KLEUR. GELD uitgave van TRIODOS BANK - NO VOORJAAR VAN MOET HET ZELF DOEN RESULTATEN 2012 TRIODOS BANK NATUURLIJK WINDPARK

DE

KLEUR VAN GELD

uitgave van TRIODOS BANK - NO 122 - VOORJAAR 2013 - WWW.TRIODOS.NL

IN DIT NUMMER: UNIEKE APP GROEN WONEN LOONT Energie uit sport GEZONDE KINDEROPVANG ONDERNEMER MOET HET ZELF DOEN RESULTATEN 2012 TRIODOS BANK NATUURLIJK WINDPARK

D Opbre va gro won d kle va 20

Het winnen van schone energie hand in hand met natuurontwikkeling

14

De Boshoeve, voor kinderen met én zonder beperking

18

05

Think local, act global

Bekijk welke onder­nemers en projecten dankzij uw geld bij u in de buurt gefinancierd worden

13

Atelier de Pauw voor creatieve ondernemers

05

Unieke app Mobiel bankieren bij Triodos Bank. Met de unieke app doet u niet alleen uw bankzaken, maar kunt u ook zien welke ondernemers we financieren.

08

Groen wonen loont Het verduurzamen van uw woning is financieel aantrekkelijk. Hoe groener de woning, hoe lager de hypotheekrente.

12

ENERGIE UIT SPORT Werken aan je conditie en tegelijkertijd energie opwekken. Bij Flexifitness produceer je nu stroom terwijl je sport.

14

Gezonde kinderopvang Kinderen met én zonder beperking worden samen opgevangen in een multifunctioneel gebouw waar het welzijn centraal staat.

inhoud

16

Ondernemer moet het zelf doen “Ondernemers zijn per definitie initiatiefrijk en energiek. Juist zij zijn in staat vorm te geven aan een stevige en duurzame toekomst.”

20

Natuurlijk windpark E-connection onderzoekt mogelijk­heden van natuur­ ontwikkeling bij nieuwe windenergie­projecten.

22

Al uw bankzaken duurzaam geregeld Alle informatie over sparen, beleggen en betalen op een rij.

fotografie cover Getty Images De Kleur van Geld informeert over de activiteiten van Triodos Bank en Triodos beleggingsfondsen. Het wordt gratis toegezonden aan klanten en relaties.

COLUMN MATTHIJS BIERMAN

NiEuWS

4

Positief ondernemen

Financieren van positieve verandering. Dat is waar Triodos Bank ooit voor is opgericht. Ook in 2012 hebben we een groeiend aantal duurzame ondernemers mogen financieren. U kunt zich daarvan zelf een beeld vormen in dit nummer van De Kleur van Geld. Triodos Bank hecht zoals u weet veel waarde aan het zicht­ baar maken van de verbinding tussen onze spaarders en de ondernemers die we financieren. Zodat helder is welke posi­ tieve veranderkracht u met uw geld heeft. Die verbinding laten we nu ook zien met de mobiele app die we begin dit jaar introduceerden. Hiermee kunt u waar u ook bent eenvoudig uw saldo bekijken of een overboeking doen. Wat de app echt bijzonder maakt, is dat u er ook op kunt zien welke ondernemers Triodos Bank in uw buurt financiert. Daarnaast is er natuurlijk meer nieuws. In dit nummer vertellen we over een nieuw product van Triodos Bank: de hypo­theek voor duurza­ me woningen. Dit is de eerste hypotheek in Nederland waarbij de maandelijkse rente is gekoppeld aan de energieprestatie van een huis. Hoe groener de woning, hoe lager de hypotheekrente. Zo stimu­ leren we huis­eigenaren om te investeren in energie­besparende maatregelen. Op pagina 8 tot en met 11 leest u meer over de achter­grond van energiezuinig wonen. We wensen u veel leesplezier. Matthijs Bierman Directeur Triodos Bank Nederland [email protected]

De afgelopen anderhalf jaar heeft Triodos Vastgoedfonds een leegstaand kantoorpand aan de Stationsweg in Groningen volledig duurzaam gerenoveerd. Met de renovatie kon het energielabel van het gebouw van G naar A++ worden gebracht – en kreeg het gebouw dat anders mogelijk onverhuurbaar was gebleven weer een geheel nieuwe toekomst. Het pand is door Triodos Vastgoedfonds eind januari opgeleverd aan de nieuwe huurder GasTerra, een Nederlandse internationaal opererende handelsonderneming in aardgas. Op 4 april 2013 is de officiële opening. Bijzonder is het zogenaamde GreenLease­contract dat Triodos Vastgoedfonds en GasTerra hebben afgesloten. Fondsmanager Guus Berkhout van Triodos Vastgoedfonds: “Het Green Leaseconcept komt erop neer dat we bestaande gebouwen ingrijpend verduurzamen, in dit geval van het laagste tot een van de allerhoogste energielabels. De huur is voor en na de verbouwing ongeveer gelijk, terwijl het energieverbruik na verbouwing aanzienlijk daalt. Het verschil dat we hierdoor overhouden, gebruiken we om de duurzame verbouwing te financieren.” GasTerra zal het pand in elk geval de komende tien jaar huren van Triodos Vastgoedfonds. www.triodos.nl/vastgoedfonds

A++

Prijs voor inspiratie De Groene Winkel in Zeist is de winnaar van de Inspiratieprijs Bio-Winkel 2013. Eigenaren Rudi Gerding en Astrid Weidman namen de prijs op 23 januari in ontvangst. De prijs is bedoeld voor de meest inspirerende, mooiste en lekkerste biologische winkel van Nederland. Volgens de jury voelt De Groene Winkel aan als een ‘warm bad’ en is het een ‘sfeervolle bedrijvige winkel’. Daniël Povel, directeur zakelijke relaties van Triodos Bank, herkent zich in de woorden van de jury. “Ik koop al acht jaar bij De Groene Winkel. In die tijd heb ik de winkel zien veranderen van een traditionele, reformhuisachtige zaak, in een moderne en open winkel. Hierdoor trekken ze nieuwe klanten aan, terwijl Rudi en Astrid en de andere medewerkers altijd zichzelf zijn gebleven.” Triodos Bank heeft al 30 jaar een relatie met De Groene Winkel. www.triodos.nl/mijngeldgaatgoed

5

NIEUWS

uniek

mobiel bankieren Wilt u waar u ook bent uw saldo checken of een over­boeking doen? Dat kan nu heel eenvoudig met de Triodos Bankieren app, geschikt voor iPhone en Android telefoons. Dit jaar reikt Triodos Bank voor de derde keer de Hart-Hoofdprijs uit. De prijs is bedoeld voor de meest vernieuwende en inspirerende duurzame ondernemer, gefinancierd door Triodos Bank. Ondernemers die, net als wij, onder­ nemen met hun hart en hoofd. Ga naar www.triodos.nl/hart-hoofdprijs, bekijk de video’s en stem vóór 16 mei a.s. op uw favoriet. U maakt bovendien kans op een fiets van Roetz-Bike! De winnaar van de Hart-Hoofdprijs wint 10.000 euro. Het geldbedrag moet aantoonbaar worden besteed aan het verder ontwikkelen van de winnende onder­neming of het project.

WWW.TRIODOS.NL/ AVA-FONDSEN

17 MEI 2013 De Algemene Vergadering van Certificaat­houders van Triodos Bank vindt plaats op vrijdag 17 mei 2013 bij Triodos Bank in Zeist. Alle certificaat­houders worden persoonlijk uitgenodigd voor de bijeenkomst.

www.triodos.nl/hart-hoofdprijs

Stem en win!

12 en 26 APRIL 2013 De informele bijeenkomsten voor Triodos Renewables Europe Fund en de Triodos Sustainable Funds staan gepland op vrijdag 12 april 2013 bij Triodos Bank in Zeist. Op vrijdag 26 april 2013 vinden de Aandeelhouders-/ Participantenvergaderingen plaats voor Triodos Groen­fonds, Triodos Cultuurfonds, Triodos Fair Share Fund en Triodos Vastgoedfonds. Deze vergaderingen zijn op Landgoed de Reehorst in Driebergen. Alle aandeelhouders en participanten worden persoonlijk uitgenodigd.

WWW.TRIODOS.NL/AVA

Uniek aan de app is dat u op uw tele­foon kunt zien welke onder­ nemers en projecten dankzij uw geld bij u in de buurt gefinancierd worden. De Triodos Bankieren app is via www.triodos.nl/mobielbankieren of direct in de app store van Apple of Google te downloaden. www.triodos.nl/mobielbankieren

22 juni 2013 Op zaterdag 22 juni organiseert Triodos Bank de Hart-Hoofddag. Deze dag wordt speciaal voor u als klant georganiseerd. Op verschillende locaties in Nederland kunt u door Triodos Bank gefinancierde ondernemers ontmoeten en een kijkje nemen achter de schermen van hun bedrijf. In de volgende editie van De Kleur van Geld leest u hier meer over. Noteert u deze dag alvast in uw agenda. www.triodos.nl/ hart-hoofddag

Red de bijen Bijensterfte Triodos Bank geeft zorg en aandacht aan de bijen. Het gaat namelijk niet goed met de bijen. Een sterke achteruitgang in de aantallen (wilde) bijen verontrust de wetenschappelijke wereld. Bijen spelen een hoofdrol bij de bestuiving en voortplanting van wilde planten en voedselgewassen. Ongeveer 80% van alle planten op aarde is afhankelijk van bestuiving door bijen.

Red de bijen Om aandacht te geven aan de toe­ nemende bijensterfte houdt Triodos Bank drie bijenvolken op haar terrein. Nu het weer lente is, komen de bijen massaal naar buiten om van de voorjaarsbloemen te genieten. Ze hebben veel behoefte aan vers stuifmeel. De winterbijen worden nu snel vervangen door nieuwe werksters. In april en mei zullen duizenden nieuwe bijen het volk laten groeien tot volle zomersterkte.

Eén van de factoren in de bijensterfte is het gebruik van omstreden pesticiden. De afgelopen tien jaar werden deze nieuwe en giftige middelen de meest gebruikte vorm van insectenbestrijding. Triodos Foundation steunt onafhankelijk onderzoek naar het ver­ band tussen deze giftige middelen, ziekten, afnemende biodiversiteit en bijensterfte. Dit onderzoek wordt uitgevoerd onder leiding van de internationale unie voor het behoud van natuur en natuurlijke hulpbronnen (IUCN). Bijen zijn van groot belang voor mens en natuur. Wilt u het onderzoek steunen? Kijk dan op de antwoordcoupon bij dit nummer of ga naar www.triodosfoundation.nl Meer projecten die Triodos Foundation steunt, vindt u op www.triodosfoundation.nl

mijn geld gaat goed

“Ons welzijn en overleven hangt af van de zorg voor ecosystemen die alle leven dragen. De bijen vertellen ons precies hoe we ervoor staan.” Ted van den Bergh, directeur Triodos Foundation

Groen wonen loont fotografie Michiel Wijnbergh / Hermen van der Waal tekst Tobias Reijngoud

9

KWARTAALDOSSIER

Groen wonen loont. Triodos Bank wil woningeigenaren stimuleren om energiebesparende maatregelen te nemen. De bank ontwikkelde als eerste in Nederland een hypotheek waarbij de maandelijkse rente is gekoppeld aan de energie­ prestatie van het huis. Zo is het verduurzamen van de woning ook financieel aantrekkelijk: het scheelt maandelijks fors in de vaste lasten. Hoe groener de woning, hoe lager de hypotheekrente.

Particuliere huishoudens zijn verantwoordelijk voor 12,5% van het energieverbruik in Nederland. (Bron: CBS)

BEREKEN UW TRIODOS HYPOTHEEK Op www.triodos.nl/ hypotheken kunt u uw maximale Triodos Hypotheek bereke­ nen. Ook ziet u welke bruto maandlasten daarbij horen en krijgt u een indicatie van de energie­ besparing als u uw huis verduurzaamt. Meer weten? WWW.TRIODOS.NL/ HYPOTHEKEN

“We dachten al langer na over het verder isoleren van ons huis en aan het plaatsen van zonnepanelen op het dak. Maar het kwam er niet van. Je moet je er goed in verdiepen en er tijd in steken. Daarom schoven we het al een paar jaar voor ons uit.” Dat vertelt Nardie Eijsberg die samen met haar partner sinds twaalf jaar in een huis woont uit het begin van de twin­ tigste eeuw, net buiten het centrum van Utrecht. “Ik ben een kind van de jaren ’70,” zegt Eijsberg. “Opgegroeid in een tijd dat milieubewustzijn opkwam. Die bewuste houding heb ik altijd gehouden. Toen onze oude hypotheek vorig jaar af­ liep, vonden we het een goed moment om over te stappen naar een duurzame bank.” Eijsberg deed, net als een aantal andere woningeigenaren, vorig jaar mee met een proefproject van Triodos Bank rond hypotheken voor duurzame woningen. Op basis van de proef ontwikkelde de bank de nieuwe hypotheek die huis­ eigenaren stimuleert tot het nemen van energiebesparende maatregelen. Die hypotheekvorm is vanaf februari 2013 standaard beschikbaar. “Bij het afsluiten van onze nieuwe hypotheek hebben we zes zonnepanelen geplaatst en de kruip­ ruimte onder de vloer geïsoleerd,” legt

67% van de Nederlanders probeert zijn energieverbruik actief te verminderen (Bron: Milieu Centraal)

Eijsberg uit. “Ik vind het belangrijk om zo bij te dragen aan een duurzamere samen­ leving. Het hypotheekrentevoordeel dat aan de maatregelen is gekoppeld, was het duwtje in de rug dat we nodig hadden om de investeringen te doen. Het rentevoor­ deel kan honderden euro’s per jaar minder aan hypotheeklasten betekenen.” Eenvoudig en stimulerend Het verhaal van Eijsberg staat niet op zichzelf, zegt Angèle Otjens, manager hypotheken bij Triodos Bank. “We heb­ ben vorig jaar onderzoek gedaan naar het belang van het verduurzamen van wonin­ gen en naar de bereidheid van huiseige­ naren om daar de benodigde maatregelen voor te nemen. Daaruit bleek dat veel mensen nadenken over zaken als isolatie of dubbelglas maar vaak terugschrikken voor al het ‘gedoe’ dat erbij komt. Met onze nieuwe hypotheek willen we het huiseigenaren makkelijker maken om de stap te zetten. Het werkt stimulerend en enthousiasmerend.” De hypotheek voor duurzame woningen zit eenvoudig in elkaar. De hypotheekren­ te is direct gekoppeld aan het energie­label van de woning. Het energielabel bestaat uit zeven categorieën: A tot en met G,

waarbij A staat voor zeer energie­zuinig. De hypotheekrente daalt per ‘labelsprong’ met 0,1 procent. Een woning die al duur­ zaam is, heeft het meest gunstige rente­ tarief. Woningen met een laag energielabel stimuleren we richting een hoger energie­ label. Wie een hypotheek afsluit, krijgt kosteloos een energielabelkeuring van een energieadviesbureau dat met Triodos Bank samenwerkt. Otjens: “Het advies be­ staat uit een overzicht van de maatregelen die genomen kunnen worden om de ener­ gieprestatie van het huis te verbeteren. D ­ e meest voor­komende maatregelen zijn het aanbrengen van dubbelglas, isoleren van muren, vloer en dak, en het plaatsen van een hoog­rendementsketel. Verder kun je denken aan het aanbrengen van zonne­ panelen of een zonneboiler. Het adviesrap­ port geeft een reële schatting van de ver­ wachte energiebesparing. Bovendien bevat het offertes van aannemers en installa­ teurs. Aan die offertes zit je uiteraard niet vast: het staat iedereen vrij om ook andere mogelijkheden te onderzoeken. Als de woning­eigenaar ervoor kiest om bepaalde duurzame maatregelen uit te voeren, krijgt deze na de verbouwing een herkeuring van de woning en de bepaling van het nieuw behaalde energie­label. Vanaf dat moment geldt dan ook het lagere rentetarief.”

10

KWARTAALDOSSIER

Maatschappelijk belang Investeren in het vergroenen van woningen is van groot maatschappelijk belang, zegt Ruud Rutten, energie­ adviseur bij Susteen, een energie-advies­ bureau waar Triodos Bank mee samen­ werkt. “Naast industrie, kantoren en transport zijn woningen grootverbruikers van energie. Veel huizen zijn niet zuinig in energieverbruik. Alleen nieuwbouw­ huizen van maximaal tien jaar oud zijn goed geïsoleerd en hebben een energie­ label A of B. Maar die huizen vormen minder dan tien procent van de totale wo­ ningvoorraad. De meeste huizen vallen in de middencategorie. En er zijn huizen van voor de oorlog die van oorsprong meestal slecht geïsoleerd zijn.”

Ruud Rutten: “Inzicht in de mogelijkheden om energie te besparen, helpt mensen om daadwerkelijk hun woning te verbeteren.”

Meefinancieren Er is dus de nodige duurzaamheidswinst te boeken. “Veel oudere huizen zijn inmiddels beter geïsoleerd dan toen ze ge­ bouwd werden,” zegt Rutten. “Maar het is van belang om daar verder in te gaan. Betere woningisolatie en het gebruik van een zuinige verwarmingsketel leidt gemiddeld tot zo’n 30% minder energie­ verbruik. Daarmee valt de energie­ rekening enkele tientjes per maand lager uit. De kosten voor bijvoorbeeld spouw­ muurisolatie verdien je op die manier in gemiddeld drie jaar terug.” Aan de andere kant geldt natuurlijk dat je die kosten wel eerst moet maken. “Afhankelijk van de maatregelen die je neemt, belopen die al snel enkele duizenden euro’s,” weet Rutten. “Maar daarbij is het goed om aan te tekenen dat steeds meer gemeentes subsidie geven op zaken als het isoleren van de woning. Bovendien kun je de kosten voor de maatregelen natuurlijk meefinancieren in de hypotheek. Daar­ mee spreid je de uitgaven en zit je niet met een investering in één keer.”

Wapperende haren Vincent Hijdra besloot zo zijn kosten voor de verduurzaming van zijn huis in zijn hypotheek mee te nemen. Hij kocht medio 2012 in Arnhem een eengezins­ woning uit de jaren zestig en sloot een hy­ potheek af bij Triodos Bank. “Toen ik het huis kocht, was het zo lek als een mandje. Nergens dubbelglas, nergens goede isola­ tie. Als je op zolder stond en het waaide flink, hoorde je eerst de windvlaag in de dakpannen. Twee seconden later wapper­ den je haren. In overleg met de bank heb­ ben we de kosten voor het beter isoleren van de woning meegenomen in de hypo­ theek. Ons huis heeft nu een energielabel B en is behoorlijk energiezuinig.” Uit de ervaring van adviesbureau Susteen blijkt dat een uitgewerkt en praktisch energieadvies huiseigenaren helpt om tot investeringen in de woning te komen. “Het grootste deel van de men­ sen die wij adviseren, gaat daadwerkelijk over tot verbetering van de woning,” zegt adviseur Rutten. “Inzicht in de mogelijk­ heden en maatregelen helpt mensen over de drempel.” Dat is precies waar Triodos Bank zich met de nieuwe hypotheek voor duurzame woningen op richt, vertelt manager hypotheken Otjens. “We wil­ len samen met huiseigenaren optrek­ ken in het verder verduurzamen van de samenleving. Omdat woningen zo’n belangrijk aandeel hebben in het totale energie­verbruik, is investeren in energie­ besparende maat­regelen een onmisbare stap naar dat gezamenlijke doel.” www.triodos.nl/hypotheken

Wilt u meer weten over het verduur­ zamen van uw woning? Bekijk dan de video op www.triodos.nl/hypotheken

euro >

260 Jaarlijkse besparing Het plaatsen van zonnepanelen (1400 Wattpiek 10 m2) levert een jaarlijkse besparing van 260 euro op. Eenmalige kosten 3.400 euro.*

euro >

280

Jaarlijkse besparing Het vervangen van enkel glas door HR++ glas levert een jaarlijkse besparing van 280 euro op. Eenmalige kosten 3.500 euro.*

euro >

210

Jaarlijkse besparing Als u uw VR combiketel door een combi-ketel met hoog rende­ ment vervangt, bespaart u gemiddeld 210 euro per jaar. Eenmalige kosten 2.200 euro.*

euro >

550 Jaarlijkse besparing U bespaart jaarlijks 550 euro bij het isoleren van uw spouwmuur. Eenmalige kosten 1.400 euro.*

* Deze berekening is gebaseerd op een gemid­ delde eengezinswoning met een gemiddeld huishouden (3 personen), bij een gasprijs van 0,65 euro per m3 en een elektriciteitsprijs van 0,22 euro per kWh. (Bron: Milieu Centraal)

11

KWARTAALDOSSIER

“Bij het afsluiten van onze nieuwe hypotheek hebben we zes zonnepanelen geplaatst en de huiskamervloer geïsoleerd.” Om energie te besparen, kun je denken aan het plaatsen van zonnepanelen of een zonneboiler.

Betere woningisolatie en het gebruik van een zuinige verwarmingsketel leidt tot gemiddeld 30% minder energieverbruik.

> Nardie Eijsberg (links): “Bij het afsluiten van onze nieuwe hypotheek hebben we zes zonnepanelen geplaatst en de kruipruimte onder de vloer geïsoleerd.”

12

nieuws

Energie uit

Dit

sport

is wat u wilt veranderen! Eind 2012 riepen wij met onze campagne ’Wat wil je veranderen?’ alle Nederlanders via radio, in de bioscoop en op internet op ons te laten weten wat zij zouden willen veranderen in de wereld. Iedereen kon dat zichtbaar maken op de speciale website www.watwiljeveranderen.nl. Medewerkers van Triodos Bank gaven persoonlijk antwoord om mensen te laten zien welke positieve invloed zij zelf met hun geld kunnen uitoefenen. Vele honderden mensen lieten op de website van zich horen. Opvallend vaak met de wens dat de samenleving menswaardiger wordt, met meer oog voor elkaar en de omgeving. Ook dierenwelzijn en meer biologisch eten staan hoog op de agenda. Daarnaast bleek duurzame energie een belangrijk issue. We verwezen in onze antwoorden door naar door Triodos Bank gefinancierde ondernemers en projecten die concreet laten zien dat je met je geld ook écht iets in beweging kunt zetten. www.watwiljeveranderen.nl

Werken aan je conditie en tegelijkertijd energie opwekken? Dit gaat hand in hand bij Flexifitness. Daar produceer je stroom als je op een fiets of een crosstrainer stapt. Triodos Bank financiert Flexifitness Ermelo van ondernemers Richard en Angelique van Dalen. De stroomproductie van de cardio-apparatuur draagt bij aan een CO2-neutrale bedrijfsvoering.

Mensch Made Design ontwikkelt producten met een verhaal. Bijvoorbeeld vazen van beton of tassen van afvalleer. Ontwerpster en onderneemster Doreen Westphal zoekt naar natuurlijke materialen en processen met zo min mogelijk CO2-uitstoot. Zo vond de van oorsprong Duitse ontwerpster een fabriek in Bulgarije waar oud restleer werd opgeslagen. Materiaal dat toch al weg werd gegooid en dat ze voor weinig geld op kon kopen. Het resultaat? Betaalbare designtassen met een verhaal. Kijk op de kortings­coupon bij dit nummer en ontvang 15% korting in de webshop. www.menschmadedesign.com

design met

15% korting

Bij de opening van een nieuwe vestiging zal de elektriciteit die nodig is voor de energiezuinige verlichting en apparatuur worden opgewekt door zonne- of wind­ energie. En zo wordt sporten niet alleen gezond, maar ook groen. www.flexifitness.nl

THERMEN BUSSLOO is een wellnessresort in de bosrijke omgeving van Apeldoorn. Triodos Bank financierde de bouw van het Hotel Thermen Bussloo dat met duurzame materialen en FSC-hout is gebouwd. Klanten van Triodos Bank kunnen nu met korting een hotelarrangement met dagje wellness boeken. Kijk op de coupon bij dit nummer.

In ATELIER DE PAUW werken drie creatieve ondernemers. Het in Utrecht gevestigde pand is een voormalig koetshuis en werd in 1981 voor het eerst door kunstenaars gehuurd. In 1990 werd het atelier met hulp van een krediet van Triodos Bank eigenaar van het gebouw.

Melkveehouderij ARCADIA is een biologisch bedrijf in het Friese Franeker. Hotse Heeres en Conchita de Mailie fokken en melken 30 blaarkopkoeien en hebben een paardenpension. Op de 31 hectare gehuurde grond vindt natuurbeheer plaats. Zo worden er speciale aanpassingen gedaan om de weidevogels de ruimte te geven om te broeden.

Irina Blatinkova is een van de 73.000 ondernemers die een lening heeft afgesloten bij microfinancieringsinstelling KAZMICROFINANCE in Kazachstan. Zij heeft een klein bedrijf waar zij onder meer worsten maakt. Met een lening van Triodos Fair Share Fund biedt Kazmicrofinance meer ondernemers toegang tot financiële diensten en producten.

triodos.nl/mijngeldgaatgoed Deze projecten financieren we met uw geld. Kijk voor meer informatie over deze en andere projecten op www.triodos.nl/mijngeldgaatgoed

duurzaam INNOVEREN

14

gezonde kinderopvang Op een bijzondere plek in Nieuw-Vennep staat het gebouw de Boshoeve. Hier worden kinderen met én zonder beperking opgevangen. Maar, er gebeurt veel meer in dit ruime en transparant ogende bouwwerk. Er zijn flexwerkplekken, kookclubs en een moestuin waar jongeren met een beperking tuinieren. De Boshoeve dient tevens als inspiratieplek voor duurzaam bouwen.

fotografie Pieter van den Boogert tekst Joset van der Hoeven

Minder vooroordelen Het terrein rondom de Boshoeve is op dit moment nog volop in beweging. In de lente wordt de tuin met fruitbomen en veldjes voor kleinvee aangelegd door jongvolwassenen met een beperking. Ze krijgen een natuurwerkplaats op de Boshoeve en helpen bij de dagelijkse werkzaamheden in het kinderdagverblijf. Dit is ondertussen al gevuld met peuters. Nieuwsgierige kindergezichtjes verzamelen zich voor het raam wanneer directeur Eva Toele de vrolijk gekleurde ruimtes laat zien. Het is tijd voor de lunch in de peutergroep en de kinderen verzamelen zich rondom de eettafel. Toele helpt Jelle naar de eettafel. De jongen heeft een lichamelijke beperking waardoor hij moeilijk loopt. “Het mooie is dat peuters niet zien dat er kinderen met een beperking zijn. Ze helpen elkaar en dat gaat heel natuurlijk.” De directrice werkte vijftien jaar als pedagoog in een ziekenhuis. Ze vond het moeilijk te zien dat zieke kinderen daar niet met andere kinderen mochten spelen. Het vormde de aanleiding voor het concept van de Boshoeve waar kinderen met en zonder beperking door elkaar heen

15

PROJECT CV MFA boshoeve MFA Boshoeve is een multifunctionele accommodatie met onder andere een geïntegreerde kinderopvang en een natuurwerkplaats. Daarnaast biedt het gebouw kantoorruimte voor maatschappelijk verantwoorde onder­ nemers. De Boshoeve is een initiatief van eigenares van het kinder­ dagverblijf Eva Toele,

in de groep zitten. “Kinderen die dagelijks omgaan met kinderen met een beperking, ontwikkelen minder vooroordelen. Dat is wetenschappelijk bewezen. Daarnaast is het voor een kind met een beperking heel belangrijk om erbij te horen. Het voorkomt een gevoel van uitsluiting.” Gezond gebouw Triodos Bank financiert zowel het duurzame gebouw als het kinderdagverblijf. De Boshoeve voorziet in de eigen energie met een dak vol zonnepanelen. Hierdoor spaart de onderneming kosten die de hogere huurprijs voor een deel compenseren. Toele: “De ruimte van het kinderdagverblijf met een grote gemeenschappelijke ruimte is groter dan de norm en om de kinderen met een zorgvraag voldoende aandacht te geven, hebben we meer en hoger opgeleid personeel.” Het gebouw is vooral uniek omdat er in alle gebruikte materialen en technieken rekening is gehouden met de gezondheid en welzijn van de gebruiker. Zo wordt natuurlijk daglicht nagebootst en het kraanwater gezuiverd. Daarnaast wordt regenwater opgevangen en gefilterd om de toiletten

door te spoelen, luchtwarmtepompen zorgen voor de verwarming en koeling en het recyclebare ‘cradle2cradle’ tapijt vangt fijnstof af om de lucht te zuiveren. Licht, lucht en water zijn de elementen waar Joost Valk zich als architect op heeft gericht: “Duurzaamheid heeft voor mij niet alleen met het milieu te maken, maar vooral met het welzijn van de mensen.” Goede voorbeeld Valk is niet alleen betrokken geweest in het ontwerp, maar werkt er zelf ook als directeur van Vital PlaceS. Dit is één van de organisaties die naast het kinderdagverblijf deel uitmaken van de Boshoeve. Vital PlaceS is een netwerkorganisatie die onder andere lezingen, workshops en trainingen

architect Joost Valk van Vital PlaceS (foto eerste van rechts), project­ ontwikkelaar Timpaan (Maarten Leschot, foto tweede van links) en directeur van AW Groep Ad Wijnhout (foto eerste van links).

organiseert over de duurzame en vitale architectuur die Valk zo na aan het hart ligt. “De Boshoeve is een concept dat als voorbeeld kan dienen. De technieken voor gezonde duurzame gebouwen zijn er al lang, alleen worden ze nog niet toe­gepast. Dit kunnen we door het netwerk van Vital PlaceS verder uitdragen,” meent Valk. “Integraal duurzaam bouwen moet de norm worden, in plaats van een uitzondering.” Wilt u zelf zien hoe het bij de Boshoeve gaat? Bekijk dan de video op www.triodos.nl/dekleurvangeld www.timpaan.nl www.kinderdagverblijfdeboshoeve.nl www.vitalspaces.eu

“Kinderen die dagelijks omgaan met kinderen met een beperking ontwikkelen minder vooroordelen.” Eva Toele

16

Sociaal investeren

‘Ondernemer moet het zelf doen’

Ondernemer moet het zelf doen. Je bent als ondernemer in de toekomst alleen succesvol als duurzaamheid een onlosmakelijk onderdeel vormt van je manier van werken. Dat is de overtuiging van Hans Biesheuvel, voorzitter van mkb-Nederland. fotografie Hermien Lam tekst Tobias Reijngoud

CV Hans Biesheuvel

Hans Biesheuvel (1965) is sinds juni 2011 voorzitter van mkbNederland. Daarnaast is hij lid van de ser. Biesheuvel is zelf 23 jaar ondernemer geweest. Hij richtte in 1988 een technische groothandel op en nam in 1990 het mechanicabedrijf van zijn vader en opa over. In 2000 startte hij een investeringsbedrijf. Hij besloot in 2011 zijn kennis, ervaring en netwerk in te zetten voor de belangenbehartiging van het midden- en kleinbedrijf. “Ik heb heel bewust gekozen voor het voorzitterschap,” zegt Biesheuvel. “Juist in deze tijd is het belangrijk dat de stem van ondernemers gehoord wordt. Ondernemers geven de toekomst vorm.”

Weerbaar “Juist een ondernemer in het midden- en klein­bedrijf kent als geen ander het belang van brede en integrale duurzaamheid. Hij heeft vaak directe en persoonlijke relaties met zijn klanten en zijn ­personeel. Hij snapt dat als hij zijn bedrijf in de toekomst verder wil ontwikkelen, juist het ­versterken van die verbindingen cruciaal is.” Dat zegt Hans Biesheuvel, die als voorzitter van de belangen­organisatie voor het midden- en kleinbedrijf ruim 150.000 bedrijven vertegenwoordigt. In de ogen van Biesheuvel gaat duurzaamheid vooral over de vraag in hoeverre een ondernemer actief vormgeeft aan de toekomst. Biesheuvel: “Natuurlijk hoort daar ook een aspect bij als energiezuinig produceren. Maar wat mij betreft is dat slechts een onderdeel van duurzaamheid. Uiteindelijk draait het om het versterken van je weerbaarheid en je aanpassingsvermogen, zodat je als ondernemer kunt inspelen op een snel veranderende wereld. Dat doe je vooral door duurzame verbindingen aan te gaan met anderen: met je klanten en met andere ondernemers. En door te investeren in de betrokkenheid, kennis en ontwikkeling van je personeel.” Initiatiefrijk en energiek Voor investeringen in de toekomst is bancaire financiering vaak onontbeerlijk. “En op dat vlak zitten we in een lastige tijd. Veel banken zijn terughoudend bij het verstrekken van krediet. Ik hoop dat bankiers en ondernemers elkaar de komende jaren makkelijker zullen weten te vinden en elkaars taal weer leren spreken.” Ondernemers en bankiers zouden elkaar weer meer als partners moeten zien, meent Biesheuvel. “Een bankier is voor een ondernemer een waardevolle adviseur. Maar omdat het bij banken tegenwoordig vaak vooral over risico’s gaat en niet over kansen, zijn bankiers en ondernemers moeilijker in staat om samen op te trekken.

Ik snap banken overigens wel, want het is logisch dat je in lastige tijden terughoudend bent met kredieten. Aan de andere kant zouden bankiers de ruimte moeten geven voor gesprekken over mogelijkheden en ondernemerschap.” Veel ondernemers in het mkb zijn positief bezig, meent Biesheuvel. “Maar er is meer nodig. Zeker in deze economisch lastige tijden zijn ondernemers vaak gericht op vandaag en morgen. De verdere toekomst is ver weg. Als ondernemersorganisatie ondersteunen we hen bij het verleggen van hun horizon. Bijvoorbeeld door ondernemers bij elkaar te brengen zodat ze elkaar kunnen inspireren. En door hen op allerlei manieren informatie aan te reiken.” Vulpennen Vormgeven aan de toekomst is vooral een kwestie van houding. Biesheuvel: “Juist op dat vlak zit het goed bij ondernemers. Een ondernemer weet als geen ander dat hij het zelf moet doen. Ondernemers zijn per definitie initiatiefrijk en energiek. Juist zij zijn in staat om vorm te geven aan een stevige en duurzame toekomst.” Biesheuvel ziet de toekomst van het mkb positief in. “Er liggen enorme kansen, bijvoorbeeld op het gebied van de export,” zegt hij. “De multinationals van de toekomst zijn kleine ondernemingen. Door slim gebruik te maken van internet kunnen ook kleine bedrijven overal ter wereld klanten bereiken. Ik ken in Den Haag een oude vulpennenwinkel. Vroeger was het een zaak die alleen de lokale markt bediende. Inmiddels verkopen ze hun pennen over de hele wereld via hun webshop.” www.mkb.nl

Lees het uitgebreide interview op www.triodos.nl/dekleurvangeld

“Ondernemers zijn per definitie initiatiefrijk en energiek. Juist zij zijn in staat om vorm te geven aan een stevige en duurzame toekomst.” Hans Biesheuvel

18

het nieuwe bankieren

Dat klein het nieuwe groot is, is ook volgens MVO Nederland een trend. In haar jaarlijkse trendrapport staat deze in de top vijf. De gedachte ‘think local, act global’ zit volgens de kennis- en netwerkorganisatie voor maatschappelijk verantwoord ondernemen in een stroomversnelling. Triodos Bank liet afgelopen zomer een korte film ‘Klein. Het nieuwe groot’ produceren. Deze film kreeg veel bijval in de media. www.triodos.nl/klein-groot

Bij Triodos Bank kun je ervoor kiezen je rente te schenken, bijvoorbeeld aan Amnesty International of Stichting Triodos Foundation. In 2012 hebben spaarders van Triodos Bank 277.536 euro rente geschonken. Stichting Triodos Foundation ontving hiervan 107.307 euro. Dit bedrag gaat naar duurzame en vernieuwende projecten, zoals Musicians Without Borders, Jobortunity Training Institute en de Wetenschappelijke Raad voor Integrale Duurzame Landbouw en Voeding. Triodos Foundation bedankt alle renteschenkers, ook namens de ondersteunde projecten. www.triodosfoundation.nl/renteschenken

200.000

Banco Fie is toegetreden als lid van de Global Alliance for Banking on Values (GABV). Dit is een door Triodos Bank opgericht wereldwijd, onafhankelijk netwerk van duurzame banken. Banco Fie is de grootste ­financier van ­microkredieten in Bolivia. De bank werd in 1985 opgericht door vijf vrouwen. Op dit moment leent de bank geld aan 200.000 ondernemers op het Boliviaanse platteland. www.gabv.org

Goed geld beleggen

Hoe kunnen goede doelen groener beleggen? De Vereniging van Beleggers voor Duurzame Ontwikkeling (VBDO) deed onderzoek naar de duurzaamheid in het beleggingsbeleid van vermogensbeheerders. Daaruit blijkt dat goede doelen goed af zijn bij Triodos Bank Private Banking. Dit is onder andere te danken aan hun verantwoord beleggingsbeleid. Triodos Bank Private Banking biedt particulieren en organisaties de mogelijkheid om met hun vermogen bij te dragen aan een duurzame samenleving. www.triodos.nl/privatebanking

Veel boeren in ontwikkelingslanden hebben nauwelijks toegang tot financiële diensten. Triodos Investment Management heeft samen met Hivos een programma gelan­ceerd om hier verandering in te brengen. Microfinancierings­i ntellingen nemen een voortrekkersrol in dit programma. Acht instellingen in Afrika, LatijnsAmerika en Azië ontwikkelen de komende jaren speciaal voor deze specifieke doelgroep producten en diensten. www.triodos.com/hivosprogramma

19

FEITEN & CIJFERS

totaal beheerd vermogen In 2012 was het totaal beheerd vermogen van Triodos Bank 8 miljard euro.

De netto winst van Triodos Bank in 2012 bedraagt 22,6 miljoen euro, een stijging van 31% ten opzichte van 2011.

42% managers 42% van de managers bij Triodos Bank is vrouw. In 2008 bedroeg dit 29%.

certificaathouders Steeds meer mensen herkennen zich in de duurzame missie van de bank en waarderen ook de robuustheid van het bankmodel. Het aantal certificaat­ houders steeg in 2012 van ruim 21.000 naar meer dan 26.000.

1,3 miljoen

Triodos Bank. In 2012 is Triodos Bank sterk gegroeid. Directievoorzitter Peter Blom: “Sinds het begin van de financiële crisis in 2008 is Triodos Bank meer dan verdubbeld in omvang en aantal klanten. Groei is voor Triodos Bank overigens geen doel op zich. Door meer spaargelden en beleggingen aan te trekken, kunnen we meer duurzame bedrijven en projecten financieren. Steeds meer mensen en bedrijven voelen zich verbonden met een bank die geld op een bewuste manier inzet voor het financieren van positieve verandering. Het bewijst dat een andere manier van bankieren daadwerkelijk mogelijk én winstgevend is.” www.triodos.nl

BRON: Triodos Bank, jaarcijfers 2012. Triodos Bank heeft vestigingen in Verenigd Koninkrijk, België, Spanje en Duitsland.

Eind 2012 financierden Triodos Bank en de Triodos beleggingsfondsen 350 duurzame energie­ projecten in Europa, die samen voorzien in de elektriciteitsbehoefte van 1,3 miljoen huishoudens.

2012 8,0 miljard euro

2011 6,8 miljard euro

2010 5,6 miljard euro

2009 4,9 miljard euro

2008 3,7 miljard euro

Het aantal klanten van Triodos Bank groeide in 2012 met 23% tot meer dan 437.000.

20

Natuurlijk windpark

Natuurlijk windpark Een strand speciaal gemaakt voor de broedende dwergstern? Windmolenexploitant E-Connection zorgde ervoor bij de uitbreiding van windpark Neeltje Jans. Het winnen van schone energie gaat hier hand in hand met natuurontwikkeling. Deze aanpak past binnen de filosofie van Triodos Bank, de financier van het windpark.

fotografie E-Connection / Michiel Wijnbergh tekst Eddy Steenvoorden

MIJN GELD GAAT GOED

21

Windpark Neeltje Jans is onderdeel van de Oosterscheldekering. Een perfecte plek voor windmolens vanwege de ligging pal aan zee. Maar ook een gebied dat aantrekkelijk is voor zeevogels, zoals de zeldzame dwergstern. In heel Nederland komen jaarlijks gemiddeld slechts 600 broedende paren voor, maar in het deltagebied alleen al zijn dat er 400. Strand ophogen Broeden werd alsmaar moeilijker voor de kolonie dwergsterns op het voormalige werkeiland. Door erosie kwam het strand waar ze nestelden steeds lager te liggen, met als gevolg dat golven bij vloed de broedplekken overspoelden. E-Connection maakte op dat moment plannen voor de bouw van een vierde windturbine op dit deel van het eiland. “In samenspraak met alle betrokken partijen – overheidsinstanties en natuurorganisaties – hebben we het strand opgehoogd om de broedomstandigheden te verbeteren,” zegt directeur Muriel van der Hulst. “Er zijn ook kiezels op gelegd die de vogels beschutting bieden en zorgen voor een optimale broedbiotoop.” Bedrijfsvisie Rekening houden met de natuur is een ­belangrijk onderdeel van de bedrijfsvisie van E-Connection, vertelt ze. “Bij nieuwe ­projecten kijken we altijd wat de kwetsbare plekken van een gebied zijn en ­onderzoeken we de mogelijkheden van natuurontwikkeling. We werken niet alleen aan een duurzaam milieu voor de mens, maar ook voor plant en dier.” Die visie past binnen de filosofie van Triodos Bank, financier van het windpark bij de Oosterscheldekering. De bank beschouwt windenergie als een duurzaam alternatief voor het gebruik van kolen en gas. Dankzij de verbeterde technologie werken de windmolens steeds efficiënter. Zoals op ­werkeiland Roggeplaat ten westen van de Oosterscheldekering. “De vier nieuwe turbines die hier vorig jaar zijn neergezet, produceren samen drie keer zoveel energie als de twaalf die er voorheen stonden,” zegt Ludger Middendorp, Investment Manager voor Triodos Renewables Europe Fund. Dit Triodos beleggingsfonds investeert in meer dan 20 Europese wind- en solar­ projecten, waaronder windpark Neeltje Jans.

“Bij nieuwe projecten onderzoeken we de mogelijkheden van natuur ontwikkeling” Muriel van der Hulst

PROJECT CV E-Connection E-Connection is een onafhankelijk bureau dat sinds 1986 windparken ontwikkelt. Muriel van der Hulst werkte hier vanaf 2005 als project­ assistent/manager windenergie. In 2010 werd ze managing director. E-Connection exploiteert in totaal 32 wind­molens, die samen groene energie leveren voor ruim 46.000 huishoudens.

Optimale bescherming De Oosterscheldekering is volgens Middendorp een bijzonder natuurgebied dat optimale bescherming verdient. “In de bouwplanning hielden we daarom al rekening met het broedseizoen. Het is mooi dat er turbines staan terwijl vogels gewoon kunnen doorbroeden.” Middendorp benadrukt dat natuurontwikkeling een steeds belang­rijker rol speelt bij windmolenparken. “In het Duitse Midlum bijvoorbeeld, waar zeventig turbines staan, werd een akkerbouwgebied van negen hectare teruggegeven aan de natuur. Diverse plantensoorten en dieren die waren verdwenen, keerden terug.” www.e-connection.nl

22

beleggen, sparen, betalen

COLOFON

beleggen rendementen per januari 2013 berekend door VWD group 3 MND

1 JAAR

3 JAAR GEM.

5 JAAR GEM.

10 JAAR GEM.

Certificaat Triodos Bank3

1,4

4,0

4,6

4,2

3,9

Triodos Cultuurfonds2

6,2

1,2

2,8

3,3

nvt

Triodos Fair Share Fund2

0,9

9,3

6,5

7,8

5,7

Triodos Groenfonds2

-1,6

-1,1

0,6

2,0

1,9

1,9

-2,6

2,4

2,9

nvt

Triodos Sustainable Bond Fund

-0,2

5,1

4,3

4,3

3,5

Triodos Sustainable Equity Fund3

4,9

13,1

9,8

1,1

4,6

Triodos Sustainable Mixed Fund3

1,5

7,7

6,8

3,9

4,2

Triodos Sustainable Pioneer Fund1

4,0

2,5

-1,3

-3,5

nvt

Triodos Vastgoedfonds4*

-4,5

-12,4

-4,7

-5,0

nvt

Triodos Renewables Europe Fund1 3

Rendement op basis van intrinsieke waarde. 2 Rendement op basis van intrinsieke waarde, inclusief herbelegging dividend, exclusief belastingvoordeel. 3 Rendement op basis van intrinsieke waarde, inclusief herbelegging dividend. 4 Rendement op basis van herrekende intrinsieke waarde, inclusief herbelegging dividend. 1

* Sinds 13 februari jl. is de handel in Triodos Vastgoedfonds tot nader order opgeschort. Vanwege de ontwikkelin­ gen in de vastgoedmarkt voldoet de huidige open-end structuur van het fonds, met verplichte dagelijkse handel via het fonds, niet langer. Triodos Investment Management is daarom voornemens het fonds te herstructureren naar een closed-end beleggingsfonds. Aan- of verkoopopdrachten worden dan alleen uitgevoerd indien er zowel een aan- als een verkoper zijn. Zodra de voorgenomen herstructurering is afgerond, worden de beleggers daarover geïnformeerd.

SPAREN

TARIEVEN PER 1 maart 2013 wijzigingen voorbehoudeN

Het rentepercentage voor de onderstaande spaarrekeningen is met ingang van 1 maart 2013 gewijzigd: Spaar Meer Rekening 0,6%, Spaar Vrij Rekening 0,6% en Levensloop Rekening 1,4%. MAAND SPAREN

INTERNET SPAREN

NOORD-ZUID INTERNET SPAREN

SPAAR DEPOSITO

KINDER TOEKOMST PLAN

14 09 09 17 25 Disclaimer Informatie over de genoemde beleggingsfondsen is te raadplegen op www.triodos.nl Hier vindt u onder meer de Essentiële Beleggersinformatie en het prospectus. De beslissing om een fonds te kopen, dient uitsluitend genomen te worden op basis van het prospectus. Kijk voor fonds­ specifieke kosten en risico’s in het prospectus. www.triodos.nl/ beleggen

Maandelijks een vast bedrag tussen € 10,- en € 500,- sparen en 24 uur per dag kosteloos over uw spaar­ geld beschikken.

24 uur per dag uw saldo raad­ plegen en snel en gemakkelijk overboeken via internet. Vanaf € 50.000,0,6% rente.

Sparen voor leningen aan kleine bedrijven in ontwikkelingslanden. Saldo informatie en overboeken via internet. Vanaf € 50.000,0,6% rente.

(Bij looptijd van 5 jaar). Duurzaam sparen voor een vaste periode en profiteren van een hoge rente. Naar keuze van 1 tot 10 jaar vast.

Sparen voor de toekomst van uw (klein)kind met een hoge rente. Nu met startpremie van € 10,- of een prentenboek cadeau.

BETALEN wijziging tarieven

Per 1 januari 2013 bedragen de kosten voor de Triodos Internet Betaalrekening 1,95 euro per maand per rekeninghouder(23,40 euro per jaar). Kijk voor de overige wijzigingen van de internet betaalrekening en de (internet)zaken rekening op www.triodos.nl/tarieven

de kleur van geld is een uitgave van Triodos Bank.

Over op IBAN

De komende tijd gaat iedereen in Nederland gebruik maken van IBAN als rekeningnummer. IBAN staat voor International Bank Account Number en bestaat voor een deel uit uw huidige rekeningnummer. U vindt uw IBAN in Internet Bankieren en op uw rekeningafschriften. Wat verandert er voor u? Vanaf 1 februari 2014 kunt u uitsluitend met uw IBAN overboekingen doen. In de aanloop naar 2014 komt u op steeds meer plaatsen uw IBAN tegen. Bijvoorbeeld in Triodos Internet Bankieren en in brieven, formulieren en overeenkomsten en op het Financieel Jaaroverzicht 2012 dat u in januari 2013 van ons ontving. www.triodos.nl/ overopiban

Over sparen

Kinder Toekomst Plan Duurzaam sparen voor uw kind of kleinkind? Open nu een Kinder Toekomst Plan, stort 100 euro of meer en ontvang het prentenboek ‘Kleine Ezel en de durfal’ of 10 euro cadeau. www.triodos.nl/ kindsparen

Over vermogen

PRIVATE BANKING Heeft u het vermogen om bij te dragen aan een duurzamere samen­leving? Neemt u dan contact op met een relatie­ manager van Triodos Bank Private Banking. www.triodos.nl/ privatebanking of bel 030 693 65 05

redactie tamara rijnen ewa skotnickI MAARTEN THIJS concept studio room WWW.STUDIOROOM.NL ontwerp heldergroen bv www.heldergroen.nl met medewerking van Sandra Bergsteijn Joset van der Hoeven Joke Jonkhoff LAURA KIKKERT CAROLINE DE KONING TOBIAS REIJNGOUD Eddy Steenvoorden THOMAS STEINER GERA VAN WIJK MARION ZANDERS fotografen Ted van den Bergh Pieter van den Boogert hermien lam michiel wijnbergh

fotografie cover Getty Images druk drukkerij pascal, utrecht issn nummer: 2210-8408 de kleur van geld is gedrukt op 100% gerecycled papier. triodos bank Utrechtseweg 44 Postbus 55 3700 AB Zeist telefoon

030 693 65 11 e-mail

[email protected] www.triodos.nl KvK Utrecht nummer

3006 2415 Druk- en zetfouten voorbehouden. Triodos Bank NV is geregistreerd bij de Nederlandsche Bank en de Autoriteit Financiële Mark­ ten. De in deze uitgave ge­ noemde Triodos beleggings­ fondsen zijn geregistreerd bij de Autoriteit Financiële Markten. Informatie over de genoemde beleggingsfond­ sen is te raadplegen op www.triodos.nl of wordt u op verzoek kosteloos toegezonden.

copyright, © 2013

De engst an oen nen de eur an

12

Mensch Made Design ontwikkelt producten met een verhaal

08

Verduurzamen van de woning financieel aantrekkelijk

16

“Er liggen enorme kansen, bijvoorbeeld op het gebied van de export”

04

De Groene Winkel winnaar van de Inspiratieprijs Bio-Winkel 2013

06

Red de bijen

INTERVIEW

Ondernemers zijn per definitie initiatiefrijk en energiek Zie pagina 16

GOOI MIJ NIET WEG. Geef mIJ liever door aan Vrienden, familie of kennissen. BEDANKT!

Stem en win!

een roetz-bike Hoe groener de woning, hoe lager de hypotheekrente

Zie pagina 8

Zie pagina 5

UTRECHTSEWEG 44 POSTBUS 55 3700 AB ZEIST 030 693 6511 [email protected] WWW.TRIODOS.NL