KLEUR VAN. GELD uitgave van TRIODOS BANK - NO ZOMER

DE

KLEUR VAN GELD

uitgave van TRIODOS BANK - NO 123 - ZOMER 2013 - WWW.TRIODOS.NL

IN DIT NUMMER: Hart-Hoofddag op 22 juni 2013 Vive la France BLOEIENDE KRUIDNAGEL HANDEL Bijen-business veiligheid en vertrouwen interview met bas haring energie uit kunst een Gebouw met een ziel 20.000 fans

18

Jaarlijkse vergadering van The Global Alliance for Banking on Values

12

Ee gebo me ee zie d kle va

Half miljoen euro voor cultuur in de hoofdstad

20

In Madagaskar bloeit de handel in kruiden en specerijen

04

Triodos Bank opent agentschap in Parijs

05

Ontdek zelf hoe uw geld werkt

04

Vive la France Triodos Bank opende begin dit jaar een agentschap in Parijs.

05

Hart-Hoofddag Kom op 22 juni naar de HartHoofddag en ontdek zelf hoe uw geld werkt bij Triodos Bank.

08

een Gebouw met een ziel Triodos Bank stimuleert zorg­ ondernemers om te investeren in energiezuinige panden, zodat de energiebesparingen terugvloeien naar de zorg.

12

Bijen-business Bijen zijn big business. Imkers Eric van Leeuwen en Fraukje Bonnema-van Leeuwen verhuren hun ruimte en benodigdheden aan andere imkers om honing te slingeren.

inhoud

14

energie uit Kunst Het Energiehuis in Dordrecht is een uniek voorbeeld van cultureel ondernemerschap.

16

Interview met Bas Haring “Geld is een relatie.”

18

20.000 fans Blijf via facebook op de hoogte en volg wat er met uw geld gebeurt.

20

BLOEIENDE KRUIDNAGEL HANDEL De eeuwenoude handel in kruiden en specerijen komt weer tot bloei in Madagaskar.

fotografie cover sanja marusic De Kleur van Geld informeert over de activiteiten van Triodos Bank en Triodos beleggingsfondsen. Het wordt gratis toegezonden aan klanten en relaties.

COLUMN MATTHIJS BIERMAN

Duurzaamheid loont

Het lijkt een trend te worden. Instellingen als musea en zorgaanbieders die hun gebouwen duurzaam renoveren, daarmee hun maandelijkse energielasten drukken en zo geld overhouden voor hun eigenlijke werk, zoals tentoonstellingen organiseren en zorg verlenen aan cliënten. In dit nummer van De Kleur van Geld laat zorgondernemer Hans Bos zien hoe gunstig de energiezuinige renovatie van zijn ouderenzorgfaciliteiten uitpakt. Duurzaamheid loont. Triodos Bank is van meet af aan betrokken bij deze innovatieve benadering. De bank werkt samen met initiatiefrijke ondernemers en experts op het gebied van duurzaam vastgoed aan de verdere bevordering ervan. Zo onderzoeken we bijvoorbeeld de mogelijkheden om op daken van musea zonnepanelen te plaatsen. Zonne-energie maakt deze musea zelfvoorzienend in hun energiebehoefte. Dat vergt natuurlijk investeringen, maar per saldo levert het een besparing op. Dit soort innovatie is juist nu erg belangrijk. Veel instellingen hebben te maken met overheidsbezuinigingen. Creatief ondernemerschap is dan het antwoord. Een gebouw dat letterlijk en figuurlijk een waardevolle bijdrage levert aan de kernactiviteiten van een ondernemer, biedt ongekende mogelijkheden. We wensen u veel leesplezier. Matthijs Bierman Directeur Triodos Bank Nederland [email protected]

NiEuWS

Vive la France Triodos Bank opende begin dit jaar een agentschap in Parijs: Triodos Finance. Dit is een stap voorwaarts in de ambitie van Triodos Bank een Europese bank te zijn. Het agentschap gaat zich richten op een aantal duurzame energieprojecten dat op dit moment wordt gefinancierd door de Belgische vestiging van Triodos Bank. Triodos Finance zal toezien op deze bestaande financieringen en ontwikkelt zich de komende jaren tot een volwaardige vestiging in Frankrijk. Op dit moment heeft Triodos Bank vestigingen in Nederland, het Verenigd Koninkrijk, België, Spanje en Duitsland.

4

Vorig jaar zomer hebben we de film ‘Klein. Het nieuwe groot’ uitgezonden op alle publieke zenders en in de bioscoop. Met de film lieten we zien dat, als het om de economie gaat, ieder van ons een verschil kan maken. Samen kunnen we de beweging maken naar een andere economie. Groener, menselijker, innovatiever. Deze boodschap is nog steeds even krachtig en willen we graag delen met veel meer mensen. Vanaf juni is de film daarom weer te zien op televisie en op diverse websites. Bekijk hem alvast op de website. www.triodos.nl/ klein-groot

www.triodos.fr

Klein Het nieuwe groot

5

NIEUWS

harthoofd Op 21 mei werd voor de derde keer de Hart-Hoofdprijs uitgereikt tijdens een bijeenkomst met zakelijke relaties van Triodos Bank. Voor deze publieksprijs waren negen innovatieve en inspirerende duurzame ondernemers genomineerd. Ondernemers die ondernemen met hun hart én met hun hoofd, en die zo een bijdrage leveren aan een duurzame samenleving. De genomineerden voor de Hart-Hoofdprijs 2013 waren: > Restaurant Spirit > Nukuhiva > Kieszon > Sa-Net > AV-Huis > De Wettering > Justnuts > NME-Atelier > Paradox

22 juni 2013

Komt u ook kijken, proeven en beleven? Ontdek zelf hoe uw geld werkt bij Triodos Bank en kom naar de Hart-Hoofddag op zaterdag 22 juni. Op deze dag zetten veel verschillende door Triodos Bank gefinancierde duurzame onder­ nemers in het hele land hun deuren voor u open.

De video’s van de genomineerden zijn vaak bekeken en er is massaal gestemd. Inmiddels is de winnaar bekend. Benieuwd wie zich de winnaar van de Hart-Hoofdprijs 2013 mag noemen? Check de QR-code of kijk op de website. www.triodos.nl/hart-hoofdprijs

< Scan deze code met de camera van uw smartphone en kijk wie de winnaar is

De Hart-Hoofddag is er speciaal voor u als klant en is helemaal gratis. Een uitgelezen kans om onder­ nemers en medewerkers van de bank persoonlijk te ontmoeten. U komt toch ook? Kijk op onze website en houd uw brievenbus in de gaten. Binnenkort ontvangt u meer informatie. www.triodos.nl/hart-hoofddag

Mei 2013 Vanaf mei 2013 is het online jaarverslag van Triodos Bank beschikbaar op onze website. Net als vorig jaar met korte filmpjes en interviews met de directieleden. Ook stelt u eenvoudig grafieken en rapportages samen met de voor u relevante resultaten van Triodos Bank in 2012. www.triodos.nl/ jaarverslag

veiligheid en vertrouwen

Bijzonder aan Demeter is de samen­ werking met de lokale keten van huisartsen en thuiszorgaanbieders voor zorg en het UMC Utrecht voor onderzoek en onder­ wijs. Deze brede verbondenheid maakt het mogelijk om mensen volgens de nieuwste inzichten zorg te bieden bij symptomen die de kwaliteit van leven ernstig bedreigen op lichamelijk, psychisch, sociaal en spi­ ritueel vlak. De voortdurende aandacht voor verbetering van deskundigheid geeft patiënten en hun naasten een gevoel van veiligheid en vertrouwen.

Professionele zorg

veiligheid en vertrouwen

De professionals die werkzaam zijn binnen hospice Demeter, zijn gespecialiseerd in de palliatieve zorg. Door eigen onderzoek en ontwikkeling en de samenwerking met het UMC Utrecht kan Hospice Demeter zijn kennis en kunde waarborgen en verder uitbouwen.

Mijn Geld Gaat Goed Levenskwaliteit Het Academisch Hospice Demeter in De Bilt biedt toegewijde zorg aan men­ sen in de laatste fase van hun leven en aan hun naasten. Respect, deskundig­ heid, vernieuwing en huiselijkheid zijn de kernwaarden van dit hospice.

Triodos Bank investeert in kleinschalige zorg die menselijke warmte, respect en persoonlijke benadering centraal stelt. Waardige zorg voor mensen met een hulp­ vraag draagt bij aan het welzijn en de kwa­ liteit van leven. Voor een overzicht van alle zorg die Triodos Bank financiert, kijk op www.mijngeldgaatgoed.nl

mijn geld gaat goed

“Mensen kunnen bij ons de laatste levensfase van hun leven waardig, comfortabel en in alle rust uitleven.” Saskia Teunissen

Een gebouw met een ziel Een gebouw met een ziel. Geen gebouw waaraan je hogere eisen mag stellen dan aan dat van een zorgfaciliteit. Triodos Bank stimuleert zorgondernemers om te investeren in energiezuinige panden. “Want duurzame gebouwen dragen bij aan de levenskwaliteit van bewoners,” zegt Nelleke van Olst van de bank. “Zorg en gebouw staan niet los van elkaar. Je moet ze in onderlinge samenhang bekijken.” fotografie Michiel Wijnbergh tekst Tobias Reijngoud

9

KWARTAALDOSSIER

De collectieve uitgaven aan zorg stijgen in de periode 2010-2015 naar verwachting van 60 naar 75 miljard euro.

Bron: Rijksoverheid en CBS.

miljard

Aantal duurzame panden in de zorg gefinancierd door Triodos Bank.

14,6% van de totale financieringsbronnen in de zorg is afkomstig van de overheid.

Een gebouw met een ziel: daar hebben bewoners van een zorgfaciliteit behoefte aan. Dat is de ervaring van Hans Bos, directeur van DS Verzorgd Wonen. Bos beheert drie duurzaam gerenoveerde, monumentale panden bij Hilversum en Bussum. In de gebouwen zijn ouderenzorgfaciliteiten gevestigd voor 15 tot 25 bewoners. Bos: “Cliënten in de zorg voelen zich prettiger in een omgeving die huiselijk is en geborgenheid biedt. Dat levert een positieve bijdrage aan hun welbevinden: bewoners voelen zich meer op hun gemak en functioneren beter. Hun beroep op de zorg kan zelfs afnemen als ze in een prettig huis wonen. De essentie van duurzame gebouwen is dat ze meer welzijn genereren.” Mild en aangenaam Duurzame technieken en materialen versterken de kwaliteit en de kracht van een gebouw. Zo wordt een gebouw een aangename en omhullende jas voor cliënten. Dat zegt Nelleke van Olst, relatiemanager Zorg & Welzijn bij Triodos Bank. Als illustratie noemt Van Olst de effecten van een installatie voor warmte-koudeopslag (wko). “Daarmee wordt een gebouw in de winter aangenaam verwarmd, terwijl het in de zomer op een natuurlijke manier wordt gekoeld. wko is energie­ zuinig en maakt gebruik van de milde en constante temperatuur van het grond­ water. Je bent daardoor voor verwarming en koeling niet meer afhankelijk van een

cv-ketel of een energieslurpende airco.

wko is duurzaam en het geeft een aan­ genamer binnen­k limaat dan radiatoren en airco’s met hun droge lucht.”

De huizen van ds Verzorgd Wonen zijn allemaal uitgerust met een wko-installatie. “We hebben onze panden bovendien optimaal geïsoleerd,” vertelt Bos. “Onze woonzorghuizen zijn gevestigd in monumentale panden van rond 1900. De sfeer daarvan draagt op zichzelf al bij aan het welbevinden van de bewoners. Maar de gebouwen zijn van oorsprong zeer slecht geïsoleerd. Alleen doordat we ze hebben gerenoveerd tot zeer energiezuinige gebouwen, zijn ze nu bruikbaar voor de ouderenzorg. De renovatie van deze panden is deels gefinancierd door Triodos Bank. Duurzame renovatie leidt tot een lagere energierekening, zo blijft er meer geld over voor de zorg aan cliënten.” Dat is de ervaring van Bos. “Goede isolatie, gebruik van zonnepanelen en energiezuinige verwarming en

koeling schelen jaarlijks enkele tientallen procenten in de energiekosten,” zegt de zorgondernemer. “Dat geld kunnen we besteden aan de zorg voor onze bewoners. Tegenover de besparingen staan uiteraard de investeringskosten voor de renovatie. Een duurzaam gebouw dat het welzijn van gebruikers bevordert, is aantrekkelijk om in te wonen. Zo’n gebouw kent gemiddeld dan ook een veel hogere bezettingsgraad dan minder duurzame gebouwen. Alleen al daardoor zijn de extra investeringen in duurzaamheid snel terugverdiend. Investeren in duurzaamheid is dus niet een kwestie van principes, het is ook in financieel opzicht volledig verdedigbaar.” Jaren tachtig Dat duurzame investeringen uiteindelijk geld opleveren voor de zorg, is in de ogen van hoogleraar economie van vastgoed Dirk Brounen een interessante stelling. “Het zou goed zijn om daar wat breder onderzoek naar te doen,” aldus Brounen, die verbonden is aan de Universiteit van

“Cliënten in de zorg voelen zich prettiger in een omgeving die huiselijk is en geborgenheid biedt.” Hans Bos

10

KWARTAALDOSSIER

Hans Bos: “Cliënten in de zorg voelen zich prettiger in een omgeving die huiselijk is en geborgenheid biedt.”

Het is volgens Van Olst belangrijk dat zorgondernemers hun terughoudendheid laten varen. “Duurzaam bouwen en renoveren zijn lonend. Deze twee activiteiten verbeteren niet alleen het welzijn van cliënten en bewoners,maar zij vormen daarnaast ook een bijdrage aan de aanpak van klimaatverandering. En dat is ten slotte in ieders belang.”

frankrijk 3.974 US Dollar

duitsland 4.338 US Dollar

denemarken 4.464 US Dollar

Van Olst snapt die terughoudendheid wel. “Aan de andere kant is het juist in de toekomst van belang dat zorgaanbieders ondernemender worden en naar innovatieve manieren zoeken om goede maar betaalbare zorg te leveren. Dat kan door de zorg in samenhang te bekijken met het gebouw. Tot voorkort werden die twee dingen altijd los van elkaar gezien. Maar inmiddels zijn er zorgondernemers die werken vanuit de overtuiging dat een prettig en energiezuinig gebouw bijdraagt aan de zorg. Triodos Bank stimuleert dat denken.” Dat doet de bank onder meer door via Triodos Groenfonds voordelige kredieten te verlenen voor het duurzaam renoveren van bestaande panden of voor duurzame nieuwbouw.

nederland 5.056 US Dollar

Meer kwaliteit Triodos Bank werkt samen met ondernemers in de zorg en andere sectoren bij het verduurzamen van gebouwen die zich daarvoor lenen. “Duurzaamheid is een investering in kwaliteit. Dat is ons uitgangspunt,” zegt Guus Berkhout, fondsmanager van Triodos Vastgoedfonds. “Dat gaat op in de zorg, maar het geldt ook voor bijvoorbeeld kantoorpanden. Ook die worden, na duurzame renovatie, aangenamer voor de gebruikers.” Dat is bijvoorbeeld het geval bij het nieuwe hoofdkantoor van een handelsonderneming in aardgas, vertelt Berkhout. “Dat is een oorspronkelijk slecht geïsoleerd kantoorgebouw uit begin jaren negentig. Triodos Vastgoedfonds kocht dat pand aan en renoveerde het tot een uiterst energiezuinig gebouw. Het vernieuwde kantoor is begin april geopend. Doordat het nu energiezuinig is, heeft de nieuwe huurder een lage energierekening. Met die besparing is de renovatie van het

pand betaald en is het bovendien architectonisch verfraaid. De investeringen in duurzaamheid leiden daarmee dus tot een mooi gebouw waarin het prettig werken is. En dat zonder veel extra kosten.” Zo kan het ook in de zorg. Maar het is niet eenvoudig, zegt Nelleke van Olst van Triodos Bank. “Zorginstellingen hebben te maken met veel veranderingen en onzekerheden. Vooral als gevolg van overheidsbezuinigingen. Daardoor zijn zorginstellingen terughoudend bij het doen van investeringen. Ze weten niet welke extra bezuinigingen hun in de komende jaren eventueel te wachten staan.”

verenigde staten 8.233 US Dollar

Tilburg. “De zorg staat de komende jaren voor forse uitdagingen. Door vergrijzing wordt het beroep op de zorg groter. Aan de andere kant leiden overheidsbezuinigingen tot minder beschikbare middelen. Het is daarom interessant om te zoeken naar innovatieve manieren om kwalitatief goede, maar betaalbare zorg te bieden. Als investeren in duurzaam vastgoed én goed is voor het welzijn van cliënten én financieel haalbaar, is dat natuurlijk mooi.” In hoeverre dat inderdaad zo is, zal deels worden bepaald door de aard van het gebouw, meent Brounen. “Duurzaam renoveren van een karakteristiek monumentaal pand leidt vermoedelijk sneller tot een positief resultaat dan investeren in een anoniem, vierkant zorgcomplex uit de jaren tachtig.”

uitgaven zorg Totale zorguitgaven per hoofd van de bevolking in US dollars. Nederland geeft internationaal vergeleken veel uit aan zorg. Dit heeft vooral te maken met hoge uitgaven aan langdurige zorg. Bron CPB, 2012

aantal >

479

Verpleeghuizen Aantal Verpleeghuizen in Nederland. Bron CBS, 2009

AANTAL >

1.131 Verzorgingshuizen Aantal Verzorgingshuizen in Nederland. Bron CBS, 2009

11

“Duurzame renovatie leidt tot een lagere energierekening, zo blijft er meer geld over voor de zorg aan cliënten.”

KWARTAALDOSSIER

12

nieuws

Bijen business

7 t/m18 augustus 2013

Bijen zijn big business. Dat weten imkers Eric van Leeuwen en Fraukje Bonnema-van Leeuwen goed. Vader en dochter spelen met hun onderneming het Honingmagazijn in op de groeiende vraag naar imkerbenodigdheden. “Er zijn steeds meer hobbyimkers,” vertelt Fraukje. “Zij hebben niet altijd de ruimte om honing te verwerken. In onze nieuw gebouwde schuur kunnen imkers uit de omgeving benodigdheden huren en bovendien de ruimte gebruiken om de honing te slingeren.” De schuur, die in Epe staat, werd gebouwd met behulp van een krediet van Triodos Bank. Er worden ook imkercursussen voor beginners gegeven en de webshop biedt alle benodigdheden voor imkers aan. Fraukje: “Het is belangrijk dat er steeds meer mensen gaan imkeren. Bijen hebben een oplossing voor alles. Ze houden de natuur op peil, in de stad en op het platteland.” Het Honingmagazijn houdt zelf ook bijen, zowel op Terschelling als op de Veluwe. De Terschellinger lamsoorhoning en Veluwse heidehoning worden verkocht in de webshop van het Honingmagazijn. Wilt u ook eens proeven? Speciaal voor klanten van Triodos Bank biedt het Honingmagazijn 10 procent korting in de webshop. Kijk op de coupon bij dit nummer. www.honingmagazijn.nl

Deze zomer vindt de vierde editie van World Cinema Amsterdam plaats. Vanaf 7 augustus zijn de beste films uit Afrika, Azië en Latijns-Amerika in één festival te bewonderen. Dit jaar is er veel aandacht voor filmmakers uit het Caribisch gebied (Jamaica, Curaçao). Ook wordt er een filmprogramma georganiseerd in samenwerking met Stichting Herdenking Slavernijverleden 2013. De aanleiding hiervoor is dat het op 1 juli exact 150 jaar geleden is dat de slavernij in de toenmalige Nederlandse koloniën Suriname en de Nederlandse Antillen werd afgeschaft. De festivalfilms zijn te zien bij filmtheater Rialto en bij debatcentrum De Balie. Ook worden verschillende films in de openlucht vertoond. Triodos Bank financiert zowel Rialto als De Balie. Wilt u met korting het festival bezoeken? Kijk dan voor de lezersactie op de coupon bij dit nummer. www.worldcinemaamsterdam.nl

Dit voorjaar lanceerde het Amsterdams Fonds voor de Kunsten (AFK) de Amsterdamse Cultuurlening. Het fonds werkt hiervoor samen met Cultuur-Onder­ nemen en Triodos Bank. Kunstenaars en culturele organisaties in Amsterdam krijgen de kans om met een klein krediet hun ambities te verwezenlijken. Denk bijvoorbeeld aan een instrument voor een musicus of de aanschaf van materialen voor een beginnende ontwerper. Er is een half miljoen euro beschikbaar gesteld door het AFK om de cultuur in de hoofdstad een duw in de rug te geven. Interessante bijkomstigheid is dat kunstenaars die een lening volgens deze regeling opnemen de kans krijgen om zich nog meer op het ondernemerschap te richten. Cultuur-Ondernemen biedt namelijk een uitgebreid trainings- en begeleidingsprogramma voor kunstenaars en creatieven. Triodos Bank behandelt de leningaanvragen vanaf 10.000 euro. www.amsterdamsecultuurlening.nl

0,5 miljoen

Onze vestiging in het Verenigd Koningkrijk financiert TLS Hydor, een onafhankelijke exploitant van kleinschalige waterkrachtcentrales. De centrale van Slatach in het Schotse Kinlochmoidart is met zijn twee turbines het grootste project.

De Spaanse vestiging van Triodos Bank financiert diverse culturele instellingen. Onder andere TEATRO DE LO INESTABLE. Dit is een groep jonge Valencianen die hedendaagse voorstellingen maakt met moderne en avant-gardistische experimenten.

In de GITES ET SALLES DE L’AM in de buurt van Rochefort kunnen toeristen en bedrijven verblijven in een mooie en groene omgeving. Een van de accommodaties op het landgoed is een energiezuinige woning. Deze woning is gefinancierd door onze vestiging in België.

Het AV-huis is een audiovisuele broedplaats waar film- en animatiemakers, creatieve ondernemers, vormgevers en multimedia-experts samenwerken. Met de financiering van Triodos Bank en Triodos Groenfonds is de duurzaamheid van het pand gegarandeerd. Diverse energiebesparingsmaatregelen dragen bij aan het terugdringen van de CO2-uitstoot.

triodos.nl/mijngeldgaatgoed Deze projecten financieren we met uw geld. Kijk voor meer informatie over deze en andere projecten op www.triodos.nl/mijngeldgaatgoed

duurzaam INNOVEREN

14

energie uit Kunst Cultuur bruist in Dordrecht. Vooral nu deze maand het Energiehuis officieel zijn deuren opent. In een oude elektriciteitscentrale uit 1900 zijn de schouwburg, het poppodium en de cultuureducatie van Dordrecht onder één dak gebracht. De samenwerking tussen de organisaties maakt dit huis voor de kunsten een uniek voorbeeld van cultureel ondernemerschap.

fotografie Pieter van den Boogert tekst Joset van der Hoeven

Het monumentale Energiehuis staat aan de rand van het centrum in Dordrecht. Het is een kolossaal pand met oude bakstenen muren en hoge ramen. Zes oude machine- en ketelhallen zijn getransformeerd tot concert- en theaterzalen. Hier zijn nu de belangrijke organisaties voor cultuur in Dordrecht gehuisvest. Zo verhuisde het grootste poppodium van Zuidwest-Nederland, Bibelot, naar de voormalige gemeentelijke energiecentrale. Edith de Bruin, directeur van het Energiehuis vertelt hier trots over: “Tussen het Paard van Troje in Den Haag en 013 in Tilburg zijn wij het grootste poppodium van Zuid-Nederland.” Naast Bibelot maken schouwburg Kunstmin, muziektheater Hollands Diep en Stichting ToBe cultuurcentrum onderdeel uit van de samenwerking. “De kracht van de samenwerking tussen de verschillende organisaties triggert mij,” zegt Edith de Bruin, directeur van het Energiehuis. “Wij zijn een cultuurhuis en ontmoetingsplek. Er is veel diversiteit in voorstellingen en het is toegankelijk voor iedereen.”

15

PROJECT CV Het Energiehuis Het Energiehuis is een podium, productiehuis, repetitieruimte en ontmoetingsplek voor amateurs en professionals in de podiumkunst. Poppodium Bibelot, schouwburg Kunstmin, de cultuureducatieve stichting ToBe en Muziektheater Hollands Diep zijn de huurders van het pand. Stichting het Energiehuis beheert het pand.

Cultureel ondernemerschap Een voorstelling in het Energiehuis is een bijzondere beleving door de industriële sfeer. De staalconstructies van de oude dakspanten zijn op veel plaatsen nog intact en zichtbaar. Ook zijn de wanden doormidden gezaagd waardoor het cultuurhuis een ruw, maar authentiek karakter krijgt. Opvallend modern is de middengang: het enige gedeelte dat volledig gesloopt werd. De Bruin: “Deze gang verbindt de culturele organisaties met elkaar. De organisaties moeten goed samenwerken, zodat ze het Energiehuis beter kunnen exploiteren.” Dit wordt ook door de wethouder van Cultuur in Dordrecht Jasper Mos onderschreven. “We hebben er bewust voor gekozen het Energiehuis niet via de gemeente te exploiteren. Het cultureel onder­ nemerschap gaven we als model mee. De organisaties zijn niet zelf eigenaar van de ruimtes, en krijgen hiermee een financiële prikkel de ruimtes commercieel te verhuren. Deze samenwerking heeft een groot voordeel. Er is één ict-

systeem, één gezamelijk backoffice en kassa­systeem. Zo krijgen ze meer waar voor hun geld en heeft een poppodium als Bibelot de kans om uit te groeien tot hét podium van de regio.” Triodos Bank financiert zowel het pand als de totstandkoming van de gezamenlijke diensten die het Energiehuis biedt.

toekomst gegeven aan een monumentaal pand. Maar bovenal is hij te spreken over de kruisbestuivingen die er plaats vinden. “Ik was laatst bij een voorstelling van Kunstmin. Daar stonden jongeren van de theaterschool van To Be in het voor­ programma. Wat is er nu mooier dan op zo’n podium het vak te leren?” www.energiehuis.nl

Kruisbestuiving Mos is erg tevreden over de realisatie van het Energiehuis. Het huisvestingprobleem van de podia in Dordrecht is opgelost en daarnaast is er een nieuwe

“Wij zijn een cultuurhuis en ontmoetingsplek. Er is veel diversiteit in voorstellingen en het is toegankelijk voor iedereen.” Edith de Bruin

16

INTERVIEW

Geld is een relatie

Verandering komt niet langer van bovenaf, maar van onderop. Klein is het nieuwe groot. Dat is althans de waarneming van Triodos Bank. “Maar als er niets van boven komt, gaat veranderen erg langzaam,” vindt filosoof Bas Haring. fotografie Heidi de gier tekst Tobias Reijngoud

CV Bas Haring

Bas Haring (1968) is filosoof, schrijver en tv-presentator. Sinds 2006 is Haring bijzonder hoogleraar ‘Publiek begrip van wetenschap’ aan de Universiteit Leiden. Daar begeleidt hij onder andere onderzoekers bij het toegankelijk maken van wetenschap. Bas Haring schreef verschillende boeken, waaronder ‘Plastic Panda’s’ (2011), een zoektocht naar de waarde van de natuur. Het afgelopen jaar studeerde hij economie en schreef daar columns over in de Volkskrant. Die columns werkt hij momenteel uit tot een boek. Haring: “Economie is op dit moment hét onderwerp. De kranten staan er vol van. Maar het is frustrerend als je er niets van weet. Studeren en een boek schrijven helpen me om de juiste vragen te stellen.”

Morele verantwoordelijkheid “Geld is macht. Wie spaargeld heeft, heeft invloed. Want hij kan bepalen wat er met dat geld gebeurt en welke ondernemers en initiatieven ermee gefinancierd worden. Daarom is het tamelijk ontluisterend dat zoveel mensen hun spaargeld wegzetten bij banken die volstrekt niet helder zijn over wat ze financieren. Die spaarders laten zich hun macht uit handen slaan.” Dat zegt Bas Haring: schrijver, filosoof en bijzonder hoogleraar ‘Publiek begrip van wetenschap’ aan de Universiteit Leiden. Haring: “Als spaarder heb je een morele verantwoordelijkheid als het gaat om het aanwenden van je macht. Die verantwoordelijkheid hoort onverbrekelijk bij je geld. Wie wél spaargeld heeft maar niets met zijn macht wil doen, moet zijn euro’s thuis onder zijn matras stoppen. Maar zodra hij naar een bank gaat en zo zijn geld beschikbaar stelt aan ondernemers die geld nodig hebben, zou hij moeten nadenken over de vraag wat er met zijn geld moet gebeuren. Ik ben blij dat er duurzame banken zijn die transparantie hoog in het vaandel hebben staan en aan hun spaarders laten zien wat ze met hun spaargeld doen.” Inspireren Die banken en hun klanten kunnen anderen inspireren tot dezelfde helderheid, denkt Haring. “In die zin is klein het nieuwe groot. Ik ben erg gecharmeerd van die stelling. Toch is het naïef om te verwachten dat de grote meerderheid van banken en spaarders haar gedrag zal veranderen alleen vanwege inspirerende voorbeelden van kleinere, transparante banken. De overheid zou die openheid via wetgeving moeten stimuleren. Anders kunnen we heel lang wachten op grootschalige verandering. Klein is niet genoeg. Zo sceptisch moet je zijn.” “Geld is abstract. Het is een briefje met een getal erop. Of nog abstracter: het is een getal op je computerscherm. Die abstractie kan ertoe leiden dat mensen zich niet meer verantwoordelijk voelen voor wat er met hun geld gebeurt. Juist daarom is

transparantie van banken zo van belang. Want door de relatie helder te maken tussen de spaarder, zijn geld en de ondernemer die dat geld leent, wordt geld weer concreet. Wie geld naar een bank brengt, helpt iemand anders. Geld is een relatie. Een transparante bank laat dat zien.” Kinderen en kleinkinderen In de ogen van Haring onderscheiden duurzame banken zich niet alleen doordat ze helder zijn over wat ze met hun spaargeld doen. “Het andere kenmerk is hun gerichtheid op de lange termijn,” zegt de filosoof. “Ze kijken niet alleen naar investeringen en financieringen die nú winst opleveren, maar houden rekening met de vraag wat de bredere effecten zijn van hun handelen. De belangen van onze kinderen en kleinkinderen zijn verankerd in hun besluitvorming.” Dat zouden andere banken ook moeten doen, meent Haring. “Maar ook hier geldt: je verandert het gedrag van het gros van de banken niet wanneer je het alleen laat aankomen op inspirerende, relatief kleine voorbeelden. Ik vrees dat we voor een brede verandering hogere machten moeten aanspreken. De overheid zou van banken moeten eisen dat ze de langetermijneffecten in hun financieringsbesluiten meenemen. Of in elk geval helder zijn over de positieve en negatieve gevolgen van hun handelen op de lange termijn.” Vergeet niet dat de overheid van óns is, zegt Haring. “Ondanks veelgehoorde klachten over de grote afstand tussen burger en politiek, denk ik dat de overheid in dit land toch tamelijk dichtbij staat. Burgers hebben er echt invloed op, om te beginnen via verkiezingen. Dus we kunnen politici aanzetten tot verandering, bijvoorbeeld als het gaat om wetgeving die banken aanzet tot transparantie en een langetermijnperspectief. Zo komt de verandering van boven én beneden.”

Lees het uitgebreide interview op www .triodos.nl/dekleurvangeld

“Geld is macht. Wie spaargeld heeft, heeft invloed.” Bas Haring

18

het nieuwe bankieren

740 In de regio Paraná in het zuidwesten van Brazilië is duurzame landbouw sterk in ontwikkeling. Onder andere door de activiteiten van het bedrijf Biorganica. Dit bedrijf werkt met ongeveer 80 boerenfamilies die in totaal 740 hectare biologische soja verbouwen. Een deel van de soja wordt verscheept naar Nederland. Dankzij de handelsfinanciering van Triodos Sustainable Trade Fund worden de boeren direct betaald bij aflevering van hun oogst. www.triodos.com

5.500 Masterpeace heeft als doel miljoenen mensen en bedrijven te activeren voor vrede. Met de actie ‘2014 for 2014’ stimuleren ze mensen om 2.014 euro in te zamelen voor MasterPeace2014. De eerste deelnemer heeft inmiddels zijn tickets in ontvangst genomen. Kenneth heeft lopend 5500 km afgelegd en is helemaal van Frankrijk naar Egypte gelopen. Wil je ook een bijdrage leveren en tickets voor het  vredesconcert in 2014 verdienen? Meld je dan aan via de website van MasterPeace Triodos Bank is als founding partner betrokken bij Masterpeace. www.masterpeace .org/ campaign/ 2014for2014.aspx

Caspian Impact Investments is een sociaal investeringsfonds in India. Het fonds is gestart in april 2013 en zet zich in voor een duurzame ontwikkeling van de sectoren microfinanciering, voeding en landbouw en betaalbare woningbouw. Triodos-Doen en HivosTriodos Fonds zijn als investeerder betrokken. www.triodos.com

Het aantal fans van Triodos Bank op Facebook bereikte in april een nieuw hoogtepunt van 20.000. Op onze Facebookpagina laten we zien welke ondernemers we financieren. Daarnaast delen we leuke weetjes over duur­ zaam bankieren. Wilt u ook op de hoogte blijven en meepraten over waar uw geld werkt? www.facebook.com/triodosbanknl

GABV

In Berlijn vond begin 2013 de jaarlijkse vergadering van The Global Alliance for Banking on Values ( gabv) plaats. Op deze publieke bijeenkomst werd het vierjarig bestaan gevierd met vooraanstaande sprekers over ‘verandering naar duurzaam bankieren’. Triodos Bank is oprichter van de gabv. Ook maakte gabv bekend dat er twee nieuwe leden zijn aangesloten: Crédit Coopératif, de eerste Franse bank, en de Boliviaanse microfinancieringsinstelling Banco fie . Blijf op de hoogte via de website en volg de activiteiten op facebook. www.facebook.com/bankingonvalues

www.gabv.org

Gelukkig zijn is te leren Kinderen leren waar zij gelukkig van worden. Dat geeft innerlijke kracht en zelf­ vertrouwen. Het project De Gelukskoffer heeft dit voor ogen. Via een wetenschap­ pelijk onderbouwd lesprogramma geven zij kinderen positieve bagage mee. In zeven lessen werken kinderen aan een solide, zonnig en eigen gedachtegoed. De filosofie erachter: kinderen met zelfvertrouwen staan steviger in hun schoenen, hebben een positiever zelfbeeld en zien een wereld die zonniger is. Dankzij een schenking van Stichting Triodos Foundation kan De Gelukskoffer het lesprogramma voortzetten en verder ontwikkelen. Wilt u meer weten over projecten van Triodos Foundation? Kijk dan op de website. www.triodosfoundation.nl WWW.GELUKSKOFFER.NL

FEITEN & CIJFERS

41% zuinige(re) CV-ketel

Bijna 30% van de verhuisde huishoudens bestaat uit starters.

58% minder warm water

64% energieverbruik apparatuur

72% uitschakelen apparatuur

76% wassen met lagere temperatuur

19

In 2011 is 59,7% van de woningvoorraad in Nederland een koopwoning.

Top 5 energie besparen consumenten: 1. Bewust de was of vaatwas op lagere temperatuur doen (76%) 2. Elektronische apparatuur volledig uitschakelen (72%) 3. Letten op energieverbruik van huishoudelijke apparaten bij aanschaf (64%) 4. Minder warm water gebruiken (58%) 5. Een zuinige(re) cv-ketel/ warmwaterinstallatie plaatsen (41%)

Het gemiddelde hypotheekbedrag in Nederland is 254.425 euro (per maart 2013).

maanden

BRONnen: CBS, Milieu Centraal en Eigen Huis

hypotheekakte Na de verzending van de hypotheekaanvraag (dus ná het hypotheekadviestraject) duurt het gemiddeld twee maanden voor de hypotheekakte bij de notaris ligt.

12,5% Energieverbruik Particuliere huishoudens zijn verantwoordelijk voor 12,5% van het energieverbruik in Nederland.

Hypotheken Triodos Bank heeft dit jaar de hypotheek voor duurzame woningen geïntroduceerd. Hiermee dragen we bij aan het vergroenen van de woningmarkt. Huizen zijn groot­ verbruikers van energie en een aanzienlijk deel van de huizen in Nederland is slecht geïsoleerd. De Triodos hypotheek koppelt de rente aan het energielabel van de woning. Hoe energiezuiniger de woning, hoe lager het rentetarief. Op onze website kunt u uw maximale hypotheek berekenen. U krijgt ook meteen een indicatie van mogelijke energiebesparingen. www.triodos.nl/hypotheken

20

BLOEIENDE KRUIDNAGEL HANDEL Op zijn plantage in ZuidoostMadagaskar staat een boer tussen zijn kruidnagelbomen. Over een maand of vier kan hij zijn kruidnagels oogsten. Vorig jaar belde hij rond deze tijd zijn vaste tussenhandelaar om zijn oogst te verkopen tegen een lage prijs, omdat hij op dat moment geld nodig had. Dit jaar is dat niet meer nodig. fotografie ICCO tekst Miranda Florussen

21

MIJN GELD GAAT GOED

Middlemen Tot 2009 waren de meeste boeren in Madagaskar aangewezen op tussen­ handelaren en speculanten, de zogeheten middlemen. “Vaak zaten er wel zeven of acht stappen tussen voordat de kruidnagels uit de haven verscheept werden,” vertelt Koert Jansen. Hij is fondsmanager van Triodos Sustainable Trade Fund. Dit fonds verstrekte een handelsfinanciering aan coldis, een lokale landbouw­ coöperatie in Madagaskar. Boeren verkopen hun gewassen rechtstreeks aan coldis die dankzij de handelsfinanciering de boeren direct bij levering een eerlijke prijs betaalt. Ook werkt de coöperatie nauw samen met een lokale microfinancierings­ instelling waar de boeren een vooruit­ betaling kunnen krijgen. Zij hoeven hierdoor hun gewassen niet meer voor een veel te lage prijs aan middlemen te verkopen. coldis exporteert de kruid­ nagels naar afnemers in Europa, waar­ onder Catz International in Nederland. Korte keten Sinds de start van coldis in 2009 is de export van de kruidnagels uit Madagaskar verviervoudigd tot 355 ton en voorziet de coöperatie meer dan 1.000 gezinnen van werk en inkomen. Jansen: “Het belangrijkste is dat de handel nu veel dichter bij de boeren ligt. De tussenhandel is weg en de keten is dus veel korter.” Door deze aanpak komt de eeuwenoude handel in kruiden en specerijen weer tot bloei en draagt zij bij aan de economische ontwikkeling van Madagaskar, een van de armste landen ter wereld.

“Het belangrijkste is dat de handel nu veel dichter bij de boeren ligt. De tussenhandel is weg en de keten is dus veel korter.” Koert Jansen

Liever lokaal Wat is volgens Jansen het ideale plaatje voor de toekomst? “Dat de lokale banken onze rol overnemen. Dat wij onszelf overbodig maken, want dan zijn we pas echt duurzaam bezig.” Hij realiseert zich wel dat dit een kwestie is van lange adem: “Veel banken vinden de landbouwsector nog te risicovol. We kunnen laten zien dat coldis succesvol is en groeit. Op termijn zal dat lokale banken over de streep trekken. Dat is het doel.”

Triodos Sustainable Trade Fund Triodos Sustainable Trade Fund bevordert wereldwijd de export van duur­zame agra­ rische producten uit ont­wikkelings­landen, zoals koffie, cacao en katoen. Het fonds verstrekt handels­ financieringen aan producenten­ organisaties die hiermee de aan­ gesloten boeren di­ rect bij aflevering van hun oogst kunnen betalen. De middelen van Triodos Sustai­ nable Trade Fund zijn hoofd­zakelijk afkom­ stig van Triodos Bank, onder gedeeltelijke garantie van organi­ saties als Hivos, ICCO en G-Star Raw Denim Foundation. Wilt u meer weten over dit fonds? Kijk dan op www.triodos.com

22

beleggen, sparen, betalen

COLOFON

beleggen

de kleur van geld is een uitgave van Triodos Bank. redactie tamara rijnen ewa skotnickI MAARTEN THIJS

rendementen per april 2013 berekend door Triodos Investment management 3 MND

1 JAAR

3 JAAR GEM.

5 JAAR GEM.

Certificaat Triodos Bank3

2,7

5,4

4,5

4,4

4,1

Triodos Cultuurfonds3

1,5

2,6

2,9

3,9

-

Triodos Fair Share Fund3

2,0

11,1

6,8

7,9

6,0

Triodos Groenfonds2



0,2

0,6

2,2

1,9

Triodos Renewables Europe Fund1

-1,4

-5,1

1,3

2,6

-

Triodos Sustainable Bond Fund3

2,9

6,6

4,6

4,9

3,7

Triodos Sustainable Equity Fund3

7,1

15,6

8,8

2,1

5,1

Triodos Sustainable Mixed Fund3

4,3

9,4

6,5

4,5

4,5

Triodos Sustainable Pioneer Fund1

6,2

9,8

-2,7

-3,0



-

Triodos Vastgoedfonds

-1,1

-13,1

-5,5

-5,5



-

4*

1,0

concept studio room WWW.STUDIOROOM.NL

10 JAAR GEM.

ontwerp heldergroen bv www.heldergroen.nl met medewerking van Sandra Bergsteijn Joset van der Hoeven Joke Jonkhoff Judith Janssen Steenberg LAURA KIKKERT CAROLINE DE KONING TOBIAS REIJNGOUD THOMAS STEINER GERA VAN WIJK MARION ZANDERS fotografen Pieter van den Boogert michiel wijnbergh Jeroen Bos

Rendement op basis van intrinsieke waarde. Rendement op basis van intrinsieke waarde, inclusief herbelegging dividend, exclusief belastingvoordeel. 3 Rendement op basis van intrinsieke waarde, inclusief herbelegging dividend. 4 Rendement op basis van herrekende intrinsieke waarde, inclusief herbelegging dividend. 1 2

Over op IBAN

De komende tijd gaat iedereen in Nederland gebruik maken van IBAN als rekeningnummer. IBAN staat voor International Bank Account Number en bestaat voor een deel uit uw huidige rekeningnummer.

Wat verandert er voor u? Vanaf 1 februari 2014 kunt u uitsluitend met uw IBAN over­ boekingen doen. In de aanloop naar 2014 komt u op steeds meer plaatsen uw IBAN tegen. Bijvoorbeeld in Triodos Internet Bankieren, in brie­ ven, formulieren en facturen. Kijk voor meer informatie op

* Sinds 13 februari jl. is de handel in Triodos Vastgoedfonds tot nader order opgeschort. Vanwege de ontwikkelingen in de vastgoedmarkt voldoet de huidige open-end structuur van het fonds, met verplichte dagelijkse handel via het fonds, niet langer. Triodos Investment Management is daarom voornemens het fonds te herstructureren naar een closed-end beleggingsfonds. Aan- of verkoopopdrachten worden dan alleen uitgevoerd indien er zowel een aan- als een verkoper is. Zodra de voorgenomen herstructurering is afgerond, worden de beleggers daarover geïnformeerd.

SPAREN

TARIEVEN PER 26 april 2013 wijzigingen voorbehoudeN MAAND SPAREN

INTERNET SPAREN

NOORD-ZUID INTERNET SPAREN

SPAAR DEPOSITO

KINDER TOEKOMST PLAN

1,4 %

0,9%

0,9%

1,5%

2,5%

Maandelijks een vast bedrag tussen € 10,- en € 500,sparen en 24 uur per dag kosteloos over uw spaargeld beschikken.

24 uur per dag uw saldo raadplegen en snel en gemak­ kelijk overboeken via internet. Vanaf € 50.000,0,6% rente.

Sparen voor leningen aan kleine bedrijven in ontwik­ kelingslanden. Saldo informatie en overboeken via internet. Vanaf € 50.000,- 0,6% rente.

(Bij looptijd van 5 jaar). Duurzaam sparen voor een vaste periode en profiteren van een hoge rente. Naar keuze van 1 tot 10 jaar vast.

Sparen voor de toekomst van uw (klein)kind met een hoge rente. Nu met startpremie van € 10,- of een prentenboek cadeau.

hypotheken

www.triodos.nl/ overopiban

Disclaimer Informatie over de genoemde beleggingsfondsen is te raadplegen op www.triodos.nl Hier vindt u onder meer de Essentiële Beleggersinformatie en het prospectus. De beslissing om een fonds te kopen, dient uitsluitend genomen te worden op basis van het prospectus. Kijk voor fonds­ specifieke kosten en risico’s in het prospectus. www.triodos.nl/ beleggen

over hypotheken

tarieven per 27 maart 2013 wijzigingen voorbehoudeN Energie­ label Looptijd

A

B

C

D

E

F

1 jaar

2,5%

5 jaar

3,0%

10 jaar

4,0%

G

2,6%

2,7%

2,8%

2,9%

3,0%

3,1%

3,1%

3,2%

3,3%

3,4%

3,5%

3,6%

4,1%

4,2%

4,3%

4,4%

4,5%

4,6%

Deze tabel geldt voor hypotheken waarvan het hypotheekbedrag maximaal 51% van de marktwaarde van de woning bedraagt of die een NHG hebben. Voor andere hypotheken geldt een opslag, zie daarvoor WWW.triodos.nl/hypotheken

BETALEN tarieven

Per 1 januari 2013 bedragen de kosten voor de Triodos Internet Betaalrekening 1,95 euro per maand per rekeninghouder (23,40 euro per jaar). Kijk voor de overige tarieven van de internet betaalrekening en de (internet)zaken rekening op www.triodos.nl/tarieven

Hoe energiezuiniger uw woning, hoe aantrekkelijker het rentetarief. Als u een Triodos Hypotheek afsluit, ontvangt u de energielabelkeuring en het verduur­ zamingsadvies gratis. www.triodos.nl/ hypotheken

Over sparen Kinder Toekomst Plan Duurzaam sparen voor uw kind of kleinkind? Open nu een Kinder Toekomst Plan, stort 100 euro of meer en ontvang het prentenboek ‘Kleine Ezel en de durfal’ of 10 euro cadeau. www.triodos.nl/ kindsparen

Over vermogen

PRIVATE BANKING Heeft u het vermogen om bij te dragen aan een duurzamere samen­leving? Neemt u dan contact op met een relatie­ manager van Triodos Bank Private Banking. www.triodos.nl/ privatebanking of bel 030 693 65 05

fotografie cover Sanja Marusic druk drukkerij pascal, utrecht issn nummer: 2210-8408 de kleur van geld is gedrukt op 100% gerecycled papier. triodos bank Utrechtseweg 44 Postbus 55 3700 AB Zeist telefoon

030 693 65 11 e-mail

[email protected] www.triodos.nl KvK Utrecht nummer

3006 2415 Druk- en zetfouten voorbehouden. Triodos Bank NV is geregistreerd bij de Nederlandsche Bank en de Autoriteit Financiële Mark­ ten. De in deze uitgave ge­ noemde Triodos beleggings­ fondsen zijn geregistreerd bij de Autoriteit Financiële Markten. Informatie over de genoemde beleggingsfond­ sen is te raadplegen op www.triodos.nl of wordt u op verzoek kosteloos toegezonden.

copyright, © 2013

en ouw et een el de eur an

14

Cultuur bruist in het Energiehuis in Dordrecht

16

“Geld is macht. Wie spaargeld heeft, heeft invloed”

08

“Een duurzaam gebouw bevordert het welzijn van de gebruikers”

06

Toegewijde zorg aan mensen in de laatste fase van hun leven

13

Het AV-huis, een audiovisuele broedplaats waar creatieve ondernemers samenwerken

Ontdek hoe uw geld werkt bij triodos Bank Kom naar de HartHoofddag 22 juni 2013 Zie pagina 5

Kom ook kijken, proeven en beleven Zie pagina 5

www. triodos. nl/ harthoofddag www.triodos.nl/hart-hoofddag

Stads­wandeling, proeverij, huifkartocht, fietsrit, rondleiding, debat, geschiedenis Zie pagina 5

UTRECHTSEWEG 44 POSTBUS 55 3700 AB ZEIST 030 693 6511 [email protected] WWW.TRIODOS.NL