Orgaan van de Historische Kring Haaksbergen

Orgaan van de Historische Kring Haaksbergen

41e jaargang nr. 2, mei 2008 Verschijnt 4x per jaar

Aold Hoksebarge HISTORISCH CENTRUM HAAKSBERGEN: Souterrain gemeentehuis tel. 053-5742374 Correspondentieadres: Goorsestraat 31, 7482 CB Haaksbergen Email: [email protected] Website: www.historischekringhaaksbergen.nl OPENINGSTIJDEN: Maandag 19.00-22.00 uur Dinsdag 13.30-17.00 uur Donderdag 19.00-22.00 uur Vrijdag 13.30-17.00 uur LEDENADMINISTRATIE:

K. Faber, K. Doormanstraat 17, 7482 BJ Haaksbergen

BETALINGEN:

Postbankrekening nr. 2547699 (alleen voor contributie) Bankrekening Rabobank nr. 32.42.29.917 beide t.n.v. Penningmeester Historische Kring Haaksbergen

BESTUUR VAN DE HISTORISCHE KRING HAAKSBERGEN J.H. Scholten J.A.M, van der Zanden J.G. Hofste op Bruinink G.J. Slotman G.P. Wes M.C. Waijerdink-Mentink C.W.M.J. Wentink

Bizetstraat 31, 7482 AM Haaksbergen voorzitter, hoofd archivering Goorsestraat 31, 7482 CB Haaksbergen secretaris Blekerstraat 5, 7481 JT Haaksbergen wee voorzitter, voorz. wg. hist. onderzoek Kroonprins 4, 7481 CJ Haaksbergen penningmeester Wiedenbroeksingel 88, 7482 BD Haaksbergen hoofd interne zaken Eibergsestraat 240, 7481 HP Haaksbergen lid Fazantstraat 129, 7481 BJ Haaksbergen voorz, wg, monumenten/archeologie

tel. 5722937 tel. 5722300 tel. 5723553 tel. 5724083 tel. 5722814 tel. 5724134 tel. 5722711

"Aold Hoksebarge" wordt vier keer per jaar toegezonden aan de leden van de "Historische Kring Haaksbergen". Zij betalen voor lidmaatschap en abonnement € 18,- per jaar. Publikatie of overname van artikelen, geheel of gedeeltelijk, is alleen toegestaan met toestemming van de auteur(s) en bronvermelding. ISSN: 1384-76 Druk: Hassink Drukkers Haaksbergen Oplage: 725 exemplaren ^ 'So 5f

Het gebouw van het voormalige hotel "De Moriaan" aan de Spoorstraat in 2008 (zie artikel op pag. 3015)

•£,

Foto: H. J. Krooshof

Redactie REDACTIE A. Bekkenkamp, redacteur J.G. Hotste op Bruinink, redactiecoördinator A. van Leeuwen, eindredacteur G.J. Leppink, redacteur

MEDEWERKERS J.B.M. Heerink, J.H. Kluitenberg, H. Kormelink, G.J.W. Leppink, H.F. Mensink, Th. J. Meijerink, W. Rikkers, J.H. Scholten, A. van de Wal, C.W.M.J. Wentink, G.P. Wes, J.A.M, van der Zanden.

REDACTIEADRES Blekerstraat 5, 7481 JT Haaksbergen

Inhoud INHOUD JAARGANG 41, NUMMER 2, MEI 2008 PAGINA 2997 t/m 3024 1 VAN HET BESTUUR 2 NIEUWE LEDEN 3 SCHENKINGEN 4 AANWINSTEN 5 RICHT UW BLIK OMHOOG 6 NOTULEN JAARVERGADERING 2008 7 JAARVERSLAG 8 VERHALEN ROND "DE BRINK" (verslag van een lezing) 9 SPOREN UIT HET VERLEDEN 10 JAREN '50 HUIS 11 ARCHITECTUUR VAN DE 20E EEUW (verslag van een lezing) 12 OVERDRACHT v. h. MARKEBOEK BUURSE 13 GENEALOGIEËN (DEEL 13) 14 JUBILEUM LOURDESPAROCHIE 15 DE EIJSINKS OP DE MORIAAN 16 RICHT UW BLIK OMHOOG * inleveren van kopij voor het volgende nummer kan tot 10 juli a.s.

.

PAG. 2998 PAG. 2999 PAG. 2999 PAG. 3000 PAG. 3000 PAG. 3001 PAG. 3002 PAG. 3005 PAG. 3006 PAG. 3007 PAG. 3008 PAG. 3009 PAG. 3012 PAG. 3013 PAG. 3015 PAG. 3023

VAN HET BESTUUR Tijdens de druk bezochte jaarvergadering van onze kring op 15 april 2008 legde het bestuur verantwoording af over de gang van zaken in 2007. Het was een prima verlopen jubileumjaar met veel activiteiten, waarvan onze secretaris in zijn verslag getuigde. De dank, uitgesproken naar alle vrijwilligers die zich voor onze kring inzetten, was dan ook bijzonder op zijn plaats. Vice-voorzitter Gerard Hofste op Bruinink werd herkozen en we namen afscheid van Gerrit Wes, die 10 jaar deel uitmaakte van het bestuur als hoofd Interne Zaken. Hij had te kennen gegeven niet meer voor herverkiezing in aanmerking te willen komen. In zijn plaats kwam Henny Slotman, die zijn sporen als bestuurslid bij de Atletiek Vereniging Haaksbergen heeft verdiend en ook al enkele jaren vrijwilliger is in ons Historisch Centrum. Gerrit Wes was al vanaf 1993 actief als vrijwilliger bij het toenmalige Historisch Archief, dat haar onderkomen had in de bibliotheek aan de Bouwmeester. Na de fusie met de Historische Kring werd hij in 1998 tot bestuurslid gekozen. Na het overlijden van Herman Schuiten in 1999 nam hij de zware taak op zich om leiding te geven aan de werkzaamheden in het Historisch Centrum, dat vanaf dat jaar gevestigd was in het souterrain van het gemeentehuis. Voor zijn inzet in de afgelopen jaren werden de uitgesproken dankwoorden terecht onderstreept door het applaus van de aanwezige leden. Gerrit heeft gelukkig aangegeven als vrijwilliger werkzaam te blijven in ons Centrum. In het beleidsplan voor dit jaar staat opgenomen om ons fotobestand kwalitatief op te krikken. Wij hebben namelijk nog een groot aantal foto's waarvan geheel of gedeeltelijk de namen van de personen ontbreken. Het is te tijdrovend voor onze medewerker Fons Leferink om met elke foto op stap te gaan en alle gegevens uit te zoeken. Daarom zijn wij op zoek naar nog meer mensen die deel willen nemen aan ons "fotopanel". Zij, die zich hiervoor aanmelden, krijgen regelmatig "incomplete foto's" per e-mail toegestuurd en worden dan bij eventuele herkenning om reactie gevraagd. Wij willen hiermee bereiken, dat alle nu nog beschikbare informatie over 25 jaar niet verloren is gegaan. Op zoek dus naar die "onbekende Haaksbergenaren". Graag aanmelden bij het Historisch Centrum, telefoon 574 23 74 (Fons Leferink of Harrie Winkelman). Wij constateren de laatste tijd dat er bij de scholen in Haaksbergen steeds meer belangstelling bestaat voor de plaatselijke geschiedenis. Een gelukkige ontwikkeling. Het al uitgegeven onderwijsproject voor de basisscholen zal hier zeker een goede bijdrage hebben geleverd. Steeds vaker zien wij scholieren in het Historisch Centrum voor het maken van een opdracht of voor een klassikaal bezoek. Er is door onze vereniging op 22 april medewerking verleend aan de onderwijsdag voor leerkrachten van de bovenbouw door uitleg te geven over de historische panden en plekken in het centrum van Haaksbergen. Ook zullen dit jaar schoolgaande kinderen uitvoerig betrokken worden bij de activiteiten rond de Open Monumentendag in september.

2998

Onze vereniging verheugt zich al jaren over een stevige groei van het aantal leden, nu bijna 700. Wij zijn daar dan ook erg content mee. Ook merken wij, dat lang nog niet alle Haaksbergenaren op de hoogte zijn van hetgeen de Historische Kring haar leden te bieden heeft. Vaak komen ze daar bij toeval achter. Bijvoorbeeld via de z.g. "mond- op-mondreclame". Daarom treft u bij deze uitgave van Aold Hoksebarge een formulier aan met de mogelijkheid een nieuw lid aan te melden. Voor de aangever (tipgever-aanmelder) is er uiteraard een aardige attentie. J.H. Scholten, voorzitter

NIEUWE LEDEN Wij heten de volgende leden van harte welkom: M.H.B, ter Braak, De Braak 11, 7481 JE Haaksbergen R. Breteler, Zaagmolenstraat 121C, 3036 HH Rotterdam F.M. Dilg-ten Bruggencate, 15, Rue Henri Dunant, F-17139 Dompierre sur M. J. Hendriksen, Havikshorst 60, 7414 HT Deventer G.H. Hondelink, J.W. Racerstraat 29, 7514 AV Enschede L. Klaczynski, Past. Wienholtsstraat 48, 7481 KC Haaksbergen M. Meddeler, Den Borgweg 14, 7157 BR Rekken H. Polman, De Noor 107, 7481 RP Haaksbergen A.J. Schröder, Ravelstraat 19, 7482 TR Haaksbergen G.J. Semmekrot, Peddedijk 11, 7481 TV Haaksbergen E.J.H. Verwer-Hesselink, Werfheegde 1, 7481 JR Haaksbergen A.E.M. Waanders, Ravelstraat 16, 7482 TS Haaksbergen J.H. Wildenborg, Achterveldweg 6, 7165 BD Rietmolen G.M.C. Willemsen, Ambachtstraat 126, 7481 HA Haaksbergen A.T.M. Winkelman, De Noor 58, 7481 RP Haaksbergen

SCHENKINGEN In de afgelopen periode mochten we de volgende schenkingen ontvangen, waarvoor we de gulle gevers van harte willen bedanken. K. Muller: Het Overijsselse geschiedenisboek. B.ten Bruggencate: CD met foto's Synagoge- Huis v.Heijdenstr. - lezing G.v.Heek op 16-01-2008 in theater De Kappen. Anoniem: 72 kleurenfoto's van alle panden rondom de Markt en de Bron gemaakt in 2000. C. Wentink: Verhalen rond de Goorse Bandijk. H.Odink: Van Vezel tot Vilt. J.P. ten Bruggencate: Onderzoeksgegevens familie Von Heijden. J. Somhorst en H. Slotman: Familie Zumhorst (Somhorst) in de omgeving van Haaksbergen. K. van Rijn: Stichting "De Overijsselse Molen" 1953-2003.

2999

J. te Lintelo: 2 genealogie boeken: Zes eeuwen Belshof en Drie eeuwen Roosen. Mevr. B.Somhorst - ten Hoopen: Geschiedenis huisvesting "de Harmonie" en stapel zeer oude kranten. J. Goorhuis: aantal plastic Leitz mappen. Mevr. T. Weusink Brummelhuis: Aantal historische kranten. F. Leferink: Fotoscanner + software en handleiding + CD met diapresentatie van oude schoolplaten. A. v.d. Wal: Fotoboek opening + receptie Landbouwcoöperatie CLVL 1957. W. Rikkers: 9 boeken o.a. Hamaland museum Vreden - Opgroeien in Groenlo - 70 Jahre Stadt Bocholt. Hr. Achterberg: CD met luchtfoto's vanuit ballon, vooral boven Veldmaat, Haaksbergen en St. Isidorushoeve. H. Krooshof: Weerklank van Anne Frank. Hist.Kring Neede: De zusters van Boxmeer. Mevr. G. Schuiten - ter Braak: 3 videobanden met historische gegevens van Haaksbergen en St. Isidorushoeve.

AANWINSTEN (Boeken) Nederland in de Bronstijd Air photography and celtic field research in the Netherlands Linearbandkeramik aus Elsloo und Stein Voorgeschiedenis der Lage Landen Hunebedden in Nederland De Franken in Nederland De Romeinen in Nederland Urnen delven Honderd eeuwen Nederland Wat aarde bewaarde Kruisende sporen (Handleiding voor amateurarcheologen) Een verleden op de schop Opgravingen in Amsterdam Bijdragen aan het onderzoek naar de Steentijd in Nederland

RICHT UW BLIK OMHOOG Weet u waar zich dit mozaïek bevindt? Het antwoord vindt u op blz. 3023.

(Foto: J.G. Hotste op Bruinink)

3000

NOTULEN JAARVERGADERING HISTORISCHE KRING HAAKSBERGEN 15 APRIL 2008 (aanwezig 103 personen) 1. Opening Voorzitter J.H.Scholten opent om 19.30 uur de vergadering en heet iedereen van harte welkom. Hij blikt nog even terug op het zeer succesvolle jubileumjaar. 2. Ingekomen stukken/mededelingen Van diverse, met name genoemde personen, is bericht van verhindering ontvangen. 3. Notulen jaarvergadering 17 april 2007 De notulen die ter inzage liggen, geven geen aanleiding tot het stellen van vragen en worden onder dankzegging aan de secretaris goedgekeurd. 4. Jaarverslag 2007 van de secretaris De secretaris leest het jaarverslag 2007 voor. De voorzitter dankt de secretaris en wijst nog even op de grote hoeveelheid activiteiten van het afgelopen jaar. 5. Financieel jaarverslag 2007 en begroting 2008 van de penningmeester De penningmeester geeft een korte toelichting op het financiële overzicht dat alle aanwezigen voor zich hebben. De aanwezigen gaan akkoord met het voorgelegde overzicht 2007 en de begroting 2008. 6. Verslag kascommissie Namens de kascommissie brengt de heer Hassink verslag uit. De commissie vindt het allemaal perfect en heeft waardering voor de penningmeester. De leden zeggen alles in orde te hebben bevonden. De kascommissie stelt de vergadering voor de penningmeester decharge te verlenen. 7. Benoeming leden kascommissie De vergadering gaat akkoord met de benoeming van de heren A. Hassink en B. Nijhof als leden van de kascommissie. De heer G. Olink wordt hartelijk bedankt voor de twee jaren die hij deel heeft uitgemaakt van deze commissie. 8. Bestuursverkiezing De voorzitter meldt dat niemand een voordracht heeft gesteld met betrekking tot een bestuursbenoeming. De vergadering gaat akkoord met de herbenoeming van de heer Hofste op Bruinink en de benoeming van de heer Henny Slotman tot leden van het bestuur van de Historische Kring Haaksbergen. Het aftredende lid, de heer Gerrit Wes, wordt heel hartelijk bedankt voor zijn geweldige inzet voor onze Kring. Als dank overhandigt de voorzitter hem een blijvend aandenken. De heer Wes dankt allen voor het vertrouwen dat zij hem al die jaren hebben gegeven. 9. Presentatie jaarprogramma 2008 De heer Hofste op Bruinink vertelt over de activiteiten 2008 zoals deze door het bestuur gepland zijn. Aandacht vraagt hij voor de komende excursie samen met de Heimatverein Ahaus naar Burg Steinfurt. De heer C. Wentink doet hetzelfde m.b.t. de werkgroep Monumenten en Archeologie.

3001

De Open Monumentendag 2008 op 13 september staat in het teken van Sporen uit 't Verleden. Het bijbehorende boekje komt binnenkort beschikbaar. In de komende uitgaven van Aold Hoksebarge en via extra brieven wordt nader op de activiteiten ingegaan. 10. Rondvraag De voorzitter, de heer Scholten: Onze kalender (2009-2010) komt in het najaar gereed. Onderwerp zijn de rijks- en gemeentelijke monumenten. De fotograaf is Henk Krooshof. Het Möll'n-pad wordt geplaatst in een breder kader en dat kost iets meer tijd. Eind dit jaar of begin volgend jaar komt een boek uit over de landbouwcoöperaties in Haaksbergen, een nieuwe uitgave van onze Kring. Langs de Flamingo fietsroute staan straks verklarende bordjes in het Nederlands en Duits dankzij medewerking van de Hist. Kring. 11.Sluiting Onder dankzegging voor ieders aandacht sluit de voorzitter om 20.00 uur deze 41e ledenvergadering. Jan van der Zanden, secretaris

JAARVERSLAG 2007 De start van het jaar begon symbolisch met de Nieuwjaarsbijeenkomst voor vrijwilligers en bestuursleden op donderdag 11 januari 2007. Dit jaar zou volledig in het teken staan van het 40-jarig bestaan van onze vereniging. Het bestuur van de Historische Kring Haaksbergen kwam in het afgelopen jaar 8x in vergadering bijeen. Vrijdagmiddag 26 januari: Onder grote belangstelling wordt in ons Centrum het familieboek "De voorouders van Hendrik Slot en Dine ter Braak" gepresenteerd, geschreven door Eric Ooink. Eind januari-begin februari zijn er bijeenkomsten om gidsen voor te bereiden op hun rondleidende taak binnen het waterpark Het Lankheet. 13 februari vond de eerste activiteit plaats in de rij van lezingen, excursies e.d. Hennie Engelbertink toonde de door hem gemaakte videofilm in het Bakkershuis: Folklore in Twente. Vrijdagmiddag 16 februari: Aold Hoksebarge's nieuwe versie komt uit. Een jubileumnummer, geschreven door Jan Heerink. Een schitterend voorblad nodigt uit meteen te bladeren en te lezen. Woensdagmorgen 21 februari: In de trouwzaal van het gemeentehuis ontvangt burgemeester Loohuis de sabel van de laatste nachtwaker van Haaksbergen, Poet'n Graads (Gerhardus Leferink 1854-1946), uit handen van de heer P. Ulenbelt. Deze had hem gekregen van zijn vader die destijds notarisklerk was in Haaksbergen. De sabel is nu te bewonderen in ons Historisch Centrum. 3002

Dinsdagmiddag 20 maart gaat het voltallige bestuur op bezoek bij de Vorstand van de Heimatverein Ahaus. Samen kregen we een rondleiding door het cultuur-historisch zeer interessante en fraaie dorp Asbeck. Echt de moeite waard. Met het ontwerp van een korte wandeling waar onderweg iets te beleven valt op het gebied van natuur en of historie ontving onze vereniging samen met de wandelkring DIO op donderdag 22 maart de eerste prijs m.b.t. het Möllnpad. Het Landschapsbeheer Nederland ondersteunt dit ontwerp met € 10.000. Een bestuursdelegatie mocht maandag 26 maart aanwezig zijn in Ahaus bij het onthullen van Stolpersteine. In de buurt van de woningen van omgebrachte Duitse Joden tijdens de Tweede Wereldoorlog werden die herdenkingstegels in het trottoir gelegd. "Gegen das Vergessen" Op 16 april vond de jaarvergadering (106 personen) plaats en vertelde Gerard Seyger over de Geschiedenis van de Twentse taal. Een interessante lezing. Ter gelegenheid van Koninginnedag werden twee leden van onze vereniging verrast met een koninklijke orderscheiding. Het had Hare Majesteit behaagd Mevr. HofmanWeernink en de heer Hofste op Bruinink te benoemen tot Lid in de Orde van Oranje Nassau. Prachtig en verdiend. Dinsdag 1 mei om 16.00 uur ontving onze Kring in de Richtershof de 1 mei-trofee van de PvdA vanwege onze positieve bijdrage aan de ontwikkeling van de maatschappij. Weer op dinsdag (1 mei) was er een bijeenkomst van de redactie en de medewerkers van Aold Hoksebarge om de gang van zaken rond ons kwartaalblad te bespreken. Zaterdag 5 mei mochten we hand- en spandiensten verlenen aan de actie rondom de dienst en de onthulling van het beeld: "De Kappen". Het thema was "Samengaan". Donderdag 10 mei kwam het schildje van onze Historische Kring te hangen in de meiboom. Daarna konden wij in het Atrium van het gemeentehuis de Stichting Rijwielpaden Haaksbergen feliciteren met hun 25-jarig bestaan. De tijd gaat snel. U weet ongetwijfeld nog wel dat op vrijdag 11 mei j. l. de opening was van het Theater De Kappen. Velen, zeer velen maakten gebruik van de mogelijkheid onze jubileum-fototentoonstelling te bezoeken. Wij waren zeer aangenaam verrast. De bijbehorende boeken vlogen de deur uit. Een extra druk was nodig. Grandioos. Ook de zaterdag daarop en de maandagavond viel er over belangstelling zeker niet te klagen, anders gezegd: het liep storm. Woensdag 30 mei: een zonovergoten dag. Genieten samen met de Heimatverein Ahaus van een stukje Hollands glorie op de Batavia-werf in Lelystad en daarna van een rondwandeling door de oude Hanzestad Kampen. Indrukwekkend. Zaterdag 2 juni: Voor het eerst trokken onze gidsen rond in het waterpark "Het Lankheet". Dat er later zo vaak een beroep op die gidsen zou worden gedaan, hadden we niet gedacht. Een prima initiatief dus. Zondag 3 juni mocht een bestuursdelegatie te gast zijn bij radio Sternet ter gelegenheid van het 40-jarig bestaan. Volop promotie! Donderdagavond 5 juli wordt door wethouder M. van Beek het bord "Prehistorische 3003

kampplaats op de Hassinkbrink" onthuld. Het eerste archeologische informatiebord in Haaksbergen. Een voortreffelijk stukje samenwerking tussen de wijkraad Hassinkbrink en onze Kring. Een hele pagina voor onze jubilerende Kring in Rond Haaksbergen met daarin een jubileumpuzzel. Op vrijdagmiddag 20 juli vond de feestelijke uitreiking van de prijzen plaats. Ook een extra berging in het souterrain, hard nodig, werd toen gerealiseerd. Dank aan de medewerkers en sponsoren die ervoor zorgden, dat wij een extra berging konden inrichten. Het is praktisch en mooi geworden. September is traditiegetrouw de maand van de Open Monumentendag en dus ook van de Monumentenprijs. Deze prijs ging dit jaar naar de toen nog bestaande woningbouwvereniging Lucht en Licht. De Monumentendag stond volledig in het teken van bouwen en wonen in de jaren vijftig in Haaksbergen. Een fietsroute langs jonge bouwkunst door ons dorp. Deze dag kende meerdere hoogtepunten met als bijzondere verrassing de in de jaren vijftig stijl ingerichte woning in de Julianastraat. De middagexcursie naar de middeleeuwse boerderij "Het Stroink" met de uilenshow te Enschede en de bezichtiging van de steenfabriek "De Werklust" te Losser was voor de deelnemers een openbaring. Een raad: ga zelf eens kijken. Niets houdt ons tegen om trots te zijn op onze jubileumavond van donderdag 11 oktober. Wij ontvingen de gemeentelijke legpenning, Ahaus en Alstatte kwamen feliciteren, een volle bak in het nieuwe theater De Kappen en een zeer gevarieerd avondvullend Twents programma. Tevreden, ontspannen gezichten. Kunsthistorica mevrouw Irene Sloets gaf op maandag 5 november voor onze Kring een lezing onder de titel "Een boeiende kijk op de architectuur in de 20e eeuw". Geweldig zoals zij steeds weer een link legde naar bouwsels in Haaksbergen. Deze lezing, welke in samenwerking met de Bibliotheek werd georganiseerd, was een vervolg op de Open Monumentendag. Een bus vol leden van onze Kring ging midden november ter gelegenheid van het jubileum op excursie naar het Europese Parlement te Straatsburg. Zinvol, waarbij het nuttige en het aangename met elkaar werden verenigd. Zondag 16 december waren we uiteraard aanwezig met een stand op de Kerstmarkt. Ons Centrum hield haar Open Dag vergezeld van onze succesvolle fototentoonstelling. Over belangstelling viel wederom zeker niet te klagen. Woensdag 20 december mocht de Paus Joannesschool het decor zijn van de aanbieding van het verhalenboek: "Verhalen rond de Ster". Alle basisscholen ontvingen dit gratis geschiedenisboek als jubileumgeschenk onder het mom: wie de jeugd heeft... Samen met het bestuur waren ca. 40 vrijwilligers in het Historisch Centrum Haaksbergen actief. In 2007 bezochten 1321 personen ons centrum voor onderzoek. Op 31-12-2007 bedroeg het aantal leden 671. Dus netto 55 leden erbij. Onze website kreeg 2812 keer een bezoekje. 3004

In 2007 kon de Historische Kring weer foto's, boeken, kaarten e.d. in haar bezit krijgen van diverse personen en bedrijven. Een woord van dank aan alle gulle gevers is dan ook zeer op zijn plaats. We willen alle vrijwilligers, die ons Centrum in stand houden, danken voor hun inzet voor onze Kring. Alleen met behulp van velen is het mogelijk de Historische Kring Haaksbergen op te laten gaan naar het volgende jubileum. De organisatoren en de medewerkers van de vele activiteiten van de Historische Kring Haaksbergen verdienen terecht een woord van dank. Jan van der Zanden

VERHALEN ROND "DE BRINK" (verslag van een lezing) Na de jaarvergadering op dinsdag 15 april 2008 nam ons lid en bekende Haaksbergenaar Henk Oosterholt zijn gehoor van ruim 100 leden mee naar het buurtje van zijn jeugd "de Brink" en omgeving. "De Brink" blijkt in Haaksbergen te zijn afgeleid van "Schepersbrink", waar in vroeger tijden de koeien 's morgens door de dorpsbewoners werden samengebracht, om door de scheper naar de heidegronden van de Hones te worden geleid. Henk's vaak smeuïge verhalen Henk Oosterholt tijdens de lezing over de "Brink-boys", die samen (Foto: H. J. Krooshof) veel kattekwaad uithaalden, over het leven en de activiteiten om de bekende smederij van Wildenborg, bakker Hoogland, de Brevinkhuizen en het winkeltje aan het begin van de Buurserstraat van de weduwe Jansen riepen bij velen nostalgische herinneringen op. Hij vertelde, dat zich vroeger naast de Brevinkhuizen een paar diepe putten bevonden, waar de Haaksbergse schoenmakers de huiden lieten looien, om er daarna schoenen van te maken. Wij wandelden aan zijn hand over de Zeedijk, waar het voormalige slachthuisje voor de noodslachtingen in de oorlog heeft gestaan. Daar werden de varkens "uitgepond" (emmers meebrengen volgens omroeper en slachter Cornelis Komman, als er soep van gemaakt werd). Ook de omgeving van de R.K. jongensschool en de "Höve", die uitkwam op de 3005

Molenstraat, waar vroeger het bewaarschooltje van juffrouw Bussink stond, werd tot leven gebracht. Het huis en de tegenoverliggende tuin (de hof van Getsemane) van Arend Jan ten Hoopen bracht ons weer in de Oostenstraat (nu von Heijdenstraat) met het oude gemeentehuis en de burgemeesterswoning. Prachtig vertelde verhalen, begeleid door mooie uitgezochte lichtbeelden van Henk Krooshof wisten de toehoorders bijzonder te boeien, omdat ze (weer) eens zagen hoe er in Haaksbergen gewoond en geleefd werd in en kort na de 2e wereldoorlog. G. J. Leppink

SPOREN UIT HET VERLEDEN Het thema van de Open Monumentendag 2008 maakt van ons "spoorzoekers". Overal om ons heen zijn sporen uit het verleden te ontdekken in de grond, in het landschap, in het straatbeeld. Sporen vertellen ons het verhaal van de geschiedenis van de mens. De oudste geschiedenis kan men slechts onthullen bij aanwezigheid van ongeschreven bronnen; op schrift gestelde informatie was er nog niet. Dankzij de archeologie, het onderzoek naar de oudste ongeschreven bronnen, is de eerste periode van het menselijk leven te ontcijferen. Tijdens de Monumentendag zal er traditiegetrouw een fietstocht uitgezet worden, die ons dit keer zal leiden langs een aantal archeologische monumenten d.w.z. vindplaatsen van archeologisch materiaal uit de prehistorie en middeleeuwen. Op de vindplaatsen zelf is vaak niet zoveel te zien; soms zijn de contouren van een grafheuvel nog zichtbaar. Belangrijk is het verhaal, dat verteld kan worden Enkele leden van de "Grolsche Compagnie" met kanon n.a.v. de gevonden sporen, om- (Foto: Grolsche Compagnie) 3006

dat het iets vertelt over de eerste bewoning van onze regio. Onze eerste voorouders konden zich alleen handhaven op de hoger gelegen gronden. Daarom zal de route zich vooral afspelen in het gebied van het hoger gelegen Buurse. Vanzelfsprekend zal tegelijkertijd veel aandacht besteed worden aan de Geologie, het ontstaan en vormgeving van het landschap. Zwerfstenen, keileemlagen enz. vertellen ons over het klimaat en landschap duizenden jaren geleden. Rivier- en beeklopen waren aan verandering onderhevig. Interessant is te onderzoeken hoe de Buurserbeek ooit door het centrum van Haaksbergen stroomde. De Harrevelder Schans is een voorbeeld van een verdedigingswerk uit de periode van de tachtigjarige oorlog. Het verhaal van de strijdmethodes in deze periode van onze geschiedenis zal verteld worden door medewerkers van de Grolsche Compagnie, die een legerkamp zullen inrichten in de omgeving van de schans. De activiteiten rondom de Open Monumentendag zijn nog niet allemaal uitgewerkt. Toch is nu al duidelijk, dat zaterdag 13 september weer een boeiende dag gaat worden voor de plaatselijke geschiedenis van Haaksbergen en omgeving. Zorg dat u er weer bij bent. Werkgroep Monumenten en Archeologie, Clemens Wentink

Opmerking redactie: Vanwege ruimtegebrek kon onderstaand artikel niet in het februarinummer geplaatst worden.

JAREN '50 HUIS In het kader van de Open-Monumentendag 2007 richtte Ineke van der Werf een leegstaand pand in in de stijl van de jaren vijftig. Ze doet verslag. Op 8 september was het zover. In het huis aan de Julianastraat nr. 8 heeft de familie Wielens jarenlang gewoond. Vader was als conciërge aan de huishoudschool verbonden en het echtpaar heeft hier hun 3 kinderen opgevoed, 2 jongens en een meisje. Het huis is in de vijftiger jaren gebouwd en nu weer in de stijl van toen ingericht. De woonkamer in de vijftigerjaren (Foto: H.J. Krooshof)

Natuurlijk waren

er

3007

probleempjes, zoals de gerenoveerde keuken en het ontbreken van vloerbedekking in de woonkamer. Uiteindelijk hebben we er Heugaveld tegels ingelegd uit de jaren '60 met vloerkleden erop. Gelukkig waren de reacties overweldigend. Bezoekers herkenden heel veel voorwerpen uit hun jeugd; er kwamen herinneringen en gebeurtenissen bovendrijven. De kleine douche, de kinderkamer met luiermand, de kamer met het rose corset en vooral het maandverband maakten veel emoties los. Vooral de mensen die in deze buurt gewoond hebben of bij grootouders hebben gelogeerd, waren erg enthousiast. Eén vrouw wilde graag de deurbel horen (o ja het zelfde geluid), twee mannen wilden graag op zolder kijken (daar kon je dus tóch rechtop staan) en zo waren er meer verzoeken. Maar het mooiste compliment kreeg ik van de dochter Wielens, Marian, die hier op 1-jarige leeftijd kwam wonen en mij haar kamer liet zien: "Daar stond mijn bed en op deze muur hing de plakspiegel waar ik voor stond in mijn trouwjurk". Zij was na een tip van een bekende met haar man uit Nieuwegein overgekomen om "haar huis" te bekijken. Reactie van haar man; "Het lijkt wel of ik, net als vroeger, weer bij je thuis kwam!" Marian zag in gedachten haar moeder de was doen in het schuurtje! Ja, dat is natuurlijk wel heel bijzonder om dat na zoveel jaren weer te beleven. Door de grote belangstelling, 600 bezoekers, werd de expositie verlengd en had Haaksbergen nog tot 7 jan. een gezellige attractie erbij. Ineke van der Werf

Opmerking redactie: Vanwege ruimtegebrek kon onderstaand artikel niet in het februari nummer geplaatst worden.

LEZING ARCHITECTUUR VAN DE 20E EEUW (verslag van een lezing) Ruim 100 personen waren afgekomen op de lezing op 5 november jl. over dit onderwerp door Irene Kloet, als kunsthistorica verbonden aan het Rijksmuseum Twenthe. In een boeiend betoog aan de hand van "lichtbeelden" nam zij de aanwezigen deze avond mee door de wereld van de 20e eeuwse architectuur in Nederland en in Haaksbergen in het bijzonder. De avond was georganiseerd door de Historische Kring in samenwerking met de Bibliotheek Haaksbergen in het Bakkershuis alhier. Aan de hand van voorbeelden uit de Nederlandse en Haaksbergse architectuur ging zij in op de stromingen: Jugendstil, Amsterdamse school, Wederopbouwperiode en Industriële architectuur. Daarbij moet opgemerkt worden dat goede voorbeelden uit Haaksbergen soms moeilijker te vinden waren dan landelijke. - Van de Jugendstilperiode werden enkele mooie winkelpanden uit den Haag getoond. Als Haaksbergse tegenhanger het pand Markt 8 waar nu een kapsalon in gevestigd is. 3008

- De Amsterdamse school is manifest aanwezig in de Spaarndammerstraat in Amsterdam van architect Ie Clerc. In Haaksbergen is deze stroming te zien bij de winkel/hoekpanden van Busschers en Ebben, ook het huis Grafhorst aan de Enschedesestraat kan genoemd worden. - Van de Wederopbouwperiode na de 2e wereldoorlog is vooral het Groothandelsgebouw in Rotterdam zeer bekend. Het Kempke en het Postkantoor zijn goede voorbeelden in Haaksbergen. - De Industriële periode wordt gekenmerkt door twee beroemde projecten t.w. het Van Nellegebouw in Rotterdam en het Stadhuis in Hilversum van Dudok. De oude burgemeesterswoning aan de Buurserstraat en het pand van Odink & Koenderink zijn goede plaatselijke voorbeelden. En zo rolde de avond rustig verder waarbij de geschiedenisles van Irene Kloet de talrijke aanwezigen zeer aansprak. Op het eind werd de sfeer iets ernstiger toen Clemens Wentink in zijn functie als bestuurslid van de Historische Kring erop wees, dat wij wel zuinig moeten zijn op ons architectonisch erfgoed in Haaksbergen. Het is bescheiden van omvang, maar het beleid in deze is niet sterk ontwikkeld. Het Postkantoor, als voorbeeld, staat op de sloperslijst en dat is weer een stukje erfgoed minder. Hij pleitte dan ook voor een hechtere samenwerking tussen overheid en particuliere bezitters om de goede oude bouwprojecten te bewaren in deze gemeente. Voorzitter Hendrik Scholten bedankte na afloop Irene Kloet voorde boeiende en leerzame avond. Daarna bleef het nog lang onrustig, maar gezellig in de zaal van het Bakkershuis. Freek Lassche Bouwkundige te Haaksbergen

OVERDRACHT VAN HET MARKEBOEK BUURSE Op 16 februari 2008 werd het markeboek van Buurse tijdens een bijeenkomst op het erve Wolterink te Buurse officieel overgedragen aan de VerenigingOudheidkamer Twente. Zij zal ervoor zorgen dat het markeboek goed geconserveerd blijft als een stuk zeer belangrijk Twents erfgoed. In het verleden was dit boek al door vroegere markebestuurders meegegeven

De omslag van het markeboek (Foto: Heemkunde Buurse)

3009

aan de bekende schrijfster Cato Elderink van diezelfde Oudheidkamer, maar officieel was het boek nooit overgedragen. De schenkingsakte namens Buurse werd ondertekend door de heren H. Grobbink, kleinzoon van één van de laatste markebestuurders van Buurse en K. van Rijn, voorzitter van de Heemkundegroep "Arfgood Buurse" en initiatiefnemer van deze officiële overdracht. Als tegenprestatie heeft het bestuur van de Oudheidkamer de inhoud van het boek digitaal laten vastleggen door een bedrijf uit Kampen, M&R micro-imaging bv, professionals op dat gebied. "Arfgood Buurse" heeft een digitale copy gekregen en zij heeft op haar beurt deze ter archivering aan het Historisch Centrum doorgegeven. Ons Centrum heeft nu het boek zowel in kopie als digitaal voor studie beschikbaar. In het boek zijn vermeld de verslagen van de holtinks (markevergaderingen) van 19 april 1603 tot die van januari 1932. Op 21 oktober 1963 vond de laatste verdeling plaats van de toen nog aanwezige middelen van de marke Buurse middels een akte bij notaris J.A. Derkman. Als laatste bestuurders traden op Hendrikus Bernardus Grobbink (Renk), Jan Hesselink (Braom) en Jan Roerink (Reurink), alle drie landbouwer van beroep. Zij mochten deze verdeling doen blijkens een proces-verbaal van vergadering, opgemaakt door notaris Berendsen te Haaksbergen op 18 november 1937. Daarin staat geformuleerd, dat het bestuur wordt gemachtigd om over het vermogen der Marke naar eigen goeddunken H. W. Hesselink plant een markegedenkboom op zijn erf (Wargerinkste beschikken in het beweg 4) onder toezicht van G. J. Leppink (Foto van G. J. Leppink) lang van de Marke of de buurschap Buurse. Wel moet er bij de bestuursleden of nog aanwezige bestuursleden eenstemmigheid bestaan. Mocht dit niet het geval zijn omtrent de voorgenomen uitgaven, dan zal de beslissing van een holting gevraagd moeten worden. De drie bestuurders hadden in dit geval eenstemmig besloten. De Hervormde Gemeente en de Rooms Katholieke Parochie kregen elk drie obligaties van drie procent Grootboek Nederland 1950, elk nominaal van f 1000.- en in contanten ook nog f 1000.-. De Bijzondere Neutrale Schoolvereniging kreeg f500.-, de muziekvereniging Crescendo f 1000.- en de Landbouwwerktuigenvereniging "de

3010

Eendracht" kreeg ook f 1000.- Deze laatste vereniging werd toen bij de notaris vertegenwoordigd door de heren Grootenhuis en Reuver. Er bleef echter nog een klein saldo op een spaarbankboekje bij de Rabobank staan. Dit boekje, nummer 166, was op 11 januari 1906 als vervanging van een op dat moment volgeschreven boekje geopend. Ook waren er nog twee kleine stukjes grond in eigendom van de Marke Buurse. Deze stukjes zijn gelegen in het bosje tussen het erve Buursink en de Broekheurnerweg. Toen alle bestuurders overleden waren, kreeg ondergetekende in het begin van de tachtiger jaren dit boekje van Willem Hesselink. Hij was een zoon van de laatste penningmeester der marke, Jan Hesselink. Zijn mededeling luidde: "Doe hier naar eigen goeddunken maar iets mee". Op 29 maart 1988 werd het laatste geld besteed aan het planten van een boom in alle marken van Haaksbergen. Uitgangspunt was dat het planten moest plaatsvinden bij een boerderij, die reeds in het Goederenregister van 1188 van Hendrik Graaf van Dale en Heer van Diepenheim genoemd werd. In Buurse gebeurde dat op een feestelijke wijze op het erve Ernstinck. Zo had men op ieder erve wel een ander accent bij het boomplanten weten te leggen, zoals bij het erve 'n Kloomp (het vroegere erve Saalmerink) aan de Klaashuisstraat. De dochter des huizes las een typisch Twents gedicht voor. De zeven erven, die ^^^^^^^^^ de eer hadden het verleden te vertegenwoordigen waren naast Ernstinck in Buurse en het Saalmerink in de Honesch, het Hof te Langelo in Langelo, het Hoopen in Brammelo, de Horkenborg in Holthuizen, Rouwenhorst in Boekelo en Eijsink in Eppenzolder-Stepelo. Van de zeven bomen staan er nu nog zes. Die van het erve Horkenborg moest plaatsmaken voor de nieuwbouw op Hassinkbrink II. Ongeveer op de plek van de destijds geplante boom staat nu de woning van onze burgemeester K. Loohuis. J.H. Scholten De overhandiging van het markeboek Buurse door K. van Rijn (l) aan J. Morsink van de oudheidkamer Twente (Foto: Heemkunde Buurse)

3011

GENEALOGIEËN (deel 13) Meijerink "De stamboom van Egbertus Marinus Hendrikus MEIJERINK en zijn voorouders". 44 pag. (aantal ongenummerd) enkelzijdig bedrukt. Formaat A4 in klemband. Uitg: jaar onvermeld, (laatste persoonsblad is gedateerd 28-10-1996). Schrijver: W.E ten Asbroek. Uitgegeven in eigen beheer. Het boek begint met "Het erve Meier te Buurse" van 1200 tot 1600. Daarna worden de eigenaren besproken in de volgende eeuwen. De laatst genoemde vader is Johannes Hermanus ter Huurne die op 20 nov. 1915 trouwde met Anna Johanna Grobbink en overleed op 10 jan. 1960. Zijn opvolger werd zoon Johan, de bewoner en eigenaar van de Meier in het jaar van uitgave van dit boek. Het boek bestaat verder uit veel standaard invulbladen met de gegevens van de ouders en hun kinderen. Vervolgens worden een aantal familielijnen genoemd. Het boek eindigt met een alfabetisch gezinsrepertorium. Opvallend is, dat een aantal personen is geëmigreerd naar o.a. Australië en Brazilië. Middelhuis "Toon Middelhuis 5 maart 1902 - 12 november 1978. Publicatie ter gelegenheid van de 100e geboortedag " 14 pag. enkelzijdig bedrukt. Formaat A4, gelijmd in plastic omslag. Uitg: maart 2002. Schrijvers: Albert Middelhuis en Tonnie van Vliet. Geheel centraal in dit boek staat Toon Middelhuis, zoals de titel ook al aangeeft. De schrijvers behandelen diverse onderwerpen zoals: Het ontstaan van de naam Middelhuis en de woonplekken van Toon. Zijn 1e werkervaring vanaf 12-jarige leeftijd bij Jordaan in Haaksbergen en de Boekelose Stoombleekerij en zijn betrokkenheid bij de textielstakingen in 1923-24. Zijn start als propagandist-bestuurder bij St.Lambertus, de R.K. Textielbond. In de 2e wereldoorlog werkte hij bij de bedrijfsvereniging Noord-Nederland te Groningen als looncontroleur en tot 1945 als inspecteur in Den Haag. In 1948 werd hij secretaris van de K.A.B. (Katholieke Arbeiders Beweging) en had daarnaast veel andere functies. Naar hem is de J.A. Middelhuisstraat in Haaksbergen vernoemd. De bijlage maakt van dit boek nog enigszins een genealogisch boek. Alleen zijn regelrechte voorouders met daarvan de kinderen worden genoemd met geboorte en/of doopgegevens, huwelijken en overlijden. De oudst genoemde is als 1e geslacht Berent Traes, die trouwde in 1681 te Neede. Daarna volgen familienamen als Traman, Rietmeule en Middelhuis. Toon als 8e geslacht trouwde in 1933 te Enschede met Alberta Johanna (Betsy) Vaarhorst. Uit dat huwelijk werden 6 kinderen geboren. Gerrit Wes

3012

JUBILEUM LOURDESPAROCHIE (1958-2008) Door de sterke groei van de Haaksbergse bevolking na de tweede wereldoorlog ontstaat er grote behoefte aan een tweede parochiekerk in het dorp. In het voorjaar van 1953 zijn de bouwplannen voor een nieuw te bouwen parochiekerk concreet. Pastoor Wiegerink (1890-1957) van de Pancratiusparochie doet op 3 juni 1953 het verzoek aan bisschop Alfrink om zijn kapelaan Dijkman (1909-1962), die al vanaf augustus 1941 in Haaksbergen werkzaam was, tot bouwpastoor van de nieuw te bouwen kerk te benoemen. Zijn benoeming komt spoedig daarna op 1 augustus 1953. Ter voorbereiding van zijn nieuwe taak maakt hij op aandringen van pastoor Wiegerink een BouwpastoorM.A. Dijkman (1909-1962) bedevaart naar Lourdes, waarvan hij blijkbaar (Foto:Arch. Hist. Kr. Hbg.) zo onder de indruk terugkwam, dat de naam voor de nieuwe kerk al vaststond voor de eerste spade de grond inging. Om een kerk te bouwen, die bij zijn ideeën paste, ging hij diverse kerken bekijken. Uiteindelijk vond hij in Soesterberg een kerk, die vooral wat de sfeer betrof, zijn idee het dichtst benaderde. Op zijn wens werd bij de bouw een Mariakapel opgenomen. De architect van deze kerk L. van Beers ontwierp vervolgens samen met het architectenburo Van der Linden uit Raalte de nieuwe kerk in Haaksbergen. De Pancratiusparochie was door een schenking van Grada Johanna Molenkamp (18821961) in het bezit gekomen van een perceel grond op de hoek van 't Kempke en de Sonderenstraat. Vanwege de grote mogelijkheden van

Schetsontwerp van de Lourdeskerk (Foto: Arch. Hist. Kr. Hbg.)

3013

huizenbouw in het achterliggende gebied leek deze plaats zeer geschikt voor de nieuwe parochiekerk. Achteraf zou blijken, dat deze plaats zowel planologisch als kerk-organisatorisch een zeer ongunstige was. Op 07-05-1956 vond de aanbesteding plaats. Aannemer Ribberink uit Hengelo kreeg de opdracht deze kerk te bouwen. De eerste steenlegging vond op 9 december 1956 plaats. Omdat Dijkman zo snel mogelijk op zichzelf wilde wonen werd eerst de pastorie gebouwd, die in oktober 1957 klaarkwam. Een klein halfjaar later op 02-02-1958 was ook het kerkgebouw klaar. Pastoor Dijkman overleed op 14-09Pastoor A. M. Veldhuizen, 1910-2003 (Foto: Arch. Hist. Kr. Hbg.) 1962. Zijn opvolger was pastoor A.M. Veldhuizen (1910-2003), tot zijn emeritaat in september 1979. Pastoor W. de Kleine (1929-1995) die vanaf 1976 kapelaan inde Pancratiusparochie was, volgde pastoor Veldhuizen op. In januari 1987 vertrok hij naar Heeten, waar hij op 15-10-1995 overleed. Zijn opvolger werd de uit Hengelo afkomstige pastoor A.H.M. Smithuis (1936-1996). Hij overleed tijdens een vakantiereis in Spanje op 21-08-1996. De uit Enschede afkomstige pastoor L. Bottenberg volgde pastoor Smithuis op. In 1992 ging hij met emeritaat; hij woont nu in een tehuis in Ootmarsum. Op 01-09-1998 werd H. Benneheij benoemd in de Lourdesparochie. Hij verliet Haaksbergen spoedig daarna op 23-11-2000. Vanwege het grote priestertekort heeft de Lourdesparochie vanaf die tijd geen vaste pastoor meer gehad. In het parochieverband Haaksbergen-Boekelo en Buurse zijn nu nog 1 priester en 2 pastorale werkers werkzaam. Door het steeds minder wordende kerkbezoek en de afnemende betrokkenheid zullen er ongetwijfeld binnen niet al te lange tijd sterke bezuinigingen moeten worden doorgevoerd. Eén van de bezuinigingen zou kunnen zijn, dat de Haaksbergse Katholieke gemeenschap de Pancratiuskerk op een of andere manier afstoot en zich uitsluitend richt op de veel minder onderhoud vergende Lourdeskerk. J.G. Hofste op Bruinink

3014

DE EIJSINK'S OP "DE MORIAAN" Op verzoek van de Historische Kring volgt hier een beknopte weergave van een boekje dat ik,"nakomeling van de Eijsink's op "de Moriaan", geschreven heb ten behoeve van mijn eigen uitgebreide familie. Voor het verzamelen van informatie heb ik destijds dankbaar gebruik gemaakt van gegevens die al door de Historische Kring bijeen gebracht waren. Daarnaast heb ik geput uit het gemeentearchief (mijn overgrootvader was van 1851 tot 1884 wethouder in Haaksbergen), uit het particuliere "archief" en uit een aantal boekjes uit de bibliotheek van Vreden, in verband met de afkomst van de Eijsink's. EEN DUITS VERLEDEN In 1675 blijkt er nog geen Eijsink in het dorp Haaksbergen te wonen; in 1731 wel. Dan trouwt Gerrit Eijsink, zoon van Gerrit Eijsink sr., met Eva Morsinkhof. Hun kinderen krijgen als peter en meter o.a. Griet Leering en Jan Holterman, buren van het erf "Ëijsing" in Wennewick. Dat wettigt de conclusie dat Gerrit sr. van dat erf afkomstig is. Het erf Ëijsing bestaat niet meer; alleen de naam "Eijsing-es"- nu in het bezit van Leering - herinnert er nog aan. Het is denkbaar, dat Gerrit sr. om economische redenen naar Haaksbergen vertrok. Hij was niet de oudste zoon en dan was het moeilijk om als boer een gezin te stichten. Niet elke boerenzoon in die situatie had het geluk te kunnen huwen met een erfdochter of met een jonge weduwe op een boerderij, waar (zoals ze in Wennewick zeiden) "'n haan'n van Gerhardus Eijsink (1767-1833) 't rekke wazze vall'n". (Foto: auteur) Gerrit sr. had zich waarschijnlijk bekwaamd in het kleermakersvak. Dat mag je wellicht concluderen uit het feit, dat Gerrit jr. ook kleermaker was. Hij woonde aan de Spoorstraat. HOTEL DE KLOK Vandenegen kinderen van Gerrit jr. werden er drie volwassen, waaronder Jan (1734 -1796), mijn voorvader. Ook hij begon als kleermaker. In 1781 echter kochten hij en zijn vrouw Janna Molenkamp een huisje voor afbraak. Ze lieten aan de Spoorstraat een nieuw huis bouwen, dat ingericht werd als logement; hotel "De Klok"(in de 20e eeuw beter bekend als "De Weduwe Eijsink"). Op twee forse Bentheimerstenen zijn de initialen van de stichters en het jaartal

3015

(1782) te vinden. Die stenen bevonden zich in de haardstede en voor zover mij bekend zijn ze nog steeds in bezit van de familie Ottink. Twee van de vier kinderen van Gerrit en Janna overleden jong. De oudste zoon, Engelbertus, volgde zijn vader op, maar hij stierf al in 1797 en tot overmaat van ramp stierf zijn vrouw een jaar later. Gerhardus, de broer van Engelbertus, kreeg als oom de voogdij over de wezen en runde het bedrijf tot de oudste zoon van Engelbertus het heft in handen kon nemen. Daarnaast was hij vanaf 1863 tot 1810 ook "collecteur" van de indirecte belastingen. STICHTING VAN DE MORIAAN Terwijl Gerhardus (1767-1833) "De Klok" draaiende hield, bouwde hij ook aan zijn eigen toekomst. Een belangrijke bouwsteen was daarbij zijn huwelijk met Gerharda Maria Wiedenbroek (1764-1827). De Wiedenbroeks waren nakomelingen van het Duitse adellijke geslacht Von Wydenbruck (56 km ten oosten van Munster ligt de plaats Wiedenbruck). Eén tak ervan leeft nu nog - als graven - in Oostenrijk. Een andere tak kwam door huwelijk in bezit van het goed GrootEnsink in Markvelde, gemeente Diepenheim. Zij moesten het met de titel baron doen. En zelfs die titel verdween (moest verdwijnen?) toen Bernardus Wilhelmus baron van Wydenbruck een zoon kreeg, nadat hij, zoals het in de stukken heet "gecopuleerd had met zijn huisdame". Wel had hij daarmee alsnog Gerharda Maria Wiedenbroek (1764-1827) willen huwen, maar de huisdame stierf in het (Foto: auteur) kraambed. De zoon Willem Wiedenbroek ondertekent niet meer met "Von" noch met baron. Hij kocht in 1781 een huis in Haaksbergen. In sommige stukken wordt hij koopman en winkelier genoemd, elders wordt gezegd dat hij "zonder speciaal beroep en van zijn goederen levende was". Hij is de vader van Gerharda. In 1808 kochten Gerhardus en zijn vrouw het zgn. Mantenshuis (hoek Spoorstraat/ Blankenburgerstraat, nr. 21) van de erfgenamen van de laatste bewoner, Jan Manten, voor ƒ 800. Het in slechte staat verkerende huis werd grondig opgeknapt en ingericht als logement, eerst onder de naam "De Keizerskroon", later "De Moriaan". In 1816 was de opening. Het lijkt aannemelijk dat de koop, het opknappen van de woning (de waarde verdubbelde) en ook nog het aankopen van een stuk grond voor ƒ 660,- mede mogelijk was, omdat Gerharda bepaald niet onbemiddeld was. Het feit, dat van beiden een

3016

portret werd geschilderd, wijst ook op enige rijkdom. Overigens is niet te achterhalen of "De Moriaan" destijds floreerde, al mag je dat uit de latere uitbreiding (zie verderop) wellicht concluderen. Gerhardus was lid van het kerkbestuur, een college van acht leden, waaronder zijn zwager B.W. Wiedenbroek (procureur, later Dit melkkannetje werd destijds gebruikt in het hotel notaris) en Christiaan Waanders. (Foto: mevr. R. van Kessel- Eijsink) Ten gevolge van de omwenteling in 1795 ("Vrijheid, Gelijkheid, Broederschap") kwam er een einde aan de discriminatie van de katholieken. Het kerkbestuur begon te ijveren voor de terugvordering van de St. Pancratius. Dat lukte tenslotte in 1809. Op een audiëntie bij koning Lodewijk Napoleon (broer van de Franse Keizer) op Huize Almelo zegde deze (o.a. aan B.W. Wiedenbroek) de teruggave van de kerk en alle kerkelijke goederen toe. Op 16 januari 1810 konden de katholieken, zoals de Aartspriester van Twente Lambertus Engbers schreef "in een plechtige processie, snikkend en wenend van aandoening" weer bezit nemen van de kerk. Gerhardus en Christiaan Waanders waren belast met het beheer van de kerkelijke goederen. Op een gegeven moment deed men de pijnlijke ontdekking dat Waanders de ontvangsten "frauduleus" had beheerd; er was ƒ 1400 zoek. Aartspriester Engbers trachtte de andere leden van het kerkbestuur te bewegen het tekort enigszins aan te zuiveren, maar op één na voelden dezen (waaronder Gerhardus) daar niets voor. Gerhardus stierf in 1833. In een brief van zijn zoon lezen we dat kapelaan Ten Vergert, voordat hij het Sacrament der Stervenden toediende, terugkwam op de fraude van Waanders, suggererend dat Gerhardus nog verplichtingen tot vergoeding zou hebben. Niet bepaald fijngevoelig gedrag. Misschien handelde de kapelaan te goeder trouw, maar het lijkt er meer op dat hier een financiële nood van de parochie gelenigd moest worden door het opwekken van morele nood bij een stervende. Zijn zoon zei kort en bondig: "Zeg maar hoeveel het is, ik neem alles voor mijn rekening". Maar hij hoorde er 36 jaar lang niets meer over. Van de elf kinderen uit het huwelijk van Gerhardus en Gerharda stierven er zes jong en één, ongehuwd, op 44 jarige leeftijd. Opvolger op "De Moriaan" werd bovengenoemde zoon Gerhardus Johannes, mijn overgrootvader. EEN KRACHTIGE PERSOONLIJKHEID Gerhardus Johannes Eijsink (GJ) werd in 1808 geboren. Op grond van zijn woorden en daden mag hij gekarakteriseerd worden als een krachtige persoonlijkheid. Hij nam, zo nodig, geen blad voor de mond, waardoor hij wel eens mensen tegen de haren instreek. Gemeten naar toenmalige Haaksbergse verhoudingen was hij een redelijk "hoge boom" en dus ving hij nogal wat wind.

3017

Het gebouw van het voormalige hotel "De Moriaan" in 2008. De kapperszaak van J.L. Klunder is nu een zuivelwinkel (Foto: H. J. Krooshof)

G.J. OP "DE MORIAAN" G.J. huwde in 1831 met Geertrui Schuurmans, afkomstig van het Winterswijkse hotel "Stad Munster". Een dag na de geboorte van hun vierde kind stierf Geertrui, 29 jaar oud. Met koninklijke goedkeuring huwde G.J. in 1839 met een zus van Geertrui n.l. Hermina Helena. Uit dit huwelijk werden acht kinderen geboren. Hermina overleed in 1859. Een jaar later huwde G.J. opnieuw, nu met Grada Oostendorp, weduwe van Herman Horstink, landbouwer op Rosink. Zij huwden buiten gemeenschap van goederen, m.a.w. Grada erfde het Rosink. Zij had haar man op zijn sterfbed moeten beloven in het bijzijn van twee leden van het parochiële armbestuur, dat het Rosink na haar dood aan het armbestuur zou toevallen. Dat leidde later tot een pijnlijke affaire (zie verderop). Uit het snelle hertrouwen van G.J. mag men wellicht afleiden dat deze huwelijken (mede) ingegeven waren door praktische overwegingen: een vrouw kon moeilijk gemist worden in het bedrijf. Op grond van een aantal feiten mag je aannemen dat de zaken voorspoedig liepen. Zo werd "De Moriaan"uitgebreid met twee er naast liggende panden aan de

3018

Hotel "De Moriaan" omstreeks 1898. Het gebouw links met de twee dubbele deuren was het koetshuis. De heer J. L. Klunder bouwde in 1927 op deze plaats zijn kapperszaak. (Foto: mevr. R. van Kessel- Eijsink)

Spoorstraat. Het ene (nr. 120) werd zodanig verbouwd dat "De Moriaan" steeds meer de allure van een respectabel hotel kreeg. In verband met de opkomst van de textielindustrie zal het hotel de nodige reizigers/zakenlieden geherbergd hebben. Volgens berichten was het er goed toeven, wat ook blijkt uit de vele vergaderingen die er gehouden werden. Het andere pand (nr. 119) werd ingericht als koetshuis en stalhouderij. Uit een nota blijkt dat er in 1864 liefst 89 keer uitgereden moest worden met notaris Jordens; totale kosten ƒ 344,92. Kennelijk bloeide het "taxibedrijf", immers ook anderen (bijvoorbeeld de dokter) maakten er gebruik van. G.J. begon ook nog een grutterij aan de overkant van de Blankenburgerstraat. Uit dit alles en uit de vele koopcontracten, schuldvorderingen en belastingaanslagen blijkt, dat G.J. tot de meer vermogende Haaksbergenaren behoorde. Hij kon zich dan ook (net als bijvoorbeeld de families Wiedenbroek en Dievelaar) veroorloven om een raam te schenken aan de Pancratius. Het bevindt zich nu boven het rechter zijaltaar en draagt de naam Eijsink-Schuurmans. G.J.'s betrokkenheid bij de parochiekerk komt ook tot uiting in het feit, dat hij directeur van het parochiële zangkoor was. G.J. was lid van de in 1866 opgerichte "Rederijkerskamer"; een gezelschap Haaksbergse heren, wier doel het was door middel van toneel, voordrachten en le3019

zingen "de geest te versieren, het verstand te beschaven, het hart te veredelen (...), de vriendschap te bevorderen". Eigen geestesprodukten vonden hier ook een klankbord, bijv. een "gedicht" van G.J. "De Opwekking van Lazarus". Het tafereel wordt in acht strofen van acht regels uitgesponnen in voor die tijd typisch bombastische bewoordingen. Er is sprake van "felle boezemsmart" , er wordt "bitter geweend", maar "vreugd, ontgloeit de dankb're vriendenschaar" als Lazarus "aan den dood is onttogen" en "een loflied stijgt op tot de Opperzegenaar". EEN PIJNLIJKE AFFAIRE Toen het testament van Grada geopend werd, leidde dat tot een pijnlijk conflict tussen het armbestuur (dat inderdaad het Rosink erfde) en G.J. Het Rosink bleek zwaar belast en hoewel daar zeer plausibele redenen voorwaren, hield men Grada en G. J. daarvoor verantwoordelijk. G.J. protesteert heftig tegen deze aantijgingen: "Als mijn vrouw zich niet hadde ontzien een schandelijk bedrog te plegen en daarmee zoo huichelachtig als roekeloos de eeuwigheid ware ingegaan ". Bovendien zegt G.J.: "Het mag dan Twentsche boeren-jurisprudentie zijn dat de man eigendunkelijk over het goed van zijn vrouw beschikt", hij voelt zich niet tot zo'n handelwijze geroepen. Tenslotte kwam er op verzoek van G.J. een aartsbisschoppelijke commissie aan te pas. Die stelde na zorgvuldig onderzoek uitdrukkelijk vast, dat Grada en G.J." in de eischen der regtvaardigheid " niet tekort geschoten waren. Intussen had de hele affaire wel geleid tot een uitgebreid roddelcircuit. Met name door toedoen van o.a. pastoor Wiegink werd plotseling weer de kwestie uit 1833 opgerakeld (in verband met de fraude van Waanders) en wel, schrijft G.J. "door uitingen, te onkies om hier een plaats te geven". Ook in deze kwestie werd de aartsbisschop om een beslissing gevraagd. Die is niet bekend, maar men mag aannemen dat ook hij heeft vastgesteld, dat er geen juridische noch morele grond was om tot betaling te verplichten. G.J. DE WETHOUDER Van 1851 tot zijn dood in 1884 was G.J. wethouder. Kennelijk genoot hij bij velen vertrouwen als bestuurder. In ieder geval blijkt uit de doorgaans door hem ondertekende notulen van de gemeenteraad, dat hij een groot aandeel had in allerlei bestuursactiviteiten (bijv. via commissies). Meer speciaal was hij belast met de zorg voor het onderwijs, de openbare school. Als zodanig kon hij in 1864 een nieuw schoolgebouw openen met "veel feestgenot". In zijn rede hamert G.J. er bij de ouders op hun kinderen toch vooral naar school te sturen "op dat zoodoende deeze gemeente en haar ingezeetenen door wetenschap en kennis geleid, langer zoo meer mag bloeijen en welvaren" (let wel de leerplicht werd pas in 1900 ingevoerd). Die laatste fraaie woorden contrasteerden wel enigszins met de benoeming van A.J. Schilderman tot hoofd van de school in plaats van diens medesollicitant die de bevoegdheid had om ook meer uitgebreid lager onderwijs te geven o.a. vreemde talen. Met name uit kringen van handel en industrie verweet men de gemeenteraad, 3020

dat men Schilderman benoemd had alleen omdat hij katholiek was. De zeer militante dominee J. Berghege sloot zich bij dit protest aan. Hij stuurde in 1866 een brief aan de raad, waarin hij suggereerde dat het onderwijs ver beneden peil was. Tegen die suggestie trok G.J. fel van leer. Hij stelt voor de inspecteur een onderzoek naar de kwaliteit te laten doen. En vooral heeft hij "geen genoegzaam woorden om de laagheid en vuigheid te brandmerken " van de praktijken, kennelijk door de dominee aangemoedigd (o.a. economische boycot van katholieke winkeliers) om "mijne eer als wethouder te bezwalken ". Overigens spijt het G.J. dat hij te velde moet trekken "tegen enen persoon die om zijn ambt (doch ook daarom alleen) op meer voegzame wijze moest worden besproken...". Het onderzoek van de inspecteur viel positief uit, al vond hij wel, dat G.J. de kwaliteit erg rooskleurig had voorgesteld. De herverkiezing van G.J. als raadslid verliep in 1874 moeizaam. Er werd kennelijk tegen hem geïntrigeerd. "Wat is de oorzaak "vraagt hij zich af, "dat men mij uit zeker huis zoo jarenlang miskent; het is omdat in dit huis nog steeds een oude wrake op de loer ligt", waarschijnlijk in verband met de armbestuur-affaire. Uit dat huis is een "vermetele gast" opgestaan, die als een andere Judas mij de hand heeft gedrukt, maar intussen alles heeft geprobeerd "om mijne herverkiezing te doen falen". "Niettemin, ondanks alle intriges (...) vertoon ik mij hier wederom in mijne volle hoedanigheid doch teevens met de verzekering dat ik steeds mijne Eer zal getrouw blijven en daarnaar handelen, zonder iemand te schuwen of te ontzien". G.J. had kennelijk geen minderwaardigheidscomplex. Op 19 november 1884 stierf deze man, die mijns inziens terecht gekarakteriseerd kan worden als een krachtige persoonlijkheid, intellectueel, retorisch en bestuurlijk begaafd en met een groot gevoel voor rechtvaardigheid, maar ook voor eigenwaarde. Tot slot volgen hier nog enige, soms korte, opmerkingen over drie kinderen van G.J.: de hotelhouder, de pater en de latere boer op Hof Kagelink (mijn grootvader). FLORENTINUS RUDOLPHUS CHRISTIANUS EIJSINK (1841 - 1913) Floris Eijsink volgde zijn vader als hotelhouder op. Ook hij was jarenlang lid van de gemeenteraad. Van zijn kinderen bleven er twee in leven, o.a. Floris Richardus (1893-1982). Deze zette de zaak van zijn vader niet voort. Samen met zijn zwager Leo ten Brink richtte hij in 1917 "De Twentsche Wollenstoffen Fabriek" (zie volgend nummer) op, maar dat werd een mislukking. Floris verhuisde naar Osnabrück en later naar Deventer waar hij een uitstekende manufacturenzaak dreef. Intussen werd "De Moriaan" ontmanteld en verkocht. In het uit drie delen gevormde complex kwamen een kapper (Klunder), een slagerij (Brummelhuis) en een drogisterij (Konings). GERHARDUS JOHANNES RICHARDUS EIJSINK (1850 - 1911) Gerard werd in 1875 novice bij de paters Redemptoristen, begon daarna zijn priesterstudie in Wittem (Zuid-Limburg) en werd in 1882 tot priester gewijd. Direct daarna kreeg hij van zijn overste de opdracht naar de missie in Suriname te gaan. 3021

Op 30 november 1882 vertrok hij met het zeilschip "Albatros". Hij maakte op verzoek van zijn confraters een reisverslag. Het werd een lange, moeilijke reis. Bij redelijk weer kon deze in ongeveer 30 tot 35 dagen worden gemaakt. Deze keer duurde het echter 62 dagen. Met regen, storm, een stuurloos geworden schip dat kraakt onder het natuurgeweld en Gerard die voortdurend bijna zeeziek is. Maar er waren ook dagen en avonden met prachtige zonsondergangen, die hem poëtisch stemden. Een zilverglanzende zee onder een groots firmament. "De bewondering" schrijft hij "gaf zich bij mijzelf lucht en ik zong in breede tonen over zee "und seiner Hande Werk zeigt das Firmament" (uit de "Schöpfung " van Haydn). Hij vindt dat dat beter past bij de sfeer dan "Zoolang de lepel in de breipot staat", dat hij vaak aan boord hoort zingen. Op 30 januari 1883 begint pater Eijsink zijn werk in Suriname, 28 jaar lang. Uit artikelen over hem in kranten en tijdschriften bij zijn dood in 1911 komt een man naar voren met rijke gaven van geest en hart: imponerend, intelligent, met grote organisatorische en bestuurlijke kwaliteiten en in zijn optreden en beslissingen sprekend als man van gezag (zelf noemt hij zich in een brief een bullebak). Velen herinnerden zich zijn redenaarstalent. Wanneer hij in "eclatante dictie, met zijn forsch en toch gratieus gebaar, met zijn volle, klankrijke stem zijn hoorderen toesprak, raakten zij onder magnetische invloed". De bisschoppen waaronder hij werkte namen hem als adviseur en vertrouwden hem bij afwezigheid het bestuur toe. Hij was de motor achter veel kerkelijke en sociale projecten: scholenbouw, de Gerardus Majella stichting (melaatsenzorg), ziekenverpleging en kerkenbouw, waaronder de kathedraal van Paramaribo, waar hij tevens directeur en dirigent van het zangkoor was. Bij zijn gemakkelijke omgang met mensen en zijn bijzonder liefdevolle zorg voor armen en zieken maakte hij geen onderscheid tussen katholiek of niet-katholiek. Geen wonder dat hij zich de achting van velen verwierf. Dat bleek bij zijn zilveren priesterfeest in 1907 waarbij hij o.a. benoemd werd tot Officier in de Orde van Oranje-Nassau. In 1908 openbaarden zich de eerste tekenen van een maagkwaal. Op advies van de dokter ging hij in 1910 naar Nederland, maar hij keerde na 6 maanden terug, nu per stoomboot. Zijn ziekte (maagkanker) verergerde en "na een zeer smartelijk lijden " stierf hij op 21 mei 1911. De belangstelling bij zijn overlijden was overweldigend; rijk en arm, notabele en gewone man, jong en oud, katholiek en niet-katholiek, iedereen leek aanwezig. In 1956 schreef frater Engelbert in het Surinaamse maandblad "De Opbouw" dat oudere Surinamers zich pater Eijsink nog herinneren en met een zekere trots zeggen: "Pater Eijsink? Ja, dat was een man!". BERNARDUS GERARDUS EIJSINK (1839 - 1900) In 1870 viel op "Hof Kagelink" in Markvelde "'n Haan'n van 't rekke". Achter bleef de 28 jarige weduwe Anna Breteler met een grote boerderij. Hoe Bernadus en zij elkaar hebben leren kennen weet ik niet. Zij huwden 23 februari 1871. Hun oudste zoon herinner ik mij met veel liefde en respect als mijn vader. Theo Eijsink 3022

RICHT UW BLIK OMHOOG Oplossing van blz. 3000. Dit mozaïek bevindt zich in de erfafscheiding van het wooncomplex "De Broeckhuysgaerde" op de hoek Sonderenstraat - "t Kempke. Dit is een deel van een groter kunstwerk dat vroeger in de buitenmuur van Het wooncomplex in 2008 (Foto: J.G. Hofste op Bruinink) de Lagere Technische School aan de Ambachtsstraat was opgenomen. In 1959 ontwierp Joop Kruip dit mozaïk "Het Ambacht". In 1995 werd de LTS afgebroken en bouwde men in 1999 dit appartementengebouw op deze plaats. Om het kunstwerk niet geheel verloren te laten gaan, is een deel van het totale mozaïek in de erfafscheidingsmuur van "De Broeckhuysgaerde" opgenomen.

mm

De voormalige LTS. aan de Sonderenstraat

De voormalige L.T.S. zijde Ambachtstraat

(Foto: Arch. Hist. Kr. Hbg.)

(Foto: Arch. Hist. Kr. Hbg.)

J.G. Hofste op Bruinink

NAAR AANLEIDING VAN De heer A.B. Leussink (Utrecht) maakte ons er op attent, dat de gevelversiering, het uiltje, uit de vorige RICHT UW BLIK OMHOOG afkomstig is uit de gevel van de vorige "Lebuinus" ULO, die op dezelfde plaats stond.

3023

BONZET

Nadenken is goed. Vooruit denken is beter.

BOEKBINDERS V.O.F. Voor het inbinden van boeken, tijdschriften en

SCREEVER MiCHORiuscr> ELLENBROEK

vervaardigen van dozen

Accountants en Belastingadviseurs

en mappen Blankenburgerstraat 37, Postbus 296 - 7480 AC Haaksbergen Telefoon (053) 574 19 79 Fax (053) 574 19 78

— GRONDVERZET —

— DRAINAGE WERKZAAMHEDEN

(SIER) BESTRATINGEN

— —

De Osseboer 44 7547 SJ Enschede 053-4314069

—

GROENVOORZIENINGEN LANDBOUWMECHANISATIE

CULTUURTECHNISCHE WERKEN

— —

LOON-EN SLOOPWERKZAAMHEDEN AANLEG EN ONDERHOUD SPORTVELDEN

Hazenweg 7 Haaksbergen Tel. 053 - 5721859 Fax 053 - 5729430

aanleg en onderhoud van electrotechnische installaties, airco, ventilatie, stalbewaking, Veldmaterstraat 75,7481 AC Haaksbergen Tel.: (053)572 15 38, Fax: (053)572 77 66 Landelijk erkend Electro Technisch Installatie Bureau

[email protected]

www.electrobreukers.nl

inbraak, brand, beveiliging, alle electrische app-, audio, video, SAT-schotels, antennes, telecom, ISDN, (mob.) telefonie,

UNETO-VNI

computers, netwerk, verlichting