Preek over zondag HC zondag 35 Gemeente van Jezus Christus, gasten, luisteraars, Vorige week ging het over het eerste gebod. God wil niet dat wij andere goden dienen. Een van de catechisanten had daaruit opgepikt dat de Bijbel zegt dat God een jaloers God is. Dat is één van de woorden die God gebruikt als Hij het tweede gebod geeft. [dia 1] De NBV geeft er een omschrijving van: ‘Want Ik, de Heer, uw God, duld geen andere goden naast mij’. In het Engels: Jealous. Jaloers dus. Maar wat is dat en is dat eigenlijk wel iets om blij mee te zijn? Een van de vragen waar deze preek over gaat. Maar eerst een voorbeeldje om duidelijk te maken waar het tweede gebod over gaat. Dan kom ik later terug op die jaloezie van God. [dia 2 – leeg scherm] Ik heb wel eens gehoord van iemand die jarenlang een internetrelatie had. Dat kan tegenwoordig. Zo kan je ook zaken doen. Maar er zit natuurlijk wel een risico aan. Uiteindelijk kan blijken (en het schijnt ook wel eens te gebeuren) dat de persoon met wie je mailt en belt of brieven schrijft heel iemand anders is dan je denkt. Geen mooi meisje maar een man van in de 50. Dat is precies het punt van het tweede gebod. God wil niet dat jij, dat wij, eigengemaakte, zelfbedachte beelden of voorstellingen van Hem maakt, buiten de Bijbel om. Want als je dat doet dan kom je bedrogen uit. Je denkt misschien dat je heel vroom bent en God aanbid, maar het is niet zo. Voor dat we verder gaan kort over het verschil tussen het eerste en het tweede gebod. Het eerste gebod verbiedt mensen ándere goden erop na te houden. Dat is vreemdgaan. Het tweede gebod verbiedt gelovige mensen God te vereren op dezelfde manier als andere mensen hun goden aanbidden: door middel van beelden. Kan dat dan, kan je God vereren d.m.v. een beeld? Ja dat kan. Ik denk dat die zonde meer voor hand ligt nog, meer op de loer ligt dan de zonde tegen het eerste gebod. [dia 3 – titel] Drie voorbeelden uit de Bijbel: 1. [dia 3.1] het gouden kalf – Israël was haar contactpunt, haar bemiddelaar kwijt (Mozes) en probeerde God te dienen door middel van het gouden kalf. Dus niet een andere god, maar God. Alleen: op een andere manier. Hoe kwamen ze erbij? Dat hadden ze geleerd in Egypte! 2. [dia 3.2] de ark in 1 Sam. 4 – de leiders van Israël gaan met God om op dezelfde manier als de Filistijnen met hun goden. Hoe kwamen ze erbij? Geleerd van de Filistijenen!
3. [dia 3.3] 1 Kon. 12:25-32 – Jerobeam liet twee gouden beelden plaatsen in Betel en in Dan zodat de mensen niet zover meer hoefden te reizen: Israël, dit is uw god die u uit Egypte geleid heeft. Geen ándere god dus (in zijn beleving). Voorlopige conclusie [dia 3.4]: God wil niet dat je Hem vereert op de manier waarop anderen hun goden dienen. Daarover gaat het tweede gebod. En dan zie je ook hoe dicht het eerste en het tweede gebod naast elkaar liggen: als je God dient op de verkeerde manier – door een beeld van Hem te maken – dan maak je in feite andere goden. Jij zegt dat jouw beeld God is. Maar God zegt: met dat beeld heb ik niks te maken, het is een afgod. Je kunt mij niet vangen in een beeld. Je vereert iets dat niet bestaat. En dat is ook in je eigen belang dat God hier zo fel op is. Want iets dat niet bestaat kan jou niet redden (1 Sam. 12). We gaan verder. [dia 4] 3 punten nog in de preek. Eerst ga ik uitleggen wat een beeld eigenlijk is. Zodat we ook begrijpen hoe het tweede gebod niet alleen toen maar ook vandaag nog werkt. Dus: wat is beeldendienst. Daarna vertel ik jullie waarom God niet toestaat dat wij van Hem beelden maken. Waarom God dat zo erg vindt. En 3, hoe je wél met God mag omgaan. En wat dat betekent voor jouw leven, heel concreet. [dia 5] Wat is beeldendienst? Eerst, wat is een beeld eigenlijk? Vroeger, en in sommige culturen nog, maakten de mensen godenbeelden. Ik weet niet wat je jezelf daarbij voorstelt, maar misschien is het goed om daarbij meteen een misverstand opruimen: wanneer mensen godenbeelden maken bedoelen ze daarmee niet dat die beelden hun goden zijn. De bedoeling is om (wat zij god noemen) te aanbidden via een beeld. Het beeld is niet de god, maar de representatie ervan. Net als een foto, die ís niet de persoon die erop staat. Maar door ‘m vast te houden kan je het gevoel hebben ‘bij’ degene te zijn die erop staat. Meestal zijn afgodsbeelden ook niet een letterlijke weergave van hoe zo’n god eruit zou moeten zien. [dia 6] Bijv. Artemis (Efeze). Geen enkele god kan je letterlijk zien. Alle goden zijn geesten. Het beeld is dus het middel waarmee je met de god omgaat.
[dia 7] Het beeld dat je hebt gemaakt regelt / bemiddelt de omgang met de god die erachter staat – als een versterker. Nu snap je ook waarom de catechismus in de uitleg de toepassing maakt naar de heiligenbeelden in de Rooms Katholieke kerk. Ook die waren voor veel mensen een voorspraak. Via zo’n beeld kon je contact maken met een heilige, die dan vervolgens kon bemiddelen tussen jou en God. God wil niet dat wij van Hem beelden maken. Misschien vroeg je je eerst af: waarom zou je dat eigenlijk willen? Maar je kunt je beter afvragen: waarom zou je dat als mens niet willen? Want in alle mensen zit de natuurlijke behoefte om wat je niet kunt zien – God – af te beelden om het te aanbidden. Paulus ziet dat bijv. gebeuren in Athene (Handelingen 17). Overal goden! in ieder mens, in iedere cultuur zit de neiging om wat iedereen wel aanvoelt – dat er een God is – zelf vorm te geven. Zelf te maken. Zelf de afstand te overbruggen. In mensen zit de neiging om God naar beneden te halen om zo jezelf omhoog te werken. Of, met de woorden van Paulus in Romeinen 1: om in plaats van God de wereld die Hij gemaakt heeft te aanbidden. (Rom. 1 v.a. vs. 20). Waarom vindt God het zo erg als jij een beeld van Hem maakt? [dia 8 - titel] Even tussen twee haakjes: dát God dit heel erg vindt, kan je zien aan die toevoeging bij het tweede gebod: ‘Voor de schuld van de ouders laat ik de kinderen boeten, en ook het derde geslacht en het vierde, wanneer ze mij haten; maar als ze mij liefhebben en doen wat ik gebied, bewijs ik hun mijn liefde tot in het duizendste geslacht.’ Over deze toevoeging kan ik een aparte preek houden (en dat zal ik ook doen) – God zegt er ook mee: als jij verkeerd over God praat, dan praat je ook je kinderen een verkeerd beeld aan. En hun kinderen. Maar daarover later. Ik zeg er alvast dit over: waarom vindt God een overtreding van juist dat tweede gebod zo erg? Omdat het over Hemzelf gaat. Ga maar eens na. Als iemand jouw identiteit steelt, of roddelt over jou. Dat is verschrikkelijk. Zo zegt God: als je van mij een karikatuur maakt, dát pik ik niet. Waarom vindt God het zo erg als jij van Hem een beeld maakt? Omdat:
1. [dia 8.1] Je dan van God een karikatuur maakt. Een beeld beperkt zich altijd tot een of twee eigenschappen van wie God is. Je doet God ermee tekort, zou je kunnen zeggen. Hoe doen mensen dat vandaag nog? Door het beeld van God eenzijdig te maken. Twee manieren hoe dat kan: sommigen zeggen God is heel streng. God is een god die altijd op de loer ligt om te ontdekken of er iets fout gaat, en dan is Hij er als de kippen bij om te straffen. Ze hebben wel een element van wie God is te pakken, maar maken er een karikatuur van. Denk je eens in wat voor beeld (beeld!) een kind van zo iemand van God krijgt. Wat je dan doet is eigenlijk dit: je maakt God heel menselijk. Omdat je jouw eigenschappen – woede, frustratie – (meestal nog uitvergroot) projecteert op God. Je kunnen zich niet voorstellen dat God anders is … dan jij! Een beeld zegt dan ook vaak niet eens zoveel over God. Maar nog meer over de maker ervan. (Vb. van een tekening van een kind van 3). Je hebt ook mensen (ik denk veel meer nog) die zeggen: God is liefde. Die zich niet kunnen voorstellen dat God ook straft. Maar ook dat is een karikatuur. God wordt dan een onmachtige God, net zoals wij onmachtig zijn. God wil niet dat jij van Hem een karikatuur maakt – je weet wel, zo’n tekening die je soms op straat van jezelf kan laten maken. God zegt: het is van levensbelang dat ik zelf bepaal wie ik ben. Anders ben ik een zelfgemaakte god. En een zelfgemaakte god, die kan niet redden! je kunt wel zeggen: ‘dit is mijn god’. Maar daarmee wordt iets God nog niet! God wil zelf bepalen wie Hij is. In Exodus 34 zegt God tegen [dia 9] Mozes: ‘Ik ben Heer … een God die liefdevol is en genadig, geduldig, trouw en waarachtig, die duizenden geslachten zijn liefde bewijst, die schuld, misdaad en zonde vergeeft, maar niet alles ongestraft laat en voor de schuld van de ouders de kinderen en kleinkinderen laat boeten, en ook het derde geslacht en het vierde.’ Zo is God (jaloers). In Jes. 42:8 zegt [dia 10] God: ‘Ik ben de HEER, dat is mijn naam. Ik deel mijn majesteit niet met een ander, noch de lof die mij toekomt met een beeld.’ 2. God wil ook niet dat jij beelden van Hem maakt omdat God zich niet laat manipuleren [dia 11]. Zoals het volk Israël God met de ark manipuleerde in 1 Sam. 4. God laat zich niet naar beneden halen. Volgens the secret (2007), een rage die volgens mij alweer wat is overgewaaid – je kunt beter de Bijbel lezen, die gaat al meer 2000 jaar mee! – geloofden mensen vroeger in een hogere
macht. En dat ze zelf klein en nietig. Maat tegenwoordig weten we beter. We weten … dat we zelf god zijn. Door een beeld te maken van wat je wilt hebben (gezondheid, een boot, kinderen) kan je krijgen wat je wilt. – een duidelijk voorbeeld waaruit blijkt hoe de cultuur de manier waarop je met God omgaat en over Hem denkt kan beïnvloeden. God zegt dat Hij niet wil dat je zulke beelden maakt. Want Hij ís zo niet. Hij laat zich niet manipuleren. En: (3) je komt zelf ook bedrogen uit [dia 12] In Romeinen 1 vers 24 schrijft Paulus: omdat mensen ‘de majesteit van de onvergankelijke God ingewisseld voor beelden van vergankelijke mensen, vogels, lopende en kruipende dieren, daarom heeft God hen in hun lage begeerten uitgeleverd aan zedeloosheid, waarmee ze hun lichaam onteren.’ Psalm 135 zegt het zo [dia 13]: ‘Goden van andere volken zijn van zilver en goud, gemaakt door mensenhanden. Ze hebben een mond, maar kunnen niet spreken, ze hebben ogen, maar kunnen niet zien, ze hebben oren, maar kunnen niet horen; er komt geen adem uit hun mond. Zoals zij, zo worden ook hun makers, en ieder die op hen vertrouwt.’ Hoe wil God wél gediend worden? Niet via beelden dus. Hoe dan wel? [dia 14] De catechismus zegt: niet door stomme beelden maar door de levende verkondiging van zijn Woord! God doet in zijn evangelie twee dingen: het ontmaskert beeldendienst. Het laat zien: als je een beeld maakt, dan kom je bedrogen uit. En God maakt duidelijk – ik wil direct contact. Ik vereerd worden door mijn Woord. Waarom een woord, een geen beeld? Een beeld is star. Het blijft, zoals het is gemaakt. Gods Woord verrast, roept op tot geloof, belooft. Waarschuwt. Corrigeert. Met andere woorden: er zit leven in. lees dat Woord. Praat erover. Aanbidt het Woord, geloof erin. Vertrouw erop. En gehoorzaam er aan. Weet je waaraan je het meest duidelijk kunt zien dat het Woord levend is? Aan Jezus. [Dia 15] Hij is het vleesgeworden Woord. Dat betekent: Hij is, wat God wil zeggen. In levende lijve. Hij is het eind van alle zonde. Hij is een leven in gehoorzaamheid. Hij is het perfecte beeld van God. Wij kunnen God niet naar beneden halen. God komt zelf. In Kol. 1:15 staat over Jezus: ‘Beeld van God, de onzichtbare, is hij, eerstgeborene van heel de schepping.’
God geeft in Christus zijn beeld aan ons terug. God heeft geen beelden nodig omdat Hij al spiegels had. Jij, u, ik. Iedereen zou aan iedereen zo moeten kunnen zien: zo is God. Maar dat beeld is onherstelbaar beschadigd. God geeft het in Christus terug. Wie mij gezien heeft, heeft de Vader gezien, zegt Jezus. Toch is dat niet het einde. Want God werkt ook vandaag. Paulus schrijft, weet je wat ware eredienst is? Romeinen 12: ‘stel uzelf als een levend, heilig en God welgevallig offer in zijn dienst.’ ‘U moet uzelf niet aanpassen aan deze wereld, maar veranderen door uw gezindheid te vernieuwen, om zo te ontdekken wat God van u wil en wat goed, volmaakt en hem welgevallig is.’ [dia 16] God geeft in Jezus zijn beeld aan ons terug. Met de bedoeling dat wij vernieuwd worden tot zijn beeld. Om in Christus Jezus deel te krijgen aan Gods eeuwige luister. Daar heb ik een heel eenvoudig voorbeeld bij. In 2 Kor. 3 schrijft Paulus: ‘Tot op de dag van vandaag ligt er een sluier over hun hart, telkens als de wet (!) van Mozes wordt voorgelezen. 16 Maar telkens als iemand zich tot de Heer wendt, wordt de sluier weggenomen […] 18 Wij allen die met onbedekt gezicht de luister van de Heer aanschouwen, zullen meer en meer door de Geest van de Heer naar de luister van dat beeld worden veranderd.’ Denk aan de zon en de maan. Als Jezus de zon is mogen wij de maan en de sterren zijn – afstralingen van Gods heerlijkheid! Kortom gemeente, doe de beelden weg, je komt bedrogen uit. Luister naar Gods levende Woord. Vlucht tot Christus. Hij is het levende woord. Hij is Gods evenbeeld. En bidt om zijn Geest zodat God u kan veranderen tot zijn beeld. Weg met de beelden! [amen]
