Orgaan van de Historische Kring Haaksbergen

Orgaan van de Historische Kring Haaksbergen

42e jaargang nr.3, september 2009 Verschijnt 4x per jaar

Aold Hoksebarge HISTORISCH CENTRUM HAAKSBERGEN: Souterrain gemeentehuis tel. 053-5742374 Correspondentieadres: Goorsestraat 31, 7482 CB Haaksbergen Email: [email protected] Website: www.historischekringhaaksbergen.nl OPENINGSTIJDEN: Maandag 19.00-22.00 uur Dinsdag 13.30-17.00 uur Donderdag 19.00-22.00 uur Vrijdag 13.30-17.00 uur LEDENADMINISTRATIE:

K. Faber, K. Doormanstraat 17, 7482 BJ Haaksbergen

BETALINGEN:

Postbankrekening nr. 2547699 (alleen voor contributie) Bankrekening Rabobank nr. 32.42.29.917 beide t.n.v. Penningmeester Historische Kring Haaksbergen

BESTUUR VAN DE HISTORISCHE KRING HAAKSBERGEN J.H. Scholten J.A.M, van der Zanden J.G. Hofste op Bruinink G.J. Slotman H.B. Slotman M.C. Waijerdink-Mentink C.W.M.J. Wentink

Bizetstraat 31, 7482 AM Haaksbergen voorzitter, hoofd archivering Goorsestraat 31, 7482 CB Haaksbergen secretaris Blekerstraat 5, 7481 JT Haaksbergen wee voorzitter, voorz. wg. hist. onderzoek Kroonprins 4, 7481 CJ Haaksbergen penningmeester Kievitstraat 8, 7481 BW Haaksbergen hoofd interne zaken Eibergsestraat 240, 7481 HP Haaksbergen lid Fazantstraat 129, 7481 BJ Haaksbergen voorz. wg. monumenten/archeologie

tel. 5722937 tel. 5722300 tel. 5723553 tel. 5724083 tel. 5721999 tel. 5724134 tel. 5722711

"Aold Hoksebarge" wordt vier keer per jaar toegezonden aan de leden van de "Historische Kring Haaksbergen". Zij betalen voor lidmaatschap en abonnement € 18,- per jaar. Publikatie of overname van artikelen, geheel of gedeeltelijk, is alleen toegestaan met toestemming van de auteur(s) en bronvermelding. ISSN: 1384-76 Druk: Hassink Drukkers Haaksbergen 'j* 'Si ^ ^

§

•8

Oplage: 820 exemplaren

Enkele deelnemende huzaren aan de point to point steeple-chase op het "Stepelerveld" in 1935. zie artikel op pag. 3147 Foto: Alb. J. Brusse-Enschede

Redactie REDACTIE A. Bekkenkamp, redacteur J.G. Hofste op Bruinink, redactiecoördinator A. van Leeuwen, eindredacteur G.J. Leppink, redacteur

AAN DIT NUMMER WERKTEN MEE: A. Bekkenkamp, A.H. den Herder, J.G. Hofste op Bruinink, A van Leeuwen, A.B.M. Leferink, H.W. Oosterholt, J.H. Scholten, en G.P. Wes

REDACTIEADRES Blekerstraat 5, 7481 JT Haaksbergen

Inhoud INHOUD JAARGANG 42, NUMMER 3, september 2009 PAGINA 3133 t/m 3156 1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12 13

VAN HET BESTUUR NIEUWE LEDEN SCHENKINGEN AANWINSTEN BEZOEK AAN WELBERGEN (verslag van een excursie) RICHT UW BLIK OMHOOG BURGEMEESTER VAN BEEK (SLOT) DE "HOF VAN GETSÉMANÉ" DE BOERDERIJ "HET STEPELERVELD" EN DE POINT-TO-POINT STEEPLECHASES VAN STEPELO RICHT UW BLIK OMHOOG GENEALOGIEËN WHATS IN A NAME: VON HEIJDEN VERSUS VON HEYDEN JUBILEUM VAN DE VELDMAAT

PAG. 3134 PAG. 3135 PAG. 3135 PAG. 3136 PAG. 3136 PAG. 3137 PAG. 3138 PAG. 3146 PAG. 3147 PAG. 3151 PAG. 3151 PAG. 3152 PAG 3155

* inleveren van kopij voor het volgende nummer kan tot 20 oktober a.s. * kopij in te leveren als volgt: tekst als worddocument, bijbehorende foto's los als JPEG formaat meeleveren

3133

VAN HET BESTUUR Wij ontvingen het droevige bericht dat Henk Leferink 24 juni op zijn tachtigste verjaardag in het ziekenhuis te Enschede is overleden. Wij zullen hem blijven herinneren als iemand, die gedurende vele jaren op velerlei terreinen actief was als vrijwilliger bij onze vereniging. Henk heeft veel vastgelegd in het Twents onder het pseudoniem "Lecam". Hij was erop gebrand het Twents in woord en geschrift voor de toekomst levend te houden, zoals terecht op zijn gedachtenisprentje staat vermeld. Het heengaan van Henk betekent niet alleen voor de Historische Kring een verlies, maar zeker ook voor zijn familie. Wij wensen Mieke en haar kinderen veel sterkte toe bij het verwerken van dit grote verlies. 'Op de Kaart' is het landelijke thema van de Open Monumentendag 2009 op zaterdag 12 september. Dit betekent aandacht voor monumenten die op de een of andere manier ooit op de kaart zijn gezet óf wel eens op de kaart zouden mogen worden gezet. In het verleden was het gebruikelijk dat alleen de deelnemers aan deze dag een boekwerkje m.b.t. het onderwerp kregen aangeboden. Wij willen echter alle leden de verzamelde informatie middels bijgesloten boekje aanbieden. Ook ontvangt u hierbij een Boerderijenkaart Haaksbergen. Dit is een gezamenlijke uitgave van de Gemeente Haaksbergen en onze Kring. Wij danken onze leden Eric Ooink en Ton Brummelhuis voor hun vele speurwerk om deze kaart te kunnen uitgeven. Vorig jaar kwamen de onderwijskrachten van de bovenbouw van de basisscholen bijeen voor hun jaarlijks overleg. Hun onderwerp was dat jaar: de Haaksbergse geschiedenis. Onder leiding van gidsen van onze Kring hebben ze een wandeling door het centrum van Haaksbergen gemaakt. Links en rechts is hen wat verteld over de historie en enkele markante panden. Hun reacties waren buitengewoon. Hierdoor ontstond de gedachte om voor geïnteresseerden en eventueel voor nieuwkomers in ons dorp een soort dorpswandeling te maken. Een niet te lange route langs verschillende gebouwen enz. Na overleg met de gemeente maakten mensen van onze Kring een 56 pagina's tellend boekje met mooie foto's en korte teksten. Interessant voor de inwoners, nieuwkomers en toeristen. Dit boekje is te koop in het Historisch Centrum voor € 5,De VORG (Vereeniging Overijsselsen Regt en Geschiedenis) en het Historisch Centrum Overijssel organiseren op zaterdag 19 september in de Lebuïnuskerk en aangrenzende Mariakerk in Deventer een dag voor de regionale geschiedenis en streekcultuur. Deze dag is een uitvloeisel van het 150-jarig jubileum van de VORG vorig jaar. Toen kon een beperkt aantal verenigingen en instellingen, waaronder onze Kring, zich presenteren aan de gasten, onder wie de koningin. De dag is dit keer in Deventer. De dag is van 10 tot 16 uuren is gratis toegankelijk voor iedereen die geïnteresseerd is in de Overijsselse geschiedenis en streekcultuur. Er is een boeiend programma met optredens van onder meer het Orkest Abraham Gezien uit Deventer en een prikkelende lezing door Gerard Rooijakkers, deskundige op het gebied van volkscultuur

3134

en gastarchivaris bij het Historisch Centrum Overijssel. Hoogtepunt van de dag is de prijsuitreiking van de wedstrijd Historisch Kippenvel. De genomineerden presenteren dan hun inzending en vervolgens maakt oud-politicus en kinderboekenschrijver Jan Terlouw de winnaars bekend. Onze vereniging heeft voor deze wedstrijd de door haar uitgegeven boekwerkjes "VERHALEN ROND DE STER" voor kinderen en dat van de "Wandeling door Haaksbergen Ster in Twente" ingezonden. Wij hopen vele geïnteresseerden die dag in Deventer te mogen begroeten. J.H. Scholten, voorzitter

NIEUWE LEDEN Wij heten de volgende leden van harte welkom: A.B. ten Asbroek-ter Huurne, Buurserstraat 56, 7481 EK Haaksbergen Heemkundevereniging "Arfgood Buurse", Esstraat 13, 7481 RK Haaksbergen W.J. Kamphuis, Het Meuke 1, 7481 JH Haaksbergen A.F.M. Otte, Haydnstraat 16, 7132 AK Lichtenvoorde J.T.S. Oude Kamphuis, Wittepalenweg 5, 7481 PH Haaksbergen G. Rupert, Rietmolenweg 47A, 7482 NW Haaksbergen J. Welberg, Meidoorn 3, 7482 WJ Haaksbergen J.R. de Witte, Mr. Eenhuisstraat 2n, 7481 LN Haaksbergen G. de Witte, Julianastraat 59, 7481 DA Haaksbergen

SCHENKINGEN In de afgelopen periode mochten we de volgende schenkingen ontvangen, waarvoor we de gulle gevers van harte willen bedanken. A.Bikkerskamp: Diverse boeken. G. Hofste op Bruinink: Diverse videofilms. Luchtfoto van Enschede. Kopie kaart graafsch. Zutphen AD 1606. Mevr. A. J. Leusink-ter Braak: Alle jaargangen van Aold Hoksebarge. Historie van Haaksbergen delen 1 t/m 4. R. Lammers namens Rode Kruis afd.Haaksbergen: Enkele jaargangen van Aold Hoksebarge. E. Ooink: Bidprentjes van de parochie H.H.Bonifatius en Gezellen. Mevr.T. Steins: Boerderijnamen. K. Faber: Nieuwe Drentse Volksalmanak. B. Waanders: Schurkenstaat-GrootNederlandsBoerenboek - De dominee gaat voorbij- Michelangelo. J. Brummelhuis: 100 bidprentjes. D. Bouwman: Schilderij geschilderd door G. Kerkemeijer.Groot aantal bidprentjes. Mevr. A. Maas Breustedt: Groepsfoto Zangvereniging Jongleven. Mevr. A. Baltink: 2 foto's: VCJC gebouw en ULO school 1951 1e klas. H. te Lintelo: Klassefoto ULO school 1946. H. J. Eysink: LP 35 jaar "De Haaksbergse Revue Allo Jannao".

3135

AANWINSTEN (Boeken) Landweren in Nederland. Heuvel hervonden. Over leven en werk van meester H.W.Heuvel. Het radiotoestel in de Tweede Wereldoorlog. Irdentöpferei in Westfalen. Achttiende eeuwse gezichten van steden, dorpen en huizen. Opgraven. Park Groot Scholtenhagen , bomenwandeling. De Nederlandse kleipijp. De grens bepaald. Over hagelkruise, banpalen en pestbosjes.

BEZOEK AAN WELBERGEN E.O. (verslag van een excursie) Vanwege de vele aanmeldingen zijn we met twee bussen vertrokken richting Duitsland. Na een gezellig ritje kwamen we aan in Welbergen, waar ons eerste programmapunt een kopje koffie was. Vervolgens liepen we naar Schloss Welberg, het schildersatelier van Bertha Jordaan-van Heek, waar we in twee groepen het interieur hebben bekeken. Oorspronkelijk bleek het een klein, vierkant bouwwerk geweest te zijn met zeer dikke muren. In de loop van de eeuwen is het huidige exterieur er om heen gebouwd. Een deel van de deelnemers aandachtig luisterend naar de

gids (Foto: H.J.L. Winkelman)

Het interieur was zeer indruk-

wekkend, met vele antieke voorwerpen als staandhorloges (o.a. een Amsterdammer!), meubels, tafels etc. veelal afkomstig uit haar andere huizen. Hierna was de romaanse Stiftkirche in Langenhorst aan de beurt, die we van binnen en van buiten uitvoerig bekeken hebben. Fraai was ook het antieke romaanse doopfont.

3136

Hongerig geworden van al het moois dat we gezien hadden, vertrokken we weer naar Welbergen om de warme maaltijd te gebruiken. Nu was Metelen aan de beurt, met de fraaie romaanse Stiftkirche. De topgevel van de toren aan de oost- en westkant is getrapt uitgevoerd, terwijl het interieur fraai is voorzien van ronde kruisgewelven. Vervolgens richting de watermolen. Hierin is een museum van oude gereedschappen, werktuigen, huishoudelijke voorwerpen enz. gevestigd. Grootmoeders tijd herleefde hier. Je hoorde regelmatig roepen: o, ja dat had mijn Oma ook! We raakten hier niet uitgekeken.

Een groep deelnemers tijdens de bezichtiging van de Stiftkirche

Maar aan alles komt een eind;

in Langenhorst (Foto: H.J.L. Winkelman)

we moesten de bus weer in om de terugtocht te aanvaarden. Om ongeveer half zeven waren we weer in Haaksbergen, en keken we terug op een bijzonder fijne, geslaagde en gezellige dag. Jan den Herder

RICHT UW BLIK OMHOOG Weet u aan welke gevel deze gevelversiering zich bevindt? Het antwoord vindt u op blz. 3151

3137

BURGEMEESTER VAN BEEK Haaksbergen, 1914 - 1919, slot Met militaire eer... Een Haaksbergse jongeman werd tijdens de militaire dienst ernstig ziek en kwam te overlijden. Op verzoek van zijn vader werd hij in Haaksbergen met militaire eer begraven. De grenswachtcommandant had enkele keren een militaire begrafenis meegemaakt en was dus bekend met de gang van zaken. Maar het probleem was, dar er geen muziekkorps beschikbaar bleek te zijn, zelfs geen tamboer. De commandant slaagde er echter in een tamboer te "lenen" van het detachement in Hengelo (O), zodat de plechtigheid doorgang kon vinden. Hij liep zelf voorop in z'n beste tenue, dan het vuurpeloton vóór de lijkwagen, daarachter de gehele grenswacht voor zover de soldaten niet op hun post dienden te blijven, allemaal in hun beste kleding en tenslotte de familie. Bij de ingang van het kerkhof gaf het vuurpeloton een salvo boven de kist en daarna nog eens boven het geopende graf. Eén en ander zal ongetwijfeld een diepe indruk gemaakt hebben op de immer meelevende Haaksbergse bevolking. De naam van deze Haaksbergenaar is ons niet bekend, maar als u weet wie deze soldaat was, horen we dat graag van u. Orde en gezag De orde in het dorp wordt in de eerste wereldoorlog gedurende het burgemeesterschap van Van Beek gehandhaafd door de gemeentelijke veldwachter Ferdinant van Ulsen, bijgenaamd "de rooie". Hij is de opvolger van de overleden A.A. van der Leur. Hij genoot een salaris van f 675,p.j., had vrije kleding, vrije geneeskundige behandeling alsmede medicamenten voor hem en zijn gezin. De aanschaf en het onderhoud van het rijwiel kwam voor rekening van de gemeente. Verder kreeg hij een duurtetoeslag van f 67,50. Als schatter der "dranklocalen" ontvangt hij f 12,- p.j. Van Ulsen boezemde alleen al door zijn uiterlijk gezag in en weet veel zaken te regelen door zijn aangeboren tact om met mensen om te gaan. Hij was echter niet "voor een geruchtje vervaard". Hij had een goed hart en hielp waar hij helpen kon. Hij paste de wet toe naar "den geest en niet naar den letter". Ferdinant van Ulsen, de gemeenteveldVan Ulsen ging op 1 mei 1920 met eervol wachter bijgenaamd "De rooie" (1866-1923) ontslag en overleed in november 1923. Hij (Foto: Arch. Hist. Kr. Hbg.) werd bijgestaan door Gerhardus ter Bekke.

3138

Burgemeester Van Beek is als gemeentesecretaris betrokken bij elk proces-verbaal dat door de veldwachter wordt opgemaakt en weet dus precies wat er in zijn dorp gaande is. Distributie Ook al wordt ons land niet direct betrokken bij de oorlogvoering, de gevolgen blijven niet uit. Door de blokkade op zee is het met de aanvoer van levensmiddelen slecht gesteld. In sept. 1914 meldt de burgemeester al, dat er geen maximum prijzen worden vastgesteld, maar dat "winkeliers is aangezegd dat zij ten dezen schappelijk en billijk moeten zijn". Van Beek houdt alles nauwlettend in de gaten. Er zijn bakkers die brood leveren voor 6 et. Andere bakkers die de rogge rechtstreeks inkopen bij de boeren rekenen 5 et. Van Beek stelt: "Kunnen deze laatsten niet geprest worden rogge tegen factuurprijs te betrekken van de eersten, zodat gelijke concurrentie mogelijk blijft?" B&W willen een verordening op het brood. De Commissie "verdeling rogge" houdt de voorraad in het oog en vraagt de gemeente naar de aanwezige hoeveelheid in Haaksbergen per 10-11-'14. Antw. 2732 hl a 70 kg = 191.240 kg. De gemeente bestelt ten behoeve van de winkeliers 30 mud erwten en bonen en als proef een baal van 250 kg bakmeel voor pannenkoek- en papbereiding. Boeren hebben een geleidebriefje nodig voor het laten malen van rogge met de datum van de voorgeschreven maaldag. Bij overtreding worden smoesjes als het waaide toen niet of toen was ik ziek niet meer geaccepteerd. Klein Rot in Buurse wordt zelfs bekeurd, omdat er een beetje rogge in de haver voor het paard terecht is gekomen. Klein Rot ontkent opzet. Er gaat een monster naar Zwolle voor onderzoek, waarmee hij zijn onschuld wil aantonen. De Controleur: "Is dit niet het geval, dan verdient KI.R. voor zijn knoeien en liegen m.i. een flinke straf." Zo gaat dat in die tijd! Voor 1915 wordt voor f 3000 aangekocht. Geld moet worden geleend en de rente wordt doorberekend aan de bakkers. Boeren mogen 5 kg per maand per gezinslid zelf malen. Zij, die ook rogge voeren aan het vee komen in de problemen. De Minister biedt aan hen mais te geven a f 190 per last en f 230 voor mixedmais. Het verbruik van roggebrood wordt geschat op 2 kg per hoofd per week. Een kilo roggebrood kost 10 cent. In veel gemeenten wordt rogge vermengd met 50% tarwe. Haaksbergen wil niet verder gaan dan 25%. Om aan de maatregelen geen buil te moeten vallen, bestaat er een uitgave in afleveringen van "Documenten voor de economische crisis van Nederland in oorlogsgevaar" voor gemeentebesturen. Overeenkomstig de Distributiewet 1916 gaat ook Haaksbergen over tot het stichten van een Gemeentelijk Levensmiddelenbedrijf. Het bedrijf wordt geleid door enkele personen die daarvoor speciaal moeten solliciteren. De directeur verdient ongeveer een burgemeestersalaris. Controleur is ambtenaar A.F.M. Kiphardt (200-300 p.j.), administrateur E.G.J. Waterink (6 p.w.), kantoorbediende G.Chr. Lammers (4 p.w.)

3139

en magazijnmeester J.A. Eijsink (120 p.j.). Per 21 mei 1918 is B.H. Ribberink uit HAAKSBERGEN. Hellendoorn directeur. Het bedrijf levert via een bonnensysteem aan de winke3 JUNI TOT EN MET l Jll 1919 liers. Zij kunnen op dinsdagmorgen vanaf 9 uur de bonnen ophalen waarmee ze 424 l ons rijst . . . 14 cent 425 3'|2 „ suiker. . . 3 0 „ de artikelen bij de opslagplaats kunnen 426 2|2 „ boonen . . 11 „ afhalen. Natuurlijk ontstaat er onenigheid 427 2 „ kaas . . . 7O „ 428 l stuk kallzeep per stuk onder hen, als b.v. de ene slager wel en 6 cent. een andere geen vlees van het levens429 2 ons spek . . 1OO cent. 430 l pakje distributiepudding: middelenbedrijf mag verkopen. Ook heeft MI, ct. p. pakje 431 'b ons vermicelll of macade een al eerder de bonnen voor de koroni a 40 of 75 cent. mende week in zijn bezit dan de ander en Alle bons der aardappelkaart net daarop vermelde In Kleikan dus al met de verkoop beginnen als of Zandaardappelen. Op bon no. 4 der Kindermeelde ander de bonnen op het voorgeschrekaart l K. C. Klndermeel a 8O ct. Op bon no. 43 der Sulkerkaart 31,, ven tijdstip nog moet gaan halen. Schele onsDatsuiker a 3O ct. per 'I2 K.G. de Broodkaart v an hel 98e tildvak geldig ia van 3 Juni tol en ogen dus. De boeren zijn verplicht rogge 3e Oat no 4 der ' aal Margarinekaart voor het 4e tijdvak geldig en vlees aan het levensmiddelenbedrijf te leveren voor een redelijke prijs. Wie te DE DIRECTEUR. laat levert, krijgt minder per kg. Bij weigering volgt inbeslagname, eventueel met (Arch. Hist. Kr. Hbg.) behulp van militairen, maar gezien het grote aantal boeren is dat eigenlijk niet uitvoerbaar. De gemeente moet er in de periode Van Beek f 70.000 bijleggen. In 1917 verschijnt het boekje "de Voeding in het Arbeidersgezin" en wordt verstrekt door de gemeente. Er zullen geen kookcursussen gegeven worden, maar als een fabrikant dat wil, zal een zaaltje beschikbaar gesteld worden.

LEYENSMIDDELENBEDRIJF Idelcnbedrijf te Haaksbergen maakt

de bonboekjes de

Ban no

4e

Dat

nde regeeringsarlikelen verkrijgbaar zullen zijn: Prijs per half K.G.

de

bons s

goedkoop reparatieleder slechts geldig iiin

De Raad gaat in 1918 niet akkoord met een verhoging van de jaarwedde van de Wethouder. Die moet f 150 p.j. blijven. In december krijgt de Burgemeester er wel 25% bij. Hij krijgt f 1750,- als burgemeester en f 1450,- als secretaris. De ontvanger beurt f 1100,-. De Gemeente zit er ook niet echt warmpjes bij. Men wil een extra uitkering uit de Oorlogswinstbelasting, want er moet veel geld besteed worden. De kosten van levensmiddelenberging bedragen over 1918 f20.000, de wachtgeldregeling f 7000, de postrente en aflossing van geldleningen gaat omhoog, er moet een vleugel van 4 lokalen aan de school, het gemeentehuis moet verbouwd worden na de bezetting door de grenswacht, de binnenweg Spoorstraat moet verhard worden en de weg van Haaksbergen naar Brammelo aangelegd. Uit de pot dividend- en tantièmebelasting komt ook niet veel, want Haaksbergen telt maar 3 van dergelijke belastingplichtigen.

3140

WAT MEN TEGENWOORDIG NIET MEER KAN. Zoete broodjes bakken. Op hete kolen zitten. Recht door zee gaan. Zich dik maken. Iemand zijn vet geven. Zich warm maken. Met spek schieten. Er warmpjes bijzitten.

Boter bij de vis doen. Eieren voor zijn geld kiezen. Te veel hooi op zijn vork nemen. Zijn brood verdienen. Zich schoon wassen. Ergens zijn licht opsteken. Iemand iets inpeperen.

Om de eerste levensbehoeften eerlijk te verdelen in deze schaarse tijd, gaan tal van producten op de bon.

BONLIED Thans is er niemand onder ons Die nog kan leven zonder bons. En allen, die ge in Meerland ziet, "t Zijn bon-vivants en anders niet. Geen Nederlander zonder bon, Hij zij profeet, hij zij baron, De bourgoisie knipt thans de bons, Met meer plezier nog dan coupons. En zelfs de kwiekste keukenslons Kan niet meer werken zonder bons. Dat danken wij aan Posthuma! Hij is ons aller bon-papa. Hoe heerlijk was de tijd voor ons, Toen wij nog leefden zonder bons. O, kwam die gouden tijd maar weer, Verlos ons van die bons toch, Heer.

elV

rt*Ü^

ftuV *^

La

fi

b»o» ,fl

* ""*

'*

'j."..;:., • . , ";:' . .r.",' '— ftljksdlctrlbutl» van thee en ~ï De. Miniiter *'an tand bouw, KSJTariieid en H; bekeótl ra e&diiï«nde reiken tfid iedere tx> lioeveel thee' of koffie daarop zat mogen wortlen M-, ö.een bon* ifgeven dan tetion ontvaac-at vao't den Minister bepMldo hoeveelKeid"tlleB of koffie. Overtreding, vso de bep«lingen di.v diMtributfoonfermindexd do toep»wltig der atrafbepalinjen var . voor rerkooperti met nit»lutHH)r van verderen . —- ---'-penli net Mtrekkitifr *w
\«ffl*i (/Arc/i. H/sf. Kr. Hbg.)

Dat van de gelegenheid misbruik wordt gemaakt, blijkt wel uit het volgende krantenbericht: HAAKSBERGEN, 18 Juli. Dezer dagen vervoegden zich bij eenige landbouwers twee net gekleede heeren die voorgaven Duitschers te zijn uit Kevelaar. Ze reisden met stalen, doch de menschen moesten dadelijk betalen, terwijl het uitgezochte hun gestuurd zou worden. Men zij voorzichtig.

3141

Haaksbergen, een krenterige gemeente De Gemeenteraad wil graag voor een dubbeltje op de eerste rang zitten. De protestbrief van de gemeentearbeiders over hun karige salaris getuigde daar reeds van (zie eind deel 2). Bij het aantrekken van een gemeenteveearts bood men bijna 20 jaar zo weinig, dat elke sollicitant het liet afweten. G.S. tikken B&W in 1917 op de vingers, omdat ze het voorgestelde salaris van een nieuw te benoemen veldwachter veel te laag vinden. Ze dringen aan op een hoger bedrag. Het onderwijzend personeel van de Openbare scholen klagen in een brief bij de Gemeenteraad: "...dat zij er Uwe aandacht op vestigen, dat onze tegenwoordige salarisregeling in de verte niet gelijkt op den wensch van het schooltoezicht, noch op de tegenwoordige, herziene salarisregelingen in aangrenzende en met Haaksbergen overeenkomende gemeenten, met name: Ambt-Delden, Losser, Borne en Denekamp."

In Haaksbergen is het weer glad mis Zo begint Joh. Seckel, de controleur van de Rijksgraanverzameling in Overijssel, zijn rapport op 23 jan.1918. "De heeren bestuurderen hebben onderling meer ruzie dan gewoonlijk. De gemeenteveldwachter kijkt nergens naar. De rijksveldwachter heeft de aardigheid er af. De boeren hebben weer geheel vrij spel. De gemeentelijke controleur was vandaag maar eens niet verschenen. De Wed. K. heeftin 1917 geen korrel rogge geleverd, dit jaar 1600 K.G. De verbouwde rogge is dus verknoeid, de menschen willen er niets van loslaten. De knoeierij is m.i. met medeweten van den Burgemeester geschied. Van de gemeenteveldwachter heeft men bij controle meer last dan hulp. Op de gemeentebegrooting is een post uitgetrokken voor een tweede gemeenteveldwachter, men kan dus sollicitanten oproepen en iemand aanstellen. Hoewel er van verschillende zijden bij den Burgemeester op aangedrongen is aldus te handelen, hoort men er verder niets meer van. Als motief geldt: De Vereeniging Licht en Lucht wil - de goede wil bestaat al vijfjaar - huizen bouwen, dus eerst gewacht tot voor den nieuwen veldwachter een huis gereed is. Aan een ander huis, of een ongehuwde veldwachter heeft Zijne Edelachtbare zeker niet gedacht. Voor den Burgemeester zou het zeer goed zijn, dat van hooger hand eens over die kwestie gesproken was". P.S. "De veldwachter vroeg bij het maleur aan mijn fiets of ik soms ook al wist, wanneer ik weer kwam en waar ik dan naar toe zou.- Zeker zou hij dan wel eventjes bericht sturen, dat er verraad was".

3142

fragmenten uit het verslag: 11 januari 1918 De molenaar A.J. O. had - als alle molenaars - zijn register niet in orde. Hij had wel bijgeschreven, doch niets afgeschreven, terwijl de muizen er zooveel hadden afgevreten, dat het geschrevene nauwlijks leesbaar was. 10 december 1917 In de buurten C en D wordt 't hardst geknoeid. Hoeveelen hebben zich nergens aan gestoord.... Commissie Veel boeren willen uitstel bij het leveren van rogge. Dat gaat met de nodige problemen gepaard. In Haaksbergen is een Commissie ingesteld, die de belangen der uitstel-vragers zal bepleiten. Aan het hoofd van die Commissie staat wethouder Ten Broeke. De provinciaal controleur Joh. Seckel wil zich niet met de commissie inlaten vanwege Ten Broeke, de man van "glazen ingooien en afrossen met de ijzeren roskam". Ondertussen laat Seckel wel even weten, dat in de buurten waar 't hardst geknoeid wordt, C en D, de meesten om uitstel vragen.... Het probleem van de uitstel vragers wordt evenwel keurig opgelost. Als het einde van de oorlog in zicht komt, neemt men het met de regels niet meer zo nauw. Maar regels blijven regels en de overheid blijft dapper controleren. Ook twee wethouders ontspringen de dans niet en worden bekeurd. De een, omdat hij in een koffiemolen 5 kilo rogge te veel had gemalen en de ander, omdat hij op zolder rogge had verborgen onder een dik pak stro! Het smokkelen gaat onverminderd door. De kommiezen en half-kommiezen - soldaten van de grenswacht, belast met het opsporen en aanhouden van smokkelaars, aangestuurd door de douane - zijn nog steeds actief. Wie gesnapt wordt, kan rekenen op een stevige straf. Daar kon opa Schurink uit Buurse over meepraten! Een keurige man, in 1919 lid van de Gemeenteraad, bestuurslid

Opa en Oma Schurink uit Buurse (Foto: H. J. Schurink, Neuenkirchen)

3143

en later voorzitter van het bestuur van de Coöperatieve Boerenleenbank. In de familie ging al jarenlang een geheimzinnig gerucht over opa: Opa had waarschijnlijk iets uitgespookt in de eerste wereldoorlog. De kleinzoon Herman H. Schurink uit Neuenkirchen wilde er het fijne van weten en toog op onderzoek. Wat bleek: Opa smokkelde, ondanks het feit, daterkommiezen bij hem ingekwartierd waren! Men gebruikte varkensblazen die in Duitsland, half gevuld met jenever, in de Buurserbeekte waterwerden gelaten en aan de Hollandse kant er weer uitgevist. Maar opa werd gesnapt. Op 25 oktober 1917 werd hij door de Arrondissementsrechtbank te Almelo veroordeeld tot drie weken opsluiting in de strafinrichting Veenhuizen in Drente. Op 18 januari 1918 werd hij onder nummer 10014 in het gesticht opgenomen te midden van landlopers, dronkaards, dienstweigeraars en andere smokkelaars. De aanklacht luidde: het bezit van "verboden nederlage". De heer Schurink vond in een oud woordenboek de betekenis van nederlage: "gedistilleerd". De Burgemeester zelf kon zich natuurlijk geen zwarte handel permitteren. Maar geen nood! Gretha Scholtens, een zus van zijn vrouw en eveneens geboren in de katholieke enclave Leens in Groningen, reisde van daar uit met de trein en tram naar Haaksbergen, naar oom Frans (van Beek). Gretha had bij het schaatsen haar heup gebroken en liep heel moeilijk. Daarom nam ze haar dochter van 18 (moeder van de hr. Ten Thije, zie bronnen) mee om het zware pak met de enorme lap spek mee te zeulen. De angst om op dit illegale transport betrapt te worden zal zeker een rol gespeeld hebben, ook al omdat het spek een doordringend geurtje had. Maar van je (boeren)familie moetje het hebben zal de Burgemeester gedacht hebben.

Vertrek Na vijf jaar en vier maanden neemt de Burgemeester afscheid van Haaksbergen en de Haaksbergenaren die hem gekend en niet gekend hebben, zoals de kleine Hendrikus Johannes. Op 30 september 1919 krijgt Van Beek eervol ontslag wegens zijn benoeming tot burgemeester van Boxtel en gaat dus terug naar Brabant. In de laatste raadsvergadering krijgt de vertrekkende Burgemeester heel veel lof toegezwaaid. "Het gerucht gaat al veertien dagen door het dorp, maar ik dacht, dat het praatjes waren", aldus de heer Steffens, nestor van de Raad. "U draagt ook de achting van de ingezetenen met U mede." Unaniem is men het er over eens, dat de burgemeester nog wel jaren had mogen blijven.

3144

Franciscus Wilhelmus van Beek (18761953) (Foto: F.W.A. van Susante, Boxtel)

Van Beek noemt in zijn dankwoord zelf als wapenfeiten de verbetering van de Spoorstraat, de aanschaf van de motorspuit, mogelijke opname in het waterleidingnet Oost-Gelderland en de toetreding tot de werkloosheidsverzekering. Steffens:"U heeft Uw brood hier niet in ledigheid gegeten." Maar wellicht belangrijker nog dan de genoemde daden is zijn medewerking in financieel opzicht geweest aan de grondige verbetering van de weg HengeloOele-Beckum-Stepelo- Haaksbergen en de weg naar Neede en Eibergen. Daardoor werd Haaksbergen veel beter bereikbaar en min of meer uit zijn isolement verlost. Burgemeester Van Beek heeft Haaksbergen op een uitstekende wijze door een moeilijke periode geloodst. Hij overleed op 6 oktober 1953 te 's-Hertogenbosch op bijna 77-jarige leeftijd. Bram van Leeuwen

t In Uw gebed en gedachtenis wordt aanbevolen de ziel van zaliger

Franciscus Wilhelmus van Beek Echtgenoot van Helen* Maria Schollen» Lid van de H. Familie. Ridder In de Orde van Oranje-Nassau. Oud-Burgemeester van Boxtel. Geboren te Rosmalen 29 November 1876 en overleden te 's-Hertogenbosch 6 October 1953 en op 10 October d.a.v. op het R.K. Kerkhof te Boxtel begraven. Zijn voornaroe verschijning dwong eerbied af, zijn beminnelijk optreden maakte hem vele vrienden; in de uitoefening van zijn bestuur was hij wijs, nauwgezet en plichtgetrouw, ook temidden van zijne beslommeringen ging hij op in zijn gezin. Zijn laatste gang viel hem zwaar, al wist hij dit te verbergen voor die hem liefdevol omringden. Hij verlangde terug naar buts, maar God had anders beschikt en riep hem naar de eeuwige woontenten. Zijn goede werken volgen u em. Innig geliefde vrouw : wij waren samen gelukkig vele jaren lang, elkanders vreugden deelden wlf en In moeilijke dagen waart gij aan mijn zijde; zelfs de dood kan ons niet scheiden, want in liefde blijven wij met elkaar verenigd. Tot weerziens. Kinderen en kleinkinderen: „weest mijne navolgers, gelijk ik het ben van Christus", - Ik ben u voorgegaan met het teken van het geloof, houdt hoog onze christelijke tradities, leeft godsdienstig en houdt uwe moeder in ere. Mijn zus, verwanten en vele vrienden bidt voor mij. Koningin van de Heilige Rozenkrans bid voor on*. (Arch. F.W.A. van Susante, Boxtel)

Bronnen: Gemeentearchief Gemeente Haaksbergen 1914 - 1919 Rijksarchief Overijssel 1914 - 1919, Zwolle Archief Historische Kring Haaksbergen Historie van Haaksbergen deel 2 Haaksbergen voor en na 1188 Oet 't leam'n van Jehan ten Hag Twentsche Courant 1914 - 1919, Gem. Stadsarchieven Enschede Tubantia 1914 - 1919, Gem. Stadsarchieven Enschede Distributie gijn en pijn, Het Straatlied van !914 - 1919, D. Wouters, 1940 Informatie van de heer H.J. Schurink, Neuenkirchen Informatie van de heer dr. O.J. ten Thije, Enschede Jaarboek Achterhoek - Liemers, 1986

3145

DE "HOF VAN GETSEMANE" OFWEL "DE TUIN 1813" Veel Haaksbergenaren hebben de naam Oostenstraat niet gekend, omdat deze na de Tweede Wereldoorlog is omgedoopt tot Jhr. von Heijdenstraat, als hommage aan burgemeester Hubert von Heijden, die samen met 56 van zijn dorpsgenoten omkwam bij het bombardement van 24 maart 1945. Nog minder inwoners zullen zich de vroegere situatie op de hoek van de Jhr. von Heijdenstraat en de Schoolstraat voor kunnen stellen. Sinds 1723 stond op deze plek de dorpsschool. In 1836 werd deze vervangen door een nieuwe school met ambtswoning voor het schoolhoofd. Dit hele zaakje ging bij de grote brand van 1851 verloren, waarna het gemeentebestuur besloot de school naar de Markt te verplaatsen. Op de plaats waar nu in het complex "Op den De villa van A. J.P. ten Hoopen aan de Jhr. von Heijdenstraat met op de voor- Claver" Hesselink Mode gevestigd is, was sinds grond een hoek van de "Tuin 1813" het verdwijnen van de school een grote tuin. (Foto: Arch. Hist. Kr. Hbg.) Deze tuin was het eigendom van de textielfabrikant A.J.P. ten Hoopen, die aan de overkant in de Oostenstraat ( von Heijdenstraat) 11 woonde. Op het gemetselde poortje stond "Tuin 1813". Welke bedoeling de bouwer hiermee had, heb ik niet kunnen achterhalen. Waarschijnlijk een verwijzing naar het einde van de Napoleontische tijd en de terugkeer van Koning Willem l. Maar dat kan Arend Jan ten Hoopen niet bedacht hebben, want die is geboren in 1856 en heeft in 1885, een jaar voor zijn huwelijk met Maria Tassemeijer, het huis aan de Oostenstraat laten bouwen. Arend Jan was niet alleen bekend als fabrikant; ook op kerkelijk gebied was hij een autoriteit. Aanvankelijk behoorde de hele familie tot de Nederlandse Hervormde kerk, maar het klimaat was Arend Jan daar te vrijzinnig en hij stichtte (voornamelijk met eigen middelen) de veel rechtzinniger Gereformeerde kerk in Haaksbergen. Hij liet hiervoor een kerkje, het "fiene karkske", bouwen aan de Zeedijk, waarin hij vaak zelf voorging. En de tuin, waar het hier om begonnen is? "Tuin 1813"... wel die kreeg in de volksmond de naam "De Hof van Getsémané", waarschijnlijk omdat de streng gelovige eigenaar Arend Jan ten Hoopen er graag vertoefde en men hem nog al eens op een bankje zittend of wandelend mediterend kon aantreffen. Henk Oosterholt Bronnen: "Het kerkje van Ten Hooperï'-door Nico Spit, "Historie van Haaksbergen"dl. III

3146

DE BOERDERIJ "HET STEPELERVELD" EN DE POINT-TO-POINT STEEPLECHASES VAN STEPELO In het begin van de 20e eeuw was H.J.E. (Hennie) van Heek (14-12-1864 / 09-04-1930) eigenaar van grote delen van "Het achterste Stepelose veld", waarin het "Het Stepelerveld" gelegen was. De heer H.J.E. van Heek was directeur/eigenaar van de Boekelose Stoomblekerij. Hij woonde op de villa "Het Teesink" in Boekelo. Aanvankelijk was zijn grondbezit een grote woestenij; het bestond voornamelijk uit dorre heide, mul zand, drassige grond en enkele waterplassen. Toen in de 1e wereldoorlog de Twentsche textielindustrie haar productie staakte, kwam natuurlijk ook de Boekelose Stoomblekerij stil te staan. De arbeiders uit deze fabriek hebben toen onder deskundige leiding deze gronden ontgonnen.

H. J. E. van Heek (1864-1930) (Foto: Mevr. Gierman-van Heek)

Een ontwerpschets van "Het Stepelerveld" gemaakt door de architecten Van der Lijke en Mink (Arch. Hist. Kr. Hbg.)

In 1928 liet de heer H.J.E. van Heek een door de Enschedese architecten Van der Lijke en Mink ontworpen eigentijdse veeboerderij voor zijn zoon Ebs (E.H.J.K. van Heek, 08-07-1902 / 06-01-1979) bouwen. De bouwkundige werkzaamheden werden door de Hengelose aannemers Gebr. Kreijenveld uitgevoerd. In 1928 huwde Ebs van Heek met Emmy Koek.

3147

In 1929 werd de boerderij in gebruik genomen. Het "Stepelerveld" bestond uit 68 hectare landbouwgrond en 100 hectare bos. Tegelijk met de ingebruikname van de boerderij kwam de heer Klaas H. Zijlstra (29-091905 / 02-01-1993) uit het Friese Jelsum als bedrijfsleider in dienst. In 1931 werd bij de boerderij een voor hem bestemde bedrijfswoning, onder architectuur van de bekende architect Jan Jans, gebouwd. E.H. J.K. van Heek (1902-1979) In de zestiger jaren was voor een rendabele (Foto: Mevr. Gierman-van Heek) bedrijfsvoering een investering en reorganisatie noodzakelijk. Door het ontbreken van een opvolger van Ebs van Heek en de malaise in de textielindustrie en de noodzakelijke investering werd besloten het bedrijf van de hand te doen. In 1963 werd het bedrijf overgenomen door G. J. Oosterveld, die het voor hun dochter en schoonzoon (W.H. Blikker) kocht. De Heer Oosterveld had zijn boerderij in Broekheurne moeten afstaan wegens stadsuitbreiding. Klaas Zijlstra bleef tot 1965 in de bedrijfswoning wonen waarna hij naar Boekelo verhuisde waar Van Heek een huis voor hem had laten bouwen. De ouders van Blikker namen toen hun intrek in de bedrijfswoning. De zoon van Blikker achtte het "Stepelerveld" niet geschikt voor het op grote schaal voeren van een veebedrijf en kocht in 1995 een boerderij in Sledum (Groningen). Een deel van de gronden van het "Stepelerveld" werd verkocht. Het vee, machines en melkquotum verhuisden eveneens naar Groningen. Vanaf die tijd was de functie van boerenbedrijf voor het "Stepelerveld " voorbij. K.H. Zijlstra (1905-1993) De nog in bezit zijnde landbouwgronden zijn nu (Foto: J. Zijlstra, Alkmaar) verpacht aan de buurman A. A.M. Damveld. De heer Blikker en zijn vrouw wonen nu in de voormalige dienstwoning en hun dochter en schoonzoon in de boerderij. De gebouwen worden nu gebruikt als stalling voor caravans en old-timers.

3148

Een artikel over de imposante toegangspoort naar dit erf aan de Kolenbranderweg kunt u vinden op pag. 2092 e.v. in het Aold Hoksebargnummer van november 1998.

r

-

H.J. (Henk) van Heek (10-11-1894 / 10-10-1981), een broer van Ebs, was een groot enthousiasteling van de paardensport. Samen met de "Twentsche Jachtvereniging" (opgericht in 1925) organiseerde hij in 1930 het vanaf die tijd jaarlijks terugkerende evenement "POINT-TO-POINT Steeplechases van Stepelo". De races vonden altijd begin april plaats, als de akkers nog niet ingezaaid waren. Het parcours lag niet alleen op het erf van Van Heek, maar ook op de gronden van de buren Ten Dam, Witveld en Ter Woerst. Dit jaarlijkse evenement was zeker voor die tijd een zeer bijzonder gebeuren, dat veel publiek trok.

H.J. van Heek (1894-1981) (Foto: Mevr. Gierman-van Heek)

Meestal was er een muziekkorps aanwezig dat voor "vroolijke klanken in het rond" zorgde. Op het erf waren natuurlijke hindernissen gebouwd, die tot in de 60er jaren nog duidelijk in het landschap te herkennen waren. Buiten de wedstrijden voor "Heeren" (amateurs) en amazones was er voor de leden van de militaire sportvereniging een aparte wedstrijd, die

Enkele huzaren bij het nemen van een hindernis (Foto: Alb.J. Brusse, Enschede)

Een deel van de deelnemende huzaren aan de race in 1935 (Foto: Alb.J. Brusse, Enschede

meestal nogal spectaculair verliep. De deelnemers aan deze wedstrijden kwamen niet alleen uit Twente, maar ook uit andere windstreken, zoals Groningen, Zwolle, Zelhem en Arnhem. Een verslaggever van Tubantia schreef in 1932 over de belangstelling het volgende: "Zaterdagmiddag werden hier de point to points gereden. Bijna geheel Enschede was uitgelopen om dit schouwspel te zien en zij die

3149

Voorde start, op de voorgrond de organisator H.J. van Heek

Enkele te winnen bekers

(Foto: Alb.J. Brusse, Enschede)

(Foto: H. J. Krooshof)

er waren, zijn zeker niet teleurgesteld." Zo groot zal de belangstelling zeker niet zijn geweest. In 1934 werden de races in verband met het overlijden (20-031934) van H.M. koningin Emma niet gehouden. Dat deze races in het land grote belangstelling hadden, bleek uit het landelijk bioscoopjournaal in 1935 waarin een verslag van deze races was opgenomen. In 1939 konden de races wegens te geringe belangstelling niet doorgaan. De dreigende wereldcrisis zal hier ongetwijfeld Het parcours van de point-topoint steeplechases van Stepelo (Arch.

Twentsche Jachtvereni-

Qing)

schuld aan zijn geweest. Na de Tweede Wereldoorlog zijn deze races waarschijnlijk nog twee keer gehouden. Gerard Hofste op Bruinink

Voor de noabers was er er een speciale mobiele tribune (Foto: Alb.J. Brusse, Enschede)

Bronnen: Archief Twentsche Jachtvereeniging, Gemeentearchief Enschede en Archief Hist. Kr. Hbg.

3150

RICHT UW BLIK OMHOOG Dit ornament bevindt zich in de voorgevel van de pastorie aan de markt 20. Een korte bouwgeschiedenis van deze pastorie kunt u vinden op blz. 3043 in het septembernummer van 2008 van Aold Hoksebarge. J. G. Hofste op Bruinink

! (Foto: J. G. Hofste op Bruinink)

GENEALOGIEËN (deel 16) Reith. Betreffende dit geslacht staan er in ons Hist.Centrum zelfs 4 verschillende boeken naast elkaar met als algemene titel "Kroniek van het geslacht Reith". De eerste 3 boeken werden geschreven door de schrijver Jan F.Reith en na diens overlijden werd het 4e boek uitgegeven door de Familie Vereniging Reith Stammen. Alle boeken zijn formaat A4, 2 gelijmd en 2 gebonden. Handig is, dat van alle 4 boeken het kaft een verschillende kleur heeft. Daarom het volgende in schema: 1. Groen uitg. 1983 303 pag. Nederlandse versie (1e druk was in 1979) 2. Blauw uitg. 1986 224 pag. Duitse versie 3. Bruin uitg. 1990 103 pag. Duitse versie 4. Rood uitg. 2001 262 pag. Nederlandse versie Een redelijke omschrijving van deze 4 boeken zou deze Aold Hoksebarge geheel vullen. Daarom slechts enkele opmerkingen. De naam Reith komt voor in verschillende vormen (b.v. Raydt, Raidt) in Oost-Beieren en Oostenrijk. Doch rond 1800 trokken 17 immigranten naar Nederland. Vijf van hen worden beschouwd als de voorouders van ruim 300 in Nederland levende Reithen. Eén van hen kwam in de 18e eeuw als soldaat en 4 broers kwamen te wonen in de Achterhoek. Friedrich Reith, geb.1797 te Eichenau in Hessen, vond als wever en postbode werk in Rietmolen. Hij woonde in Hoonte, grenzend aan Rietmolen en werd daar "de lange Pruus" genoemd. Hij overleed er in 1875. Zijn broer Adam Ambrosius Reith, ook geboren in Eichenau overleed in 1893 in Neede. Diens oudste zoon, Johannes Franciscus (1853 - 1915) geboren en

3151

overleden te Neede is de stamvader van een grote familietak. Van de vele afstammelingen is een lijst met woonadressen vermeld. De achtste van de 10 kinderen van Adam Ambrosius is Johannes Gerhardus, in 1865 geb. in Neede en in 1944 overleden te Enschede. Hij trouwde in 1894 met Harmina Maria Ebberink (1864 -1938) te Neede. Ook nu in 2009 wonen nog vele afstammelingen van de hierboven genoemde personen in Haaksbergen. Achter in alle 4 boeken staan registers van aangetrouwde personen. Een Reith of andere nazaat kan dus in het Historisch Centrum te Haaksbergen veel gegevens vinden over zijn of haar voorouders. Gerrit Wes.

"WHATS IN A NAME", VON HEIJDEN VERSUS VON HEYDEN Bovenstaande regel zal iedereen wel herkennen. Hij komt voor in het beroemde toneelstuk van Romeo & Julia van William Shakespeare. Voor Julia maakte het niet uit wat de familienaam van Romeo was. Het ging haar om de persoon. Echter iedereen die aan familieonderzoek doet, wil toch wel graag weten hoe een familienaam precies gespeld moet worden. Talloos zijn de voorbeelden uit het verleden, waarbij een ambtenaar het niet zo nauw nam of soms niet beter wist: gelijktijdig met de geboorte werd een nieuwe familienaam gebaard. Maar er zijn voorbeelden, ook in Haaksbergen, dat mensen zelf vonden dat hun naam anders geschreven moest worden. Misschien wel omdat ze van mening waren dat het mooier of chiquer was, of gewoon omdat de schrijfwijze prettiger overkwam. Laat ik - als bijvoorbeeld - altijd gedacht hebben dat de galanteriewinkel in de Blankenburgerstraat gedreven werd door Jan Bouwhuis en de meubelzaak in de voormalige Oostenstraat door Jan Veldhuis. Niet dus. Wanneer men betreffende geboorte-aktes opslaat, blijkt het resp. om Bouhuis en Velthuis te gaan. In het dagelijks leven slaan wij echter zelden geboorte-aktes op, maar kranten of telefoonboeken des te meer. Je denkt al gauw, wat geschreven staat is waar. Gelukkig heeft dit meestal geen vervelende consequenties. "What's in a name" Maar soms gaat het fout. Of, om het maar eens wat milder te verwoorden, is het niet historisch verantwoord.

3152

Deze keer doel ik op de naam van onze oud-burgemeester Hubertus W.H. J von Heijden. De voormalige Oostenstraat werd direct na de oorlog als eerbetoon aan onze burgervader herbenoemd als Jhr. von Heijdenstraat (met onderschrift: Burgemeester van Haaksbergen van 1 dec. 1919 tot 24 mrt. 1945). Hij was één van de vele slachtoffers van het rampzalige bombardement op 24 maart 1945. Op het monument van alle oorlogsslachtoffers van 1997 echter wordt zijn naam gespeld als von Heyden. Hoe is het zo gekomen? J-j

Z

Tot Burgemeester van de gem. Haaksbergen (Ov,), is benoemd de heer H. von Heijden, puitReserve-Eèrste

H. von

Een krantenknipsel uit 1927 (Arch. Hist. Kr. Hbg)

f f a'

Er zich van bewust dat zijn voorouders van Duitse adel waren, dient hij (vóór 18 september 1914) bij de koningin een verzoekschrift in om hem in te lijven in de Nederlandse adel. Het Op nat aan Opa iag»ai«na vflr Joan v o a K * IJ d * a^ tur£flwset*r predicaat Jonkheer etrektMUfl» at ban net ai zijo* geeft natuurlijk meer Detail van het koninklijk besluit (Arch. De Hoge Raad van Adel) aanzien dan het eenvoudige Mijnheer. Bovendien kun je je als huwelijkskandidaat wat kritischer opstellen met een dergelijke titel in het verschiet. We zouden nu zeggen: staat goed op je C.V. En zoals het dikwijls gaat in het leven, soort zoekt soort. Op 14 oktober 1920 huwt hij - oud-reserve eerste luitenant en inmiddels burgemeester - in Gorssel de barones Jacoba A. E. van Hövell tot Westervlier en Wezeveld. Na.

Vooruitlopend op zijn "promotie" laat onze eerste burger, getuige tal van gemeentelijke documenten en vooroorlogse krantenartikelen, geen gelegenheid onbenut om zijn naam, in tegenstelling tot die van zijn vader, als von Heyden te (laten) schrijven. Hij geeft er de voorkeur aan om in zijn eigen werkelijkheid te vertoeven. Het antwoord van onze koningin laat even op zich wachten, maar op

3153

23 januari 1925 is het dan zover en kleurt zijn bloed blauw. Na advies te hebben ingewonnen bij de Hoge Raad van Adel en het Ministerie van Justitie, wordt door het Kon. Besluit No. 68 onze burgemeester von Heijden, zoals Wilhelmina schrijft, de titel van baron met het predicaat Jonkheer verleend en mag daarbij worden ingelijfd in de Nederlandse adel. De Hoge Raad van Adel schrijft hem vervolgens in als von Heyden.

Adütilcnuur vrüi u™ ïhiTg<ïï1(jkcii Staiw ilcr

ter ïfCïrM t«rfl gc*iugt, wi ii*H^w
hoeft dit j:j,4i, wtnitii

de TwTOa**t*« WiirifT-.Ml wij il»w afcip Ji^tilpn vMannakiy i

romiwruttt ui.-. UMli'im]r lïqgisterm

teidc Kwaaelitig In da» 0*m««ila , Jt*.« ui- *:.'.•. 'n . '»:i-':V akte Tij, Ba ui Iweti K^II 4 It-^bv ^+*

De geboorteakte uit Vorden (Arch. Regionaal arch. Zutphen)

Over de juiste spelling van een naam geeft het Burgerlijk Wetboek ons eenduidig antwoord: de officiële naam wordt "dwingend bewezen door de akte van geboorte". Dus wanneer een naam in andere officiële stukken, zoals huwelijks- of een notarisakte met een andere spelling voorkomt, is dit juridisch onjuist en irrelevant. De geboorteakte No. 47 uit Vorden, waar hij op 25 juli 1889 op

Onstein werd geboren, geeft ons uitsluitsel: von Heyden! Opmerkelijk hierbij is dat burgemeester Gallie van Vorden, die de akte geschreven heeft, het niet zo nauw neemt met de spelling. Hij noteert als één van de getuigen in de akte: Jan Huynink, daghuurder, terwijl deze getuige nota bene zelf met J. Huijnink ondertekent! En wat nu te denken over de naam von Heyden? Niet fk ben er al die jaren van overtuigd geweest, maar óók Dhr. Klerkx, de ontwerper van het oorlogsmonument aan de Markt. Wij vonden dat von Heyden zijn juiste naam was. Maar dat was om een andere reden. Door de combinatie Detail van het oorlogsmonument van het Duitse voorvoegsel von, ligt (Foto: auteur) een spelling als von Heyden meer voor de hand. Hubért heeft nooit kunnen bevroeden dat hij ooit nog eens met twee namen aan de weg zou timmeren.

fiENDERINK Jhr H J W J von HEYDEN AND H HOOGLAND '-JANNINK :

3154

Als amateur-geschiedschrijver kijk ik nu wat ongemakkelijk naar Julia, maar met Shakespeare schrijf ik, "what's in a name". Noot van de schrijver: De naam von Heyden is niet helemaal onbekend in de geschiedschrijving van Haaksbergen. Ca. 1569 huwde Margaretha von Heyden tot Ransdorf met de drost van Haaksbergen en Delden, Herman Ripperda. Het is niet uitgesloten dat Margaretha een van zijn verre voorouders was. Fons Leferink Bronnen: Burgerlijke Stand Haaksbergen, Regionaal Archief Zutphen (RAZ), Correspondentie De Hoge, Raad van Adel, Koninklijke Bibliotheek den Haag, Archief Hist. Kr. Hbg. en Historisch Centrum Overijsel.

JUBILEUM VAN DE VELDMAAT Recent is het jubileumboek van de Veldmaat verschenen: " 75 jaar Veldmaat. 1934-2009", samengesteld en geschreven door een werkgroep van negen Veldmaters. De stichting van de Bonifatiusparochie is tegelijk de stichting van het kerkdorp. Want, dat wordt wel duidelijk door het kennisnemen van dit boek, Veldmaat is niet zomaar een wijk van Haaksbergen, het is een dorp. De dichter Jooris gaf eerder een definitie van een dorp: "Een dorp is een cirkel, met de hand getrokken rond een kerk." Zo'n dorp is de Veldmaat. In de inleiding van het boek is te lezen: "Ons verhaal begint bij de Bonifatiuskerk. De kerk bond de los zwevende deeltjes en werd het kristallisatiepunt. Het kerkdorp vormde zich er snel omheen. De elfhonderd verspreide bewoners van de Veldmaatse velden werden "dorpelingen van hun eigen dorp, gelovigen in hun eigen kerk, voetballers van hun eigen club, kinderen op hun eigen school, klanten van hun eigen winkels..." Uitvoerig en voorzien van veel fotomateriaal worden vier verhalen verteld: de geschiedenis van de parochie, van de school, van de sportverenigingen en van de ondernemers. Bij het boek is ook nog een DVD gevoegd met extra fotomateriaal. De schrijvers van het jubileumboek hebben een prestatie van formaat geleverd; het is een prachtig boek voor de Veldmaters en voor iedereen die ook maar enige relatie heeft tot dit bijzondere kerkdorp. A. Bekkenkamp

3155

W O O N D E C O R A T I E

TEN HIAVGEN,

TEN schilderwerken

ALLES ONDER ÉÉN DAK

VERF & BEHANG PARKET & LAMINAAT VLOERBEDEKKING ZONWERING B,NNEN&BU.TEN GORDIJNEN KLEURADVIES

SCHILDERWERKEN 24-UURS GLAS SERVICE

UNIPLAN

LlJSTENMAKERIJ

1 0% KORTING met de RelatieCard! (elke kopende klant krijgt een RelatieCard met recht op interessante korting)

H A A K S B E R G E N - MA. DE R U I J T E R S T R A A T 2O WWW.TENHAGENSCHILDERWERKEN.NL

Tel. 053-5722162

LEETERS ADVOCATEN

Unipro is producent van U zin kleefstoffen, Oeshfloor kunstharsvloeren en Renovloer vl oerren ovati e sy stem en

Unipro Mr L.P.F.M.C. Leeters Mr A. van Zutphen Mr A.W. van Putten

3156

Spoorstraat 32 7481 HZ HAAKSBERGEN tel.: (053)572 57 57 fax: (053)572 22 01

Het is tijd voor een bank waar je lid van kunt worden.

l

Het is tijd voor de Rabobank.

Rabobank

'm nieuu/e kijk op beter zien"

Van der Linde De Echte Bakker

Jhr. von Heydenstraat 30 telnr. 053-5721394 Spoorstraat 59 telnr. 053-5742888

ook uw specialist in contactlenzen HL*, leeslenzen cylinderlenzen ••? kleurlenzen

VAN DER WERF gediplomeerd opticien - registeroptometrist BSc. - contactlensspecialist Spoorstraat 2 / aan de markt - Haaksbergen Tel.053-5722696

DIJKSTRA -cRD plastics

PLASTICS BV

producent van kunststof verpakkingsemmers voor o.a. de voedings- en verfindustrie.

Industriestraat 3O-34 7482 EZ Haaksbergen, NL Tel.: 053-5723884 Fax: 053-5727845 E-mail: [email protected] www.rdplastics.nl

Ottin/^

BOEK EN BURO HAAKSBERGEN Spoorstraat 67 7481 HX Haaksbergen tel. 053-5723524 fax 053-5741344 haaksbergeneboek-en-buro.nl

Thuis zien of uw boek op voorraad is:

'Eièergsestraat 4 - J{aa/ó>6ergen TeC. 053 - 5728712

www.boek-en-buro.nl

BONZET

BOEKBINDERS V.O.F.

ACCOUNTANTS

• Enschede • Haaksbergen • Bergentheim

Voor het inbinden van boeken, tijdschriften en

Blankenburgerstraat 41 7481 EA Haaksbergen (053)5741979 www.smkaccountants.nl

vervaardigen van dozen en mappen De Osseboer 44 7547 SJ Enschede 053-4314069

— GRONDVERZET —

— DRAINAGE WERKZAAMHEDEN

(SIER) BESTRATINGEN

—

—

GROENVOORZIENINGEN

—

LANDBOUWMECHANISATIE

CULTUURTECHNISCHE WERKEN

— —

LOON-EN SLOOPWERKZAAMHEDEN AANLEG EN ONDERHOUD SPORTVELDEN

Hazenweg 7 Haaksbergen Tel. 053 - 5721859 Fax 053 - 5729430

*electro>

aanleg en onderhoud van electrotechnische installaties, airco, ventilatie, stalbewaking,

Veldmaterstraat 75,7481 AC Haaksbergen Tel.: (053)572 15 38, Fax: (053)572 77 66 Landelijk erkend Electro Technisch Installatie Bureau

[email protected]

www.electrobreukers.nl

inbraak, brand, beveiliging, alle electrische app-, audio, video, SAT-schotels, antennes, telecom, ISDN, (mob.) telefonie,

UNETO-VNI

computers, netwerk, verlichting