za 22 dec 2012 Serie Ntr maakt hoorbaar Grote Zaal / 20.15 uur
radio kamer filharmonie + groot omroepkoor Apocalyps nu!
PROGRAMMA
za 22 dec 2012 Serie ntr maakt hoorbaar
Fragment uit de video Shift of the Ages
DUUR: ca. 40 minuten voor de pauze ca. 40 minuten na de pauze
(gesproken in het Maya-K’iché)
Grote Zaal / 20.15-22.00 uur
Celso Antunes dirigent James Wood dirigent (KOYOPA’ - Oxlajuj Baqtun, Jan Vriend) Humberto Ak’abal dichter Jan Wentink helderziende Lies Beijerinck ‘Didge mother of Holland’ didgeridoo Camilo Chapela solo performer Fabienne Besnard ondes-Martenot VOCAALLAB (Uaxuctum, Giacinto Scelsi): Emilie De Voght sopraan Keren Motseri sopraan Steven van Gils tenor Maciej Straburzynski ´ bas-bariton Koorsolisten (KOYOPA’ - Oxlajuj Baqtun, Jan Vriend): Annelie Brinkhof sopraan Pierrette de Zwaan alt Matthew Minter tenor Itamar Lapid bas Jan Panis geluidstechniek David Lammers beeldregie Wil Frikken lichtontwerp Jan Klug videotechniek Koorinstudering Scelsi en Vriend: Klaas Stok, James Wood
I. De slak, II. Licht, III. Tekens, IV. De kalender Silvestre Revueltas (1899-1940) Sensemayá (1937; Nederlandse première) originele versie voor kamerorkest
Radio Kamer Filharmonie + Groot Omroepkoor Apocalyps nu!
Humberto Ak’abal (1952) uit KOYOPA’ – Oxlajuj Baqtun (Dans van het jaar 2012)
De NTR is een omroep die kwalitatief hoogstaande, onafhankelijke en pluriforme programma’s maakt. Vanuit die brede interesse kiest NTR-programmeur Robert Nasveld ervoor om onder de paraplu NTR MAAKT HOORBAAR programma’s te presenteren met verschillende onderwerpen en met elk een andere insteek. De NTR vindt voor deze activiteiten een goede partner in de Radio Kamer Filharmonie, waarmee een lange traditie is opgebouwd als het gaat om programmering die zich onderscheidt. Meer informatie over de video Shift of Ages zie www.shiftofages.com Dit concert wordt donderdagavond 27 december uitgezonden in het Avondconcert op Radio 4 Samenstelling programma: Robert Nasveld Met dank aan Hans Thissen Tekst toelichting: Paul Janssen
Jan Wentink helderziende waarnemingen Peter Sculthorpe (1929) From Ubirr (1994; Nederlandse première) voor strijkers en didgeridoo David Dramm (1961) Disconnect (2012; wereldpremière) voor kamerorkest en soundtrack, opdracht Fonds Podiumkunsten PAUZE Fragment uit de video Shift of the Ages Humberto Ak’abal (1952) uit KOYOPA’– Oxlajuj Baqtun (Dans van het jaar 2012) (gesproken in het Maya-K’iché)
I. Het eind van de wereld, II. Het universum, III. Bliksem Jan Vriend (1938) KOYOPA’– Oxlajuj Baqtun (2011; wereldpremière) voor koor en slagwerk op tekst van Humberto Ak’abal, opdracht Fonds Podiumkunsten Fragment uit de video Shift of the Ages Giacinto Scelsi (1905-1988) Uaxuctum ‘La Légende de la cité Maya, détruite par eux-mêmes pour des raisons religieuses’ (1966; Nederlandse première) 3
TOELICHTING
TOELICHTING Als u dit leest, hebben alle doemdenkers ongelijk en draait de aarde nog steeds om de zon, is de dampkring intact en halen wij nog altijd frank en vrij adem. Maar het kan ook zijn dat we te vroeg juichen en dat dit uw laatste concert is op deze wereld. Volgens verschillende interpretaties van de beruchte Mayakalender zou de aarde op 21 december door een ramp van catastrofische omvang ten onder gaan. Anderen gunnen ons twee dagen langer om te leven alsof het je laatste dag is en wijzen 23 december aan als de dag van het spreekwoordelijke ‘laatste oordeel’.
Afwenden van onheil Dit alles neemt niet weg dat het nadenken en vooral ook fantaseren over het einde van de wereld, het einde van een beschaving van alle tijden en van alle culturen is. Om bij de Maya’s zelf te blijven: zij vernietigden volgens de overlevering aan het einde van de klassieke Mayatijd (rond 1000) hun stad Uaxuctun om religieuze redenen, om onheil af te wenden. Er rest van de stad niet meer dan een ruïne in een regenwoud. Maar het verhaal fungeerde dikwijls als een bron van inspiratie. Voor Giacinto Scelsi bijvoorbeeld, die een van de meest complexe orkestwerken van de twintigste eeuw naar deze stad noemde – ook al spelde hij de naam abusievelijk als ‘Uaxuctum’.
De kans is overigens groot dat het allemaal zo’n vaart niet loopt. Paus Benedictus heeft alle christenen al opgeroepen geen geloof te hechten aan de voorspellingen betreffende de Mayakalender. Jezus predikte volgens hem immers ‘niet het einde van de wereld’, want: ‘als hij apocalyptische beelden schetst, doet hij dat niet als profeet.’ Dat had men zich een kleine tweeduizend jaar geleden moeten realiseren; het had een hoop onheil gescheeld. Ook in de wetenschappelijke en pseudowetenschappelijke hoek is men het bij lange na niet met elkaar eens. En dat heeft alles met de interpretatie van de Mayakalender te maken. Volgens sommige onderzoekers hoeven wij ons tot en met onze achterkleinkinderen geen zorgen te maken. De gewraakte datum zou op zijn vroegst pas over 208 jaar vallen. Om toch enige voeling te houden met de stand van zaken op dit moment, deelt het Nederlandse medium Jan Wentink vanavond zijn helderziende waarnemingen.
Ook de Aboriginals, het oorspronkelijke Australische volk en voor zover na te gaan het oudste nog bestaande volk op aarde – hun geschiedenis gaat zo’n 40.000 jaar terug – hebben veel nagedacht over het wel en wee 4
van de aarde en het einde der tijden. Net als bij de Maya’s is de natuur hun raadgever, maar anders dan de Maya’s geloofden en geloven de Aboriginals dat zorg, respect en oog voor de mysteries van de natuur en het land een eeuwigdurende samenleving mogelijk maakt. Voor de Australische componist Peter Sculthorpe is die filosofie al decennialang een inspiratiebron voor a-catastrofale muziek.
Revueltas groeide op in een tijd dat Mexico geteisterd werd door een harde strijd om onder de heersende dictatuur van president Porfirio Díaz uit te komen. Nadat diens bewind in 1910 omver geworpen was, kregen ook op het gebied van cultuur de nationalistische tendensen weer vrij baan. Mexicaanse schilders blonken uit in motieven die hun wortels hadden tot in de Maya-beschaving, en musici en componisten zochten hun inspiratie in de muziek van de straat en de rituelen van de oorspronkelijke bevolking. Zo’n ritueel ligt ten grondslag aan Sensemayá uit 1937. Het werk, dat een enorme impuls gaf aan het Mexicaanse nationalisme, is gebaseerd op het gelijknamige gedicht van de Cubaan Nicolás Guillén (1902-1989). Guillén schrijft over een Afro-Amerikaans ritueel dat traditioneel op Driekoningen wordt uitgevoerd en dat ‘Matar la culebra’ (Doodt de slang) heet. Revueltas vertaalde de tekst in een even kort als opzwepend orkestwerk, dat vandaag – in de oorspronkelijke versie voor kamerorkest – zijn Nederlandse première beleeft.
Nadenken en fantaseren over het einde van de wereld is van alle tijden en culturen David Dramm en Jan Vriend kregen de opdracht om de gedachten van de huidige generatie over het einde der tijden om te zetten in klank. Hun werken gaan, als de aarde inderdaad nog om de zon draait, vandaag in première. En mocht dat niet zo zijn, dan vinden latere beschavingen misschien de partituren en vertellen zij hun kinderen en kindskinderen de prachtigste verhalen over het einde van een vreemde wereld...
Peter Sculthorpe From Ubirr
Silvestre Revueltas
Ubirr in het Australische Kakadu National Park is een mystieke rotsformatie vol tekeningen uit de oude tijd van de Aboriginalbeschaving. From Ubirr is ook de naam die de Australische componist Peter Sculthorpe gaf aan zijn Twaalfde strijkkwartet. Dat kwartet is weer een bewerking van het orkestwerk Earth Cry. Het kwartet herzag hij vervolgens voor strijkorkest en kreeg ook de naam From Ubirr.
Sensemayá
De Mexicaanse componist Silvestre Revueltas beschreef geen catastrofe in zijn compositie Sensemayá. Hij schreef wel ‘catastrofale’ muziek: zij doet in heftigheid niet onder voor het einde der tijden. Hij werd er een van de belangrijkste twintigste-eeuwse Mexicaanse componisten mee. 5
TOELICHTING
TOELICHTING
Het maakt eigenlijk niet zoveel uit. In beide gevallen is het wat de titel zegt: een schreeuw van moeder aarde om aandacht, om een catastrofe te voorkomen. In die zin is het werk typerend voor Sculthorpe, die niet alleen erg begaan is met het lot van de oorspronkelijke bewoners, de Aboriginals, maar ook met het milieu. ‘Een valse nationale identiteit en de commercialisatie daarvan hebben de werkelijke adem van onze cultuur versluierd’, zegt hij over From Ubirr. ‘We moeten naar de schreeuw van de aarde luisteren om dat te herstellen.’ En dat is wat de Aboriginals altijd gedaan hebben. Vandaar dat het werk – dat in twee langzamere hoekgedeelten en twee ritualistische middendelen uiteen valt – een optionele didgeridoopartij heeft. De didgeridoo, de oorspronkelijk door termieten uitgeholde tak van een eucalyptusboom, is immers het magische en mythische instrument van de Aboriginals.
bedacht door regisseur David Lammers en de componist, ‘van een eenzame figuur die langzaam een winkelwagentje voorduwt. Het wagentje zelf bevat een scherm dat licht projecteert of, beter gezegd, een afbeelding van licht. Is de figuur achter het winkelwagentje de laatste consument? Of de eerste van een nieuw type Platonische holbewoners, die zich van de schaduw hebben afgekeerd en er met het vuur, dat de schaduwen aan het licht bracht, vandoor zijn?’
Scelsi
Jan Vriend
David Dramm
Hij ging op zoek naar overleveringen van de Mayacultuur en vond de Guatemalteekse dichter Humberto Ak’abal die de Maya K’ichétaal machtig is en daar ook in schrijft. Deze klanktaal komt het dichtst bij de taal van de oude Mayacultuur, en Vriend vroeg hem nieuwe teksten te schrijven, gebaseerd op het thema van de Mayakalender. Een aantal van deze teksten openen, gereciteerd op de typerende staccatowijze door Ak’abal, de avond en keren in het even hectische als tumultueuze werk van Vriend terug in een antifonale setting.
De Italiaanse componist, die in de loop van de twintigste eeuw uitgroeide tot de geluidskunstenaar bij uitstek en vele vormen van ruis en microtonaliteit verkende, doet zijn status eer aan met het in 1966 geschreven werk. De partituur was zo complex, dat Scelsi 21 jaar moest wachten op de première. Een koor dat nauwelijks normaal zingt, vier elektronisch versterkte solisten voor wie hetzelfde geldt – daarom is er ook geen tekst die er toe doet; alles is klank, kleur en sfeer –, ondes-Martenot, hout- en koperblazers, zes contrabassen en een batterij slagwerk met onder andere een olievat, een metalen plaat en een aluminium koepel brengen in vijf titelloze delen een traag verglijdende geluidsmuur voort. Hoewel het werk geen enkel programma nodig heeft, klinkt het als een verwoeste spookstad. Is dit de klank van het einde der tijden, het geluidsdecor van onze toekomst? Slechts de tijd zal het leren.
KOYOPA’ – Oxlajuj Baqtun Met het nieuwe werk KOYOPA’ – Oxlajuj Baqtun voor ruimtelijk opgesteld koor, vier solisten en drie slagwerkers, is Jan Vriend vandaag waarschijnlijk de componist die zich het meest direct verhoudt met de idee voor dit concert.
Disconnect
Met het multimediale Disconnect schetst de Engels-Nederlandse componist David Dramm een wereld na de Apocalyps ‘waarin stemmen van telefonisten eindeloos melding maken van verbroken verbindingen, van nummers die niet meer in gebruik zijn’ en waar ‘verontschuldigingen weergalmen door een even groot als leeg, Beethovenesk geluidslandschap’, aldus de componist.
Uaxuctum De ware catastrofe klinkt pas aan het slot. Uaxuctum is Giacinto Scelsi’s klinkende monument voor de Mayastad Uaxuctun, een monument dat even angstaanjagend, onheilspellend en hoopgevend is als het idee dat een cultuur in staat is zichzelf te vernietigen – ja, ook hoopgevend: sommige elementen uit een cultuur kunnen immers gemist worden als kiespijn.
De muziek is verwrongen en lijkt ‘losgekoppeld van live’. Deze muziek omsluit een beeld, 6
7
teksten
teksten Xojowem Oxlajuj Baktun
Dans van het jaar 2012
Ri t’ot’
De slak
Ri umayolal ri t’ot: nim uchowil chupam nim uchowil cho kaj.
Het mysterie van de spiraal: oneindig naar binnen oneindig naar buiten.
Ri q’aq’
Licht
Xalax ri q’ij xujeq k’ut ri alajil.
De zon werd geboren en de tijd werd geboren.
Chi pum pum chi pum pum chi pum pum.
Tsji poem poem Tsji poem poem Tsji poem poem
Retal
Tekens
We k’o koyopa’ cho ri moxq’ab: retal re q’alaj.
Als het bliksemt in het noorden: kondigt het regen aan.
Are we ku k’ut rib cho ikimq’ab: saq’ij kubij ri’.
Als het verschijnt in het zuiden: gaat de zon schijnen.
We ri ama’ ak’ keoq’ik chi uxe tik’ibal aq’ab: kasaqirisan sutz’. Saqir ri q’ij saqir ri q’ij saqir ri q’ij...
Als de hanen kraaien voor middernacht: zal de dageraad bewolkt zijn. De dag breekt aan De dag breekt aan De dag breekt aan 8
Ri xpeq
Schors met ogen
Keta’m jampa kaqej ri jab, kebixonik, kech’opinik, kakijaluj uxe’ che’ kakijaluj jume’t.
Ze kunnen regen voorspellen, ze kunnen zingen, ze kunnen springen ze kunnen zich vermommen als dode bladeren of als boomschors...
Ketam ri ube ri q’ij, ri ube ri ja’; xuquje ket’am jampa kak’is wa’ wa uwach ulew.
Ze kennen de loop van de zon, de loop van het water, en ze weten, bovendien, wanneer het eind van de wereld komt.
La k’o lo, ri man ketam ta ri xpeq?
Is er iets, dat padden niet weten?
Q’ol-q’ol-q’ol-q’ooooool Q’ol-q’ol-q’ol-q’ooooool Q’ol-q’ol-q’ol-q’ooooool.
K’ol-k’ol-k’ol-k’oooooool K’ol-k’ol-k’ol-k’oooooool K’ol-k’ol-k’ol-k’oooooool.
Cholq’ij
De kalender
Tun-tun tun-tun tun-tun tun-tun tun-tun tun-tun. Tun-tun tun-tun tun-tun tun-tun tun-tun tun-tun.
Toen-toen toen-toen toen-toen Toen-toen toen-toen toen-toen. Toen-toen toen-toen toen-toen Toen-toen toen-toen toen-toen.
¡Oxlajuj Baktun! ¡Oxlajuj Baktun! ¡Oxlajuj Baktun !
2012! (tweeduizendtwaalf) 2012! 2012!
Tun-tun tun-tun tun-tun tun-tun tun-tun tun-tun. Tun-tun tun-tun tun-tun tun-tun tun-tun tun-tun.
Toen-toen toen-toen toen-toen Toen-toen toen-toen toen-toen. Toen-toen toen-toen toen-toen Toen-toen toen-toen toen-toen. 9
teksten
Teksten
K’isbal uwo saq
Het eind van de wereld
Koyopa’
Bliksem
K’o jujun taq kakeye’j ri k’isbal uwo saq.
Er zijn er die het eind van de wereld verwachten.
K’o kuriqa che ri kaj kuxi’j rib cho ri q’eq’umal.
Soms schrikt de hemel van zoveel duisternis.
¡E meba! Man kilom taj che
Wat zielig! Ze hebben er niet bij stilgestaan:
Ku k’ut rib jun koyopa’ xa che urilik we oj k’o chi’ cho wa uwach ulew.
Een bliksemschicht om even te zien of we er nog zijn hier beneden.
benanaq chi junab che wa ulew ch’aqataq chi wa’.
dat ie al geruime tijd aan stukken geslagen is.
¡Ju-ju-juuuuuu! ¡Ju-ju-juuuuuu! ¡Ju-ju-juuuuuu!
Joe-joe-joeoeoeoe! Joe-joe-joeoeoeoe! Joe-joe-joeoeoeoe!
Xa ne k’ut kumayo rumal che chi’ oj k’o wi kubisan qak’ux che ri kaj k’o ri’ ajsik.
Tot zijn verbazing, hier zijn we gerust dat de hemel er nog steeds is, daarboven.
Humberto Ak’abal
vertaling (uit het Spaans): Jan Vriend
Uwo kaj uwo ulew
Het universum
Ri uwo kaj uwo ulew xa junam ruk’ ri k’aslemal; ronojel q’ij kajeqatijik…
Het hele universum, net als het leven zelf, begint telkens weer opnieuw...
Ri chuweq are chuweq koj tak’ina ri’, cho ri jun saq ri man qetam taj jas ri ucholaj; ronojel q’ij xa je wa...
Morgen is morgen: te lijf gaan wat je niet verwacht: net als iedere dag...
10
11
Op de afbeelding is onder meer te zien dat het kosmische monster (Itzam) een onwaarschijnlijke hoeveelheid water uitstort over de aarde. Ook zijn twee goden zichtbaar: Ix_chel ( de rode godin van vlechten en weven) en naar alle waarschijnlijkheid de zwarte God L (met onder andere welvaart, zwarte magie en oorlog in de portefeuille).
Laatste bladzijde uit de Dresdener Codex. Dit manuscript is een van de vier overgebleven pre-Colombiaanse boeken (codices) uit de tijd van de Maya’s (de rest is door de Spanjaarden verbrand). Deze codex stamt uit de 11e of 12e eeuw en is voor een groot deel gewijd aan astronomie en mystiek. Op deze bladzijde is een van de weinige directe aanwijzingen te vinden over een mogelijke apocalyps op 13 b’ak’tun, 0 k’atun, 0 tun, 0 winal, 0 dagen ofwel 21 december 2012.
12
BIOGRAFIEËN DICHTER Humberto Ak’abal De dichter Humberto Ak’abal werd in 1952 geboren in Momostenango (Guatemala), waar hij tot op heden leeft en werkt. Zijn eerste poëziebundel El animalero (1990) leverde hem bij zowel het publiek als bij recensenten een direct succes op. Zijn tweede selectie gedichten Guardián de la caída de agua (1993, heruitgegeven in 1994 en 1996) leverde hem niet alleen een nog groter succes op, dit werk wekte ook de belangstelling in andere landen van Midden- en ZuidAmerika en in Europa.
Guardián de la caída de agua werd verkozen als boek van het jaar 1993 in Guatemala, en bekroond met de Quetzal de Oro. In 1995 reisde Ak’abal naar Mexico om daar in 1996 Hojas del árbol pajarero uit te geven. In 1997 werd hij uitgenodigd om deel te nemen aan het
belangrijke Internationale Poëzie Festival van Medellín (Colombia). Er verscheen nog een boek in Mexico, Retoño salvaje en een Franse vertaling van zijn gedichten. In 1996 verscheen een bloemlezing van zijn werk in K’iche’ (de taal van de Maya’s) en in het Spaans, door zijn landgenoot Carlos Montemayor, vergezeld door een introductie en ingeleid door Ak’abals Ajkem Tzij Tejedor de palabras (‘De wever van woorden’). Een tweede, onder patronaat van de UNESCO uitgekomen editie van deze bloemlezing, verscheen in 1998 en werd door de schrijver 13
Mario Monteforte Toledo gepresenteerd in het Instituto de Cultura Hispánica de la Ciudad de Guatemala. De Universiteit San Carlos van Guatemala verleende Ak’abal in 1993 de titel ‘Emeritissimum’. In 1997 ontving hij de Internationale Poëzieprijs ‘Blaise Cendrars’ in Neuchâtel (Zwitserland). Verder publiceerde hij, onder andere, Lluvia de luna en la cipresalada (Guatemala 1996), Hojas solo hojas (Guatemala, 1996) en Los Cinco Puntos Cardinales (Colombia 1998). Van zijn werk verschenen diverse vertalingen
Silvestre Revueltas
Silvestre Revueltas Sánchez (1899-1940) was een Mexicaans componist, muziekpedagoog, dirigent en violist. Op 8-jarige leeftijd kreeg hij zijn eerste vioolles en vanaf 1913 studeerde hij viool en compositie in MexicoStad aan het Conservatorio Nacional de la Ciudad de México. In 1917 studeerde hij verder in de Verenigde Staten, eerst aan het St. Edward College in San Antonio, Texas, om zijn studie te vervolgen bij Felix Borowsky aan het College of Music te Chicago, Illinois. Hij verbleef in Chicago tot 1924. Samen
met de pianist Carlos Chávez organiseerde hij met groot succes de eerste concerten met hedendaagse muziek in Mexico in 1924 en 1925. Na een grote en succesrijke concertreis door Mexico en de Verenigde Staten ging hij in 1929 naar Mexico terug. In 1933 werd hij professor voor viool en kamermuziek aan het Conservatorio Nacional de Música en dirigent van het Orquesta Sinfónica de la Universidad Nacional Autónoma de México (UNAM). Eveneens was hij directeur van de Escuela Nacional de Música. In 1937 ging hij naar Spanje, om aan de culturele activiteiten van de Republikeinen in de Spaanse Burgeroorlog mee te werken. Hij werd lid van de muzieksectie van de republikeinse regering en organiseerde en dirigeerde concerten. In 1938 keerde hij berooid terug naar MexicoStad, waar hij in armoede en teruggetrokken leefde.
Peter Sculthorpe De Australische componist en muziekpedagoog Peter Sculthorpe (1929) studeerde 14
vanaf zijn zestiende aan de Melbourne University, waar hij zijn Bachelor of Music in piano behaalde in 1950. In 1958 werd hem de Lizette Bentwich Beurs toegekend, die hem in staat stelde postdoctorale studies te volgen in Oxford.
van 100 mensen vanuit Australië, die zich om de bescherming van de natuur en het milieu verdienstelijk gemaakt hebben. Verder is hij Honorary Foreign Life Member van de American Academy of Arts and Letters sinds 2003. Als componist schreef hij tot rond de 350 werken voor vele genres. Zijn werken zijn meestal beïnvloed door het sociale klimaat en de fysieke karakteristieken van Australië.
Hij is emeritus hoogleraar aan de Universiteit van Sydney, waar hij sinds 1964 les gaf. Hij doceerde ook aan verscheidene andere muziek instituten en universiteiten van zowel binnen als buiten Australië, en is drager van eredoctoraten van Tasmanië, Melbourne, Sussex, Griffith en Sydney. In 1977 werd hij officier in de Orde van het Britse Rijk (Verenigd Koninkrijk) en in 1990 officier in de Orde van Australië. Hij behoort tot de Australian Living Treasures, een selectie
De Amerikaanse componist David Dramm woont in Nederland. Hij werd in 1961 in Illinois geboren en studeerde compositie bij Robert Erickson aan de University of California in San Diego en bij Louis Andriessen en Earle Brown aan de Yale University in New Haven (Connecticut). Als componist ontving hij opdrachten van ensembles zoals het Nederlands Blazers Ensemble, Yannick NézetSéguin en het Rotterdams Philharmonisch Orkest, ASKO Ensemble, het Aurelia Saxofoonkwartet, Albany Symphony en Electra. Hij
Jan Vriend
schreef ook voor solisten zoals Tomoko Mukaiyama, Anne La Berge, Frances Marie-Uitti, André Heuvelman, H.K. Gruber en Monica Germino.
David Dramm Foto: Maurice Foxall
COMPONISTEN
biografie
Jan Vriend (1938) studeerde piano bij Else Krijgsman, muziektheorie bij Anthon van der Horst en Jan Felderhof en compositie bij Ton de Leeuw aan het Amsterdams Conservatorium. Hij volgde de cursus elektronische muziek aan het Instituut voor Sonologie.
Foto: Ann La Berge
biografie
Zijn muziek wordt uitgevoerd op festivals als de Warschauer Herbst, het Zwiterse EXPO in Biel, de Woche Der Niederländischen Musik in Leipzig, het Finse ‘Time of Music’, het Holland Festival, het Crossing Border Festival, de New Music Days in Tallinn, Estland, en ook in het Esprit Festival in Toronto en in Queen Elizabeth Hall in London. Zijn muziek is onder andere door WERGO, Vanguard Classics, BVHaast, New World Records, Attacca, Einstein en Composer’s Voice op CD uitgebracht. Zijn muziek wordt bij MCN/Donemus en voLsap Music uitgegeven. 15
Hij leidde verschillende koren, ensembles en orkesten en was in 1965 mede-oprichter en eerste dirigent van het Amsterdams Studenten Kamer Orkest, tegenwoordig het Asko|Schönberg. Tot 1971 was hij daar artistiek leider. In 1967 behaalde hij de Prijs voor Compositie van het Amsterdam Conservatorium en volgde lessen bij Iannis Xenakis bij de Schola Cantorum in Parijs.
biografie
In 1970 won Jan Vriend de Gaudeamus Internationale Compositieprijs 1970 voor zijn compositie Huantan (1968). Hij studeerde wiskunde en aanverwante wetenschappen, voornamelijk met het oog op compositorische toepassingen. Met componist Jos Kunst presenteerde hij in 1971 een radioserie over ‘verschillende manieren om naar muziek te luisteren’. Tussen 1989 en 1994 was hij dirigent van het New Stroud Orchestra in Gloucestershire, waar hij momenteel leeft en werkt.
Giacinto Scelsi
biografie
van Ayala Valva. Hij studeerde muziek in Rome bij Giacinto Sallustio.
UITVOERENDEN
Door Egon Koehler kwam hij in aanraking met het compositiesysteem van Skrjabin en studeerde voor de Tweede Wereldoorlog in Wenen bij Walter Klein, een leerling van Schönberg. Scelsi ontwikkelde een eigen stijl vanaf 1956 en maakte in nagenoeg al zijn werken gebruik van het 24-toonsysteem (kwarttoonsysteem).Na een persoonlijke crisis aan het eind van de jaren 40 van de twintigste eeuw liet hij alle regels varen. Ook qua geloof veranderde hij van een katholiek in een volgeling van oosterse gedachten. Deze omslag heeft zijn werk, maar ook zijn levenshouding drastisch gewijzigd.
Dirigent
Celso Antunes
James Wood Dirigent
Van 2008 tot 2012 was Celso Antunes chef-dirigent van het Groot Omroepkoor. Hij is tevens chef-dirigent van Camerata Fukuda en bekleedt de functie van professor koordirectie aan de Haute École de Musique de Génève. Het symfonieorkest van São Paulo heeft hem met ingang van 2012 benoemd tot Associate Conductor voor een periode van vijf jaar. Eerder was hij onder meer chef-dirigent van het Antwerpse ensemble Champ d’Action, waarmee hij talloze wereldpremières gaf. Zijn repertoire omvat
De Italiaanse componist en dichter Giacinto Scelsi (19051988) werd geboren in een adellijke familie en was graaf 16
koormuziek uit de renaissance, orkestwerken uit de achttiende en negentiende eeuw en hedendaagse muziek. Hij dirigeerde het Nieuw Ensemble, Ensemble Modern en het door hem opgerichte Tippett Ensemble en verbond zijn naam aan premières van muziek van Wolfgang Rihm, Jonathan Harvey, Michael Tippett, Hans Zender, Brice Pauset en Lera Auerbach.
James Wood (componist, dirigent en (voorheen) percussionist) richtte in 1981 het New London Chamber Choir op. Tot zijn verhuizing naar Duitsland in 2007 was hij chef-dirigent, en nam hij ruim
25 cd’s op met muziek van Stravinsky, Janác˘ ek, Poulenc, Xenakis, Dallapiccola, Saariaho, Feldman en hemzelf, maar ook muziek uit de vijftiende eeuw. De laatste jaren werkte hij veel samen met het Groot Omroepkoor, het Rundfunkchor Berlin, het RIAS Kammerchor, het SWR Vokalensemble, Champ d’Action en musikFabrik. Tijdens het Holland Festival van 2008 leidde hij concerten met het Nederlands Kamerkoor (Stockhausen) en de Radio Kamer Filharmonie en Groot Omroepkoor (Tallis, Kutavi c˘ ius en Nono). Als componist kreeg hij opdrachten van onder andere het Arditti Quartet, het Ircam in Parijs, de ARD, Percussions de Strasbourg en de BBC Proms. Zijn opera Hildegard (voor Slagwerkgroep Den Haag, Champ d’Action en het New London Chamber Choir) werd uitgevoerd in kathedralen in Londen en Salisbury, en in 2006 bij het festival Musica Sacra in Maastricht.
17
Jan Wentink Helderziende
Jan Wentink (1964) werd geboren in Sluiskil en is getrouwd met Irma Verduin (1971), die een webshop heeft in Aboriginal Art. Aanvankelijk werkte hij, zoals ‘iedereen’ in Sluiskil, in de kunstmestfabriek, totdat hij een groot visioen kreeg. Na zijn vrijwillige ontslag is hij inmiddels twaalf jaar als medium en paragnost werkzaam. Hij is begonnen als healer van twee- en viervoeters. Jan is heldervoelend, helderwetend en helderhorend. Sinds anderhalf jaar geeft hij ook workshops in mediumschap en runt hij een spiritual cafe in Terneuzen.
Lies Beijerinck Didgeridoo
Lies Beijerinck, beter bekend als ‘the Didge Mother of Holland’ speelt didgeridoo sinds 1993. Sindsdien heeft zij een respectabele staat van dienst opgebouwd. Zo speelde zij onder andere met DJ Tiësto voor 25.000 man. Van alle bekende clubs in Amsterdam
biografie
heeft ze het podium mogen betreden.
biografie
te volgen bij de grote meester Djalu Gurruwiwi, en heeft zo de weg bereid voor didgeridoo spelende vrouwen.
Camilo Chapela Solo performer
Zij stond ook op vele grote podia in de rest van Europa, zoals het hoofdpodium van Dance Valley, en de Roxy te Praag. ‘s Zomers reist ze alle Europese didgeridoo-festivals af met het bekende didgeridooduo 3ple-D. Verder speelt zij met de wereld-percussieband The Samson Brothers en met een traditionele Indiase formatie. Als soliste staat ze bekend om haar krachtige percussieve stijl. Met haar super duidelijke boventonen en drie trompettonen verweven in haar spel hoort ze absoluut bij de wereldtop. Ook als lerares heeft zij haar sporen verdiend en wordt zij door heel Europa gevraagd. De laatste jaren is zij driemaal in Australië geweest om masterclasses
Camilo Chapela begon zijn dansopleiding in 2000 bij het Centro Cultural Ollin Yoliztli in Mexico-Stad. In 2001 werd hij geaccepteerd aan de Mexicaanse National School of Classic and Contemporary Dance. Zijn brede achtergrond in sport is voor zijn dansstijl en choreografie ook bepalend geweest: hij is meerde malen regionale en landelijke kampioen in zwemmen, gymnastiek, kung-fu en judo geweest. Hij was ook vier jaar lang de landelijke kampioen hoogduiken. Na een aantal prijzen gewonnen te hebben in Mexico en Brazilië, als choreograaf én als danser, werd hij uitgenodigd in 2010 om zich als danser bij Club Guy & Roni in Groningen aan te sluiten. Daarnaast werkte hij ook met Wim Vanderkeybus en Ultima Vez in de voorstelling What’s the Prediction. 18
Fabienne Besnard
VOCAALLAB
David Lammers
Wil Frikken
Na het behalen van een een drievoudige Premier Prix op het Parijse Conservatoire – onder andere voor ondesMartenot – richtte Fabienne Besnard zich vanaf 1993 op een internationale loopbaan als soliste.
VOCAALLAB maakt voorstellingen op het snijvlak van muziek en theater. Het creëert zijn voorstellingen met een collectief van allround performers, die verder durven te gaan dan hun stem: beyond the voice.
De Nederlandse filmregisseur David Lammers studeerde in 2001 af aan de Filmacademie in Amsterdam met zijn korte film De laatste dag van Alfred Maassen en won daarmee een Gouden Kalf op het Nederlands Film Festival.
Wil Frikken werkt sinds 1990 als vaste lichtontwerper en technicus bij het Grand Theatre Groningen.
Ondes-Martenot
Op haar repertoire prijken de belangrijkste werken voor dit instrument, waaronder de Turangalîla-symfonie en de Trois petites liturgies de la Présence Divine van Olivier Messiean, Ecuatorial van Varèse en Jeanne d’Arc au bûcher van Honegger. Sinds 1998 werkte zij geregeld samen met dirigent en filmcomponist Maurice Jarre. Zij trad bovendien op met het Orchestre de Paris, het Orchestre National de France, het Orchestre National de Lyon, het Orchestre Philharmonique de Monte Carlo, het Orchestre National du Capitole de Toulouse, en met dirigenten als Kurt Masur, Michel Plasson, Pascal Rophé, Emmanuel Krivine en Alain Altinoglu.
Tijdens Holland Festival 2011 bracht VOCAALLAB met Asko|Schönberg The Cricket Recovers van Richard Ayres in regie van Pierre Audi. Najaar 2011 maakte VOCAALLAB onder andere de crossoverproductie MonteverdISH – a hiphop breakdance opera in coproductie met crossover dansgezelschap ISH. Andere hoogtepunten zijn Machinations van Georges Aperghis (2009) en Autland van Sergej Newski (2009 en 2012). In september 2012 voerde VOCAALLAB in Muziekgebouw aan ’t IJ de productie Les Anges uit. Voor de komende jaren staan coproducties met onder meer ISH, Muziektheater Hollands Diep, LOD muziektheater (Gent), Slagwerk Den Haag en Club Guy & Roni gepland.
De afgelopen jaren is hij als schrijver, regisseur en creative producer betrokken bij de televisieserie Van God Los. Sinds 2000 werkte hij samen met David Dramm aan een aantal projecten: Helen Barbara (2000) i.s.m. Het Holland Festival en het ASKO Ensemble, Oud & Nieuw (2002), Langs de Grote Weg (2003), Veere (2005) en Langer Licht (2006). Langer Licht betekende zijn speelfilmdebuut en werd door critici geprezen en werd genomineerd voor twee Gouden Kalveren. De korte gedichtverfilming Veere heeft een geluidstrack van elektrisch gitaar en dieselmotor. Veere won op het Internationaal Filmfestival Rotterdam een Tiger Award voor beste korte film.
www.vocaallab.com
19
Regelmatig werkt hij samen met choreograaf Pieter de Ruiter en andere theater- en dansmakers, waaronder Club Guy & Roni en Ola Mafaalani.
Jan Klug Jan Klug is een van oorsprong Duitse muzikant, videokunstenaar en mediaprogrammeur. Klug woont en werkt al 15 jaar in Groningen, waar hij les geeft aan het Frank Mohr Instituut. Hij werkt regelmatig met Club Guy & Roni.
biografie
De Radio Kamer Filharmonie (RKF) is een veelzijdig orkest met een breed en gevarieerd repertoire. Het orkest treedt in verschillende bezettingen op, van barokformatie tot ensemble voor hedendaagse muziek. Michael Schønwandt is chef-dirigent en artistiek leider. Vaste gastdirigenten zijn Philippe Herreweghe en James MacMillan; eredirigenten zijn Frans Brüggen en voormalig chefdirigent Jaap van Zweden. Als gevolg van de drastische bezuinigingen die het kabinetRutte I het Muziekcentrum van de Omroep heeft opgelegd, wordt de Radio Kamer Filharmonie per augustus 2013 opgeheven. De RKF levert een belangrijk aandeel aan de series NTR ZaterdagMatinee, het Zondagochtend Concert en de Robeco Zomerconcerten in het Amsterdamse Concertgebouw, De Vrijdag van Vredenburg in Utrecht en de serie NTR maakt hoorbaar in Muziekgebouw aan ’t IJ. Al deze concerten worden uitgezonden via Radio 4. Veel van deze concerten
worden ook geregistreerd voor live internet-streams en tvuitzendingen. De RKF is verder regelmatig te beluisteren in de educatieve serie De Magische Muziekfabriek, de Internationale Gaudeamus Muziekweek en het Holland Festival. De RKF is befaamd vanwege gedreven uitvoeringen van hedendaags repertoire. Op het festival voor nieuwe muziek in Donaueschingen verzorgde de RKF onder leiding van Peter Eötvös in oktober 2010 vier wereldpremières. De eerste concertante Nederlandse uitvoering van Dusapins Faustus, the last night door de RKF in de NTR ZaterdagMatinee leverde in datzelfde jaar jubelende recensies op. Anderzijds geniet de RKF een bijzondere reputatie in de uitvoering van bekend en onbekend repertoire van oude meesters onder leiding van specialisten op het gebied van de historische uitvoeringspraktijk. De afgelopen seizoenen werkte de RKF hierin samen met onder anderen Harry Christophers, Andrew Manze, Masaaki Suzuki, Kenneth Montgomery en John Nelson, en uiteraard 20
met de vaste gastdirigenten Frans Brüggen en Philippe Herreweghe.
Radio Kamer Filharmonie met chef-dirigent Michael Schønwandt / Foto: Simon van Boxtel
Radio Kamer Filharmonie
biografie
De veelzijdigheid van de Radio Kamer Filharmonie wordt weerspiegeld in de cdcatalogus van het orkest. Deze bevat opnamen uiteenlopend van Beethoven, Haydn en Stravinsky tot Tristan Keuris, Henk Badings, Otto Ketting, Richard Rijnvos en James MacMillan. www.radiokamerfilharmonie.nl volg de radio kamer filharmonie op twitter (@radiokamerfilh) en facebook
21
biografie
Het Groot Omroepkoor is met 74 vocalisten het grootste professionele koor van Nederland. Sinds de oprichting in 1946 voert het koor een breed repertoire, uiteenlopend van barok tot en met eigentijdse muziek. Voor de uitvoering van dit repertoire werkt het koor in wisselende bezettingen, afhankelijk van het werk en de wens van de dirigent. Het Groot Omroepkoor werkte samen met gastdirigenten als Marcus Creed, Peter Dijkstra, Stefan Parkman en Kaspars Putnin, š, met oudemuziekspecialisten als Frans Brüggen, Philippe Herreweghe, Nikolaus Harnoncourt en Ton Koopman, en in het grote koor-symfonische repertoire met onder anderen Jaap van Zweden, Riccardo Chailly, Peter Eötvös, Sir Simon Rattle en Mariss Jansons. Het Groot Omroepkoor treedt veelal op met het Radio Filharmonisch Orkest en de Radio Kamer Filharmonie in de series van de publieke omroep, en wordt daarnaast geregeld uitgenodigd door het Koninklijk Concertgebouworkest, het
Rotterdams Philharmonisch Orkest en de Berliner Philharmoniker. Het Groot Omroepkoor is geregeld te gast in de NTR ZaterdagMatinee. In deze concerten voerde het koor wereldpremières uit en werken van hedendaagse componisten als Ligeti, Boulez, Birtwistle, Kagel, Reich, Wagemans, Adès en Adams. Op cd’s schittert het Groot Omroepkoor in een breed repertoire met opnamen van onder meer Keuris, MacMillan, Mahler, Poulenc, Rossini en Wagner.
Groot Omroepkoor met chef-dirigent Celso Antunes / Foto: Simon van Boxtel
Groot Omroepkoor
biografie
De eerste officiële chefdirigent van het Groot Omroepkoor was Kenneth Montgomery. Na hem waren respectievelijk Robin Gritton, Martin Wright, Simon Halsey en Celso Antunes chef-dirigent van het koor. Sinds het seizoen 2012-2013 is Gijs Leenaars chef-dirigent. Michael Gläser is vaste gastdirigent van het koor sinds september 2010. www.grootomroepkoor.nl volg het groot omroepkoor op twitter (@grootomroepkoor) en facebook
22
23
VERWACHT
do 24 jan 2013 serie ntr maakt hoorbaar Grote Zaal / 20.15 uur
Radio Kamer Filharmonie Rond de Bondt
De Bondt schrijft indrukwekkende stukken. In Die Wahre Art gebruikt hij het notenmateriaal van Webern. Dit materiaal bewerkt hij op basis van de voorschriften uit het pianohandboek Versuch über die wahre Art das Clavier zu spielen van Carl Philipp Emanuel Bach.
Zonnesteen van de Azteken. De Azteken (900-1521 AD), die met onder andere de Maya’s Centraal Amerika bevolkten, geloofden dat de wereld al vier maal was verwoest (door jaguars, door de wind, door brand en door een grote overstroming). Deze steen, te bezichtigen in het Antropologisch Museum in Mexico-Stad, toont deze vier werelden én de huidige wereld, de Wereld van de Vijfde Zon. Volgens de profetieën zal deze wereld verwoest worden door een aardbeving. Hoewel de Azteken net als de Maya’s geobsedeerd waren door het verloop van de tijd, heeft deze steen niets te maken met de complexe tijdrekening en kalender van de Maya’s.
24
25
Foto: Klaas Koppe
Kenmerkend voor het werk van de Nederlandse componist Cornelis de Bondt is de dialoog met het verleden. Zijn pianoconcert Die Wahre Art refereert aan een befaamde pianomethode van Carl Philipp Emanuel Bach, maar ook aan Weberns Sinfonie. Het nieuw te schrijven werk gaat over afscheid en wordt een ode aan de met opheffing bedreigde Radio Kamer Filharmonie.
Cornelis de Bondt
VERWACHT
Januari 2013
vr 28 dec / 19.30 uur
za 5 jan / 20.15 uur
Calefax Rietkwintet + gasten PAN
Gerald Finley + Julius Drake Mahler en Schubert
di 15 jan / 20.15 uur
DE KEUZE VAN
De keuze van Liza Ferschtman
11.00-20.30 uur
zo 6 jan / 15.00 uur
The Art of the Trio
Karsu Dönmez Klassiek en jazz-zang voor kinderen (8+)
Guus Janssen + Marco Blaauw + Wolter Wierbos Guus Janssen speelt ORGEL!
DE KEUZE VAN
De keuze van Olga Zuiderhoek
13.00 uur
NAP + Trio Janssen/ Glerum/Janssen Canto General
DE KEUZE VAN
De keuze van Olga Zuiderhoek
za 19 jan / 15.00 uur
De IJ-Salon De Beau en de Belhamel
do 10 jan / 20.15 uur / Donderdagavondserie
zo 20 jan / v.a. 15.00 uur
musikFabrik Zweedse natuur, harde rock en volksmuziek
BACHDAG Voor de derde maal een hele dag Bach in het Muziekgebouw in drie concerten met kamermuziek en grote vocale werken. Daarnaast een unieke ‘scratch’ onder leiding van Ton Koopman, waarbij het publiek zélf werken van Bach zal zingen.
vr 11 jan / 20.15 uur
Pierre-Laurent Aimard Préludes van Debussy za 12 jan / 20.15 uur
DE KEUZE VAN
De keuze van Maartje van Weegen Hadewych Minis
Cappella Amsterdam Mattheus Passie van Tarenskeen
DE KEUZE VAN
De keuze van Hadewych Minis
zo 13 jan / 15.00 uur 20.30 uur / Bimhuis Fresco
Pianotrio + Trio uit Schlagquartett Köln + Baars/Moore/Van der Voort 2x Mauricio Kagel
Calefax Rietkwintet + Danel Kwartet En Blanc et Noir
26
DE KEUZE VAN
De keuze van Maartje van Weegen
16.00 uur
Ensemble Vox Luminis + Goeyvaerts Trio + Lendvai Strijktrio Stabat Mater + Drobnosti
vr 18 + za 19 jan / 20.15 uur
Nederlands Kamerorkest Aanklacht en vertroosting
zo 30 dec /
11.00 uur / Kleine Zaal
Nederlands Kamerkoor + Concerto Palatino Music for Kings Muziekgebouw aan ‘t IJ / foto: Erik van Gurp
December 2012
Geheimtips Bijzondere concerten die je niet mag missen DE KEUZE VAN
De keuze van Acht prominente muziekliefhebbers kozen hun favoriete concerten
MUZIEKGEBOUW AAN ’T IJ Piet Heinkade 1 / 1019 BR Postbus 1122 / 1000 BC Amsterdam Kaartverkoop T 020 788 2000 ma t/m za 12.00 -18.00 uur Kantoor T 020 788 2010 F 020 788 2020 E
[email protected] Zakelijke evenementen T 020 788 2023
Restaurant Zouthaven bevindt zich op de begane grond van het Muziekgebouw. Voor een heerlijke start van uw concertavond. Openingstijden en reserveren www.zouthaven.nl of T 020 788 2090 WORD VRIEND Steun het Muziekgebouw al vanaf € 50 per jaar. Lees meer op : muziekgebouw.nl/steunons
PARTNERS De activiteiten van het Muziekgebouw aan ’t IJ komen tot stand door steun van:
Gelieve uw mobiele telefoon tijdens het concert uit te schakelen. Camerabeeld- en geluidsopnamen alleen toegestaan met toestemming vooraf.
Mediapartner:
Pauzedrankje (indien inbegrepen) serveren wij op tafels bij de uitgang van de zaal.
Druk binnenwerk:
EARLY BIRD TICKETS Voor jongeren tot 30 jaar, bijna alle concerten € 10. Wees snel: hoe eerder, hoe meer kans. Lees meer op: www.muziekgebouw.nl/earlybirds
Reserveren en openingstijden restaurant Zouthaven: www.zouthaven.nl. Centraal Station (10-15 min lopen) is met tram 26 bereikbaar tot 00.00 uur. Taxicentrale Amsterdam: T 020 677 7777. De Piet Heinparkeergarage onder Muziekgebouw aan ’t IJ is 24 uur per dag open. Informatie + online kaarten bestellen www.muziekgebouw.nl. Ook voor onze nieuwsbrief.
