Radio Filharmonisch Orkest Groot Omroepkoor

C Resonanz Rihm

vijfde concert C-serie 51e seizoen • 7 april 2012, 14.15-16.35 uur

Radio Filharmonisch Orkest Groot Omroepkoor Hans Graf dirigent Thomas Eitler dirigent (Quo me rapis) Markus John spreker Wolfgang Rihm Quo me rapis (1990) 1952 für zwei Chöre Wolfgang Rihm Vers une symphonie fleuve VI (2012) (opdrachtwerk van de stad Karlsruhe en NTR ZaterdagMatinee - Nederlandse première) pauze Robert Manfred (1848-1849) Schumann­ Dramatisches Gedicht in 3 Abteilungen von Lord Byron 1810-1856 vertaling Karl Adolf Suckow bewerking Christoph Bantzer gezongen rollen 1. Geist Pierrette de Zwaan 2. Geist Anitra Jellema 3. Geist Palle Fuhr Jørgensen 4. Geist Eyjólfur Eyjólfsson Lars Terray bas 1 Erks Jan Dekker bas 2 Ludovic Provost bas 3 Itamar Lapid bas 4

Jan Panis geluidstechniek

gesproken rollen Manfred Markus John Abt Daniël Hermán Mostert Nemesis Marjan van Eldik Astarte Loes Groot Antink Ariman Gert-Jan Alders Alpenfee Daphne Druijf Erste Parze Daphne Druijf

C vijfde concert C-serie 51e seizoen • 7 april 2012

Zoekende kunstenaars, romantische helden

Uitzending Radio 4 Deze NTR ZaterdagMatinee wordt rechtstreeks uitgezonen terug­luisteren via den op Radio 4. Via de ZaterdagMatinee-website kunt u internet de opname terug­luisteren.  www.ntr.nl/zaterdagmatinee

NTR Podium zondag 8 april 13.00 uur documentaires en Il Turco in Italia concert­registraties op Roeland Hazendonk duikt in deze relatief onbekennederland 2 de, uiterst­geestige opera van Rossini (première bij De Neder­landse Opera, 6 april). Alphons Diepenbrock De Missa in die Festo is een sleutelwerk in het oeuvre van Alphons Diepenbrock. Het beleefde zijn professionele première op een bijzondere plek uit Diepenbrocks leven: het Concertgebouw in Amsterdam, in de NTR ZaterdagMatinee van 25 februari­ jl. Vanuit het perspectief van zijn kleinkinderen, romanschrijver Erik Menkveld en biograaf Leo Samama maakt de kijker kennis met Diepenbrocks leefwereld, muziek en persoonlijkheid. Presentatie: Christiaan Kuyvenhoven. maandag 9 april 20.20 uur De avond van de jonge musicus Wie wordt in mei 2012 de Nederlandse afgevaardigde voor de Eurovision Young Musicians Competition in Wenen­? Vanuit de Stadsgehoorzaal in Leiden gaan de vier beste jonge klassieke-muziektalenten (15-18 jaar) van dit moment in twee rondes de strijd met elkaar aan.  www.ntr.nl/podium Volg het laatste nieuws rond de NTR ZaterdagMatinee op onze eigen Facebook-pagina en word fan!

2

Reeds als jonge man was Robert Schu­ mann tekeergegaan tegen de brave burgerman zonder enig benul van kunst. Zijn geschriften, en ook werken als de Davidsbündlertänze, getuigen daarvan. Voor de wegen van de kunstenaar – lij­ denswegen vaak – kún je geen gewone menselijke maatstaven aanleggen. Manfred, de protagonist van Lord Byrons drama waarbij Schumann de toneelmuziek heeft geschreven, was een held naar zijn hart. Manfreds wegen voeren langs hemel en hel. Om de diepste geheimen van het leven te doorgronden, laat hij zich, net als Goethes Faust, in met magie. Het noodlottige bestaan van een indi­ vidu, van een kunstenaar, is in het tijdperk van de romantiek een steeds terugkerend onderwerp. Nietzsche, Wagner, zelfs nog Schönberg waren ervan doordrongen. En ook Wolfgang Rihm verwijst er in zijn koorwerk Quo me rapis naar. Hij greep terug op een tekst van Horatius: “Waar voer je mij, Bacchus, zo vol van jou, naartoe? Naar welke bossen, welke grot word ik door nieuwe gedachten gedreven?” Bij deze woorden dringt zich de herinnering op aan een lied uit Schuberts Winterreise

(‘Der Wegweiser’): “Welch’ ein törichtes Verlangen treibt mich in die Wüste­ nei’n?” Rihm, die in de jaren ’80 nog werd bekritiseerd vanwege zijn intuïtieve en subjectieve muziek, heeft nooit een geheim gemaakt van zijn affiniteit met de muziek en de denkbeelden van de romantici. De zoektochten van de kunstenaar, de ‘zoektocht naar het werk’ zijn voor hem een niet aflatende uitdaging. Rihm, Schumann en zijn held Manfred zijn, ondanks de afstand in tijd van ruim anderhalve eeuw, geestverwanten.

‘Het gevaar is zoet’ “Quo me rapis, Bacche, tui plenum...?” In deze woorden van Horatius ligt Rihms gehele esthetiek en artistieke identiteit besloten. De Duitse compo­ nist beschouwt zichzelf als een zoeken­ de, en elk werk als een zoektocht, een avontuur. Rihm begeeft zich telkens weer op niet eerder betreden terrein. Onbekende gevaren liggen op de loer, maar “het gevaar is zoet” – aldus de laatste door Rihm verklankte versregel uit Horatius’ gedicht. Dat de componist juist voor dit gedicht koos, is niet verwonderlijk. Zijn literaire en filosofi­

3

erupties verlenen het werk een veront­ rustend karakter. Quo me rapis is een dwaaltocht met een open einde. Een parabel over de kunstenaar die de gevaren op zijn weg moet aanvaarden, wil hij nieuwe werelden ontdekken.

Op zoek naar een symfonie

HH

Wolfgang Rihm

sche voorliefdes – Lenz, Nietzsche, het surrealistische theater van Artaud tot en met de hermetische geschriften van Hermes Trismegistos – weerspiegelen zijn belangstelling voor psychische grenstoestanden en diepgravende existentiële queesten. Quo me rapis werd geschreven ter gelegenheid van de Deutsche Chorwett­ bewerb in 1990 en in hetzelfde jaar in Stuttgart ten doop gehouden. Verbrok­ kelde verzen, door pauzes onderbroken lettergrepen, in stukken gehakte melodische lijnen en heftige klank­

4

Overeenkomstig Rihms opvatting van het componeren als zoektocht heeft de componist zich in de jaren ’90 toege­ legd op ‘works in progress’. Sindsdien bestaat veel van zijn werk uit onafgeslo­ ten cycli. In iedere nieuwe compositie stelt hij eerder gevonden materiaal bloot aan verrassende nieuwe ontwik­ kelingen, belicht hij het vanuit een andere invalshoek. Net als in zijn cyclus Jagden und Formen gaat het ook in zijn in 1994 begonnen compositiereeks Vers une symphonie fleuve om de beschrijving van ‘toestanden’, om stadia in een continu zoekproces. In de laatstge­ noemde cyclus gaat Rihm op zoek naar een symfonie. De zesde en meest recente versie van Vers une symphonie fleuve, mede in opdracht van de NTR ZaterdagMatinee geschreven, beleeft tijdens dit concert haar Nederlandse première. De titel van Rihms werk refereert zowel aan het idee van de ‘roman fleuve’, zoals geformuleerd door Romain Rolland en Hubert Fichte, als aan Theodor Adorno’s esthetiek van een ‘musique informelle’, die Adorno beschreef tijdens zijn lezing ‘Vers une musique informelle’, gehouden tijdens de Darmstädter Ferienkurse 1961. De door Rolland en Fichte gepropageerde

term ‘roman fleuve’ doelt op een verhaaltechniek waarin de gebeurtenis­ sen, personen en tijden door elkaar heen lopen, waarin constellaties van personages oneindig vermenigvuldigd kunnen worden en dingen zich op meerdere tijdsniveaus tegelijk kunnen afspelen. Het is het idee van een roman zonder vastomlijnde structuur, van een ‘voortvloeiend’ verhaal dat op ieder moment een andere richting kan inslaan. Vergelijkbare gedachten uitte Adorno in zijn lezing over een ‘musique informelle’, een muziek die niet aan strenge regels onderworpen is – in de tijd van het serialisme een actueel onderwerp. In 1995 gaf Rihm deze visie van een ‘symphonie fleuve’: “Sinds enige tijd voel ik in mij de wens groeien in mijn instrumentale muziek iets terug te winnen dat ik zou willen omschrijven met het begrip ‘stroom’ (‘Fluss’). Lange tijd heb ik naar scherp contrasterende en los van elkaar staande ‘Einzelereig­ nisse’ toegewerkt. Deze ervaring van naar iets toewerken hielp me vormen te vinden die niet enkel uit de opeenvol­ ging van energieën bestonden, maar die te maken hebben met het ontstaan, voortstuwen en transformeren van energiepakketjes. (...) Mijn voorstelling (...) - een ‘symphonie fleuve’, een symfo­ nie als een rivier. Zo stel ik mij voor dat in de komende jaren orkeststukken ontstaan die naar een ‘symphonie fleuve’ toevloeien, naar een symfonie die me vooralsnog onbekend is, maar die er eens zal zijn: onafgesloten, ‘durchlässig’ [poreus] en met haar eigen

‘Fluss’.” Rihms ‘symphonies fleuves’ sluiten op elkaar aan: materiaal uit de voorafgaan­ de composities wordt hergebruikt en verschijnt in een nieuwe context. Volgorde en bezetting veranderen, iets dat niet eerder aan bod is gekomen wordt uitgediept. Rihms ‘symfonieën’ vertonen, net als die van Mahler, een episch karakter. Evenals bij Mahler tenderen zij naar eendeligheid en bestaan er qua bezetting geen grenzen: in ... fleuve V (‘omnia tempus habent’) uit 1997-2000 zijn ook zangsolisten van de partij. Rihms vandaag uitgevoerde Vers une symphonie fleuve VI is weer puur instrumentaal. De zoektocht van de componist naar een symfonie begint deze keer met een ingetogen chromatisch strijkersthema; het zal in verschillende gedaantes door het hele werk heen spoken, steeds op de een of andere manier aanwezig zijn. Na een paar maten voegen zich er motori­ sche begeleidingsfiguren bij die de muziek voorwaarts stuwen totdat deze een luidruchtig hoogtepunt bereikt en vastloopt. Er volgt een complex – en door de uitbreiding van het slagwerk tumultueus – ‘doorwerkings’-gedeelte. Instortingen en nieuwe aanzetten kenmerken het verdere verloop. Uitein­ delijk mondt het stuk, als het ware uitgeput, uit in een ‘Adagio’ dat aan de rustige strijkersopening herinnert. Het werk valt plotseling stil. Het heeft een open einde – alsof de componist heeft willen zeggen: het doel is nog niet bereikt, de symfonie nog niet gevon­ den, een nieuwe poging zal volgen.

5

Tragische held In 1848/49 componeert Robert Schu­ mann meerdere door literaire helden geïnspireerde werken. Daaronder zijn de Szenen aus Goethes Faust en Wilhelm Meister (‘Requiem voor Mignon’) naar Goethe, en de toneelmuziek Manfred naar een dramatisch gedicht van Lord Byron. Ze ontstaan in de meest ruste­ loze periode van zijn leven, de ook in materieel opzicht onzekere Dresdense jaren. Zijn ziel is vervuld van innerlijke strijd, en Schumann vereenzelvigt zich met zijn helden. Met Faust, de naarstig naar ultieme kennis zoekende geleerde die niet voor een pact met de duivel terugdeinst. En met Byrons eenzame, door een geheimzinnige schuld gekwel­ de held Manfred, die zich eveneens met demonen omgeeft om zijn levensraad­ sel op te lossen. Twee hellevaarten, waarvan die van Manfred – in tegen­ stelling tot die van Faust – geen resul­ taat oplevert: Manfred sterft zonder verlossing te hebben gevonden. Byrons held is een door een ongeoor­ loofde erotische belevenis van slag geraakte aristocraat. De parallellen met Lord Byrons eigen biografie zijn over­ duidelijk. De excentrieke Engelse dichter leed een losbandig en decadent leven. Er waren amoureuze affaires, waaronder biseksuele, en een contro­ versiële liefdesrelatie met zijn halfzus­ ter. Ook reisde hij veel. Byron was een paradijsvogel in de Londense society. Zijn werk en extravagante levensstijl werden bekend als ‘Byronisme’, zoals men ook van ‘Byronic heroes’, zijn literaire helden, sprak. De held van

6

‘There are more things in heaven and earth, Horatio, than are dreamt of in your philosophy.’

Byron is eenzaam, hij beweegt hemel en aarde om zelfvervulling te vinden. Hij is ook een held die het opneemt voor de uitgestotenen en onderdrukten van de maatschappij. Byron overleed in 1824 in Griekenland, waar hij deelnam aan de vrijheidsoor­ log tegen de Turken, aan de gevolgen van een moeraskoortsaanval. Zijn ‘dramatische gedicht’ Manfred ontstond in 1816 gedurende een verblijf in Zwitserland. De Bernse Alpen vormen het decor waartegen het verhaal zich afspeelt. Een citaat uit Shakespeares Hamlet in het begin van het werk leidt Manfreds avonturen en existentiële zoektocht in: ‘There are more things in heaven and earth, Horatio, than are dreamt of in your philosophy.’ De eerste scène voert ons mee naar een donker middeleeuws slot in de Alpen. Daar huist de door een raadselachtig

schuldgevoel achtervolgde edelman Manfred, een beoefenaar van magische kunsten. Klokslag middernacht houdt hij tweespraak met de door hem opgeroepen geesten. Een vrouwenstem verdoemt hem tot een rusteloos leven. Buiten, in de majestueuze bergwereld, is hij blind voor de schoonheid van de natuur en wil zich van een bergtop in de diepte storten. Een jager verhindert de zelfmoord en neemt hem mee naar zijn hut. Uit Manfreds warrige verhalen valt op te maken dat zijn kwellingen voortkomen uit een incestueuze verhouding met zijn zuster, in een ver verleden. Hij blijkt een vanaf zijn geboorte getekend en vereenzaamd mens. De diensten van een Alpenfee slaat hij af. Manfred bezweert de hellevorst Arimanes om Astarte – de vrouwenstem uit de eerste scène – voor zijn ogen te laten verschijnen. Ze vervloekt hem een tweede keer, wijst zijn vurige smeekbede om vergiffenis af. Op zijn sterfbed weigert Manfred de heilige sacramenten van een abt: “Ik sterf zoals ik geleefd heb – alleen.” Anders dan in Byrons dramatische gedicht vindt Manfred in Schumanns werk, in de vorm van een door klokken begeleid requiem, zijn vrede. Voorts heeft de componist zich als kenner en liefhebber van de literatuur geheel

Robert Schumann

ondergeschikt gemaakt aan het poëti­ sche woord. De dialoogvorm van Byrons – in eerste instantie niet voor een toneelopvoering bedoelde – werk is intact gebleven, een spreker zorgt voor de voortgang van het verhaal. De tussengevoegde gezongen en orkestrale delen geven diepte aan de gesproken woorden. Bij de verschijning van de Alpenfee blinkt de muziek uit door een gewichtloos-etherische instrumentatie; de aanroeping van Astarte is van een bezwerende, indringende kracht. De ouverture is een meesterwerk, waarin Schumann Byrons verhaal in een notendop heeft weten te vangen. Lange tijd was het dan ook alleen de ouverture die nog in concertzalen te horen was. De uitvoering van vandaag benadert meer de oorspronkelijke bedoeling: de volledige toneelmuziek van Schumann – maar wel met een aangepaste tekst. Christiane Schima

7

c

Manfred

vijfde concert C-serie 51e seizoen • 7 april 2012

(tekstrevisie: Christoph Bantzer)

ERSTE ABTEILUNG

Teksten

Ouvertüre Quo me rapis Quo me rapis, tui plenum? Quae nemora aut quos agor in specus Velox mente nova? Dicam insigne, recens, adhuc Indictum ore alio. Nil parvum aut humile modo, Nil mortale loquar. Dulce periculum est.  

Waarheen sleept gij mij, van u vervuld? Naar wat voor wouden of spelonken Voert mij een nieuwe geestdrift? Zeggen zal ik iets groots, iets nieuws, Nog door geen mond gezegd. Van niets kleins of laag-bij-de-gronds, Van niets sterfelijks zal ik spreken. Zoet is het waagstuk.

Horatius, zoals geciteerd (in verkorte vorm, als motto) in Adam Lux: Über Charlotte Corday, Parijs, 19 juli 1793

Op basis van de vertaling van Louis van de Laar: Horatius, Oden en Epoden, Baarn, Ambo, 1987

Manfred Die Nacht kam wiederum, ich muß die Lampe füllen! Doch auch dann wird sie so lang nicht brennen, als ich wachen muß. Die Zeit, in der ich scheinbar schlafe, ist nicht Schlaf - sie ist nur Fortbestehen eines ständigen Gedan­ kes. Mein Herz ist immer wach, und dieses Auge schließt sich nur, um in mein Inneres zu schauen. Doch Gram soll ja der Weisen Lehrer sein. Schmerz ist Erkenntnis. Der, der am meisten weiß, muß auch am tiefsten leiden. Philosophie und Wis­ senschaft, die Weisheit dieser Welt, hab’ich erforscht - mein Geist besitzt die Kraft, sich alle Dinge untertan zu machen. Doch das reicht mir nicht aus. Seit jener namenlosen Stunde hab’ich nicht Angst und fühle ganz den Fluch, die blasse Furcht des Menschen nicht zu kennen, noch jenes scheue Klopfen, das von Hoffen und von Wünschen stammt. Jetzt an mein Werk! Geheimnisvolle Macht, ihr Geister der Unendlichkeit, die ich im Dunkeln suchte und im Licht: ich rufe euch mit jener Zauber­

8

formel, die über euch Gewalt mir gibt. Erscheint!

1. Gesang der Geister Erster Geist (alt) Dein Gebot zieht mich heraus aus dem hohen Wolkenhaus, das erbaut von Dämmerluft, goldig glänzt im Abend­ duft; ob auch ruchlos dein Begehr, flog auf Sternenstrahl ich her, der Beschwö­ rung untertan, - sag’ mir deinen Wunsch nun an! Zweiter Geist (sopraan) In des Wassers blauer Tiefe, wo die Welle sich nicht bewegt, wo der Wind ist ein Fremdling, sich die Schlange der See nur regt, wo das Meerweib mit Muscheln das Haar sich schmückt, hat wie Sturm auf dem Wasser dein Bann mich durchzückt, - wohlan, dem Geist des Meeres sag’ an, was du gewollt! Dritter Geist (bas) Wo die Wurzeln der Anden sich senken im Lauf, wie die Gipfel zum Himmel sich recken hinauf; den Geburtsort verließ ich, dein Spruch zog mich fort, dein Rufen bezwang mich, mein Herr ist dein Wort! Vierter Geist (tenor) Der Sonnenball ist Heimat mir! Warum mit Dunkel quälst mich hier? Die vier Geister Luft, Wasser, Erd’ und Feuer Zeugen von unsrer Kraft; wir sind dein eigen geruisloos omslaan s.v.p.

9

und schauen gewärtig deines Winkes auf dich, was willst du von uns, Sohn des Staubes? Sprich! Manfred Vergessen! Geist Was? Und wen? Manfred Was ich im Innern trage, lest ihr da. Ihr kennt es, ich vermag’s nicht auszuspre­ chen. Geist Wir können geben nur, was wir besit­ zen. Verlange Herrschaft, Macht, ein Zeichen, das alle Elemente unterwirft, die wir beherrschen - Alles das sei dein! Manfred Ich will nur mich selbst vergessen! Geist Das steht nicht in unserer Macht noch Kunst;

Ihr könnt nicht helfen oder wollt es nicht. Geist Bedenk dich noch; verlange, Lebens­ dauer Manfred Was soll mir Leben? Es wäret schon zu lang. - Fort! hinweg mit euch! Geist Warte noch: wir dienen dir ja gern! Denk’ nach, ob andre Gabe du nicht weißt, die irgend wertvoll deinen Augen wär’. Manfred Nein, keine: doch - harrt einen Augen­ blick - ich will von Angesicht euch schaun; ich hör’ die Stimmen wohl, so süß und schwermutsvoll wie über Wasser her Musik; ich seh’ dort unbe­ wegt den großen hellen Stern, doch weiter nichts. Zeigt euch mir, wie ihr seid, all’ oder einer, in der eig’nen Form.

Manfred So werd’ ich’s erst erlangen durch den Tod?

Geist Schau’ her!

Geist Wir sind unsterblich und vergessen nicht, sind ewig; Zukunft wie Vergan­ genheit sind uns gegenwärtig.

2. Erscheinung eines Zauberbildes

Manfred Dann rief ich euch umsonst aus euren Reichen.

10

Manfred O Gott, wenn du nicht Wahnbild, Verhöhnung du nicht bist, o dann könnte ich doch noch selig werden. Umarmen will ich dich, und dann... Mir bricht das Herz! (Manfred fällt besinnungslos zu Boden.)

3. Geisterbannfluch Vier Geisterstimmen Wenn der Mond auf stiller Welle und im Gras der Glühwurm scheint, und der Flamm’ auf Grabesstelle sich des Sumpfes Irrlicht eint; schießt der Stern in schnellem Fall, Eule ruft im Wider­ hall, ruhen schweigend Büsch’ und Matten in des Hügels stillem Schatten: dann soll deine Seele mein durch Gewalt und Zauber sein. Eine Solostimme (bas I) Von deinen Tränen kocht’ ich Saft, in ihm wohnt sich’re Todeskraft; aus deinem Herzen zapft’ ich Blut, aus schwarzen Quells tief-schwarzer Flut, ich fing des Lächelns Schlange weg, die lauernd dort lag im Versteck; ich nahm der Lippen Reiz dir ab, der stärkste Giftkraft Allem gab; ich prüfte jedes Gift: allein ich fand, das giftigste war dein, das giftigste war dein. Drei Stimmen (bas II, III en IV) Dei Schaale gieß’ ich auf dich aus, sie weiht dein Haupt dem Zaubergraus; nicht der Schlummer, noch der Tod löse dich aus dieser Not; ob der Tod erwünscht dir sei, fasse dich doch Todesscheu. Solo (bas I) sieh’, das Zauberwort umwand dich, Kette, tonlos, nun umband dich; durchfuhr dir durch Herz und Sinn dieser Spruch Vier Geisterstimmen - nun welke hin!

(Manfred erwacht aus seiner Ohnmacht. Die Morgendämmerung bricht an und beleuchtet die höchsten Felsenspitzen.) Manfred Die Geister, die ich rief, verlasssen mich! Ich stütze mich nicht mehr auf der Geister Macht. Du, Mutter Erde, und du, du heller Tag, und ihr, ihr Berge, warum seid ihr so schön? Ich kann euch nicht mehr lieben, auch du, Sonne, strahlendes Auge der Welt, das über alle blickt und froh macht; in mein Herz scheinst du nicht. Du Felsen, dessen höchster Rand mich trägt, sag’, warum zögere ich - ein Sprung von dir läßt mich für immer ruhen - ich möchte es tun und spring’ doch nicht hinab! Zum Weiterleben zwingt mich eine Macht, mir fremd und unbekannt. Sie halt mich fest in diesem Leben und macht es dennoch mir zum Fluch...

4. Alpenkuhreigen Manfred (Man hört eine Hirtenschalmei in der Ferne und später Heerdengeläute) Horch, der Ton! Die Töne trinkt mein Geist. O wär’ ich doch solch’ sanften Klanges ungeseh’ner Geist, sterbend wie gebohren­im sel’gen Tone, der mich zeugte! Ich bin sehr krank im Herzen. Die Gebirge umspinnen mich mit Blindheit. >>

11

ZWEITE ABTEILUNG 5. Zwischenaktmusik Manfred Noch ist es Morgen - noch wölbt Son­ nenstrahl den Regenbogen in des Bergstroms Welle, und läßt die Wo­ gensäule silbern schießen hinab in jäher Klippen Überhang, und wirft weithin die Fäden seines Lichts. Allein in dieser süßen Einsamkeit teil’ ich mit dieses Grunds Gebieterin der schönen Wasser Preis. Ich rufe sie. Ich rufe dich, du schöne Alpenfee.

6. Rufung der Alpenfee (Manfred nimmt Wasser in Seine hohle Hand und spritzt es in die Luft, während er die Beschwörungsformel murmelt. Nach einer Pause steigt die Alpenfee unter dem Regenbogen des Wasserstromes auf.) Manfred Du schöner Geist mit deinem Haar aus Licht, mit deines Aug’s ruhmreichem Glanz, darin der Erdentöchter unver­ gänglichster Reiz aufblüht in unirdi­ scher Gestalt, im Wesen rein’ren Elements; - du schöner Geist, ich les’ auf deiner Stirn, dem klaren Spiegel stiller Seelenruh’ , die in sich selbst Unsterblichkeit verkündet, dass einem Erdensohne du verzeihst, dem dunk­ lere Gewalten wohl verstatten mit ihnen zu verkehren - wenn er den Gewinn zieht aus dem Zauber: daß auch dich er ruft zu eines Augenblicks Beschauung!

12

Alpenfee Du Erdensohn, ich kenne dich und auch die Macht, die Macht dir gibt; du bist ein Mann der Tat und des Gedan­ kens, bös’ wie gut, im Übermaß, im Schicksal deiner Schmerzen dir selbst Verhängnis - Sag, was du willst! Manfred Nur deine Schönheit schau’n. Krank machte mich der Erde Angesicht, in ihres Abgrunds tief Geheimnis flüch­ tend, sucht’ ich die Mächte, welche ihr gebieten - doch ohne Heil; denn was ich dort begehrte, sie konnten ’s nicht gewähren; nun entsag’ ich jedem Wunsch. Alpenfee Was konntest du begehren, was in der Macht nicht steht der Mächtigsten? Manfred Warum es wiederholen, da’s vergeb­ lich? Alpenfee Ich weiß es nicht: so künde mir’s dein Mund! Manfred Hör! Mein Geist konnt’ schon als Kind mit anderen nicht verkehren, ihr durst’ger Ehrgeiz war mich völlig fremd, dafür war in der Wildnis ich beglückt; ich sog mit Lust der eis’gen Firne herbe Luft. Ich stürzte in den Strom und schwamm dahin im raschen Wirbel stets erneuter Wogen. Darin gefiel sich meine Jugendkraft,

dies war mir Lust, und dann... die Einsamkeit. Denn wenn die Wesen, deren eins ich war, den Lebensweg mir kreuzten, dann fühlt’ ich mich herabgedrückt zu ihnen und wieder ganz Gewürm. Ich machte meine Blicke mit der Ewigkeit vertraut, wie einst vor mir die Magier getan. Doch mit dem Wissen wuchs der Durst nach Wissen. Doch zur Sache - ich nannte dir nicht Vater, Mutter, Freund... doch eine gab es wohl. ... Alpenfee Fahr’ fort! Manfred ... Sie glich in allen Zügen mir; ihr Aug’, ihr Haar, ihr Antlitz, ja der Ton der Stimme war, wie bei mir, nur alles milder und verklärt in Schönheit. Sie liebte es wie ich, in Einsamkeit zu sinnen, und das Weltall zu begreifen. Ich liebte sie und habe sie zerstört. Vergossen war ihr Blut - Der warme Strom, der in den Adern meiner Väter rann und in den unsern, da wir jung noch waren und einander liebten in verbot’ner Liebe. Mein Herz zerbrach ihr Herz... es schaute meines an und welkte. Alpenfee Und deshalb nun, um eines Wesens willen der Rasse, die du doch verach­ test, verschmähst du unsreres Wissens Glück und sinkst zu schnöder Mensch­ lichkeit zurück? Hinweg!

Manfred O Tochter der Luft! Kein Einsam-sein ist meine Einsamkeit, sie ist von Furien belebt! Ich hab’ um Wahnsinn als ein Glück gefleht. Aus der Verzweiflung komm’ ich nicht heraus, und leb’ ... und lebe ewig. Alpenfee Vielleicht, daß ich dir helfen kann? Manfred Dann muß die Toten deine Macht erwecken oder mich selbst zu ihnen niederlegen. Tu’s! - In welcher Form, zu welcher Zeit es sei, durch welche Qual, wenn’s nur die letzte ist. Alpenfee Nur, wenn du mir Gehorsam schwörst. Manfred Gehorsam? Wem? Den Geistern, die ich ruf’? Der Sklave sein der Wesen, die mir dienen? Nie! Alpenfee Nun wohl! - so darf ich gehen - sprich! Manfred Hinweg! Zerfließ in Wasserdunst (Die Alpenfee verschwindet) Manfred Die Tage schleichen her und schleichen hin. Wir leben hin, verwünschen unser Leben und fürchten doch den Tod. >>

13

Von all den Tagen der Vergangenheit, der Zukunft auch, wie wenige, wo unsere Seele nicht den Tod ersehnt und doch wie eisigkalte Wellen scheut. Ich kann die Toten rufen und sie fragen, wovor wir uns denn fürchten. Die schlimmste Antwort kann nur sein - das Grab! Hätt’ niemals ich gelebt, so lebte die, die ich geliebt, noch heut’; und hätt’ ich nie geliebt, wär’, die ich Iiebte, jetzt noch schön. Was ist sie nun? Ich darf daran nicht denken! Ein Nichts! - Jetzt zitt’re ich und fühl’ auf meiner Brust den kalten Schweiß. Doch ich vermag zu tun, wovor mir graust, vermag die Menschenangst zu bändigen. Es naht die Nacht, und mit ihr wächst empor aus Feuersäulen des Höllenfürsten flammumzuckte Halle.

Ihm opfert Krieg auf blutigem Altar; ihm zollt der Tod; das Leben ist ganz sein, bringt ihm endlose Todeskämpfe dar; - sein ist der Geist in einem jeden Sein!

sein Leiden war unsterblicher Natur, dem unsren gleich.

Nemesis Heil sei dem Ariman! Herrscher aller Herrscher, wir sind dein und unser ist, was lebt. Was zeigt sich hier? Ein Mensch? Knie nieder!

Manfred Ruf’ mir die Toten, ihnen gilt mein Fragen.

8. Chor der Geister

Ariman Ja.

Manfred Ich kniee nicht.

Manfred Die ohne Grab blieb: ruf’ Astarte!

7. Hymnus der Geister Arimans

Nemesis Man wird’s dich lehren!

10. Beschwörung der Astarte

Chor Heil unsrem Meister! Hernn der Erd’ und Luft! Auf Wolk’ und Welle wan­ delnd, - seine Hand regiert die Elemen­ te, die in’s alte Nichts sein hoher Wille bannt! Er athmet - Sturm zerwühlt der Wogen Tanz; er spricht - der Donner rollt aus Wolkenflammen; er blickt - der Son­ nenstrahl flieht seinen Glanz; er regt sich bebend bricht die Welt zusammen! Vulkane sprießen seinem Fußtritt auf; Pest ist sein Schatten, durch der Him­ mel Gluth herolden die Kometen seinen Lauf: Planeten brennt zu Asche seine Wuth.

14

Alle Geister Wirf in den Staub dich, den verdamm­ ten Staub, Geburt der Erde, oder Schlimmes fürchte!

Manfred Sag Ariman, daß er sich beuge vor dem, der über ihm - er möge knien, dann will ich mit ihm knie’n!

9. Chor der Geister Alle Geister Zermalmt der Wurm, (zertrümert ihn in Stücken) zermalmt ihn! Eine Parze Haltet ein! Fürst unsichtbarer Mächte, dieser Mann ist nicht gemeiner Art,

Nemesis Was willst du hier bei uns?

Nemesis Willst du, erhabener Ariman, die Wünsche dieses Sterblichen gewähren?

Nemesis Wen willst du sehen?

Nemesis Schatten! Geist! Was immer du sei’st, Gestalt des Gebildes aus Staub, das verfiel der Gewalt der Erde zum Raub. Erschein’! - Erschein’! - Erschein’! Der dich gesendet, harret dein! (Der Schattenbild der Astarte steigt auf in der Mitte.) Manfred O Götter, wie sich’s formt, Gestalt annimmt! Kann dies denn Tod sein? Auf den Wangen Farbe - doch seh’ ich wohl, nicht ist’s lebendig Glüh’n, nur

Fieberanflug, wie das falsche Rot, mit dem der Herbst die toten Blätter malt. Es ist dieselbe! - Astarte! - Nein, ich kann nicht zu ihr reden - laßt sie reden - vergib mir, oder fluche mir! Nemesis Bei der Macht, die gebrochen dein Grab in den Tiefen, sprich zu dem, der gesprochen, oder uns, die dich riefen. Manfred Sie schweigt, - ihr Schweigen ist bered­ ter, als die Antwort. Ariman Gehorche diesem Scepter, Geist! Nemesis Sie schweigt! Gehört nicht unsrer Ordnung an, gehört den andern Mächten. Dein Begehren, Mensch, est ist vergeb­ lich!

11. Manfreds Ansprache an Astarte Manfred Astarte, du Geliebte, sprich. Ich hab’ so viel gelitten, so viel leid’ ich um dich. Du liebtest mich zuviel, wie ich auch dich. Sag’, daß du mich nicht hassest, sag’, daß ich sterben darf. Ich kann nicht ruhen, ich weiß nicht, was ich will; ich fühl’ nur, was du bist und was ich bin - und einmal noch, eh’ ich zugrunde geh’, möchte ich die Stimme hören, die Musik mir war. >>

15

O sprich zu mir, wär’s auch im Zorn, laß mich nur einmal noch dich hören! Gerufen hab’ ich dich in stiller Nacht, aus Busch und Schlummer auf die Vögel scheuchend, die Wölfe des Gebirgs erweckt’ ich, ließ die Höhlen vergeblich deinen Namen widerhallen, sie gaben Antwort - Antwort gaben mir so mancher Geist und Mensch, nur du schwiegst still. O sprich zu mir! Die Sterne überwacht’ ich, gen Himmel starrend sucht’ ich dich vergeblich. O sprich! Rede noch einmal, nur noch einmal! Astarte Manfred! Manfred Sprich mehr, ich leb’ in deiner Stimme Ton! Astarte Manfred, dein irdisch’ Leid ist morgen hin! Leb’ wohl! Manfred Ein Wort noch! - Hast du mir verzieh’n? Astarte Leb’ wohl!

Manfred Seh’n wir uns wieder? Astarte Lebe wohl! Manfred Ein Wort der Gnade, sprich - du liebst mich noch? Astarte Manfred! (Astartes Geist verschwindet) Nemesis Sie ging, wir rufen sie nicht wieder, jedoch ihr Wort wird sich erfüllen. Hast du an uns noch eine Frage? Manfred Nein! Nemesis Dann, für eine kurze Zeit leb’ wohl. Manfred So sehn wir uns! Auf Erden? Oder wo?

DRITTE ABTEILUNG Manfred Ein Friede kam auf mich, unsäglich still, wie bis zu dieser Zeit nicht hei­ misch war im Leben, das ich kannte. - Wenn ich nicht wüßte, daß Philoso­ phie, das leerste Wort, das je aus Schulgewäsch das Ohr behörte: könnte wohl ich meinen, der Weisen Stein, sei meiner Seele Fund und Eigenthum. Hält’s auch nicht aus, so hab’ ich’s doch erkannt. Es goss ein neu Gefühl in die Gedanken, und in die Tafeln der Erinnerung möcht’ ein ich tragen dies Gefühl. - Wer kommt? Abt Graf Manfred, Friede sei mit dir. Manfred Ich dank’ dir, heil’ger Vater, sei auch du willkommen! Was wünscht mein würd’ger Gast? Abt Mein Alter und mein heilig’ Amt, die gute Absicht möge für mich sprechen. Man sagt, du schaffest und betreibst unheil’ge uns verbotene Dinge; du stehest im Verkehr mit dunklen Wesen, den bösen, von Gott abgefallenen Geistern, die durch das Tal der Todes­ schatten wandeln.

Abt Des Klosters fromme Brüder - die erschreckten Landleute - selbst die Deinen seh’n auf dich Mit einem Blick, der deinem Leben droht. Manfred Nimm’s hin. Abt Zu retten, nicht zu töten kam ich. Doch auch wenn All das wahr: so ist’s noch Zeit für Reue und Erbarmen: such’ die Sühnung der Kirche und des Himmels durch die Kirche! Manfred Was immer ich gewesen oder bin, das richte Gott, - ich suche keinen Mittler mir unter Menschen. Fehlt’ ich gegen eure Satzungen, beweist es denn und straft. Abt Mein Sohn, von Strafe sprech’ ich nicht, allein von Reue und Vergebung. Manfred Es ist zu spät.

Manfred Wer hat dir solche Dinge hinterbracht?

>>

16

17

Abt Es ist niemals zu spät, dich mit der eig’nen Seele zu versöhnen, und diene Seele mit dem Himmel. Manfred Nein, alter Mann, kein Priester hat Gewalt und Zauber kein Gebet, in keinerlei Gestalt macht Buße rein. Ich hab’ es stets verschmäht, mit einer Herde mich zu mischen - ich wollte Führer sein, wenn auch von Wölfen. Der Löwe ist allein - ich bin es auch. Nicht Gram, nicht Fasten, auch nicht Seelenangst kann aus dem Geiste jemals das Gefühl der Schuld verban­ nen. Abt Ich fürchte fast, du kannst die Hand, die ich - die mein Beruf dir reicht, nicht brauchen! Manfred Alter Mann, ich ehre deine Jahre und halte deinen Zweck für rein - leb’ wohl! Die Sonne neigt sich - einmal noch möchte ich den Untergang der Sonne schauen.

13. Abscheid von der Sonne Manfred O Sonne, du herrlichstes Gestirn, du, ein Gottesdienst, noch ehe deiner Schöpfung Geheimnis kund ward, du des Allmächtigen erstes Werkzeug, du Urstern, du Weltenmittelpunkt, der unsere Erde erst bewohnbar macht und

18

über die Herzen derer waltet, die sein Strahl bescheint; du steigst herauf und scheinst uns sinkst hinab gleich ruhm­ reich. Leb’ wohl, ich seh’ dich niemals wieder. Dir gehörte mein erster Blick der Lust und Liebe, nimm nun auch den letz­ ten. Du sinkst, o Sonne, sieh’, ich folge dir. Manfred Verlaß mich jetzt - Verweilen bringt Gefahr - ich will dich warnen. Abt Was meinst du damit? Manfred Blick her! - Was siehst du?

14. (Die Gestalt des bösen Genius steigt auf, zuerst undeutlich, dann immer schärfer hervortretend.) Blick nur hierher, sag’ mir, was du siehst. Geist Komm! Abt Wer bist du? Geist Der Genius des Mannes hier. Komm! ’s ist Zeit!

Geist Bald weißt du’s. - Komm nur, komm! Manfred Hinweg mit dir! Geist Mensch, deine Stunde ist gekommen! Manfred Ich weiß es, doch wie ich lebte, sterbe ich - allein! Geist Dann ruf’ ich meine Brüder. - Steigt herauf! Manfred Ich weise euch zurück, ich fuße auf der eig’nen Kraft. Was ich getan hab’, ist getan, ich trag’ die Qual. Geist Doch deine Sünden gaben dich .... Manfred Was geh’n dich meine Sünden an, mein eigener Zerstörer war ich selbst, ich will es sein in alle Zukunft. Der Tod legt seine Hand an mich - nicht ihr! (Die Dämonen verschwinden.)

15. Schluss-Szene: Klostergesang Chor Requiem aeternam dona eis! Abt Wie du bleich wirst! Weiß sind deine Lippen - es wogt die Brust - ein tiefes Röcheln tönt der Schlund - Gebete sende auf zum Himmel! Manfred Vorüber ist’s, mein trüber Blick erkennt­dich nicht, und Alles schwimmt um mich, es wogt die Erd’, als läg’ sie unter mir. Leb’ wohl, - gib mir die Hand! Abt Kalt. ... bis zum Herzen kalt... o bete noch .... Weh! - Fährst du so dahin? Manfred So schwer ist’s nicht zu sterben, alter Mann! (Er stirbt.) Abt Er ist dahin, sein Geist entfloh der Erde. - Er ist dahin! Chor Et lux perpetua luceat eis!

Abt Weh!

Manfred Wer sandte dich?

19

c

gebouworkest, het Symphonieorchester des Bayerischen Rundfunks, het SWR Radio-Sinfonieorchester Stuttgart, de Dresdner Philharmoniker, het Filhar­ monisch Orkest van St. Petersburg, het Budapest Festival Orchestra, het Or­ chestre National de France, het Hallé Orchestra in Manchester en het Royal

vijfde concert C-serie 51e seizoen • 7 april 2012

Uitvoerenden

Hans Graf Hans Graf is sinds 2001 chef-dirigent van het Houston Symphony Orchestra. Dezelfde functie bekleedde hij bij het Mozarteum Orchester Salzburg, het Calgary Philharmonic Orchestra en het Orchestre National Bordeaux Aquitai­ ne. In 2002 verleende de Franse rege­ ring hem de ‘Légion d’honneur’ voor zijn inzet voor de Franse muziek. In de Verenigde Staten stond hij voor de

symfonieorkesten van Cleveland, Philadelphia, Pittsburg, San Francisco en Washington, voor het Los Angeles Philharmonic en het New York Philhar­ monic, en trad op bij de festivals in Tanglewood, Blossom en Aspen. De laatste vijftien jaar werkt hij vooral nauw samen met het Boston Symphony Orchestra. In Europa leidde Graf de Wiener Philharmoniker en Wiener Symphoniker, het Koninklijk Concert­

Thomas Eitler

20

Chris Lee

Hans Graf

Scottish National Orchestra. Veelvuldig staat hij op de bok bij het Deutsche Symphonie Orchester Berlin en het Radio Filharmonisch Orkest. Graf was bovendien te gast bij festivals als Maggio Musicale in Florence, Aix-enProvence, Savonlinna en de Salzburger Festspiele, en dirigeerde producties, waaronder menige wereldpremière, in operahuizen in Wenen, Berlijn, Mün­ chen, Parijs, Zürich en Rome. De in Linz (Oostenrijk) geboren Hans Graf studeerde piano en directie in Graz, en vervolgde zijn opleiding bij Franco Ferrara en Sergiu Celibidache in Italië, en bij Arvid Jansons in Rusland.

Eerder in de Matinee: Ligeti Clocks and Clouds, Ravel L’Enfant et les sortilèges & Debussy Nocturnes (2007), Berg Vioolconcert & Sjostakovitsj Tiende symfonie (2009), Debussy Prélude à l’Après-midid’un faune. De Vries Wake & Ravel Daphnis et Chloé (2009)

Thomas Eitler Thomas Eitler studeerde muziekpeda­ gogiek in Wenen. In 1987 richtte hij het koor Cantus Firmus op, waarvan hij tot 1992 leider was. Hij was verder verbonden aan de Badener en Wiener Kinderoper in het Wiener Konzerthaus (1988-1989) en aan de Wiener Volksoper (1990-1994). Sinds 1999 is hij regelma­ tige te gast als dirigent bij het WDRRundfunkchor in Keulen, bij het MDR-Chor in Leipzig en bij het NDRChor in Hamburg. In 1996 en 2003 was Thomas Eitler koorassistent bij de Bayreuther Festspiele. Hij was boven­ dien eerste kapelmeester en assistentdirigent aan het Stadttheater Koblenz (1998-2001). In 2001 voerde hij de muzikale leiding over de Frankfurter Operettenfrühling in de Alte Oper, en in het daaropvolgende jaar werd hij koordirigent aan het Bremer Theater. Als koordirigent leidde Eitler vele opera’s, operettes en musicals, maar ook als orkestdirigent is hij werkzaam. Zo stond hij voor de Rheinische Phil­ harmonie Koblenz, de Neubrandenbur­ ger Philharmonie, het Sinfonieorches­ ter Göttingen, de Bremer Philharmoniker en het WDR Rundfun­ korchester. Thomas Eitler volgde masterclasses directie bij Hans Graf,

21

Hans Herbert Jöris, Siegfried Köhler en Toshiyuki Kamioka. In 2006 was hij gast-koordirigent bij De Nederlandse Opera. Sinds 2008 is hij als docent verbonden aan de Hochschule für Künste in Bremen.

Danton in Dantons Tod van Büchner. In het muziektheater werkte hij mee aan Der Freischütz (in de tekstversie van Steffen Kopetzki met Capella Colonien­ sies onder Bruno Weil), Dessaus Die Verurteilung des Lucullus (Komische Oper Berlijn) en vertolkte hij meermalen Bassa Selim in Die Entführung aus dem Serail (onder andere in 2002 tijdens de Maggio Musicale in Florence, in de regie van Eike Gramss, onder muzikale leiding van Zubin Mehta). Eerder in de Matinee: Weber Der Freischütz (2011)

Radio Filharmonisch Orkest

Markus John

Markus John Markus John studeerde Theaterweten­ schap en Nieuwere Duitse literatuur, en aan de Toneelschool in München (1980-1984). Sindsdien trad hij op in het Duitstalig theater, met regisseurs als Stephan Kimmig, Jürgen Gosch, Karin Beier, Johan Simons, Michael Thalhei­ mer, Alvis Hermanis en Dusan D. Parizek. Behalve eigentijds repertoire speelde hij rollen als Othello, King Lear en Caliban van Shakespeare, Goethes Faust (deel 1 en 2) en Götz von Berlichingen, Wilhelm Tell van Schiller, Dorfrich­ ter Adam in Der zerbrochene Krug van Kleist, de Brechtrollen Mackie Messer (Dreigroschenoper), Puntila (Herr Puntila und sein Knecht Matti) en Woyzeck, en

22

Het Radio Filharmonisch Orkest (RFO) wordt gerekend tot de top van de Nederlandse symfonieorkesten. Het excelleert in een groot aantal genres en onderscheidt zich in het Nederlandse muziekleven door bijzondere en avontuurlijke programma’s. Het merendeel van de concerten van het RFO is te beluisteren in de omroep­ series NTR Zaterdag­Matinee, De Vrijdag van Vreden­burg en Het Zondagochtend Concert. Daarnaast maakt het orkest zijn opwachting in o.a. de Robeco Zomerconcerten en het Holland Festi­ val. Tot augustus 2012 is Jaap van Zweden chef-dirigent van het RFO. Daarna neemt Markus Stenz het chef-dirigentschap van hem over. James Gaffigan staat als vaste gastdirigent minimaal vier keer per jaar voor het orkest. Edo de Waart is als eredirigent aan het RFO verbonden. Het RFO voert in samenwerking met het Groot Omroepkoor werken voor

koor en orkest uit, variërend van opera’s, missen en oratoria uit de negentiende eeuw tot meesterwerken van deze eeuw. Dit seizoen zijn dat onder meer Ponchielli’s La Gioconda, Puccini’s Tosca en Henze’s twaalfde grote opera L’Upupa und der Triumph der Sohnesliebe. Het RFO speelt regelmatig werk van Nederlandse componisten. Nieuwe muziek van Peter-Jan Wagemans, Richard Rijnvos, Robin de Raaff, Marijn Simons, Otto Ketting en Jan van de Putte wordt dit seizoen uitgevoerd, naast premières van o.a. Wolfgang Rihm en Sofia Goebaidoelina. In de serie NTR ZaterdagMatinee is het RFO met regelmaat te beluisteren, aangevoerd door onder anderen Rein­ berg de Leeuw, Jaap van Zweden, Edo de Waart, Bruno Bartoletti, Serge Baudo, Markus Stenz, Ed Spanjaard en Pinchas Steinberg. Naast de vele concerten in de omroep­ series ontplooit het RFO activiteiten die in belangrijke mate bijdragen aan de internationale reputatie van het orkest. Buitenlandse concerten vinden dit seizoen plaats in de Keulse Philharmo­ nie met pianist Hannes Minnaar (winnaar Koningin Elisabethwedstrijd 2010) en in de Londense Royal Albert Hall in de BBC Proms 2011. De liveopnamen van Wagners Lohengrin, Die Meistersinger von Nürnberg en Parsifal, die het orkest onder leiding van Jaap van Zweden maakte, zijn internationaal zeer goed ontvangen. Daarnaast omvat de omvangrijke plaat- en cd-catalo­ gus van het RFO legendarische opna­

men onder leiding van o.a. Leopold Stokowski, Antal Doráti, Jean Fournet en Edo de Waart. Cd’s met werken van hedendaagse componisten als Jonathan Harvey, Klas Torstensson en Jan van Vlijmen werden onderscheiden met prijzen en eervolle vermeldingen. Momenteel wordt gewerkt aan een Sjostakovitsj-serie onder leiding van Mark Wigglesworth en de complete symfonieën van Bruckner onder leiding van Jaap van Zweden.   www.radiofilharmonischorkest.nl  volg het radio filharmonisch orkest op twitter (@radiofilhorkest) en facebook.

Groot Omroepkoor Het Groot Omroepkoor is met 74 vocalisten het grootste professionele koor van Nederland. Vanaf de oprich­ ting in 1946 manifesteert het koor zich in een breed repertoire, uiteenlopend van barok tot en met eigentijdse muziek. Het koor werkt in wisselende bezettingen, afhankelijk van het uit te voeren werk en de wens van de diri­ gent, en is doorgaans te horen in de NTR ZaterdagMatinee, de Vrijdag van Vredenburg, Het Zondagochtend Concert en concerten van de NTR in het Muziekgebouw aan ’t IJ. De Brazili­ aan Celso Antunes is chef-dirigent van het Groot Omroepkoor sinds het seizoen 2008-2009. Gijs Leenaars volgt hem op met ingang van seizoen 20122013. Vaste gastdirigent is Michael Gläser. Samen met de omroeporkesten worden in seizoen 2011-2012 in Vredenburg

23

Leidsche Rijn enkele grote vocaal-in­ strumentale werken uitgevoerd, waar­ onder Händels oratorium Solomon en Debussy’s complete oratorium Le martyre de Saint Sébastien, de Mis in C van Beethoven en de Mis van Stra­ vinsky, uitgevoerd met de Radio Kamer Filharmonie en Philippe Herreweghe, Faurés Caligula met Masaaki Suzuki en Mahlers cantate Das klagende Lied, met het Radio Filharmonisch Orkest onder leiding van Markus Stenz. A capella is het koor traditiegetrouw te beluisteren met een rijk gevarieerd programma in de Utrechtse Jacobikerk in het kader van De Vrijdag van Vredenburg. Dit seizoen staat onder meer een nieuwe mis van Rautavaara op het programma. Het Groot Omroepkoor is in de opera­ serie van de NTR ZaterdagMatinee in vijf voorstellingen present met reper­ toire dat varieert van Webers vroegromantische opera Der Freischütz tot Willem Jeths’ Hôtel de Pékin. De opera L’Upupa und der Triumph der Sohnesliebe van Hans Werner Henze beleefde in deze serie onlangs zijn Nederlandse première. In andere series van de ZaterdagMatinee levert het koor zijn aandeel aan onder meer Janácˇeks

24

Glagolitische mis onder leiding van Jaap van Zweden, Diepen­brocks Missa in Die Festo met Sigvards Klava en vandaag Rihms Quo me rapis onder leiding van Thomas Eitler. Het GOK is dit seizoen te gast bij het Koninklijk Concertgebouworkest onder leiding van achtereenvolgens Mariss Jansons, Iván Fischer en Nikolaus Harnoncourt. Met het Chamber Orches­ tra of Europe onder leiding van Ber­ nard Haitink wordt Beethovens Negende symfonie uitgevoerd in het Amsterdam­ se Concertgebouw en in de Salle Pleyel te Parijs. Mede op initiatief van het Groot Omroepkoor is de Eric Ericson Master­ class voor jonge koordirigenten gestart. Sinds 2001 vindt deze Masterclass iedere twee jaar plaats. Op diverse cd-registraties schittert het Groot Omroepkoor in een breed reper­ toire met opnamen van onder meer MacMillan, Keuris, Diepenbrock, Mahler, Rossini, Wagner, Elgar, Rihm en Poulenc.  www.grootomroepkoor.nl  volg het groot omroepkoor op twitter (@grootomroepkoor) en facebook

Radio Filharmonisch Orkest chef-dirigent

altviool

althobo

tuba

Jaap van Zweden (honorary chief conductor) Markus Stenz (per augustus 2012)

Francien Schatborn Huub Beckers Arjan Wildschut Connie de Dreu Martina Forni Annemijn den Herder Ben Joles Erik Krosenbrink Robert Meulendijk Petr Muratov Ewa Wagner Arwen van der Burg Maartje van Lent

Yvonne Wolters Gerard van Andel

Bernard Beniers Niels Lammers

klarinet

pauken

Frank van den Brink Nanette Bakker Diede Brantjes Marcel Geraeds

Maarten Smit

ere-dirigent

Edo de Waart vaste gastdirigent

James Gaffigan

basklarinet

Sergio Hamerslag Noël Diederen

slagwerk

Hans Zonderop Esther Doornink Harry van Meurs Paula Brouwer harp

eerste viool

fagot

Saskia Rekké

Joris van Rijn Semjon Meerson Mitcho Dimitrov Alexander Baev Roswitha Devrient Alberto Facanha Johnson Natalia Gabunia Masha Iakovleva Kerstin Kendler Anna Korpalska Pamela Kubik Leonie Mensink Theo Ploeger Pieter Vel Ruud Wagemakers Peter Weimar

Jos Lammerse Freek Sluijs

orgel

tweede viool

Eveline Trap Andrea van Harmelen Sarah Loerkens Jill Bernstein Michiel Eekhof Odilia Fiedler Annemarie van Helderen Dana Mihailescu Guido Muller Renate van Riel Nienke Teuben Alexander van den Tol Paul Hendriks Leonie Kleiss

cello

Michael Stirling Eveline Kraayenhof Harm Bakker Mirjam Bosma Crit Coenegracht Anneke Janssen Ansfried Plat Rebecca Smit Arjen Uittenbogaard Jos Teeken

Stephan Kiefer contrafagot

Birgit Strahl Mieke van Dael

hoorn

banda

Petra Botma-Zijlstra Toine Martens Fréderick Franssen Peter Janosi

Yvonne Wolters althobo Stephan Kiefer orgel

contrabas

Rien Wisse Walter van Egeraat Annika Hope Edward Mebius Stephan Wienjus Eduard Zlatkin Peter Baas Marijn van Prooijen fluit

Carla Meijers Thies Roorda Adeline Salles Maike Grobbenhaar ook piccolo

trompet

Hessel Buma Hans Verheij Tonnie Kievits Ruud Visser piccolotrompet

Hans van Loenen Rik Knarren trombone

Jaume Gavilan Agullo Peter Saunders bastrombone

Wouter Iseger hobo

Hans Wolters Sandra Simon Monje

contrabastrombone

Steven Verhelst

25

Groot Omroepkoor Chef-dirigent

sopraan

TENOR

Celso Antunes Gijs Leenaars (per augustus 2012)

Esther Beima Annelie Brinkhof Elma van den Dool Daphne Druijf Loes Groot Antink Anitra Jellema Frederique Klooster Margo van Laack Marianne van Laarhoven Judith Petra Margo Post Linda Rands Maja Roodveldt Annette de Rozario Jolanda Sengers Henda Strydom Dorien Verheijden

Ambrož Bajec-Lapajne Alan Belk Ross Buddie Kevin Doss Eyjólfur Eyjólfsson Boguslaw Fiksinski Peter-Paul Houtmortels Matevž Kajdiz Marius Kwaks Ioan Micu Matthew Minter Matthew Smith Henk Vels John Vredeveldt Steven de Vries Deniz Yilmaz

alt

BAS

Nicoline Bovens Ans van Dam Marjan van Eldik Kazue Goto José Kamminga Anneke Leenman Els Liebregt Liesbeth van der Loop Susanne Meessen Marga Melerna Anjolet Rotteveel Adélaïde Rouyer Lisinka de Vries Harda van Wageningen Anke Zuithoff Pierrette de Zwaan

Gert-Jan Alders Joep Bröcheler Erks Jan Dekker Peter Duyster Joep van Geffen Kees van Hees Daniël Hermán Mostert Palle Fuhr Jørgensen Itamar Lapid Ludovic Provost Mitchell Sandler Lars Terray Luuk Tuinder Jan van Zelm

Vaste gastdirigent

Michael Gläser pianist

Ben Martin Weijand

Radio 4 Concerthuis RIHM-RESONANZ Met het Radio 4 Concerthuis van radio4.nl verandert uw huiskamer in een concertzaal wanneer u dat wilt. Natuurlijk zijn de eigen Radio 4 concertseries (de Vrijdag van Vredenburg en de NTR ZaterdagMatinee) volop aanwezig in het Radio 4 Concerthuis. De recente hoogtepunten, maar ook de prachtige historische opnames uit het rijke omroeparchief. En ook alle concerten van het nieuwe seizoen NTR ZaterdagMatinee kunt u terugluisteren in het Radio 4 Concerthuis. U kunt op elk gewenst moment kiezen uit het wisselende en altijd actuele aanbod van ruim 100 concerten en zelf uw concertprogramma

26

samenstellen. Of laat u verleiden door de bijzondere highlights die geprogrammeerd voor u klaarstaan, voorzien van extra informatie en aantrekkelijk gepresenteerd. Dit was het laatste concert in de serie Rihm-Resonanz. Het Radio 4 Concerthuis maakte een mooi muzikaal portret van Wolfgang Rihm. In de Hedendaagse Muziekzaal een thema rondom deze componist. Zijn wereld, zijn betekenis, zijn inspiratiebronnen, zijn veelzijdigheid... In het Radio 4 Concerthuis bepaalt ú wat u wilt horen, in het door u gewenste genre, wanneer u maar wilt.

 ga naar radio4.nl/concerthuis

27

komende concerten in

zaterdag 14 april, 14.15 - ca 16.20 uur Concertgebouw Amsterdam serie A

zaterdag 28 april, 14.15 uur Concertgebouw Amsterdam serie B

Mysteriën en perversiteiten

Vadim Repin in een MacMillanpremière

Radio Filharmonisch Orkest Ed Spanjaard dirigent

Radio Kamer Filharmonie James MacMillan dirigent

Jorge Luis Prats piano Vadim Repin viool Schreker Vorspiel zu einer grossen Oper Wagemans Deep Blue Ocean (opdrachtwerk NTR ZaterdagMatinee wereldpremière, mede mogelijk gemaakt door het Fonds Podiumkunsten) Brahms Tweede pianoconcert

28

Duitse tournee en boekte triomfen. Brahms putte vaak inspiratie uit de natuur. Peter-Jan Wagemans deed dat voor zijn nieuwste werk Deep Blue Ocean ook. Het zien van de documentaire Océans bracht hem in een staat van vervoering en verwondering, enkele kleine kwalletjes in een aquarium van Blijdorp deden de rest. Het resultaat is een compositie als ode aan de schoon­ heid van de oceanen, vol grote en kleine bewegingen. (fd)

Vadim Repin

Harald Hoffmann

Vorspiel zu einer grossen Oper, het is een veelbelovende titel. Maar Franz Schre­ ker kwam niet verder dan het voorspel; de beoogde opera Memnon is nooit voltooid. In 1933 overleed hij, door de nazi’s onteerd, aan een hartaanval. Zo bleef de teller op negen opera’s steken. Dat Memnon een mysterieus oriëntaalse inhoud moest krijgen, is in het Vorspiel – Schrekers zwanenzang – goed te horen: er klinken sensuele melodieën en geheimzinnig geratel. Brahms’ Tweede pianoconcert begint met een lyrische hoornsolo. Wat volgt is een groots opgezet concert in vier delen. Brahms maakt het de solist niet mak­ kelijk; Alfred Brendel schreef ooit over “onoverkomelijke pianistische perversi­ teiten.” Brahms zelf soleerde in een

Jorge Luis Prats

Bartók Roemeense volksdansen MacMillan Vioolconcert (opdrachtwerk London Symphony Orchestra, Philadel­ phia Orchestra, Ensemble orchestral de Paris en NTR ZaterdagMatinee - Nederlandse première) Sjostakovitsj Negende symfonie

De relatie tussen de NTR ZaterdagMatinee en James MacMillan kent al een lange geschiedenis. Met dit concert wordt er een hoofdstuk aan toegevoegd nu de Schotse componist als vaste gastdirigent van de Radio Kamer Filharmonie de Nederlandse première van zijn mede in opdracht van de NTR Zaterdag-Matinee geschreven Vioolconcert leidt. Dit eerste vioolconcert van MacMillan reflecteert, zoals al zijn werken, zijn eigen achtergrond. In dit werk is het vooral de traditionele Schotse fiddlemuziek die een belang­ rijke rol speelt. “Schotse fiddlemuziek zit al heel lang onder mijn huid”, zo verklaarde de componist. “Met het schrijven van een Vioolconcert is het onvermijdelijk dat dit naar boven komt. De wortels van het werk liggen in ‘song’ en dans, en deze oudste manieren van uitdrukking en ‘storytel­ ling’ vormen het hart van dit nieuwe werk.” De virtuoze Russische violist Vadim Repin liet al tijdens de wereld­ première in Londen horen dat hij zich erg thuis voelt bij het Schotse viool­ spel. (pj)

29

komende concerten in

De vrijdag van Vredenburg vrijdag 27 april 2012, 20.15 uur Vredenburg Leidsche Rijn, Utrecht inleiding 19.30 uur

vrijdag 18 mei 2012, 20.15 uur Vredenburg Leidsche Rijn, Utrecht inleiding 19.30 uur

vrijdag 25 mei 2012, 20.15 uur Vredenburg Leidsche Rijn, Utrecht inleiding 19.30 uur

Stravinsky à Paris

Duitsland 1921

Natalia Gutman speelt Sjostakovitsj

Radio Filharmonisch Orkest Sir Mark Elder dirigent

Radio Kamer Filharmonie Cappella Amsterdam James MacMillan dirigent

Radio Filharmonisch Orkest Juanjo Meno dirigent

Ronald Brautigam piano

Marco Borggreve

Liza Ferschtmann

vrijdag 13 april 2012, 20.15 uur Vredenburg Leidsche Rijn, Utrecht inleiding 19.30 uur

Natalia Gutman cello

Debussy Prélude à l’après-midi d’un faune* Stravinsky Concert voor piano en orkest* Debussy Jeux Rimski-Korsakov Suite uit de Legende van de onzichtbare stad Kitezj* * 29 april, 11.00 u ook in Het Zondagochtend Concert, Concertgebouw, Amsterdam

Hans Schöpflin tenor Martijn Cornet bas Anke Brouwer een vertrapte grond een heidegrond een bezette stad wereldpremiere Weill Vom Tod im Walde Weill Berliner Requiem Smit Voorspel voor Teirlinck’s ‘De Vertraagde Film’ Hindemith Kammermusik Finale 1921

Janácˇek Suite het Sluwe Vosje Sjostakovitsj Tweede celloconcert Dvorˇák Zevende symfonie

Liza Ferschtman centraal Radio Kamer Filharmonie Michael Schønwandt dirigent Natalia Gutman

Liza Ferschtman viool Nielsen Pan & Syrinx Röntgen Ballade voor viool en orkest Sibelius Humoresques voor viool en orkest Schumann Vierde symfonie

James McMillan

30

Marco Borggreve

Ronald Brautigam

31

HEBT U AL EEN NIEUW ABONNEMENT?

WWW.CONCERTGEBOUW.NL | [email protected]

32