KLEUR. GELD uitgave van TRIODOS BANK - NO HERFST VAN

DE

KLEUR VAN GELD

uitgave van TRIODOS BANK - NO 120 - HERFST 2012 - WWW.TRIODOS.NL

IN DIT NUMMER: ONTMOET ONDERNEMERS IN UW BUURT JAAR VAN DE BIJ THUIS IN EEN GEZINSHUIS DE VERANDERING BEN Je ZELF WORSTREVOLUTIE EN TOEN WAS ER KOFFIE ALL THAT JAZZ SCHENKEN VIA SPAARREKENING biologisch bamboe

13

Guust François bouwt cello’s en violen

16

“Zelf veranderen is makkelijker dan velen denken.”

04

Het jaar van de bij

12

Iedereen in Charloise-ruit

14

MEN LIJK WAR CENT D KLE VA GE

Biologische worstmakers veroveren Nederland

05

ontmoet ondernemers in uw buurt Wilt u zien wat er met uw geld gebeurt? Op 6 oktober zetten 11 duurzame ondernemers hun deuren open

08

Thuis in een gezinshuis Uit huis geplaatste kinderen krijgen in een gezinshuis professionele en persoonlijke zorg

12

5 EEUWEN IN 1 WIJK Middenin een nieuwbouwwijk in de Meern staat een 16e-eeuwse boerderij

13

Biologisch Bamboe Niet woekerende bamboe met een eko-keurmerk

inhoud

14

WORSTREVOLUTIE Drie jonge ondernemers leerden worst maken in Italië en veroveren nu de Nederlandse markt

16

de verandering ben je zelf Een inspirerend vraaggesprek met Patrick Holden, oprichter van de Sustainable Food Trust

20

all that jazz Cultureel ondernemerschap in het Tilburgse Paradox, een van de belangrijkste podia voor jazz en improvisatiemuziek

22

Al uw bankzaken duurzaam geregeld Alle informatie over sparen, beleggen en betalen op een rij

fotografie cover getty images De Kleur van Geld informeert over de activiteiten van Triodos Bank en Triodos beleggingsfondsen. Het wordt gratis toegezonden aan klanten en relaties.

COLUMN MATTHIJS BIERMAN

4

NIEUWS

KLEIN. HET NIEUWE GROOT.

26

SEPTEMBER 2012 Je hoort het niet vaak, op het nieuws of in de krant, maar we leven in een geweldige tijd. Hierover gaat de korte fi lm die Triodos Bank deze zomer liet maken. De fi lm laat zien dat er in de samenleving sprake is van een brede, duurzame beweging. Een beweging naar een andere economie. Eerlijker, menselijker, groener, innovatiever. Met de fi lm tonen we dat elke handeling, hoe klein ook, iets in beweging zet. Al die handelingen bij elkaar zorgen voor de grote verandering: samen maken ze van klein het nieuwe groot. We kregen overweldigend veel reacties, van klanten, ondernemers, politici, bekende Nederlanders, journalisten… Steeds meer mensen realiseren zich dat ze met hun eigen initiatieven de kwaliteit van de samenleving kunnen versterken en herkennen zich in onze fi lm. Dat het inderdaad om een groeiende beweging gaat, hebben we ook als bank de afgelopen maanden ervaren. Vanaf juli geeft Triodos Bank nieuwe certificaten van aandelen uit. Vanaf 1 januari 2012 hebben bestaande en nieuwe certificaathouders 46 miljoen euro aan nieuw kapitaal ingelegd. Zij leveren een bijdrage aan de fi nanciering van een positieve verandering. Ik wil hen én al onze andere klanten hartelijk danken voor hun verbonden heid met onze bank en met de beweging naar een duurzamere samenleving. We wensen u veel leesplezier. Matthijs Bierman Directeur Triodos Bank Nederland [email protected]

Wie wint de Triodos Bank Hart-Hoofdprijs? Deze unieke prijs is bedoeld voor de meest inspirerende en duurzame ondernemer, gefinancierd door Triodos Bank. Op woensdag 26 september 2012 maken we de winnaar bekend. Heeft u nog niet gestemd? Bekijk dan de video’s van de negen genomineerden en breng uw stem uit voor 24 september 2012. U maakt dan kans op een weekend weg naar een Stayokay hostel. WWW.TRIODOS.NL/HART-HOOFDPRIJS

Stichting Triodos Foundation verzamelde 200.000 euro voor een onafhankelijk onderzoek naar de bijensterfte, gedaan door de internationale unie voor het behoud van natuur en natuurlijke hulpbronnen (IUCN). Dit onderzoek is hard nodig omdat er steeds meer bijenvolken uitsterven. In het onderzoek wordt gekeken of er een verband is tussen de bijensterfte en het toegenomen gebruik van pesticiden en chemische bestrijdingsmiddelen. Triodos Foundation blijft betrokken bij dit onderzoek omdat er geld nodig is voor een vervolg. 2012 is Het Jaar van de Bij. Op de website van Triodos Foundation ziet u hoe Triodos Bank nog meer bijdraagt aan het welzijn van de bij. WWW.TRIODOSFOUNDATION.NL

2012 HETJAAR VAN DE BIJ

5

NIEUWS

6

OKTOBER 2012

ONTMOET DUURZAME ONDERNEMERS BIJ U IN DE BUURT. Wilt u zelf zien wat er met BEZOEK EEN uw geld gebeurt bij Triodos Bank? WINDMOLEN Op 6 oktober zetten 11 duurzame ondernemers door het hele land hun deuren voor u open. Speciaal voor ú als klant van Triodos Bank.

In de week van 1 tot 6 oktober organiseert de Vereniging van Beleggers voor Duurzame Ontwikkeling (VBDO) de ‘Week van het Duurzaam Beleggen’. Om verantwoord en duurzaam beleggen die week extra te belichten, organiseert Triodos Bank voor particuliere beleggers een bedrijfsbezoek aan een windmolenpark in Flevoland. Het doel van de week is om beleggers en beleggingsadviseurs meer inzicht te geven in de duurzame opties die ze hebben bij het maken van beleggingskeuzes. Meer informatie over de Week van Duurzaam Beleggen vindt u op de website van VBDO. Hier kunt u zich tot 26 september opgeven voor het bezoek aan het windmolenpark. WWW.VBDO.NL

HART HOOFD DAG

Ontmoet de ondernemers persoonlijk, laat u rondleiden, doe mee aan een van de vele activiteiten. Op alle locaties zijn medewerkers van de bank aanwezig, aan wie u uw vragen kunt stellen. Lees meer informatie in het boekje bij deze Kleur van Geld of op www.triodos.nl/hart-hoofddag

10 OKTOBER 2012 Woensdag 10 oktober is de Dag van de Duurzaamheid. In heel Nederland vinden er duizenden duurzame activiteiten plaats waarvoor u zich kunt opgeven via internet. Denk bijvoorbeeld aan het regelen van subsidie voor LED-verlichting in uw eigen straat. De dag is een initiatief van Urgenda, een organisatie voor duurzaamheid en innovatie. Triodos Bank is lid van het platform Urgenda. Op 10 oktober wil Urgenda laten zien hoe groot de duurzaamheidsbeweging in Nederland is.

10 OKTOBER 2012 Women’s World Banking (WWB) in New York organiseert haar jaarlijkse dinerbijeenkomst op 10 oktober 2012. De bijeenkomst staat in het teken van de documentaire ‘Half the Sky’ die binnenkort in première gaat. Deze documentaire geeft een stem aan krachtige en moedige vrouwen die vanuit een positie van onderdrukking toch mogelijkheden voor zichzelf weten te ontwikkelen. WWB zet zich in om ondernemende vrouwen in ontwikkelingslanden toegang te bieden tot microfinanciering en werkt sinds de oprichting in 1979 nauw samen met Triodos Bank. WWW.SWWB.ORG

MENSELIJKE WARMTE CENTRAAL

MENSELIJKE WARMTE CENTRAAL PROFESSIONELE ZORG Groot worden in een gewoon gezin is voor veel kinderen vanzelfsprekend. Maar niet voor een groeiende groep kinderen die uit huis geplaatst wordt, omdat hun ouders niet meer voor ze kunnen zorgen. Dit soort kinderen komt dan vaak terecht in een jeugdzorginstelling of bij een pleeggezin. Voor sommigen werkt dit goed, maar anderen zijn beter af in een gewone gezinssituatie. Sinds een aantal jaar is er alternatieve opvang en zorg voor dit

soort kinderen: het gezinshuis. Een woonvorm waarin gezinshuisouders op professionele wijze vormgeven aan verzorging, behandeling, opvoeding en begeleiding van een variërend aantal kinderen. Door op te groeien met broertjes en zusjes, ervaren de in het gezinshuis opgenomen kinderen hoe het er in een gewoon gezin aan toe gaat, welke spelregels er gelden en hoe ze zich kunnen ontplooien.

MIJN GELD GAAT GOED Triodos Bank investeert in kleinschalige zorg die menselijke warmte, respect en een persoonlijke benadering centraal stelt. We financieren inmiddels 16 gezinshuizen in Nederland. Voor een overzicht van deze gezinshuizen, kijkt u op WWW.MIJNGELDGAATGOED.NL

MIJN GELD GAAT GOED

“Persoonlijke, aandachtsvolle zorg in een gezinsstructuur en een zo gewoon mogelijke omgeving is vaak het beste.” Judith Bastiaans, Triodos Bank Nederland

een gewoon gezin, maar groter. Opgroeien in een sfeer van geborgenheid is niet voor ieder kind weggelegd. De kinderrechter plaatst steeds meer kinderen tussen de 0 en 18 jaar uit huis omdat de ouders niet meer voor hen kunnen zorgen. Een deel van hen wordt opgevangen in een gezinshuis: een ‘gewoon’ gezin met vader, moeder en vaak een aantal eigen kinderen. Omdat gezinshuiskinderen vaak met ernstige gedrags- en ontwik­kelings­problemen kampen, is het runnen van een gezinshuis voor de ouders een fulltime activiteit.

een gewoon gezin, maar groter fotografie PIETER VAN DEN BOOGERT tekst Tobias Reijngoud

9

KWARTAALDOSSIER

Bron: Factsheet Gezinshuizen, Rudolphstichting & Gezinshuis.com

Gemiddeld wonen er evenveel meisjes (46%) als jongens (54%) in gezinshuizen.

60%

12

Bij 60% van de gezinshuizen wonen er ook eigen kinderen in huis.

“Twee van onze meiden zijn deze week op kitesurfkamp”, vertelt René van Wijk, vader van gezinshuis de Brug. “Op een kleine surfplank over het water scheren, voortgetrokken door een vlieger. Kitesurfen is een ongekend positieve ervaring voor onze kinderen. Het gevoel dat er een kracht is die je vooruit trekt is totaal nieuw voor ze. De kinderen die hier wonen, hebben in hun jonge leven juist vooral tegenslag ervaren.” Aldus Van Wijk. René van Wijk startte anderhalf jaar geleden samen met zijn vrouw Miriam hun gezinshuis De Brug in Heerewaarden, een oud vissersdorpje aan de Maas. Triodos Bank financierde de aankoop van een herenhuis waarin René en Miriam inmiddels met vijf gezinshuiskinderen wonen, in leeftijd variërend van 7 tot 12 jaar. Overdag gaan ze naar school. Het gezin Van Wijk heeft daarnaast vier eigen kinderen. René: “We zijn een gewoon gezin. Alleen wat groter.” Geborgenheid Opgroeien in een gewoon gezin: dat is precies waar het bij gezinshuizen om draait, vertelt Judith Bastiaans, bij Triodos Bank verantwoordelijk voor de financiering van gezinshuizen. Bastiaans: “Gezinshuiskinderen missen in hun thuissituatie de geborgenheid en structuur van een normaal gezin. Ze zijn ernstig verwaarloosd, soms zelfs

mishandeld of misbruikt. De ouders zijn meestal door de rechter uit de ouderlijke macht ontzet.” In totaal zijn er in Nederland zo’n 44.000 uit huis geplaatste kinderen. De achtergrond van de kinderen leidt tot gedragsproblemen, agressie, angsten en hechtingsproblematiek. Bastiaans: “De meeste kinderen zijn psychisch zwaar beschadigd. Ze zijn al op jonge leeftijd volledig op zichzelf teruggeworpen.” Voor een goede psychische en pedagogische begeleiding van de kinderen werken gezinshuizen nauw samen met de jeugdzorg, instellingen voor geestelijke gezondheidszorg en met scholen voor speciaal onderwijs. Kleinschalige zorg Gezinshuizen in zelfstandige vorm bestaan nog maar een aantal jaar. Kinderen die niet thuis konden wonen, kwamen óf in een pleeggezin óf in een jeugdzorginstelling terecht. Bastiaans: “Pleeggezinnen zijn voor kinderen zonder

De gemiddelde leeftijd van een gezinshuiskind is 12 jaar en varieert van 4 tot 21 jaar.

ernstige gedragsproblemen. Kinderen die daar wel mee kampen, werden meestal opgevangen in een jeugdzorginstelling.” Dit soort opvang is er voor de meeste kinderen nog steeds, maar voor de kinderen met gedragsproblemen is het gezinshuis sinds een aantal jaren een alternatief. “De opkomst van gezinshuizen past in de trend die we de laatste jaren in de zorg zien: accent op kleinschaligheid en op zorg in een zo natuurlijk mogelijke leefomgeving. Dat is een reactie op de institutionalisering van de zorg die in de afgelopen decennia sterk is toegenomen,” vertelt Bastiaans. Op die institutionalisering komen zorgexperts, overheid en jeugdzorginstellingen nu terug. Bastiaans: “Persoonlijke, aandachtsvolle zorg in een gezinsstructuur in een zo gewoon mogelijke omgeving is vaak het beste.” Op dit moment is er in Nederland in totaal ruimte voor ongeveer 1.400 gezinshuiskinderen. Omdat het overheidsbeleid zich richt op kleinschalige

“Het gevoel dat er een kracht is die je vooruit trekt, is totaal nieuw voor de kinderen.” René van Wijk

10

KwartaaLDoSSier

zorg, is de ver wachting dat die capaciteit de komende jaren zal toenemen. Daarnaast blijft opvang in instellingen overigens gewoon bestaan. “Veel kinderen kampen met dusdanig ernstige gedragsproblemen, dat ze moeilijk te plaatsen zijn in een gezinshuis. Juist voor hen zijn jeugdzorginstellingen ontzettend belangrijk,” benadrukt Bastiaans.

Tanja Verstappen van de Brabantse Zorgboerderij ‘t Zicht: “De ongecompliceerde reactie van dieren is vaak overdonderend voor kinderen.”

ondernemers Triodos Bank fi nanciert zowel jeugdzorginstellingen als gezinshuizen. “op dit moment zijn we betrokken bij 16 gezinshuizen,” vertelt Bastiaans. “Dat aantal groeit. triodos Bank heeft zich als een van de weinige banken gespecialiseerd in het fi nancieren van gezinshuizen. Het concept van het gezinshuis past bij de fi losofie die wij als bank hebben: fi nancieren van menswaardige en persoonlijke zorg en vergroten van de ontplooiingskansen van mensen. we vinden het belangrijk om ook de komende jaren bij te dragen aan de ontwikkeling van gezinshuizen.” Aldus Bastiaans. In fi nanciële zin is een gezinshuis een zelfstandige onderneming. De inkomsten komen uit de zorgtoelages die de overheid per kind verstrekt. Daarmee worden levensonderhoud en zorgkosten van de kinderen betaald. Voor de fi nanciering van huis en inboedel moeten gezinshuizen vaak aankloppen bij een bank. De meeste gezinshuisouders hebben werkervaring in de jeugdgezondheidszorg. Die professionele achtergrond is onontbeerlijk gezien de problematiek van de kinderen. en het is vaak ook de motivatie voor het starten van een gezinshuis. “Ik heb als ontwikkelingspsycholoog bijna 15 jaar gewerkt in de jeugdzorg”, vertelt miriam van wijk

van gezinshuis De Brug. “Dat was mooi maar vaak ook onbevredigend. als hulpverlener zie je een kind af en toe een uurtje. Je doet je ding en daarna komt het volgende kind. ik kreeg het gevoel dat ik de kinderen meer kon bieden: niet alleen als hulpverlener, ook als mens. Dat kan in ons gezinshuis.” Kracht antoinette Berendsen en erik Vrolijk begonnen twee jaar geleden gezinshuis Vrolijk in het centrum van oss. er wonen zes kinderen. “er zit veel kracht achter de ellende die ze hebben meegemaakt,” vertelt Vrolijk. “Het is de kunst om die weer naar boven te halen. Dat doen we door goed te kijken en te luisteren naar de kinderen. wat is het straaltje licht waar we mee verder kunnen? Dat kan van alles zijn. een van onze jongens zit nu op judo. Daar leert hij rechtop te staan en vanuit zijn eigen kracht een plek in te nemen. ik mag er zijn: dat gevoel is nieuw voor hem. Via judo leert hij dat kennen.” Het gevoel gezien en geaccepteerd te worden is ook voor veel andere gezinshuiskinderen onbekend, vertelt tanja Verstappen van de Brabantse Zorgboerderij ’t zicht, een gezinshuis voor acht kinderen. Verstappen: “De meeste kinderen hebben niet de positieve ervaring dat anderen blij worden als ze er zijn. aan dat gevoel van eigenwaarde proberen we hier te werken. Dat gaat soms op een basale manier, bijvoorbeeld door het verzorgen van de dieren op de boerderij. een dier is altijd blij wanneer je er bent en je hem komt verzorgen. Die ongecompliceerde reactie van dieren is voor de kinderen vaak overdonderend. Het is het begin van de weg naar een hoopvolle toekomst.”

KINDEREN >

44.000 Uit HUiS In Nederland zijn er 44.000 uit huis geplaatste kinderen. Afhankelijk van de zorg die deze kinderen nodig hebben, wonen zij in een pleeggezin, een jeugdzorginstelling of een gezinshuis. Triodos Bank financiert gezinshuizen vanwege de menswaardige en persoonlijke zorg en het vergroten van ontplooiingskansen van mensen.

GEZINsHuIZEN >

390 aantaL gezinSHUizen Er zijn ongeveer 390 gezinshuizen in Nederland. Op dit moment is Triodos Bank betrokken bij 16 gezinshuizen. Een gezinshuis is een woonvorm waarbij ‘gezinshuisouders’ op professionele wijze vormgeven aan de verzorging, behandeling, opvoeding en begeleiding van een aantal kinderen. Deze kinderen worden opgenomen in het eigen gezin van de gezinshuisouder.

GEMIDDELD >

3à 4 gezinSHUiSKinDeren Gemiddeld wonen er ongeveer 3 à 4 kinderen met gedrags- en ontwikkelingsproblemen in een gezinshuis. samen met de eigen kinderen van de gezinsouders wonen er soms wel acht kinderen in een gezinshuis. De opkomst van gezinshuizen past in de trend die we de laatste jaren in de zorg zien: kleinschaligheid en zorg in een zo natuurlijk mogelijke leefomgeving.

ONDERWIjs >

55% SPeCiaaL onDerwiJS Iets meer dan de helft van de in een gezinshuis opgenomen kinderen volgt speciaal onderwijs. Voor een goede psychische en pedagogische begeleiding van de kinderen werken gezinshuizen nauw samen met de jeugdzorg, instellingen voor geestelijke gezondheidszorg en met scholen voor speciaal onderwijs.

11

KwartaaLDoSSier

Bronnen LinKS: Factsheet Gezinshuizen, Rudolphstichting & Gezinshuis.com, Alliantie kind en gezin

“ik kreeg het gevoel dat ik de kinderen meer kon bieden: niet alleen als hulpverlener, ook als mens.”

12

NIEUWS

5

EEUWEN IN 1 WIJK

EN TOEN WAS ER

KOFFIE Koffiecoöperatie Aldea Global in Nicaragua kan, dankzij een recente financiering vanuit Hivos-Triodos Fonds, een deel van haar koffieplantage renoveren. Renovatie is voor koffieboeren een ingrijpend proces omdat het drie jaar duurt voordat nieuwe struiken koffie produceren en dus inkomsten opleveren. De financiering vanuit Hivos-Triodos Fonds helpt Aldea Global om deze periode te overbruggen en om de boeren gedurende het renovatieprogramma te verzekeren van een inkomen. Hivos-Triodos Fonds is een samenwerking tussen ontwikkelingsorganisatie Hivos en Triodos Bank. Dit fonds richt zich op innovatieve financieringen in ontwikkelingslanden.

Middenin een nieuwbouwwijk in de Meern ligt de 16e eeuwse boerderij de Balije. Deze boerderij is onlangs geheel gerestaureerd met een financiering van Triodos Bank. Voortaan fungeert de boerderij als restaurant het Balijepark, een sfeervol restaurant, waar wordt gewerkt met lokale en seizoensgebonden ingrediënten. In een ander deel van de boerderij is een kinderdagverblijf gevestigd. De Utrechtse Maatschappij tot Stadsherstel (UMS) kocht het vervallen pand in 2011 aan. “De boerderij draagt dezelfde naam als de wijk en is een mooie aanvulling op de bestaande nieuwbouw. Met een bouwspeelplaats in het midden van het park speelt het monument een belangrijke rol bij de leefbaarheid van de wijk,” aldus Jenny Hofstede van UMS. WWW.STADSHERSTEL-UTRECHT.NL WWW.BALIJEPARK.NL

WWW.TRIODOS.NL/HIVOSTRIODOS

Dit jaar bestaat de Rotterdamse wijk Charlois 550 jaar. Om dit te vieren, ontwierp kunstenaarsduo Ivo van den Baar en Nicole Driessen een speciale ruitstof. De kleuren in de stof verbeelden de diversiteit van de bevolking van Charlois, die tekenend is voor de geschiedenis ervan. Van den Baar: “We kozen voor een Schotse ruit omdat deze oorspronkelijk hoorde bij een bepaalde streek. Daarnaast is het een knipoog naar het bekende merk Burberry. We hopen dan ook dat de Charloise-ruit binnenkort door zowel deftige dames als pubers wordt gedragen. Voor de kilt met de Charloise-ruit is al een aanzienlijk aantal bestellingen binnengekomen. De komende tijd worden er ook lampenkappen, vazen, paraplu’s, tassen en schoenen op de markt gebracht met het ontwerp van de Charloise-ruit. Zo wordt de ruit het visitekaartje van de wijk.” Van den Baar en Driessen runnen samen het kunstenaars- en designbedrijf Wandschappen, dat door Triodos Bank wordt gefinancierd. Hun atelier bevindt zich middenin de historische Rotterdamse wijk Charlois en biedt kansen aan creatief talent. WWW.WANDSCHAPPEN.NL

KILT UIT

CHARLOIS

Guust François bouwt violen en cello’s in zijn atelier in Amsterdam. Het bouwen van een cello kost drie maanden. De ambachtsman bouwt een viool in zes weken. François volgde de opleiding tot vioolbouwer in het Italiaanse Cremona. FRANÇOIS VIOOLBOUW bestaat al sinds 1993.

RANDIJK is een biologische bamboekwekerij. Hier is niet-woekerende bamboe met een EKO-keurmerk te koop. Eigenaar Erwin Kooijman laat zich inspireren door de natuur en zoekt naar creatieve toepassingen voor tuinen. De kwekerij is tevens een opleidings- en werkervaringsplek voor gehandicapten.

GOOODYFOOODS is een biologische winkelketen in een modern jasje. De producten zijn gemaakt met respect voor mens, dier en natuur. Het concept van de winkels is vernieuwend omdat het inspeelt op de moderne consument, met bijvoorbeeld kant-en-klaarproducten in het assortiment.

CONACADO uit de Dominicaanse Republiek produceert, verwerkt en exporteert fair trade en biologisch gecertificeerde cacao. Dankzij de handelsfinanciering van Triodos Sustainable Trade Fund ontvangen de 10.000 aangesloten boeren directe betaling bij aflevering van hun oogst.

triodos.nl/mijngeldgaatgoed Deze projecten financieren we met uw geld. Kijk voor meer informatie over deze en andere projecten op www.triodos.nl/mijngeldgaatgoed

DUURZAAM INNOVEREN

14

WORST REVOLUTIE Geert van Wersch, Jiri Brandt en Samuel Levie vormen samen Brandt & Levie Worstmakers. Deze drie jonge ondernemers delen een passie voor ambachtelijke worst. Ze reisden acht maanden door Italië om het ambacht van worst maken te leren. “Spionagewerk op zijn best,” volgens Van Wersch. Verschillende restaurants in Nederland gebruiken hun verrassende producten en de vraag groeit.

fotografie ESTHER GRASS VERGARA tekst JOSET VAN DER HOEVEN

Lavendelworst Brandt & Levie maakt gedroogde Italiaanse worst, pancetta en verse worst. De drie oprichters hebben een achtergrond als kok en speuren elke week naar nieuwe recepten om de worst nog lekkerder te maken. Gedroogde worst met lavendel of verse worst met citroen en tijm behoren bijvoorbeeld tot het assortiment. Steeds meer restaurants en delicatessenzaken gebruiken en verkopen de producten van de worstmakers. Verrassen met nieuwe smaken en het verduurzamen van de voedselproductie staan hoog in het vaandel. Van Wersch: “Een eco-keurmerk op je worst zetten zegt natuurlijk veel, maar lang niet alles. Het zegt namelijk niets over waar het product vandaan komt. Wij werken met in Nederland gehouden varkens die we het liefst voeren met zo veel mogelijk lokaal verbouwde gewassen.” Spionagewerk Voordat het bedrijf in maart 2011 met worsten maken begon, reisden Jiri Brandt en Samuel Levie acht maanden

15

PROJECT CV

Jiri Brandt, Samuel Levie en Geert van Wersch hebben een achtergrond als kok. Samuel Levie is de oprichter en oudvoorzitter van de Youth Food Movement. Naast hun worstenmakerij hebben de ondernemers het adviesbureau Food Cabinet. Al hun werkzaamheden staan in het teken van lekker eten in combinatie met zorg voor het milieu.

door Italië om het ambacht van worst maken te leren. “Spionagewerk op zijn best,” volgens Van Wersch. Ze bekeken het proces van langzame rijping en de technieken om worst te drogen. Ondertussen onderzocht Van Wersch de marktkansen van het Italiaanse product in Nederland. Na deze periode van research huurden de ondernemers een ruimte op een boerderij in Baambrugge met faciliteiten voor het maken van hun producten. Voor het productieproces zijn koelcellen nodig waarvoor Brandt & Levie een krediet ontving van Triodos Bank. Van Wersch: “De gedroogde worsten hebben een rijpingstijd van ten minste een maand. Een intensief proces in klimaatgecontroleerde koelcellen. Tijdens de rijping ontwikkelt zich een dun laagje schimmel, dat de geur van het vlees bepaalt en de worst lekkerder maakt. In de koelcellen zoeken we naar het juiste klimaat om de worsten te rijpen.” Een proces dat niet te vergelijken is met de fabrieksworsten die we vandaag de dag gewend zijn. Die worden volgens Van Wersch te snel gerijpt. “Hierdoor

krijg je zure worsten. Kijk maar naar cervelaat en andere gefermenteerde vleeswaren. Wij zijn die smaak gewend, maar eigenlijk is het niet echt lekker.” Trots Een bewustere houding tegenover eten is van groot belang. Dit brengen de worstmakers in praktijk door met hele varkens te werken. Zo maken ze van de buik pancetta en van de nekspier coppa. De schouders gaan in de droge worst, de wangen in de verse worst. Ze werken met lokale producten. Van Wersch: “Consumenten weten vaak niet meer waar ons eten vandaan komt. Wij willen daar mensen weer bewust van maken.

Onze kruiden komen bijvoorbeeld uit een tuin in de buurt.” Deze werkwijze tekent de ambitieuze worstmakers. “Meer worst van Brandt & Levie betekent minder worst uit de bio-industrie”, zegt Van Wersch. Hij is zichtbaar trots op zijn bedrijf: “We begonnen met minimale middelen. We hadden een idee en dat idee slaat aan. Mensen vinden het leuk, en nog belangrijker: lekker.” WWW.BRANDTENLEVIE.NL

WILT U ZIEN HOE BRANDT & LEVIE WORSTEN MAAKT? KIJK DAN OP WWW.TRIODOS.NL/ BRANDTENLEVIE

“Een eco-keurmerk op je worst zetten zegt natuurlijk veel, maar lang niet alles.” Geert van Wersch

16

interview

“besef dat je zElf de verandering kunt zijn” “We leven in een tijd van positieve verandering. Het is de tijd van de omslag naar een duurzame omgang met de aarde.” Dat zegt Patrick Holden, oprichter van de Sustainable Food Trust en internationaal vooraanstaand aanjager van biologische landbouw.

fotografie Hermien Lam tekst Tobias Reijngoud

Inspirerend Steeds meer mensen nemen hun verantwoordelijkheid als het gaat om de aanpak van de grote vraagstukken van vandaag, zegt Patrick Holden. “Neem de oplossing van klimaatverandering en het verduurzamen van onze voedsel- en energievoorziening: burgers wachten niet langer op besluiten van politici maar veranderen hun eigen gedrag. Bijvoorbeeld door verse, lokale en biologische producten te kopen. Of door met zonnepanelen in de eigen energiebehoefte te voorzien.” Het is inspirerend en motiverend om te beseffen dat je zelf de verandering kunt zijn die je in de wereld wilt zien. Holden: “Natuurlijk blijft politieke besluit­ vorming belangrijk, bijvoorbeeld als het gaat om grootschalige investeringen in duurzame energie. Ik ben er van overtuigd dat de benodigde besluiten zullen komen. De brede en groeiende duurzame beweging in de samenleving zal ook politici inspireren.” Koeien melken Patrick Holden was tot 2010 vijftien jaar lang voorzitter van de Soil Association, de Britse vereniging voor biologische landbouw. Holden is zelf ook boer: hij stichtte in 1973 het eerste biologisch-dynamische melkveebedrijf in Wales. Vorig jaar startte Holden de Sustainable Food Trust (SFT), een wereldwijd netwerk voor de bevordering van biologische landbouw. Triodos Bank is als partner nauw betrok-

ken bij dit netwerk. De SFT is een platform voor producenten, ondernemers, politici en wetenschappers om kennis en ervaringen te delen over een duurzame voedselketen. Holden: “We inspireren de politiek tot het nemen van groene maatregelen, stimuleren weten­schappelijk onderzoek en maken consumenten bewust van hun eigen mogelijkheden om verandering in gang te zetten.” Met zijn jarenlange ervaring en zijn enorme netwerk, is Holden zelf een belangrijke initiator en aanjager van de activiteiten van de SFT. Holden wil ook producenten die nog niet duurzaam werken, zoals boeren in de reguliere landbouwsector, motiveren tot een omslag. “Die verbreding is noodzakelijk om de komende jaren een werkelijk grote verandering in gang te zetten,” zegt Holden. “Van oudsher is er binnen de duurzame beweging sprake van een zekere zelfgenoegzaamheid. Een houding van: wij weten wat goed is, wij weten hoe het moet. Die houding is arrogant en weinig constructief. De SFT wil dat door­breken. We zetten de deur open en brengen via ons netwerk duurzame en reguliere producenten samen,” aldus Holden. Evenwicht De aarde heeft honderden miljoenen jaren gedaan over het vormen van haar voorraden fossiele brandstoffen zoals olie, steenkool en gas. Holden: “Maar de mens

heeft het voor elkaar gekregen om gedurende de afgelopen 60 jaar ongeveer de helft van die voorraden op te maken en te verbranden. Mijn generatie levert een afgeleefde en uitgeputte aarde over aan toekomstige generaties. Het is nu de tijd voor de omslag naar een duurzame omgang met de aarde.” Het verduurzamen van onze voedsel­voorziening speelt hierbij een cruciale rol, meent Holden. “Veel mondiale vraag­stukken komen samen in de manier waarop ons voedsel wordt geproduceerd. De reguliere voedsel- en landbouwsector put natuurlijke hulpbronnen uit, ver­nietigt de biodiversiteit en pleegt roof­bouw op de bodem. Voor de productie van kunstmest en pesticiden is de sector afhankelijk van fossiele brandstoffen. Die afhankelijkheid wordt nog versterkt door het feit dat voedsel over grote afstanden wordt vervoerd. Het is een onhoudbaar systeem, gezien de uitputting van de aarde,” zegt Holden. Tijd dus voor verandering. Maar voedsel­ producenten stappen niet zomaar over op evenwichtige productiemethodes. Verandering ontstaat pas als consumen­ ten om duurzame producten vragen. Holden: “Wie zelf verandert, verandert het systeem. En zelf veranderen is makkelijker dan velen denken. Je kunt vandaag beginnen. De kern? Buy fresh, organic food from somebody you know.” www.sustainablefoodtrust.org

PROJECT CV PatriCK Holden

“zelf veranderen is makkelijker dan velen denken. je kunt vandaag beginnen.” Patrick Holden

Patrick Holden startte in 1973 de eerste biologisch-dynamische melkveeboerderij van Wales. Holden was van 1995 tot 2010 voorzitter van de Soil Association, de Britse vereniging voor biologische landbouw. Hij richtte de Sustainable Food Trust op, een internationaal netwerk voor duurzame landbouw. Patrick Holden wordt internationaal gezien als een van de inspirerende en innovatieve mensen achter de biologische landbouw.

18

HET NIEUWE BANKIEREN

Centenary Bank in Oeganda is de eerste Afrikaanse bank die zich aansluit bij de Global Alliance for Banking on Values (GABV). Als grootste microfinancieringsinstelling in Oeganda verleent zij de meeste leningen op het gebied van landbouw. WWW.GABV.ORG/WWW.CENTENARYBANK.CO.UG

Verdien nu een uitnodiging voor het unieke vredesconcert dat op 21 september 2014 aan de voet van de Gizeh piramides plaatsvindt. MasterPeace, een internationale organisatie die als doel heeft miljoenen mensen en bedrijven te activeren voor vrede, organiseert dit concert. Kaarten hiervoor zijn niet te koop, maar wel te verdienen. Organiseer bijvoorbeeld zelf een evenement voor vrede en haal 2014 euro op. MELD UW EVENEMENT AAN OP WWW.MASTERPEACE.ORG/CAMPAIGN/2014FOR2014.ASPX

DUURZAAM VERBOUWEN LOONT Huurders en beleggers lieten de afgelopen jaren zien dat zij gezamenlijk kunnen besparen op energieverbruik. Triodos Vastgoedfonds ontwikkelde hiervoor een uniek concept: het Green Leaseconcept. Guus Berkhout, fondsmanager Triodos Vastgoedfonds: “Met het Green Leaseconcept verduurzamen we bestaande gebouwen ingrijpend door te verbouwen. De huur, die de huurder van deze gebouwen betaalt, is voor en na de verbouwing ongeveer gelijk. Het energieverbruik daalt na verbouwing. Het verschil dat we hierdoor overhouden, gebruiken we om de duurzame verbouwing te financieren.” Het concept is recent omarmd door European Property Federation (EPF). EPF onderzoekt nu samen met de Europese Commissie hoe men dit concept kan inzetten bij het versnellen van energiebesparingen in de bebouwde omgeving in Europa. WWW .TRIODOS .NL / VASTGOEDFONDS

Triodos Bank is als founding partner betrokken bij MasterPeace.

Met de nieuwste handelsfi nanciering van Triodos Sustainable Trade Fund zijn 450 honingboeren in Ethiopië verzekerd van een goed en stabiel inkomen. Ethiopië is de belangrijkste honingproducent van Afrika. Beza Mar Agro Industry (Bezamar) is het eerste bedrijf in Ethiopië dat gecertificeerde biologische en fair trade honing en bijenwas naar afnemers in Europa exporteert. Dankzij de handelsfi nanciering kan Bezamar haar honingboeren direct bij aflevering betalen. WWW.TRIODOS.COM/SUSTAINABLETRADE

Triodos Foundation heeft onlangs via een schenking een bijdrage geleverd aan het project ‘Filmmaking’ van Studio 52nd in Amsterdam. Deze studio maakt samen met kinderen uit de Indische buurt in Amsterdam toneel en fi lm. “De kinderen ontdekken hier hun creatieve talent en leren dat ze mogen dromen,” vertelt Bas Zwiers, medewerker van Studio 52nd. In het onderdeel ‘Filmmaking’ maken acht kinderen samen een fi lm. De fi lm moet in januari af zijn en verschijnt op dvd. WWW.TRIODOSFOUNDATION.NL WWW.STUDIO52ND.NL

19

FEITEN & CIJFERS

43%

< 15%

42%

ONDERVERDELING VAN DE RENTEBESTEMMINGEN BIJ TRIODOS FOUNDATION Mens en Maatschappij: 15% Internationale Samenwerking: 42% Natuur en Milieu: 43%

15%

< 1,6 MILJOEN 1,6 MILJOEN EURO is het totale bedrag dat de afgelopen vijf jaar via rentebestemming werd geschonken door spaarders van Triodos Bank.

1,

6

44%

< 5.250 EURO 5.250 EURO is het hoogste bedrag dat in 2011 als rente werd geschonken via een spaarrekening van Triodos Bank.

MILJOEN

5.250 EURO

56%

MAN/VROUW Vrouwelijke klanten van Triodos Bank schenken vaker een bedrag via rentebestemming (56%) dan mannelijke klanten van de bank (44%).

RENTEBESTEMMING. Wanneer u bij Triodos Bank een spaarrekening heeft, kunt u uw rente of een deel hiervan schenken aan een goed doel. Zo werkt uw geld dubbel aan een duurzame samenleving. De rente die u schenkt gaat naar Triodos Foundation. Deze stichting schenkt geld aan duurzame initiatieven op het gebied van natuur & milieu, mens & maatschappij en internationale samenwerking. www.triodos.nl/sparen www.triodosfoundation.nl

25% TRIODOS INTERNET SPAARREKENING Met een Triodos Internet Spaarrekening kunt u uw rente of een deel daarvan (minimaal 25%) schenken aan een goed doel. De rente die u schenkt gaat naar Triodos Foundation. Deze stichting schenkt geld aan duurzame projecten.

20

ALL THAT JAZZ. Paradox in Tilburg is samen met het Bimhuis in Amsterdam het belangrijkste podium voor jazz en improvisatiemuziek in Nederland. Jaarlijks vinden er ruim 200 concerten plaats. Naast reguliere concerten van beginnende en ervaren musici, staan er diverse vernieuwende projecten op het programma. Bijvoorbeeld de samenwerking met festival Incubate. fotografie STEF MENNENS tekst JOSET VAN DER HOEVEN

ALL THAT JAZZ

MIJN GELD GAAT GOED

21

BELEGGEN BIJ TRIODOS BANK Paradox heeft de verbouwing gerealiseerd met een lening via Triodos Cultuurfonds. Wilt u meer weten over beleggen bij Triodos Bank? Kijk dan op www.triodos.nl of neem contact op met de mensen van Triodos Bank via 030 693 65 11. WWW.TRIODOS.NL/ BELEGGEN

Minder afhankelijk Deze maand opende Paradox na een verbouwing zijn deuren. De bar werd groter en de gevel en entree werden ver bouwd om de toegankelijkheid te vergroten. Directeur Paul Guldemond: “We zijn ervan overtuigd dat we hierdoor meer inkomsten kunnen genereren. We kunnen meer mensen ont vangen en we blijven voortaan na optredens een uurtje open voor de gezelligheid.” Voor deze verbouwing verleende Triodos Cultuurfonds Paradox een krediet. Eric Holterhues, directeur van het fonds, vindt dat het podium symbool staat voor cultureel ondernemerschap. “De verbouwing zorgt voor een betere exploitatie. Hiermee reageert Paradox proactief op de terugtrekkende overheid. Door meer eigen inkomsten te genereren, wordt de instelling minder afhankelijk van subsidie.” Laagdrempelig Paradox hoort bij Tilburg en het zuiden, maar staat ook internationaal op de kaart. Saxofonist Paul van Kemenade en trompettist Eric Vloeimans werden er bekend en treden er ook nu nog op. En er wordt nieuw talent ontdekt, zoals Bram Stadhouders. Deze gitarist en componist won op de afgelopen editie van North Sea Jazz de prestigieuze compositieopdracht. “Als Paradox niet had bestaan, was ik een veel slechtere musicus geweest. Ik heb enorm veel geleerd van het samen spelen en ideeën uitwisselen met andere creatieve geesten. Paradox heeft een avontuurlijke programmering. Dat opent je geest voor nieuwe invloeden in de muziek.” Stadhouders prijst, ondanks de bekendheid van het podium, de kleinschaligheid. “Er heerst een gemoedelijke en laagdrempelige sfeer.”

Paradox is een van de eerste kredietklanten van Triodos Bank. In 1980 was een aantal jazzmusici in Tilburg op zoek naar een podium. Ze vroegen familie en vrienden om een borgstelling. Tientallen mensen stonden garant. Zo heeft Paradox in het centrum van Tilburg. een eigen pand kunnen kopen.

“Voor jazzmuziek moet je moeite doen. Het is echt een kunstvorm. Maar hoe meer je luistert, hoe meer je het kunt waarderen.” Paul Guldemond

In de aanval De toegankelijkheid aan de ene kant en de internationale uitstraling aan de andere kant maken Paradox bijzonder, vindt Paul Guldemond. Paradox heeft een breed georiënteerde programmering met vaste avonden voor jazzmuziek van hoge kwaliteit. “Maar met jazzpodium alleen doe je ons tekort.” Directeur Paul Guldemond: “Ons programma is zeer divers: van avant garde tot toegankelijke dansavonden.” Guldemond is nog maar anderhalf jaar directeur van Paradox. Zijn passie voor muziek uitte hij al als eigenaar van rockcafé Little Devil in Tilburg. “Voor jazzmuziek moet je moeite doen. Het is echt een kunstvorm. Maar hoe meer je luistert, hoe meer je het kunt waarderen.” Guldemond is daarom erg gedreven om de missie van Paradox uit te blijven dragen, ook in tijden waar kunst en cultuur het zwaar hebben. “Met de verbouwing laten we zien dat we zelf de aanval aangaan. Het is niet des Paradox’ om op een subsidie te gaan wachten.” WWW.PARADOXTILBURG.NL

22

beleggen, sparen, betalen

COLOFON

beleggen

de kleur van geld is een uitgave van Triodos Bank. redactie tamara rijnen ewa skotnickI MAARTEN THIJS

rendementen ultimo juli 2012 berekend door VWD group

Over beleggen

Triodos Maand Beleggen Met Triodos Maand Beleggen bouwt u geleidelijk vermogen op door maandelijks te investeren in een duurzaam thema. U kunt al Maand Beleggen vanaf 25 euro per maand. Bijvoorbeeld in Certificaten van aan­ delen Triodos Bank. U investeert dan in Triodos Bank zelf waardoor wij meer duurzame onderne­ mers, bedrijven en projecten kunnen financieren.

3 MND

1 JAAR

3 JAAR GEM.

5 JAAR GEM.

10 JAAR GEM.

Certificaat Triodos Bank3

1,3

5,5

4,1

4,5

3,9

Triodos Cultuurfonds2 *

-5,2

-0,9

1,3

2,8

nvt

Triodos Fair Share Fund2

5,0

12,3

9,5

7,9

nvt

Triodos Groenfonds2

1,8

3,4

1,9

3,0

3,0

Triodos Renewables Europe Fund1

-5,8

3,8

2,2

3,1

nvt

Triodos Sustainable Bond Fund3

3,1

8,5

5,5

4,6

4,3

Triodos Sustainable Equity Fund3

5,5

12,1

11,1

-1,9

2,9

Triodos Sustainable Mixed Fund3

3,8

9,7

8,2

2,8

4,2

Triodos Sustainable Pioneer Fund

1,2

-8,3

0,7

-6,4

nvt

Triodos Vastgoedfonds4

-8,1

-13,8

-4,5

-3,1

nvt

1

www.triodos.nl/ beleggen

Disclaimer Informatie over de genoemde beleggingsfondsen is te raadplegen op www.triodos.nl Hier vindt u onder meer de Essentiële Beleggersinformatie en het prospectus. De beslissing om een fonds te kopen, dient uitsluitend genomen te worden op basis van het prospectus. Kijk voor fonds­ specifieke kosten en risico’s in het prospectus. www.triodos.nl/ beleggen

ontwerp heldergroen bv www.heldergroen.nl met medewerking van Sandra Bergsteijn Joset van der Hoeven Joke Jonkhoff LAURA KIKKERT CAROLINE DE KONING TOBIAS REIJNGOUD ANNE SCHERMER THOMAS STEINER GERA VAN WIJK MARION ZANDERS

Rendement op basis van intrinsieke waarde. Rendement op basis van intrinsieke waarde, inclusief herbelegging dividend, exclusief belastingvoordeel 3 Rendement op basis van intrinsieke waarde, inclusief herbelegging dividend. 4 Rendement op basis van herrekende intrinsieke waarde, inclusief herbelegging dividend.

1

fotografen Pieter van den Boogert Rob Cousins/ Alastair Sawday’s Publishing Emma Bradshaw

2

* Op 25 mei jl. werd in het Begrotingsakkoord 2013 aangekondigd dat het fiscaal voordeel voor cultureel beleggen per 1 januari 2013 wordt afgeschaft. Deze maatregel heeft een drukkend effect gehad op de waardering van de leningen van Triodos Cultuurfonds. Als gevolg daarvan heeft er eind mei een eenmalige negatieve correctie op de koers plaatsgevonden. www.triodos.nl/beleggen

SPAREN

www.triodos.nl/ beleggen

Fiscaal Op 18 juli 2012 is de ‘Wet uitwerking fiscale maatregelen Begrotingsakkoord 2013’ in werking getreden. Voor Triodos Groenfonds betekent dit dat het fiscaal voordeel van maximaal 1,9% blijft gehandhaafd. Voor Triodos Cultuurfonds en Triodos Fair Share Fund wordt het fiscaal voordeel met ingang van 1 januari 2013 afgeschaft.

concept studio room WWW.STUDIOROOM.NL

TARIEVEN PER 7 september 2012

wijzigingen voorbehoudeN Het rentepercentage voor de onderstaande spaarrekeningen is met ingang van 7 september 2012 gewijzigd: Spaar Meer Rekening 0,8%, Spaar Vrij Rekening 0,8%, Levensloop Rekening 1,8%, Kinder Groei Rekening 1,8% en Oogappel Rekening 1,8%. MAAND SPAREN

INTERNET SPAREN

NOORD-ZUID INTERNET SPAREN

1 1 1 75

Maandelijks een vast bedrag tussen € 10,- en € 500,- sparen en 24 uur per dag kosteloos over uw spaar­ geld beschikken.

25

24 uur per dag uw saldo raad­ plegen en snel en gemakkelijk overboeken via internet. Vanaf € 50.000,0,8% rente.

25

Sparen voor leningen aan kleine bedrijven in ontwikkelingslanden. Saldo informatie en overboeken via internet. Vanaf € 50.000,0,8% rente.

SPAAR DEPOSITO

KINDER TOEKOMST PLAN

2 2 2

(Bij looptijd van 5 jaar). Duurzaam sparen voor een vaste periode en profiteren van een hoge rente. Naar keuze van 1 tot 10 jaar vast.

8

Sparen voor de toekomst van uw (klein)kind met een hoge rente. Nu met startpremie van € 10,- of een prentenboek cadeau.

BETALEN

AL UW DAGELIJKSE BANKZAKEN DUURZAAM GEREGELD MET DE TRIODOS INTERNET BETAALREKENING.

Wereldwijd pinnen, internetbankieren en maandelijks een rekeningafschrift met de Triodos Internet Betaalrekening. Voor € 1,80 per maand per rekeninghouder (€ 21,60 per jaar), tarief per 1 januari 2012, wijzigingen voorbehouden. Kijk voor het complete overzicht van de tarieven en informatie over de Triodos Internet Betaalrekening op www.triodos.nl/betalen

fotografie cover Getty Images

Over sparen

Kinder Toekomst Plan Duurzaam sparen voor uw kind of kleinkind? Open nu een Kinder Toekomst Plan, stort 100 euro of meer en ontvang het prentenboek ‘Kleine Ezel en de durfal’ of 10 euro cadeau. www.triodos.nl/ kindsparen

Over vermogen

PRIVATE BANKING Heeft u het vermogen om bij te dragen aan een duurzamere samen­leving? Neemt u dan contact op met een relatie­ manager van Triodos Bank Private Banking. www.triodos.nl/ privatebanking of bel 030 693 65 05

druk drukkerij pascal, utrecht issn nummer: 2210-8408 de kleur van geld is gedrukt op 100% gerecycled papier. triodos bank Utrechtseweg 44 Postbus 55 3700 AB Zeist telefoon

030 693 65 11 e-mail

[email protected] www.triodos.nl KvK Utrecht nummer

3006 2415 Druk- en zetfouten voorbehouden. Triodos Bank NV is geregistreerd bij de Nederlandsche Bank en de Autoriteit Financiële Mark­ ten. De in deze uitgave ge­ noemde Triodos beleggings­ fondsen zijn geregistreerd bij de Autoriteit Financiële Markten. Informatie over de genoemde beleggingsfond­ sen is te raadplegen op www.triodos.nl of wordt u op verzoek kosteloos toegezonden.

copyright, © 2012

NSEJKE RMTE TRAAL DE EUR AN ELD 08

Veiligheid en geborgenheid in een gezinshuis

06

Opgroeien in een gewoon gezin is niet voor iedereen vanzelfsprekend

20

Bijzonder muziekpodium in Tilburg

13

Biologische winkelketen voor de moderne consument

bezoek een onder­ nemer bij u in de buurt Zie pagina 5

GOOI MIJ NIET WEG. Geef mIJ liever door aan Vrienden, familie of kennissen. BEDANKT!

interview patrick holden

“besef dat je zElf de verandering kunt zijn” Zie pagina 16

een normaal gezin, maar groter Zie pagina 8

UTRECHTSEWEG 44 POSTBUS 55 3700 AB ZEIST 030 693 6511 [email protected] WWW.TRIODOS.NL