Gekruisigd Gezang 903: 4/5/6 LB Psalm 138: 1/2 OB Geloofsbelijdenis Psalm 138: 3 OB Schriftlezing
Galaten 3 / Deut. 21
Psalm 22: 1/3/7 NB Preek Gezang 578: 1/2/3/4/5/6 LB Gebed Collecte Gezang 247: 1/3/5 LB Zegen
Preek Gemeente van Christus,
Intro Ongetwijfeld hebt u de laatste weken ook kennis genomen van de opmars van ISIS. We kennen inmiddels allemaal de beelden van gemaskerde mannen. De zwarte vlaggen die wapperen in de wind. De beelden van vluchtelingen die alles achter zich hebben moeten laten omdat ze zich niet willen bekeren tot die ene specifieke vorm van islam. Een van de schokkendste beelden die ik in dit kader zag was het beeld van een kruisiging. Het ging om iemand die een moord had gepleegd. Op moorden staat in de islamitische staat de doodstraf. Het kruis dat ik zag stond op een druk plein midden in de stad. Dat is bewust gedaan zodat iedereen het kan zien. Rond het kruis heeft zich een groep mensen verzameld die je foto’s ziet maken. De man aan het kruis leek al niet meer te leven. Je zou denken dat deze dood wel enige indruk zou maken maar het verkeer rond het plein met
het kruis ging reed gewoon door. Blijkbaar kan ook zoiets als een kruisiging gewoon worden. Zo gewoon dat het verkeer gewoon doorrijdt. Zo gewoon dat je het op je mobieltje vast kunt leggen en opslaat in een rij van foto’s van weet ik niet wat. De beelden maakten mij bewust van het feit dat ik het kruis altijd anders heb gezien. Op een bepaalde manier was het kruis altijd heel erg bijzonder. Het kruis is van de buitencategorie maar waarom is dat eigenlijk zo? Is dat zo omdat wij niet gewend zijn aan deze vorm van doodstraf? Of is er in het geval van het kruis van Jezus Christus nog iets meer aan de hand? Hoe kan het dat we dat ene kruis bijzonder zijn gaan vinden en het met het lied zelfs kostbaar zijn gaan noemen?
De doodstraf Om een antwoord te vinden op die vraag moeten we bij het begin beginnen. De kruisiging is een vorm van de straf die men in Israël zelf niet kende. In het Oude Testament zul je deze straf niet tegenkomen. Men kende wel de doodstraf voor verschillende misdrijven. Als je je schuldig maakte aan moord, als je ernstig zondigde tegen God, als je je ouders mishandelde of vervloekte, als je overspel pleegde dan stond daar de doodstraf op. Dat lijkt een lange lijst met misdrijven maar als je het vergelijkt met de misdrijven waarvoor je in de middeleeuwen tot de dood werd veroordeeld dan is het een bescheiden lijst. In Groot Brittannië waren er op een gegeven moment 222 misdrijven waar de doodstraf op stond waaronder het illegaal kappen van bomen. Als je het daarmee vergelijkt zou je het Oude Testament humaan kunnen noemen. In Israël betekende de doodstraf meestal dat de veroordeelde gestenigd werd. Soms kwam het voor dat het lichaam na de steniging aan een paal werd gehangen om voor iedereen zichtbaar te zijn. Dat deed men om een voorbeeld te stellen. Zorg ervoor dat je niet zo eindigt. Ook dat is eeuwen lang de gewoonte geweest. In ons land had je in de middeleeuwen galgenvelden. Een open plek buiten de stadsmuur waar mensen werden opgehangen. Na de executie werd het lichaam van de veroordeelde vastgebonden op een wagenwiel dat bovenop een hoge paal was bevestigd. Een rad werd dat genoemd. Daar komt de uitdrukking opgroeien voor galg en rad vandaan. De galg vind je trouwens ook nog terug in straatnamen en er zijn zelfs woonwijken naar vernoemd. Ik vermoed dat Galgenwaard in Utrecht er ook mee te maken heeft.
Kruisiging Nu hadden de Romeinen een eigen variant op de doodstraf. De Romeinen bonden of spijkerden veroordeelden vast aan een houten kruis waar ze een langzame dood aan stierven. Deze doodstraf werd niet toegepast op gewone burgers van het Romeinse rijk. Ze werd alleen toegepast op krijgsgevangenen en slaven. Het kruis bestond uit een lange staande balk en een dwarsbalk die daar bovenop werd bevestigd. De vorm is dus die van een hoofdletter T en heeft niet vier maar drie armen. De veroordeelde moest zelf het kruis naar de plaats van terechtstelling dragen. Jezus heeft ook zelf zijn kruis gedragen maar bezweek onder de last. Een zekere Simon nam het van hem over want men wilde dat Jezus levend Golgotha zou bereiken. Jezus bereikte Golghota op het derde uur, dat is rond negen uur in de morgen. Soldaten geven de veroordeelden wijn met gal als een verdovend middel maar Jezus weigert dat te drinken. Hij ondergaat het lijden bij volle bewustzijn. De kleren worden van zijn lichaam gerukt. Naakt wordt hij aan het kruis gespijkerd. Zes uur zal hij in doodsnood wezen. Hij zal niet sterven aan bloedverlies. Door de vreemde lichaamshouding verkrampen zijn spieren en kan hij niet gewoon meer ademhalen. De doodsoorzaak is uitputting en verstikking. Het evangelie vertelt hier heel erg sober over. Het lijden wordt niet breed uitgemeten. Ik leid daar uit af dat wij dat dus ook maar niet moeten doen. Geen horrordetails. Opvallender is misschien nog wel dit dat er in de evangeliën zelf ook niet veel te lezen is over de betekenis van deze dood. En dat is in de geloofsbelijdenis niet anders. Er wordt alleen beleden dat Jezus Christus, de zoon van God heeft geleden onder Pontius Pilatus en dat hij gekruisigd is. Waarom deze belijdenis kostbaar is wordt ons niet verteld.
Vervloekt I Paulus heeft de kruisiging bekeken vanuit het Oude Testament. Als uitgangspunt voor zijn denken over de dood van Christus neemt hij een tekst uit Deuteronomium. Vervloekt is ieder die aan een hout hangt. Die vloek betekent om te beginnen dit dat er geen plaats meer voor je is in de samenleving. Door dat wat je hebt gedaan heb je jezelf buiten de orde van de gemeenschap geplaatst. Jij hebt met je daad nee gezegd tegen de gemeenschap. Nu moet je de consequenties daarvan dragen door daadwerkelijk buiten de gemeenschap te worden gezet. Vervloekt zijn is buiten de gemeenschap gezet worden. Je mag er geen deel meer van uitmaken. Golgotha is niet voor niets een plek buiten de stad en de galgenvelden in ons land waren meestal buiten de muren van de
stad te vinden. Dat zegt allemaal dat de veroordeelde er niet meer bij hoort. Dat gaat zelfs door tot na de dood want het lichaam van een ter dood veroordeelde mocht in ons land niet in heilige (gewijde) grond worden begraven. Op een kerkelijke begraafplaats was er geen ruimte. Ook dat hoort blijkbaar bij de vloek. Het gaat er niet alleen om dat mensen nee tegen je zeggen. Het pijnlijkste is toch wel dit dat God nee tegen je zegt. Dat maakt je als mens pas echt vervloekt. Als de Schepper nee tegen je zegt om dat wat je gedaan hebt verlies je als mens je bestaansrecht. Dan heb je geen poot meer om op te staan. Dan rest er niets meer dan de wanhoop. Vervloekt is ieder die aan het hout hangt. Als Paulus nadenkt over de dood van Jezus aan het kruis moet hij denken aan deze tekst. Het kruis als de belichaming van het nee van God.
Vervloekt II Nu geldt dat nee van God niet alleen degenen die veroordeeld worden tot de dood. In de eerste vijf boeken van de bijbel zijn lange lijsten te vinden van daden die dit nee van God oproepen. Vervloekt is de man die een gesneden beeld maakt en dat op een verborgen plaats neerzet om het te dienen. Vervloekt is wie zijn vader of moeder veracht. Vervloekt is wie een blinde laat verdwalen op de weg. Vervloekt is wie het recht van de vreemdeling, de wees en de weduwe buigt. God vloekt als hij deze dingen ziet gebeuren op aarde. Hij vloekt want dit is niet de wereld die hij voor ogen had bij de schepping. Zijn nee geldt iedere zonde en iedere zondaar. Vervloekt is iedereen die niet alles doet wat het boek van de wet bepaalt. God zegt hardgrondig nee. Hij zegt nee als wij zijn goede schepping misbruiken. Hij zegt nee als wij onze medemens kwaad aandoen. Als wij dat doen plaatsen we onszelf er buiten, dan horen we er niet meer bij. Als Adam en Eva eten van de vrucht worden ze uit het paradijs gezet. Als Kaïn zijn broer doodslaat moet hij het doen zonder vaste woon- of verblijfplaats. Als Israël zondigt wordt het uit het beloofde land gezet want het beloofde land zou een plaats moeten zijn waar het anders toegaat. In de ballingschap heeft Israël het nee van God tegen zijn zonde ervaren. Ten tijde van Jezus en Paulus was die ballingschap ten einde. Maar in die dagen hadden vreemden het voor het zeggen in de Jeruzalem. Israël is een vreemde geworden in eigen huis. Ook dat werd door sommigen ervaren als het nee van God tegen de zonden van zijn volk. Het zou kunnen dat Paulus daarnaar verwijst als hij zegt dat allen die uit de werken van de wet zijn onder de vloek staan.
Gedragen God zegt dus nee. Hij zegt nee tegen het kwaad. Hij zegt nee tegen de mens als zondaar. Met onze zonden brengen we zijn vloek over ons bestaan. We hebben het recht op het beloofde land verspeeld. Dat God ook nee kan zeggen is niet iets wat door iedereen wordt geaccepteerd. Woede bij God over het kwaad dat mensen doet wordt ervaren als in tegenspraak met zijn liefde maar wat zou die liefde waard zijn als die liefde ons in onze zonde zou laten. Wat zou Gods liefde waard zijn als hij niet tegelijk het kwaad in ons zou verafschuwen. God wil niets meer en niets minder dan het goede voor mensen. Als hij echt het goed wil voor ons moet hij het kwaad afwijzen. En dat doet hij dan ook hartgrondig. Het kruis is het nee van God tegen de zonde. God vloekt als hij ziet hoe zijn wereld eraan toe is. God vloekt als hij de zonden van het ganse menselijke geslacht ziet opgestapeld op de rug van zijn zoon. Jezus Christus wordt als rechtvaardige een vervloekte. Hij wordt buitengesloten uit iedere gemeenschap. Er is geen plaats voor hem in de stad. Jezus wordt naar het galgenveld gebracht. Hij sterft op een kruisheuvel buiten de stad en herkent zich in de psalm die spreekt over het verlaten zijn van God maar hij aanvaardt het. Hij draagt het. Jezus geeft God gelijk. Hij buigt onder het oordeel. Hij draagt de vloek. Dat wat ons scheidt van God neemt hij ons af. Hij draagt de vloek in onze plaats opdat door hem alle volken zouden delen in de zegen van Abraham. Hij de vloek, wij de zegen, dat is een vreemd soort ruilen. De vloek inruilen voor de zegen, hij het nee, wij het ja, want als de vloek staat voor het nee, dan staat de zegen voor het ja, het nee van het kruis, staat uiteindelijk in dienst van het ja, door dit nee zegt God ja tegen ons.
Vaste grond En dat ja zal hij nooit meer herroepen want de vloek is gedragen. Mensen die geen poot meer hebben om op te staan worden door dit ja recht op hun voeten gezet. Mensen die zichzelf buiten de gemeenschap hadden geplaatst worden opgenomen in het verbond. Mensen die het recht om er te zijn hadden verspeeld worden gerechtvaardigd om niet. God zegt door het kruis van zijn zoon ja tegen u, tegen jou en tegen mij. Als we ergens God in het hart kijken dan is het wel in het kruis. Waar hij zelf het nee draagt dat op mijn leven rustte. Vraag om over na te denken is nu of wij in dat ja geloven. Of dat ja de basis is van ons leven. Durven wij het aan te leven van genade alleen? Ik merk bij mijzelf dat er toch ook altijd nog angst is voor dat nee. De angst om afgewezen te worden zit blijkbaar heel erg diep. Geloven in dat ja als je een perfect leven leidt is misschien niet zo moeilijk.
Maar dat is nu juist het punt dat dit ja klinkt zonder dat daar een reden voor is aan te wijzen. Het is een ja zonder reden, ja er is wel een reden, de reden voor dat ja ligt buiten mij in het kruis van Jezus Christus. In plaats van de vloek krijg ik de zegen, in plaats van het nee hoor ik een ja. Ik moet dus stoppen met de zelfrechtvaardiging. Wij met z’n allen moeten daarmee stoppen. Want onze samenleving is er vol van. Er moet gepresteerd worden op allerlei gebied, je moet jezelf bewijzen en je plekje verdienen. Je moet presteren op school want als je dat niet doet is dat onvoldoende. Je moet presteren op je werk want als je de targets niet haalt vlieg je eruit. En als je eruit vliegt voel je jezelf schuldig omdat je geen bijdrage levert aan de maatschappij alsof werk de enige bijdrage is die er is. In het nee van het kruis horen we het onvoorwaardelijk ja van God. Ja, het is goed dat jij er bent, de schepper wil niet anders, en als wij onszelf voor hem en onze medemensen onmogelijk hebben gemaakt dan hij offert zichzelf, dan draagt hij zelf het nee om trouw te blijven aan zijn ja. Dit ja is niet afhankelijk is van ons presteren en juist omdat het daar niet afhankelijk van is, is het de vaste rots van ons behoud.
Inclusief denken Voor Paulus was er nog een ander punt waarop de boodschap van het kruis actueel was. In de gemeente waar hij aan schrijft was er een discussie gaande over de vraag wie er nu wel en wie er nu niet bij de gemeente horen. Niet-joden golden voor joden als vervloekten omdat ze niet bij het volk van God hoorden. Ze stonden buiten de gemeenschap net zoals het kruis buiten de stad Jeruzalem stond. Mogen niet-joden wel bij de gemeente horen? In antwoord op die vraag zegt Paulus eigenlijk twee dingen. Het eerste wat hij zegt is dat de vloek niet alleen de niet-joden maar ook de joden zelf treft. Het nee van God geldt iedereen die niet doet wat geschreven staat in het boek van de wet. Het nee geldt ook Israël want in het beloofde land hebben op het moment van schrijven vreemden het voor het zeggen. Allen die uit de werken van de wet zijn, allen die met de wet zijn opgegroeid, allen die jood zijn staan onder de vloek. Het nee van God geldt jood en heiden, de jood kan dus niet neerkijken op de heiden, want voor beiden geldt het nee van God, maar Christus Jezus heeft jood en heiden vrijgekocht van de vloek door de vloek voor ons te dragen. Hij draagt de vloek. Hij draagt de vloek om alle volken te laten delen in zijn zegen. En dat heeft consequenties want sinds hij de vloek heeft gedragen kunnen en mogen wij niet meer met anderen omgaan als waren het vervloekten. Niemand mag buitengesloten worden, er zijn geen paria’s meer, van
vervloekten kan er geen sprake meer zijn. Aan het begin van de preek hebben we het gehad over de doodstraf. Ik heb daar toen geen waardeoordeel over gegeven. Dat ga ik nu ook niet doen maar ik zou er wel een vraag bij willen stellen. Kan er nog sprake zijn van de doodstraf als je bedenkt dat Christus het nee heeft gedragen. In ieder geval was de gewoonte om de lichamen van veroordeelden niet in kerkelijke grond te begraven verwerpelijk. Want de moordenaar die naast hem hing zou met hem in het paradijs zijn.
Afsluiting Ik wil afsluiten met een verhaal dat ik tijdens de voorbereiding van deze preek ergens tegenkwam. Het gaat over een kleine jongen die gewoon was vriendjes mee naar huis te nemen uit school. Op een dag merkt zijn vader dat zijn zoon geen vriendjes meer meeneemt naar huis. Als ze samen op de bank zitten in de kamer besluit zijn vader er naar te vragen. Ik heb gezien dat je geen vriendjes meer meeneemt naar huis. Is dat door mama? Het jongetje knikt. Is het door haar handen? Het jongetje knikt opnieuw. Ik zal je vertellen hoe je moeder aan die handen kwam. Op een dag toen je een heel kleine jonge was hoorde je moeder je schreeuwen. Je had met vuur gespeeld en dat was verkeerd gegaan. Ze moest haar handen in het vuur steken om jou te beschermen maar beschadigde daarbij wel haar handen. Dus als je de handen van je moeder ziet, zie je hoeveel ze van je houdt. Na een paar weken begon het jongetje weer vriendjes mee te nemen naar huis en op een dag hoorde de vader zijn zoontje tegen een vriendje zeggen. Heb je de handen van mijn moeder gezien? Aan die handen kan je zien hoeveel ze van me houdt. Het kruis is niet mooi, het kruis is afschuwelijk, je hebt de neiging weg te kijken, en toch is het kruis kostbaar, want aan het kruis zien we hoeveel God van ons houdt.
Amen
