de functie die het best bij hem of haar past. Niet enkel de job moet bij de kandidaat passen, het is minstens even belangrijk dat de kandidaat zich kan vinden in de bedrijfscultuur, de manier van werken van het bedrijf en een goede relatie met zijn directe chef kan opbouwen. Net omdat INSEL zoveel aandacht besteedt aan het vinden van de juiste kandidaat voor de juiste baan, slagen ze erin zich te onderscheiden van andere selectiekantoren. Dat deze aanpak werkt, blijkt uit gesprekken met 4 tevreden kandidaten die via INSEL te werk werden gesteld bij afvalverwerkend bedrijf Indaver.
U ZOEKT, INSEL VINDT “Eigenlijk ben ik eerder toevallig bij INSEL terecht gekomen,” vertelt Kris De Maesschalck, modificatie-ingenieur op de site van Indaver in Beveren.“Ik had rechtstreeks bij Indaver gesolliciteerd maar al hun selecties verliepen via INSEL, dus op die manier ben ik met hen in contact gekomen.” Ook Geert Pluckers, procesingenieur op de site van Indaver in Beveren merkte de naam van INSEL snel op toen hij op zoek ging naar een nieuwe professionele uitdaging: “Toen ik via Internet op zoek ging naar interessante vacatures voor een technisch profiel dook de naam van INSEL steeds weer op,” zegt hij. “Bovendien konden ze zeer veel en zeer uiteenlopende vacatures aanbieden.” INSEL richt zich echter niet enkel op mensen met ervaring, ook schoolverlaters
kunnen bij hen terecht voor het nodige advies. “Ik ben bij INSEL terechtgekomen na een presentatie die Jan Demarre (Business Unit Manager van INSEL) bij ons op school (KAHO Sint Lieven te Gent) had gegeven,” herinnert Tony Burm, onderhoudsman bij Indaver, zich. “Na de presentatie heb ik mijn cv opgestuurd met de vraag hem eens na te lezen. Enkele dagen later kreeg ik hem verbeterd terug en zat ik eveneens in hun databank. Qua begeleiding kan dat wel tellen, vind ik.”
INTERESSE EN KENNIS VAN ZAKEN Eens u uw kandidatuur hebt gesteld voor een bepaalde vacature wordt uw kandidatuur geëvalueerd. Als de evaluatie positief is, wordt u uitgenodigd voor een gesprek. “Na het
P U B L I R E P O R TAG E
inneringen aan het gesprek bij Indaver: “Er werd ruim voldoende tijd genomen en er werden ook een heleboel technische vragen gesteld en dat vond ik uitermate positief.”
gesprek bij INSEL ben ik naar huis gegaan met een enorm goed gevoel,” vertelt Tim Van Langendonck, procesingenieur op de Antwerpse site van Indaver. “Ik had een uitgebreid gesprek gehad en de consultant was ook echt bezig met mij.”Tony Burm treedt hem bij: “De consultants zijn oprecht geïnteresseerd, ze nemen uitgebreid de tijd om te luisteren naar wat je te vertellen hebt en na te gaan welke richting je echt uit wilt. Aanvankelijk had ik gesolliciteerd voor een andere functie maar die bleek uiteindelijk niet echt bij mijn profiel te passen. Toen heeft de consultant van INSEL mij zelf de vacature bij Indaver voorgesteld en mij de keuze gelaten. Ik kreeg dus eigenlijk onmiddellijk een alternatief aangereikt.” Niet enkel nemen de consultants van INSEL uitgebreid de tijd om te achterhalen wat u echt wilt, ze hebben ook kennis van zaken. De meeste van onze consultants zijn immers zelf ingenieur en hebben jarenlange ervaring in uw werkgebied.“ Het was de eerste keer dat ik in een sollicitatiegesprek de relatie ingenieur ingenieur tegenkwam en dat levert toch een totaal ander gesprek op,” vertelt Kris De Maesschalck. Geert Pluckers is dezelf-
de mening toegedaan: “Ik vond het heel aangenaam om tijdens het gesprek bij INSEL iemand tegenover mij te hebben die uit de technische wereld kwam, die wist waarover ik sprak en die vanuit eigen ervaring wist wat mijn job allemaal inhield.” “Bovendien kennen ze de wensen van de klant ook zeer goed, waardoor je een heel concreet beeld krijgt van de functie en de functie-inhoud,” vult Kris De Maesschalck nog aan. “In feite had ik een vrij korte functie omschrijving gekregen maar bij INSEL hebben ze me zeer concrete informatie en een heel duidelijk beeld gegeven van wat er allemaal van mij verwacht werd. Op die manier was ik ook grondig voorbereid op het gesprek bij Indaver zelf.” Na het gesprek bij INSEL gingen de kandidaten op gesprek bij Indaver. “Ook dit gesprek verliep zeer aangenaam en was zeer uitgebreid,” zegt Kris De Maesschalck. “Je hebt ook verscheidene gesprekken met verschillende mensen waardoor je een zeer concreet beeld krijgt van het bedrijf op zich. Bovendien volgen de gesprekken elkaar goed op, enkel voor het assessment ben ik op een andere dag moeten terugkomen.” Ook Tim Van Langendonck heeft goede her-
Algemeen tel.: 09 259 12 12
[email protected] • www.insel.be VG 649/BUOSA – B-AA05.59 – W.RS.171
“Het werk van INSEL stopt ook niet eens je tewerkgesteld bent”, vertelt Tony Burm, “na 3 maanden en na een half jaar contacteren ze je opnieuw om te vragen of je tevreden bent met je job. Naar opvolging toe vind ik dat persoonlijk een zeer goede zaak.” Geert Pluckers vat de aanpak van INSEL als volgt samen: “dankzij hen heb ik op korte tijd een baan gekregen in de richting die ik uit wou en ze hebben me zeer professioneel begeleid, dan kan ik toch niet anders dan tevreden zijn.”
OVER INDAVER Indaver is een toonaangevend afvalverwerkend bedrijf dat elk jaar zo’n 2 miljoen ton industriële en huishoudelijke afvalstoffen beheert in heel Europa. Indaver is sterk verankerd in Vlaanderen met sites in Antwerpen, Beveren, Willebroek en Grimbergen. Met een duidelijke focus voor ogen, speelt het in op de groeiende vraag naar internationalisering van afvalbeheer. Daarom biedt Indaver sinds midden jaren negentig haar diensten ook aan in Nederland, Tsjechië, Ierland, Polen en Portugal en de UK.
OVER INSEL INSEL Ingenieursselecties is een erkend wervings – en selectiebureau gespecialiseerd in alle functies voor ingenieurs en technische bachelors. Onze klanten zijn zowel KMO’s als multinationals in diverse sectoren. De meeste consulenten zijn zelf ingenieur, die zich door hun opleiding en bedrijfservaring optimaal kunnen inleven in de situatie van zowel klant als kandidaat.
[email protected] www.indaver.be
centra INDUSTRIE
Theo-project mat output en effect van Tetra en Hobu Resultaten van meting zijn over het algemeen positief WOMMELGEM. Na 10 jaar Hobu- (1997-2003) en Tetra-fonds (2004-2006) was een meting van de output en effecten aan de orde. In de periode 1997 tot 2006 werd in totaal zowat 55 miljoen euro geïnvesteerd in 234 projecten.
netwerking is een van de belangrijkste redenen om deel te nemen aan T/H (45%) nieuwe netwerken gevormd (62%) Kennisverspreiding. 40.000 deelnemers aan seminaries en workshops meer dan 600 publicaties in vakpers meer dan 200 websites, handleidingen, cd-rom's …
Om de output en de effecten te meten werd een samenwerkingsproject met de naam Theo opgezet. Het Theo-project staat voor Tetra/Hobu effect en outputmeting en de naam vertelt perfect het doel van het project: output en effecten van de gesubsidieerde Tetra- en Hobu-projecten (T/H) meten. De stuurgroep van het project bestond uit vertegenwoordigers van de Associatie Leuven (Katholieke Hogeschool Mechelen en Hogeschool voor Wetenschap en Kunst, Campus De Nayer); de Associatie Gent (Hogeschool Gent en Hogeschool West-Vlaanderen) en partners in het bedrijfsleven (via de Vlaamse Ingenieurskamer). IWT Vlaanderen had een coördinerende en faciliterende rol in die stuurgroep. Het Theo-project werd uitgevoerd tussen mei 2006 en juni 2007 en het eindrapport is nu beschikbaar. In het Theo-onderzoek is er gebruikgemaakt van de in de literatuur beschikbare indicatoren en parameters voor dat soort projecten. Het kwalitatief vooronderzoek over 'wat is een goed project' werd gevoerd op basis van enquêtes. Alle types actoren kwamen daarbij aan bod. Zo is er de outputenquête voor de projectleiders I-mag
16
en de effectenenquête bij de leden van de gebruikerscommissie. Vervolgens zijn er 16 casestudies geselecteerd waarin projectleiders en enkele leden van de gebruikerscommissie werden geïnterviewd. Het Theo-eindrapport is beschikbaar op www:iwt.be/tetra. Verschillende modellen zijn opgesteld om na te gaan wat technologietransfer nu echt inhoudt voor onze kmo's en onze onderzoeksgroepen. Daarnaast zijn er ook modellen opgesteld om na te gaan hoe die technologietransfer verloopt in een kmo. Met de kennis van die modellen is er nagegaan welke rol Tetra heeft in dat geheel. Details daarvan kunt u terugvinden in het eindrapport. In dit artikel krijgt u een samenvatting van output en effecten. De volgorde van opsomming is geen maatstaf voor de belangrijkheid .
Testopstellingen, rekenmodellen, algoritmes, prototypes. 250 tastbare realisaties voor de hele sector bruikbare output in 60% van de projecten Directe overdracht en latere samenwerking met de onderzoekers. meer dan 50% van de bedrijven is zelf betrokken bij de uitvoering van het onderzoek meer dan 50% voeren casestudies uit meer dan 40% werkt later nog samen met de onderzoeksgroep Personele overdracht. 400 tot 450 hoogopgeleide onderzoekers maakten overstap naar bedrijven Academische output. ca 600 wetenschappelijke publicaties (peer-reviewed) ca. 30 parallelle doctoraten (tijdens, voor of na de T/H projecten)
Effecten bij bedrijven Resultaten Als input voor de bedrijven en als output van de onderzoekers is het volgende vastgesteld. T/H organiseert en stimuleert de interactie en de vorming van netwerken. directe uitwisseling van kennis voor 94% van de bedrijven
DECEMBER 2007
Nut voor de leden van de gebruikerscommissie. 3.000 tot 3.500 hebben er kennis verworven over nieuwe technologieën 1.350 tot 1.500 hebben baat bij de netwerking 800 tot 900 nieuwe of verbeterde producten of diensten op de markt gebracht 220 tot 250 hebben strategie veranderd
INDUSTRIE
Haalbaarheid van de technologie. 50% heeft zekerheid over de technische haalbaarheid 35% heeft zekerheid over economische haalbaarheid
Verbetering van processen, besparingen. 6 op 10 passen nieuwe of verbeterde processen toe 2 op 3 voldoen beter aan standaarden in de sector 85% verwierf op een goedkopere manier kennis Nieuwe producten en diensten. 25% van de bedrijven 50% was het belang van de nieuwe producten/diensten eerder beperkt 20% groot of doorslaggevend belang 4% nieuwe activiteit opgestart 1 op 3 heeft concurrentiepositie versterkt Return on investment 50% nuloperatie of niet te becijferen 36% enkele keren of veel meer de inbreng terugverdiend Vooral 'materiële' return wordt belangrijk geacht: netwerking, kennis, zekerheid, marktpositie, … Innovatiegerichtheid (additioneel). 30% nog meer innovatiegericht
Effecten in hogescholen Onderzoeksklimaat gecreëerd in alle deelnemende hogescholen. Vorm van bijna structurele ondersteuning voor onderzoeksgroepen en opbouw van kritische massa. Verjongende groep onderzoekers. Erkenning. Twee op de drie onderzoeksgroepen verwerven formele of informele erkenning als expertisecentrum, testlabo, … Er is een probleem van continuïteit: de onderzoeksgroepen zijn voor drie kwart van hun financiering afhankelijk van Tetra. Valorisatie van kennis door onderzoekers. T/H is zelf een vorm van valorisatie 2.700 van de 6.200 potentiële klanten worden bediend met steun van 'derde betaler' IWT Het transferpotentieel is tweemaal zo groot (beperkt T/H-budget) Weinig patenten (10 op 234 projecten) Weinig spin-offs (3 op 103 projecten)
Hindernissen Als hindernissen voor economische valorisatie werden gezien:
academische standaarden instabiele of verouderde regelgeving distance to market getoetste technische haalbaarheid had geen meerwaarde voor eindgebruikers geen meerwaarde in de bedrijfskolom IPR en beschermde kennis
Valorisatie is problematisch in volgende gevallen: onvoldoende bewustzijn van hindernissen tegenstrijdige normen voor onderzoekers (academisch-economisch) onbekendheid met IPR Er is ook een poging gedaan om een maatstaf te bepalen voor valorisatie. Met het oog daarop moeten vier indicatoren worden bevraagd bij de leden van de gebruikerscommissie na de afloop van het project. Het gaat om: aantal manieren waarop men nut heeft gehad van het project (nut) kosten-batenbalans (baten) algemene tevredenheid over het project (tevredenheid) later gebruikmaken van de diensten van de onderzoekers (diensten) De valorisatie-index is de som van die vier (nut, baten, tevredenheid, diensten). Het minimum van de valorisatie is 1, het maximum 14. Er zijn 5 klassen: van 'onvoldoende' tot 'zeer goed'. De spreiding in de steekproef benadert de normaalverdeling. Uit een steekproef van 43 projecten waarvoor voldoende gegevens beschikbaar waren, is een beoordeling gemaakt op basis van de valorisatie-index. De resultaten zijn 2 keer 'eerder matig' (3,6-6,2), 24 keer 'gemiddeld' (6,2-8,8) en 17 keer 'goed' (8,8-11,4). De score die daarbij gebruikt werd, is het gemiddelde van minstens drie antwoorden van de leden van de gebruikerscommissie (bedrijven).
Lessen uit de 16 cases Waar er geen valorisatiehindernissen zijn, scoort de case 'goed'. Bij cases minder dan 'goed' is er een aanwijsbare valorisatiehindernis, maar de aanwezigheid van een valorisatiehindernis leidt niet noodzakelijk tot een lagere score. Sterkte van Tetra Bereikt effectief de doelgroep van kmo's. Overgedragen kennis wordt daadwerkelijk gebruikt. Positieve return, maar vaak niet in euro's uit te drukken. Zelfs bij valorisatiehindernis toch positief effect voor onderneming. Vorming van nieuwe en bestendige netwerken zeer belangrijk. DECEMBER 2007
Belangrijk middel voor hogescholen om kritische massa te bereiken. Belangrijke weg voor labo's om erkenning te bereiken. Verhoging van totaal budget zal leiden tot evenredige verhoging van economische effecten van het programma.
De VIK kan er als beroepsvereniging toe bijdragen dat de kloof wordt overbrugd tussen het onderzoek en het bedrijfsleven. Naast die effecten- en outputmeting hebben de onderzoekers van Theo ook een reeks aanbevelingen en 'beste praktijken' overgemaakt aan het directiecomité van IWT en de Tetra-coördinator. Die aanbevelingen vallen volledig onder de verantwoordelijkheid van de onderzoekers. De aanbevelingen zijn ook getoond aan de directies van de hogescholen op 19 september in het VIK-huis, samen met de resultaten van het Theo-project. De aanbevelingen richten zich niet enkel op het Tetra-programma, maar de onderzoekers hebben ongevraagd ook aanbevelingen gedaan voor de hogescholen, de overheid en de projectleiders. Het is aan het IWT om daarmee voort te werken en na te gaan wat er mee kan worden gedaan. Op het einde van de rit moet het vernieuwde Tetra een bijdrage leveren tot een beter innovatiesysteem in Vlaanderen en daarvoor zijn alle partijen verantwoordelijk. Het Tetra-programma kan een succes genoemd worden. Om de sterktes van het programma te behouden en nog te verhogen is een nog grotere betrokkenheid van bedrijven belangrijk en blijft de focus op toepassingen eerder dan op wetenschappelijke output. Het netwerkgebeuren moet zeker nog versterkt worden met uitbreiding naar andere onderzoeksinstellingen in binnen- en buitenland. Onze bedrijven en dan zeker de kmo's moeten voldoende geïnformeerd worden over de mogelijkheden en de kansen die Tetra kan bieden. VIK als beroepsvereniging van ingenieurs kan daarbij een zeer belangrijke rol spelen. De leden, de studiegroepen, de regionale afdelingen en alle andere VIK-structuren en -kanalen kunnen ertoe bijdragen dat de kloof wordt overbrugd tussen het onderzoek en het bedrijfsleven om innovatie blijvend te stimuleren. Ing. Alfons WUYTS MSc
17
I-mag
centra LUCHT- EN RUIMTEVAART
FLAG
Vlaamse poot van Belgische luchtvaart
WOMMELGEM. Flag is als vzw opgericht in de schoot van het VEV (Vlaams Economisch Verbond, nu VOKA) in december 1980. Het werd als een van de technologiegroepen in het leven geroepen in het kader van de DIRV-acties: derde industriële revolutie in Vlaanderen. De DIRV-acties en de oprichting van Flag vonden plaats op vraag van de toenmalige Vlaamse Raad onder het voorzitterschap van Gaston Geens.
Flag kreeg als opdracht Vlaanderen, dat mee aan de wieg stond van de luchtvaart, te laten terugkeren in die luchtvaartindustrie na bijna 50 jaar afwezigheid. Vlaanderen bouwde immers mee de vliegerij uit voor, tijdens en na de Eerste Wereldoorlog. Het bouwde o.a. eigen vliegtuigen en zelfs het prototype van een helikopter. De Tweede Wereldoorlog en het unitaire België verklaarden de langdurige afwezigheid.
Wederopstanding Na de Tweede Wereldoorlog lagen de meeste Europese industrieën, behalve die van Engeland, in puin of ze waren op zijn minst achteropgeraakt door de bezetting en de vernielingen. Vele auto- en vliegtuigbouwers verdwenen voorgoed. Het US Marshallplan vulde het economisch vacuüm in Europa, wat later leidde tot de EGKS en de huidige EU. Het militaire vacuüm werd opgevuld door het MDAP (Mutual Defence Assistance Program), waarbij de USA grote aantallen schepen, tanks, gevechtsvliegtuigen, transportvliegtuigen en trainers schonk. Enkel onderhoud en aanpassingen waren voor onze rekening. Maar het gevolg was dat de Europese luchtvaartindustrie zijn eigen markten verloor. Bovendien trachtten de vliegtuigbouwers in de verschillende Europese landen telkens opnieuw een vliegtuig te bouwen op zuiver nationale basis. Dat leidde tot een hele reeks mislukkingen en veel te kleine productieseries, maar het hield de studiebureaus aan het werk. Ook voor enkele multilaterale technologieprojecten en klinkende com-
I-mag
18
merciële mislukkingen, zoals de Concorde. In 1980 zag Airbus GIE (Groupement d'intérêt économique) het licht onder politieke druk om een écht Europees verkeersvliegtuig te bouwen met de juiste 'wereld'-parameters. Vanaf dat moment klom de Europese luchtvaartindustrie terug op dezelfde hoogte als Boeing, ondertussen de enige overgebleven grote vliegtuigbouwer in de USA.
Flag kreeg als opdracht Vlaanderen, dat mee aan de wieg stond van de luchtvaart, te laten terugkeren in die luchtvaartindustrie na bijna 50 jaar afwezigheid.
Gevechtsvliegtuigen Voor de gevechtsvliegtuigen werd een gelijkaardig parcours afgelegd, maar door de afscherming van de eigen markt en het gebrek aan samenwerking tussen de militaire vliegtuigbouwers kwam er nog steeds geen volwaardig Europees gevechtstoestel. Het gevolg is dat we nog steeds een generatie achterop liggen t.o.v. de F22 en F35 in de USA. Terwijl Engeland de eerste smaldelen van de EFA Typhoon in dienst neemt, bewijzen ze zelf dat ze achterop liggen door voluit te gaan voor de Amerikaanse Joint Strike Fighter F-35. Rafale en Gripen hebben minimale exportsuccessen. Hetzelfde verhaal speelde zich ook af in de Europese ruimtevaartindustrie, waar
DECEMBER 2007
Europese landen eerst individueel tal van mislukkingen verwerkten. Pas na samenbundeling van alle Europese middelen en na politieke consensus zag de ESA het licht en slaagde Ariane als eerste groot ruimtevaartprogramma. Galileo lijdt nu nog altijd onder het gebrek aan een duidelijke politieke consensus over de toekomst van een onafhankelijke Europese ruimtevaartinfrastructuur. Ook nu weer blijft het UK dubbelspel spelen, iets waarop ze blijkbaar een monopolie hebben. Nochtans is het duidelijk dat heel Europa eendrachtig moet samenwerken om de reeks Amerikaanse monopolies te stoppen, zoals heel de 'command, control and information'-infrastructuur over AWACS en AGCS. Alleen door eendrachtig samen te werken kan men komen tot een echte 'inlichtingen'-structuur onder een Europees eenduidig politiek gezag, met een echte Europees buitenlands beleid en een echte Europese defensie. Misschien is daar in Europa op korte termijn ook de hulp van en de samenwerking met Rusland voor nodig.
Unitair Kleine landen, zoals België, werden gedwongen om heel traag terug te komen in de luchtvaartindustrie via internationale, voornamelijk militaire programma's en later in de ruimtevaart via ESA. Assemblage, bouwen-volgens-blauwdruk, coproductie en licentiebouw, onderhoud, reparaties en fabrieksonderhoud van de militaire vliegtuigen en enkele burgervliegtuigen maakten het een zeer beperkt aantal Belgische bedrijven mogelijk om
LUCHT- EN RUIMTEVAART
Tot en met de Airbus A 340 waren slechts 2 Vlaamse bedrijven actief in Airbus. Met de A 380 konden we 12 bedrijven in de Airbusprogramma's binnenloodsen. Hoog bezoek van de ministers Moerman en Peeters.
capaciteiten en kennis op te bouwen, die later nodig bleken om deel te kunnen nemen aan Airbus en Ariane (via ESA). In het unitaire België waren dat enkel Sabca (Haren en Gosselies), Fairey (het latere Sonaca) in Gosselies, FN Moteurs (het latere Techspace Aero) in Luik en Sabena Technics in Zaventem.
Het is duidelijk dat heel Europa eendrachtig moet samenwerken om de reeks Amerikaanse monopolies te stoppen. Inderdaad, in dit unitaire België bestond er een absurde niet-geschreven nationale industriële politiek dat alles wat lucht- en ruimtevaart was - en defensie - in principe voor Wallonië en Brussel was, terwijl Vlaanderen zich 'mocht' toeleggen op scheepsbouw en telecommunicatie. Dat soort communistische planeconomie, van bovenuit gestuurd en zonder rekening te houden met economische wetmatigheden, werd pas verlaten tijdens de eerste regionaliseringsgolf. Officieel althans, want in werkelijkheid blijft het nog altijd doorwerken in de oude unitaire geesten. Eindelijk kon ook Vlaanderen beginnen aan zijn eigen industriële politiek, gestuurd van onderuit of vraaggestuurd.
Flag Flag kreeg de taak om Vlaanderen terug een plaats te geven in de lucht- en ruimtevaart. Dat kon alleen door gebruik te maken van de 'compensatieprogramma's' voor overheidsbestellingen als business development model en door hoogtechnologische vernieuwingen in nicheproducten voor toelevering aan grote vliegtuigbouwprogramma's. De resultaten na 25 jaar zijn redelijk spectaculair. Van (bijna) niets in 1980 hebben
we nu wereldspelers zoals Barco, Asco, LMS, Metris, Sabca Limburg in alle grote internationale programma's, terwijl een ganse schare kmo's in hun kielzog bezig is om de filosofie van Herman Candries in Flag om te zetten in de praktijk: liefst 100 keer toeleveren aan zoveel mogelijk vliegtuigen internationaal. Tot en met de Airbus A 340 waren slechts 2 Vlaamse bedrijven actief in Airbus. Met de A 380 konden we 12 bedrijven in de Airbus-programma's binnenloodsen. Ondertussen zitten er ook al drie in de Boeing 787 Dreamliner. Onze toeleveranciers zijn terug te vinden in een enorme variëteit: van de staalkoord in de vliegtuigbanden over de meest essentiële en kritische hardmetalen stukken in de vliegtuigstructuur tot composietonderdelen, boordelektronica (avionics) en softwaresystemen naast unieke nichetechnologieën in bv. verven en coatings. We bouwen terug (lichte) eigen vliegtuigen in Vlaanderen, de eerste Belgische satelliet en een eerste eigen vliegtuigmotor!
In het unitaire België bestond er een absurde nietgeschreven nationale industriële politiek dat alles wat lucht- en ruimtevaart was - en defensie - in principe voor Wallonië en Brussel was, terwijl Vlaanderen zich 'mocht' toeleggen op scheepsbouw en telecommunicatie.
Ommekeer De Vlaamse overheid heeft de ommekeer zelf kunnen vaststellen tijdens bezoeken van minister-presidenten Dewael, Leterme en Peeters en de ministers van Economie Van Mechelen en Moerman aan de Vlaamse bedrijven op internationale
DECEMBER 2007
luchtvaartbeurzen. De Vlaamse overheid steunt nu actief onze sector via FIT (exportsteun) en IWT (innovatiesteun bedrijven). Flag wil de sector de komende jaren op een nog hoger niveau tillen. De lucht- en ruimtevaartsector is een industrie voor de toekomst, waarin Vlaanderen zich moet verankeren met vooroplopende technologie en goed opgeleide piloten, technici en ingenieurs. Ook bij de uitbouw en herziening van alle lucht- en ruimtevaartopleidingen in Vlaanderen is Flag een voortrekker geweest, zonder daarbij TU Delft te vergeten. Flag is ook een van de stichtende leden van het VLOC (Vlaams Luchtvaartopleidingscentrum Oostende). Coördinatie van de Vlaamse deelname aan internationale lucht- en ruimtevaartbeurzen met FIT, compensaties, openingen naar deelname aan grote vliegtuigbouwprogramma's, technologieadviezen: Flag wordt meer en meer een platform voor iedereen die in Vlaanderen met luchtvaart en luchtvaartindustrie te maken heeft. Hebt u vragen? Eén adres: Flag en zijn bestuurders, gekozen uit alle ondersectoren van de luchtvaart. Karel VERVOORT Gedelegeerd bestuurder Flag
http://www.flag.be
De VIK is lid van Flag via het Centrum Lucht- & ruimtevaart. Dat centrum werd meer dan 25 jaar geleden in het leven geroepen ter ondersteuning van de luchtvaartontwikkeling in Vlaanderen. Het VIK-Centrum Luchten ruimtevaart stuurt pas afgestudeerde ingenieurs op betaalde stage naar het buitenland. Die stages zijn officieel erkend door het Ministerie van Economische Zaken.
19
I-mag
afdelingen AFDELING IN DE KIJKER
>
LIMBURG
FIETSHAPPENING EN PAUL DONNERS Afdeling Limburg is als enige provinciaal gestructureerd De regionale afdelingen brengen de ingenieurs samen: jong en oud en meestal in een ontspannen sfeer en op een aangename manier. Het zijn net die afdelingen waar het kloppende hart van de VIK het best voelbaar
"Met onze inmiddels welbekende fiets- en wandelhappening eind juni hebben we al 17 keer telkens zowat 20.000 euro kunnen wegschenken aan een goed doel."
is: nauwe contacten, vriendschapsbanden, netwerking en interessante activiteiten. Daarom stellen we de werking van alle afdelingen in deze nieuwe reeks om de twee maanden voor. Limburg bijt de spits af. We spraken met Ing. Chris Ribus MSc, secretaris van de Limburgse regionale afdeling.
De afdeling Limburg is de enige regionale afdeling die volledig provinciaal werkt. Alle andere afdelingen beslaan slechts een gedeelte van hun provincie. Dat zorgt er ook voor dat de afdeling Limburg een heel grote afdeling is. "Ik denk dat alleen Oost-Vlaanderen nog meer leden heeft. Regionale afdelingen met een kleiner werkingsgebied hebben uiteraard ook een kleinere markt voor ledenwerving. Onze Limburgse afdeling is in feite ontstaan in de schoot van Philips Hasselt." Ing. Chris Ribus MSc werd lid in de periode 95-96 en was goed een jaar later al secretaris van de afdeling. "Toen ik afstudeerde, deed het bestuur van de afdeling Limburg een oproep om mee te werken. Zo ben ik er dan ingerold. Met onze regionale afdeling willen we vooral activiteiten organiseren voor onze ingenieurs: bedrijfsbezoeken, technische lezingen en sociale activiteiten. Dat laatste is een stukje familiebinding. De opbrengsten van onze sociale activiteiten gaan altijd naar goede doelen. Zo hebben we onze inmiddels welbekende fiets- en wandelhappening eind juni. Dat hebben we al 17 keer georganiseerd en telkens kunnen we zowat 20.000 euro wegschenken aan een goed doel." Het is een aparte werkgroep die de fietshappening voorbereidt. Jaarlijks komen er tussen de 1.500 en de 2.000 mensen naar de startplaats in de KHLim voor die happening. "Het is meteen ook ons grootste en best bekende evenement, maar de jaarlijkse uitreiking van de Paul Donners-prijs is toch ook een uitstekend initiatief. Ook daar is het een werkgroep die zich toelegt op de organisatie. De Paul Donners-prijs gaat naar het beste eindwerk in Limburg en de werkgroep beluistert en evalueert alle inzendingen. De Paul Donners-prijs wordt dan uiteindelijk uitgereikt tijdens onze jaarlijkse nieuwjaarsreceptie."
Typisch voor de werking van de regionale afdeling Limburg is dat er ook een jongerenwerking is, die bijna autonoom werkt. Studenten en jong afgestudeerden organiseren er hun eigen activiteiten. "Zo is continuïteit voor ons bestuur meteen ook gegarandeerd. Ons bestuur bestaat nu uit zo'n 10 tot 15 leden. Als er al iemand zou afhaken, dan kan die makkelijker vervangen worden. En anderzijds is er natuurlijk ook doorstroming van de regionale afdelingen naar de nationale besturen. Dat zorgt voor betere contacten en een betere informatiedoorstroHet Limburgse jongerenbestuur ming. Op nationaal niveau proberen we ook te netwerken met de andere regionale afdelingen. Dat zorgt altijd voor een kruisbestuiving tussen de verschillende regio's. Naast het kaderweekeinde en de algemene ledenvergadering hebben we ook nog de coördinatievergadering tussen de verschillende regiovoorzitters. Dat leidt tot een rijk netwerk waar nuttige ervaringen kunnen worden uitgewisseld. We zijn steeds op zoek naar nieuwe zaken, maar we moeten daarom niet altijd zelf het warm water opnieuw uitvinden." Samenstelling bestuur regionale afdeling Limburg: 1. Voorzitter: Ing. Marc Notermans MSc 2. Ondervoorzitter: Ing. Hans Claes MSc 3. Secretaris: Ing. Chris Ribus MSc 4. Penningmeester: Ing. Hubert Mewis MSc 1
2
20
DECEMBER 2007
3
4
Volgende activiteiten: • Toneel op 15 december 2007 • Nieuwjaarsreceptie op 12 januari 2008 • Reis naar Vietnam in juli 2008: volledige aankondiging van de Vietnamreis in volgende I-mag Tekst: Luc VANDER ELST Foto's: VIK
Uitreiking Paul Donners-prijs
I-mag
Jongerenwerking
afdelingen ACTIVITEIT IN DE KIJKER
>
MECHELEN
BRANDWEER MECHELEN donderdag 20 december 2007 De stedelijke brandweerdienst van Mechelen bestaat al meer dan 200 jaar. Het huidige korps bestaat uit 85 beroepsbrandweermannen. Waarnemend bevelhebber Kapitein Phillipe Maudens is onze gastheer tijdens dit bezoek. Naast de reactieve rol als brandenblusser en de vele andere hulpverlenende taken heeft de brandweer ook een belangrijke proactieve rol als preventieadviseur.
Duikers in actie
Bandpreventie is voor de brandweer een belangrijk
Het eigenlijke bezoek begint om 19 uur met een presentatie over de organisatie en de taken van de brandweer. Daarbij gaat specifiek aandacht naar de preventieve rol. Dan volgt er een rondleiding langs het materiaal waarmee de brandweer haar taken kan uitvoeren. De techniciteit zal u als ingenieur zeker aanspreken en misschien zelfs verbazen.
deel van het werkvolume.
Vóór het eigenlijke bezoek begint, kunnen de belangstellenden vanaf 18.30 uur het unieke brandweermuseum in de kazerne vrij bezoeken. In het Brandbestrijding korps bestaat nl. een traditie om een band te behouden met de grondleggers ervan. Het brandweermuseum bevat een van 's lands grootste collecties klein brandweermateriaal. Een bezoek aan die unieke verzameling van oude uniformen en allerlei brandweermaterieel loont zeker de moeite. Heel wat uniformen, helmen, postzegels, brandbestrijdingsmiddelen, communicatiemateriaal, e.d. zijn stille getuigen van een rijke geschiedenis die in alle hoeken en kanten van de kazerne worden tentoongesteld. Eerste pompwagen
Bestrijding milieuvervuiling
Belangrijk: mocht er die avond een urgentieoproep zijn, dan is het mogelijk dat ons bezoek ingekort zal worden. We rekenen daarbij op uw begrip.
• PRAKTISCH Plaats: Brandweer Mechelen, Dageraadstraat 4, Mechelen. Datum: donderdag 20 december 2007. Ontvangst vanaf 18.30 uur en gelegenheid tot vrij bezoek van het museum. Om 19.00 uur begint het bezoek. Kostprijs: gratis voor VIKleden, niet-leden betalen 5 euro op rekening nr. 405-0106331-50 van de VIK-afdeling Mechelen. Inschrijving vereist: VIKsecretariaat. Referte: BBMLN11207.
Nieuwe elevator
Brandweer takelt voertuig uit kanaal
DECEMBER 2007
21
I-mag
afdelingen
Umicore Solar Team lost steile verwachtingen in Ingenieursstudenten van Groep T eindigen op een knappe tweede plaats in World Solar Challenge
LEUVEN. In het septembernummer van I-mag stelden we al het tweede zonnewagenproject van de Leuvense Groep T voor. De 14 ingenieursstudenten blaakten toen van ambitie om met hun Umicore Solar Team de Umicar Infinity naar een mooie ereplaats te loodsen tijdens de World Solar Challenge van 21 tot 26 oktober in Australië. De VIK-afdeling Leuven steunde de studenten volop bij hun avontuur. En ze keren terug van een geslaagde expeditie. Ze konden weliswaar de Nederlandse Nuna 4 niet van een vierde opeenvolgende overwinning houden, maar een tweede plaats is schitterend. En ze overstijgt ruim de elfde stek uit 2005.
De ambitie van het team lag van bij aanvang hoog: minstens top 5 op 42 deelnemende teams. De voorbereidingen liepen vlot. Het Solar Team bevond zich vijf weken voor de start al in Australië om de zonnewagen raceklaar te maken en uitgebreid te testen. Enkele dagen voor de start onderging de Umicar Infinity een technische keuring om na te gaan of alle onderdelen van de wagen comform het reglement waren. Er bleek geen enkel probleem te bestaan, wat wees op een degelijke voorbereiding. De eerste etappe liep van Darwin naar Alice Springs, zo'n 1.500 km en de tweede etappe naar Adelaide was zowat gelijkaardig in afstand. Na een eerste dag rijden stond het Belgisch Umicore Solar Team aan de leiding in het wereldkampioenschap voor zonnewagens. De Umicar Infinity won de kwalificatieritten in de Challenge Class (hoofdklasse) op het racecircuit van Hidden Valley in Darwin en mocht in Darwin aan de World Solar Challenge in pole position beginnen. Piloot Ismaël Ben-Al-Lal: "Opdracht volbracht! De wagen heeft de kwalificatie goed doorstaan. We hebben het laatste jaar ongelooflijk hard gewerkt als team en dan deed dat natuurlijk héél veel deugd.”
Darwin De tweede dag ging de eerste echte rit om 8 uur van start in Darwin. De doelstelling was simpel: ontwerp en bouw een wagen, die het Australische continent kan doorkruisen aangedreven op zonne-energie en leg zo snel mogelijk de 3.000 km af tussen Darwin en Adelaide. Dagelijks werd er tussen 8 en 17 uur geracet op de Stuart Highway, de enige weg die dwars door de Australische woestijn loopt. Het doel voor de eerste rechte rit in
I-mag
24
DECEMBER 2007
lijn was ook eenvoudig voor de Groep T-studenten: ze moesten hun eerste plaats verdedigen. De eerste rit werd meteen een echte thriller, maar Groep T kon de koppositie vrijwaren en teamleider Pieter Vangeel was heel enthousiast.
Na een eerste dag rijden stond het Belgisch Umicore Solar Team aan de leiding in het wereldkampioenschap voor zonnewagens. "Het team werkte als een geoliede machine en de wagen deed het beter dan we hadden durven dromen. We genoten van elk moment en hebben er alles aan gedaan om onze positie te verdedigen."
Pech Op zo'n 730 km van Darwin vertrok de derde rit. De eerste 250 km gingen zeer vlot en de Belgische wagen liep eerst verder uit op de concurrentie, maar bij de eerste mediastop in Tennant Creek werd een mechanisch probleem vastgesteld dat dringend om een oplossing vroeg. Er werd snel gereageerd en binnen het kwartier was de wagen terug aan het rijden, maar de Nederlandse Nuna 4 was ondertussen al voorbijgereden. De Vlamingen moesten achtervolgen, staken een tandje bij en kwamen terug tot op 5 minuten van de Nuna, maar in de namiddag moest het team nogmaals een spoedcontrole en enkele aanpassingen doen om problemen te voorkomen. Opnieuw kon het team de kloof met Nuna 4 dichten, maar bij de aansluiting sloeg het weer om. Door de mindere weersomstandigheden moest het Solar Team de Nederlanders laten gaan. De dag eindigde met een achterstand van iets meer dan een half uur. Zonder de pech zouden de Belgen na deze dag wellicht nog aan de leiding gereden hebben.
LEUVEN-HAGELAND
"Het is niet vanzelfsprekend om met een wagen van minder dan 200 kg tegen snelheden hoger dan 110 km per uur door de Australische outback te rijden."
woestijn zaten, bleek dat we héél goed werk geleverd hadden. Onze wagen presteerde supergoed op een paar details na. We beseften het toen nog niet allemaal. We bleven wel onze racestrategie aanhouden en bleven op dat moment toch hopen op de overwinning.”
Winnaar bekend Op donderdag 25 oktober viel de beslissing: de Nederlanders reden met hun Nuna 4 al over de timefinish, maar moesten nog wel de laatste 20 km afleggen tot de officiële finish. Het Umicore Solar Team moest op dat moment nog zo'n 120 km afleggen, het Aurora team zo'n 180 km. De Vlamingen gaven alles om nog te kunnen inlopen op hun Nederlandse collega's en ze maakten ook een deel van de achterstand nog goed, maar de kloof werd nooit volledig gedicht.
"Het blijft uiteraard een race voor prototypes en dus kan er op elk moment iets onvoorspelbaars gebeuren. We zijn blijven uitgaan van onze eigen sterkte. We berekenden op elk moment onze optimale snelheid en zijn die ook blijven rijden, ongeacht de snelheid van de andere teams.”
De inzet en de knowhow van de Leuvense studenten van Groep T bracht de Umicar Infinity naar een podiumplaats.
Alice Springs Een dag later kwam het Umicore Solar Team als tweede aan in Alice Springs, de vierde controlestop met een rustdag voor alle teams. Slecht weer en een bewolkte hemel zorgden ervoor dat de batterijen niet extra konden worden opgeladen en dus werd in een rustig tempo koers gezet naar Alice Springs. De 80 km naar Alice Springs vorderden eerder langzaam, maar onze landgenoten werden toch tweede na de Nederlandse Nuna 4. De achterstand op de Nuna 4 bedroeg op dat moment al zowat anderhalf uur, maar de nummer drie, Aurora, volgde toen ook al op een half uur van de Umicar Infinity en de nummer vier uit de race had al meer dan vier uur achterstand op de Vlamingen. Pieter Vangeel: "Het blijft uiteraard een race voor prototypes en dus kan er op elk moment iets onvoorspelbaars gebeuren. We zijn blijven uitgaan van onze eigen sterkte. We berekenden op elk moment onze optimale snelheid en zijn die ook blijven rijden, ongeacht de snelheid van de andere teams.”
Dag 4 Ondanks pech verkleinde de Umicar Infinity zijn achterstand op de Nederlanders met een halfuur, terwijl Aurora, het Australisch team een kwartier meer achterstand opliep ten overstaan van de Leuvenaars. De Umicar Infinity stond door problemen met de voorophanging in totaal 44 minuten stil, maar dat verhinderde niet dat er een gemiddelde snelheid van 92 km per uur werd aangehouden. Pieter Vangeel: “We spaarden nooit tijd of moeite, ook al was het om de wagen slechts 1% beter te maken. Elk onderdeel werd tot in het oneindige geoptimaliseerd. Toen we in de Australische
De teamleden waren blij: "We hebben geprobeerd om de Nederlanders in te halen. Het is ons niet gelukt, maar we kunnen onszelf niks verwijten. Nu moeten we onze tweede plaats behouden en genieten van de aankomst. We hebben hier per slot van rekening anderhalf jaar voor gewerkt. We hebben dicht bij de overwinning gestaan en daarom oogt de tweede plaats misschien minder goed, maar we hebben altijd gezegd dat we naar Australië gingen om een plaats in de top 5 te behalen en dus zal er gefeest worden aan de finishlijn.” Piloot Ismaël Ben-Al-Lal: “Zodra je met de zonnewagen gereden hebt, begrijp je waarom de World Solar Challenge een challenge is: een echte uitdaging en niet zomaar een wedstrijd. Het is niet vanzelfsprekend om met een wagen van minder dan 200 kg tegen snelheden hoger dan 110 km per uur door de Australische outback te rijden. Er zijn enorme rukwinden, enorme roadtrains - vrachtwagens met meer dan 3 opliggers die gemakkelijk 100 ton wegen - en je krijgt er te maken met cattle grids en een slecht wegdek. Niet enkel moet je over een goede wagen beschikken, je team moet ook als een geoliede machine kunnen functioneren. Elke minuut, elke watt, elk detail is van belang. In deze challenge hebben we bewezen dat het kan, dat een klein landje zoals België een volwaardige concurrent is voor de andere deelnemende topuniversiteiten. We zijn trots op onze Umicar Infinity.” Pieter Vangeel: “Ik heb de laatste week een team gezien dat ervoor gegaan is, dat er alles aan gedaan heeft om de laatste watt te kunnen benutten. Teamleden die tot 's nachts doorwerken om dat kleine detail in orde te brengen. Andere teamleden die voor dag en dauw opstonden in de barre kou om het zonnepaneel naar de zon te richten om zoveel mogelijk energie binnen te halen. Ik ben trots op het team dat hier staat. In Adelaide zullen ze geweten hebben dat wij hebben deelgenomen aan de World Solar Challenge.” Tekst: Luc VANDER ELST Foto's: UMICORE SOLAR TEAM en WWW.RENDERHOUSE.EU
DECEMBER 2007
25
I-mag
De West-Vlaamse afdelingen van de Vlaamse Ingenieurskamer (VIK) en de Koninklijke Vlaamse Ingenieursvereniging (K VIV) nodigen uit voor hun
7 Ingenieurshappening de
met het
vocaal ensemble Septem Viri gevolgd door een sprankelende receptie.
zondag 9 december 2007 om 19 uur in CC Guldenberg in Wevelgem
Opbrengst ten voordele van Het Vluchthuis in Kortrijk. Deze instelling biedt onderdak en kansen aan mensen die om allerlei redenen het huiselijk dak moeten ontvluchten om een beter en veiliger leven te kunnen leiden. Reservatie via www.vik.be
MASTERING Comm. V. - MAnagement Services in TEchnology Research and INformation Gathering Albrecht Rodenbachlaan 3, B-8530 Harelbeke tel:+32 (0)56 70 41 00 www.mastering.be
Graaf Karel De Goedelaan 5 B-8500 Kortrijk T. 056 24 12 11 • F. 056 24 12 24 www.pih.be •
[email protected]
Tramstraat 2, B-8560 Wevelgem T. 056 43 27 30 • F. 056 40 41 85 www.servaco.be •
[email protected]
BSV nv BODEMSANERINGEN Beneluxlaan 201, B-8530 Harelbeke T. 056 52 09 11 • F. 056 52 09 12 www.bsv-nv.be •
[email protected]
Pedro Colomalaan 9, 2880 Bornem tel. + 32 3 860 76 80, fax: +32 3 866 08 28,
[email protected], www.transmo-eep.be
KATHOLIEKE HOGESCHOOL BRUGGE - OOSTENDE
Zeedijk 101, B-8400 Oostende T. 059 56 90 00 • F. 059 56 90 01 www.khbo.be •
[email protected]
Wevelgem: t. 056 43 80 60 Brugge: t. 050 39 28 75 Veurne: t. 058 31 44 12 Moeskroen: t. 056 48 58 70
www.vdl.be
Schouwburgplein 5 B1, B-8500 Kortrijk T. 056 23 19 10 • F. 056 23 19 11 www.kbc.be •
[email protected]
afdelingen ACTIVITEITEN
ANTWERPEN KALENDER 2008 13-01-2008
AKO-nieuwjaarsconcert, De Singel, Antwerpen, 11.00 uur
Inschrijven voor alle activiteiten: www.vik.be/activiteiten
AKO-nieuwjaarsconcert met receptie zondag 13 januari 2008 Het Antwerps Kultureel Overleg (AKO), waarbij ook de VIK is aangesloten, organiseert op zondag 13 januari 2008 in de Singel in Antwerpen voor de 28ste keer zijn traditioneel nieuwjaarsconcert met bijbehorende receptie. Het concert vangt aan om 11 uur en vanaf 12.15 uur volgt de receptie. Op het programma staan: • De Vlaamse Leeuw, K. Miry • Finlandia, J. Sibelius • Concerto voor piano en orkest nr. 2 in c, op. 18, S. Rachmaninov - moderato - adagio sostenuto - allegro scherzando Solist: Erwin Deleux, piano • Nun beute die Flur das frische Grün, uit “Die Schöpfung”, J. Haydn, Solist: Cristel De Meulder, sopraan • Suite nr. 1 uit “Peer Gynt”, E. Grieg - Morgenstemming - Aases dood - Anitra's dans - In de grotten van de bergkoning
• PRAKTISCH Plaats: De Singel, Desguinlei, Antwerpen. Datum: zondag 13 januari 2008 om 11.00 uur. Kostprijs: 25 euro per persoon; 15 euro voor kinderen tot 15 jaar. Te betalen op rek. nr. 406-0098501-56 van de VIK in Wommelgem. Eerst inschrijven op het secretariaat, nadien betalen. De toegangskaarten worden begin januari 2008 verstuurd. Inschrijving vereist: VIK-secretariaat. Referte: CAAWN10108.
KEMPEN KALENDER 2007 - 2008 24-12-2007 16-02-2008 12-05-2008
Kerstavond in het begijnhof, Turnhout Gezellig samenzijn Familiewandeling
Inschrijven voor alle activiteiten: www.vik.be/activiteiten
Sfeervolle kerstavond in begijnhof maandag 24 december 2007 De VIK-afdeling Kempen beveelt aan haar leden en familieleden een bezoek aan de sfeervolle kerstavond in het begijnhof van Turnhout aan.
Sedert meer dan 15 jaar wordt op 24 december, kerstavond, het begijnhof verlicht met meer dan 2000 kaarsjes. Van 17.30 uur tot 21 uur geniet men er van een enig mooi uitzicht. De straatverlichting is gedoofd en de stemmige oude begijnenhuizen schitteren in het kaarslicht. Gregoriaanse muziek klinkt tussen de bomen. Het gezinsvervangend tehuis, Den Leeuweric, biedt een glühwein of een warme choco aan. Zo kan iedereen zich opwarmen en tevens een goede daad stellen door dat werk te steunen via hun glühweintje of een andere versnapering. Den Leeuweric begeleidt met een 30-tal personeelsleden meer dan 75 licht tot matig mentaal volwassenen in hun tehuis, via beschermd wonen of via begeleid kamerwonen en een sociale bezigheidsactiviteit.
Nieuwjaarsconcert: uniek in de romantiek zaterdag 19 januari 2008 De VIK-afdeling Kempen nodigt uit in het kader van de residentieconcerten Paterspand.
• PROGRAMMA - Gioacchino Rossini - Nicolai Rimsky Korsakow
La Scala di Sera (ouverture) Tableau musical: Le sapin et le palmier op. 3 - Nicolai Rimsky Korsakow Dans le ciel, d'après le comte Tolstoi op. 27, nr. 1 - Gabriel Fauré Pavane op. 50 - Camille Saint-Saëns La Fiancée du Timbalier, ballade de V. Hugo op. 82 - Camille Saint-Saëns Romance voor fluit en orkest in re klein op. 37 - Edward Elgar Salut d'amour - F. Mendelssohn-Bartholdy Symfonie nr. 4 (die "ltalienische") Henk Lauwers - dwarsfluit & bariton Capella Cracoviensis (Krakow, Polen) Herman Engels - dirigent Presentatie: Fred Brouwers
• PRAKTISCH Plaats: Paterspand, Paterstraat 100, Turnhout. Datum: zaterdag 19 januari 2008 om 20 uur. Kosten: 17 euro per persoon. Bedrag te betalen op rek. nr. 403-9504811-48 van Ing. Guy Roymans MSc, Steenweg op Tielen 5, Turnhout met de vermelding: nieuwjaarsconcert 19 januari 2008. Referte: CAKPN10108.
Slotconcert zaterdag 8 maart 2008 De VIK-afdeling Kempen nodigt u uit op het slotconcert op 8 maart 2008.
• PROGRAMMA - Joseph Haydn
DECEMBER 2007
Symfonie in fis nr. 45 Hob. 1:45 "Abschieds-Symphonie"
27
I-mag
ACTIVITEITEN
- Vincenzo Bellini - Giovanni Paisiello - W.A. Mozart
Concerto voor hobo en orkest in Es Concerto voor klavier en orkest Missa in C, KV 317 "Krönungs-Messe"
Tiziana Bianco - klavier Evelyne Bohen - sopraan Teun Michiels - tenor
Piet van Bockstal - hobo Inez Carsauw - alt Bruno De Jonghe - bas
Ensemble Voca Lisa - Conservatoriumkoor Leuven Academiekoor Brussel-Laken - Brussels Chamber Orchestra Herman Engels - dirigent Presentatie: Fred Brouwers
• PRAKTISCH Plaats: Paterspand, Paterstraat 100, Turnhout. Datum: zaterdag 8 maart 2008 om 20 uur. Kosten: 17 euro per persoon. Bedrag te betalen op rek.nr. 403-9504811-48 van Ing. Guy Roymans MSc, Steenweg op Tielen 5, Turnhout met de vermelding: slotconcert 8 maart 2008. Referte: CAKPN10308.
LEUVEN-HAGELAND KALENDER 2007 - 2008 07-12-2007 23-02-2008
Bowling en VIK-café, Bowl-Kings, Heverlee (Leuven), 21.00 uur Winterwandeling, De Moedermeule, Gelrode (Aarschot), 13.45 uur
Winterwandeling zaterdag 23 februari 2008 Het Hageland is bekend voor zijn prachtige natuur en het is de regio bij uitstek, als je van wandelen houdt. Daarom hebben we een wandeling uitgestippeld die ons langs zandsteenheuvels voert. We kunnen er kennismaken met de vroegere en de huidige Hagelandse wijnbouw, de nog resterende appel- en perenteelt en we zullen wat meer te weten komen over de geschiedenis van de streek rond Aarschot en Rotselaar. Na een prachtige winterwandeling kunnen we gezellig napraten bij het haardvuur in 'De Moedermeule' in Gelrode. Wie een kleinere hap wil, kan er kiezen voor de typische pannekoeken. Voor de grotere hap is er keuze uit lekkere ribbetjes of een heerlijke Breughelschotel. We starten omstreeks 14 uur aan de parking van de Moedermeule. De wandeling bedraagt zo'n 9 km en leidt ons langs de Wijngaardberg terug naar Gelrode. Stevig schoeisel of laarzen zijn aan te bevelen.
• PRAKTISCH Plaats: De Moedermeule, Hondsheuvel 3, Gelrode (Aarschot). Datum: zaterdag 23 februari 2008 om 13.45 uur. Kostprijs: wandeling is gratis; het etentje kost 15 euro (pannenkoeken; inclusief dranken) of 20 euro (ribbetjes of Breughelschotel; inclusief dranken). Bedrag over te schrijven op rek. nr. 431-0647591-86 van de VIK-afdeling Leuven-Hageland met vermelding 'winterwandeling + keuze pannenkoeken of ribbetjes of Breughel'. Inschrijving vereist: VIK-secretariaat. Referte: SALVN10208.
Inschrijven voor alle activiteiten: www.vik.be/activiteiten
Ingenieursbowling & VIK-café
LIMBURG
vrijdag 7 december 2007 Een avond vol spanning, sportiviteit, overwinningsdrang, toegepaste mechanica, omvergeworpen kegels en ballen in de goot. Een avond waarbij je ook gezellig wat kan bijpraten met andere VIK'ers. En uiteraard een avond waarbij een frisse pint hoort. Dat zijn de ingrediënten van VIK-LeuvenHagelands eerste ingenieursbowling & VIK-café. Voor de activiteit hebben we gekozen voor de sfeervolle Bowl-Kings aan de Bodaertparking in Leuven. De blacklights zijn alvast gereserveerd ! Oefen alvast jullie strikes & spares en schrijf je snel in! Voor de winnaar wordt een prijs voorzien!
• PRAKTISCH Plaats: Bowl-Kings, IJzerenmolenstraat 6, Heverlee (Leuven). Datum: vrijdag 7 december 2007 om 21 uur. Kostprijs: 10 euro te betalen op rekening 431-0647591-86 van de VIK-afdeling Leuven-Hageland met vermelding “Bowling” (bowling en drank inbegrepen in de prijs). Inschrijving vereist: VIK-secretariaat. Referte: SALVN11207.
I-mag
28
DECEMBER 2007
KALENDER 2007 - 2008 15-12-2007 12-01-2008 28-01-2008 12-02-2008 18-02-2008 21-02-2008 12-03-2008 15-03-2008 18-03-2008 08-04-2008 21-04-2008 28-04-2008 01-05-2008 29-06-2008 12-07-2008 23-09-2008
Toneel: daar gaat de bruid, zaal Centrum, Hasselt, 20.00 uur Nieuwjaarsreceptie en uitreiking Paul Donners-prijs, Alen Biezen, Bilzen, 19.00 uur Lezing: Bouwen en verbouwen, Hasselt, 19.45 uur Lezing: De modernisering van de federale overheidsdiensten, Hasselt, 19.30 uur Lezing: Solliciteren met voorsprong, Hasselt, 19.45 uur Bezoek snacks Van Reusel (samen met K VIV), Hamont Bezoek brandweer, Genk Moordspel "De Target", Antwerpen Lezing: Bouwgebreken, Centrum Duurzaam Bouwen, Heusden-Zolder, Bezoek ANL, Wellen Lezing: Elektriciteit in eigen woning, domotica, nieuwe trends in verlichting Bezoek station Luik Bezoek Flanders Fields in de Westhoek (tem 3 mei 2008) 18° Editie fiets- en wandeldag, Diepenbeek, 07.00 uur 14-daagse reis naar Vietnam en Cambodja Bezoek mijnmuseum Houthalen
Inschrijven voor alle activiteiten: www.vik.be/activiteiten
ACTIVITEITEN
Toneel: 'Daar gaat de bruid.' zaterdag 15 december 2007 - Niet lachen is verboden! - Een flash als opwarmer voor meer leuks. - De bruid is een beetje nerveus, maar lang niet zo erg als de familieleden om haar heen. - Een bedrijvige moeder. - Een zenuwachtige vader, die alles in de war stuurt. - Een opa, die het allemaal niet meer zo goed op een rijtje kan zetten en een oma, die het allemaal wel beter zou gedaan hebben, maar daar niet toe komt doordat ze worstelt met intieme vestimentaire problemen. - Een vervelende schoonvader die in het verkeerde hotel belandt. - Een amoureuze huisvriend, die het allemaal recht probeert te breien. - En… een reclamepop met mysterieuze eigenschappen, die de hele boel aardig in de soep stuurt. - Ontspannend, guitig, grappig….
• PRAKTISCH Plaats: Landcommanderij Alden Biezen, Kasteelstraat 6, Bilzen. Datum: zaterdag 12 januari 2008 om 19.00 uur. Kostprijs: 10 euro per persoon; studenten-ingenieur betalen 5 euro. Bedrag vooraf te betalen op rek. nr. 451-8527851-34 van de VIK-afdeling Limburg met de vermelding 'nieuwjaarsreceptie'. Eerst inschrijven, daarna betalen. Inschrijving vereist: VIK-secretariaat vóór 10 januari 2008 met vermelding van de namen van de deelnemers. Referte: FELBG10108.
MECHELEN KALENDER 2007 - 2008 20-12-2007
Bezoek brandweer, Mechelen, 18.30 uur
Inschrijven voor alle activiteiten: www.vik.be/activiteiten
• PRAKTISCH Plaats: zaal Centrum Hollandsveld, Hollandsveldlaan 32, Hasselt. Datum: zaterdag 15 december 2007 om 20 uur. Kostprijs: 8 euro per persoon. Inschrijving vereist: VIK-secretariaat voor 1 december 2007. Eerst inschrijven, daarna betaling doen. Inschrijving is pas definitief, nadat het juiste bedrag op de rekening 451-8527851-34 van de VIK-afdeling Limburg is toegekomen. Referte: CALBG11207.
NOORD-WEST-VLAANDEREN KALENDER 2007 - 2008 12-12-2007 03-06-2008
Inschrijven voor alle activiteiten: www.vik.be/activiteiten
Nieuwjaarsreceptie en uitreiking Paul Donners-prijs 2007
OOST-VLAANDEREN
zaterdag 12 januari 2008 De voorzitter en het bestuur van de Vlaamse Ingenieurskamer, afdeling Limburg, de departementshoofden en docenten van de departementen IWT van de KHLim en de XIOS, nodigen u en uw partner uit voor het volgende programma: Katholieke Hogeschool Limburg
19.00 uur: Ontvangst van de genodigden. 19.30 uur: Academisch gedeelte van de avond: • openingswoord door Ing. Marc Notermans MSc, voorzitter van de VIK-afdeling Limburg; • voorstelling van het bekroonde eindwerk en uitreiking “Paul Donners-prijs” 2007 aan Ing. Maarten Jans MSc; • gastspreker: Marc Dillen, directeur-generaal Vlaamse Confederatie Bouw. 21.30 uur: Nieuwjaarsreceptie. Muzikale omlijsting: Klassiek Anders. Met de steun van:
Schaatsen op de kerstmarkt Regionale ledenvergadering, Brugge, 20.00 uur
KALENDER 2007 - 2008 20-01-2008 04-02-2008 07-04-2008 20-06-2008
Nieuwjaarsconcert en -aperitief, Aula universiteit, Gent, 10.00 uur VikaFee VikaFee Regionale ledenvergadering
Inschrijven voor alle activiteiten: www.vik.be/activiteiten
Nieuwjaarsaperitiefconcert zondag 20 januari 2008 Twintig dagen ver in 2008 blazen wij samen met “The Johnart Saxophone Quartet” het nieuwe jaar op gang. De VIK-afdelingen Oost-Vlaanderen en Waasland en de Universitaire Kring Industrieel Ingenieurs in samenwerking met de departementen Industriële en Biotechnologische Wetenschappen van de Hogeschool Gent en het departement Industriële Wetenschappen van de KaHo Sint-Lieven, willen u opnieuw boeien met het volgend gevarieerd programma. Quatuor pour Saxophones 1. Gaieté villageoise 2. Doux paysage
DECEMBER 2007
29
Faustin & Maurice Jeanjean
I-mag
ACTIVITEITEN
3. Papillons 4. Concert sur la place
• De normalisatie van een tripletsysteem door de C.I.E. (Commission internationale de l'éclairage)
Tango 1. Bordel 1900 uit 'Histoire du Tango' . . . . . . . . Astor Piazolla 2. Tango uit 'Music from the threepenny-opera' . . . Kurt Weill 3. Libertango . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Astor Piazolla 4. Tango . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Karen Street Jazzy 1. That's a plenty . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Bert A. Williams 2. St. Louis Blues . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . W.C. Handy 3. Ja-Da . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Bob Carleton 4. Jilly Bean Walk . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Russ Carere 5. Solitude . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Duke Ellington 6. Caravan . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Duke Ellington 7. Take the A-train . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Billy Strayhorn Wij hopen u op 20 januari 2008 te mogen begroeten en kijken uit naar een aangename babbel tijdens het aperitief.
• De spectrale meting • Kleurverschil en toleranties • De actuele status en een blik in de toekomst Telkens wordt getracht om zoveel mogelijk links te leggen naar diverse industrieën, zoals verf, plastics, voeding, textiel, e.a. Uiteraard is er tijd voor vragen en antwoorden.
• PRAKTISCH Plaats: Elscolab, Hogenakkerhoekstraat 14, Kruibeke. Datum: donderdag 27 maart om 19 uur. Kostprijs: gratis voor VIK-leden, niet-leden betalen 5 euro. Inschrijving vereist: VIK-secretariaat. Referte: VOWLD10308:
• PRAKTISCH Plaats: Aula Universiteit Gent, Volderstraat 9, Gent. Datum: zondag 20 januari 2008. Ontvangst vanaf 09.30 uur. 10.00 uur concert, gevolgd door aperitief. Kostprijs: gratis voor genodigden, VIK-leden en partner mits tijdige inschrijving. Inschrijving vereist: VIK-secretariaat. Referte: FEOVL10108.
ZUID-WEST-VLAANDEREN KALENDER 2007 - 2008 03-12-2007 09-12-2007 08-03-2008 22-03-2008
WAASLAND
Bezoek Shanks, Roeselare, 18.30 uur Ingenieurshappening, optreden van Septem Viri, CC Guldenberg, Wevelgem Dropping - vertrek Hogeschool West-Vlaanderen, Kortrijk, 18.00 uur Wim Opbrouck en Maandacht "TV Tunes KNT", CC Guldenberg, Wevelgem, 20.15 uur
Inschrijven voor alle activiteiten: www.vik.be/activiteiten
KALENDER 2007 - 2008 20-01-2008 27-03-2008 05-06-2008
Nieuwjaarsconcert en -aperitief, Aula universiteit, Gent, 10.00 uur Lezing: Kleur: van emotie tot getal, Elscolab, Kruibeke, 19.00 uur Regionale ledenvergadering
Inschrijven voor alle activiteiten: www.vik.be/activiteiten
Kleur: van emotie tot getal donderdag 27 maart 2008 Kleur is alomtegenwoordig in ons dagelijks leven. Van bij het opstaan 's morgens gebruiken we producten die ergens in hun productieproces gecontroleerd zijn op kleur, denk maar aan tandpasta, ontbijtgranen, melk maar ook het textiel van onze kleren, de kleur van onze wagen, ons huis. De sensatie kleur is een complex gegeven, omdat het zowel een fysische inslag (invallend licht ) heeft als een psychische (de mens of de waarnemer). Het is het resultaat van een hersenactiviteit, veroorzaakt door het menselijk oog dat een interactie waarneemt tussen een fractie van het invallende licht en een materie die zowel vast, vloeibaar als gasvormig kan zijn. In onze lezing vertellen wij u meer over o.a.
• De visuele waarneming • Interactie van licht met materie
I-mag
30
DECEMBER 2007
Ingenieurshappening met optreden van Septem Viri zondag 9 december 2007 De VIK-afdelingen Noorden Zuid-West-Vlaanderen nodigen u uit op de zevende editie van de Ingenieurshappening. Een nieuwe naam, want het wordt een organisatie in samenwerking met onze vrienden van de K VIV. De formule blijft identiek. Een schitterende act, gevolgd door een sprankelende receptie en dat alles voor een goed doel. Voor de act is Septum Viri dit jaar te gast. "Een a cappellagroep is een verzameling mensen die muziek willen maken, maar geen geld hebben om een orkest te betalen..." En wat Septem Viri betreft: bijna juist. Zeven mannen die hun stembanden samenleggen om hedendaagse én wat minder hedendaagse muziek te brengen. En als je hen eenmaal hebt gehoord, staat één ding vast: ze hebben inderdaad géén orkest nodig... Only you, Put your head on my shoulder, Ramona,... zijn maar enkele van de oude kaskrakers die zij bovenhalen. Maar ook het meer recente werk, zoals Fragile, I don't like mondays, In this heart of het Nederlandstalige genre zoals Liesjes poesje, Het kan niet zijn, Annabel of Trouw met mij sieren hun repertoire. Als ze dan eens niet zingen, slagen ze erin om in
ACTIVITEITEN
een typische eigen 'Septem Viri'-stijl met pittige bindteksten die royaal zijn gekruid met humor de zaal anderhalf uur te boeien. Er valt over deze heerschappen nog véél meer te vertellen, maar dat is onbegonnen werk. Je moet dit gewoon gezien hebben!!!
• PRAKTISCH Plaats: Cultureel Centrum Guldenberg, Acaciastraat 1, Wevelgem. Datum: zondag 9 december 2007, deuren vanaf 19.00 uur, act start stipt om 19.30 uur Kostprijs: 12 euro per persoon voor VIK-leden en hun partner, niet-leden betalen 15 euro. Uw inschrijving bij het VIK-secretariaat of via www.vik.be/activiteiten is slechts geldig na overschrijven op rek. nr. 465-3188441-83 van VIK Zuid-West-Vlaanderen met de vermelding: happening voor (aantal) personen. Kaarten af te halen aan de ingang van de zaal vanaf 19.00 uur. Referte: FEZWV11207.
Dropping zaterdag 8 maart 2008 Naar jaarlijkse traditie bieden we u ook in 2008 weer een dropping aan. Wrijf alvast de kuiten in, want ook deze keer staat er u een fikse wandeling te wachten. Via wegbeschrijvingen, tips en andere zult u de weg naar de eindlocatie moeten zoeken in de duistere nacht. Onderweg is er gelegenheid om eventjes te bekomen van de helse wandeling en dat bij een hapje en een warm/koud drankje. Breng enkele vrienden mee en ook dit jaar zal het weer dik in orde zijn! Sfeer en ambiance is er gegarandeerd, nu enkel nog zorgen voor warme kledij, goede stapschoenen en een zaklamp en u kunt er tegenaan! Tot dan…
• PRAKTISCH Plaats vertrek: Hogeschool West-Vlaanderen, Karel De Goedelaan 5, Kortrijk. Datum: zaterdag 8 maart 2008 om 18 uur. Bij slecht weer wordt de dropping afgelast en verplaatst naar zaterdag 29 maart. Iedereen wordt dan tijdig op de hoogte gebracht. Kostprijs: 2,50 euro voor VIK-leden, niet-leden betalen 4 euro. Inschrijving vereist: VIK-secretariaat uiterlijk tegen maandag 3 maart met het engagement zeker aanwezig te zijn en bij afwezigheid zeker tijdig te verwittigen via tele-
foon 0475 26 31 91 (Wendy Samyn). Na inschrijven sturen we per kerende het rekeningnummer waarop u binnen de 3 dagen het juiste bedrag overmaakt met als mededeling “Dropping + naam + aantal personen”. Pas na ontvangst van het geld binnen de 3 dagen is uw inschrijving geldig! Gelieve bij inschrijving uw gsm-nr mee te delen, zodat we u kunnen verwittigen, als de dropping wordt afgelast. Referte: SAZWV10308.
Wim Opbrouck en Maandacht vzw 'TV Tunes K.N.2” zaterdag 22 maart 2008 Na het immense succes van de eerste tourneereeks slaan Maandacht en Wim Opbrouck nu voor de tweede maal de handen in elkaar voor het project TV-tunes K.N.2. Een muzikale roadmovie waarbij de bekende en minder bekende tvtunes en de figuren die er in voorkomen in hun blootje worden gezet. Waar we in deel één - TV-tunes K.N.T. - met onze duim in de mond, wegkruipend in een blauwe flanellen pyjama, genoten van de tunes uit onze prille kindertijd, mogen we nu al wat later opblijven en worden we, met een zakje chips in de hand, teruggekatapulteerd naar onze puberjaren met tunes uit series als The A-team, Dallas, The Flintstones, The Dukes of Hazard, Buck Rogers, Chips en vele anderen. Verwacht u aan een komisch avondje uit waarbij het nodige jeugdsentiment voor één keer niet verboden is. Met Wim Opbrouck (zang, klavier), Ron Reuman (drums), Tom Van Stiphout (gitaren), Chris Carlier (contrabas) en Nils De Caster (viool, mandoline, lapsteel,...). We hebben maar een beperkt aantal kaarten ter beschikking. Vlug inschrijven is dus vereist! Na de voorstelling kunnen we nog even nakaarten bij een drankje, aangeboden door VIKjZWV.
• PRAKTISCH: Plaats: CC Guldenberg, Wevelgem. Datum: zaterdag 22 maart 2008. Ontvangst vanaf 19.45 uur; aanvang om 20.15 uur. Kostprijs: 10 euro voor VIK-leden en partners; 16 euro voor niet-leden. Inschrijving vereist: VIK-secretariaat, uiterlijk tegen woensdag 19 maart. Referte: CAZWV10308.
Het licht gezien? En plotseling heb je ook zo'n schitterende inval voor I-mag? Ons ingenieursmagazine kijkt uit naar jouw ideeën voor redactionele artikels. Ken je een interessante collegaingenieur, ben je op de hoogte van de nieuwste ontwikkelingen in een bepaald domein, zit je zelf op een cruciale positie in jouw bedrijf of heb je een superinteressant onderwerp dat volgens jou zeker I-mag moet halen? Meld het aan
[email protected] en als de redactie jouw idee helemaal ziet zitten, sturen we er een journalist op af.
DECEMBER 2007
31
I-mag
netwerk
Nog geen (h)echte korpsgeest bij Feani Jaarvergadering van de Europese nationale ingenieursverenigingen vond plaats in Valencia
Daarbij is respect voor de verscheidenheid in titelatuur en het officieel statuut van de ingenieur primordiaal. De vereniging wil ook de rol en de verantwoordelijkheid van de ingenieur in de moderne samenleving onderstrepen. Daarom VALENCIA. Het Spaans Nationaal Comité van Feani, de behartigt men de professionele Federatie van Europese Nationale Ingenieursverenigingen, erkenning en de daaraan verbonden heeft het geheel van haar jaarlijkse meetings van 2 tot 7 belangen en wil men ook het vrij verkeer en de vestiging van de ingenioktober in Valencia georganiseerd. Meer dan 120 deelneeurs in Europa en in de wereld vergemers namen eraan deel. makkelijken. Op die manier is Feani de ideale gesprekspartner voor de Europese Ing. Jos KESTENS MSc overheid en voert het projecten uit in opdracht van de EU. Daarbij zal men zeker niet vergeten dat er in de diverse landen Feani heeft belangrijke doelstellingen om In de diverse vergaderingen waren 28 van een grote verscheidenheid bestaat in de via zijn nationale leden de aangesloten de 29 nationale comités vertegenwoorwettelijke erkenning van het ingenieursbeEuropese ingenieurs de kans te geven om digd. roep. Zo vragen vandaag 23 van de 27 EUhun loopbaan te bevorderen, hun opleiding Het Belgisch Nationaal Comité (BNC) is lidstaten bijkomende beroepskwalificaen training te vervolledigen en hun wetensamengesteld uit enerzijds CIBIC, het ties aan wie alleen een opleidingstitel van schappelijke grondslagen voortdurend te Belgisch Ingenieurscomité (VIK, UFIIB, K ingenieur, in België verworven, bezit. verrijken. VIV en FABI ) en anderzijds NUTI/UNIT. Het BNC was er officieel aanwezig met 2 Die taak uit zich vooral door de professioafgevaardigden. Feani-comités nele identiteit van de ingenieur te bevestigen, door de uitwisseling van informatie Feani wil in de toekomst Feani heeft twee statutair opgerichte over wetenschappelijke en technische ook de spreekbuis zijn bij comités: onderwerpen te bevorderen en door een het Europees debat over multilaterale samenwerking tussen de de erkenning van het Het 'comité voor voortdurende profesnationale comités en andere geïnteresingenieursberoep. sionele ontwikkeling' (CPDC) bestuseerde organisaties in Europa en in de deert al sedert 10 jaar de initiatieven inzawereld te organiseren. ke permanente vorming van ingenieurs in De hele reeks officiële vergaderingen van de diverse landen. Men wil ook ervaring Feani - werkgroepen, workshops en acadeuitwisselen inzake e-learning. Naar het mische voordrachten - werd besloten met Spreekbuis voorbeeld van bestaande schema's in de de statutaire algemene vergadering. Feani grote Europese landen zou men een is een internationale associatie naar Feani wil in de toekomst ook de spreekEuropees accreditatiesysteem uitwerken Belgisch recht (vzw) met algemeen secrebuis zijn bij het Europees debat over de voor de registratie, de kwaliteitscontrole tariaat in Brussel. erkenning van het ingenieursberoep.
DECEMBER 2007
33
I-mag
en de erkenning van opleidingen na het behalen van het ingenieursdiploma. Daarbij maakt men dan geen enkel onderscheid tussen cursussen of trainingen aan universiteiten, hogescholen en in de federaties zelf. Daarbij bestudeert men voortdurend de bestaande nationale systemen. Zo kregen we deze keer een volledig overzicht van het al jaren bestaande accreditatiesysteem onder leiding van de 'engineering board' in het Verenigd Koninkrijk. Daarna belichtte een docent van de Universidad Politecnica de Valencia een actueel Spaans studieproject dat werd opgezet in samenwerking met de US-organisatie IACEE. Dat schema op basis van het kwaliteitssysteem EFQM zou, na voltooiing, in Europa kunnen worden aangewend als accreditatieprocedure bij Europese initiatieven voor erkenning van permanente vorming van ingenieurs. Er werd opgemerkt dat het schema zich uitsluitend richtte op cursussen aan universiteiten en dat het zeer kostelijk was wegens de jaarlijkse audits, die het voorschrijft (8.000 euro/j). Het tweede Feani-comité, het European monitoring committee (EMC), ontvangt en behandelt alle individuele EUR Ing.- en INDEX-aanvragen en beslist daarover in nauwe samenwerking met het betrokken nationaal comité. Bij toekenning van de titel en opname in het indexregister geldt de daarvoor opgestelde codex van Feani. Alleen enkele betwiste of twijfelachtige gevallen worden besproken. Het comité neemt namens Feani ook actief deel aan de besprekingen bij de Europese Gemeenschap om de diverse nationale ingenieursstatuten eenvormig te maken (Eurace-project). Daarover werd evenwel niets gerapporteerd. Het comité voert ook het Europees LEPAC-project uit, dat integraal met EUsubsidies wordt gefinancierd. LEPAC is een Europees programma waarmee in Libanon een accreditatiesysteem wordt opgezet voor de bestaande en toekomstige ingenieursopleidingen in dat land. De voorzitter en experten van het EMC zijn zeer actief in dat project, waarover verder niets werd gerapporteerd. Het toekennen van de titel van EUR Ing. en de registratie van de betrokkenen neemt de laatste jaren sterk af. Sedert 2005 is er zelfs een vermindering met 20% vastgesteld! Op 10 juli 2007 waren er 29.547 ingenieurs geregistreerd als EUR Ing.
I-mag
34
De grote federaties zijn evenwel niet geneigd om dat systeem op te heffen vanwege de inkomsten. In België keurde het BNC slechts 310 erkenningen goed (1% van het Europees totaal).
Werkgroepen Verschillende werkgroepen zijn belast met het bestuderen en zo nodig verbeteren van nationale accreditatieschema's in het raam van de toekenning van de EUR Ing.titel en de daaropvolgende registratie door Feani. Ook laat men tijdelijke werkgroepen regelmatig 'position papers' uitwerken. Zo werd dit jaar een position paper aan de algemene vergadering ter goedkeuring voorgelegd over 'engineering skills shortage', waarin de problematiek van het tekort aan ingenieurs in Europa wordt besproken. Opmerkelijk daarbij was wel dat de nieuwe afgevaardigde van Noorwegen in de algemene vergadering verklaarde dat er in zijn land geen gebrek aan ingenieurs werd vastgesteld. Ook het thema 'energie' is voor Feani van groot belang. De ad hoc-werkgroep was nog niet klaar met de eindredactie en de position paper daarover zal volgend jaar ter goedkeuring worden voorgelegd. Opmerkelijk in dat verband was de voordracht door het hoofd van de Cel Energie bij de Europese Commissie over de energiepolitiek van de EU voor 2008-2012. Vooral de noodzakelijke coördinatie van de inspanningen die de EU-lidstaten moeten leveren om de stijging van de gemiddelde temperatuur te beperken tot +2°C kreeg bijzondere aandacht. De spreker namens de Europese Commissie noemde het een eer om over dergelijke belangrijke onderwerpen met de Europese ingenieursgemeenschap in de schoot van Feani te kunnen dialogeren.
Eng Card-project De grootste aandacht ging in Valencia naar de Eng Card. Feani kreeg in 2006 een zeer belangrijke opdracht om tegen eind februari 2008 een 'faisibility study' uit te werken voor de Europese Commissie. Talrijke werkgroepen bestuderen de verschillende mogelijkheden voor de invoering van een Europees paspoort voor de ingenieur. De opdracht werd aanvaard samen met de Europese organisatie Eurocadres. Naast het project Eurace dat een Europees accreditatiekader en een kwaliteitskeurmerk voor de ingenieursopleidingen wil tot stand brengen, wil men nu ook met Eng
DECEMBER 2007
Card beginnen: een mobiliteitspaspoort waarin de ingenieurskwalificaties binnen een Europees afgesproken kader zullen worden meegedeeld in de vorm van een identiteitskaart met chip-geheugen. De informatie zal dan worden bevestigd in een grote Europese database waartoe de begunstigde en zijn nationaal comité toegang krijgen. Ingenieurs worden in Europa beschouwd als een van de meest mobiele beroepen. Er zijn vandaag 3.996.219 ingenieurs in Europa alleen en er komen dit jaar 318.998 afgestudeerden bij (+ 8%). Volgens de Europese Commissie zou er 2% per jaar werkelijk mobiel zijn en dus regelmatig van het ene naar het andere land trekken (+/- 80 000?).
De grootste aandacht ging in Valencia naar de Eng Card. Feani kreeg in 2006 een zeer belangrijke opdracht om tegen eind februari 2008 een 'faisibility study' uit te werken voor de Europese Commissie. De Eng Card zou daarbij dan een uitstekend middel kunnen zijn om die mobiliteit te verbeteren en vooral om de (h)erkenning van de diploma's en certificaten eindelijk in goede banen te leiden. Tijdens de Eng Card-workshop werd gedurende een halve dag de stand van zaken uitvoerig belicht. Niet iedereen is pro en sommige afgevaardigden stelden de juridische waarde en het nut van de Eng Card openlijk in de vraag. Maar het was zeer duidelijk dat de situatie van erkenning van titels en diploma's, de nationale systemen voor registratie van ingenieurs en de financiële belangen van de grote nationale comités daarbij de hoofdrol zullen spelen, wat Feani ook beslist!
voor ingenieurs bestaat, nu al over alle data en infrastructuur beschikken, die voor het invoeren van de Eng Card noodzakelijk zijn. Andere landen hebben die middelen helemaal niet en beschikken ook niet over de administratieve infrastructuur om de aanvragen voor de Eng Card op te volgen. Het zal bovendien juridisch onmogelijk zijn om in Europa een ingenieur het voorrecht van de Eng Card te weigeren, omdat hij lid is van een federatie die geen deel uitmaakt van Feani.
Algemene vergadering
Ook zijn de juridische grondslagen van Europa op gebied van ingenieursmobiliteit nog niet duidelijk. Sommigen beweren dat het hier uitsluitend zal gaan om ingenieurs die zich in een andere lidstaat willen vestigen als zelfstandig expert of consultant, terwijl anderen verklaren dat het zal gaan om de mobiliteit van alle ingenieurs als werknemer. Het is ook niet duidelijk welke rol de 27 regeringen daarbij gaan spelen. Sommige grote ingenieursfederaties hebben in hun land een wettig statuut en registreren hun leden als ingenieurs in naam van de nationale overheid. Andere hebben dat niet en moeten hopen dat hun regering hun een vergelijkbare rol zal toevertrouwen. De diverse werkgroepen brachten uitvoerig verslag uit van hun voorbereidende werkzaamheden, nodig voor de invoering van de Eng Card. Eurocadres werd aangespoord om nog beter de opinie terzake van de kleine en middelgrote bedrijven in Europa te verzamelen, omdat hun summier rapport alleen gewag maakte van het standpunt van grote internationaal gerichte bedrijven die de Eng Card waarschijnlijk niet nodig zullen hebben, gezien hun infrastructuur. Het algemeen secretariaat van Feani had drie verschillende scenario's uitgewerkt voor de berekening of de betere raming van de kosten voor de invoering van het paspoort. Zo voorziet men dat minimaal 49.848 registraties zouden plaatsgrijpen op 10 jaar, terwijl het meest optimistische scenario voorziet in het registreren van 997.380 ingenieurs in dezelfde tijdspanne. Men overweegt daarbij zelfs de inschakeling van een internationaal, maar sterk commercieel ingesteld agentschap. De informatie op de chipkaart zou zeer ver kunnen gaan en sommige nationale fede-
raties wensen dat de kaart indicaties over de kwaliteit en de bewezen beroepsbekwaamheid van de houder en ook over vastgestelde beroepsfouten zou bevatten. Daar was weinig animo voor. Anderen wensen de kaart te voorzien van een veiligheidshologram, een foto van de houder en willen de kaart gaan aanwenden als instrument voor datahandtekening (digital signature) en andere bankverrichtingen.
De algemene vergadering kende haar normale statutaire verloop. De rekeningen en de balans voor 2006 werden goedgekeurd zonder wijziging. De kascommissarissen en de leden van de Raad van Bestuur ontvingen kwijtschelding van hun verantwoordelijkheid voor het jaar 2006. De financiële vooruitzichten voor 2007 werden nader toegelicht, alle ledenbijdragen zijn geïnd.
De dominantie van de grote ingenieursfederaties met hun nationaal registratiesysteem is nog veel te uitgesproken.
Codex Als basis voor het oordeel bij de toekenning wil men de bestaande codex voorstellen, waarmee men nu een jarenlange ervaring heeft voor het toekennen van de titel van EUR Ing. en het opnemen in de index. Eén van de werkgroepen heeft ook een volledig werkschema voorgesteld voor de goedkeuringsprocedure. Als de betrokkene zijn aanvraag centraal heeft ingediend, de kosten heeft betaald en zijn voorstel voor de op het paspoort te vermelden informatie heeft ingediend, worden één of meer nationale comités ingeschakeld voor het nazicht van de door de kandidaat voorgestelde data. Daarna volgt normaal de toekenning van de Eng Card en de registratie in de centrale database. Maar over dat alles heeft Feani nog lang geen consensus bereikt! Eerst moet nu het eindrapport worden opgesteld en een meerderheid stelde voor om in het voorjaar 2008 een bijzondere algemene vergadering samen te roepen om dat eindrapport goed te keuren en een beslissing te nemen voor verdere actie. Men zal ook trachten om voor de grote investeringen een Europese subsidie te krijgen. Stippen wij nog aan dat verschillende grote ingenieursfederaties van landen waar een officieel registratiesysteem
DECEMBER NOVEMBER 2007
Het budget voor 2008 werd goedgekeurd. België kon nog geen vermindering van de nationale bijdrage krijgen. Dat zou wel mogelijk zijn in 2009! Er werden ingrijpende wijzigingen doorgevoerd aan de statuten. Daardoor zou het in de toekomst mogelijk worden om het bedrag van de bijdragen aan te passen aan de werkelijke behoefte. Noorwegen werd volwaardig lid van Feani. Dr. P. Reichel (Oostenrijk) werd verkozen tot schatbewaarder. Het was Dr. Ing. F. Tailly (Frankrijk) die via geheime stemming verkozen werd voor de vrijgekomen zetel in de Raad van Bestuur. De volgende statutaire algemene vergadering zal in het najaar van 2008 plaatsvinden in Roemenië. Daarna is Nederland aan de beurt. De jaarlijkse vergaderingenreeks van Feani is een ideale gelegenheid om met alle Europese ingenieursverenigingen contacten aan te knopen en ervaringen uit te wisselen. Toch kan men opmerken dat binnen Feani nog geen (h)echte Europese korpsgeest bestaat. Daarvoor is de dominantie van de grote ingenieursfederaties met hun nationaal registratiesysteem nog veel te uitgesproken. Tekst: Ing. Jos KESTENS MSc Foto's: VIK
35
I-mag
netwerk
Lerend netwerk 'ingenieurondernemers' van start Meer dan 150 ingenieurs en 600 studenten
LEUVEN. Op woensdag 26 september is het startschot gegeven van het nieuwe lerend netwerk 'ingenieur-ondernemers'. Dat is een nieuw initiatief van onze kamer in samenwerking met Groep T - Leuven engineering school. Het project heeft als doel de ondernemerscompetenties die men nodig heeft in het hedendaagse zakenleven in het ingenieurscurriculum in te bedden. Dit brugproject onderwijs-economie heeft de steun van de Vlaamse ministers voor economie en onderwijs en loopt over 2 jaar.
Onze bedrijven zijn vandaag op zoek naar ingenieurs met meer dan alleen technische kennis. Ze zoeken ingenieurs met ook de nodige ondernemerscapaciteiten, niet enkel om als werknemer voor hen te werken, maar ook als ondernemers om samen met hen te werken. De feestelijke start had plaats in de aula van Groep T en bestond uit een paneldebat over ingenieurs en ondernemerschap. Waarover anders? Onder de 130 aanwezige ingenieur-ondernemers waren er vertegenwoordigers van Flanders DC, het Innovatiecentrum Vlaams Brabant, het VITO, de KULeuven, de VIK en natuurlijk een zeer groot aantal van onze deelnemende bedrijven. Al de deelnemers werden verwelkomd door de directeur van onze Kamer, René Leekens, die de algemene omkadering heeft geschetst van het project en het ook geplaatst heeft binnen het E=TI2-verhaal van onze Voka-voorzitter Urbain Vandeurzen. Daarbij is de ontwikkeling van talent een van de 3 grote pijlers. Na het welkomstwoord hebben de projectcoördinatoren Filip Timmermans (voor Voka - Kamer van Koophandel arr. Leuven) en Imelda Vanderwegen (voor
Groep T) het project nog eens kort toegelicht. Door verschillende activiteiten met ondernemende ingenieurs en de ingenieur-studenten willen we de ondernemersgeest van de studenten voort gaan ontwikkelen. We doen dat door in de eerste bachelor dagen met een ingenieur, ondernemingsbezoeken en gastcolleges te organiseren. In de tweede bachelor doen we met de peters een studenten-Plato en organiseren we een managementgame voor de studenten. In de derde bac moeten al de studenten een bachelor businessproject verwezenlijken met hulp van de peters uit het netwerk. Guido Vercammen, hoogleraar management bij Groep T, leidde het paneldebat. We vonden er enkele vooraanstaande ingenieur-ondernemers terug. Onder hen was Phillip Vandervoort, general manager van Microsoft Belux en ex-student van Groep T. Hij had het vooral over het belang van ervaringsuitwisseling tussen ervaren ondernemers en studenten/starters en de sterke (technische) specialisatie vs. multidisciplinair werken in teamverband voor de ingenieur. Ook Bart Van Coppenolle, burgerlijk ingenieur, filosoof en oprichter en ceo van Metris, was van de partij. Hij had het voor-
namelijk over het feit dat er op ondernemerschap geen leeftijd hoeft te staan en het feit dat scholen meer ondernemers moeten opleiden in plaats van werknemers of wetenschappers. Filip Peeters, inspiration manager bij Nike en industrieel ingenieur elektromechanica had het dan weer over de zachte skills voor de harde ingenieur/niet-technologische elementen in de curricula van ingenieurs en het belang ervan in de latere praktijk. Johan Nijs, burgerlijk ingenieur en oprichter en ceo van Photovoltech vervolledigde het mooie rijtje. Hij verdedigde het feit dat ingenieursstudies er niet alleen zijn voor wereldvreemde technische punthoofden, maar ook voor mensen met ondernemerskwaliteiten. Verder verduidelijkte hij welk beeld er in de maatschappij moet worden gecreëerd over de ingenieur. Professor Koen Debackere, bestuurder van onze kamer en Groep T en voorzitter van Leuven R&D en het nieuwe innovatiecentrum Vlaams-Brabant, stond op voortreffelijke wijze in voor het slotwoord. Hij gaf een mooie synthese van wat er die avond gezegd is geweest: de nood aan talentontwikkeling, inspirerende voorbeelden, internationale en interdisciplinaire ervaring en stages als ondernemer. Ook het belang van innovatie daarbij mogen we niet vergeten. Daarna werd iedereen uitgenodigd in het atrium voor een zeer geslaagde netwerkreceptie. We kunnen dus zeker spreken van een geslaagde start van het project. We hebben niet minder dan 154 ingenieurs uit 80 verschillende bedrijven kunnen samenbrengen in dit nieuwe netwerk, een unicum voor Vlaanderen. Dat schetst toch wel de betrokkenheid en de zorg van onze bedrijven in de toekomst. Voor meer info over het lerend netwerk 'ingenieur-ondernemers': Filip Timmermans, projectcoördinator, Voka - Kamer van Koophandel arr. Leuven,
[email protected] - 016 22 26 89
I-mag
36
DECEMBER 2007
studiegroepen ACTIVITEITEN
BEDRIJFSBELEID
ELEKTRICITEIT
Projectmanagement en projectplanning
Elektrische tracing
dinsdag 18 december 2007
donderdag 20 december 2007
In deze lezing leggen we de klemtoon op de praktijk van projectmanagement. U krijgt dieper inzicht in de te doorlopen stadia van projectwerking. Hebt u al gehoord van 'PVA' en 'PID'?
In deze sessie wordt niet alleen een overzicht gegeven van de verschillende technieken, maar wordt ook het brede gamma aan toepassingen in de industrie (lage temperaturen, hoge temperaturen, leidingen, tanks, ...) en in de bouw (vloerverwarming, opritverwarming, warmwaterleidingen, dakgoten, ...) toegelicht. Na het overzicht worden de juiste tracingtechnieken gekoppeld aan de overeenkomstige toepassingen. Om het geheel af te sluiten komen de verschillende componenten en bewakings- en regelsystemen aan de beurt.
Hoe gaat u adequaat om met groepsdynamische processen? Roland Hoe beheerst u de voortgang van Boutelegier projecten? Kent u de afkorting en principes van Mosquito?
• PRAKTISCH Plaats: VIK-huis, Herentalsebaan 643, Wommelgem. Datum: dinsdag 18 december om 20 uur. Spreker: Roland Boutelegier. Kostprijs: 10 euro voor VIK-leden; 15 euro voor medewerkers van bedrijfsleden; 25 euro voor niet-leden. Broodjes en drank in de prijs inbegrepen. Inschrijving vereist: VIK-secretariaat. Referte: VOBED11207.
• PRAKTISCH Plaats: VIK-huis, Herentalsebaan 643, Wommelgem. Datum: donderdag 20 december 2007 Spreker: Mark Sterckx - Tyco Thermal Controls Kostprijs: 10 euro voor VIK-leden; 15 euro voor medewerkers van bedrijfsleden; 25 euro voor niet-leden. Broodjes en drank in de prijs inbegrepen Inschrijving vereist: VIK-secretariaat. Referte: VOELE11207
Generatoren Kennisbeheer
donderdag 17 januari 2008
dinsdag 19 februari 2008 Iedereen zal er wel mee akkoord gaan: we leven in een kennismaatschappij. In een organisatie heeft iedere medewerker een pak kennis en ervaring. Zou het niet leuk (en efficiënt) zijn, als we weten welke kennis waar zit? Om niet steeds te moeten gaan zoeken naar informatie die al aanwezig is bij je collega's of 'ergens' in het bedrijf, willen we die kennis structureren met behulp van een mindmap. We gaan er geen traditionele lezing van maken, maar wel een interactieve avond. Met kaartjes en kleurstiften speelt elke deelnemer een actieve rol om het volgende te inventariseren:
Welke kennis en ervaring is er? Waar het zit? Wat is een sleutelpositie en wat als die wegvalt? Hoe kan je kennis en informatie snel opzoeken? Het doel van de avond is dat je je eigen input geeft, vanuit jouw kennis en ervaringsgebied. Zo ontstaat er communicatie met de andere deelnemers en komen we tot een kennisweb. Bijkomende doelstelling is 'netwerking' onder de deelnemers te bevorderen. Breng je businesskaartjes mee!
• PRAKTISCH Plaats: VIK-huis, Herentalsebaan 643, Wommelgem. Datum: dinsdag 19 februari 2008 om 20 uur. Spreker: Ing. Theo Pazzaia MSc. Kostprijs: 10 euro voor VIK-leden; 15 euro voor medewerkers van bedrijfsleden; 25 euro voor niet-leden. Broodjes en drank in de prijs inbegrepen Inschrijving vereist: VIK-secretariaat. Referte: VOBED10208.
I-mag
38
DECEMBER 2007
De firma Atlas Copco is niet alleen een wereldleider op het gebied van compressoren, maar heeft ook een prominente plaats op de markt van de generatoren. Op hun klantenlijst staan grote namen als Esso, Dienst voor de Scheepvaart, Spa Monopole, Umicore, Coca Cola, ... maar ook tal van gemeentes, brandweerkazernes, bouwfirma's en verhuurbedrijven. Gezien de grote diversiteit in toepassingen zal Atlas Copco ons na een korte voorstelling van hun firma via enkele casestory's uitleggen waarop men moet letten bij de aarding van een generator, hoe het parallellen van generatoren in zijn werk gaat en hoe men via een generator stroompieken kan opvangen om het maximaal toegelaten verbruik van de netbeheerder niet te overschrijden. Daarna kunt u voor allerhande vragen terecht bij onze sprekers, onder wie tevens iemand van de engineeringafdeling elektrisch ontwerp.
• PRAKTISCH Plaats: VIK-huis, Herentalsebaan 643, Wommelgem. Datum: donderdag 17 januari 2008 om 19.30 uur Sprekers: Bob Kegelaers (businessmanager portable energy and construction tools), Erica Devijver (product responsible generators) en Bert Lathouwers (teamcoach electrical engineering). Kostprijs: 10 euro voor VIK-leden; 15 euro voor medewerkers van bedrijfsleden; 25 euro voor niet-leden. Broodjes en drank inbegrepen in de prijs Inschrijving vereist: VIK-secretariaat. Referte: VOELE10108
ACTIVITEITEN
Zonnepanelen: Carpe Solem of grijp de zon… donderdag 21 februari 2008 De Kyoto-normen en de recente film van Al Gore “An inconvenient truth” doen ons allemaal nadenken over materiaalgebruik, water, afval en hernieuwbare energie. Elk individueel gebouw kan uitgerust zijn met een of meer hernieuwbare energiesystemen voor de productie van warmte of elektriciteit, zoals een zonneboiler, een warmtepomp, een kleine windturbine of een fotovoltaïsche zonne-energie-installatie. Zonne-energie is een onuitputtelijke energiebron en de energiewinning eruit veroorzaakt weinig of geen uitstoot van schadelijke stoffen. Fotovoltaïsche zonnepanelen zijn daardoor de laatste jaren ook in België in opmars. Het is een duur systeem, maar de betere rendementen van de panelen, het gunstige fiscale klimaat, de premiesystemen en het alsmaar duurder worden van de elektriciteit zorgen ervoor dat het niet alleen voor investeerders interessant is, maar ook voor individuele bewoners. Meer en meer fabrikanten besteden ook aandacht aan de architecturale inpassing van zonnepanelen, waardoor de panelen als een volwaardig bouwmateriaal beschouwd kunnen worden en zelfs een architecturale meerwaarde kunnen bieden aan het gebouw. De lezing geeft een algemeen overzicht van de toegepaste zonnepanelen in België en de verschillende systemen, gestaafd met fotomateriaal van enkele installaties. Er zal ook aangetoond worden dat het installeren ervan 'economisch interessant' is.
• PRAKTISCH Plaats: VIK-huis, Herentalsebaan 643, Wommelgem. Datum: donderdag 21 februari 2008 om 19.30 uur Sprekers: Erwin Close en Chris Desmet (Carpe Solem) Kostprijs: 10 euro voor VIK-leden; 15 euro voor medewerkers van bedrijfsleden; 25 euro voor niet-leden. Broodjes en drank in de prijs inbegrepen. Inschrijving vereist: VIK-secretariaat. Referte: VOELE10208
Willen we het onderhoud op onze technische installaties op een verantwoorde wijze beheersen, dan is het een must volledig op de hoogte te zijn van de correcte werking van alle veiligheidsinrichtingen en tegelijk ook van alle processpecifieke maatregelen. De methodiek van veiligheidsstudies op de goede werking en mogelijk fout gebruik van installaties wordt daarom ook toegelicht. De veranderingen aan de technische installaties beheren en beheersen wordt na de ingebruikstelling voor de onderhoudsverantwoordelijke de voornaamste zorg. Welke parameters vragen dan onze specifieke aandacht en zorg? Vanuit zijn ruime ervaring in het vakgebied van de risicoanalyse informeert onze spreker u op praktische wijze over veiligheidsfilosofie, risicobepaling, SIL (IEC61508), risicomatrix, risiconiveau en risicoreductie, RIMAP, impactdefinitie, general maintenance advice, practical tool & SAP, Team en Vstudie, veiligheidsconcept, feitenboom (oorzaak en gevolg), procesveiligheid, risicoreductie en beveiligingsinrichting, veiligheidsstudies (HAZOP - PAAG) en veranderingsmanagement.
• PROGRAMMA Na de ontvangst met koffie en broodjes om 17.15 uur begint om 18 uur het eerste deel van de voordracht. Na een halfuur pauze om 19 uur krijgen we het tweede deel van de voordracht. Rond 20.30 uur volgt er een vragenronde en praten we wat na in de bar. Om 21.30 uur sluiten we af.
• PRAKTISCH Plaats: VIK-huis, Herentalsebaan 643, Wommelgem. Datum: dinsdag 15 januari 2008 vanaf 17.15 uur Spreker: Ing. Paul De Schepper MSc (BASF) Kostprijs:10 euro voor VIK-leden, 15 euro voor medewerkers van bedrijfsleden, 25 euro voor niet-leden. Broodjes en drank in de prijs inbegrepen. Inschrijving vereist: VIK-secretariaat. Referte: VOOND10108
AGENDA BIJEENKOMSTEN ONDERHOUD Masterplan en risicoanalyse dinsdag 15 januari 2008 Elke leidinggevende hogergeschoolde technicus is verantwoordelijk voor de veilige bedrijfszekerheid van installaties en systemen. Daarom is het uitermate belangrijk om die systemen methodisch door te lichten voor de volledige levenscyclus, ze op veilige wijze in dienst te nemen en op te volgen tijdens het bedrijf en om alle personeel daarover naar behoren te informeren en er praktische tools voor aan te reiken. De heer Paul De Schepper stippelt tijdens deze inhoudelijk interessante voordracht een duidelijk methodisch traject uit van daarvoor relevante aandachtspunten en analysemethodes, zoals BASF die momenteel toepast.
Studiegroep Bedrijfsbeleid 18-12-2007 Lezing: Projectmanagement en projectplanning, VIK-huis, 20.00 uur 15-01-2008 Stuurgroepvergadering, VIK-huis, 20.00 uur 19-02-2008 Interactieve voordracht over kennisbeheer, VIK-huis, 20.00 uur Studiegroep Elektriciteit 20-12-2007 Elektrische tracing, VIK-huis, 19.30 uur 17-01-2008 Generatoren, VIK-huis, 19.30 uur 21-02-2008 Lezing: zonnepanelen, VIK-huis, 19.30 uur 20-03-2008 Kunstlicht (spiegelsysteem), VIK-huis, 19.30 uur 17-04-2008 Soorten kabels, VIK-huis, 19.30 uur 15-05-2008 AREI, VIK-huis, 19.30 uur 12-06-2008 Maintenance op motoren, VIK-huis, 19.30 uur Studiegroep Energie 13-12-2007 Stuurgroepvergadering, VIK-huis, 20.00 uur
DECEMBER 2007
39
I-mag
ACTIVITEITEN
Studiegroep Kunststoffen 14-02-2008 Stuurgroepvergadering, VIK-huis, 20.00 uur
Studiegroep Regeltechniek 04-12-2007 Stuurgroepvergadering, VIK-huis, 20.00 uur
Studiegroep Onderhoud 19-12-2007 Stuurgroepvergadering, VIK-huis, 18.30 uur 15-01-2008 Lezing: Masterplan en risicoanalyse, VIK-huis, 17.15 uur
Studiegroep Veiligheid-Milieu 13-12-2007 Stuurgroepvergadering, VIK-huis, 20.00 uur Studiegroep Studiegroep Voeding 04-12-2007 Stuurgroepvergadering, VIK-huis, 19.00 uur
Uw advertentie op deze pagina? We ruimen plaats in voor de publiciteit van uw bedrijf. Verspreid uw boodschap aan 20.000 ingenieurs! Verspreid uw boodschap in 20.000 gezinnen! Verspreid uw boodschap in meer dan 1.000 belangrijke bedrijven! Bereik uw consumenten, maar verzorg ook uw business-to-business.
I-mag
40
DECEMBER 2007
Meer weten? Neem gerust en vrijblijvend contact op met de Vlaamse Ingenieurskamer: Francine Demaret - 03 259 11 09
[email protected]
VIK V orming VIK V orming
Dertien laureaten 'Specialist plat dak' Nieuwe reeks begint op dinsdag 15 januari 2008
WOMMELGEM. VIK Vorming organiseerde voor de tweede keer op rij een succesvolle opleiding 'Specialist plat dak' voor Bevad vzw, de Belgische Vereniging van Aannemers van Dichtingswerken.
Dertien laureaten kregen hun felbegeerde certificaat.
Aan de opleiding namen 28 cursisten deel.
Op 5 oktober ll. vond de uitreiking van de certificaten plaats. Dertien deelnemers hadden het examen en de case succesvol volbracht en mochten het felbegeerde certificaat ontvangen uit handen van ir. Jan Coumans, voorzitter van Bevad. “Het is jammer dat niet meer deelnemers een certificaat in ontvangst kunnen nemen. Iedere deelnemer heeft hier veel geleerd en ook de niet-geslaagden zijn bekwame professionals. De opleiding is immers van een hoogstaand kwalitatief niveau en dat willen we zo houden”, aldus nog de voorzitter.
Op 15 januari 2008 gaat de nieuwe reeks 'Specialist plat dak' van start. De lessen vinden plaats in de lokalen van VIK Vorming in Wommelgem. De reeks loopt over 25 dinsdagen, telkens van 16 tot 20.30 uur. Tijdens de schoolvakanties is er geen les. In 4 modules worden theorie en praktijk afgewisseld en wordt een doorgedreven kennis opgedaan over moderne technieken en hedendaagse aspecten van de platte daken-problematiek.
Ook interesse? Neem contact op met Manuella Goyvaerts op 03 259 11 06 of
[email protected] Tekst: Lic. Diane LUYTEN Foto's: BEVAD
Jan Coumans, voorzitter van Bevad. Na de uitreiking was er nog gelegenheid tot netwerking.
DECEMBER 2007
41
I-mag
VIK V orming VIK V orming
FIOM-certificaten uitgereikt Nieuwe reeks loopt vanaf vrijdag 25 januari 2008 WOMMELGEM. Op vrijdag 19 oktober 2007 ontvingen alle 23 cursisten van de “Fellow in Integraal Onderhoudsmanagement” hun certificaat uit handen van de programmadirecteur Ing. Chris Claessens MSc.
Van alle deelnemers slaagden er 7 met onderscheiding en 1 met grootste onderscheiding. De jury bekroonde Filip Sunaert dan ook als laureaat. Zijn eindwerk “Hoe via geïntegreerd contractorenmanagement meerwaarde creëren” werd zo bekroond. De proclamatie werd afgesloten met een feestelijk diner in restaurant Tybeer. De programmacommissie heeft al de hoofden bij elkaar gestoken en is klaar voor een nieuwe start van 'Fellow in integraal onderhoudsmanagement' - promotie 9. De nieuwe reeks gaat van start op vrijdag 25 januari 2008.
Meer informatie? Neem contact op met Manuella Goyvaerts via telefoon 03 259 11 06 of via mail
[email protected].
Het Fins industriemodel Reserveer in uw agenda: 03 maart 2008 Connecting engineers & entrepreneurs stelt in het kader van het jaarthema 'Toekomst voor de industrie in Vlaanderen' de tweede lezing voor: het Fins industriemodel. Is het Fins model ook toepasbaar in België? Waarom wel? Waarom niet? U wenst meer informatie? Neem een kijkje op de website www.vik.be/ce2. Of neem contact op met VIK Vorming: 03 259 11 06 of
[email protected].
I-mag
42
DECEMBER 2007
VIK V orming VIK V orming
Permanente vorming voor gerechtelijke experten Informatieavond over vernieuwde wetgeving als eerste initiatief WOMMELGEM. Bijblijven met actuele materie is een noodzaak voor elke actieve professional. Voor gerechtelijke experten is dat zelfs onontbeerlijk. Precies daarom lanceerde de programmacommissie van de masterclassopleiding Fellow in gerechtelijke expertise bij de opmaak van de vierde cursusreeks meteen ook een alumniprogramma. Na de eerste drie promotiejaren van de opleiding zijn er immers al een 60-tal alumni. Het eerste initiatief was meteen een schot in de roos. Mr. Patrick Hofströssler, advocaat en bestuurder van de orde van Vlaamse balies wist het publiek te boeien met een gevatte uiteenzetting over de vernieuwde wetgeving over het deskundigenonderzoek. Volgende thema's in het alumniprogramma zijn 'werking van het gerecht', 'verzoening en bemiddeling' en 'arbitrage'. De lezingen in het alumniprogramma staan uiteraard ook open voor andere
VIK-leden en voor alle geïnteresseerden in de materie. Het is immers een uitgelezen kans om kennis te maken met het expertisegebeuren. De masterclass Fellow in gerechtelijke expertise zelf gaat opnieuw van start op zaterdag 26 januari 2008. Voor de concrete informatie over zowel het alumniprogramma als over de masterclassopleiding raadpleegt u de website www.vik.be/vorming, waar u ook online kunt inschrijven. Uw conctactpersoon, Manuella Goyvaerts, is te bereiken op het nummer 03 259 11 06 of via mail
[email protected].
TEKST: Lic Diane LUYTEN Foto's: Ing. Jos KESTENS MSc
Mr. Patrick Hofströssler
DECEMBER 2007
43
I-mag
VIK V orming VIK V orming
WHAT’S NEW?
WHAT’S UP?
MS Project Server en EPM
Specialist plat dak
Projecten worden regelmatig door meerdere personen opgevolgd. Een geïntegreerde 'enterprise projectmanagement-aanpak' (EPM) is daarbij noodzakelijk. Alle projecten, resources en projectmedewerkers worden in een centrale database opgeslagen, zodat project- en resourcemanagers, de teamleden en het management over dezelfde informatie kunnen beschikken.
In samenwerking met Bevad De technologie van de dakafdichting heeft de voorbije 20 jaar een enorme evolutie doorgemaakt. Een doordacht ontwerp dat met de meest geschikte materialen wordt uitgevoerd door een professioneel aannemer geeft de beste garantie voor een kwaliteitsvol en duurzaam dak. U krijgt een overzicht van en een duidelijk inzicht in de meest courante materialen en uitvoeringstechnieken bij de opbouw van platte daken. Normen, reglementen en wetten die daar een invloed op uitoefenen alsmede praktische oefeningen en casestudies, komen uitvoerig aan bod.
Programma • Wat is Microsoft 'enterprise projectmanagement' (EPM)? • Overzicht van de EPM-architectuur • Projectadministratie op ondernemingsniveau • MS Project Professional in samenwerking met de Project Server • Resourcemanagement in detail • Project Web Access • Wat is de Portfolio Analyzer? • Documentbeheer via sharepoint services Praktisch Donderdag 20 maart 2008 van 9 tot 17 uur (lunch inbegrepen), VIK-huis in Wommelgem.
Integraal waterbeheer De opleiding behandelt de volledige levensloop van water door het industriële proces met de nadruk op waterbehandeling, zuivering en hergebruik bij utiliteitstoepassingen. Mogelijke problemen, uitdagingen en oplossingen worden in detail toegelicht. In vier verschillende modules die elk een specifiek domein behandelen, wordt aandacht besteed aan alle aspecten (praktische en theoretische) die belangrijk zijn om de uitdagingen en oplossingen bij industrieel watergebruik te begrijpen. Programma Module 1 • Basisbegrippen water • Interpretatie waterparameters en -analyses • Verschillende types externe waterbehandeling (filtratie, UF, RO, demineralisatie, ontharding) Module 2 • Industrieel watergebruik in koel- en stoomgeneratiesystemen en mogelijke problemen (corrosie, afzettingen, microbiologie) • Overzicht van gebruikte apparatuur en potentiële watergerelateerde uitdagingen bij het gebruik ervan • Mogelijke oplossingen (chemische en nietchemische benaderingen) Module 3 • Waterzuivering (fysicochemische en biologische afvalwaterzuivering, nadruk op de onderliggende fundamenten, toepassingen in de praktijk) • Nadruk op de conceptkeuze (voor- en nadelen van de verschillende processen, microbiologische aspecten, analyses, troubleshooting) Module 4 • Hergebruik van water (sluiten van de watercyclus) • Fundamenten en toepassingen • Voorwaarden en technologie voor verdere zuivering en hergebruik • Cases worden besproken Praktisch Maandagen 11, 18, 25 februari (module 1), 3, 10, 17 maart (module 2), 7, 14, 21, 28 april, 5, 19 mei (module 3), 2, 9, 16 juni (module 4), telkens van 9 tot 17 uur, VIK-huis in Wommelgem.
Praktisch Start dinsdag 15 januari 2008, telkens van 16 tot 20.30 uur, VIK-huis in Wommelgem. Meer info: www.vik.be/partner
Fellow in integraal onderhoudsmanagement De opleiding geeft een getrouwe weerspiegeling van de nieuwe denkbeelden rond onderhoud. Belangrijk is het woord 'integraal'. Het programma vertrekt namelijk vanuit een totaalvisie op de onderhoudsfunctie en haar relatie met de diverse afdelingen van het hele bedrijf. Praktijkvoorbeelden en casestudies verhogen de onmiddellijke bruikbaarheid van de opleiding. Een ideale opleiding dus voor kaderleden uit productieafdelingen die vorming en/of vervolmaking ambiëren op het vlak van onderhoudsmanagement. We denken hier bijvoorbeeld aan verantwoordelijken onderhoud/technische dienst, maintenance managers, technische directeuren, plantmanagers, productiedirecteuren, managers engineering... Praktisch Start vrijdag 25 januari 2008, telkens op vrijdag van 14 tot 17 uur en op zaterdag van 9 tot 12 uur, Gent. Meer info: www.vik.be/fio
Fellow in gerechtelijke expertise Er is een nijpend tekort aan experts die zowel technisch als juridisch onderlegd zijn. Komt daarbij dat de expert meestal onbekend is en over geen officiële erkenning beschikt. Technische expertise kan nochtans een hulp bieden bij onder meer de afhandeling op het vlak van justitie, bij arbitrage van betwistingen in industriële of contractuele omstandigheden en ook bij de afhandeling van schadeclaims bij verzekeringen of bij discussies tussen partijen. Praktisch Start zaterdag 26 januari 2008, telkens op zaterdag van 9 tot 13 uur, VIK-huis in Wommelgem. Meer info: www.vik.be/fge
Fellow in logistiek management De opleiding geeft u een totaalbeeld van logistiek management en logistieke hulpmiddelen (tools). Naast een theoretische onderbouw zal de klemtoon vooral liggen op de praktische toepasbaarheid. Het unieke van dit programma ligt in het feit dat er steeds uitgegaan wordt van de markt als trekkende kracht. Naast systemen en technieken wordt een bijzondere plaats toegekend aan de 'mens' als hoofdrolspeler in het logistieke gebeuren. Deze opleiding bestaat uit 5 sterke modules die telkens een bepaald deelaspect behandelen. Alle modules kunnen ook apart gevolgd worden. Praktisch Start donderdag 31 januari 2008, telkens op donderdag van 19 tot 22 uur, VIK-huis in Wommelgem. Meer info: www.vik.be/flm
U wilt meer informatie? Neem contact op met VIK Vorming:
[email protected] of 03 259 11 06. I-mag
44
DECEMBER 2007
VIK V orming VIK V orming
Cursusagenda december - januari CURSUS
START
AANTAL SESSIES
UREN
LEDENTARIEF
HACCP - BRC - IFS
4 december
Microbiologische veiligheid van voedingswaren
11 december
3
14 tot 17.30 uur
390
2
9 tot 16 uur
540
9 januari
5
19 tot 22 uur
560
11 februari
15
19 tot 22 uur
1320
Veiligheidsbesturingen voor machines NIEUW
3 december
1
9 tot 17 uur
620
VOL-VCA: Veiligheid voor operationeel leidinggevenden NIEUW
15 december
1
8 tot 17 uur + examen
240
B-VCA: basisveiligheid NIEUW
20 december
1
8.30 tot 16 uur + examen
135
24 januari
2
9 tot 17 uur
620
3 december
1
9 tot 17 uur
330
TECHNOLOGIE
Gevorderdencursus verwarmingstechnische calculaties Integraal waterbeheer
BEDRIJFSKUNDE
Intern auditor BRC/IFS
VAARDIGHEDEN De winnende presentatie
* = Gent / ** = Herentals
V I A D 2008
VIK Industrial Automation Days 17 en 24 april 2008 Tweedaags symposium in het teken van
Industrieel ethernet & wireless networking Op het programma o.a.: > Wordt de kloof tussen kantoor en industriële automatisering dan toch gedicht? > Veldbussen nemen het op tegen ethernet en TCP/IP > Wireless zinvol of onzin? > Is ethernet voldoende realtime voor machinesturing? En wat met de veiligheidsaspecten? > Wireless in de procesindustrie.
DECEMBER 2007
45
I-mag
VIK V orming VIK V orming
VIK Vorming trekt kaart van veiligheid Met partnerschap HaCeCo mikken op bredere doelgroep WOMMELGEM. Een veilige werkomgeving is meer dan ooit een kritische factor voor een gezonde bedrijfsvoering. Bedrijven zijn zich hoe langer hoe meer bewust van bestaande risico's en de mogelijk daaruit voortvloeiende kosten, die vaak gepaard gaan met menselijk leed.
Ook opdrachtgevers eisen steeds vaker van bedrijven dat ze veiliger werken en dat ze streven naar minder ongevallen op de werkvloer. Bedrijven in de industrie en bouwnijverheid kunnen dat aantonen met een certificaat VCA (veiligheid checklist aannemers). De VCA is een checklist om een veilige en gezonde werkomgeving te bevorderen en het milieu te sparen. Als een bedrijf een VCA-certificaat wil halen, moeten alle operationele medewerkers en leidinggevenden kunnen aantonen dat ze de specifieke veiligheidsopleidingen volgden en dat ze met succes het officieel examen hebben afgelegd.
Opleiding VIK Vorming Vanaf dit najaar plant VIK Vorming regelmatig opleidingen 'Basisveiligheid' (B-VCA) en 'Veiligheid voor operationele leidinggevenden' (VOL-VCA). VIK Vorming breidt daarmee haar aanbod op het vlak van veiligheidsopleidingen uit. Bovendien spreken we ook een nieuwe doelgroep aan. De 32 operationele medewerkers die op 10 oktober de eerste opleiding B-VCA volgden, hebben immers niet het traditionele profiel van technisch hogeropgeleide of industrieel ingenieur. VIK Vorming zet daarmee de tendens voort om zich ook vaker en sterker te profileren naar de niet-ingenieurspopulatie op de opleidingsmarkt. Onze docenten die vaak werken vanuit een doorge-
dreven technische expertise en/of een brede managementachtergrond, kunnen immers met de nodige vertaalslagen hun kennis perfect overbrengen naar andere middens en toepassingsgebieden.
Partnership HaCeCo Voor de beide veiligheidsopleidingen sloot VIK Vorming een samenwerkingsakkoord met Haceco bvba, al jarenlang een vertrouwde speler op de markt van veiligheidsopleidingen en een van belangrijkste erkende examencentra voor de examens 'Basisveiligheid' en 'Veiligheid voor operationeel leidinggevenden'. Dagelijks organiseren zij examens op meer dan 40 plaatsen in Vlaanderen en Wallonië. HaCeCo zorgt ook voor de certificatie van uw VCA-systeem. Zaakvoerder ir. Patrick Timmermans was een van de eerste VCAauditoren van België. Ook Ing. Ed Volders MSc en Ing. Katrien Timmermans MSc zijn voor het Belgisch én Nederlands systeem erkend. Zij koppelen een jarenlange auditervaring aan de hoogste auditorkwalificatie (niveau 1, IRCA en de VCA-auditorenopleiding).
Opleidingskalender De volgende opleidingen B-VCA zijn gepland op 20 december 2007, 14 februari 2008, 10 maart 2008 en 28 mei 2008. Opleidingen VOL-VCA vinden plaats op 15 december 2007 en 28/29 februari 2008. Tekst en foto's: Lic. Diane LUYTEN
I-mag
46
DECEMBER 2007
Vraag nu uw Vormingsgids Voorjaar 2008 aan! En laat u verrassen door ons aanbod: > cursussen > masterclasses > symposia/lezingen > connecting engineers & entrepreneurs > in company Neem contact op met Noël Aelbrecht: tel 03 259 11 05 mail
[email protected] U kunt het up-to-date aanbod ook steeds raadplegen op de website www.vik.be/vorming
