16e jaargang no. l - februari 1983 - Verschijnt 4 keer per jaar
ORGAAN VAN DE HISTORISCHE KRING HAAKSBERGEN
Aold Hoksebarge REDAKTIE: W. E. ten Asbroek F. G. M. Gebbink-Broekhuis J. G. L. Overbeeke ADMINISTRATIE: A. J. Temmink, Eibergsestraat 108, 7481 HN Haaksbergen, Postrek. 2547699 t.n.v. Penningmeester Historische Kring Haaksbergen
„Aold Hoksebarge" wordt toegezonden aan de leden van de „Historische Kring Haaksbergen". Zij betalen voor lidmaatschap en abonnement ƒ 15,— per jaar. Publikatie of overname van artikelen, geheel of gedeeltelijk, alleen toegestaan met schriftelijke toestemming van de auteurs.
Bestuur van de Historische Kring Haaksbergen D. Jordaan J.G.H.zn.
Morsinkhofweg 34 Voorzitter
7481 TT Haaksbergen
tel. 11248
J. G. L. Overbeeke
Fazantstraat 13 Secretaris
7481 BG Haaksbergen
tel. 11634
A. J. Temmink
Eibergsestraat 108 Postrekening 2547699 Penningmeester
7481 HN Haaksbergen
B. E. Asbreuk
Benteloseweg 23
7482 PN Haaksbergen tel. 05405-214
W. E. ten Asbroek
Van Heemskerkstraat 11
7482 BS Haaksbergen
tel. 14799
Mej. R. Brummelhuis
Dr. Ariënsstraat 8
7481 JL Haaksbergen
tel. 13594
F. G. M. Gebbink-Broekhuis
Kolenbranderweg 53
7482 SE Haaksbergen
tel. 12559
H. J. J. ten Hagen
Mozartstraat 46
7482 VD Haaksbergen
tel. 13509
J. B. A. Leusink
Nachtegaalstraat 13
7481 AT Haaksbergen
tel. 12023
J. F. Overbeek
Bevertstraat 14
7481 CX Haaksbergen
tel. 11564
989
VERENIGINGSNIEUWS Na de uitgebreide verslaggeving in de plaatselijke pers over de aanbieding op 3 november 1982 van het boek Veldnamen in Haaksbergen aan de burgemeester van Haaksbergen Drs. H. A. Stadhouders willen wij in Aold Hoksebarge er niet meer uitvoerig op ingaan. Het gaf het bestuur en de leden van onze kring en natuurlijk speciaal de schrijvers W. E. ten Asbroek en J. G. L. Overbeeke en de veldonderzoeker H. W. H. Stokkers grote voldoening, dat het gemeentebestuur gemeend had zo'n grote bijeenkomst te moeten beleggen in de trouwzaal van het gemeentehuis. Hier had zich die middag om vier uur een groot gezelschap verzameld, bestaande o.a. uit leden van de Provinciale Staten, de Culturele Raad Overijssel en de Veldnamencommissie Overijssel, bestuursleden van de Vereeniging van Overijsselsch Regt en Geschiedenis en Twentse zusterverenigingen op historisch terrein, B. en W. van Haaksbergen, de gemeentesecretaris en vertegenwoordigers van de drukker, de pers, de Twentse Academie Stad en Land en de Nederlandse Omroep Stichting. De lovende en waarderende woorden van burgemeester Stadhouders en de Overijsselse Rijksarchivaris Mr. E. D. Eijken voor alle medewerkers aan de uitgave en het titanenwerk van een betrekkelijk kleine groep uit de Historische Kring klonk ons als muziek in de oren. Op 23 november 1982 vond in de Richterhof een dia-avond voor onze leden plaats. De heer H . H . Achterhof uit Winterswijk sprak op boeiende en aangename wijze over boerderijen, schuren, bak- en vlasovens, gevel- en stiepeltekens, bovenlichten en gevelstenen. Hij vertoonde daarbij een serie prachtige door hem zelf vervaardigde dia's van objecten, die meest in de Achterhoek, maar ook gedeeltelijk in Twente en het Duitse grensgebied waren gefotografeerd. Uit de plaatjes bleek eens te meer de prachtige natuur, waaraan de Gelderse Achterhoek en Twente zo rijk is. Een zeer aandachtig gehoor van de ruim 90 aanwezigen beloonden de heer Achterhof na afloop met een dankbaar applaus. Een verheugend groot aantal van ongeveer 170 bezoekers heeft woensdagavond 9 februari 1983 in de Richterhof gekeken en geluisterd naar de prachtige kleurenfilm van de heer Werner Altemöller uit Burgsteinfurt. Gesteund door sponsors en vele medewerkers heeft de plaatselijke Heimatverein een groot gedeelte van de vroegere leefwijzen en gebruiken van het Munsterland, die maar weinig verschilden met die van Twente, in beelden vastgelegd en van commentaar voorzien. Aandacht werd ondermeer besteed aan het oogsten, dorsen en malen van rogge, het maken van harde turf, het brouwen van bier, het slachten van een varken en de behandeling van het vlees, de gebruiken bij het controleren van de markegrens, het kraomschudden, de vastenavondfestiviteiten en het vieren van oud en nieuw. Opvallend waren vooral ook de prachtige natuuropnamen van de oude essen, akkers, bossen, venen en velden, waarbij ook details als b.v. vogels niet vergeten waren. Hopelijk kan ook een tweede film, die binnenkort gereed komt t.z.t. voor onze leden vertoond worden.
990 DE TAAL VAN HAAKSBERGEN (LV) BERNARD TE LINTELO (12) „Vuur de Hoksebargse kannisse was 't anekom'n", aldus Te Lintelo als hij schrijft over vriejen en trouwen. Vriejen of vri-jen doe je niet alleen en zo was 't ook met Getjaan van Hommelenborg. De eerste afspraak met Jannoa maakte hij voor de Hoksebargse karmisse. Over Getjaan en hoe het begon en wat ze samen op die kermis zagen laat ik verder Te Lintelo aan het woord: Getjaantjen van Hommelenborg was langzaam an Getjaan ewodden. Hee was good oet de kloeten eschotten, 't was nen flinken jongen keal, den zik moch loaten zeen. Veur nen boer konne good van 't woord kommen; dat harre wisse van zien mooder, dee kon ok good met den hepper. 't Wark op de boerderieje harre van zien vaer eleerd. Bouwen konnen, ne voore zoo rech as ne keerse en zeijen en meijen, niks kwaamp um te onpasse. Hee kon villen en voothoolen. En van peerde, beeste en aander vee harre wah zoovolle vestaand, dat nen koopman gen groote kaans harre um biej de bolle te doon. Den ooien Fraansen harre um luk leazen, schrieven en rekken eleerd. Doar konne 't wah merre doon. „Nen boer mot neet zoo geleerd wean, dan wille neet meer warken" zear zien vaér. Getjaan wodden veer en twintig joar en meenen dat 't vuer um noo tied wodden noar een meaken umme te kieken. Hee harre ah wal es hier en doar rond erokken, mer kon nog neet op zien slag kommen. Hee wol iedereene ok nog neet hebben, dat woüe neet. Eandeluk veek um 't ooge op Jannoa van Groot Nettelenkaamp; dat was ziens gelieke, ze was een betjen jonger, ne nette en ne knappe deerne, de mooiste dee te Hoksebarge in de karke kwam. Doar wazzen wah meer leefhebbers en gen wonder knap en ree en doar was ok honnig in de bloome. Vekeeringe harre ze nog neet, dat harre wah eheurd. Hee wol 't mer ees woagen. 't Gelukke deenden um. 't Was nog een zetjen vuur de karmisse, too ze um es te meute kwam. Hee harre der een proatjen merre maakt en eur evroaget of ze zinne harre met um noar Hoksebargse karmisse te goan. En dat was elukt, dat wol ze wah! „Ziezoo, noo hek de schadden droge!" zeare biej zik zelven, toote op 't hoes an gink. En zoo begon de vriejerieje van Getjaan van Hommelenborg en Jannoa van Groot Nettelenkaamp. De karmisse was vrooger vuer 't volk joa in elke stad of darp 't vuemaamste feest in 't heele joar, woar ze op eure maneere wille konnen maken. De geleerden zegget, dat karmisse eigeluk karkmisse het! 't Was de misse, dee biej de inwiejinge van de karke en later elk joar, as ne gedachtenisse doaran, an God wodden opedraegen. Was de plechtigheid in de karke of eloopen, dan begon vuer 't volk 't feest.
991
Oet de plaatse zelf en wied en zied oet den umtrek kwam 't volk en woar volle volk kump, doar is ok ah gauw wat te vedeenen. Gen wonder, dat er dan ok koopleu en aander volk was, dee eur beste deean urn eure ware kwiet te raken. Zoo is de karmisse ontstoane. In de zesteende eeuw wodden de plechtigheid in de karke of eschaft. Dat mocht neet meer! Mer 't volksfeest, de karmisse bleef bestoan. Op Hoksebargse karmisse was neet zoo volle te zeen as in de groote plaatsen, dat kui wah begriepen. Mer 't veel Getjaan en Jannoa toch nog wah merre. Ze gengelden eers luk langs de kroame, proaten hier en doar ees met kunnigheid en gongen dan weer vedan. Getjaan mos neudig ne nieje piepe hebben, noo te hen vriejen zol goan en hee koch zich ne mooie groote dotse, zooas too de jonge keals hoaste allemoale harren. Jannoa harre um helpen oetzeuken en dan begriep iej wah, dat 't wat moois was. Ze kosten um ok nen Pruusgendaalder. 'n Eandeken veerder doar ston Jan Kloassen met ziene poppenkaste. Jannoa harre toch zonne wille an dee grappenmakerieje van Jan en Katrijn. Getjaan kon ze der hoaste neet biej vandan kriegen. Op den karkhof bezieën den toren stond de dreischute, doar hadden de kinder wille in, 't kosten mer één of twee cent en ai den slöttel grepen den an de boetenkaante der vlak biej an 'n poaltjen bungelden en aait hen enne weer wodden eschod, dan moch iej ne keer veur niks merre rond. 's Oavens ginder der ok wal es groote leu inzitten vuer de aarigheid. Wiederop ston ne teinte met nen piejas der vuer, dee zien beste dea um de leu, dee der umme hen stonnen, noa binnen te kriegen. „Loa we doar ok ees goan kieken, Jannoa!" zear Getjaan. Den keal ston doar te schreeuwen: „Dames en Heeren! Boeren, burgers en buitenlui! Gaat naar binnen! Voor den civielen prijs van één kwartje kun je hier zien, watje nog nooit hebt aanschouwd. Hier ziet ge de wereldberoemde slangenmensch, die aan verschillende koninklijke hoven in Europa mocht optreden, 't laatst bij den keizer van Rusland. Nog nooit is zoo iets in Haaksbergen vertoond. Honderd jaar na je dood zul je der nog spijt van hebben, dat je die niet gezien hebt. Treedt binnen ! treedt binnen! dames en heeren, de voorstelling gaat beginnen!" Zoo en nog met volle meer proatjes harre de leu niejsgierig emaakt, zoodat er verscheiden 'n kwartje opzochten en es gingen kieken. Getjaan en Jannoa leepen de aandern achteran. Dat was de meuite weerd! zeeren ze allemoale. Doar ston nen keal beheurluk van grötte en dan luk mager. Mer slap! Net as ne wier! Hee gonk rechtop stoan en too wippen op de hakken en de teene, dat de vuete hoo langer hoe wieder van mekaare kwammen, tot datte met 't gat op de grond zat en de bene rechtoet harre liggen. Zoo konne 't ok met de beene vuer en achteroet. Op de baande loopen en op baande en veute! „O mer doar is niks an! dat kaank ok wah!" zeg Chrisjoan, „dat kan onze Jensken ah wah, al isse pas twee joar!" „Noo, doo iej 't um dan ees noa, met de rugge achteroaver, dat wok toch nog
992
was es zeen." „Hee maakten nog wal volle i meer kunsten, mer dee kaank oew allemoale neet mer noavetellen. 't Leste watte dea, en dat veget ik nooit, was: Hee go n k recht op stoan, stak de arme in de heugte en buegen zik heel langzaam achteroaver, al leeger en leeger en eandeluk stakke de kop tusgen de beene duer, totdatte urn vuer den boek harre zitten en zoo waandelden de slangenmeusch duer de rein te. Den harre wah zienen rechten naam." „Den hef neet zoovölle wark in de butte zitten, azze wiej!" zear Jannoa, „dan wolle 't wah loaten!" „Mer 't was toch wah 'n kwartjen weerd!" meenden Getjaan en zoo dachten ze der allemoale oaver, dee 't ezeene harren. F. Gebbink-Broekhuis
ARCHIEVEN, ARCHIEFWEZEN, RIJKSARCHIEF IN OVERIJSSEL WAT IS EEN ARCHIEF? Het woord archief kan verschillende betekenissen hebben. Volgens de archivistiek, de archiefwetenschap, is een archief „het geheel van de bescheiden, die naar hun aard bestemd zijn te berusten onder het bestuur dat, of de persoon die ze heeft ontvangen of opgemaakt". Verschillen in uiterlijke vorm of gebruikte informatiedragers zijn van geen belang. Een komputerband kan evenzeer een archiefstuk zijn als een middeleeuws charter. Aldus gedefinieerd ontstaat archief zowel bij de overheid als in de particuliere sfeer. Ieder van ons vormt archief door het bewaren van diploma's, brieven, akten en dergelijke. Archiefstukken zijn opgemaakt met een exklusieve bestemming. Ze zijn altijd uitdrukkelijk bedoeld voor één persoon of instantie. Deze, uit de stukken zelf af te leiden bestemming, maakt archiefstukken uniek, bepaalt in welk archief een stuk behoort te berusten en onderscheidt het archief van de verzameling. Kranten, boeken en ander drukwerk hebben meestal geen specifieke bestemming en kunnen dan ook naar willekeur door eenieder verzameld worden. Dit materiaal vinden we meestal in bibliotheken en dokumentatiecentra. Onder archief kan men verder verstaan het gebouw, waarin archivalia worden bewaard, of de dienst die zich met het bewaren van archiefstukken bezighoudt, bijvoorbeeld de Rijksarchiefdienst. WAAROM WORDEN ARCHIEVEN GEVORMD EN BEWAARD? Archiefstukken worden opgemaakt om te dienen als bewijsstukken; voor genomen besluiten (notulen), voor ontvangen of verzonden mededelingen (brieven), financiële transakties (boekhoudkundige stukken), overeenkomsten (onderhandse en notariële akten), voor geboorte, huwelijk of overlijden (akten van de burgerlijke stand) enzovoorts. De hoeveelheid in archiefvorm vast te leggen handelingen is vrijwel onbeperkt. Naarmate deze stukken
993 ouder worden neemt de administratieve en juridische waarde af. Omgekeerd neemt het belang voor het historisch onderzoek duidelijk toe. Uiteraard is het vrijwel onmogelijk de moderne papierwinkel in zijn volle omvang voor de eeuwigheid te bewaren. Gelukkig is dit ook niet noodzakelijk. Niet elk stuk herbergt immers voor de toekomst belangrijke informatie. Deskundigen op het terrein van het archiefbeheer, de archiefvormende administraties en het wetenschappelijk en amateurhistorisch onderzoek proberen zo verantwoord mogelijk de historische waarde van de sedert het midden van de vorige eeuw geproduceerde archivalia vast te stellen. Na ministeriële goedkeuring worden jaarlijks op hun advies enorme hoeveelheden overheidsarchief vernietigd, Alleen al vanwege de rijksoverheid vele honderdduizenden kilo's per jaar. Uit archieven van voor omstreeks 1850 wordt nauwelijks vernietigd.
ORGANISATIE Het openbaar archiefwezen in Nederland is geregeld bij de Archiefwet 1962. Deze wet verplicht de overheid haar archieven in goede en geordende staat te bewaren. Na 50 jaar moeten deze van de archiefvormende instanties naar openbare archieven worden overgebracht. De archieven worden daarbij openbaar, tenzij daardoor het landbelang of de belangen van particuliere personen (privacy) onevenredig dreigen te worden geschaad. Slechte materiële toestand van de stukken kan eveneens een belemmering vormen. Openbaarheid houdt in, dat iedere burger archiefbescheiden vooralsnog kosteloos kan raadplegen en daarvan afbeeldingen, afschriften of uittreksels kan maken of op zijn of haar kosten kan doen maken. Sedert l mei 1980 geeft de Wet Openbaarheid van Bestuur de burger het recht op informatie over het recente overheidshandelen. Dit kan tot gevolg hebben dat men inzage krijgt van archiefbescheiden, die nog bij de administratie berusten. De werking van de Archiefwet strekt zich niet uit over de archieven van particulieren. Omdat de geschiedenis onmogelijk alleen aan de hand van overheidsarchieven op verantwoorde wijze in alle facetten bestudeerd kan worden, streven de archiefbewaarplaatsen van de overheid ernaar belangrijke partikulieren archieven in bruikleen of eigendom te krijgen. Het belang dat de overheid hieraan hecht, blijkt wel uit het feit dat de bewaring van dit materiaal gratis geschiedt. Vele kerken, personen, families, bedrijven, organisaties en verenigingen van de meest uiteenlopende aard hebben hun archieven reeds overgebracht. De openbaarheid moet in dit geval telkens in overleg tussen archivaris en bruikleengever of schenker geregeld worden. Hierbij kunnen zich afwijkingen ten opzichte van het bij overheidsarchieven gebruikelijke voordoen. Nederland kent openbare archiefbewaarplaatsen op net niveau van ue waterschappen, de gemeenten en het rijk. De provincies hebben geen eigen archiefdiensten. Geen van de Overijsselse waterschappen beschikt over een eigen archiefdienst. Veelal beheert de sekretaris het archief. Incidenteel worden oudere waterschapsarchieven bij gemeenten of rijk in bewaring gegeven. De drie grote IJsselsteden Deventer, Kampen en Zwolle kennen elk een eigen gemeentelijke archiefdienst. Deze beheren de archieven van de gemeenten, de vroege-
994
re stadsbesturen en partikulieren archieven van lokaal belang. Archieven van gemeenten zonder archiefdienst berusten meestal in het gemeentehuis. De gemeentesekretaris is dan verantwoordelijk voor het beheer. Ter sekretarie van Borne en Enschede zijn ambtenaren met een middelbare archiefopleiding werkzaam. Ook archieven van gemeenten zonder archiefdienst zijn in principe na 50 jaar openbaar. Onder het Ministerie van Volksgezondheid, Welzijn en Cultuur, afdeling Monumenten, Musea en Archieven ressorteert de Rijksarchiefdienst. Deze dienst beheert de oude archieven van de huidige rijks- en provinciale overheden met de daaraan voorafgaande besturen en partikuliere archieven van bovenlokaal of landelijk belang. De Rijksarchiefdienst omvat 11 rijksarchieven, gevestigd in de provinciehoofdsteden, en een centraal archief in 's-Gravenhage, het Algemeen Rijksarchief. HET RIJKSARCHIEF IN OVERIJSSEL Het Rijksarchief in Overijssel beheert thans ca. 6 strekkende kilometer archief. De jaarlijkse aanwas bedraagt gemiddeld 300 meter. Tot de voornaamste archieven behoren: de archieven van de Staten van Overijssel en de daaropvolgende provinciale besturen, 1578 - 1948, vrijwel alle archieven van rechterlijke instellingen in Overijssel van de 16e tot de 20e eeuw, de notariële archieven, 1811 - 1892, de akten van de burgerlijke stand van alle gemeenten in Overijssel van 1811 tot 1913 met de daaraan voorafgaande doop-, trouw- en begraafboeken, van sommige plaatsen teruggaande tot in de 16e eeuw, archieven van in de provincie werkzame rijksorganen, vele marken- en kerspelarchieven, archieven van voornamelijk Twentse bedrijven en banken, van ontginningsmaatschappijen, koöperatieve landbouworganisaties, Rooms-Katholieke, Nederlands Hervormde, Gereformeerde en Doopsgezinde kerkelijke gemeenten en instellingen, archieven van huizen, heerlijkheden en families, benevens een aantal verzamelingen prenten, foto's, kaarten en handschriften. Tenslotte beschikt het Rijksarchief over een goede historische bibliotheek, die door bezoekers, bij voorkeur 's ochtends, op de studiezaal geraadpleegd kan worden. Voor een nauwkeurig overzicht van niet alleen in het Rijksarchief, maar ook elders in de provincie bewaarde archieven raadplege men: H. de Beer, C. van Heel, W. A. Hijsmans, A. J. Mensema (eds), de archieven in Overijssel, Samson Uitgeverij B.V., Alphen aan de Rijn, 1980. Dit overzicht is bijgewerkt tot en met december 1979. Het bestand van het Rijksarchief is sedertdien met een kwart toegenomen. Aanwinstenlijsten zijn gepubliceerd in de jaarverslagen van de Rijksarchiefdienst. Goed beheer van de archieven omvat verpakking, bewaring onder de juiste klimatologische omstandigheden in, tegen brand en inbraak beveiligde, depots, restauratie en konservering indien nodig en het toegankelijk maken door middel van een beredeneerde inhoudsopgave, de inventaris. Deze inventarissen staan voor ieder ter inzage op de studiezaal, waar 40 personen een plaats kunnen vinden. Hier zijn ook voortdurend ^nkele ambtenaren aanwezig om onderzoekers te begeleiden. Zij kennen immers als geen ander de mogelijkheden en onmogelijkheden van het aanwezige materiaal.
995
Het aantal onderzoeksmogelijkheden, niet alleen voor de gewestelijke, maar evenzeer voor de lokale geschiedenis, is vrijwel onbeperkt. Men kan zich hierover het best persoonlijk op het Rijksarchief komen oriënteren. Het merendeel van de bezoekers houdt zich bezig met genealogisch onderzoek. Hiervoor intensief geraadpleegde archivalia als akten van de burgerlijke stand, doop-, trouw- en begraafboeken en oudrechterlijke archieven worden door het Rijksarchief geïndiceerd, d.w.z. alfabetisch op naam toegankelijk gemaakt. Ter wille van het behoud van de originelen worden deze archiefstukken steeds meer in de vorm van fotokopieën en in de nabije toekomst wellicht in de vorm van mikrofihn in zelfbediening aan het publiek ter beschikking gesteld. Alvorens met stamboomonderzoek te beginnen is het raadzaam kennis te nemen van het volgende boekje: W. Wijnaends van Resandt, Op zoek naar onze voorouders. 's-Gravenhage, 1980-5. Deze goede en overzichtelijke handleiding is verkrijgbaar bij het Centraal Bureau voor Genealogie, Postbus 11755, 2505 AT 's-Gravenhage. Schriftelijke verzoeken om inlichtingen van niet-genealogische aard worden, slechts voor zover de dienst het toelaat, tegen betaling door het Rijksarchief behandeld. Schriftelijke verzoeken om genealogische inlichtingen worden tegen betaling behandeld door mw. A. J. de Raat-Giljam. Zij is bereikbaar op het Rijksarchief. Telefonische verzoeken om inlichtingen worden niet in behandeling genomen. Onder auspiciën van de Vereeniging tot Beoefening van Overijsselsen Regt en Geschiedenis en de Oudheidkamer Twenthe en in samenwerking met het Gemeentearchief van Zwolle worden op het Rijksarchief, het Gemeentearchief en in het Rijksmuseum Twenthe regelmatig kursussen oud-schrift gegeven. Bovendien ligt het in de bedoeling in de toekomst een kursus methodiek van het archiefonderzoek voor amateurhistorici te gaan verzorgen. Het Rijksarchief is gevestigd Eikenstraat 20 te Zwolle, tel. 05200 - 40722. Het postadres is Postbus 1227, 8001 BE Zwolle. Het Rijksarchief kunt u per openbaar vervoer bereiken door vanaf het N.S. station bus 4 of 5 te nemen en uit te stappen bij de halte Zamenhofsingel. Rechts ziet u dan het roodbruine bakstenen gebouw, waarin het Rijksarchief is gevestigd. De openingstijden van de studiezaal zijn: maandag 13.30 - 17.00 uur, dinsdag vrijdag 9.00 - 17.00 uur, zaterdag 9.00 - 12.30 uur. De studiezaal is in de maanden juli en augustus op zaterdag gesloten. Archivalia die men op zaterdag wil inzien, dienen onder opgave van de juiste inventarisnummers bij voorkeur schriftelijk tevoren te worden aangevraagd. Voor meer informatie: F. van Anrooy, W. J. Formsma, L. P. L. Pirenne, R. A. D. Renting, J. Rinzema, B. Woelderink, Nederland in stukken. Beeldkroniek van Nederlandse archieven. Haarlem, 1979. W. J. Formsma, F. C. J. Ketelaar, Gids voor de Nederlandse archieven. Bussum, 1981-3. Zwolle, december 1982 P. W. J. den Otter
996
DE ERVEN BRUMMELHUIS IN BOEKELO (V) BLEUMER Door zijn huwelijk met Geertje ten Brummelhuis werd Gerrit Rouwenhorst één van de zeven erfgenamen van Roelof ten Brummelhuis. Hij was de eerste bewoner van het later Bleumer genaamde erve op de Brummelh ui/erbrink. A. GERRIT ROUWENHORST, zoon van Hendrik, gehuwd 1683 1/10 met GEERTJE TEN BRUMMELHUIS, dochter van Roelof, en hertrouwd 1704 met BERENDJE VOLKERS, dochter van Jan. Kinderen uit het eerste huwelijk: 1. HENDRIK ROUWENHORST, zie B 2. Gesina Rouwenhorst, meter in 1720 en 1721 Kinderen uit het tweede huwelijk: 3. Henrica Rouwenhorst, meter in 1733 4. GEERTJE ROUWENHORST, zie Kamerhuis 5. Gesina Rouwenhorst, RK gedoopt 1721 26/6 Op 20 januari 1696 leende Gerrit Rouwenhorst 400 daalder van Geert Hobbenschot op Wissink, welke lening op 29 juni 1706 met 200 daalder verhoogd werd. Bovendien leende hij op 18 augustus 1702 450 gulden van zijn broer Willem Rouwenhorst. Hij gaf twee zevende delen van Brummelhuis in onderpand. Het is duidelijk, dat Gerrit toen een zevende deel erbij gekocht had, maar het is niet bekend van wie, vermoedelijk van één van zijn zwagers op Scholtenhagen, Kinkeier of Homolle. Op 29 oktober 1711 leende hij f 1250,- van Jan Kleinsman en loste daarmee de vorige leningen af. Om de grote schuldenlast op zijn erve te verminderen verkocht Gerrit op 20 mei 1727 de halve zgn. Leem k uil aan Jan Vonders (zie Leemkuil de Pompe) en op dezelfde dag verkocht zijn zoon Hendrik de andere helft aan Hendrik Vonder (zie Leemkuil Annies). De landerijen Leemkuil, die tot Gerrits erve behoorden, waren van oorsprong ontginningen in de marke. Zij kregen hun naam omdat er leem gedolven werd voor de wanden van de losse huizen. B. HENDRIK ROUWENHORST, gehuwd 1711 3/4 met GRIETJE HANNINK uit Boekelo. Kinderen: .1. Roelof Rouwenhorst, gehuwd Neede 1744 31/11 met Henrica de Witte, dochter van Jan en hertrouwd ca. 1765 met Catharina Essink. Landbouwer op de Wal en later op het Oude Breteler alias Breteler Wönner in Boekelo. 2. Jan Rouwenhorst, gehuwd 1748 21/4 met Hendrica Molenkamp uit Langelo. 3. GEERTRUI ROUWENHORST, zie C
997
4. Gerrit Rouwenhorst, RK gedoopt 1720 2/6, overleden 1783 6/8, gehuwd 1751 14/2 met Fenne Saatnoordik, dochter van Roelof, overleden 1784 4/8. Landbouwer in het Rouwenhorster Huuske te Boekelo. C. GEERTRUI ROUWENHORST, gehuwd 1740 31/1 met LUIKEN TEN BULT, zoon van Derk Swerink uit Holthuizen. Kinderen: 1. Theodora alias Dee Brummelhuis, RK gedoopt 1741 3/6, gehuwd 1777 2/8 met Jan Ellenveld, die 1778 20/12 al hertrouwde met Janna Boerhof, dochter van Willem uit Groenlo. 2. Gerardus Brummelhuis, RK gedoopt 1742 22/9 3. Joannes Brummelhuis, RK gedoopt 1744 8/9 4. BERNARDUS BRUMMELHUIS, zie D 5. Geertrui Brummelhuis, RK gedoopt 1748 30/5, gehuwd 1782 14/9 met Gerhardus ten Heggeler, landbouwer in Koenderink Schoppe te Hengevelde. 6. Joanna Brummelhuis, RK gedoopt 1750 12/9, gehuwd 1780 4/5 met Hendrik Mensink van Leemkuil Annies. Landbouwer op het Slag van Kamphuis te Bentelo. 7. Henricus Brummelhuis, RK gedoopt 1752 27/12 8. Henricus Brummelhuis, RK gedoopt 1755 17/4 9. Henricus Brummelhuis, RK gedoopt 1759 29/5, gehuwd 1785 10/7 met Geertje Rondeel, weduwe van Jan Morsink. Geertje bracht een deel van het erve Rondeel mee, genaamd de Toren, waar Henricus landbouwer werd. Na haar overlijden hertrouwde Henricus 1791 13/11 met Fenneke ten Thije, dochter van Herman, Boekelo. Door zijn introuwen op een deel Brummelhuis kreeg Luiken ten Bult de achternaam Brummelhuis. Van hem stammen de meeste thans nog in Haaksbergen levende Brummelhuizen af. Door zijn huwelijk kreeg hij een zilveren dak op zijn huis. Op 7 juli 1744 leende hij f 650,--van Berend Ooink en loste daarmee andere nog op het huis staande hypotheken af. D. BERNARDUS BRUMMELHUIS, RK gedoopt 1746 12/6, gehuwd 1777 2/8 met JOANNA ELLENVELD, die in 1798 22/4 hertrouwde met Johan Herman Ros Kinderen uit het eerste huwelijk: 1. Lucas (tweeling), RK gedoopt 1778 9/2 2. Joannes (tweeling), RK gedoopt 1778 9/2 3. LUCAS BRUMMELHUIS, zie E 4. Catharina, RK gedoopt 1782 4/3 5. Bernardina, RK gedoopt 1785 8/2 6. Catharina, RK gedoopt 1787 31/3, gehuwd ca. 1810 met Herman Bos te Bentp'o
998
7. Gesina Brummelhuis, RK gedoopt 1791 30/3 8. Joannes Brummelhuis, RK gedoopt 1793 11/1 E. LUCAS BRUMMELHUIS, RK gedoopt 1779 3/3, overleden 1847 9/5, gehuwd Delden 1802 16/10 met JOANNA TER BRAAK alias BLOEMKAMP uit Bentelo. Kinderen: 1. Henrica, gedoopt 1804 16/11, ongehuwd overleden 1838 11/11 2. Henricus, gedoopt 1806 13/1, overleden 1871 12/1, gehuwd 1851 8/7 met Johanna Rikkerink. Landbouwer op Kinkeier in Boekelo. 3. JOHANNES BRUMMELHUIS, zie F 4. Gerardus Joannes, gedoopt 1810 23/4 5. Angela, gedoopt 1812 13/4 6. Gerardus Joannes, gedoopt 181313/10, overleden 1834 20/4 7. Jan Hendrik, geboren 1815, ongehuwd overleden 1878 12/1 8. Jan, geboren 1816 9. Johanna, geboren 1819 10. Weimer Antonius, geboren 1820, overleden 1892 31/7, gehuwd 1858 16/7 met Johanna Geertruida Lansink. Landbouwer op Kinkeier na dood van broer Henricus. 11. Berend, geboren 1822, overleden 1909 1/2, gehuwd 1878 6/8 met Hendrica Kortier. Landbouwer op Kinkeier Berend te Boekelo. 12. Bernardus, geboren 1826, ongehuwd overleden 1873 16/12 » Naar Joanna ter Braak alias Bloemkamp kreeg het erve de naam Bloom en de boer op Bloom werd Bleumer, waar Luiken landbouwer was. Tevens was hij koopman/handelaar, waarmee hij meer verdiende dan met het boerenbedrijf. Daardoor kon hij in november 1827 en januari 1828 het erve Kinkeier voor f 3154,- kopen en daar landbouwer worden. Ook kocht hij in mei 1836 voor f 600,- de katerstede De Witte in Boekelo. De Bleumer liet hij over aan zijn zoon Jan, die er in 1830 als bewoner vermeld werd met zijn oom en tante Hendrik Sanders en Aaltje Bloemkamp, die op l juni 1808 getrouwd waren, zie F. F. JAN BRUMMELHUIS, gedoopt 1807 28/8, gehuwd 1829 13/2 met JOHANNA SCHOLTEN uit Hengelo (O). Kinderen: 1. Hendrika, geboren 183026/1 2. Berend Wiüem, geboren 1831 23/5 3. Arend Jan, geboren 1832 11/8 4. Johanna, geboren 1834 8/9, overleden 1895, gehuwd met Gerrit Jan ten Vregeler. 5. Gerritdina, geboren 1837 11/4 6. Berend Hendrik, geboren 1839 25/3, overleden 1839 1/4 7. Aleida, geboren 1841 22/1, gehuwd met Hermanus Brummelhuis. Alle Brummelhuizen hebben voor 1840 het erve Bleumer verlaten en ver-
999
pachten hun erve. Als pachters zijn in de bevolkingsregisters van Haaksbergen vermeld: 1840/1849 1850/1869 1870/1879
Grades Johannes Morsink, geboren 1811 11/12 te Borne en zijn vrouw Willemina Brummelhuis, geboren 1814 18/11 te Goor. De weduwe Engele Groothuis, spinster, geboren in 1816 met haar zoon Jan Hendrik Weeink, geboren 1844 12/1 Dezelfden met de in deze periode binnengekomen vrouw van J.H. Weeink Gezina Haverkotte, geboren 1850 5/8. Allen vertrekken in deze periode, waardoor het huis leeg komt en afgebroken wordt. Engele Groothuis overleed 1888 30/5 te Ambt Delden.
KAMERHUIS Berend Assink huwde in 1733 met Geertje Rouwenhorst en werd daardoor mede-bouwman op de Bleumer en kreeg van zijn schoonvader Gerrit Rouwenhorst een kamer ter bewoning, totdat hij zelf op een stuk grond van de Bleumer een huis kon bouwen, dat de naam Kamerhuis kreeg. Een en ander had tot gevolg, dat Berend vele achternamen kreeg: Rouwenhorst, Brummelhuis, In de Kamer, Kamerhuis. Hij werd ook Rode Berend genoemd, vermoedelijk vanwege zijn haarkleur. A. BEREND ASSINK alias ROUWENHORST alias BRUMMELHUIS, zoon van Hendrik op de Suterie in Bentelo, gehuwd 1733 1/2 met GEERTJE ROUWENHORST, dochter van Gerrit. Kinderen: l.. Hendrina Brummelhuis, RK gedoopt 173312/9 2. Bernardina Brummelhuis, RK gedoopt 1735 24/1 3. Gertrudis Brummelhuis, RK gedoopt 1737 16/6, gehuwd 1766 9/2 met Frederik Hofmeijer, landbouwer op de Wever, zie aldaar. 4. Aleida Brummelhuis, RK gedoopt 1737 7/11 5. BEREND BRUMMELHUIS, zie B. Op 12 mei 1747 leende Berend Assink f 600,- van Berend Ooink en loste de hypotheek van Jan Kleinsman af. Op l november 1774 leende de gehele familie - alleen moeder Geertje was overleden - f 850,- van richter Coenraad Muntz om daarmee o.a. de lening van Ooink af te lossen. Rentebetaling was natuurlijk moeilijk, wat op 29 juü 1789 voerde tot de verkoop van de toen bijna 7 mud grote boerderij aan de erfgenamen Muntz. B. BEREND BRUMMELHUIS alias ROUWENHORST, RK gedoopt 1742 19/12, overleden najaar 1797, gehuwd 1770 14/10 met BERENDINA SLUITERS. Kinderen: l. GERHARDUS BRUMMELHUIS, zie C
1000 2. 3. 4. 5.
Henricus, RK gedoopt 1772 30/11 Bernardina, RK gedoopt 1778 8/1 Joannes Henricus, RK gedoopt 1780 26/10 Henrica, RK gedoopt 1750 18/3
Op 5 april 1794 kon Berend „in de Kamer" zijn ex-bezit weer terugkopen van de erfgenamen Muntz voor f 850,-, welk bedrag hij op dezelfde dag leende van de Enschedeér Jan Blijdenstein. Bij Gerrits overlijden in 1797 waren alleen Gerhardus en Henrica nog in leven. C. GERHARDUS' BRUMMELHUIS, RK gedoopt 1770 24/12, begraven 1801 18/1, gehuwd 1798 27/1 met JOANNA MARKSLAG alias VAN KAMP, die 1801 2/10 hertrouwde met AREND STADHUIS. Kind uit het eerste huwelijk: 1. Bernarda Brummelhuis, gedoopt 1798 14/12, gehuwd 1832 9/8 met Hendrikus Smit, zoon van Jannes. Landbouwer op de Bekke in Langelo. Kinderen uit het tweede huwelijk: 2. Gerhardus Stadhuis, gedoopt 1802 6/8 3. HERMINA STADHUIS, zie D 4. Berendina Stadhuis, geboten ca. 1805, later „geestelijke dochter" Arend Stadhuis leende op 2 februari 1802 f 900,- van Gerrit Markslag in Oele en loste toen de lening van Blijdenstein af. D. HERMINA STADHUIS, geboren 1810 20/3, overleden 1857 21/3, gehuwd 1836 11/2 met HENDRIK GEELENK, geboren Ambt Delden 1799 5/10, zoon van Jan Kinderen: 1. JAN GEELINK, zie E 2. Janna Geelink, geboren 1839 13/7 E. JAN GEELINK, geboren 1836 19/12, gehuwd 1859 3/3 met WILHELMINA BORRE, geboren 1832 17/10, die 1863 8/5 hertrouwde met JOHANNES BOTTERHUIS, geboren 1838 20/3. Kind uit het tweede huwelijk: l. Gerhardus Botterhuis, geboren 1878 3/4 Zijn vader-.cn moeder overleden 1900 8/10 en 1903 11/3, waarna Gerhardus het erf verliet en de boerderij werd afgebroken. W. E. ten Asbroek en J. G. L. Overbeeke
1001 WONINGEN OOSTENROT l -10 (V) HUIS No. 9 EN HUIS No. 10 Op 28 juli 1628 werd in de gerichtsprotocollen vastgelegd, dat Herman Willems verklaard had, dat zijn ouders Willem Hermans en vrouw „voor vele jaren" een gaarden verkocht hadden aan Johan Michorius en zijn vrouw „gelegen achter Michorius huis met den ende aan de Kerckstegede gelegen". Reeds drie weken eerder was er sprake van een huis liggende •tussen Hendrik Michorius en Hans ten Hoopen. Beide aktes hebben betrekking op dit pand. Men kan uit het gegeven concluderen, dat huis nr. 10 omstreeks 1600 bewoond werd door Johan Michorius en in 1628 door zijn zoon Hendrik, zoals mede blijkt uit volgend testament van 20 maart 1676: „Hendrik Michorius en vrouw Aalken Manten vermaken aan hun oudste zoon Hendrik tegen betaling van f 2000,- hun huis, hof, brouwhuis, brouwgereedschap, schoppe en het halve Niehuys". Het Niehuys was gemeenschappelijk eigendom van erflaters en hun neef Jan ten Raa (zie no. 8), zoon van Peter en Geesken Michorius. Dit betekent dat Geesken en Hendrik zuster en broer waren, die dit erfdeel van hun vader Johan gedeeld hadden. Het Niehuys droeg in 1830 nummer 9, het huis van Hendrik Michorius nummer 10. Beide worden hierna afzonderlijk besproken. HUIS No. 9 Vreemd is, dat huis no. 9 in de vuurstedenregisters van 1675 en 1682 niet te vinden is, hoewel het volgens het testament van 1676 wel aanwezig was. Uit het testament van Jan ten Raa (zie huis no. 8) blijkt, dat hij in 1710 met zijn vrouw Johanna te Lintelo in zijn gedeelte van huis no. 9 woonde. Hun zoon Engbert was op 18 januari 1705 getrouwd met Anna Thadea Michorius Manten, kleindochter van Hendrik en Aalken Manten. Ze waren achterneef en achternicht en woonden na hun huwelijk in no. 8. De ouders van Anna Thadea waren Hendrik Michorius en Mechteld Manten, die behalve huis no. 10 ook de andere helft van no. 9 bezaten. Het laatste werd in 1723 bewoond door Johannes van Bruinenborg en diens zuster. Op 23 september 1740 maakten Engbert en Anna Thadea ten Raa een testament, waarin ze bepaalden, dat huis no. 8 voor hun zoon Peter was (zie aldaar) en dat de ongetrouwde kinderen in het halve Niehuys no. 9 mochten gaan wonen. Volgens de volkstelling van 1748 woonden zij dan ook hier samen met hun moeder, die intussen weduwe geworden was. In 1764 werd als medebewonner van het huis de oude Mozes de Jode vermeld. In 1780 werd in een akte echter nog gesproken over het huisje van de kinderen van wijlen Engbert ten Raa. Tot deze behoorde Elisabeth, die op 4 december 1745 gehuwd was met Jan Bonkink. Zij waren de ouders van Engbert Bonkink, die samen met familieleden op 28 oktober 1799 het halve Niehuys verkochten aan Jan Jordaan. De andere helft van no. 9 eigendom van Hendrik Michorius en zijn vrouw Mechteld Manten (zie no. 10) werd geërfd door hun zoon Gradus Michorius,
1002 die met zijn zuster Maria eigenaren en bewoners van huis no. 10 waren (zie hieronder). Beiden overleden ongehuwd. Voordien had Gradus op 29 februari 1760 het halve Niehuys met enkele andere bezittingen aan zijn oomzegger Mechteld Maria Michorius verkocht. Deze trouwde op 7 juli 1762 met Egbert van Nesz, die na haar dood op 26 juli 1767 hertrouwde met Wilhelmina Slotboom. Samen met haar kinderen verkocht de weduwe Egbert van Nesz op 14 november 1787 voor f 255,- het halve Niehuys aan de hiervoor genoemde Jan Jordaan, die vanaf 1799 dus eigenaar van het gehele pand no. 9 was. In 1795 werd het huis bewoond door de koopman Izaak Levy en de kuiper W. Geurts. In 1821 was het huis verhuurd aan de commies te paard Luitjes Jolles Veening, in 1830 aan Antoni Dorgelo, hoofd-dienstgeleider der commiezen. In 1840 was er een horlogemaker gevestigd, Frederik Wilhelm Reinshagen. Ook later bleef het pand steeds verhuurd, ondermeer aan familieleden Jordaan. Omstreeks 1885 woonde Gerrit Wfflem Stekkers er, in 1893 Hermanus Klein Paste, in 1903 de boekbinder Hendrik Solder, filiaalhouder van de boekhandel Van der Broek en Adolfs te Enschede, uitgevers van de Haaksbergsche Courant. In 1909 werd Solders opgevolgd door de filiaalhouder Hermanus Albertus Berentsen. In 1925 werden de huizen nrs. 9 en 10 door de firma Van der Broek en Adolfs van de familie Jordaan gekocht. Toen de boekhandel werd stilgelegd, diende het pand nog enkele maanden als tijdelijk onderkomen van Meubelinrichting Veldhuis, toen hun pand in de Von Heijdenstraat verbouwd werd. De gemeente, die inmiddels eigenaar geworden was, liet het huis in 1960 afbreken. HUIS No. 10 Zoals bij de inleiding van de huizen 9 en 10 vermeld, was no. 10 reeds voor 1600 aanwezig en bij testament van 20 maart 1676 door Hendrik Michorius aan zijn oudste zoon Hendrik vermaakt. Deze trouwde op 10 juni 1683 met Mechteld Manten, dochter van burgemeester Hendrik Manten te Diepenheim. Hendrik Michorius was secretaris zowel van het Haaksbergse gericht als van de goedsherenvergadering. Tussen 1701 en 1721 werden zes kinderen van het echtpaar Michorius-Manten als lidmaten van de N .H- Gemeente aangenomen, i wee van deze, Gerardus geboren omstreeks 1695 en Mana geboren omstreeks 1692, bleven ongehuwd in no. 10 wonen. Zij exploiteerden samen de brouwerij, die de naam „Het Witte Paard" droeg. Bij de volkstelling van 1748 werden ze genoteerd als „Garradis Michorius met zijn zuster en twee meiden". Maria overleed in 1758. Om de huishouding verder te leiden nam Gerhardus zijn nichtje Mechteld Maria Michorius bij zich in huis, dochter van zijn oudste broer Hendrik, advokaat te Goor. Op 29 februari 1760 verkocht Gerardus aan dit nichtje „de behuizing het Witte Paard genaamd met de brouwketel en daarbij behorende veen. Dan nog het halve zg. Nieuwe huis of schuur, daar aldernaast liggende (no. 9). Voorts de zg. Voskamp (aan de Molenweg) alles binnen en bij den dorpe Haaksbergen gelegen en zulks voor de somma van f 2200,-". Mechteld Maria trouwde daarna op 7 juli 1762 met
1003 Egbert van Nesz, weduwnaar van Margaretha Bartelink en zoon van de wolkammer Gerard Jan van Nesz. Egbert trouwde in op het Witte Paard. Daar zijn vrouw reeds spoedig overleed op 26 juli 1768 hertrouwde hij met Wilhelmina Slotboom uit Eibergen. Blijkbaar had dit achtpaar financieele moeilijkheden, wat niet alleen blijkt uit een geldlening in 1767 van de N. H. Diaconie, maar ook uit de verkoop van het Witte Paard op 10 februari 1772. Koper werd Jan Jordaan voor f 810,--. Egbert verhuisde toen naar pand no. 9 en Jan Jordaan ging in huis no. 10 wonen. Laatste was op 10 april 1768 gehuwd met Anna Geertrui ter Horst, dochter van Derk. Jordaan vestigde in pand no. 10 een linnenhandel, die hij in 1781 uitbreidde met een katoenspinnerij in een schuur achter zijn huis. Hiermee werd de grondslag gelegd voor de latere textielfabriek D. Jordaan & Zonen. De jongste zoon van Jan, Derk genaamd, geboren in 1781, werd opvolger in het Witte Paard. Hij huwde op 27 april 1813 met Berendina Wessels, dochter van de Haaksbergse deurwaarder Herman. Samen met zijn zoons Hendrik en Willem Hendrik richtte hij in 1861 de stoomweverij op. De in 1828 geboren zoon Willem Hendrik bleef in het Witte Paard wonen, waar hij in 1902 ongehuwd overleed. Opvolgers in het huis werden achtereenvolgens het schoolhoofd H.G.A. Verkaart, G.W. Wisselink en H. Frankenhuis, welke laatste eind 1911 naar Enschede vertrok. Bewoner werd toen het echtpaar J .GM. Jordaan-Stroink. Zoals hiervoor gezien werden in 1925 de huizen nrs. 9 en 10 eigendom van de boekhandel en drukkerij Van der Broek en Adolfs te Enschede. Deze verkocht het pand nr. 10 aan G.A.B. Leferink, die het eerst verhuurde aan „Het Wonder van Haaksbergen", maar in 1950 vestigde hij er zelf zijn makelaarskantoor, architectenbureau en levensmiddelenbedrijf. In 1970 werd het huis na aankoop door de gemeente afgebroken om plaats te maken voor het huidige gemeentehuis. W. E. ten Asbroek - J. B. A. Leusink - J. G. L. Overbeeke KLEINE VOORVALLEN (IX) Ter inleiding van het volgende verhaal, het daarin vermelde geldstuk Malle Schelling had een waarde van 5 1 / 2 stuiver. Op 10 februari 1710 kwam Borchard Levi, een Haaksbergse slager in het gericht. Hij had twee schapen gekocht van Roelof Lankheet voor totaal 18 malle schellingen en direct een handgeld gegeven van 2 stuks en toen nog een schaap gekocht van 6 malle schellingen. Ten huize van Hendrik ter Horst (De Zwaan) had hij weer acht malle schelh'ngen betaald „als wanneer met malkanderen saeten en droncken en hij aanlegger al vrij beschonken waare". . Daarna aan het huis van de onderlichter Antoni van den Berghe weer 8 malle schellingen en nog eens 6 voor het laatst gekochte schaap. Hij was dus niets meer schuldig. Zou vriend Borchard wel zo dronken geweest zijn als hij voorgaf? Roelof zwoer met een plechtige eed, dat hem nog 8 van die gekke schellingen toekwamen. Op 24 februari 1710 verklaarde Werner Averbeeke nog 7 gulden tegoed te hebben van Jan Horstink „scheperke" wegens een gemaakt doodsvat (doodskist). Zou Jan zo jong of zo klein geweest zijn.
1004 Een staaltje van de mannenheerschappij van toen. Op 7 april 1710 beweerde Hendrik Huisinkvelt dat zijn vrouw stond „onder de vooghdye en regeringe van hem comparant en dieselve ook als onmondigh synde en om te contraheren nae reghte inhabyl en niet toegelaeten sonder toedoen van haar echte man". Zou Hendrik thuis ook zo de baas gespeeld hebben?" Al was het Roomse geloof dan al een eeuw verboden, op 23 juni 1710 compareerde in het gericht „Pastor huius loei". Bedoeld werd echter niet de pastoor, maar wel de dominee van deze plaats Haaksbergen. Op 3 februari 1711 moest Hendrik Bassal een eed afleggen in een proces dat Arend Meijerink tegen hem had aangespannen. Dr. Michorius, de advocaat van Meijerink zei „dewijl hij Bassal een Rooms Catholyck sijnde, soo wordt wordt versoght, dat eerstelijck en vooraf voor de eedleistinge sal hebben af te sweeren alle mentale reservatiën (geestelijke bedenkingen), indulgentien (kwijtscheldingen) off biechtingen (waar vergeving van zonden verkregen kon worden) soo en al$ eenigsins sigh daar mede volgens het pausdom soude en moogen konnen behelpen". Hendrik Bassal wist van geen pauselijke indulgentien, mentale reservatiën of andere bedachte „hersenschilderijen" (hersenschimmen) en legde de eed af zonder afzwering. Zou die kleine Haaksbergse protestantse gemeenschap nu niet hebben of niet willen inzien, hoe gehaat ze zich maakte met dergelijke niets met de zaak van doen hebbende kinderachtigheden? Ons gelovigen en ongelovigen van deze tijd komt het in ieder geval belachelijk voor. W. E. ten Asbroel HOE JE AAN EEN BABY KUNT KOMEN Hermannus ten Thije, in de volksmond Krol Herman, geboren 12 december 1879 en overleden 26 oktober 1978, vertelde mij het volgende trieste verhaal: Rond 1800 brachten drie Haaksbergse boeren met hun paarden en wagens rogge naar Deventer. Op een eenzame weg in een bosrijke streek werd de achterste voerman aangehouden door een jonge vrouw. Deze was gehuld in schamele kleding en droeg een baby in haar armen. Zij smeekte om een zitplaatsje achter op de wagen. Liefdevol maakte de landbouwer voor haar één zitplaats tussen de zakken rogge en hielp hij haar op de wagen. Toen hij na enige tijd nog eens omkeek om zich te overtuigen van het welzijn van zijn passagiers, zag hij tot zijn verbazing, dat alleen de baby nog op de hotsende wagen lag. Nergens meer een spoor van de vrouw. Goede raad was duur. Na een vruchteloze zoekactie werd de weg maar vervolgd. Duidelijk was geworden, dat een radeloze moeder op deze wijze een uitweg gezocht had. In een boerengezin te Haaksbergen groeide de baby op. Verdere bijzonderheden van deze overlevering waren mijn zegsman r : et bekend. B. E. Asbreuk
