hei openbaar vervoer m a a n d b l a d g e w i j d aan h a l s t a d s - en s t r e e k v e r v o e r , in het . byzonder het g e m e e n t e v e r v o e r b e d r i j f amsterdam
T~
| i 1
!
".
"
'
6e jaargang no.8 - augustus 19^3
het openbaar vervoer abonnementsprijs ƒ 4 » - per jaar - losse nummers ƒ o,40 abonnementsprijs inclusief a.utobusbi jlage ƒ 6,50 per jaar - losse nummers ƒ 0,60 hoofdredacteur c. van mechelen jr. Ie jacob van campenstraat 43 amsterdam-zuid = telefoon 79 35 90 redactie en administrptie p.h. kiers ^ van suchtelen van de haarestraat 3 amsterdam-osdorp = telefoon 19 36 69 alle betalingen op gemeentegiro 0 3131 t.n.v. 'het openbaar vervoer', van suchtelen van de haarestr.3 ' te amsterdam-osdorp. het girokantoor der gemeente amsterdam is onder no. 13500 aangesloten bij de postgirodienst te den haag. 1
INHOUDSOPGAVE 1. 2. 3. 4. 5. 6. 7. 8. 9. 10.
blz.
Gemeentevervoerbedrijf Amsterdam . . 81 Rotterdamse Elektrische Tram 82-84 Rotterdamsehe Tramweg Mij 84-85 Statistiek van het personenvervoer I96I . . . 85 Literatuurwegwijzer 85-86 Buitenlandse Berichten 86-90 N.V.Gemengd Bedrijf Haagsche Tramweg My. . . 91 Foto's Gemeentevervoerbedrijf Amsterdam . . . 92 Foto's H.T.M 92 Foto's Tramwegen Buitenland 92 AANGEBODEN:
CORRESPONDENTIE
N.S. Maandblad "Nieuw Spoor" Compl. jaargangen 1946 t/m 1951 ingebonden in 2 banden Jaargang 1941 van Spoor- en Tram wegen Totaal ƒ 12,50 + evt.verzendkosten G E V R A A G D : le, 2e en 3
e
jaargang van Het Openbaar Vervoer J.P.Laus, Valeriusstraat 174» Amsterdam-Zuid. L A A T S T E
NIEUWS
mot uitwisseling van gegevens en foto's betreffende tram- en auto busbedrijven wordt gevraagd door een Amerikaan. Engelse taal. Serieuze belangstellenden kunnen naam en adres opvragen bij do hoofdredacteur van 'het openbaar vervoer', le jacob van odmpenstraat 43 te amsterdam- auid. HET OPENBAAR VERVOER brengt U AKTUEEL en INTERESSANT nieuws over binnen- en buitenlandse VERVOERBEDRIJVEN
Sedert 26 augustus I963 rijdt R.E.T.tramlijn 2 niet meer in beide richtingen via Boompjes-Rederijstraat-GlashavenPosthoornstraat , doch in beide richtingen via Boompjes-Jan Kuitenbrug-GeldersekadeGroenendaal-Blaak. De vroege en late autobussen van lijn 2 rijden sedertdien eveneens via de ge wijzigde route. _ _ R E T
- 81 Op blz. 59 van het juninummer berichtten wij dat gelede motorwagen 574 aan de front- en instapzijde a m s t e r d a m wagennummers had gekregen van een nieuwer type. Begin augustus heeft men dit nieuwere nummertype wederom vervangen door het bestaande. gvb
Wagennummers van het nieuwe type (dus het type gelede wagens.) werden aangebracht op de motorwagens 443,460,494,516,520 en op bijwagen 972. De volgende gelede motorwagens kregen een grote zwikbeugel: 552,557,618 en 621. Motorwagen 618 kreeg links en rechts aan de bovenkant van de afwateringsgoot (boven de voorste ingang en op dezelfde hoogte aan de blinde kant) een schotplaatje om te verhinderen dat het regenwater langs de voorzijde afloopt naar de cabineraampjes. Bij een aantal drieassige motorwagens (o.a.54l) wordt het beugeleijfer op een iets andere wijze in de beugel gemonteerd. Materieelverdeling Op 24 juni reden op lijn 17 de kleine gelede wagens 586 en 558. Op 9 juli deed de 574 dienst op lijn 1 7 . Op 20 augustus reed als extra (regen)tram op lijn 13 de 426+727, volledig ingetuigd als ' 1 6 ' met het beugelcijfer 1 3 . Op deze en volgende dag(en) werd de 11e dwgn van lijn 16 in de avondspits gereden door een dubbelgelede motorwagen. Op 5 juli heeft de 458+bijwagen enkele ritten als 6e dwgn van lijn 9 gemaakt. Uit het jaarverslag 1962 van het gvb Het gvb had in I962 een verlies van ƒ 16.606*789,93. Het verlies op de tram.bedroeg ƒ 8.957.479*82 " " " " autobussen bedroeg " 3.445.763,67 " " " " personenveren bedroeg " 435«014,— " " " " ponten bedroeg " 3.768.532,44 Het aantal vervoerde passagiers met de tram daalde van 95»291»000 in 19Sl tot 93»229.000 in 1962. Het aantal vervoerde passagiers met de autobussen daalde van
51.371.000 in I96I tot 5i.i46.OOO in 1962. De invoering van de vrije zaterdag, waarmede door het bedrijfsleven een aanvang was gemaakt in I96O en welke in de eerste helft van I96I vrijwel algemeen was ingevoerd, heeft niet nagelaten gedurende 1962 invloed uit te oefenen op het aantal passagiers. Globaal kan gesteld worden, dat de daardoor gewijzigde vervoergewoonte een datbing van 1.400.000 passagiers heeft veroorzaakt. Naast de veranderde vervoergewoonte heeft stellig het tekort aan rijdend personeel een ongunstige invloed uitgeoefend, waardoor de rijfrequentie moest worden ingekrompen. Teneinde het recht op vakantie van het rijdend personeel te kunnen honoreren, konden gedurende de maanden mei tot september enkele beperkingen in het lijnennet niet worden vermeden. Door het plaatsen van 2 personeelshuisjes en 31 abri's kwam het totaal aantal personeelshuisjes op 43 en het totaal aantal abri's op 257» De totale baanlengte(d.i. bereden straatlengte) bij de afdeling tram bedroef op 31 december 1962: 67,300 km en op 31 dec.'6l: 61,363 km. De stijgïflg ie ontstaan door de aanleg van de trambaan naar Osdorp. Deze baanlengte is als volgt samengesteld: dubbelspoor (normaal) 57,196 km, enkelspoor (dubbel bereden) 0,543 km en enkelspoor (enkel bereden) 9,5^1 km. De constructielengte van het spoor in de openbare weg bedroeg op 31 dec.1962: 142,923 km + 5,115 km dood spoor = 148,038 km. In de verschillende remise» en op de terreinen en emplacementen ligt bovendien nog 10,76l km spoor. De exploitatielengte (d.i. de totale lengte der lijnen heen en terug) bedroeg op 31 december 1961 156,391 km en op 31 dec.'62 186,278 km. Deze stijging is veroorzaakt door het in dienst stellen van de lijnen 17 en 27. (wordt vervolgd)
62 Materieel TRAMSs Ter vervanging van de zandmotorrijtuigen 2401 en 2402 is een tweetal zandsilowagentjes afgeleverd. Op 27 juni jl. aanvaardde de Raad zoi.ler hoofdelijke stemming het reeds in het juninummer genoemde voorstel van B & W tot aanschaffing van 32 metrorijtuigen. Evenals het nieuwe trammaterieel zullen deze rijtuigen gebouwd worden bij Werkspoor, met elektrische installatie van Smit. De prijs per rijtuig bedraagt ƒ 573»750,- (ƒ 424,945,-- mechanisch + ƒ I48.8O5,- elektrisch) en de gehele order omvat, inklusief reserveonderdelen en de post onvoorzien
METRO;
ƒ 19.300.000. De rijtuigen, waarvan de in het vorige nummer geplaatste afbeelding een indruk geeft, zijn gelede wagens, bestaande uit twee bakken, rustende op drie draaistellen. In elk der bakken bevinden zich aan beide zijden drie stel deuren. Het aantal zitplaatsen bedraagt 72 en het aantal staanplaatsen 265. Uitgaande van een bezetting van 80$ worden p _ rijtuig aldus 284 reizigers vervoerd. Een trein zal uit maximaal 4 rijtuigen bestaan en dan ru:m 1000 passagiers vervoeren. Men denkt aan een dienstregeling, volgens welke in een kwartier met het grootste .vervoersaanbod vier tweewagensteilen en twee driewagenstellen met een frektfëntië'van 2-g- ( 1 ) minuut passeren met een totale vervoerskapaciteit van rond 4«000 passagiers, hetgeen men voorshands voldoende acht. Het aantal van 32 rijtuigen is 'voldoende om de dienst te kunnen onderhouden bij eventuele' doortrekking van de lijn naar Zuidwijk P I Pendreoht."Op elke trein doet slechts één personeelslid, de bestuurder, dienst? gelijk bekend vindt de verkoop van plaatsbewijzen op de stations plaats. Een perr^nopzichter zal door lichtsignalen het vertreksein geven. Van elk rijtuig worden alle assen aangedreven; gelijk bij het tramwegmaterieel wordt het elektrisch •weerstandsremsysteem toegepast. Daarnaast komt er een volledige luchtdrukreminstallatie, die o.a. automatisch in werking treedt bij noödremmingeri. Na het advies van het laboratorium v^or voertuigtechniek van de T.H. te Delft heeft men besloten geen luchtbanden tos te passen; voor een metro op viadukt' zou dit systeem namelijk .e veel nadelen en onzekerheden opleveren. Bovendien maken de laatste vorderingen in de geluidtechniek voorzieningen aan rijtuigen en viadukt mogelijk, die onaanvaardbare geluidshinder voorkomen. Door middel van rubber steunen kunnen de rails verend gemonteerd worden; de rijtuigen krijgen rubbergeveerde wielen. Vermelding verdienen in dit verband de geluidskundige proeven die op 3o juni door TNO genomen zijn met het RET motorrijtuig 8 op het viadukt in de nieuwe havenspoorlijn Rotterdam RMO Spaansepolder. Naar aanleiding van het argument dat ook het profiel van de tunnel, met name de hoogte, het laten rijden van rijtuigen op luchtbanden niet zou gedogen, vernemen wij onlangs dat te Hamburg een systeem ontwikkeld wordt waarbij de rails in de tunnel op het beton geplakt worden, hetgeen een hoogtewinst van 30 cm zou opleveren. Met de aflevering van het materieel zal in het najaar van 1965 een begin kunnen worden gemaakt. CJ
u
Lijnen Het'rapport Openbaar Vervoersnet RMO is in de gemeenteraadsvergadering van 12 juli ter sprake gekomen, B & W hadden van de Raad een uitspraak ten principale gevraagd. Kennelijk wist niemand wat hiermee bedoeld werd, zodat een uitvoerige doch niet geheel afgeronde discussie ontstond, waarbij onzeker bleef, in hoeveree 3 & W zich aan het oordeel van de Raad gebonden zouden achten. . Een socialistische motie met de strekking de trams uit de Van Oldenbarnevelt;straat te verwijderen werd aangenomen, met de suggestie aan B & W andere oplossingen te bedenken. Sormige raadsleden wildon de tram van de Coolsingel verwij-
-RET-
- 83 -
deren, daarentegen op de Mariniersweg handhaven. De verkeerstechnische kwesties die hierbij edelen sullen hen niet helder voor ogen hebben gestaan. Er waren zowel voor- als tegenstanders van de tram in de Molenlaan en de tram naar Schiebroek terwijl de Wethouder de tram naar de Alexander polder verdedigde- door te wijzen op de metrolijn Vlaardingen-Oapelle die er eens moet komen, als de bouw van de Willemstunnel achter de rug is. Tenslotte stemde men in met een voorstel van de heer Blom de einduitspraak aan te houden tot een volgende vergadering. Ten aanzien van de toekomstige tramlijn 2 in Rotterdam Zuid is medegedeeld, dat de aanleg hiervan nu reeds mogelijk zou zijn, doch dat gewacht wordt tot dat de spoorwegen het station Lombardijen gereed hebben, met de bouw waarvan nog begonnen moet worden, en dat niet voor 1968 gereed zal komen. Men overweegt vooralsnog een tijdelijke oplossing door de lijn in IJsselmonde aan te leggen en langs de Clarastichting en het Stadion Peyenoord naar een nader te bepalen eindpunt te voeren. In de definitieve fase zal het per tram en metro een half uur vergen om van Tuinenhoven naar het Centraal Station te komen. Doordat de brug over de spoorweghaven sinds 1 juli gedurende 6 & 7 weken voor alle verkeer is afgesloten volgen de bussen van lijn 30 in die periode na de Koninginnebrug de route Stielt jespiem-Nassaukade-Oranjeboomstraat (terug Roentgenstraat-Rosestraat-Entrepotstraat-Stieltjesstraat)-Stadionweg-Varkenoordsebrüg-Tweede Rosestraat-Putselaan-Johannes Brandstraat-AfrikaanderpleinPaul Krugerstraat-Hil]edijk-Parallelweg noordzijde tot Wilhelminakade-bestaande route (terug Parallelweg NZ--Wilhelminakade-Parallelweg ZZ-Hilledijk etc.). In verband met de wijzigingen in de verkeerssituatie aan de westzijde van het station Blaak (zie ook hierna) is lijn 34 verplaatst naar een nieuw eindpunt aan de oostzijde van het station. Per 24 juli jl. is lijn 67 doorgetrokken van de Huniadijk naar de Ruimersdijk bij de Emelissedijk (Hordijkerveld), Metrobouw In het dok Weena zijn de tunnelstukken 3 en 4 gereedgekomen en nog voor de bouwvakvakantie uitgevaren. Na uitvoerig passen en meten heeft men de stukken 1 en 2, die reeds buiten het dok lagen, verder in het kanaal opgeschoven, en zijn de stukken 3 en 4 in de voorhaven gebeerd; het stuk 4» dat het station Stadhuis bevat, zal daar verder worden afgebouwd. Na de bouwvakantie is in het weer leeggepompte dok de produKtie van de stukken 5 en 6 begonnen. Op de Coolsingel is een heimachine, opgesteld op een over het kanaal gelegde verplaatsbare brug, bezig met het slaan van de funderingspalen, waarop later in het jaar de tunnelstukken zullen worden afgezonken. Het dok Blaak is gereedgekomen en o p 5 augustus met produceren begonnen. Op 1 september zal de aanleg beginnen van het kanaal Blaak-Meent. In verband daar mee worden thans de tramsporen op de Coolsingel tussen Blaak en Van Oldenbarneveltstraat verlegd over wat nu nog het trottoir is. De gehele Coolsingel zal voor doorgaand verkeer gesloten worden; op 5 augustus geschiedde dit reeds voor het gedeelte tussen Aert van Nesstraat en Meent. Op 8 juli is de verbinding Westzeedijk-Maasboulevard, via dë nieuwe Leuvebrug, opengesteld, zij het nog op halve breedte. Daardoor kon met ingang van die dag de Schildersstraat (verbinding WLt+e de Withstraat-Schiedamsedijk) worden af gesloten, zodat men nu ook het ter plaat -ontbrekende stuk in het kanaal Blaak-Leuvehaven kan aanleggen. Voor de voetgangers zal daar een bruggetje wor den geslagen. Verder is op de Schiedamsedijk een soortgelijke heiinstallatie als op de Coolsingel bezig met palen slaan. Op van Brienenoord zijn de stukken 3 en 4 uitgevaren. Aan het eind van het jaar worden zij tezamen met de dan gerede stukken 5 en 6 in de rivier afgezonken, waarmede dan het trajekt tot het noordereiland gereed is; het baggerwerk hier voor is reeds bijna voltooid. Op 1 juli is op de Parallelweg een zelfstandige directie gearriveerd en is men begonnen met het heiwerk voor de zuidelijke uitloop van het riviergedeelte. Voor
-RET-
- 84 -
de werkzaamheden in Zuid is thans ook een schema opgesteld, dat, mede in ver band met de gedurende de bouw te treffen verkeersmaatregelen, een negental stadia kent. Aan het hierover verschenen rapport van de Commissie Verkeersomleggingen Metro ontlenen wij het volgende: Stadium 1 is de begintoestand. Stadium 2 loopt van juli 1963 tot december 1963» daarin wordt aan de Parallelweg gewerkt aan de uitloop van het riviergedeelte en een aansluitend tunnelstuk in een droge bouwput. Stadium 3> januari-mei 1964: begin bouw viadukt Hillelaan en Maashaven, waar onder de ruwbouw van de stations Rijnhaven en Maashaven; begin van de bouw van het station Zuidplein. Stadium 4»ju^i-december 1964: werken Parallelweg, althans in den droge, gereed; begin bouw viadukt Mijnsheerenlaan. Stadium 5>januari-april 1965: bouw van het sluitstuk van het viadukt tussen het station Rijnhaven en de open oprit; bouw van een kruising viadukt met Pleinweg en het viaduktgedeelte achter het station Zuidplein. Stadium 6,mei-augustus 1965: het sluitstuk tussen het riviergedeelte en de open oprit in de Parallelweg wordt gemaakt. Stadium 7>september 1965-februari 1966: de Parallelweg wordt in zijn definitieve toestand gebracht; de laatste viaduktgedeelten worden afgebouwd. Stadium 8,maart-juli 1966: voltooiing van tunnel en viaduktwerken tot aan het station Rijnhaven; afbouw station Maashaven. Stadium 9»eindstadium. De voetgangers-en wielrijderstunnel bij de Parallelweg, in nw richting onder de open oprit door, zal waarschijnlijk niet worden aange legd. De mairkt op de Maashaven zal in verband met de viaduktbouw en werken aan de waterkering verplaatst worden naar Pretorialaan en Afrikaa.nderplein. De voor naamste verkeergomleidingen zullen plaatsvinden ter hoogte van het station Maashaven. In de stadia 4 t/m 8 zullen de scoren van lijn 2 verlegd worden via Jacob Noordzijstraat en Mijnsheerenlaan. De sporen van NS en RTM zullen dan vlak langs het gebouw van de Graansilomaatschappij gelegd worden. Het eindstadium brengt, in vergelijking met de huidige situatie, in het bijzonder bij het Zuidplein aanzienlijke wijzigingen in het wegenplan. B & W hebben de raad voorgesteld een krediet van ƒ 7.975-800 te voteren voor de bouw van een metroremise met reparatiewerkplaats op een terrein aan de Hilledijk-Parallelweg, dat door de Nederlandse Spoorwegen aan de Gemeente zal worden overgedragen. Het dagelijks onderhoud van de metrorijtuigen en de tram rijtuigen van lijn 2 zal daar plaats vinden. Voor revisies en grote reparaties zullen de metrorijtuigen via de NS spoorlijn en de tramrijtuigen over de weg naar de Werkplaats Kleiweg worden opgezonden. Vermelding verdient dat in het genoemde bedrag een post groot ƒ 75.000 is opgenomen voor kunstzinnige ver fraaiing. Mobilofoon Vier Volkswagenpersonenauto's en enkele dienstwagens zijn thans met mobilofoons uitgerust. Een volkswagen doet permanent dienst op de rechter maasoever en een op de linker maasoever, om onregelmatigheden in de dienstuitvoering te achter halen. De twee overige verrichten zgn. "binnendienst".
RTM R o t t e r d a m
Materieel TRAMS:
Als laatste onderdeel van het aan het Neder lands Spoorwegmuseum geschonken tramstel is op 22 juli lok 57 naar Utrecht vervoerd. De aankomst bij het station Maliebaan gaf de NTS aanleiding tot een reportage. AUTOBUSSEN: In 1962 is de Opel bus 1, waarvoor geen emplooi meer was, verkocht.
- 85 -
-RTM Jaarverslag
In 1962, zo blijkt uit het verslag over dat jaar, stegen de ontvangsten met 2,3$ doch de uitgaven - vnl. door loon- en pensioenmaatregelen - met 6,3$. Daardoor daalde het netto exploitatie-resultaat van ƒ 512.000 (1961) tot ƒ 314.000. De verlies- en winstrekening sluit met een batig saldo ƒ 3.594,62. In het afgelopen jaar werd er voor ƒ 800.000 geïnvesteerd, hetgeen ƒ 200.000 meer is dan in vorige jaren. Hoewel het personenvervoer gerekend over het gehele vervoergebied geen stijging te zien geeft, was er bij het tramverkeer op Voorne-Putten een toename van 1,4$ te konstateren. In totaal legden de motorwagens 621.780 km af (= 242 km per wagen per dag), terwijl de stoomloks toch nog 2568 km (196I; 3886 km) presteerden. De dieselbussen reden 2.836.529 km en de benzinebussen 44-302 km. De personeelsterkte kwam van 581 op 387» De verbouwing van gebouwen en terreinen te Middelharnis dorp kwam gereed. Verder werd begonnen met het herstel van de remise te Hellevoetsluis en werd te Vierpolders een betonnen abri geplaatst. Op het emplacement Zuidland werden verende wissels aangebracht. Het laatste stuk trambaan in de Hoekse Waard (Krooswijk-Blauwe Steen) werd opgebroken. Te Ouddorp wordt een stallingsgarage gebouwd. Tenslotte is het emplacement Zierikzee gewijzigd i.v.m. een wijziging van de algehele situatie aldaar. In het verslagjaar werd vergunning verleend om met bussen te gaan rijden over de verbindingen Hoekse Waard-Flakkee en Flakkee-Schouwen, zodra deze gereed zijn. »
1
Statistiek van het personenvervoer I96I
}
Deze statistiek omvat de gebruikelijke tabellen betreffende de vervoerstechnieken trein, tram en autobus, alsmede een aantal gegevens over het personenvervoer door de K.L.M. en over het passagiersvervoer ter zee naar en uit Nederland. Een verbeterd overzicht is gegeven van het aantal ondernemingen in relatie tot het aantal autobussen, dat zij in eigendom hebben en de vorm van vervoer, die zij daarmede uitoefenen. In pla.ats van de gebruikelijke inleiding is thans in 22 staten en enige grafieken een gesystematiseerd overzicht gegeven van het vervoer in de jaren 1957-1961. Elke staat is voorzien van commentaar met betrekking tot de ontwikkeling in deze periode. Deze ontwikkeling vertoont overigens over het algemeen een grote mate van stabiliteit. Deze statistiek kost ƒ 6 , - en verscheen bij Uitgeversmaatschappij W. de Haan te Zeist. 1
»
Literatuurwegwijzer In de Alkenreeks Beeld-Encyclopedie is onlangs een boekje verschenen onder de titel TRAMS. De auteur van dit 64 blz. tellende boekje is J.H.E.Reeskamp. De schrijver heeft getracht in zeer beknopte vorm een overzicht te geven van de ontwikkeling van de tram , waarbij hij gelukkig zeer kwistig met plaatjes heeft gestrooid. Het boekje telt ca. 67 foto's, waaronder een afbeelding van een begrafenis per tram te Buenos Aires in 1921. Dat het onderwerp Trams verre van volledig is, kunnen wij de auteur niet kwalijk nemen. Toch mag dit eenvoudig werkje o.i. niet op de boekenplank ontbreken. NEDERLANDS TRANSPORT van 27 juli I963 publiceerde een beknopt artikeltje over het Rotterdamse metromaterieel (technische gegevens en tekeningen). NEDERLANDS TRANSPORT van 13 juli I963 bevat een aardig artikeltje over de Leningradse metro. NEDERLANDS TRANSPORT van 10 augustus I963 brengt een bijdrage van Stetza over
- 86 -
-Literatuurwegwijzer-
het voorstad-tramverkeer in Oslo. Veel waardering hebben wij voor de in datzelfde nummer gelanceerde opmerkingen inzake de verhouding pers - vervoerbedrijven. T
' —
I
{ Buitenlandse Berichten J ±===========================• TAO-MIVA / NMVB - Antwerpen
-
Op de pagina hiernaast is een kaart van het tramnet te Antwerpen opgenomen. Hierbij mag worden aangetekend dat de NMVB lijn 72 slechts in de spitsuren rijdt. Vertrek ma/vr van Antwerpen 7«05; 16.55,17.15,17.30,17.45,18.10, Vertrek op zaterdagen van Antwerpen 7.05; 12.05,11» eST Vertrek ma/vr van Kapellen 6.20,6.35,7.10,7.25,7.40; 17-35. Vertrek op zaterdagen van Kapellen 6.35,7.10,7.25,7-40; 12.45,13.45. Lijn 61 rijdt naar 's-Graver-wez*l; lijn 63 naar Brasschaat/Polygoon. Lijn 64 rijdt als lijn 63, doch door naar Wuustwezel (Nederlandse grens, aansluiting op B.B.A. autobussen uit Breda); lijn 65 rijdt naar Kapellen. Lijn 40 reed naar öostmalle (onderdeel van lijn 4l); lijn 41 naar Turnhout; lijn 42 naar Broechem en Lier; lijn 50 rijdt naar Rumst; lijn 52 reed via lijn 50. door naar Mechelen; lijn 54 via Aartselaar en Reet naar Rumst; lijn 70 naar Kapellen Dorp; lijn 75 naar Lilloo; lijn 77 naar Zandvliet. Het eindpunt in Antwerpen van de lijngroepen 40,60 en 70 is(was) Pr.Rooseveltpl. De NMVB 1435 mm tramlijn is een goederenlijn; de exploitatie geschiedt met stoomlokomotieven. De tramlijnen van de TAO/MIVA zijn/waren: 1 Zuidstation - Noorderplein 2 Hoboken - Suikerrui 3 Merksem - Zuidstation 4 Hoboken - Groenplaats (gecombineerd met lijn 8 tot lijn 4/8) 5 Wilrijk - Groenplaats (opgeheven) 6 Zuidstation - Borgerhout (thans trolleybus over dezelfde route) 7 Mortsel - Tolhuis 8 Eksterlaar - Groenplaats (zie lijn 4) 9 Berchem station - van Schoonbekeplaats (opgeheven) 10 Deurne - Melkmarkt 11 Eksterlaar - Fr.Rooseveltplaats 12 Stadion - Grens Kiel 13 Zuidstation - Petroleumtanks (opgeheven) ])4 Noorderplaats - Koboken (een combinatie van de lijnen 1 en 4, opgeheven) 15 Mortsel - Centraal Station 16 Vlieghaven - Melkmarkt 17 Wilrijk - Centraalstation (opgeheven) 18 Schijnpoort - Ooststation (opgeheven) 23 St.Michielskaai - Groenendaal (opgeheven) 24 Silsburg - Schoonselhof De tramlijnen 14 en 19 t/m 22 en 25,26,28 en 30 zijn reeds lang opgeheven; de bovenvermelde lijnen reden alle nog na de oorlog.Cbehalve lijn 6). N.M.V.B. De N.M.V.B. exploiteert nog 3 lijnen met vier sporen (1000 en 1435 mm), nl. Mol (Donk) - Mol (Station NMBS) - 3,987 km Verbindingssporen te Baudour - 4,820 km Neufvilles (S.N.C.B.)-Carrières - 4,321 km Op de lijn van Mol vindt nog veel vervoer plaats. Per dag worden 40 tot 50 wagens vervoerd. Als trekkrachten zijn daar aanwezig de A.R.T.'s 40,41,50 en 69.
naar Kapellen Putte . Groenendaal
63-64, Merksem Oude Bar§
TRAMNET ANTWERPEN 1963
6
ggg
TAO - MIVA TAO opgeheven depot
63 64
,
\L00ds v
w
VII
NMVB * + j.+ NMVB opgeheven
(6U .6 31" \ 6 3 ^ Hbordpl.^/ 64tUAk..
i U.l, i T.l MVB 1435 mm
(f~^
65TT65I ' " ' x •
v.Schcoribe- n'/cr^WA"'/*
-
,
Tolhuis ƒ
w\ Antwerpen Linker Qever
Melk- \ y
UI
(
6)W l
f
^ \(6)
Hamme nf Suiker-
\(6) St.Mich. /(23) kaai
Borgerhout (41)(42) ƒ 24 (42) v
Ooststation
Silsburg 24 Zurenborg |11 16 fan£s
Berchem
Lo£ds
..••''X_
station ""(9)
\._ B
11 Loods I
^6^\ Luchthaven
\v Oude God x £$pt.BMVB (40) (4') (42)61 63 64 65 (70) 72 (75) (77) .„. /Wilrijk
••('5}
(17)
-Buitenlandse Berichten-
- 88 -
Enige gegevens uit het JAARVERSLAG 1962 van de N.M.V.B. Op 31 december 1962 waren aanwezigs niet geëlectrificeerd net
electrisch net 538 motorwagens gesloten bijwagens 402 10 openbijwagens 21 motor-pakwagens motrices voor het effenen van de rails 6 lengte lijnen 636,338 69,6 nl. Antwerpen West-Vlaanderen 78,742 311,366 Henegouwen 176,630 Brabant
km km km km km
spoorauto's en tractors locomotieven personenrijtuigen wagens met schutborden v. gesloten wagens platte wagens lengte lijnen nl. Antwerpen Henegouwen Luik Brabant
45 13 5 709 255 126 42,988 km 10,1 km 14,488 km 12 km 6,4 km
vervoer over de weg wegtrein 1 autobussen I642 andere voertuigen 178 lengte lijnen (rechtstreeks geëxploiteerd) 9957 km lengte lijnen (verpachte lijnen) 1367 km BRUSSEL Te Brussel is de gelede motorwagen 4001 op 19 augustus jl* op lijn 58 in dienst gesteld. De kop van de wagen vertoont veel gelijkenis met de serie 9000. ANTWERPEN Wij verzuimden nog steeds te vermelden dat Antwerpen sedert eni.re tijd over duidelijke halteaanduidingen voor zijn trams beschikt; de lijnnummers (in kleuren) en de bestemming zijn hierop vermeld. LAUSANNE De motorrijtuigen 28 en 29 zijn verkocht aan de spoorlijn Bex-Villars-Bretaye, ten behoeve van het lokaalverkeer Gryon-Villars. Eerdere berichten, als zouden zij aan de lijn Lugano-Cadro-Dino verkocht worden komen hiermede dus te ver vallen. SCHWYZ Het trambedrijf van Schwyz, dat de verbindingen Schwyz-Seewen en Schwyz-Brunnen onderhoudt, zal per 29-9-1963 worden opgeheven. Bussen zullen het vervoer gaan verzorgen. Op de opheffing komen wij binnenkort nader terug. FRANKRIJK De metersporige smalspoorlijn van de Chemins de Fer Départementaux du Tarn is met ingang van 1 januari 1963 opgeheven. Enige autorails worden waarschijn lijk overgebracht naar de C.F.D. - Réseau du Vivarais. In Frankrijk rijden nog de volgende interlokale normaalsporige tramlijnen voor personenverkeer: a) Achiet - Bapaume (33 km, diesel) d) Saint Quentin - Guise (40 km,diesel) b) Cambrai - Marquion (46 km, diesel) e) Somain - Peruwelz (39 km, stoom) c) Boisleux - Marquion (26 km, diesel) f) Connerré-Beille-Mamers-Saint-Calais (77 km, diesel)
- Buitenlandse Berichten g) h) i) j)
- 89 -
Pacture - Arès (21 km, diesel) Bordeaux Saint-Louis - Lacanau - Océan (alleen 's zomers, diesel) Montpellier - Palavas (12 km, diesel) Hagondange - Maizières - les Metz (5 km, elektrisch)
ITALIE_ In tegenstelling tot ons bericht op blz. 118 van het nummer van november 1962 blijken er in.Bologna bij de A.T.M. (Azienda Tramviaria Municipale di Bologna) nog trams te rijden. Eén van onze lezers bericht ons dat een 5 km lange tramlijn (lijn 13) nog geëxploiteerd wordt, in de spitsuren aangevuld met twee tramlijnen (15 en 6) die een gedeelte van het trajekt berijden. Bovendien is een 4 km lang remisespoor door de stad nog berijdbaar. Op de bovengenoemde lijnen doen vierassige tweerichtingmotorwagens dienst. Het einde van het bedrijf is echter in zicht, daar men reeds bezig is een trolleybusbovenleiding aan te brengen. TSJECHOSLOWAKIJE Wij lazen in D.V.A. dat in de volgende steden in ïsjechoslowakije trams rijden (tussen haakjes het aantal lijnen): Praag (28), Brünn (ll), Presburg/ Bratislava (7) , Kaschau ( 7 ) , Ostrau ( l 6 ) , Olmütz (3), Reichenberg (4), Gablonz (3), Aussig (4), Brüx (l), Pilsen (3). SAN_PRANCISCO 1 augustus jl. bestonden de wereldberoemde kabeltrams van San Pransisco 90 jaar. Baar het tevens een bijzondere toeristische attraótie betreft, hebben enige lijnen van dit net, dat eens een lengte had van 112 mijl, zich kunnen handhaven. Thans worden de baan en de rijtuigen zoveel mogelijk gemoderniseerd. Het principe van voortbeweging is, dat een kabel onder de baan zich voortbeweegt. Een grijper aan de onderkant van de tram kan zich vastklemmen aan de kabel, waardoor het tramrijtuig gaat rijden. Bij remmen behoeft de bestuurder de kabel slechts los te laten. Op de vele zeer steile hellingen is vanzelfsprekend <%eri bijzonder remsysteem nodig. Dit bestaat uit een houten blok, dat bij het loslaten van de grijper automatisch tussen de spaken van de achterste wielen schuift. De snelheid van deze trams is 15 km. Aan de eindpunten van delijnen worden de wagens soms midden in een drukke straat op een draaischijf met de hand gedraaid. In Bosjton is motorwagen 396 (bouwjaar 1900, tweeasser, fabriek St.Louis Car Company) uit een museum teruggehaald. De reden hiervoor was gelegen in het feit dat Otto Preminger voor zijn film 'The Cardinal', die ca. 1915 in Boston begint te spelen, een tramwagen nodig had, daar de vader van de priester tramconducteur was. Men heeft de wagen laten rijden in een straat, waar vroeger trams reden en waar voor een deel nog rails lagen. Voor de stroomvoorziening zorgde de bovenleiding van de vervangende trolleybus. Wij zien met belangstelling deze fiihm tegemoetJ In PORT WORTH in Texas is een tramlijn geopend, geheel op eigen baan en gedeeltelijk ondergronds. Een groot warenhuis 'Leonard Department Stores' heeft deze lijn laten aanleggen vaji de parkeerplaatsen naar het warenhuis. De rit is gratis voor iedereen en do wagens rijden op werkdagen van 7.30 uur (hoewel Leonard pas om 9 uur zijn deuren opent) tot 18.30 uur of tot 21.30 uur. De lengte van de lijn bedra,agt 1200 m, waarvan ca. 400 m in een tunnel is aangelegd. Vijf PCC wagens, die zijn overgenomen van het opgeheven bedrijf in Washington, verzorgen de dienst met een frekwentie van 1-g- minuut. De wagens, die verbouwd zijn tot tweerichtingwagens, zijn blauw-wit-zilver geschilderd.
-Buitenlandse Berichten-
90 •
DUITSLAND Het trajekt Busenbach - Langensteinbach zal verbouwd worden "tot normaalspoor, zodat de ALBTALBAHN vanuit Karlsruhe tot Langensteinbach door kan rijden. Het trajekt Langensteinbach - Ittersbach zal worden opgeheven. Te MONHEIM is het personenvervoer por tram op 15 juni jl. gestaakt. De motorwagens 2 en 6-8 worden aan Bremerhaven verkocht. . KEULEN - De bestellingen voor nieuv materieel zijn uitgebreid. In totaal zijn nu bij de Diiwag besteld 7 dubbelde lede, 65 enkelgelede motorwagens en 60 gro s sraumbi jwagens. In DORTIuJND heeft men hét plan binnenkort lijn 9 naar Unna op te. heffen. Daarentegen zal lijn 4 verlengd worden over 4 km afstand van-de-Springorumstrasse naar de nieuwe woonwijk Grevel. DUISBURG bestelde bij de Düwag 10 zesassige gelede motorwagens. •'• •
'
::
- 28 juni jl. is men begonnen met de bouw van de tramtunnel in de Erschersheimer Landstrasse. Dit eerste trajekt is 1,.5 ïkm lang, .bevat 2 stations en kost'37j86 miljoen DM. " PRANKPURT/MAIN
Te HEIDELBERG is lijn 6 ingesteld op het trajekt Handschuhsheim/Nor'dvia Neuenheim - Bismarckplatz - Rohrbach naar Kirchheim.'• KREFELD gaat 10 zesassige gelede wagens bes cellen. In het najaar van 1964 zal dit materieel, dat bestemd is voor lijn 6, afgeleverd worden-.'.:.'. ....... De RHEINBAHN-(Düsseldorf) verbouwt de b -vierassige grossraummotorwagens van lijn K (naar Kr^feld) tot 8 -assige tweerichtingdubbelgélede wagens.- De daar: bij behorende 4 vierassige aanhangrijtuigen zullen dan gedurende de spitsuren als bijwagens zonder conducteur dienst doen, liét restaurat'ïèbedri jf in "twee van deze bijwagens wordt afgeschaft. Voorts heeft men 15 zesassige gelede motorwagens en 1 5 vierassige'groesraumbijwagens bij de Düwag besteld., Deze zullen in 1964 afgeleverd worden. SAARTAL - De lijnen 1 en 13 zijn sedert 30 juni opgeheven. Het bedrijf telt nu nog 3 tramlijnen. YOEGOSLAVIË' De volgende steden in Yoegoslavië bezitten nog trambedrijven (tussen haakjes het aantal tramlijnen en de spoorbreedte); Belgrado ( 7 , 1000 mm) , Zagreb ( 13, 1000 mm) , Osijek ( 2 (4 li jnnummers), 1000 mm) ,' Dubrovnik ( 2 , 76O mm) , Subotica ( 3, 1000 mm), Sarajevo ( 4, 1435 mm ) . OOSTENRIJK WENEN - Op de lijn naar Baden worden proeven genomen met een oud Stadtbahntramstel type N+n, met de bedoeling in het najaar een 10 minutendienst te gaan rijden tussen Wenen en- Wiener Neudorf. De electrische 76O mm smalspoor!!jn Payerbach - Hirschwang werd niet m.i.v. 26 mei I963 opgeheven, zoals wij in ons vorige nummer abusievelijk berichtten, doch eorst op 1 juli 1963. Er vindt nog enig goederenvervoer plaats. FRANKRIJK . In Verneuil (Marne) wordt op het vroegere stationsemplacement een spoorwegmuseum ingericht, dat voornamelijk aan de lokaalbanen gewijd is, die in de gevechten aan de Marne en bij Verdun in 1914-1918 een belangrijke rol hebben gespeeld.
- 91 HTM Den
Haag
De aflevering van de nieuwe PCC serie 1201-1240 werd op 2 8 juni jl. voltooid.
Op lijn 5 rijdt nog regelmatig motorrijtuig 267 of 269 met de "bedoeling de bestuurders vertrouwd te maken met dit type wagens (handrembediening) i.v.m. de pekeldiensten in de wintermaanden. De reconstructie van het kruispunt Groot-:Iertoginnelaan/Stadhouderslaan/WaldeckPyrmontkade/Koningin-I'lmmakade is voltooid. De oude bogen van lijn 7 zijn ge handhaafd en merkwaardigerwijze' is één oude boog van lijn 1 gehandhaafd. Lijn 10. heeft nu onafgebroken kettinglijn van de Statenlaan tot het KoninginEmmaplein. Volgens nog niet bevestigde berichten zou de omschakeling op PCC materieel op de interlokale lijn Den Haag-Voorburg Station op of omstreeks 9 september aanstaande plaatsvinden'. " Het verkeers- en vervoersonderzoek In januari 1962 gaf de HTM aan .de Duitse verkeersdeskundige Dr.Ing.P.Lehner opdracht, een onderzoek in te.stellen naar de doelmatigheid van het tegenwopr- . dige vervoerssysteem, met in het bijzonder het tram- en autobuslijnennet en voorstellen te-doen voor eventuele wijzigingen. Een en ander om ook zo mogelijk de verliezen te beperken zonder de belangen van. de bevolking aan te tasten, Reeds in '1961 heeft men tellingen gehouden van het individuele verkeer en van het openbare vervoer gedurende de spitsuren, om te zien, welke de intensiteit van het wegverkeer is, welke afstanden per openbaar vervoermiddel zijn afgelegd en wat de belasting is naar afstand en hoeveelheid passagiers van iedere tramen buslijn afzonderlijk/ Ook wilde men de richting van de verkeersstromen be palen. Uit dit onderzoek is nu reeds gebleken, dat de tram Ook in de toekomst in Den 'fl ag de ruggegraat van het openbare vervoer zal blijven vormen. Thans maakt 6yfo van de vervoerde personen gebruik van de tram. Ook zullen de hoofdaders van het net moeten worden gevormd door de belangrijkste straten, nl. Parkstraat, Spui, Rijswijkseweg, Grote Marktstraat,Prinsegracht. De tramlijnen 2 en 5 'zullen moeten worden vervangen door één buslijn. Lijn 2 maakt 11$ van het totale verlies uit en lijn 5 9Ü$« • De heer Lehner voelt niets voor een metro en de monorail acht hij onmogelijk. Het stadscentrum van Den Haag zal gebaat zijn bij een ondergrondse tram, om dat de stad immers voor alles een werkelijk net nodig heeft en niet een serie onafhankelijk van elkaar bestaande verbindingen met veel overstappunten die soms nog op een vrij grote afstand van elkaar liggen. De snelheid van- het openbaar vervoer in Den Haag is volgens de heer Lehner vrij laags 16,2 km voor de tram en 18,6 km voor de autobus. Bovendien zijn de halteafstanden vrij klein, nl. ca. 378 m bij de tram en 365 m bij de bus. Vol gens berekeningen zou een halteafstand van 500 meter een behoorlijk gemiddelde zijn. De heer Lehner wees er op dat de maaswijdte van het net van de HTM zeer nauw is en dat een vergroting van de mazen uit bedrijfseconomische overwegingen niet te vermijden zal zijn. Verheugend noemde hij het feit, dat 34,5$ van de trams in Den Haag een eigen baan heeft. De heer Lehner is een groot voorstander van een eigen baan voor de tram en de bus. De eigen baan voor bussen kent men al in vijfentwintig Amerikaanse steden en in Hamburg en Stockholm. Er kan bovendien meer worden gedaan met betrekking tot het voorrangsrecht van trams op punten met verkeersregeling, bijvoorbeeld door het invoegen van een afzonderlidke fase voor de tram. In nauwe stra.ten, waar geen vluchtheuvels mo gelijk zijn, kan men door invoegen van een extra stoplicht op enige afstand vóór het verkeerslicht op de hoek, een 'lichteiland' scheppen, wat de passagiers de gelegenheid geeft snel in- en uit te stappen.
- 92 {
Foto's gemeentevervoerbedrijf
1186.275 AL 1186.280 AL 1186.284 1186.289 1186.291 1186.304
AL AL AL AL
1186.306 1186.307 1186.312 1186.322 1186.326 1186.330 1186.336 1186.341 H86.346
AL AL AL AL AL AL AL AL AL
9134.336 K 9134.337 K 9134.339 K 9134.342 K J Foto's HTM x ____ L176.066 AL 1176.067 AL 1176.071 AL =
|
406.330 406.331
:
; » Lijn 11: 804+766; Kompasstraat, 27-4-1963» Lijn'12: 1208; Markenseplein, 27-4-1963. Lijn 2: 809; lijn 5: 808; Mient, 27-4-1963-
Foto's Tramwegen Buitenland
406.325 406.326
|
Motorwagen 634 met grote zwikbeugel; lijn 7,Amstelstat,,19-5-1965' Extra lijn 7:401+759, geheel ingetuigd als '27', ook het beugelcijfer; Kl.Gartmanplantsoen, 21-5-1963. Buslijn 18: I36; Joh.Huizingalaan, 2-6-I963. Buslijn 30: 88; Station Haarlemmermeer, 2-6-I963. Lijn 17: 647; avondopname; Corn.Lelylaan/Joh.Huizingalaan,2-6-63. Lootsstraat met 2 tramsporen; bovenleiding boven linkerspoor (Langs trottoirzijde) verwijderd; 7-6-1963. Lijn 3? 420+815; Marnixstraat/Marnixplein, 7 - 6 - I 9 6 3 . Lijn 3: 453+780; Fred.Hendrikplantsoen, 7 - 6 - I 9 6 3 . Lijn 2; 410(front) passeert 506(achterzijde);Leidsepl.,11-6-63. Lijn 1 3 : 572; lijn 27:396+735; P.H.Kade, H - 6 - I 9 6 3 . Lijn 4: 445+731; Stationsplein, I2-6-I963. Lijn 1% 397+796; Weteringschans, 1 3 - 6 - 1 9 6 3 . Buslijn G = 1; Amstelveenseweg(standplaats), I5-6-I963. Lijn 17; 586; P.H.Kade, 24-6-I963. Extra lijn 1: 426 (volledig ingetuigd); West.Toegangsbrug CS, 25-6-1963. Extra lijn 1: 430(volledig ingetuigd); lijn 2: 492; Westelijke i'oegangsbrug CS, 2-7-1963. Lijn 4: 454+822; Prins Hendrikkade, 2 - 7 - 1 9 6 3 Lijn 5: 446+798; Prins Hendrikkade, 9-7-1963Extra lijn 9s 475+733; opgesteld aan het eindpunt Watergraafsmeer, 14-7-1963
= = = = : = = = = =
406.312 406.316 406.323 406.324
amsterdam
{
AL M.I.V.B. Gelede motorwagen 7 5 0 1 , lijn 16; Brussel, I 6 - 6 - I 9 6 3 . AL Laon(Frankrijk): motorwagen 4 nabij ept.Laon, 1 5 - 7 - 1 9 6 3 AL R.A.T.P. Metro: lijn 5; Gare d'Orléans, 18-7-1963. AL R.A.T.P. Metros lijn 1 (treinstel met luchtbanden);Bastille, 18-7-1963. AL R.A.T.P. i-i'etros lijn 1 , Bastille, 18-7-1963AL R.A.T.P. Metro: lijn l(treinstel met luchtbanden);Bastille, I8-7-I963. AL R.A.T.P. Funiculaire; Montmartre, I 8 - 7 - I 9 6 3 . AL N.M.V.B. Lijn 1; mot.rijt S IOO76; Mons, 19-7-1963.
Alle AL-foto's zijn van het formaat 7x10 en kosten 40 cent per stuk. Levering op formaat 9x12 '. s OP VERZOEK mogelijk tegen 45 cent per stuk. DUIDELIJK BIJ • DÊ BESTELLING OF VEN A.U.B. De K-foto's zijn kleurenprints 9x13 en kosten ƒ 1,25 per stuk. iestellingen uitsluitend via ons gemeentegironummer 0 3131MEDEDELING VAN DE FOTODIENST Alle nog lopende fotobestellingen zullen in de eerste week van september worden afgewikkeld.
