27e jaargang no. 3 - augustus 1994 - verschijnt 4 x per jaar
ORGAAN VAN DE HISTORISCHE KRING HAAKSBERGEN
Aold Hoksebarge REDAKTIE:
B.E. Asbreuk F.G.M. Gebbink - Broekhuis E.H.J. Overbeeke-Scholten W.H.M. Winkels M.C. Waijerdink-Mentink
ADMINISTRATIE:
Mevr. S. Henkes, Enschedesestraat 34, 7481 CR Haaksbergen Postbankrekening nr. 2547699 Bankrekening Rabobank nr. 32.42.29.917 beide t.n.v. Penningmeester Historische Kring Haaksbergen
„Aold Hoksebarge" wordt vier keer per jaar toegezonden aan de leden van de „Historische Kring Haaksbergen". Zij betalen voor lidmaatschap en abonnement ƒ 27,50 per jaar. Publikatie of overname van artikelen, geheel of gedeeltelijk, is alleen toegestaan met toestemming van de auteur(s) en bronvermelding.
Bestuur van de Historische Kring Haaksbergen W.H.M. Winkels
Lansinkstraat 14 1e voorzitter
7481 JP Haaksbergen
tel. 22431
E.H.J. Overbeeke-Scholten
Fazantstraat 13 secretariaat Blekerstraat 5 secretaris / 2e penningmeester Stiegert 68 1e penn.meester/ 2e voorz. Eibergsestraat 240 2e secretaresse
7481 BG Haaksbergen
tel. 21634
7481 JT Haaksbergen
tel. 23553
7482 GE Haaksbergen
tel. 24516
7481 HP Haaksbergen
tel. 24134
Benteloseweg 23 Kolenbranderweg 53 Enschedesestraat 34
7482 PN Haaksbergen tel. 05405-75214 7482 SE Haaksbergen tel. 22559 7481 CR Haaksbergen tel. 24532
J.G. Hofste op Bruinink
F.A.M. Brummelhuis
M.C. Waijerdink-Mentink B.E. Asbreuk F.G.M. Gebbink-Broekhuis S. Henkes
1761
VERENIGINGSNIEUWS JAARVERGADERING Op donderdag 21 april werd in combinatie met onze jaarvergadering de laatste lezing van het winterseizoen 1993 -1994 gehouden. Hiervoor hadden we de heer Engelbertink uit Rossum uitgenodigd voor een voordracht met als onderwerp "Het boerenleven in Twente, vroeger en nu". De spreker hield zijn verhaal geheel in het Twentse dialect, wat heel sfeervol was in combinatie met de mooie dia's die hij hierbij vertoonde. Verschillende situaties van vroeger en nu werden tegenover elkaar gezet, zodat men een goede indruk kreeg van alle veranderingen die zich in de loop van zo'n vijftig tot zestig jaar hebben voorgedaan op een boerenbedrijf. Veel mensen in de zaal herkenden de beelden uit hun jeugd, wat te merken was aan de geluiden van herkennig die zo nu en dan uit de zaal opstegen. Soms was het echter verrassend te merken dat er ook dingen zijn die niet of bijna niets veranderd zijn, of dat er weer bepaalde zaken aan het terug keren zijn. Een goed voorbeeld hiervan is de terugkeer, zij het op kleine schaal, van rogge op de akkers. Van de roggeoogst in vroeger jaren had de heer Engelbertink mooie dia's. Vooral de kleding die bij deze arbeid gedragen werd was heel functioneel. Na zo'n anderhalf uur kwam er een einde aan deze aardige lezing waar alle aanwezigen met plezier naar geluisterd en gekeken hebben. Om ongeveer half elf bedankte de voorzitter de spreker en wenste een ieder wel thuis. A.M. Otter EXCURSIE Historische Kring en Heimatverein Ahaus. Op zaterdag 11 juni heeft de Historische Kring Haaksbergen samen met Heimatverein Ahaus een excursie gemaakt naar Duitsland. Om 8.00 uur vertrok de bus uit Haaksbergen met 38 personen. In Ahaus voegde zich nog een ongeveer gelijk aantal bij het gezelschap. De tocht ging allereerst naar Warendorf. In hotel Emshof werd koffie gedronken. Vervolgens werd een bezoek gebracht aan het "Nordrhein-Westfalische Landgestüt." Hier worden paarden afgericht o.a. voor de Olympische Spelen. Onder leiding van een stadsgids werd een wandeling gemaakt door de prachtige binnenstad van Warendorf. In het Landhaus Wiesendorf werd de broodmaaltijd genoten. Vervolgens werd de, uit de lle eeuw stammende, Stiftskerk in Fleckenhorst bezichtigd. Hierna werd koers gezet naar de Wasserburg Hülshoff, een prachtig bouwwerk van omstreeks 1200. In deze burcht werd de dichteres Annette Droste von Hülshoff
1762
geboren. Veel van haar werken heeft zij hier geschreven. Hier werd nogmaals koffie gedronken. Omstreeks 18.30 uur werd de terugtocht naar Haaksbergen aanvaard waar ons gezelschap omstreeks 20 uur arriveerde. W.Winkels. NIEUWE LEDEN: Als nieuwe leden heten wij ditmaal welkom: Mw. Th. Kok-van Leeuwen C.M.Noordendorp H.A.M, van Tongeren Het bestuur Publikaties: Onlangs is een cursusbrochure verschenen van de Culturele Raad Overijssel. Het geeft een interessant cursusaanbod. De brochure is te bestellen bij de Culturele Raad Overijssel, tel 038-537 527 en is gratis. In juni is verschenen de Kadastrale atlas Delden 1832. De nieuwe uitgave bestaat uit een gebonden boek van 242 pagina's met een uitgebreide historische inleiding, gegevens uit de zogenaamde Oorspronkelijke Aanwijzende Tafels en een index op de vele persoons- en veldnamen. De kaarten worden in een map los bijgeleverd. Het boek (inclusief de kaarten) kost ƒ 37,50. Te bestellen bij Rijksarchief in Overijssel, Eikenstraat 20, 8021 WX Zwolle, tel.038-540 722.
1763
HAAKSBERGSE SCHUTTERIJ Het Schuttersgilde in Twente. Rond de middeleeuwen was elke burger verplicht een aandeel te leveren in de verdediging van de stad. De burgers waren daartoe naar vermogen bewapend. In de 15e eeuw ontstonden de hoveniersgilden, waarvan de leden zich toelegden op vuurwapens. Bij de verdediging van de stad werden de schuttersgilden graag ingezet vanwege hun geoefendheid. Zij traden daarbij eerder als burgers dan als gilde op. In tijden van vrede bestonden hun plichten uit het oefenen op het doelenterrein, het meelopen in de stedelijke processies en het opwachten van vorstelijke personen. De gilden kenden een rijk verenigingsleven. Hun jaarlijkse schietwedstrijden, het schieten op de vogel, vormden een hoogtepunt. Na de Vrede van Munster (1648) verliezen we de schutterijen wat uit het gezicht. Vaak wordt beweerd dat zij langzaam in verval raakten. Inderdaad is in de 18e eeuw weinig meer over van hun trotse karakter, zoals we dat kennen uit de vele 17e-eeuwse schuttersstukken uit de musea. Pas in de jaren tachtig van de 18e eeuw kregen de schutterijen meer levenskracht. In het in 1781 verschenen pamflet "Aan het volk van Nederland" pleitte de patriot Joan Derk van de Capelle tot den Pol voor de vorming van een volksleger naast het beroepsleger. Een volksleger kwam er niet, maar in veel plaatsen werd de schutterij nieuw leven ingeblazen. Zo ook werd op 27 maart 1785 door een aantal ingezetenen van Haaksbergen en Honesch een aanvraag ingediend tot oprichting van een schutterij, welk verzoek werd gehonoreerd. Vogelschieten. Veel gegevens uit die jaren zijn niet meer aanwezig, ook al zijn enkele mooie documenten in bezit van de huidige schutterij, die op een heel andere leest is geschoeid dan vroeger. In het eerste weekeinde van september trekt de schutterij nog door de straten op weg naar het "Scholtenhagen" voor een feestelijke wapen oefening: het aloude vogelschieten om de koningsprijs. Om 5 uur in de morgen begint op die dag in Haaksbergen al de rondgang van het reveilleblazen, met voorop de twee bielemannen, de trommelslagers en hoornblazers van de harmonie met 4 officieren van de schutterij. Ze lopen een min of meer vaste route, waarlangs de kasteleins wedijveren om hen zo goed mogelijk te onthalen. Daarna gaat het naar de burgervader, bij wie een hapje met een drankje wordt genuttigd. Vervolgens is de koning (koningin) van het jaar daarvoor aan de beurt; waar spekpannekoeken kunnen worden gegeten, uiteraard met wat geestrijk vocht. Met het koningspaar in een versierde Rolls Royce keren ze tegen 9 uur bij het station terug waar de rest van de schutterij reeds staat te wachten, de kolonel fier op zijn paard komt aangereden en waar ook de harmonie met
1764
slaande trom en schallende trompetten aanwezig is. Na het commando "afdeling schutterij, voorwaarts, mars" begeeft de stoet zich door het dorp naar het park "Scholtenhagen" waar de voorzitter een woord van welkom spreekt, de vlaggen worden gehesen en het Wilhelmus wordt gespeeld. De jury zit gereed om de namen van de op volgorde van hun nummer aantredende leden met de schutterslijst te vergelijken. Dan begint het schieten met de oude karabijnen. De burgemeester lost het ere schot, de oude koning het eerste schot en vervolgens wacht elke schutter op zijn beurt. Vijf prijzen zijn er te winnen, waarvoor in volgorde van hoogste eer de romp, de kop en rechtervleugel, linkervleugel en staart naar beneden dienen te komen. Valt uiteindelijk de romp dan is het koningsschot gevallen, waarna een uitgebreide plechtigheid volgt. Twee officieren ontdoen de oude koning met de sabels van zijn waardigheidsteken en hangen vervolgens de nieuwe koning de keten om zijn hals. Hierna wordt het koningspaar gehuldigd en is er tijd voor een feest in het park, 's avonds is er de prijsuitreiking door de burgemeester. Centrale functie. We leven momenteel in een tijd waarin de mens een speelbal van de technische ontwikkelingen dreigt te worden. De schuttersgilden kunnen daarin een rol van contragewicht vervullen. Dit is geen nieuwe functie, hoogstens een oude gemeenschapsbetekenis in een sterk veranderde samenleving. Zo is de schutterij niet meer dezelfde als in het verleden, maar ze vervult nog steeds een centrale functie in de plaatselijke gemeenschap. De Haaksbergse Schutterij behoort tot de Federatie van Gelderse Schuttersgilden St. Hubertus en werkt in de geest van het oude devies: BROEDERSCHAP-TROUW EN DIENSTBAARHEID. C.D. Hofman, 2e Lnt. Haaksbergse Schutterij.
IN EN OM DE BOERDERIJ, HET JAAR ROND DOOR DE EEUWEN HEEN NOVEMBER De werkdruk heeft zich min of meer verplaatst van buiten naar binnen de boerderij. Het rundvee staat nagenoeg geheel op stal. De dieren moeten nu regelmatig gevoerd en gedrenkt worden. De hooivoorraad wordt aangesproken. Vaak was het hooi van slechte kwaliteit. Als tijdens de oogst het teveel had geregend dan werd de toevlucht genomen tot rogge en haverstro. Dit gaf veel kwantiteit maar weinig kwaliteit. Zolang de voorraad strekte werd dit rantsoen aangevuld
1765
met bieten en knollen, spurrie die heel vorstgevoelig is, is in november al opgebruikt. Heel vroeger werd er ook nog gekookt voor de koeien. In de fornuispot en nog eerder in de koeketel welke laatste met het haal boven het open haardvuur gedraaid kon worden, werden dan naast het water ruwvoer toegevoegd zoals knollen, koolrapen, bieten en aardappelen, daarenboven kwam daar nog wat krachtvoer bij, in de vorm van rogge-, haver- en lijnmeel afhangend aan de prijs van de voorraad. In ruime mate werd hier gehakseld stro aan toegevoegd. In houten kuipen van ongeveer 70 cm. doorsnede werd deze brij voor de koeien gebracht. Het water verstrekken gebeurde 2x daags met emmers. Er werd geput buiten uit de Bentheimer of bakstenen put. Vijftig liter water per koe per dag was heel gewoon. Bij 10 koeien en het bijbehorende jongvee was dit al gauw 700 a 800 liter water per dag. Putten en sjouwen was een dagelijks terugkerend zwaar werk. De huizen en schuren van vroeger waren vroeger allerminst geïsoleerd. Dit bracht met zich mee dat er veel zorg moest worden besteed aan het vorstvrij van velerlei produkten bestemd -voor mens en dier. Het grootste probleem was het vorstvrij bewaren van aardappelen, volksvoedsel nr. l. Vooral bij kleine arme boeren gaf dat nogal eens problemen, vaak zocht men zijn toevlucht tot de bedstee.Onder de bedstee, waar vaak geen vloer was aangebracht werden dan de aardappels op het zand gestort. Dit kon alleen in een bedstee met een latten- of rondhoutrooster. Hierop werd eerst stro aangebracht met daarop het beddegoed. Ook kende men de bedstee waar direct op de zandvloer een laag van 40 a 50 cm. dunne takken werden gelegd. Het kon de voorloper van de spiraaldraadmatras zijn wat veerkracht betreft. Hierop kwam nog een laag stro en het beddegoed. Schooiers. Met de regelmaat van de klok kwamen vroeger deze zwervers bij de boerderijen langs. Voor de eerste wereldoorlog hadden deze mensen geen woonwagens. Ze leefden van de verkoop van zelfgemaakte mandjes en heideborstels. Ook kochten ze vellen op van hazen, konijnen, bunzings en hermelijntjes, lompen en paardehaar. Hun vrouwen en kinderen ventten dan met garen, elastiek, knopen, kunstbloemen etc. De moeders bedelden en ook hun jonge kinderen smeekten om eten. Bijna geen boer die niet meeleefde met deze mensen, ze wisten niet beter, het hoorde er gewoon bij. De schooiers sliepen bij de boeren in het hooi of op het stro. Hun hele hebben en houden hadden ze gepakt op een lange groene kar met op wielen. Steevast lag er ook altijd een grote bos biezen op de kar. Als ze op een boerderij binnenkwamen keken ze direct rond of er ook stoelen waren waarvan de zitting gerepareerd of geheel vernieuwd moest worden. De kar werd door het hele gezin geduwd en getrokken vaak geholpen door een grote trekhond. Rond 1925 kwamen de eerste woonwagens voortgetrokken door een of twee pony's. Reparaties hieraan gebeurden ook bij een boerderij of op de heide., soms bleven ze dagen of weken staan. De kar die als aanhanger meereed werd dan gebruikt voor het opkopen van gebruikte metalen en antiek. De handel
1766
in pony's en oncourante paarden was hun niet vreemd. Ook de schooiers gingen mee in de vaart der volkeren, vooral de slimme jongens deden goede zaken. Zo rond 1935 hadden ze allemaal een woonwagen. Dankzij de grote Duitse oorlogsindustrie brachten de metalen goed geld op. Dramatischer liep het in de tweede werdeldoorlog af met de zigeuners onder de schooiers. Na de oorlog stapten ook de schooiers over op de auto. Zij waren het die vooropliepen in de handel van auto's van mindere tot slechte kwaliteit. Op de automarkt te Apeldoorn hebben vele kopers de kous op de kop gekregen. Dakloze eenlingen. Naast de schooiers waren er ook nog andere daklozen die op het platteland rondzwierven. Een man van ongeveer 60 jaar, ik zal hem Jan noemen, hield er een heel aparte handel op na. Hij ging bij molenaars langs en vroeg of hij de vloer mocht vegen. Dit veegsel dat bestond uit meel, zand en graankorrels nam hij dan mee. Hij leende dan bij ons een zeef om het grove materiaal te kunnen verwijderen. Een grijze fijne stof die overbleef verpakte Jan in kleine bruin papieren zakjes met de opdruk "Prima bloemenmest 25 cent" U begrijpt het al, Jan ging langs de straat in Haaksbergen en Enschede met bloemenmest venten. Het zal wel niet schadelijk zijn geweest voor de bloemen maar het nut van deze mest valt sterk te betwijfelen. Tijdens zijn verblijf in Haaksbergen sliep hij bij ons in het hooi.. Zo tweemaal per jaar was Jan een kleine week te gast bij ons. Zelf zorgde hij voor eten en drinken. Een andere man "Hendrik", ook al op jaren kwam een of twee keer per jaar vragen naar werk op de boerderij. Van vader mocht hij dan een week of maand blijven. Hendrik was een specialist in grondwerk zoals het egaliseren van grond, sloten graven en opschonen. Voor een afgesproken bedrag mocht hij dan het karwei klaren. Hij sliep op de deel op stro. Aan het begin van de week moest moeder een groot formaat varkenskop die Hendrik bij de slager had gekocht goed gaarkoken. Aangevuld met roggebrood en melk was dat zijn kost voor de hele week. Op een keer moest Hendrik heel erg hoesten. Vader zei tegen hem:"Nou Hendrik, het wordt met jou ook niet beter". "Och", zei Hendrik "Altijd ben ik de winter doorgekomen, zo het deze keer niet lukt is dat dan ook de eerste keer nog maar. Een derde persoon werd altijd Pruisen Herman genoemd, niemand kende zijn achternaam. Hij was een deserteur die tijdens de eerste wereldoorlog naar Nederland was gevlucht. Als boerenknecht ging hij van boer tot boer, zoals hij kwam verdween hij ook weer. In de regel waren deze dakloze eenlingen de maatschappij niet tot last. Wel konden ze moeilijk de fles laten staan maar zorgden wel dat ze niet in goot terecht kwamen. Vogels. De maand november is een rustige maand voor de vogels. Het broedseizoen is achter de rug, de trekvogels hebben hun overwinteringsgebied bereikt. Hout- en
1767
holenduiven, kraaien roeken en kauwen en vele soorten ganzen treden nu samen op in grote zwermen. Dan volgt hier een opsomming van vogels die in een straal van 100 meter in en rond de boerderij hebben gebroed over 1993 en 1994. Winterkoning Langstaartmees Pimpelmees Koolmees Roodborst Boerenvliegenvanger Grote lijster Witte kwikstaart
2 paar l 2 3 l l l 2
Boerenzaluw Huiszwaluw Steenuil Kerkuil Heggemus Roodstaart Fitis Ringmus
3 24 l l l l l 2
Vinken Huismus Spreeuwen Zanglijster Holenduif Tortelduif Fazant Patrijs
3 8 6 l l l l l
Koe van arme boer van rond de eeuwwisseling 1899-1900. Grote kop, lage rug, weinig billen en kleine uier. De koe die meer moest zorgen voor mestwinning dan voor productie van melk en vlees.
B.E.Asbreuk
1768
DE ERVEN SWERINK IN BRAMMELO (7 = slot) SWERINK IN HET DORP A. GERRIT SWERINK, gehuwd 1731 16/3 met AALTJE LANSINK Gerritsdochter, hertrouwd 1749 13/7 met GEERTRUI WESTENDORP (Voordien getrouwd 1738 10/5 met Jan Kaspers) en 1767 13/12 met AALTJE TER PELLE (Voordien getrouwd 1752 3/9 met Gerrit Molenkamp en 17611 7/10 met de weduwnaar Hendrik Hiddink). Kinderen uit het eerste huwelijk: 1. Gerrit Swerink, gedoopt 1734 12/7 2. Berend Swerink, gedoopt 1736 23/9 3. Berendje Swerink, gedoopt 1737 4/10, gehuwd 1778 22/3 met Jan Bloemena te Buurse. 4. Margaretha Swerink, gedoopt 1740 5/3, gehuwd 1771 6/1 met Antonius Westendorp, bouwman te Buurse. 5. JOANNES SWERINK, zie B 1. 6. Getruy Swerink, gedoopt 1747 22/5. Kinderen uit het tweede huwelijk: 7. Arend Klein Swerink. gedoopt 1751 3/6. 8. Arnoldina Swerink, gedoopt 1753 28/7. Kinderen uit het derde huwelijk: 9. GERHARDUS SWERINK, zie B 2. lO.Arnoldus Swerink, gedoop 17771 15/12. BI. JAN SWERINK, gedoopt 1743 27/3, gehuwd 1773 21/11 met BERENDINA TEMMINK. Laatste hertrouwde 1781 18/2 met Jan Hendrik Westendorp en 1784 28/3 met Jan Harmen Somhorst. Kinderen uit het eerste huwelijk: 1. Arnoldus Swerink, gedoopt 1772 1912. 2. Christina Swerink, gedoopt 1775 30/3, overleden 1811 6/9, gehuwd 1806 30/4 met Jannes Veehof, zoon van Joannes en Aleida Teutelink, die 1812 30/9 hertrouwde met Elisabeth Assink. Jannes Veehof woonde op Tabbert in de Zondershoek Notarieel archief: 1812 30/9 Jannes Veehof, weduwnaar van Christina Zwerink, schoenmaker in het dorp, en Elisabeth Assink, dochter van Hendrikus en Jenneke Bartelink, maken huwelijksvoorwaarden. Helft van het huis is eigendom van zijn kinderen bij Christina Zwerink verwekt.
1769
B2.GERHARDUS SWERINK, GEDOOPT 1768 7/8 , gehuwd 1790 30/1 met ALEIDA HUBERS dochter van Stoffer. Kinderen: 1. Getrudis Swerink, gedoopt 1791 28/8. 2. GERRIT JAN SWERINK, zie C. 3. Gertruid Swerink, gedoopt 1797 29/9 4. Rudolpha Swerink, gedoopt 1799 29/12. C. GERRIT JAN SWERINK, koopman, gedoopt 1793 26/7, overleden 1847 19/9, gehuwd 1816 7/12 met HERMINA TE WITBROEK, dochter van Hendrikus en Berendina Leferink. Gerrit Jan Swerink woonde op de Götte in de Zondershoek. Kinderen: 1. Gerrit Zwerink, geboren 1818 3/10, overleden 1820 6/6. 2. Gerrit Zwerink, geboren 1822 6/10. 3.Geziena Zwerink, geboren 1825 24/10, overleden 1896 3/9, gehuwd 1852 11/6 met Jan Hendrik Kempers, zoon van Jan en Hermina Simmelink. Na 1848 werden er te Haaksbergen geen uit Brammelo afkomstige Swerinks of Zwerinks meer geboren. t W.E. ten Asbroek en t J.G.L. Overbeeke
DE WINNENDE OPSTELLING VOOR KANTOOR EN BEDRIJF:
Unipro kunststofvloeren: • SPORTACCOMODATIES • MAGAZIJNEN EN PRODUKTIERUIMTEN • GARAGES EN EXPEDITIERUIMTEN • MELKVEESTALLEN
H A A K S B E R G E N Industriestraat 60, 7482 EX Haaksbergen. Tel. 05427 - 26655. Fax 05427 - 27075.
Unipro b.v., Industriestraat 15, Haaksbergen, Telefoon 05427-22299
1770
HAAKSBERGEN HEDEN
Deze bebouwing dateert van ca 1970 toen Albert Heijn zich hier vestigde. Nu is hier Supermarkt Sanders in gehuisvest. Erboven zijn flats.
1771
EN VERLEDEN
r*
Na de Franse tijd ging Nederland hoge invoerrechten heffen op buitenlandse textielgoederen en garens. Verschillende Duitse textielreders vestigden zich toen in Nederland. Op 19 augustus 1834 deelde de burgemeester aan de gouverneur van Overijssel mee, dat J.F.W. Schuiten met voorkennis van de Nederlandse Handel Maatschappij een calicotweverij en spinnerij wilde oprichten. In 1835 kwam de z.g. "Schultenspinnerie" gereed, waaraan een gevelsteen met opschrift J.F.W.S,-A.S.,-1835 herinnert. In 1857 overleed Schuiten senior, waarna de spinnerij en weverij in 1859 werd stopgezet. Het pand werd geschikt gemaakt voor bewoning, Dhr Oosterholt weet nog te vertellen dat omstreeks 1950 daar o.a. ten Hoopen, Mans en Sina Hagmolen of ten Have Marie Eijsink, snoep en religieuze artikelen Loman, gemeente-bode woonden Ca 1968 werd het pand afgebroken. Gegevens gedeeltelijk ontleend aan Historie van Haaksbergen, deel III. W.H.M.Winkels
1772
KEAKELERI-JE DUUR MEKAAR.
Oaver de heure, t Rokerige segretjen derbi-j. n Jaor of veerteene Bunt ze, of toch a zesteene? De heure wann mislukt met t kluurn. "Zat ik n heeln oamnd met den pröttel op n kop. Ton hè'k t mer radikaal doane. Zwat" Vekaansiewark veendt ze mooi. Wat t opbrech is van belang. Toch geet t ok oaver: "Den is nou intressant het was n mietjen" "Hij is nou wa aarig." "Ik veen t ne macho. In de daarde klasse ko'j der nog met umgaon." De O.V.jaarkaart e wordt besprokn. En: Ik har 't nich oet n kop eleerd. s Morns ha'k nog n stukke noakekn." H.S.V. F.G.M. Broekhuis
1773
HISTORIE DER KERKEN PAROCHIE H.H. BONIFATIUS EN GEZELLEN (VI = slot) Pastor A. Hulleman is geboren op 6 juni 1934 te Klarenbeek. Op de L.T.S. haalde hij zijn timmermans-meubelmakersdiploma. Hij kwam te werken bij de gemeente Apeldoorn als tekenaar. Op 19-jarige leeftijd ging hij naar de Latijnse school in Gemert, waarna een studie filosofie en theologie volgde. Op 19 juli 1964 werd hij door kardinaal Alferink tot priester gewijd. Na een eerste benoeming te Haarle bij Nijverdal kwam hij terecht in Gendt waar hij 14 jaar werkte als kapelaan. Bij de komst van pastor Hulleman in de Veldmaat is de pastorie zo aangepast dat het woongedeelte boven kwam, werk- en spreekkamer beneden en de rest geschikt gemaakt voor parochiële activiteiten. In 1988 begon de restauratie van de kerk. Verschillende noodzakelijke herstelwerkzaamheden werden verricht. De toren kreeg een grote beurt, er werden galmschoepen in de galmgaten aangebracht. De klokkestoel is vervangen, het haantje staat weer te glanzen in de zon. In 1990 kwam er zelfs verlichting op het uurwerk van de toren. Ook werden er schijnwerpers opgesteld om alles zo mooi mogelijk te etaleren. Op 10 december 1989 werd de Mariakapel in gebruik genomen, het beeld dat men er voor kocht blijkt uit hetzelfde atelier te komen als de kertbeelden. In de kerk werd een elektronisch Johannesorgel geplaatst, het Vermeulenorgel op de koorzolder wordt alleen nog bij begrafenissen gebruikt. De ramen van de pastorie kregen 1994 aluminium kozijnen en dubbel glas. Veel van het werk is gedaan door vrijwilligers. Kroon op het werk zou zijn als de nominatie als Rijksmonument in vervulling zou gaan, zoniet dan wordt het een Gemeentelijk monument. Veranderingen kwamen er ook bij de Veldmaatse scholen. Op l augustus 1983 fuseerden de Bonifatius en de Ludgerusschool, de laatste moest hierbij de naam inleveren. De oude Bonifatiusschool werd daarna voor van alles gebruikt. Als "Cremersmaten", dependance van een middelbare beroepsopleiding uit Groenlo, als politieonderkomen omdat hun bureau verbouwd moest worden, als plaatselijk radio en tv-station en het wordt door Turkse mannen als trefpunt gebruikt. Maar de slopershamer dreigt. Het naastgelegen "Meestershuis" Veldmaterstraat 65 werd in 1985 verkocht. Evenals bij de verkoop vroeger van het parochiehuis zorgde dat voor emotionele toestanden. Aan de overkant werd de kleuterschool een Montessorischool.
1774
Jubilea. Op 12 en 13 mei 1984 werd het 50-jarig jubileum van de kerk gevierd. De parochianen hadden hun spaarvarkens geslacht om nieuwe verlichting in en buiten de kerk te bekostigen. De Gemeente Haaksbergen bood 8 stoelen aan voor het priesterkoor, deze stoelen hadden vroeger in de raadzaal gestaan. Het 60-jarig feest in 1994 was weer een reden om de knip leeg te schudden. Er werd f.27.318,10 bijeengebracht om de restauratie te financieren. De ondernemersvereniging van de Veldmaat schonk een beeld van bouwpastoor Brandsma gemaakt door Jan te Kulve uit Eibergen. Sinds 14 mei staat het in de voortuin van de kerk tussen de bloemetjes en de zitbankjes. Een van de hoogtepunten van de feestelijkheden was de dauwtrapmis met Hemelvaart. Op het terrein van de eveneens jubilerende voetbalvereniging Bon.Boys woonden velen de mis bij onder een stralende zon, waarna een gezellig gezamenlijk ontbijt plaatsvond. In 1986 veranderde de structuur van de parochie. Kerkbestuur en parochieraad smolten samen tot parochiebestuur. Er zijn veel vrijwilligers op alle terreinen werkzaam en dat is ook wel nodig, want door het grote verloop van pastores en pastoraal werkers in de Unit wordt er steeds meer van hen verwacht. In 1993 werd bekend dat pastores van Merm en Hulleman zouden gaan vertrekken. Op 3 juli 1994 is Hans van der Hulst gepresenteerd als pastoraal werker. Als Hulleman op 17 september 1994 vertrekt naar Wehl is er in de 4 parochies van de Unit nog l gewijde priester. Er zal nog wel een priester benoemd worden, maar tot zolang staat de Veldmaatse pastorie leeg. R.B.J.W.ten Hagen-Waanders met medewerking van J. Westendorp.
DRIE EEUWEN ONDERWIJS TE SINT ISIDORUSHOEVE (III = slot) Op l juli 1900 werd het hoofd opgevolgd door de onderwijzer Jan Luif voordien onderwijzer te Amsterdam, tegen een salaris van f. 825,- per jaar. In 1903 werd W.J.H. Claessen hoofd van de school om in 1907 weer opgevolgd te worden door J.Roorda uit Hengevelde. In 1928 werd een nieuwe 3-klassige school gebouwd, aanvankelijk een openbare school. In hetzelfde jaar werd deze school op verzoek van het R.K.kerkbestuur van de St.Isidorushoeve omgezet in een R.K.bijzondere lagere school en kwam er een einde aan het openbare onderwijs op de Hoeve. Het gebouw met ondergrond werd op 6 juni 1929 door het gemeentebestuur overgedragen aan het kerkbestuur voor f. 12.234,-. Reeds in 1928 was de oude markeschool aan de Beckummerweg afgebroken door timmerman Elferink die f.200,- voor de afbraak gaf.
1775
Leerlingen van de Openbare school Boekelo-Haaksbergen. Opvallend is dat op deze oude schoolfoto uit 1903, zover wij kunnen zien tenminste, alleen de onderwijzers en slechts één leerling schoenen dragen. Bovenste rij v.l.n.r.: Trui Asbreuk, Marie Eisink, Dika Eisink, Hanna Spoolder, Hanna Doeskate, Mina Bloem, Gradda Bloem, Hanna Bloem, Mina Dwars, Dika Ros. Middelste rij v.l.n.r.: Meester Claessen, Herman Doeskate, Dieks Hag, Jan Asbreuk, Weernink, Herman ten Broeke, Hendrik Leferink, Jans Dwars, Hanna ten Broeke, Dika Hartgerink, Dika Botterhuis, Dina Spoolder, Meester Lubbers. Onderste rij v.l.n.r.: Gerrit Jan Keemers, Herman Rupert, Jans Koenderink, Jans Spoolder, Herman Meijerink, Herman Eisink, Jans ten Elzen, Gerhard Leferink, Hendrik Asbreuk.
Naast de pastoor en de dominee was vroeger de schoolmeester de meest geleerde persoon van het dorp waar hij op school les gaf. De meester was de vraagbaak voor velen die met economische of sociale problemen zaten. Van enkele onderwijzers zij dagboeken in een of andere vorm bewaard gebleven. Met nogal wat moeite heb ik kans gezien het een en ander te achterhalen. Wij beginnen met meester Altena uit Beckum, die van 1898 tot en met 1902 les gaf aan voornoemde openbare school. Altena schrijft dan dat hij inzage had gehad van een rapport van de schoolopziender J.H. Flots (in originele stijl geschreven)," Na een zeer sober examentje met brenger dezer aangesteld te hebben is mij gebleken dat hij tamelijk goed, ja zelfs verstaanbaar leest en een goed oordeel heeft, maar van de gronde der talen, ook zelfs van de eerste beginselen weet hij volstrekt niets, en zijn schrijven is in alle opzichten slecht. Hier ingesloten is een briefproef van
1776
een overtuigende blijk zijner onkunde. Rekenen kan hij ook niet. Hij is zo goed als een sukkelaar in Azelo" Wie die "hij" was werd niet vermeld. Na 1820 mocht geen enkele leerling meer worden toegelaten die niet ingeënt was tegen pokken, aldus Altena. De oudere lezers onder ons hebben de pokkenenting nog wel meegemaakt. Nederland is nu al vele jaren pokken vrij. Meester Claessen schrijft dan: Toen 't in 1903 wat zomer werd en een dag met zonnig weer zich melddde, verschenen enkele jongens 's morgens met blote voeten op school. Ik zond ze huiswaarts om kousen aan te doen. Ze gingen heen en kwamen terug zoals ik bevolen had. Aan het raam beluisterde ik dat ene Leferink het nogal druk had en vertelde in een groep "Wi-j hebt dat now wal doan, wat de meister zee, maar de oonze hebt zegt: De meister wil dat wal, maor 't is ginne landswette, da-j met haozen an in de schole mot kommen, 'n landswette is 't nich, dat zegt de oonze". De schoolkinderen brachten met paasen 700 eieren mee, verpakt in grote rode zakdoeken opgevuld met strohaksel. Zover meester Claessen. B.E. Asbreuk. Gegevens gedeeltelijk ontleend aan Historie van Haaksbergen, deel III.
GREPEN UIT DE HAAKSBERGSE GERICHTSPROTOCOLLEN 1645 18/9
Swier Grobbe richter, Bernt Smidt en Jan Varver keurnoten Jan Derckinck als borg voor Winolt Hassinck wegens achterstallige pacht aan Jan Schoemaeker, eigenaar van Toetelinck heeft een grauw en rood paard gepand van Hassinck. Het rode ingezet met 34 daalder en verhoogd met 2 daalder door Tiasz toe Linteloe, het grauwe ingezet op 22 daalder en verhoogd door Tiasz toe Linteloe met l daalder die beiden heeft gekocht. Door tussenspraak van de richter heeft te Linteloe beide paarden voor 5 a 6 weken weer geleend aan Winoilt Hassinck. Mocht een der paarden verongelukken, dan wordt een stuk land de hoge kamp geheten, liggend met een eind aan Widtbroekes kamp en het andere eind aan land van Herman Toetelinck, onderpand voor te Linteloe, Hassinck heeft te Linteloe van deze borgtal bevrijd doordat i.p.v. Jan Derckinck, Hendrick ter Hoffstede als borg optreedt, om op St. Maarten1 aan Joan Schoemaeker te betalen, onder verband door
11 november. Een dag die zeer vaak gebruikt werd voor het betalen van pacht.
1777
Hassinck en vr. Berentken van een hoekje weidegrond die Eist geheten, teinde des Gerdt Morssincks maet ende achter Roleff Lansincks gaarden gelegen. 1645 22/9
S wier Grobbe richter, Joannes Michorius en Jan Varver keurnoten. Jan Hassinck en vrouw Trine bekennen dat Hendrick Hassinck, Winoltszoon en vrouw Griete hun anparten Hassinck hadden verstrekt en hun daarvoor 400 daalder hadden geleend en jaarlijks een honderd te verrenten, zo dat Jan Hassinck en vrouw aan Hendrick Hassinck en vrouw loco pentzionis en rente de oude behuizing op erve Hassinck hebben ingedaan met een stuk in de gaarden, zoals comparantens moeder bezeten heeft bij het leven. Verder een kampken het Raheland aan hett Koldefelt liggend met nog een stuk land het Hemmeken, zoals Roleff toe Linteloe gebruikt, wat dan nog a.s. Martini over eenjaar zal aanvangen. Daartoe zal de pachter voorzeid met comparants koeien en varkens 2 koeien en 2 varkens ter heide en weide mogen drijven en hebben. Pachter zal woning en landerijen onderhouden voor de tijd van 6 jaar of zolang de 400 daalder zijn gerefundeerd, en zulks na gedane lossing een half jaar te voeren opgezegd, onverkort het meszrecht. Pachters mogen jaarlijks een spint langh lijn zaaien in pachters eigen messingh. Borchert Wolterinck zegt in 1643 op Sacramentsdag gepacht te hebben naast Jan Wibbertinck met Bernt Kerckhoff een deel van kerckhoffsmaete. Verzoekt dat verpachter diezelve pacht te achtervolgen zal worden gecondemniseerd, als bereits geld daarop ontvangen.
1645 7/10
Joannes Michorius richter, Berndt Smidt en Jan Varver keurnoten Kerckhoff zegt tot antwoord, dat pachter Wolterinck beloofde geld niet heeft geleverd. Hij en zijn vrouw hadden pachter 4 gulden afgestolen en naakt ontbloetet sijnde om haer te defendieren. Verpachter heeft pacht opgezegd. Pachter heeft hem in die maete uitgescholden. Verzoekt schadeloosstelling. Hendrick Frerix Mullers en vrouw Merryken Hortstinck bekennen bij rekening en liquidatie ontvangen te hebben van hun vedder Roeleff Horstinck alles wat hun uit vaders en moeders nalatenschap uit de hof toe Horstinck toekwam.
1645 20/10 Swier Grobbe richter, Berndt Smidt en Jan Varver keurnoten
1778
Stephanus Meller en Derck van der Wijck tonen arrest op persoon van Jonker Stemshoorn. Deze geeft penningen i.p.v. borg met verzoek, dat comparanten onder cautie die gedeponeerde gelden mogen vervolgd worden. Derck v.d. Wijck stelt tot borg, (door Th. Menten) de sloptienden2 in Brammeloe en Holthuisen volgens register bij Derck Menten berustende. Laer als interveniente volmachter van Evert Storm heeft per missive copie en een maand uitstel gevraagd. Aangeleverd door E.HJ. Overbeek-Scholten uit de over een periode van meer dan 25 jaar gemaakte transcripties en excerpten van de Haaksbergse gerichtsprotocollen door wijlen J.G.L. Overbeek.
Een bepaald soort tiende, door de tiendgever uit zijn schuur door het slop of luik van den korenzolder afgelaten, en aldaar, onder het slop, toegemeten.
Dactylo Uitzendburo koploper in tijdelijk werk HAAKSBERGEN, Spoorstraat 14,7481 HZ Haaksbergen, tel. 05427 - 25500, fax 05427 - 29138
VOELBAAR VERTROUWEN Goorsestraal 122-124, tel; 05405-75348 Fax 05405-75646. Gelegen aan rijksweg Haaksbefgen-Goor.
VOUVO
AUTOBEDRIJF AKTIEF AUTO DIEPEMAAT OPEL HARTGERINK HUISKES v.d. KUIL & SCHARENBORG
<© TOYOTA
RIETMAN & ZN
Veldmater straat 71, Haaksbergen lel.: 05427-21612
GARAGE DEN POSTEN RENAULT BLOO
Alsteedseweg 29 • Buurse. Iel.: 05426-96269. Bovag lid.
MflZDfl RENAULT
Enschedesestraal 76, Haaksbergen lel.: 05427-26775. Hengevelde lel.: 05473-33944, Haaksbergen. Iel.: 05427-21852 Enschedesestraat 47 - Haaksbergen, tel: 05427-21345 Deldenerstraal 15 - Hengelo, lel.: 074-919666. Eibergseslraat 73, Haaksbergen lel.: 05427-21298
Kruislandstraat 46, Haaksbergen. tel.: 05427-40800.
Texim Electronics staat voor, Voorraadprogramma van ruim 52.000 verschillende soorten artikelen Electronica componenten van wereldbekende merken
.
Snelle levering van kleine en grote aantallen Ons standaard voorraadassortiment bestaat uit ruim 52.000 verschillende soorten artikelen van wereldbekende merken (o.a. Analog Devices,
L
Philips, Power Technics, Seiko Epson, Sharp, SGS-Thomson, Siemens, Texas Instruments). Texim staat voor: • Snelle levering van grote en kleine aantallen • Gratis catalogi op aanvraag • Levering binnen 24 uur in de Benelux • Technische ondersteuning • CECC en ISO-9002 gecertificeerd
QTEXIM £ 'SÜE L f C r K O N l C S
TEXIM ELECTRONICS BV Albert Cuyplaan 4, Postbus 172, 7480 AD, Haaksbergen, Telefoon: 05427-33333*. Telefax: 05427-33888* TEXIM ELECTRONICS BELGIË Smiksensveld 29A, 1731 Zellik, Telefoon: 02 - 4605282, Telefax; 02 - 4807585
embérof eurodis
