Radio Filharmonisch Orkest Groot Omroepkoor Staatskoor Latvija

C zesde concert C-serie • 50e seizoen 23 april 2011, 14.15-16.10 uur

Radio Filharmonisch Orkest Groot Omroepkoor Staatskoor ‘Latvija’ Markus Stenz dirigent Michael Gläser koordirigent Meagan Miller sopraan Roy Cornelius Smith tenor

Gustav Mahler Adagio uit Tiende symfonie 1910 1860-1911

pauze Walter Braunfels Te Deum, opus 32 1920-21 1882-1954 voor gemengd koor, sopraan- en tenorsolo, groot orkest en orgel; eerste uitvoering in Nederland Te Deum laudamus • Feierlich. Breit Judex crederis • Gemessen Aeterna fac • Langsam Dignare Domine • Sehr Langsam

Hans Schellevis repetitor

C zesde concert C-serie • 50e seizoen 23 april 2011

Wanhoop en hoop

Uitzending op Radio Deze NTR ZaterdagMatinee wordt rechtstreeks uitgezonterugluisteren den op Radio 4. Via de ZaterdagMatinee-website kunt u via internet de opname terug­luisteren.  www.ntr.nl/zaterdagmatinee

Webcast Dit concert is live te zien en beluisteren via internet. Wij hopen dat u ons wilt excuseren voor enig moeglijk ongerief als gevolg van de aanwezigheid van camera's  www.radio4.nl  www.ntr.nl/zaterdagmatinee

NTR Podium zondag 24 april 13.00 uur documentaires en Ad Wammes schreef muziek voor Sesamstraat en concert­registraties op Schooltv, en veel voor orgel. Een paar jaar geleden nederland 2 schreef hij Miroir voor dat instrument. Dat blijkt in no time een wereldwijde hit te zijn. Op 30 april a.s. zullen Simone Lamsma en Jaap van Zweden samen optreden in het Koninginnedagconcert. Als vooruitblik daarop een documentaire die NTR Podium in 2009 maakte over de band tussen deze twee musici. NTR Podium ging met Lamsma terug naar Londen, waar zij vanaf haar elfde viool studeerde aan de Yehudi Menuhin School, en later aan de Royal Academie of Music. (zie ook maandag 25 april) NTR Podium | Archief - Koninginnedagconcert 2006, met het Nederlandse zangersgezelschap Frommermann maandag 25 april 23.55 uur Simone Lamsma Het Eerste vioolconcert van Sjostakovitsj. Simone Lamsma, viool; Radio Filharmonisch Orkest o.l.v. Jaap van Zweden. Opname van De Vrijdag van Vredenburg, 1 november 2009.  www.ntr.nl/podium

2

Gustav Mahlers ontstellende testament, zijn onvoltooide Tiende symfonie, houdt componisten, musicologen en muziekliefhebbers tot op heden bezig. Ontstellend zijn vooral de angstaanjagende akkoorden in het ‘Adagio’, het eerste deel. Colin Matthews, zowel verantwoordelijk voor de meest recente versie van het ‘Adagio’ als voor een reconstructie van de hele symfonie, sprak over “the most terrifying moment in music history”. Mahlers schetsen zijn zo fragmentarisch, dat zo’n reconstructie van de hele symfonie omstreden is. Ook het door Mahler nog volledig geïnstrumenteerde openingsdeel was waarschijnlijk nog niet helemaal af. Maar het zou een groot gemis zijn wanneer Mahlers ultieme boodschap geheel in de archieven zou verdwijnen. en vrijwel iedereen is het erover eens dat in elk geval het openingsdeel kan worden uitgevoerd. Het andere werk op dit programma werd geschreven door Walter Braunfels. Tijdens het nazi-regime werd hij tot persona non grata en ‘entartete’ componist verklaard, en zijn muziek werd nog niet zo lang geleden herontdekt. Zijn Te Deum is een grootse lofzang op God en een bede om vrede. De muziek ontstond

enkele jaren na de Eerste Wereldoorlog. Braunfels heeft de gruwelen van die oorlog aan den lijve ondervonden. Zijn werk roept de geest van Wagner, Strauss en Mahler op – en een cultuur die op het punt stond ten onder te gaan.

Ontstellend testament De steeds leger wordende partituurpagina’s van Gustav Mahlers Tiende symfonie zijn bezaaid met haastig neergeschreven kanttekeningen. Wie het in facsimile uitgegeven manuscript doorbladert, wordt duidelijk dat het de laatste noten zijn van een man die uiteindelijk geloofde dat zijn leven mislukt was. Het werk is als vijfdelige symfonie gepland. Op verzoek van Mahlers weduwe Alma waagde de componist Ernst Krˇenek zich in 1924 aan de reconstructie van de eerste twee delen. In zijn memoires (Im Atem der Zeit, 1998) schrijft hij: “De pagina’s van de laatste drie delen waren overal bedekt met opmerkingen, opwellingen van een wanhopige passie die zich tot Alma richtten. Waanzinnige uitspraken van een man die tegen de dood vocht, en die nauwelijks meer wist waarop hij schreef..., wanhoopskreten van een gekwelde ziel...” Krˇeneks versie van de eerste twee delen

3

van Mahlers muzikale testament is zoekgeraakt. Uit zijn memoires blijkt dat hij eigenlijk van meet af aan bedenkingen had om aan de laatste noten van Mahler te komen. Wellicht had Mahler – was hij ertoe in staat geweest – er nog veel aan veranderd. Dat was ook de mening van Alban Berg, die vanuit persoonlijke interesse in het begin van de jaren twintig een klavieruittreksel van het eerste deel heeft gemaakt. Over de vele later gereconstrueerde orkestversies, ook van de volgende vier symfonie­delen, zijn de meningen in de muziekwereld tot op de dag van vandaag dan ook verdeeld. Dat geldt voor Deryck Cookes reconstructie uit 1964, alsook voor de daarop gebaseerde ‘performing version’ van onder meer Colin Matthews­ uit de jaren negentig.

Warum hast du mich verlassen? “Erbarmen! O Gott, warum hast du mich verlassen? Der Teufel tanzt mit

mir! Wahnsinn fasst mich an, Verfluchten! Vernichte mich, dass ich vergesse dass ich bin!“ Mahler leefde tijdens de arbeid aan zijn Tiende symfonie, waarvan hij het derde deel de titel ‘Purgatorio’ had willen meegegeven, in een hel. In juli 1910 begon hij in het Oostenrijkse Toblach, waar hij een vakantievilla met ‘Komponierhäuschen’ bezat, met het componeren van het werk. Ondanks een ongeneeslijke hartkwaal, steeds terugkerende angina pectoris en koortsaanvallen, was hij tot dan toe onvermoeibaar onderweg geweest – onder andere in Amerika – om eigen concerten te dirigeren. Zoals gewoonlijk wilde hij de zomermaanden aan het componeren besteden. Toen hij op 29 juli verrast werd door een brief waaruit bleek dat zijn vrouw Alma al geruime tijd een andere minnaar had – de Berlijnse architect Walter Gropius – stortte Mahlers wereld in. Van de vele gesprekken die de bedrogen echtgenoot met zijn waarschijnlijk jarenlang

verwaarloosde vrouw voerde, en wat er in hem omging, leggen de manuscripten van de Tiende en biografische documenten getuigenis af. Zijn componeren raakte in de verdrukking. Nog in de maand augustus consulteerde de componist in Leiden de psychoanalyticus Sigmund Freud, die vakantie hield in Noordwijk. Deze meende bij Mahler een ‘Marienkomplex’, een moederbinding te kunnen diagnosticeren. In september woont Mahler in München repetities en de première van zijn Achtste symfonie bij. Kort daarna vertrekt hij weer naar Amerika, waar hij een enorme inspanning levert: binnen een paar maanden – van oktober 1910 tot en met februari 1911 - dirigeert hij 48 concerten. Behalve het redigeren van Alma’s jeugdcomposities en het aanbrengen van verbeteringen in zijn Negende symfonie heeft Mahler na de zomer van 1910 nauwelijks meer een noot op papier gezet. Samen met zijn op een ander verliefde vrouw maakt de

doodzieke Mahler de overtocht terug naar Europa. Hij overlijdt op 18 mei 1911 in een Weens ziekenhuis.

Schrijnende akkoorden Ernst Krˇeneks beschrijving van het Adagio en de volgende geplande delen gaan vergezeld van een anekdote: “Het eerste deel was een ‘Adagio’. (...) Het stuk had veel van de geest van het laatste deel van de Negende, structuren en orkestratie waren van de grootst mogelijke eenvoud en qua expressief gehalte diep ontroerend. Het tweede deel was een soort scherzo. (...) Het volksmuziekkarakter waarvan het gehele oeuvre van Mahler doordrenkt is, doemde weer op – ondergedompeld in een sfeer van onaardse sereniteit en gelatenheid. (...) Van de volgende delen herinner ik me alleen een scherzo, een lang, wild stuk muziek (...) van hartverscheurende troosteloosheid en vertwijfeling. In het gehele stuk waren er merkwaardige momenten van stilte,

V.l.n.r.: Gustav Mahler in Nederland; Die Windsbraut (1914): Oskar Kokoschka schilderde zichzelf en Alma Mahler; fragment van de partituur.

4

5

die alleen door enkele trommelslagen werden onderbroken. Men heeft mij verteld dat Mahler op dit idee zou zijn gekomen toen hij de muziek hoorde van de lijkstoet van een brandweerman, die hij vanuit zijn hotelkamer in New York kon observeren. Ongetwijfeld herkende hij zichzelf in deze brandweerman, die plotseling uit zijn functie was weggerukt, kort voordat de beschaving die hij kende onder het puin bedolven werd, en die nu in een doodskist werd weggedragen. Met koortsige handen heeft hij dit visioen op de laatste pagina’s vastgehouden. (...) Het handschrift werd steeds haastiger en onleesbaarder...” Voor Mahlers Tiende geldt wat voor veel laatste werken geldt: ze is compositorisch compromisloos, en de muzikale boodschap is tot het meest noodzakelijke gereduceerd. Met zijn schrijnende akkoorden nadert het ‘Adagio’ de grens van wat het menselijk oor nog verdragen kan. Al wilde Mahler in de volgende delen ook hoopvollere tonen aanslaan, gebruikmakend van, zoals Krˇenek schrijft, elementen uit de volksmuziek: een voortzetting van deze symfonie is na het ‘Adagio’, met zijn helse harmonieën die het bloed in de aderen doen stollen, nauwelijks voorstelbaar. De desbetreffende passage begint in maat 206 met een uit negen tonen bestaand akkoord, “dat zich bijtend in het gehoor van de luisteraar ingraaft – zoiets heeft de wereld nog nooit gehoord”, aldus biograaf Jens Malte Fischer (Gustav Mahler, 2003). In zijn

6

Het is alsof ons in de Tiende iets gezegd wordt, dat we nog niet mogen­weten...” - Arnold Schönberg gedenkrede tijdens de begrafenisceremonie van Gustav Mahler zei Arnold Schönberg: “In [de Tiende symfonie] spreekt de auteur nauwelijks meer als subject. Het is bijna alsof er voor dit werk nog een verborgen auteur zou zijn, die Mahler slechts als spreekbuis heeft benut. (...) Blijkbaar is een Negende de grens. Wie erbovenuit wil stijgen, moet [zoals Beethoven en Bruckner, CS] weg. Het is alsof ons in de Tiende iets gezegd wordt, dat we nog niet mogen weten...”

Visioen van een betere wereld Walter Braunfels behoort tot de vele kunstenaars die het slachtoffer werden van het Duitse fascisme en wier werk na de Tweede Wereldoorlog in vergetelheid is geraakt. In 1992 herdacht de stad Keulen met de tentoonstelling (Zeitlos unzeitgemäß. Der Komponist Walter Braunfels 1882-1954) een componist, die tussen 1925 en 1933 en tussen 1945 en 1954 als directeur van het Keulse conservatorium een belangrijke invloed heeft uitgeoefend op het muziekleven van de stad. Braunfels werd geboren in Frankfurt am Main. Hij was de zoon van een Spaans-joodse consul, romanist, advocaat en letterkundige (van zijn hand verschenen vertalingen van het Nibelungenlied en Don Quixote), en een achterneef van de componist Louis Spohr.

Rond de eeuwwisseling studeerde vrede met de doorstane oorlogsgruweBraunfels in Wenen en vestigde zich len in verband te brengen. Braunfels’ Te daarna als pianist en componist in Deum is een monumentaal werk met München, waar hij contact onderhield een grote bezetting. Twee zangsolisten, met Reger, Pfitzner, Frank Wedekind en koor, orkest en orgel zetten de boodde kring rond Stefan George. München schap luister bij: “God, U loven wij, had zich, naast Wenen en Berlijn, tot Heer, U prijzen wij. Eeuwige Vader, U een cultureel middelpunt ontwikkeld. eert de ganse aarde. U roepen alle Richard Wagner woonde engelen, U roepen de in deze stad, en Bayreuth hemelen en alle machten. was niet al te ver weg. U roepen de cherubijnen Zoals blijkt uit zijn oeuen serafijnen onophoudevre, zijn opera’s, koor- en lijk toe: Heilig, heilig, orkestwerken, zou Braunheilig is de Heer, de God fels al deze invloeden in der heerscharen. Hemel zich opnemen. Alhoewel en aarde zijn vol van de hij in de Eerste Wereldoorluister van uw heerlijklog aan de kant van de heid.” In de katholieke Duitsers had gevochten en kerk wordt het rond 400 hij zich – hij was halfontstane ‘Te Deum joods – in 1917 tot het laudamus’ traditioneel bij katholicisme had bekeerd, speciale gelegenheden en werd Braunfels in 1933 op hoge feestdagen Walter Braunfels tóch door de nazi’s uit gezongen. alle openbare ambten Op de drempel van een geschorst. Tijdens het Derde Rijk leefde nieuwe tijd roept Braunfels nog eende als ‘entartete’ kunstenaar verguisde maal de orkestrale glans van de late componist in het Zuid-Duitse Überlinromantiek op, de muzikale wereld van gen – in innerlijke ballingschap. Tussen Wagner, Bruckner, Strauss en Mahler. 1933 en 1945 schreef Braunfels vooral De tempi zijn overwegend langzaam, religieuze werken, die gebaseerd zijn waarmee de componist aanknoopt bij op de christelijke liturgie. Daaronder de grote adagio’s van Mahler. Lyrische zijn een Adventskantate (1933), een solo’s, indringende a capella-episoden, Weihnachtskantate (1933), een Passionsgrandioze tutti-uitbarstingen­en een kantate (1943) en een Osterkantate (1944). majestueus einde karakteriseren Braunfels componeerde zijn Te Deum Braunfels’ indrukwekkende belijdenis, drie jaar na het einde van de Eerste lofzang, appèl voor de vrede en visioen Wereldoorlog. Er is niet al te veel van een betere wereld. fantasie voor nodig om deze lofprijzing Gods en bede om verlossing en eeuwige Christiane Schima

7

c

Tu ad liberandum suscepturus hominem, non horruisti Virginis uterum.

zesde concert C-serie • 50e seizoen 23 april 2011

Tu devicto mortis aculeo,

Braunfels – Te Deum

aperuisti credentibus regna cælorum. Tu ad dexteram Dei sedes, in gloria Patris.

I Te Deum laudamus; te Dominum confitemur. Te æternum Patrem omnis terra veneratur. Tibi omnes angeli, tibi cæli: et universæ Potestates, Tibi Cherubim et Seraphim incessabili voce proclamant: Sanctus, Sanctus, Sanctus Dominus Deus Sabaoth. Pleni sunt cæli et terra majestatis gloriæ tuæ. Te gloriosus Apostolorum chorus, Te Prophetarum laudabilis numerus, Te Martyrum candidatus laudat exercitus. Te per orbem terrarum sancta confitetur Ecclesia: Patrem immensæ majestatis; Venerandum tuum, verum, et unicum Filium; Sanctum quoque Paraclitum Spiritum. Tu Rex gloriæ, Christe, Tu Patris sempiternus es Filius.

8

God, U loven wij; Heer, U prijzen wij. Eeuwige Vader, U eert de ganse aarde. U roepen alle engelen, U roepen de hemelen en alle machten, U roepen de Cherubijnen en Serafijnen onophoudelijk toe: Heilig, heilig, heilig is de Heer, de God der heerscharen. Hemel en aarde zijn vol van de luister van uw heerlijkheid. U verheerlijkt het roemrijk koor van de apostelen, U prijst het lofwaardig getal van de profeten, U looft de heerlijke schare van de martelaren. Over de gehele aarde belijdt U de Heilige Kerk: De Vader van de onmetelijke heerlijkheid; Uw aanbiddelijke, ware en ene Zoon; Alsmede de Vertrooster, de Heilige Geest. Gij, Koning van de heerlijkheid, Christus, Gij zijt de eeuwige Zoon van de Vader.

Gij hebt de schoot van de Maagd niet afgewezen om mens te worden voor onze verlossing. Gij hebt door de overwinning op de zonde en de dood het rijk van de hemelen voor de gelovigen geopend. Gij zetelt aan de rechterhand van God in de heerlijkheid van de Vader.

II Judex crederis, esse venturus. Te ergo quæsumus, tuis famulis subveni, quos pretioso sanguine redemisti;

III Aeterna fac cum Sanctis tuis in gloria numerari. Salvum fac populum tuum Domine, et benedic hereditati tuæ. Et rege eos, et extolle illos, usque in æternum. Per singulos dies, benedicimus te, et laudamus nomen tuum in sæculum et in sæculum sæculi.

Wij geloven dat Gij eens als rechter ten oordeel zult komen. Daarom smeken wij U: kom uw dienaren te hulp, die Gij met uw kostbaar bloed hebt vrijgekocht; Geef dat zij in de heerlijkheid onder uw heiligen gerekend mogen worden. Heer, red uw volk en zegen uw erfdeel. En bestuur hen, en verhef hen tot in eeuwigheid. Alle dagen prijzen wij U, En wij loven uw naam in eeuwigheid, in de eeuwen der eeuwen.

IV Dignare Domine die isto sine peccato nos custodire. Miserere nostri Domine, miserere nostri. Fiat misericordia tua Domine super nos, quem admodum speravimus in te. In te Domine speravi; non confundar in æternum.

Heer, wil ons heden zonder zonde bewaren. Ontferm U over ons, Heer, ontferm U over ons. Laat uw barmhartigheid over ons komen, Heer, zoals wij op U hebben vertrouwd. Op U, Heer, heb ik vertrouwd; in eeuwigheid zal ik niet beschaamd worden.

9

c zesde concert C-serie • 50e seizoen 23 april 2011

Uitvoerenden

Markus Stenz

10

Markus Stenz

Catrin Moritz

Markus Stenz is Generalmusikdirektor van de stad Keulen en Gürzenich-Kapell­ meister (chef-dirigent van het Gürzenich-Orchester), en eerste gastdirigent van het Hallé Orchestra. Met ingang van september 2012 wordt hij chef-dirigent van het Radio Filharmonisch Orkest. Eerder was Markus Stenz artistiek leider van het Montepulciano Festival (19891995) en chef-dirigent van London Sinfonietta (1994-1998). Beide functies vervulde hij bij het Melbourne Sympho­ ny Orchestra (1998-2004), dat hij in 2000 leidde tijdens de eerste tournee door Europa. Sinds zijn aanstelling als Gürzenich-Kapellmeister in 2003 bracht Stenz het orkest naar China in 2008, en dirigeerde in datzelfde jaar het eerste optreden dat het orkest maakte tijdens de BBC-Prom in de Londense Royal Albert Hall. Stenz trad op in de Scala in Milaan, in de Munt in Brussel, bij English National Opera, de Lyric Opera of Chicago, San Francisco Opera, de opera’s van Stutt­ gart en Frankfurt, bij Glyndebourne Festival Opera en tijdens het festival van Edinburgh. Sinds zijn debuut als operadirigent in La Fenice in Venetië met Elegie for Young Lovers van Hans Werner

Henze leidde hij vele (wereld-)premières, waaronder Henze’s Das verratene Meer in Berlijn, Venus und Adonis bij de Bayerische Staatsoper in München en L’Upupa und der Triumph der Sohnesliebe tijdens de Salzburger Festspiele van 2003. Op 17 maart 2012 zal hij de Nederlandse première van dat werk dirigeren in de NTR ZaterdagMatinee. In Keulen bracht Stenz onder andere de Ring des Nibelungen, Lohengrin, Tannhäuser en Die Meistersinger von Nürnberg, Jenu°fa en Kát'a Kabanová, Don Giovanni, en Love and other Demons van Peter Eötvös. Ook bij de Lyric Opera of Chicago leidde hij Kát'a Kabanová, en in december 2009 bracht hij Mahlers Vierde symfonie met het Chicago Sym­phony Orchestra. Het huidige seizoen is gevuld met een bezoek van de Opera van Keulen aan China, met een Don Giovanni in Peking en Wagners Ring

in Sjanghai, met Il trovatore en Wozzeck, en met concerten met de Wiener Symphoniker en het Symfonieorkest van de Bayerische Rundfunk. Markus Stenz dirigeerde orkesten als het Koninklijk Concertgebouworkest, de Münchner Philharmoniker, het Gewandhausorchester Leipzig, de Berliner Philharmoniker, het Tonhalle-Orchester Zürich, Chicago Symphony, Los Angeles Philharmonic, Boston Symphony, Minnesota Orchestra en de symfonieorkesten van Dallas, Houston en Seattle. In 2012 verschijnt het laatste deel van Stenz’ cd-opnamen met Mahlers symfonieën en Des Knaben Wunderhorn. Veel opnamen van Stenz en het GürzenichOrchester verschenen op het huislabel ‘GO live’ van dat orkest: cd’s die binnen vijf minuten na elk concert aan het publiek uit de zaal worden aangeboden. Eerder in de Matinee: Henze Venus und Adonis (2001), Henze The Bassarids (2002), Adès Scenes from The Tempest (2006), Birtwistle Earth Dances (2006), Kagel Sankt-Bach-Passion (2008), Adès The Tempest (2009)

Michael Gläser Michael Gläser, geboren in Chemnitz, was lid van het koor van de Thomasschule in Leipzig, en studeerde zang en directie in Leipzig en Berlijn. Hij was actief als koorleider bij het Gewandhaus­ chor in Leipzig, de Berliner Sing­ akademie en het Rundfunkchor Leipzig. In 1986 werd hij directie-assistent bij het Rundfunkchor Berlin. Vervolgens was hij van 1990 tot 2005 artistiek leider van het koor van de Bayerische Rundfunk.

Hij dirigeert het koor sinds 1998 in een eigen abonnementserie in het Prinzregententheater. Sinds 1994 is Gläser professor koordirectie van de Musikhochschule in München. Ook leidt hij hier de afdeling Evangelische Kirchenmusik. Sinds 2005 dirigeert Michael Gläser geregeld het Groot Omroepkoor. Met ingang van het seizoen 2010-2011 is hij er vaste gastdirigent. In juni 2011 is hij, naast Jos van Veldhoven, docent in de tweejaarlijkse Eric Ericson Masterclass in Haarlem.

Meagan Miller De Amerikaanse sopraan Meagan Miller treedt dit seizoen op als Eva in Die Meistersinger von Nürnberg bij de Opera van Leipzig, Minnie in La fanciulla del West in Teatro Massimo in Palermo, Contessa in Le nozze di Figaro bij de Staatsopera van Hamburg, Nyssia in Zemlinsky’s Der König Kandaules bij de Volksoper in Wenen, en zingt de titelrol in Strauss’ Der Liebe der Danae tijdens het Bard Music Festival. In oktober jongst­ leden zong zij bovendien de Vier letzte Lieder bij het Brabants Orkest. In juni 2009 maakte Meagan Miller haar Europese debuut in de Volksoper te Wenen als Ariadne in Ariadne auf Naxos. In het najaar vertolkte zij dezelfde rol in de Bayerische Staatsoper in München. In de VS stond zij op de planken als Mozarts Fiordiligi, Donna Anna, Donna Elvira, Konstanze en Contessa Almaviva, verder als Verdi’s Violetta, Alice Ford en Desdemona, Puccini’s Musetta, Gounods Marguérite, Johann Strauss’ Rosalinda, Glucks Euridice, Floyds Susannah,

11

Meagan Miller

Barbers Cleopatra and Coplands Laurie. Meagan Miller zingt bovendien veel eigentijds repertoire; diverse werken werden inmiddels voor haar geschreven. In 2010 werd zij geëerd met de Robert Launch Memorial Award van de Wagner Society of New York en won zij de eerste prijs tijdens de Gerda Lissner Competition. In 2008 kreeg zij de George London Foundation Vienna Prize en de George London/Kirstin Flagstad Award. Eerder in de Matinee Haydn Armida (2009)

Roy Cornelius Smith In het huidige seizoen zingt de Amerikaanse tenor Roy Cornelius Smith twee roldebuten: de titelrol in Otello bij Arizona Opera, en de titelrol in Andrea Chenier bij Nashville Opera. In februari van dit jaar viel hij twee voorstellingen in voor Marcello Giordani als Dick Johnson in Puccini’s La fanciulla del West bij de Lyric Opera of Chicago. Verder vermeldt zijn agenda onder meer optredens als Calaf in Turandot bij de Deutsche Oper in Berlijn, een rol die hij daar ook in 2009-10 al vertolkte, en verder bij Volksoper Wien en Opera

12

Roy Cornelius Smith

Birmingham. In dat seizoen maakte hij bovendien zijn debuut bij New York City Opera als Haman in Esther van Hugo Weisgall, en zong hij Radames in Aida bij de Opera van Birmingham en Erik in Der fliegende Holländer bij New Orleans Opera. Eerder zong Roy Cornelius Smith onder andere Pinkerton in Madama Butterfly (Volksoper Wien, Musikfestival Steyr en Aspen Music Festival), Verdi’s Requiem (Kennedy Center), Canio in Pagliacci (Toledo), Hoffegut in Braunfels’ Die Vögel (Spoleto Festival, USA), Des Grieux in Manon Lescaut (New Orleans Opera) en Beethovens Missa solemnis (Minnesota Symphony Orchestra).

Radio Filharmonisch Orkest Het Radio Filharmonisch Orkest werd in 1945 opgericht door Albert van Raalte. Het orkest werd na hem geleid door achtereenvolgens Paul van Kempen, Bernard Haitink, Jean Fournet, Willem van Otterloo, Hans Vonk, Sergiu Comissiona en Edo de Waart. Sinds september 2005 is Jaap van Zweden chef-dirigent en artistiek leider. In het seizoen 2011-2012 gaat Amerikaanse

dirigent James Gaffigan een verbintenis aan als vaste gastdirigent van het Radio Filharmonisch Orkest tot einde seizoen 2014-2015. Markus Stenz volgt Jaap van Zweden als chef-dirigent op met ingang van het seizoen 2012-2013. Het Radio Filharmonisch Orkest werkte samen met tal van befaamde gastdirigenten, onder wie Leopold Stokowski, Kirill Kondrasjin, Antál Dorati, Riccar­do Muti, Kurt Masur, Mariss Jansons, Michael Tilson Thomas, Gennady Rozhdestvensky en Valery Gergiev. Het orkest speelde de (Nederlandse) premières van werken van onder anderen Koechlin, Martin, Franssens, Koolmees, Padding, Francesconi, Janácˇek, De Raaff, Oestvolskaja, Vriend en Rijnvos. Het orkest staat in dienst van de Publieke Omroep en is prominent aanwezig in de series NTR Zaterdag­Matinee en Het Zondagochtend Concert in het Amsterdamse Concertgebouw, alsook in De Vrijdag van Vredenburg te Utrecht. Daardoor kan het zich in het Nederlandse muziekleven opmerkelijk profileren door bijzonder geprogrammeerde symfonische concerten en concertante opera-uitvoeringen. Eerste uitvoeringen in Nederland en wereldpremières zijn daarbij regelmatig aan de orde. Het Radio Filharmonisch Orkest treedt bij gelegenheid ook op in het buitenland. Olivier Messiaens meesterwerk La Transfiguration de Notre Seigneur Jésus-Christ, uitgevoerd in de ZaterdagMatinee in juni 2008 door Radio Filharmonisch Orkest en Groot Omroepkoor onder leiding van Reinbert de Leeuw, oogstte in september

2008 tijdens het Festival Musica in Straatsburg buitengewoon enthou­siaste kritieken. Met chef-dirigent Jaap van Zweden was het Radio Filharmonisch Orkest in oktober 2009 te gast op het Sun Festival in Singapore. In maart 2010 vonden concertreizen plaats naar Groot-Brittannië, Duitsland en Oostenrijk. De omvangrijke cd-catalogus van het Radio Filharmonisch Orkest wordt in het seizoen 2010-2011 aangevuld met nieuwe opnamen in de veelgeprezen Sjostakovitsj- en Bruckner-reeks voor respectievelijk het label BIS en Challenge Records International. Tevens worden cd-opnamen gemaakt van Union square dance for 2 identical orchestras van Richard Rijnvos. www.radiofilharmonischorkest.nl

Groot Omroepkoor Het Groot Omroepkoor, opgericht in 1945, ontstond uit de bundeling van verschillende vocale ensembles die voor de oorlog binnen de toenmalige omroepverenigingen functioneerden. Van meet af aan heeft het koor zich gemanifesteerd als een flexibel ensemble met een omvangrijk repertoire – van renaissance en barok tot hedendaags. Het Groot Omroepkoor stond spoedig te boek als een van de grootste professionele koren van Europa. Het Groot Omroepkoor trad in grote formaties op met dirigenten als Jean Fournet, Benjamin Britten, Bernard Haitink, Eugen Jochum, Carlo Maria Giulini en meer recent met Edo de Waart, Valery Gergiev, Jaap van Zweden, Zubin Mehta, Markus Stenz, Riccardo Chailly, Mariss

13

Jansons en Simon Rattle. In ouder repertoire werkte het koor met specialisten als Nikolaus Harnoncourt, Frans Brüggen en Philippe Herreweghe. Chef-dirigenten van het Groot Omroepkoor waren achtereenvolgens Kenneth Montgomery, Robin Gritton, Martin Wright en Simon Halsey. Sinds september 2008 wordt deze functie bekleed door de Braziliaanse dirigent Celso Antunes. Vanaf de jaren ’80 treedt het Groot Omroepkoor frequent op in de NTR ZaterdagMatinee in het Amsterdamse Concertgebouw. In dat kader vertolkt het koor regelmatig premières en werken van hedendaagse componisten als Ligeti, Boulez, Birtwistle, Kagel, Reich, Wagemans, Adès en Adams. Behalve met de omroeporkesten treedt het Groot Omroepkoor geregeld op met andere orkesten. Met het Koninklijk Concertgebouworkest onder leiding van Mariss Jansons wordt in het seizoen 2010-2011 Mahlers Sinfonie der Tausend uitgevoerd; met de Berliner Philharmoniker onder leiding van Simon Rattle Mahlers Derde symfonie. Voor het label BIS zijn cd-opnamen gepland van Sjostakovitsj’ Tweede en Derde symfonie, uitgevoerd met het Radio Filharmonisch Orkest onder leiding van Mark Wigglesworth. Voor het omroeplabel QuattroLive worden in juni 2011 met de Radio Kamer Filharmonie werken opgenomen van James MacMillan onder leiding van de componist. Mede op initiatief van het Groot Omroepkoor is de Eric Ericson Masterclass opgericht. Deze masterclass voor jonge

14

koordirigenten is onderdeel van de Internationale Koorbiënnale Haarlem en vindt eens in de twee jaar plaats. www.grootomroepkoor.nl

Staatskoor ‘Latvija’ Het Staatskoor ‘Latvija’, dat in 2012 zijn zeventigste verjaardag viert, is het grootste concertkoor in Letland. Sinds 1997 is Ma ¯ris Sirmais zijn artistiek leider en chef-dirigent. Behalve op het grote koorrepertoire uit de achttiende, negentiende en twintigste eeuw, legt het koor zich toe op eigentijdse muziek; het is ook te horen in Tom Tykwers film Perfume (2006). Driemaal (in 1998, 2000 en 2002) ontving het koor de Grote Muziekprijs van Letland, in 2003 volgde de Prijs van het Kabinet van Ministers van de Republiek Letland, en 2007 de Prijs van het Ministerie van Cultuur van de Republiek Letland. In recente jaren werkte het koor samen met de belangrijke symfonieorkesten van Singapore, Israël, Duitsland, Frankrijk, Estland, Moskou en St. Petersburg, en kleinere ensembles als het Absolut Ensemble en het Mahler Chamber Orchestra, en werd gedirigeerd door onder anderen Mariss Jansons, Neeme Järvi, Mstislav Rostro­povitsj, Kristjan Järvi, Paavo Järvi, Valery Gergiev, Zubin Mehta, Jeffrey Tate, Vladimir Fedoseyev, Andris Nelsons en Tõnu Kaljuste. Het zong recentelijk werken als The Sealed Angel van Rodion Sjtsjedrin, Chapter Eight van Alexander Knaifel, Deer’s Cry van Arvo Pärt, Itaipu van Philipp Glass en Russisch Requiem van Lera Auerbach. www.choirlatvija.lv

Radio Filharmonisch Orkest chef-dirigent

eerste viool

cello

fagot

Jaap van Zweden

Alexander Prushinskiy Semjon Meerson Mitcho Dimitrov Fred Gaasterland Roswitha Devrient Mariska Godwaldt Masha Iakovleva Alberto Johnson Kerstin Kendler Karina Korevaar Pamela Kubik Leonie Mensink Theo Ploeger Pieter Vel Peter Weimar Ankie van Ommeren

Michael Stirling Anton Istomin Eveline Kraayenhof Wim Hülsmann Harm Bakker Winnyfred Beldman Mirjam Bosma Anneke Janssen Ansfried Plat Arjen Uittenbogaard

Jos Lammerse Annet Karsten Freek Sluijs Marijke Zijlstra

ere-dirigent

Edo de Waart assistentdirigent

Benjamin Levy

tweede viool

Casper Bleumers Eveline Trap Andrea van Harmelen Sarah Loerkens Jill Bernstein Esther de Bruijn Michiel Eekhof Odilia Fiedler Yvonne Hamelink Annemarie van Helderen­ Robbert Honorits Esther Kövy Renate van Riel Alexander van den Tol Laura Frenkel

contrabas

Rien Wisse Wilmar de Visser Walter van Egeraat Guus Grentzius Edward Mebius Sjeng Schupp Stephan Wienjus Eduard Zlatkin

contrafagot

Desirée van Vliet

hoorn

Annelies van Nuffelen Toine Martens Fréderick Franssen Peter Janosi trompet

Hans van Loenen Jacco Groenendijk Raymond Rook Hans Verheij trombone

fluit

Barbara Deleu Thies Roorda Adeline Salles

Jaume Gavilan Agullo Pete Saunders bastrombone

Brandt Attema piccolo

Maike Grobbenhaar

tuba

Bernard Beniers hobo

Maarten Dekkers Yvonne Wolters

pauken

altviool

althobo

slagwerk

Frank Brakkee Huub Beckers Arjan Wildschut Igor Bobylev Martina Forni Annemijn den Herder Erik Krosenbrink Robert Meulendijk Petr Muratov Ewa Wagner Ernst Grapperhaus Joke van Raalten

Gerard van Andel

Hans Zonderop Esther Doornink

Paul Jussen

klarinet

Arjan Woudenberg Nanette Bakker Jasper Grijpink es-klarinet

harp

Ellen Versney Annamaria Gergely Veronique Serpenti

Diede Brantjes basklarinet

orgel

Sergio Hamerslag

Stephan Kiefer

15

Groot Omroepkoor

Staatskoor ‘Latvija­’

chef-dirigent

Chef-dirigent

Celso Antunes

Ma ¯ris Sirmais

sopraan

TENOR

Sopraan

Esther Beima Annelie Brinkhof Elma van den Dool Daphne Druijf Loes Groot Antink Willemijn van Gent Selma Harkink Anitra Jellema Margo van Laack Bauwien van der Meer Vera van Oortmessen Judith Petra Margo Post Maja Roodveldt Annette de Rozario Mijke Sekhuis Jolanda Sengers Henda Strydom Liesbeth Vanderhallen Dorien Verheijden Yuko Yagishita

Ross Buddie Kevin Doss Eyjólfur Eyjólfsson Boguslaw Fiksinski Michiel ten Houte de Lange Peter-Paul Houtmortels Marius Kwaks Matthew Minter Benedict Quirk Eric Reddet Jaap Smit Matthew Smith Henk Vels Steven de Vries Deniz Yilmaz Richard Zook

Marle¯na Burkovska Kristı¯ne Ozolin ¸a Nora Vı¯tin ¸a Ina Je¯kabsone Laila Lineja Vita Grı¯nhofa Nelli Sisojeva

BAS

Tenor

Joep Bröcheler Erks Jan Dekker Peter Duyster Johan Feyen Kees van Hees Daniël Hermán Mostert Palle Fuhr Jørgensen Itamar Lapid Ludovic Provost Mitchell Sandler Lars Terray Luuk Tuinder Hans de Vries Nanco de Vries Bastiaan Witsenburg Jan van Zelm

Haralds Lapin ¸š Andris ˛ Dubinskis Jurgis Liepnieks Bruno Opinca ¯ns Juris Je¯kabsons Agnis Augustinovicˇs Didzis Lielauss

ALT

Yvonne Benschop Femke de Boer Nicoline Bovens Ans van Dam Marjan van Eldik Kazue Goto Eline Harbers José Kamminga Els Liebregt Susanne Meessen Corrie Pronk Anjolet Rotteveel Adélaïde Rouyer Janneke Schaareman Ingrid van de Ven Harda van Wageningen Anke Zuithoff Pierrette de Zwaan

16

Vaste pianist

Ben Martin Weijand

Alt

¯ boltin Daina A ¸a Daina Pa ¯vila Iveta Sevele Zane Kaže¯na Lı¯ga Vasil¸jeva Daiga Visocka Anita Be¯rzin ¸a

Bas ˛

Ug is Matvejs Agris Puk¸e Zigma ¯rs Grasis Arturs Orlovskis Olafs Tomenass

2011|12

C Dit is het laatste concert in de C-serie van dit seizoen. Hebt u nog geen abonnement voor volgend seizoen? Op www.zaterdagmatinee.nl vindt u de nieuwe brochure. Of bestel meteen uw abonnement op www.concertgebouw.nl|series.

Volgend seizoen in de C-serie: Levendige odes aan de folklore 1 oktober 2011 - C-1 Radio Filharmonisch Orkest James Gaffigan dirigent Isabelle van Keulen viool Villa-Lobos/Rijnvos Rudepoema (opdrachtwerk NTR ZaterdagMatinee - eerste uitvoering) Milhaud Le boeuf sur le toit Stravinsky Le sacre du printemps Jaap van Zweden in de Matinee 12 november 2011 - C-2 Radio Filharmonisch Orkest Groot Omroepkoor Jaap van Zweden dirigent Martina Baticˇ koordirigent Hilary Hahn viool Leo van Doeselaar orgel Mária Porubcinová sopraan Judita Nagyová mezzosopraan Raymond Very tenor Vladimir Baykov bas Higdon Vioolconcert (eerste uitvoering in Nederland) Janácˇek Glagolitische mis

Nachtelijke klanken: Rihm en de romantiek 17 december 2011 - C-3 Radio Kamer Filharmonie Groot Omroepkoor Michael Schønwandt dirigent Michael Gläser koordirigent Mojca Erdmann sopraan Gerhild Romberger mezzosopraan Colin Balzer tenor Wilhelm Schwinghammer bas Carolin Widmann viool Andreas Schablas klarinet Mozart Ave verum corpus KV 618 Rihm Fremdes Licht (eerste uitvoering in Nederland) Schubert Mis in As D 678

Denis Matsuev en ‘Rach 3’ 4 februari 2012 - serie C-4 Radio Filharmonisch Orkest James Gaffigan dirigent Denis Matsuev piano O. Ketting Zesde symfonie (opdrachtwerk NTR ZaterdagMatinee - eerste uitvoering) Rachmaninov Derde pianoconcert

Enerverende zwerftochten 7 april 2012 - C-5 Radio Filharmonisch Orkest Groot Omroepkoor Hans Graf dirigent Markus John spreker Rihm Quo me rapis (eerste uitvoering in Nederland) Rihm Vers une symphonie fleuve VI (werktitel; opdrachtwerk van de stad Karlsruhe en NTR ZaterdagMatinee - eerste uitvoering in Nederland) Schumann Manfred (complete toneelmuziek) Springlevende ritmes 12 mei 2012 - C-6 Radio Kamer Filharmonie Thierry Fischer dirigent Ralph van Raat piano Adams The Chairman Dances Roukens Pianoconcert (opdrachtwerk NTR ZaterdagMatinee - eerste uitvoering) Beethoven Derde symfonie ’Eroica’

17

A

B

zaterdag 7 mei,14.15-ca.16.10 uur Concertgebouw, Amsterdam

Harmonie der sferen zevende concert in de A-serie Radio Filharmonisch Orkest Edo de Waart dirigent Robert Holl bas Lentz Guyuhmgan (eerste uitvoering in Nederland) Diepenbrock Im grossen Schweigen Strauss Also sprach Zarathustra

zaterdag 14 mei,14.15 uur Concertgebouw, Amsterdam

Requiem en Bergrede zevende concert in de B-serie Radio Kamer Filharmonie Cappella Amsterdam Ed Spanjaard dirigent Michael Müller cello Ilse Eerens sopraan Henk Neven bariton Knaifel Blazjenstva (Bergrede) (eerste uitvoering in Nederland) Fauré Requiem

Alexander Knaifel is een vreemde exponent van de Nieuwe Spirituelen die sinds het einde van de jaren tachtig vanuit Oost-Europa het Westen veroverden. Knaifel is eerder de componist van het ‘achterhouden’ van geluid, dan van ronkende hemelse samenklanken. Zijn werk, dat ook na de opera Alice in Wonderland nog steeds weinig in Nederland wordt uitgevoerd, blinkt uit door spanningsvolle stiltes en een uiterst zorgvuldige opbouw naar de eerste tuttiklanken. Blazjenstva (Bergrede), zijn

ensemblewerk uit 1996 voor cello, twee solovocalisten, koor en ensemble, is daar geen uitzondering op. Knaifels verklanking van Christus’ Bergrede begint als een zachte fluistersessie uit het hiernamaals, voordat de zalvende glorie bereikt wordt. Hoe anders is het enige optimistische Requiem dat de Westerse muziekgeschiedenis rijk is. Gabriel Fauré behandelde in zijn Requiem de dood niet als een verschrikking, maar als een “streven naar blijdschap”. “Een slaapliedje voor de dood” werd zijn werk – dat met ‘In Paradisum’ eindigt in een stralend D-groot – al eens genoemd. (pj)

Ronald Knapp

Edo de Waart

Bobby Lee

18

Stephan Helmreich

Robert Holl

Als prelude op het Diepenbrock-jaar 2012 klinkt tijdens dit concert een van de meesterwerken van Alphons Diepenbrock (1862-1921): het symfonische lied Im grossen Schweigen, op een tekst van Friedrich Nietzsche. Hoewel er enige verwantschap in muzikale taal is, gaat Richard Strauss in zijn symfonisch gedicht Also sprach Zarathustra heel anders met diezelfde Nietzsche om. Een mooi contrast. Een derde visie op grote levensvragen komt van de in Luxemburg geboren en in Australië wonende componist Georges Lentz. Met het omvangrijke en immer groeiende Mysterium werkt hij aan een eigen Also sprach Zarathustra, een eigen ‘harmonie der sferen’. Zijn belangstelling voor astronomie en zijn zoektocht naar antwoorden op diepe levensvragen vinden een plaats in deze even intrigerende als diverse cyclus. Het atmosferische Guyuhmgan voor orkest en elektronica is als deel van het geheel slechts een van de mogelijke antwoorden. (pj)

Ed Spanjaard

19

komende concerten in

De vrijdag van Vredenburg vrijdag 22 april 2011, 20.15 uur; inleiding 19.30 uur Vredenburg Leidsche Rijn, Utrecht

Jaap van Zweden | Simone Lamsma Radio Kamer Filharmonie Jaap van Zweden dirigent Simone Lamsma viool

Simone Lamsma

Otto van den Toorn

Philippe Herreweghe

Hans van der Woerd

Stravinsky Pulcinella (suite) Mendelssohn Vioolconcert in e Haydn Symfonie nr. 44 ‘Trauersinfonie’

vrijdag 29 april 2011, 20.15 uur; inleiding 19.30 uur Vredenburg Leidsche Rijn, Utrecht

Herreweghe | Berlioz en Schumann Radio Kamer Filharmonie Philippe Herreweghe dirigent Antoine Tamestit altviool Berlioz Harold en Italie Schumann Symfonie nr. 2 op zondag 1 mei: berlioz ook in het zondagochtend concert­, concertgebouw amsterdam, 11.00 uur

20