l '•—^
Orgaan van de Historische Kring Haaksbergen
42e jaargang nr.2, mei 2009 Verschijnt 4x per jaar
Aold Hoksebarge HISTORISCH CENTRUM HAAKSBERGEN: Souterrain gemeentehuis tel. 053-5742374 Correspondentieadres: Goorsestraat 31, 7482 CB Haaksbergen Email:
[email protected] Website: www.historischekringhaaksbergen.nl OPENINGSTIJDEN: Maandag 19.00-22.00 uur Dinsdag 13.30-17.00 uur Donderdag 19.00-22.00 uur Vrijdag 13.30-17.00 uur LEDENADMINISTRATIE:
K. Faber, K. Doormanstraat 17, 7482 BJ Haaksbergen
BETALINGEN:
Postbankrekening nr. 2547699 (alleen voor contributie) Bankrekening Rabobank nr. 32.42.29.917 beide t.n.v. Penningmeester Historische Kring Haaksbergen
BESTUUR VAN DE HISTORISCHE KRING HAAKSBERGEN J.H. Scholten J.A.M, van der Zanden J.G. Hofste op Bruinink G.J. Slotman H.B. Slotman M.C. Waijerdink-Mentink C.W.M.J. Wentink
Bizetstraat 31, 7482 AM Haaksbergen voorzitter, hoofd archivering Goorsestraat 31, 7482 CB Haaksbergen secretaris Blekerstraat 5, 7481 JT Haaksbergen wee voorzitter, voorz. wg. hist. onderzoek Kroonprins 4, 7481 CJ Haaksbergen penningmeester Kievitstraat 8, 7481 BW Haaksbergen hoofd interne zaken Eibergsestraat 240, 7481 HP Haaksbergen lid Fazantstraat 129, 7481 BJ Haaksbergen voorz. wg. monumenten/archeologie
tel. 5722937 tel. 5722300 tel. 5723553 tel. 5724083 tel. 5721999 tel. 5724134 tel. 5722711
"Aold Hoksebarge" wordt vier keer per jaar toegezonden aan de leden van de "Historische Kring Haaksbergen". Zij betalen voor lidmaatschap en abonnement € 18,- per jaar. Publikatie of overname van artikelen, geheel of gedeeltelijk, is alleen toegestaan met toestemming van de auteur(s) en bronvermelding. ISSN: 1384-76 Druk: Hassink Drukkers Haaksbergen Het houten huisje aan de Fazantstraat zie artikel op pag. 3110 Foto: Arch. Hist. Kr. Hbg.
-o
Oplage: 820 exemplaren
Redactie REDACTIE A. Bekkenkamp, redacteur J.G. Hofste op Bruinink, redactiecoördinator A. van Leeuwen, eindredacteur G.J. Leppink, redacteur
MEDEWERKERS J.B.M. Heerink, J.H. Kluitenberg, H. Kormelink, G.J.W. Leppink, H.F. Mensink, Th. J. Meijerink, W. Rikkers, J.H. Scholten, A. van der Wal, C.W.M.J. Wentink, G.P. Wes, J.A.M, van der Zanden
REDACTIEADRES Blekerstraat 5, 7481 JT Haaksbergen
Inhoud INHOUD JAARGANG 42, NUMMER 2, mei 2009 PAGINA 3101 t/m 3132 1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12 13 14 15 16 17
VAN HET BESTUUR NIEUWE LEDEN SCHENKINGEN AANWINSTEN NOTULEN JAARVERGADERING 2009 JAARVERSLAG 2008 OUDE SCHOOLPLATEN (verslag van een lezing) GRENSGEBIED (verslag van een lezing) HET LANDHUISJE FAZANTSTRAAT 13 WIJ VRAGEN UW HULP DERK JAN VAN LOCHEM EERSTE HAAKSBERGSE CONFECTIE ONDERNEMING RICHT UW BLIK OMHOOG BURGEMEESTER VAN BEEK (DEEL 2) VROEGER EN NU EEN NIEUW EN ANDER LICHT OP DE OVERDRACHT VAN DE PANCRATIUS AAN DE ROOMS-KATHOLIEKEN RICHT UW BLIK OMHOOG
PAG. 3102 PAG. 3103 PAG. 3103 PAG. 3104 PAG. 3104 PAG. 3105 PAG. 3107 PAG. 3109 PAG. 3110 PAG. 3113 PAG. 3113 PAG. 3114 PAG. 3118 PAG. 3118 PAG. 3125 PAG. 3127 PAG. 3131
* inleveren van kopij voor het volgende nummer kan tot 10 augustus a.s. * kopij in te leveren als volgt: tekst als worddocument, bijbehorende foto's los als JPEG formaat meeleveren
3101
VAN HET BESTUUR De op dinsdag 3 maart gehouden lezing over "Oude schoolplaten" door de oudHaaksbergenaar Renze Zijlstra trok zoveel belangstelling, dat "De Richtershof" te klein was. Wij vinden het jammer dat enkele leden daardoor geen toegang konden krijgen. De brandweervoorschriften lieten dat niet toe. Daarom zijn inmiddels maatregelen genomen om een dergelijke situatie in de toekomst te voorkomen; dus een soort noodscenario. Tijdens de druk bezochte jaarvergadering op 21 april legde het bestuur verantwoording af over de gang van zaken in 2008. Een verslag van deze bijeenkomst en van de lezing na de pauze door de heer Heinrich Holters vindt u elders in deze uitgave. Door een drietal vrijwilligers van onze Kring is op verzoek van de gemeente voor het nieuwe Bestemmingsplan Buitengebied een voorinventarisatie gemaakt van karakteristieke gebouwen daar. Wij waren aangenaam verrast door het besluit van het college van B&W ons voor deze werkzaamheden een waarderingsbijdrage van € 250 toe te kennen. Ook is op verzoek van de gemeente door een werkgroep van onze vereniging een inventarisatierapport gemaakt van de 223 nog aanwezige graftekens op het algemene deel van de Algemene of Gemeentelijke Begraafplaats aan de Enschedesestraat. In dit rapport is een advies opgenomen om, met inachtneming van de vooraf opgestelde toetsingscriteria, in ieder geval 35 % van de graftekens (81 stuks) te behouden. Hierbij is wel onderscheid gemaakt in graftekens die naar het idee van de werkgroep niet verplaatst mogen worden (erkende oorlogsgraven, bombardementsslachtoffers) en graftekens waar het meer om het monumentale gaat en waarbij verplaatsing niet zo'n probleem hoeft te zijn. Dit rapport is op 25 maart aan de burgemeester overhandigd. De Open Monumentendag wordt dit jaar gehouden op zaterdag 12 september en heeft als thema "Haaksbergen op de kaart gezet". Aandacht zal er zijn voor de kenmerken en identiteit van ons dorp middels prentbriefkaarten, plattegronden, kaarten en fotomateriaal, zowel uit het (verre) verleden als uit het heden. Er komt van deze materialen een tentoonstelling en er wordt een prachtig boekje uitgegeven. Natuurlijk hoort er ook een fietsroute bij. Uiteraard ontvangt u over deze activiteit te zijner tijd nader bericht. J.H. Scholten, voorzitter
3102
NIEUWE LEDEN Wij heten de volgende leden van harte welkom: T. Bults, Beckummerweg 31A, 7482 ST Haaksbergen H.A.J. Hilderink, Mesdagstraat 7, 7141 XJ Groenlo Historische Kring Dalfsen, Ruitenborgstraat 56, 7721 BE Dalfsen A.R. Horn, Stobbesteeg 3, 7161 NE Neede A.G.B. Leferink, Oleander22, 7483 CH Haaksbergen H.M. Noordink, De lep 37, 7482 WE Haaksbergen A.C. Schouten, Speenkruid 16, 7483 CK Haaksbergen H.D. Teensma, Oortjesweg 19, 7481 PS Haaksbergen A.T. Vaarhorst, Past. Brandsmastraat 34, 7481 BP Haaksbergen J.A. ten Voorde, Menno ter Braakstraat 1, 3351 CV Papendrecht L.J.F. Weeink, Wiedenbroeksingel 109, 7482 BG Haaksbergen G.H.l. Weijenborg, Karel Doormanstraat 2, 7482 BL Haaksbergen J.B.M. v.d. Wetering-Reith, Richterstraat 12, 7482 ZW Haaksbergen D.M. Rouwenhorst-Löring, Klaashuisstraat 22, 7481 EP Haaksbergen
SCHENKINGEN In de afgelopen periode mochten we de volgende schenkingen ontvangen, waarvoor we de gulle gevers van harte willen bedanken: J.B. Eijsink: De rijke historie van Roosdom Tijhuis. K.F. Kleinhesselink: 5 gebonden boekwerken getiteld "Buiten" van 1916 t/m 1920. J. ter Huurne: Bestek en voorwaarden verbouw en uitbreiding van de Lagere Technische School "St.Joseph" te Haaksbergen + enkele brieven + begrotingsstaat van fa. H. ter Braak & Zn in 1958. R. Lammers (Rode Kruis): Grenslandontmoetingen No.6, Pfarrkirche St. Georg, De tuinen van Het Warmelo. G.P. Wes: 10 jaargangen 1999 t/m 2008 Kerkbrief van de Herv. Gem. Haaksbergen-Buurse t.b.v. genealogisch onderzoek. Boek: Typisch Hengelo. H. Krooshof: Diverse boeken (reisgidsen, fotoboeken, enz.). De geschiedenis van Lucht en Licht. D.G.M. Hesselink: 2 dozen met bescheiden uit het archief van de C.A.V.V. v. d. A.B.T.B. Mevr. P. Ordelman-Buiteweg: Grote zwart-witfoto van de Watermolen. J. Borggreve: Foto's van neomist H.Berghuis. D.L.Jordaan: 2 foto's van de Jordaanshoeve. Mevr. R. ten Bruggencate-Westendorp: 3 boeken en 2 fotoalbums. H. Nijhuis: Telefoonboek uitgegeven jan. 1915. K. Muller: Joan Blaeu ATLAS MAIOR of 1665. "De Lage Landen". H. Nijhuis: 2 boeken "Historie van Haaksbergen" deel III. C. Hofman: Een kop met schotel met opschrift "Hotel Centraal". A. v. d. Wal: 2 boeken: Gard d'Honneur. 1813-1814. en Grootschipper in Terhorne. J. Bouman: Rijwieltochten door Twente en Salland 1941. Heemkundever. Bussemakershuis Borne: Bonje in Borne. Verwikkelingen rond de bouw van de nieuwe Stephanuskerk (1885-1888).
3103
AANWINSTEN (Boeken) Fotoboek. Predikanten van de Hervormde Gemeente Haaksbergen en Buurse 1646-2008. Rento Wolter Hendrik Hofstede Crull (1863-1938). Verdwenen winkels in Ootmarsum. 450 jaar familiegeschiedenis van Grootenhuys tot Wolbert. Verdwijnende kippenhokken in de Achterhoek.
NOTULEN JAARVERGADERING HISTORISCHE KRING HAAKSBERGEN 21 APRIL 2009 1. Opening De voorzitter J.H.Scholten opent om 19.30 uur de vergadering en heet iedereen (91 pers.) van harte welkom. Hij blikt nog even terug op het afgelopen kalenderjaar en geeft natuurlijk ook aan wat de voornemens zijn voor 2009. Onze kalender (2009-2010) is een groot succes. Het Möll'n-pad wordt geplaatst in een breder kader en dat kost iets meer tijd. Eind dit jaar of begin volgend jaar komt een boek uit over de landbouwcoöperaties in Haaksbergen. Een nieuwe uitgave van onze Kring. 2. Financieel jaarverslag 2008 en begroting 2009 De penningmeester geeft een korte toelichting op het financiële overzicht dat alle aanwezigen voor zich hebben. De aanwezigen gaan akkoord met het voorgelegde overzicht 2008 en de begroting 2009. 3. Verslag kascommissie Namens de kascommissie brengt de heer Hassink verslag uit. De kascommissie stelt de vergadering voor de penningmeester decharge te verlenen. 4. Benoeming leden kascommissie De vergadering gaat akkoord met de benoeming van de heren B. Nijhof en H.J.J. Steins als leden van de kascommissie. 5. Bestuursverkiezing De voorzitter meldt dat niemand een voordracht heeft gesteld met betrekking tot een bestuursbenoeming. De vergadering gaat akkoord met de herbenoeming van mevrouw C. Waijerdink-Mentink en de heren Scholten en Wentink. De heer Hofste op Bruinink maakt als vice-voorzitter bekend dat binnen het bestuur geen veranderingen in functies komen. 6. Presentatie jaarprogramma 2009 De heer Scholten vertelt over de activiteiten 2009 zoals deze door het bestuur gepland zijn. Aandacht vraagt hij voor de komende excursie samen met de Heimatverein Ahaus naar Welbergen. De heer C. Wentink doet hetzelfde m.b.t. de werkgroep Monumenten en Archeologie. De Open Monumentendag 2009 op 12 september staat in het teken van: "Haaksbergen op de kaart gezet". Het bijbehorende boekje komt binnenkort be3104
schikbaar. In de komende uitgaven van Aold Hoksebarge en via extra brieven wordt nader op de activiteiten ingegaan. 7. Sluiting Onder dankzegging voor ieders aandacht sluit de voorzitter om 20.00 uur deze 42e ledenvergadering. Jan van der Zanden, secretaris
JAARVERSLAG 2008 De start van het jaar begon met de nieuwjaarsbijeenkomst voor vrijwilligers en bestuursleden op donderdag 10 januari 2008. Het bestuur van de Historische Kring Haaksbergen kwam in het afgelopen jaar 8 keer in vergadering bijeen. De lezing op woensdag 16 januari over Huize Bergh en Jan Herman van Heek door de heer Godert van Heek in de Kappen was een coproductie met de Kunstkring. Zeer succesvol en ontzettend druk. Eind januari werd de eerste uitgave van het mededelingenblad voor medewerkers, Keldernieuws, grotendeels via de mail verspreid. Er zouden er dit kalenderjaar nog vele volgen. Begin februari kwamen de redactie en de medewerkers van Aold Hoksebarge bijeen voor een toekomstvisie. Maandagavond 4 februari waren we aanwezig bij het eerste culturele inloopcafé in het Kulturhus 't lemenschoer. Of er echt behoefte aan is??? Het markeboek Buurse werd middels een schenkingsakte overgedragen aan de Vereniging Oudheidkamer Twente, die voor goede conservering en digitalisering zal zorgen. Kees van Rijn, zijnde voorzitter van de Heemkundegroep Arfgood Buurse en initiatiefnemer van deze overdracht, tekende namens Buurse. Beleidsplannen van de diverse werkgroepen van onze Kring werden tijdens de bestuursvergadering van februari doorgenomen en goedgekeurd. In december 2008 werd gekeken wat ervan terecht was gekomen. Een heleboel. Natuurlijk togen wij dit jaar in juni naar de traditionele boekenmarkt te Ootmarsum. We vergaten zeker niet onze eigen boekenverkoop tijdens de mei- en augustusmarkt. Autumn Fair werd door ons groots aangepakt; activiteiten, welke gekoppeld zijn aan een goede bron van inkomsten. Meermalen was een delegatie van het bestuur aanwezig bij een speciale gelegenheid: de jubileumviering van de Historische Sociëteit Enschede-Lonneker, 20 jaar vriendschapsverdrag Ahaus-Haaksbergen, Heimatverein Ahaus, enz. Op 15 april vond de jaarvergadering (103 personen) plaats en vertelde onze plaatsgenoot Henk Oosterholt over het buurtje van zijn jeugd: De Brink. Op een smeuïge wijze voerde hij de zaal mee aan de hand van mooie dia's naar de tijd in en kort na de Tweede Wereldoorlog.
3105
Burgsteinfurt, een dagexcursie op 14 mei naar het karakteristieke stadje aan de Aa. Onze mensen werden door een goed onderlegde gids rondgeleid door het mooie Westfaalse stadje. Natuurlijk stond ook de burcht en het zeer indrukwekkende Bagno-restaurant op de agenda. In het afgelopen jaar werd door de Historische Kring veel aandacht besteed aan de volgende onderwerpen: - Marktpassageplan, als deelnemer in de klankbordgroep - Mölln-pad, als lid van de werkgroep - Erve Brummelhuis, als meer dan geïnteresseerde adviseur - Gebouw van de Landbouw aan de Parallelweg, als meedenker voor een zinvolle bestemming In het Atrium van het gemeentehuis hield onze Kring vanaf vrijdag 5 september een bescheiden maar zeer interessante tentoonstelling over bodemvondsten in de Gemeente Haaksbergen. Dit als voorbereiding op Open Monumentendag. Mevr. Nijenhuis, de nieuwe provinciale archeologe, gaf haar visie. Een bestuursdelegatie mocht dinsdag 9 september het 700e lid welkom heten. De eer viel te beurt aan de heer Ruud Leerink. "De taal van Haaksbergen" van Dinant Dijkhuis werd hem daarbij overhandigd. September is traditiegetrouw de maand van de Open Monumentendag en dus ook van de Monumentenprijs. Deze prijs ging dit jaar naar Arfgood Buurse voor het behoud en herstel van het "Oal'n Karkhof" aan de Alsteedseweg te Buurse. Die monumentendag op zaterdag 13 september stond volledig in het teken van Sporen uit het Verleden met een fietsroute langs markante en vaak bekende plekken in onze gemeente. Deze dag kende meerdere hoogtepunten met als bijzondere verrassing het optreden van de Compagnie Grolle bij de Harrevelder Schans waar een legerkamp uit de 80-jarige oorlog was ingericht. Hare Majesteit de Koningin liet zich op 20 september in de Grote Kerk te Zwolle informeren over de werkzaamheden van onze Kring. Wij mochten ons daar presenteren tijdens de jubileumviering van de Vereeniging tot Overijsselsch Regt en Geschiedenis. De middagexcursie op 4 oktober ging naar 's-Heerenberg waar het Huis Bergh met een bezoek werd vereerd. Niet zo vreemd na de lezing in januari. Dr. Jan Herman van Heek zou met genoegen kijken naar de grote groep belangstellenden uit Haaksbergen. Zoals de verslaggever Huub Steins schreef: "Het was een zeer interessante middag. We kijken uit naar een volgende keer." De week van de geschiedenis 2008 in oktober bracht ons tezamen met de bibliotheek en het Historisch Centrum Overijssel. Dit leverde een prachtige tentoonstelling op van foto's van panden rondom de Markt gedurende de laatste 150 jaar. Schitterend. Regelmatig vragen diverse clubs, verenigingen e.d. of de Historische Kring iets kan vertellen over ons dorp. Dat kunnen wij. Een select groepje uit ons midden heeft een zeer bezienswaardige fotocollage gemaakt over hoe Haaksbergen er vroeger uitzag. De kreten och, ach en o ja klinken uitbundig. Dat vinden wij fijn. Waterpark het Lankheet is een trekpleister en dat hadden we op die manier niet
3106
verwacht. Meer dan 1000 mensen, begeleid door enthousiaste gidsen, namen een kijkje van ongeveer twee tot drie uur in dit wonderschone gebied. De lezing, begin november, van de heren Goutbeek en Eeltink trok een groot aantal leden. De eerste vertelde over het verleden van Overijssel, de tweede maakte duidelijk hoe een archeologisch bureau te werk gaat. Een en ander in het kader van de nieuwe archeologische waardenkaart van onze gemeente. Vrijdagmiddag 16 november werd onder zeer grote belangstelling in de Kunstzaal van het theater De Kappen onze nieuwe kalender 2009-2010 gepresenteerd. De titel dekte de lading: Verrassend Haaksbergen. Historische markante gebouwen en objecten in en buiten Haaksbergen. Deze schitterende uitgave van onze tweejaarlijkse kalender was een heel karwei. Hoedje af voor het kleine groepje leden dat zich daar mee bezig heeft gehouden. Een geweldig succes. De bijbehorende tentoonstelling in het Atrium van het gemeentehuis mocht er zijn! Zondag 14 december waren we uiteraard aanwezig met een stand op de Kerstmarkt. Ons Centrum hield haar Open Dag vergezeld van een exclusieve foto-expositie, samengesteld mede in verband met het uitkomen van de nieuwe kalender. Over belangstelling viel wederom zeker niet te klagen. Samen met het bestuurzijn ca. 40 vrijwilligers in het Historisch Centrum Haaksbergen actief. In 2008 bezochten 1229 personen ons centrum voor onderzoek. Op 31.12. 2008 bedroeg het aantal leden 726. Dus netto 55 leden erbij. Onze website kreeg 3546 keer een bezoekje. In 2008 kon de Historische Kring weer foto's, boeken, kaarten e.d. in haar bezit krijgen van diverse personen en bedrijven. Een woord van dank aan alle gulle gevers is dan ook zeer op zijn plaats. Het bestuur wil alle vrijwilligers, die ons Centrum in stand houden, danken voor hun inzet voor onze Kring. Alleen met behulp van velen is het mogelijk de Historische Kring Haaksbergen op te laten gaan naar een volgend jubileum. De organisatoren en de medewerkers van de vele activiteiten van de Historische Kring Haaksbergen verdienen terecht een woord van dank. Jan van der Zanden
OUDE SCHOOLPLATEN VAN CORNELIS JETSES (verslag van een lezing) Dinsdagavond 3 maart jl. zat de zaal van "De Richtershof" geheel vol, nee overvol. Zelfs zo dat niet iedereen een plaatsje kon krijgen. Jammer deze overmacht. Het leek wel een schoolklas vol met 140 afwachtende personen. Wachtend op wat meester Renze Zijlstra zou gaan vertellen. Vertellen over de schoolplaten die bij menigeen herinneringen opriepen aan voorbije tijden. Meester Zijlstra is in 1937 te Haaksbergen geboren in de woning naast de boerderij Het Stepelerveld. Misschien kent u hem beter als Renze van Klaas van Heek! In zijn loopbaan als gemeentelijk inspecteur van het onderwijs te Zwolle maakte hij kennis met diverse materialen
3107
die het onderwijs aanschouwelijk moesten maken. Velen in de zaal herkenden tijdens het vertonen van de schitterende afbeeldingen de tijd dat zij zelf op de lagere school zaten. Voor sommigen plezierige nostalgie, voor enkelen terugdenkend aan vervelende uren in de vaak benauwde en overvolle klaslokalen. De oude schoolplaten! Zeer herkenbaar die platen over de textielfabrieken in Enschede. Zelfs met Renze Zijlstra aan het woord, (foto: H. Krooshof) onze huidige digitale camera's kunnen we haast niet zoveel details en interessants vastleggen als de tekenaar van deze 23 educatieve platen. Alles over een onderwerp zou en moest in een oogopslag duidelijk naar voren komen. Aan de hand van de afbeelding vertelde de meester over hetgeen op de plaat te zien was. Voor meester Zijlstra zijn deze platen gaan leven. Boeiend en gedreven nam hij zijn gehoor mee en openbaarde de aanwezigen de achtergrond van de platen en haar maker. Aardig te weten dat Jetses' dochtertje en haar buurjongetje samen model hebben gestaan voor bv. Ot en Sien. Indrukwekkende platen die kinderen moesten verplaatsen in een hun vreemde, andere wereld. Kinderen uit de stad zagen hoe het toeging op het platteland en kinderen van het platteland namen een kijkje in de grote en vooral drukke stad. Alles wel een beetje, soms flink, geromantiseerd. Cornelis Jetses, de maker van de voorstellingen op het leesplankje van Ot en Sien. Cornelis Jetses die in zijn fantasie Dik Trom tot leven liet komen en daarmee bij De "meester" bij een van de bekendste oude schoolplaten vele kinderen en volwassenen een (Foto: H. Krooshof) beeld schiep van deze wel zeer bijzondere jongen, "en dat was ie". Dinsdagavond 3 maart bracht voor de aanwezigen een stukje jeugdsentiment terug. Onze voorzitter de heer Hendrik Scholten sloot daar in zijn dankwoord gretig op aan. Cornelis Jetses een begenadigd tekenaar, Rinze Zijlstra een enthousiaste meester-verteller. Jan van der Zanden
3108
GRENSGEBIED (verslag van een lezing) Een merkwaardige avond was het dinsdag 21 april jl. Niet vanwege de spreker, maar door het onderwerp dat hij met de talrijke, zeer aandachtige aanwezigen doornam. Immers, het is zeker niet alledaags dat een Duitser in Nederland spreekt over een "Duitse" blik op de gebeurtenissen voor, tijdens en na de Tweede Wereldoorlog in Duitsland. Heinrich Holters (1957), ondersteund door zijn vader (1928) en dhr. T. Winter, deed zijn verhaal aan de hand van krantenberichten, kaarten, foto's en statistieken welke hij in de loop der jaren verzamelde. Geen gemakkelijk verhaal. Onderdelen waren herkenbaar voor mensen in de zaal omdat er aan beide Een deel van het aandachtige gehoor met de spreker in het midden zijden van de grens dikwijls (Foto: H. Krooshof) dezelfde sociaal-economische situatie heerste. Ook de culturele verschillen waren niet bijster groot. De mensen in het gebied AhausAlstatte en Haaksbergen-Buurse hadden over en weer redelijk goede betrekkingen middels werk en huwelijk. Voorbeelden waren er genoeg om te vermelden. Het agrarische gebeuren en de textielindustrie bepaalde in hoge mate het levensritme en inkomen van de grensbewoners. Alstatte kende in 1938 zo'n 5 telefoonnummers en in 1956 kwam de laatste aansluiting tot stand op het elektriciteitsnet. Net als Haaksbergen werd ook Alstatte zwaar getroffen door "per ongeluk" bombardementen welke bij de inwoners diepe sporen achterlieten, moreel en materieel. Het plaatselijke krantje moest de bevolking oppeppen met bijvoorbeeld brieven van "onze" plaatselijke jongens aan het front. Het ging goed met hen en zij dachten veel aan de familie thuis. Onthullend was het grote aantal Nederlandse mannen die in de omstreken van Alstatte te werk waren/werden gesteld op boerderijen en in fabrieken omdat de "eigen" mannen opgeroepen waren in militaire dienst. Al met al was het verhaal van Heinrich Holters begrijpelijk geen vrolijk verhaal, maar wel indringend en realistisch. De vragen en opmerkingen vanuit de zaal bevestigden dit. De voorzitter van onze Kring, Hendrik Scholten, sloot deze bijeenkomst met het grensgedicht van J. J. van Deinse. Dit verwoordt zo mooi de overeenkomsten tussen het Twenteland en het Munsterland. Een vogel kent geen grens! Jan van der Zanden 3109
HET LANDHUISJE FAZANTSTRAAT 13 De voorgeschiedenis, de bouw, de tuin en de bewoners uit de memoires van Arnold J. Leppink (1893-1986) Arnold Leppink heeft trouwplannen en krijgt de toezegging van zijn chef Gerhard (J.G.H.) Jordaan van D. Jordaan & Zonen's Textielfabrieken, waar hij sinds 1907 werkte en in 1918 benoemd werd tot verkoopleider en naaste medewerker van Gerhard Jordaan (1888-1951), dat de zaak voor een woonhuis zal zorgen. Leppink schrijft in de jaren '70 van de vorige eeuw in zijn memoires het volgende over de totstandkoming van zijn woonhuis: 1921 De voorgeschiedenis "Gerhard Jordaan verkeerde in die tijd vaak in Duitsland, waar hij veel relaties had. Op één van zijn reizen daar was hij in Elberfeld-Barmen in het Roergebied, in contact gekomen met een groot houtbewerkingsbedrijf, dat complete houten huizen fabriceerde, die op de bouwplaats in elkaar gezet werden. Daar deze huizen door de toen al op gang gekomen ineenstorting van de Duitse valuta veel goedkoper uitkwamen dan de traditionele bouw in Haaksbergen, werd in overleg en aan de hand van meegebrachte foto's besloten voor mij een aardig landhuisje te kopen en bovendien vanwege de prijs nog vier dubbele woningen ten behoeve van het personeel. Voor dit geheel en nog drie dubbele stenen woonhuizen werd de "Peddemors" als bouwterrein gekozen, een stuk land van Jordaan, dicht bij het dorp tussen het toen zogenaamde "Wandelpad" en de Oude Boekeloseweg, lopend van de Enschedesestraat langs de windmolen. Ik mocht zelf de plaats uitkiezen waar ons huis zou komen te staan. De oude heer Derk (D.B.H.) Jordaan kwam daartoe in eigen persoon naar de Peddemors om mij hierin met zijn wijze raad bij te staan. Ik zie ons met zijn beiden nog dat terrein verkennen om de meest geschikte plek te vinden. We hebben tenslotte gekozen voor een hoekperceel, dat het dichtst bij de Enschedesestraat lag. Ook al om op enige afstand te wonen van de acht dubbele huizen, die ook in de Peddemors zouden verrijzen. Met de toen gekozen plaats, evenals met ons houten huis (een nieuwigheid in Haaksbergen) en de behoorlijke tuin er rondom, waren we toen heel wijs. Het heeft echter nog heel wat voeten in de aarde gehad voordat Alie (zijn a.s. vrouw) zich ermee verzoenen kon, dat we zo buitenaf kwamen te wonen. Zij vond het aanvankelijk maar niets "op de boer", zoals zij het noemde en dan nog wel aan een modderige zandweg te moeten wonen. Zijzelf was namelijk in het Richtershuis aan de Oostenstraat opgegroeid. Natuurlijk is ze nog wel een keer bijgedraaid en later vond ze het er heel mooi wonen... 1922 De bouw We konden aan de realisering van onze trouwplannen gaan werken. Het wachten
3110
was nu alleen nog op de bouw van het ons toegezegde houten landhuisje, dat weliswaar in Duitsland besteld was, maar als bouwpakket nog afgeleverd moest worden. Eindelijk, het zal omstreeks mei geweest zijn, was het zover, dat het bouwpakket in Haaksbergen arriveerde. Het juist gereedgekomen houten landhuisje in juli 1922 Aannemer Nijhuis zou (Foto: Familie Leppink) voor de montage zorgen. Daartoe werd eerst een betonnen fundament van een halve meter en een grote diepe kelder aangebracht. Deze kelder had een oppervlakte van wel 3 x 4 meter en werd van de nodige planken langs de muren voorzien voor het opbergen van allerlei zaken, zoals weckglazen met winterproviand. We leefden nog in de tijd dat er voor de winter van alles en nog wat werd ingemaakt aan groente en fruit, terwijl ook de aardappels voor het winterseizoen opgeslagen dienden te worden. Omstreeks eind juli was het geheel klaar om betrokken te worden en we zijn toen direct in ondertrouw gegaan, om drie weken daarna op 16 augustus 1922 in het huwelijksbootje te treden. De tuin Het was voorjaar 1923 geworden en in mijn schaarse vrije tijd mocht ik graag bezig De bruiloftsgasten op 16 augustus 1922 op bezoek in het nieuwe huis van het bruidspaar. (Foto: Familie Leppink) zijn in de tuin. Vóór het huis was deze in het najaar van 1922 al aangelegd met een gazon en een brede border met wat kleine heesters, vaste planten en bloembollen, het geheel omheind met een doornen haag.
3111
Moeder Leppink met haar kroost op de waranda in 1934
Achter en aan de zijkant van het huis was de hele oppervlakte bestemd voor de moestuin. Bij de aanleg werd begonnen, na bemesting en omspitten, met de vroege groenten zoals spinazie, doperwten, sla en peulen, vervolgens slabonen en snijbonen, postelein, andijvie, worteltjes en schorseneren. Naast de groentetuin heb ik ook een gedeelte van de tuin beplant met bessenstruiken, kruisbessen, rode- en zwarte bessen, frambozen en aardbeien. Later werd aan de westkant van het huis een zandbak geplaatst waarin de kinderen konden spelen.
(Foto: Familie Leppink)
De bewoners 1922-1934: de familie Arnold J.Leppink 1934-1945: de familie Robert Monath, verfmeester in dienst van de firma Jordaan 1945-1948: Mevr. de Wed. J.A.E. Jvr. von Heijden-baronesse van Hövell tot Westerflier, de weduwe van de op 23 Maart 1945 omgekomen burgemeester Jkhr. H.J.W.J. von Heijden en de fam. Wezenfeld 1948-1949: de familie Henny J. Wesselink, verkoopleider afd. japonstoffen bij de firma Jordaan 1949-2009: de heer en mevrouw J.G.L. Overbeeke-Scholten, hoofd binnendienst afd.japonstoffen bij de firma Jordaan In 1971 werd het huis door de Kon. Ned. Textiel Unie (rechtsopvolger van D. Jordaan & Zonens Textielfabrieken) verkocht aan de toenmalige bewoners, de heer en mevrouw Overbeeke-Scholten. Jan en Bertha Overbeeke breidden het huisje eind jaren zeventig uit met een ruimere keuken en een grote werkkamer voor Jan, waar hij heel veel werk voor de Historische Kring Haaksbergen verzette. Zij droegen het huis in 1991 over aan hun neef, Hans Overbeeke, die in 2008 plannen ontwikkelde voor de vervanging van het houten huisje door een geheel nieuwe bebouwing. G. J. Leppink 3112
WIJ VRAGEN UW HULP In het vorige nummer van Aold Hoksebarge lieten wij u op pagina 3097 en 3099 kennis maken met een creatie van de kunstenaar Jac. Maris (1900-1996). Toevalligerwijze kregen wij ter zelfder tijd van de conservator van het Jac. Marismuseum in Heumen het verzoek om informatie over drie werken van deze kunstenaar, die hij voor instellingen in Haaksbergen heeft gemaakt. Van de twee ontbrekende kunstwerken, een kruisbeeld en een gevelreliëf, is ons niets bekend. Mocht u informatie over deze twee werken hebben, dan horen wij dat graag van u. U kunt hierover contact opnemen met Gerard Hofste op Bruinink, tel. 5723553.
DERK JAN VAN LOCHEM (1873-1945), de oprichter van EHCO-KLM Derk Jan van Lochem werd geboren te Haaksbergen op 22 maart 1873 als telg van een oud Haaksbergs geslacht, dat al in de 16e eeuw genoemd werd. Zijn vader was de klompenmaker Hendrik van Lochem (1831) en zijn moeder Wilhelmina Leppink, oorspronkelijk afkomstig uit de Rutbeek, bijgenaamd "de Kalter". Het echtpaar had al één zoon Gerrit Jan (1861-1957), die in 1873 als één van de _, eerste medewerkers in dienst trad van DJ. '-|ijpöpp. 'sjmjS^Jfö^:, ten Hoopen, die in Haaksbergen een textielfcflSfc :'-^BB^JÉP':|! bedrijf was begonnen. Hij werkte zich op tot IS »: « P*^ ;^^ltet bedrijfsleider en werkte daar gedurende 61 jaar. Ook Derk trad in 1893 in dienst van de texD.J. (Derk) van Lochem (1873-1945) tielfabriek DJ. ten Hoopen & Zoon N.V. en (Foto: Arch. Hist. Kr. Hbg.) trouwde op 4 juni 1904 met Dina Johanna Hendrika Prins, oud 34 jaar en weduwe van Gerhardus Leppink. Op 3 oktober 1906 werd hun oudste zoon Gerhard Hendrik geboren en 6 jaar later op 19 september 1912 diens broer Hendrik Willem. Derk Jan van Lochem werd zwaar gewond tijdens het bombardement van Haaksbergen op 23 maart 1945 en overleed aan die verwondingen in het ziekenhuis in Enschede op 6 juni 1945.
a
Derk Jan van Lochem was een ondernemend man, die al spoedig na zijn in diensttreding bij DJ. ten Hoopen op de afdeling verkoop terecht kwam en later als ver-
3113
koop- en inkoopleider functioneerde. Hij was de vertrouwensman van de directie, met name van de in 1915 benoemde directeur J. ten Bruggencate. Naast zijn functie bij DJ. ten Hoopen begon hij in 1926/'27 een kolenhandel. Zelf verzorgde hij de administratie, de boekhouding en de inkoop. Zijn medewerker in deze handel was de Buursenaar Martinus Gering, algemeen bekend in Haaksbergen als "Koll'n Tiens", die voor de verkoop van de kolen zorgde en ze bij de klanten thuis afleverde. Gering kende de klandizie, want tot die tijd had hij al turf geleverd aan de Haaksbergse burgers. In 1930 stichtte Derk Jan van Lochem samen met Bernard Scheggetman, een Haaksbergse jongeman met verkoopcapaciteiten en het noodzakelijke middenstandsdiploma, de Eerste Haaksbergse Confectie-fabriek die bekend werd onder de naam "EHCO-Werkmans- en Bedrijfskleeding". Mogelijk moet de aanleiding tot de oprichting van het bedrijf gezocht worden in de behoefte aan afzet in het begin van de crisisjaren van blauw katoenen drill-stoffen van Ten Hoopen en om Derk's jongste zoon Hendrik nieuwe kansen te geven.
EERSTE HAAKSBERGSE CONFECTIE ONDERNEMING (EHCO-KLM) Op 23 april 1931 werd de EHCO (EHCO Werkmans- en bedrijfskleeding CV) opgericht met terugwerkende kracht tot 1 april 1930 door D. J. van Lochem (commanditair vennoot) en G.J.B. Scheggetman (minderheids aandeelhouder) als beherend vennoot. Er werd een fabriekje gebouwd van 100 m,2 op een stuk grond van 13000 m2 aan de l Enschedesestraat, hoek Oude Boekeloseweg. Het personeel bestond uit 1 coupeur (W.H. Horn) en 2 naaisters, die daar een kleine collectie werkkleding maakten. H.W. van Lochem, jongDe eerste fabriek aan de Enschedesestraat; op de voorgrond ste zoon van oprichter boekhouder Bolt 1932. (Foto: Arch. Hist. Kr. Hbg.) D.J. van Lochem, voerde de directie, op de achtergrond gesteund door zijn vader en diens oudste zoon G.H. van Lochem, beiden als leidinggevenden in dienst van D.J. ten Hoopen & Zoon. Het bedrijf kende een goede start en werd erkend als een betrouwbaar leverancier
3114
van kwalitatief goede werkkleding. In 1933 werd contact opgenomen met dr. A. Plesman, directeur van de luchtvaartmaatschappij voor Nederland en koloniën, KLM, met het verzoek de naam KLM te mogen gebruiken als reclamenaam (Kan Langer Mee) voor KLM directeur Dr. A. Plesman met familie op bezoek in Haaksbergen in 1943 hun producten. In au(Foto: Arch. Hist Kr. Hbg.) gustus 1933 werd dit na enkele gesprekken toegestaan. Een feit, dat in de loop van de tijd van groot belang zou blijken te zijn voor de omzetontwikkeling van het jonge Haaksbergse bedrijf. De distributie vond plaats via manufacturenzaken in vrijwel elke plaats in Nederland, bijna alle lid van een textiel-inkoopcombinatie (één per plaats). In 1938 werd de bestaande CV ontbonden. In maart 1939 werd een nieuwe CV aangegaan door D.J. van Lochem en zijn beide zoons G.H. en H.W. van Lochem. Personeel en directie op stap ca. 1960. Links met bril: bedrijfsleider In 1943 treedt DJ. van W.H. Horn. Rechts: G.H. en H.W. van Lochem Lochem terug als com(Foto: Arch. Hist. Kr. Hbg.) manditair vennoot tegen een uitkoopsom en zetten zijn zoons de vennootschap voort onder dezelfde naam. In de crisistijd tot 1940 en in de daaropvolgende oorlogsjaren slaagt het bedrijf erin te overleven. Na de oorlog, in de tijd van de wederopbouw, ontwikkelt het bedrijf zich dynamisch. De directie wordt dan gevoerd door G.H. van Lochem, H.W. van Lochem en later aangevuld met de bedrijfsleider van het eerste uur, W.H. Horn als technisch directeur. In Haaksbergen wordt flink uitgebreid, maar het wordt al gauw moeilijk om voldoende naaisters te vinden. Vandaar dat in 1949 in Coevorden een productiebedrijf wordt 3115
opgericht. In 1962 volgt een 2e bedrijf in Westerhaar en in 1964 in Klazienaveen. Men heeft dan in totaal ca. 850 personeelsleden in dienst. Daarnaast maakt men nog gebruik van loonconfectionairs. Hiermee was EHCO-KLM de grootste werkkledingfabrikant in Nederland. Daar er door de enorme omzetgroei nog niet voldoende geproduceerd kon worden, ontwikkelde men vanaf 1968 via de staatsorganisatie Hungarotex ook een samenwerking met het Hongaarse productiebedrijf Carbon Könnyüpasi Vaïlalat in Komlo, een samenwerking die tot 1989 in stand bleef. Deze samenwerking was zo belangrijk, omdat ze de weg wees naar de latere ontwikkeling van producLuchtfoto van het bedrijf ca. 1970. (Foto: Arch. Hist. Kr. Hbg.) tie in lage-loonlanden. Op deze wijze heeft EHCOKLM tijdig de bakens verzet en de bedrijven in Westerhaar (1981) en Coevorden (1982) gesloten en de productie in Klazienaveen en Haaksbergen verminderd. In de periode 1975-1993 werd van loonproductie gebruikgemaakt in Hongarije, Griekenland, Marokko, Macedonië, Bulgarije, Tsjecho-Slowakije, Cyprus, Tunesië, Korea, China en Indonesië. Na 1984 werd ook ruw doek ingekocht buiten West-Europa en wel in Turkije en India, dat gefinisht werd in Nederland en Engeland. Eind jaren "60 ging men zich ook toeleggen op levering direct aan de grootindustrie, hetgeen men zich dankzij de zeer sterke merknaam kon veroorloven. Daarna werd voorzichtig begonnen met export, met name naar België, Luxemburg en Duitsland, waar in Gronau een uitleveringsmagazijn werd gesticht. In begin 1960 werden als eerste commissarissen de heren drs. J. Knoester en A.H. ter Weeme benoemd. Per 1 januari 1972 verkocht de familie Van Lochem het bedrijf aan de Engelse investeringsmij. Slater Walker Itd. en werd het ondergebracht in de dochtermij. Bodycote Itd. Gedurende de jaren 1972-T3 en '74 bleef de directie ongewijzigd om de continuïteit en de overeengekomen garantieregeling te verzekeren. In 1973 werd Bodycote Itd. verzelfstandigd en het aandeel aan de Londense Stock Exchange genoteerd. J.C. Dwek, één van de commissarissen van Slater Walker, werd grootaandeelhouder en directeur van Bodycote, dat verhuisde van Londen naar Manchester. Per 1 januari 1975 werden tot directeur benoemd: E.H. la Haye (alg. dir), C.F.J. van Oudenhoven (comm.dir.), D.J. van Lochem (prod. dir.) en D.O. Pruik (fin.dir.).
3116
In 1982 werd een contract afgesloten met de Amsterdamse couturier Frans Molenaar om het assortiment een meer eigen gezicht te geven. Dit was zeer succesvol en zorgde voor veel publiciteit. In 1984 treedt E.H. la Haye terug, nadat al eerderde heren Van Oudenhoven en D.J. van Lochem waren vertrokken. D.O. Pruik wordt algemeen directeur en treedt toe tot de Board van Bodycote. Commissarissen zijn dan: J.C. Dwek (voorzitter), Prof. Dr. A. Wattel, J.H. Buinink en E.H. la Haye. De omzetten nemen in 1984 en 1985 aanzienlijk toe. In 1985 wordt in Haaksbergen een nieuw distributiecentrum gebouwd. Het magazijn in Gronau wordt ook naar Haaksbergen overgebracht. Op 17 december 1986 wordt het aandeel EHCO-KLM aan de parallelmarkt van de Amsterdamse beurs genoteerd tegen een koers van f28,- per aandeel. In augustus 1988 wordt VPV-KLM Vêtements te Nozay (Frankrijk) overgenomen. In februari 1993 gaat algemeen directeur D.O. Pruik met pensioen. Zijn opvolger is de ^_, „ ^ ^ heerJ.G. Nijland. De gang van zaken loopt geleidelijk —• j -^i ^\ aan terug. In maart 1995 wordt Lonneker Textiles b.v., een oude concurrent, overgenomen. In april 1995 verkoopt Bodycote Itd. zijn aandelenpakket in EHCO-KLM tegen een koers van f 43,-- aan de Koninklijke Borsumij, die het kort daarna Eerste steenlegging van het nieuwe distributiecentrum door de weer verkoopt aan de Internationale handelsmij. heren D.O. Pruik en E.H. La Haye. (Foto: Aren. Hist. Kr. Hbg.) Hagemeyer. J.G. Nijland vertrekt en wordt opgevolgd door de heer J. Trap, afkomstig van Lonneker-Textiles. In 1996 verhuist het bedrijf van Haaksbergen naar Enschede. Het bedrijf in Klazienaveen is al geprivatiseerd. De gebouwen in Haaksbergen worden verkocht aan de projectontwikkelaar/aannemer Vastbouw b.v. te Rijssen. In de jaren 1998-2002 worden alle gebouwen gesloopt en op het terrein een appartementencomplex, senioren- en gezinswoningen gebouwd. EHCO-KLM-Lonneker-Textiles wordt na 2005 nog enkele keren verkocht, waarna de zaken in Enschede onder de naam EHCO-KLM-Kwintet worden voortgezet. Haaksbergen, september 2008 J. Bekkers/D. O. Pruik/G. J. Leppink
3117
RICHT UW BLIK OMHOOG Weet u aan welke gevel zich dit mozaïek bevindt? Het antwoord vindt u op blz. 3131
(Fofo: J. G. Hofste op Bruinink)
BURGEMEESTER VAN BEEK Haaksbergen 1914 - 1919, deel 2 Incidenten Over het algemeen blijft het in Haaksbergen bijzonder rustig. Enige opwinding ontstaat, als er boven Eibergen een Duitse Zeppelin verschijnt. De Duitsers gebruiken het luchtschip om verkenningen uit te voeren en soms om te bombarderen. Vanuit Eibergen wordt het gevaarte beschoten en ook enkele in Haaksbergen gelegerde militairen openen het vuur. Resultaat onbekend. Een veel ernstiger incident vindt plaats als de Haaksbergenaar Johannes Bernardus Bielevelt dodelijk wordt getroffen bij een poging om hem te arresteren. Soldaat Bielevelt van de 4e Cie., 8e Bat. L.K.W. keert op 3 jan. 1917 niet terug van verlof. Volgens de Burgemeester is hij op oudejaarsavond 1916 met onbekende bestemming vertrokken naar Duitsland. De Burgemeester wordt verzocht de militaire kleding, die in de ouderlijke woning is achtergebleven, op te sturen. Als Bielevelt zich half maart toch weer meldt, wordt hij opgesloten in voorarrest. Daaruit weet hij te ontsnappen en zoekt hij zijn toevlucht bij zijn vriendin in Haaksbergen in de
3118
Oostenstraat (Von Heijdenstraat). De garnizoenscommandant in Assen vraagt Van Beek om opsporing en aanhouding van de bewuste soldaat. De Burgemeester verzoekt de grenswachtcommandant Lt. Dekker om militaire bijstand. Die stuurt twee soldaten en een sergeant om Bielevelt te arresteren, maar met een sprong over de heg bij tuinman Broekhuis probeert hij te ontkomen. Die vlucht wordt hem fataal, als hij het bevel "Sta of ik schiet" negeert. Onderzoek wees uit, dat de soldaten handelden volgens opdracht en voorschriften. Onrust De oorlogssituatie maakt de mensen onrustig. Wat zal de toekomst brengen? Toch maar de centjes van de bank halen? De Directeur van de Rijkspostspaarbank probeert de spaarders gerust te stellen.. ."Immers de Staat der Nederlanden waarborgt zonder enig voorbehoud aan de inleggers de teruggaaf hunner inlagen en de betaling der verschuldigde renten". Verder vraagt de Tuchtunie de Gemeente de tuchteloosheid onder de Nederlandse bevolking te bestrijden teneinde ..."zijn zedelijke, geestelijke en lichamelijke kracht te verhoogen." Zolang de noodtoestand van dure grondstoffen voortduurt, zal de prijs van elektra verhoogd worden met 15% en een maand later nog eens met 15%! De ondernemers houden in café "Eisink" een protestvergadering. De heren Frankenhuis, Ottink en Zuidema willen een onderhoud met B&W. We schrijven 1917. De woonwagenbewoners die Haaksbergen veelvuldig aandoen, mogen 2 uur blijven, maar ze trekken zich er niets van aan. De inwoners hebben last van bedelarij en diefstal. Economische bedrijvigheid Burgermeester Van Beek komt in een gemeente met een goede werkgelegenheid. Alleen al bij de weverij en blekerij van Jordaan werken 380 mensen. Ook bij de kleinere bedrijven zoals J. Bou(w) huis, electro, E.H. Leppink, "waschen" 10 pers.!, de graan- en zaagmolens van A. Oude Wansink en A. Groothuis vindt men werk. In september 1914 laat secr. J.H. Temmink van de Haaksbergse afdeling van de "Algemeene bond van Textielarbeiders" "de Eendracht" zijn 27 leden weten, dat er f 125,- in kas is en dat er voor de meer dan 300 arbeiders "beslisten werkloosheid ten hunnen
J. Bou(w)huis (1869-1926) (Foto: Arch. Hist. Kr. Hbg.)
3119
aanzien niet is ingetreden". Er komt dan ook nog geen tijdelijk "werkloozenfonds". De Gemeente heeft uit voorzorg al wel een handleiding klaar voor de administratie van een eventueel werkloosheidsfonds. De regeling is in voorbeelden uitgewerkt voor iemand die resp. f 1,50, f 2,00 en f 2,50 per dag verdient. Verder heeft de gemeente een paar plannen voor eventuele werklozen: werken aan wegen en waterleidingen, zoals "het uitdiepen van eene waterleiding in Buurse", dit in het kader van werkverschaffing. Er zullen drie groepen zijn: 1. Werkverschaffing aan invaliden, oude van dagen enz. (Armenzorg). 2. Aan Arbeidsschuwen zoals bedelaars, landloopers, drankzuchtigen enz. (correctief). 3. Aan Validen. Over de laatste groep wordt opgemerkt: "Van Werkverschaffing aan valide arbeiders kan alleen dan iets goeds verwacht worden, wanneer zij zoodanig wordt uitgevoerd, dat allen, die er aan meewerken, het gevoel hebben, dat zij nuttigen arbeid verrichten!" Ondanks de malaise in onze buurlanden is er in Haaksbergen toch nog wel sprake van economische bedrijvigheid, gezien de aanvragen die bij de gemeente binnenkomen. Het aantal neemt gaande de oorlogsjaren wel duidelijk af. Een greep uit de aanvragen: Bakker G.J. ten Meggeler wil een benzinemotor van 3 PK plaatsen, juli 1914. D. Jordaan & Zonen wil een autogenisch laschapparaat met electromotor van 15 PK plaatsen in de weverij in de Boerenmaat, wijk A nr. 135, sectie D no. 3227, aug. 1914. Firma D. Jordaan & Zonen mag het Stoomvat no. 18 plaatsen, dec. 1914. Gerhard Boink vraagt een logementsvergunning aan in perceel E no. 89. Op E 88a komt een nieuw pand met in de zuidwestelijke hoek een benedenzaal, april 1915. G.J. Korts wil in pand wijk A no. 75, kad.J no. 3622 een slagerij openen, april 1915. Firma De Jong wil zijn exportslachterij uitbreiden, juni 1915. Smid Bernardus ten Hoopen wil een werkplaats inrichten voor de emaillering van rijwielen, nov. 1915 Jordaan wil een magazijn ombouwen tot "Bleekerij", mei 1916. Verzoek tot oprichting van een Wollenstoffenfabriek, juni 1916. Firma Frankenhuis wil een lompenmolen bouwen in de fabriek aan de Stationsweg, okt. 1917 De Wollenstoffenfabriek wil de zaak uitbreiden met een spinnerij, sept. 1918 Sommige ondernemers blijven bij het oude. Zo vertellen Suus en Lenie van Krieken, dochters van de dominee, en Betsy Stegeman, dochter van Jogchum Zuidema van de boterfabriek, in een kranteninterview hoe bij de bakkers het deeg nog met de voeten gekneed wordt. "Knecht Frits was de man die stampvoetend door het deeg liep met de broekspijpen omhoog. Om zijn evenwicht te bewaren, hield hij zich vast aan een stok die aan de muur bevestigd was".
3120
TÜJiS5fe?8»»Si==3u/ /
Het brief hoofd van de Haaksbergse boterfabriek. (Foto: Arch. Hist. Kr. Hbg.)
Natuurlijk gaat niet alles van een leien dakje. Op zee worden blokkade's gelegd, waardoor alleen de zeeroute naar Denemarken, Noorwegen en Zweden aanvankelijk open blijft. In het begin lijkt het nog allemaal goed te gaan, maar op den duur werpen de blokkades hun zure vruchten af: De aanvoer van katoen komt geheel stil te liggen. In 1917 komt er gebrek aan katoenen garens en in 1918 wordt de productie bij Jordaan geheel stilgelegd. Gelukkig nadert de oorlog z'n eind, zodat in de loop van 1919 de fabriek weer volop gaat draaien. De oprichting van "De Twentsche Wollenstoffen Fabriek" in 1917 was een logische stap. Omdat er geen aanvoer van wol uit het buitenland mogelijk was, meende men van oude wollen lappen weer vezels te kunnen maken voor de wolspinnerijen. Het werd geen succes. De fabriek werd al in 1922 opgeheven. Nu er meer mensen zonder werk komen, wordt J. Uitterhoeve, hoofd "eener school", aangesteld als correspondent der Arbeidsbemiddeling. Hij houdt thuis, Oostenstraat 51a, spreekuur van 2 tot 4 uur op woensdagmiddag. Hij is niet telefonisch aangesloten. Hij is ook voorzitter van de commissie van advies voor de Werkloosheidsverzekering en voorlopig ook secretaris. De behoefte aan informatie en advies neemt kennelijk toe, want later houdt hij ook spreekJ. Uitterhoeve (1869-1955) uur op zaterdagmiddag van 2 tot 4 en op de (Foto: Arch. Hist. Kr. Hbg.)
3121
overige dagen van 6 tot 7 's namiddags. Er werken ook Haaksbergenaren in o.a. Enschede, Hengelo en Lonneker, Vanuit Enschede bereikt de Burgemeester het verzoek om bij te dragen aan steunverlening van deze mensen. Het gemeentebestuur weigert en schrijft, dat de Haaksbergse arbeiders het vaak beter hebben dan de mensen in Enschede, omdat ze veelal bezit hebben in de vorm van een huisje of enig land. Ze hoeven daardoor minder te kopen. Verder is men bang, dat bij het verlenen van steun andere arbeiders ook zullen vertrekken naar die plaatsen. Een maand later (nov. 1917) wordt de Gemeente in haar zienswijze gesteund door de Steuncommissie in Den Haag. Niet deelnemen is het advies. De Commissie is van mening, dat de subsidies van het Rijk (33%) en de Werkgevers (57%) ook ten goede moeten komen aan de buiten ons dorp werkende arbeiders. Terzelfder tijd komt de Gemeente een Wachtgeldregeling overeen met de "Heeren Textielfabrikanten". De steunregeling "Haaksbergen" gaat in op 29 november 1917. Die ziet er als volgt uit: Bij een werktijd van:
45-49 uur 40-44 „ 35-39 „ 30-34 ,, 25-29 „ 20-24 „ 15-19 „ 10-14 „ minder dan 10
voor gezinshoofden 13 jaar 1,30 1,75 2,50 3,25 4,00 5,00
kinderen beneden 17 jaar 0,50 „ „ „ „ „
arbeiders beneden 17 jaar 0,30 0,55 0,65 0,80 0,95 1,15
6,00 7,00 8,00
„ „ ,,
1,40 1,70 2,00
arbeiders boven 0,80 1,25 1,75 2,25 2,75 3,25 3,75 4,25 4,75
Wie onder wachttijd elders werkt, wordt 50% gekort: 40 uur werk bij derden is 20
uur in de fabriek. Deelnemende firma's: D. Jordaan & Zn. DJ. ten Hoopen & Zn. G. Kamp, Hengelo J.Th. Nijkamp, Enschede J. Bevers, Enschede Werktijden De Arbeidsinspectie heeft eind 1914 vastgesteld, dat bij D. Jordaan & ZN. personeel
3122
werkt van 7.30 uur v.m. tot 12 uur m en van 1.30 uur n.m. tot 7uur n.m. (het poetsen der machines hieronder inbegrepen), uitgezonderd gehuwde vrouwen en zij die een huishouding te verzorgen hebben. Een nieuwe school De openbare school in het dorp is oud en te klein om alle leerlingen te kunnen herbergen. In maart 1915 komt de Gemeente met de eerste plannen voor een nieuwe school in de kom van het dorp. De oude school zal dan gedeeltelijk ingericht worden als woonhuis en de rest is bestemd voor een algemene vergaderzaal ten dienste der Commissie tot wering van schoolverzuim enz. Op 24 nov. 1915 wordt van de Hervormde Gemeente een terrein gekocht op de plaats van het huidige busstation. De Schoolstraat ter plekke herinnert daar nog aan. Kosten f 4850,65 en een halve cent, inclusief de notariskosten van f 225,65 en die halve cent. Het Rijk draagt voor ong. 73% bij. De akte van grondkoop werd verleden op 1 mei 1916. Het kostenplaatje bedraagt f 92.660,50 voor een tienklassige school. Dat het na het beslechten van de schoolstrijd in de landelijke politiek (1919/1920) allemaal anders zal lopen, kan op dat moment niemand bevroeden. De nieuwe school wordt uiteindelijk geclaimd door de Katholieken en in 1923 aan hen overgedragen. Keetbewoners Van Beek komt in een periode van woningnood. Hij wordt geconfronteerd met een 11-tal zgn. woonketen. De situatie is eigenlijk onaanvaardbaar. De Gezondheidscommissie in Oldenzaal bemoeit zich er mee, maar vervangende woonruimte is er niet. De Gemeente heeft voor alle keten een mondelinge vergunning afgegeven, zonder enige voorwaarden, als bedoeld in art. 49, 3e lid der woningwet. Alleen voorde keet van H.W. ter Hogth, gemerkt B no. 70 te Honesch is een plan ingediend. De inrichting van de keten is volstrekt onvoldoende en beslist schadelijk voor de gezondheid. De Gezondheidscommissie adviseert: = Geef toestemming voor 1 jaar en doe dat schriftelijk. Bevorder de ontruiming. = De keet aan "den ouden Enschedeschenweg" dient voor 1 okt. 1914 ontruimd te zijn. = Richt een schrijven aan de eigenaar van de keet in de Honesch, J. Ploeg, met de mededeling, dat de hem verleende vergunning zal worden ingetrokken,"zoo hij in de door hem bewoonde keet voor 1 Augustus 1914 geen vloer aanbrengt en de stal voor de koe niet geheel van de keet afscheidt." = Bevorder dat de Bouwvereniging "Lucht en Licht" overgaat tot de bouw van degelijke, doch goedkope arbeiderswoningen.
3123
Dat een en ander niet altijd even gemakkelijk verloopt, blijkt wel uit de volgende brief over de keetbewoner J.K.: Aan den Raad der Gemeente Haaksbergen. Edelachtbare Heren, Het Roomsch-Katholiek Armbestuur ziet zich gedwongen, U nogmaals beleefd uitstel te verzoeken om zijn afgekeurde woning A 337 te doen ontzien. Zelfs zeer nauwe bloedverwanten zijn niet bereid den bewoner J. K. tegen behoorlijke vergoeding in hun gezin op te nemen. Erkend moet worden, dat genoemde persoon noch voor gezins- noch voor gestichtsverpleging geschikt is. Bij den heerschenden woningnood is het tot nog toe onmogelijk eene andere woning voor hem te huren. Eerbiedig durft ons Bestuur Uwen Raad dan ook te verzoeken nogmaals uitstel te willen verleenen om de woning A 337 te moeten ontruimen. Met gevoelens van hoogachting Het R. K. Armbestuur J.G. Eijsink, Voorzitter W. P. Kuijpers, Secretaris In 1912 wordt de Woningbouwvereniging "Lucht en Licht" opgericht. Pas als de Gemeente subsidie geeft, komt Burg. Van Beek in het bestuur. "Luchten Licht" koopt in 1917 een bouwterrein van 2 ha, 6 a en 55 ca voor f 4281,52 en een halve cent. De eerste 12 woningen komen klaar in 1919. Huur f 2,75 p.w., uitgaande van het loon van de "betere arbeider" van f 18 p.w. Veel "betere" arbeiders halen dat bedrag niet. Bij de gemeente verdient een arbeider ong. f 10 per week! Alleen gemeentearbeiders die van maandag t/m zaterdagavond half zeven werken, krijgen 13 gulden en 20 cent. Reden genoeg om de gemeente in een gezamenlijk schrijven te vragen het loon in overeenstemming te brengen met b.v. het loon in Eibergen en Neede. Ze besluiten de brief met "Mocht ons dit niet tot ons doel komen, gevoelen wij ons verplicht hiervan een ingezonden stuk in de courant te plaatsen. Want ons geduld is ten einde." Getekend door: E. Onland, N. de Groot, G.J. Nijenhuis, J.A. Boonk, H. Boonk, J. Damveld, H. Boterhuis, B. Kramer, H.A. Meijerink en J. Onink Koendink(?). Bram van Leeuwen
3124
VROEGER EN NU In 1903 kocht de uit Enschede komende Anna Maria Eijsink (1863-1951) het huis, dat op het huidige perceel Spoorstraat 28 stond. Zij ging zelf in de zogenaamde Schuitenspinnerij aan de Molenstraat wonen. Zij stond bekend als "Stoom Eijsink Marie". Buiten haar werkzaamheden als winkelierster was zij "onderwijzeres in de nuttige handwerken". Zij kocht het huis van de Haaksbergse timmerman Joannes Overbeek, die door vererving in het bezit hiervan was gekomen. In 1904 bouwde zij op dit perceel een nieuw huis (zoals op foto hiernaast, zonder de bovenste verdieping). In 1905 opende Arie Nijboer (1880-1937), Klunder voor zijn kapperszaak aan de afkomstig uit Zwolle, hier zijn kapperszaak. Spoorstraat omstreeks 1921 met hoogstIn 1915 trouwt Arie zijn dienstbode, de waarschijnlijk zijn oudste dochter Haaksbergse Dika Slot (1892-1937). Op 8 (Foto: J.F.H. Kruip) augustus 1917 vertrekt de familie Nijboer naar Amsterdam. De barbier J.L. Klunder (1896-1977) uit Enschede neemt zijn kapperszaak over. In 1921 bouwde Anna Maria er onder architectuur van A. J. Schilderman een verdieping bij op. In 1917 trouwt Klunder de Aaltense Henrica Geertruida Jacoba Overmaat (1894 1958). In 1927 koopt J.L. Klunder het koetshuis van het naastgelegen voormalige hotel "De Moriaan" waarvan Florentinus Richardus Eysink eigenaar is. Later, als zijn financiële toestand het Het koetshuis dat Klunder in 1927 kocht om er later zijn toelaat, wil hij dit perceel tot kapperszaak te vestigen. De schilders van Konings zijn op woonhuis en kapperszaak deze foto met een onderhoudsbeurt bezig. verbouwen. (Foto: Arch. Hist. Kr. Hbg.) In 1935 vraagt Klunder ver-
3125
Foto van de kapperszaak van J. L. Klunder bij de opening in januari 1937. (Foto: J.F.H. Kruip)
gunning tot verbouw. Aangezien het perceel geen voor- of achteringang heeft, zijn er in de koopakte de volgende voorwaarden opgenomen: Klunder moet zijn vrije ruimte, enkele m2, afschermen met een 2 mtr. hoge schutting, waarin een deur mag worden aangebracht, die alleen aan de kant van de buurman te openen mag zijn. Gedurende één dag in de week zal Klunder het recht hebben door gemelde deur
Foto van de kapperszaak van J.L. Klunder met links het pand waarin hij vroeger zijn zaak had. De straatversiering van het huwelijk van prinses Juliana met prins Bernhard (07-01-1937) is nog aanwezig. (Foto: J.F.H. Kruip)
„„„ __.,*
De situatie in 2009. (Foto: J.G. Hofste op Bruinink)
3126
gunning om het wagenhuis tot woonhuis/kapsalons te mogen verbouwen. Inmiddels was er een bouwverordening (artikel 14) van kracht geworden, dat er bij de bouw van een woonhuis een minimale vrije ruimte moest overblijven, die hier niet voldoende aanwezig was. Ondanks deze verordening krijgt hij in maart 1936 ver-
naar de openbare weg te gaan. In januari 1937 betrekt hij met zijn gezin het verbouwde pand. In 1937 verkoopt Anna Maria Eijsink haar pand aan de naaisters gezusters Ter Braak die er tot omstreeks 1980 bleven wonen. J. G. Hofste op Bruinink
EEN NIEUW EN ANDER LICHT OP DE OVERDRACHT VAN DE PANCRATIUS AAN DE ROOMS-KATHOLIEKEN In het septembernummer 2008 van " Aold Hoksebarge" is het verhaal opgenomen van de overdracht van de Pancratiuskerk aan de rooms-katholieken, op de Tweede Kerstdag van het jaar 1809. Volgens de voorhanden documentatie is die overdracht zonder noemenswaardige problemen verlopen, maar uit dezer dagen opgedoken brieven krijgt men toch wel een andere indruk. De Heemkunde Vereniging van Weerselo verrichtte een onderzoek naar de gebeurtenissen in 1809, in het bijzonder het bezoek van de (Franse) koning van Holland, Lodewijk Napoleon, aan Weerselo. Bij dat onderzoek in het Nationaal Archief in Den Haag trof men drie brieven aan die betrekking hebben op de situatie in Haaksbergen. En de Weerselose vrienden waren zo attent om afschrift van deze brieven te zenden naar de redactie van Aold Hoksebarge. De historie recapitulerend: Tweehonderd jaar geleden bracht Lodewijk Napoleon een bezoek aan Twente, bij welke gelegenheid hij beslissingen trof aangaande het bezit van de historische kerkgebouwen. Op grond van demografische gegevens werden meerdere Twentse kerkgebouwen aan de katholieken toegewezen, terwijl in zo'n geval de protestanten een financiële tegemoetkoming verkregen. Uit genoemde brieven blijkt, dat in opdracht van de koning een afgevaardigde van het Departement Overijssel in de herfst van het jaar 1809 een rondreis door Twente maakte, om na te gaan of de besluiten van de koning correct waren uitgevoerd. Wat Haaksbergen betreft was er wel het een en ander te rapporteren...
Het interieur van de Pancratiuskerk voor de laatste restauratie
Verbaal eener reize "Verbaal eener reize gedaan door het Departement Overijssel door den Assessor van Sonsbeeck, ter voldoening aan Zijner Majesteits besluit..." Zo vangt het rapport aan, bestemd voor de koning en voor zijn minister van Eeredienst en Binnenlandse Zaken. De heer Van Sonsbeeck meldt drie problemen die hij in Haaksbergen waarnam.
(Foto: Arch. Hist. Kr. Hbg.)
3127
Om te beginnen: De bouw van de protestantse kerk was nog weinig gevorderd. Men was nog niet verder gekomen dan de fundamenten. Voor de bouw van die kerk had de koning een bedrag van f 8075 ter beschikking gesteld. De gedelegeerde heeft de predikant en de leden van de commissie van opbouw ontboden om zich te laten informeren over "de staat van de timmering". Hij kreeg te horen, dat men de nodige stenen niet tijdig had kunnen verkrijgen en dat men daarom de bouw, mede vanwege de naderende winter, had stilgelegd. Om na de overdracht de kerkdiensten voort te kunnen zetten, zou er tijdelijk een lokaal gevonden moeten worden voor een gemeente met 800 a 900 zielen, maar dat was niet te vinden. De gedelegeerde is van mening dat men verder had kunnen zijn dan het geval is, maar niettemin, men heeft met ijver getracht tijdig klaar te komen. Het is niet mogelijk de kerk gereed te hebben vóór januari 1810. Daarom heeft hij gepleit bij de katholieken om de overdracht van de Pancratius uit te stellen tot de zomer van 1810. Hij heeft er de richter van Haaksbergen, Willem Waanders Gzn., over aangesproken, maar die is zelf katholiek en maakt er zich niet zo druk over. Wel is de richter, samen met een groep notabelen, van mening dat de gedelegeerde gelijk heeft. Maar "een grote menigte met de pastoor aan het hoofd" is tot geen schikking te bewegen. Van Sonsbeeck adviseert aan zijn superieuren (zoals later blijkt tevergeefs): Uitstel verlenen tot St. Jacob 1810. Dan is er de kwestie van de armenzorg en van de onderhoudskosten van de kerk en de toren. Er was een "Armenstaat" waaruit ook wel eens katholieke behoeftigen een bijdrage kregen. Maar nu is dat fonds als diaconaal fonds in handen van de protestanten en de richter heeft geen middelen om buiten de diaconie steun te verlenen. Eerder werden de kosten van onderhoud en personele kosten betaald uit de opbrengsten van kerkelijke goederen en uit de feodale verplichtingen van boerenerven (Miskoorn en Hoendergeld). Maar over die verplichtingen zijn "veel disputen en ver gaande feitelijkheden". En tenslotte de kwestie met de pastoor. De pastoor heeft bij beschikking van de koning in het voorjaar een bedrag van f 1000 ontvangen, de helft voor de armen van zijn parochie, de helft voor het in orde brengen van de Pancratiuskerk. De notabelen van het dorp zijn er zeer ontevreden over dat de pastoor dat geld onder zich gehouden heeft, zonder enige verantwoording. De heer Van Sonsbeeck is van mening dat er van hogerhand een commissie van notabelen benoemd moet worden om dit uit te zoeken, anders loopt alles in de war. De notabele richter Op 12 november 1809 stuurt richter (later burgemeester) Waanders een brief van zeven kantjes aan de heer Van Sonsbeeck. Hij wil zoals gevraagd informatie geven
3128
over: "de gesteldheid van de gemeente". Hij memoreert dat de pastoor (Groothuis), tijdens het onderhoud met de koning in Almelo een wissel heeft ontvangen van f 1000, bestemd voor de armen en voor het op orde brengen van de Pancratiuskerk. Ook is toen afgesproken dat de katholieken jaarlijks f 130 aan de protestanten zouden betalen, en dan ook ten volle zouden participeren in de fondsen van de Armenstaat, de diaconie. De richter heeft, met zijn zoon (Christiaan Waanders), de pastoor aangesproken over de blijkbaar landelijke verplichting een kerkenraad te benoemen en een plaatselijk reglement vast te stellen. Met het eerste ging de pastoor akkoord, het tweede vond hij niet nodig. Nadien werd verteld dat de pastoor de wissel had geïncasseerd zonder dat iemand wist waar dit geld aan was besteed. Gezien de levenswijze van de pastoor en de geruchten over zijn schulden werd de richter ongerust. Hij bood de pastoor een uitgewerkt reglement aan. In dat concept werd de kerkenraad belast met het financieel beheer en het verhuren van de banken. De opbrengst van de bankenverhuur zou dan toereikend zijn om dejaarlijkse bijdrage aan de Armenstaat te betalen. De pastoor kwam Het interieur van de Pancratiuskerk voor de laatste restauratie in actie en stookte (Foto: Aren. Hist. Kr. Hbg.) de boeren op tegen de burgers, ("...de burgers kunnen straks met hun geld de aantrekkelijke banken gaan bezetten..."). Ook organiseerde hij een parochieavond en stelde een eigen reglement voor. De notabele burgers protesteerden, maar door de meerderheid der boeren werd het voorstel aanvaard. De pastoor benoemde toen zelf een kerkenraad, acht boeren en twee burgers. Hij benoemde zichzelf tot voorzitter, tevens bij voorbaat tot voorzitter van in te stellen commissies. Tot boekhouder/ontvanger werd een boer benoemd, die niet in staat was een brief te schrijven. Dat was volgens de pastoor geen bezwaar, de brieven zou hij wel schrijven. Er heeft nog geen enkele financiële registratie plaatsgevonden. "Ziedaar weledelgestrenge hoedanig het met onze gemeente is gesteld. Indien hierin van hogerhand geene voorziening komt, houde ik mij in gemoede overtuigd,
3129
dat er van onze Gemeente niets goeds wordt." Hij eindigt met het verzoek van regeringswege een kerkenraad van notabele leden te laten benoemen en pastoor Groothuis te gelasten het ontvangen geld af te geven. Het ware wenselijk de pastoor af te zetten, maar door zijn grote aanhang maakt dat niet veel kans. De gekrenkte pastoor De gekrenkte pastoor laat het er niet bij zitten en schrijft een brief aan de heer Van Sonsbeeck op 26 november 1809. "Die in de naam des konings komt, als die verkeerde denkbeelden over ons opvat, en dat op het zeggen van een geslagen vijand, dat kan geen eerlijk hart verkroppen. Als men de mond gesloten hield, zoude men kunnen schuldig gerekend worden. Hetzij die (Christiaan) Waanders, die bij mijn heer 's avonds laat en 's morgens vroeg is geweest, hetzij de procureur Wiedenbroek, die wel bij u zal geweest zijn. Dat ik alleen de baas wilde spelen en dat ik wat domme boeren had aangesteld, dat ik alleen de directie van 's konings geld wilde hebben, al deze posities zijn leugen en lastertaal. Dat betuig ik voor een alwetend God en zal ik ook betuigen en bewijzen voor onze koning, die ik dan voor de vijfde keer (!), als het nodig mocht wezen, nog weer zal gaan spreken..." De pastoor spreekt dan over de steun van zijn beminde en eensgezinde gemeente, bestaande uit 1800 communicanten. Die gemeente heeft tien kerkmeesters aangesteld en drie armbezorgers, in vrije keuze. En die zijn eerlijk. De ontvanger kan wel een briefschrijven, en anders roept hij wel de hulp in van een scriba. De kerkmeesters beheren het collectegeld, en wat het geld van de koning betreft, dat is aan de huisarmen gegeven. Van dat geld zijn hemden, rokken, schoenen en roggebroden gekocht. Er zijn wel honderd getuigen van de uitdeling op te voeren. Allen zijn met de gang van zaken tevreden, uitgezonderd vijf of zes vijanden. De nijd van de procureur is verklaarbaar, omdat hij met recht en reden niet tot ontvanger is benoemd. De eerlijkheid van de ondergetekende zal zeker in het rapport aan de koning vermeld worden. "Mijn heer, met gepaste achting, uw dienaar, pastoor Groothuys." Naschrift De gedelegeerde Van Sonsbeeck schrijft de naam van Haaksbergen met een x: Haaxbergen. En Twente met een extra letter h: Twenthe. Hij heeft het over Twente als "het voormalige gewest Twenthe". Dat is omdat Lodewijk Napoleon het land opdeelde in elf departementen, waarvan de huidige provincie Overijssel er één was. De Drost van Twente was hiermee van zijn bevoegdheden ontheven. De Hervormde Gemeente wordt aangeduid als Gereformeerde Gemeente. De aanduiding Hervormde Kerk/ Gemeente werd officieel na de Franse tijd. In de 19e
3130
eeuw waren er afsplitsingen van die kerk, die weer de aloude naam Gereformeerd opnamen. Over de richter/burgemeester Waanders is meerdere keren geschreven in dit blad, te weten in de nummers 2001/3, 2002/4 en 2003/1. Het rapport van Mr. G.A.S. van Sonsbeeck werd eerst in januari 1810 aan zijn superieuren aangeboden; de auteur was in december 1809 op 38-jarige leeftijd overleden. (Bron: Documenten Nationaal Archief nr 2.0701.01/127) Jubileum Met kerstmis 2009 is het 200 jaar geleden dat de Pancratiuskerk in Katholieke handen overging A.Bekkenkamp
RICHT UW BLIK OMHOOG Oplossing van blz. 3118 Dit mozaïek bevindt zich aan de noordgevel van het voormalige kantoorgebouw van de Boerenleenbank, Lansinkstraat 6, nu kantoorgebouw van Derkman Netwerk Notarissen. Dit kantoorgebouw werd in 1957 in gebruik genomen. Wij hebben niet kunnen achterhalen (Foto: J.G. Hofste op Bruinink) wie de maker van dit kunstwerk is geweest en ter gelegenheid waarvan dit is aangebracht. Mocht u hier nadere informatie over hebben, dan horen wij dat graag van u. J. G. Hofste op Bruinink
3131
BONZET
BOEKBINDERS V.O.R
ACCOUNTANTS
• Enschede • Haaksbergen • Bergentheim
Voor het inbinden van boeken, tijdschriften en
Blankenburgerstraat 41 7481 EA Haaksbergen (053)5741979 www.smkaccountants.nl
vervaardigen van dozen en mappen De Osseboer 44 7547 SJ Enschede 053-4314069
— GRONDVERZET —
— DRAINAGE WERKZAAMHEDEN
(SIER) BESTRATINGEN
—
—
GROENVOORZIENINGEN
—
LANDBOUWMECHANISATIE
CULTUURTECHNISCHE WERKEN
— —
LOON-EN SLOOPWERKZAAMHEDEN AANLEG EN ONDERHOUD SPORTVELDEN
Hazenweg 7 Haaksbergen Tel. 053 - 5721859 Fax 053 - 5729430
*electro>
aanleg en onderhoud van electrotechnische installaties, airco, ventilatie, stalbewaking,
Veldmaterstraat 75,7481 AC Haaksbergen Tel.: (053)572 15 38, Fax: (053)572 77 66 Landelijk erkend Electro Technisch Installatie Bureau
[email protected] www.electrobreukers.nl
inbraak, brand, beveiliging, alle electrische app-, audio, video, SAT-schotels, antennes, telecom, ISDN, (mob.) telefonie,
UNETO-VNI
computers, netwerk, verlichting
