faculteit der letteren scandinavische talen en culturen Datum Fascinerende fouten Muriel Norde

faculteit der letteren

scandinavische talen en culturen

Datum 15.09.2009 | 1

Fascinerende fouten

Muriel Norde



Datum 15.09.2009 | 2

Taalverloedering › “Vroeger sprak vrijwel iedereen correct. Maar met het verstrijken van de tijd is het er niet beter op geworden.”



Datum 15.09.2009 | 3

Taalverloedering › Sed omnes tum fere […] recte loquebantur. Sed hanc certe rem deteriorem vetustas fecit. [Cicero: Brutus 258; 46 vChr]



Datum 15.09.2009 | 4

Echt “fout” is onmogelijk

Meisje slaat het jongenen de.



Datum 15.09.2009 | 5

Hiërarchisch versus descriptief



Datum 15.09.2009 | 6

Nederlandse taalergernissen 1: Kennen i.p.v. kunnen: Ken jij dat even doen? Ze kennen morgen niet komen. 2: Kunnen i.p.v. kennen: Ik weet zeker dat ik hem ergens van kan. Kon jij die vrouw die daar fietste? 3: Hun als onderwerpsvorm: Toen hebben hun een suikerspin gekocht. Hun zijn maandag naar de kermis geweest. 4: Omschrijvend doen: Doe jij even de aardappels schillen? Wat doen we eten vanavond? [Van Bezooijen 2003]



Datum 15.09.2009 | 7

Stellingen 1: Fouten zijn aan regels gebonden. 2: Grammatica is het gevolg van slordig taalgebruik.



Datum 15.09.2009 | 8

Fouten zijn aan regels gebonden › Sommige fouten worden nooit gemaakt. › Andere fouten worden heel regelmatig gemaakt, in verschillende talen, of in verschillende fasen van één en dezelfde taal. › Casussen: hun als onderwerp de herkomst van functiewoorden



Datum 15.09.2009 | 9

Hun als onderwerp 1. Hun hebben een nieuwe auto. 2. It’s me. 3. L’état, c’est moi.



Datum 15.09.2009 | 10

Hun als onderwerp 4. Hun hebben een nieuwe auto. 5. De har en ny bil. Zij hebben een nieuwe auto.

[dɔm]

6. Jag såg dem. Ik zag hen.

[dɔm]



Datum 15.09.2009 | 11

Herkomst van functiewoorden › Deens bag ‘achter’, Noors bak, Zweeds bakom › Bron: zelfstandig naamwoord baker / bak ‘rug’ › Vgl. Engels back, Nederlands achterbaks



Datum 15.09.2009 | 12

Van ‘rug’ naar ‘achter’



Datum 15.09.2009 | 13




Datum 15.09.2009 | 14




Datum 15.09.2009 | 15

› Het antropomorfische model (Heine 1997: 48)



Datum 15.09.2009 | 16

› Het zoömorfische model (Heine 1997: 41)



Datum 15.09.2009 | 17

Andere voorbeelden van grammatikalisering › Zweeds mot ‘tegen’◄ OZw mot ‘ontmoeting, samenkomst’ › Zweeds bland ‘tussen’ ◄ OZw bland ‘mengsel’, vgl. Engels blend › Zweeds till ‘naar’ ◄ Proto-Germaans *tila- ‘doel’, vgl. Duits Ziel › Zweeds hos ‘bij’◄ Proto-Germaans *hūsa- ‘huis’, vgl Frans chez ◄ Latijn casa › Oudijslands nakkvarr ‘iemand’◄ Proto-Scandinavisch *ne wait ek hwariR ‘niet weet ik wie’; vgl. nakkvat ‘iets’ ◄ *ne wait ek hwat ‘niet weet ik wat’



Datum 15.09.2009 | 18

De herkomst van uitgangen

› (Deutscher 2005: 5)



Datum 15.09.2009 | 19

De herkomst van uitgangen Today’s morphology is yesterday’s syntax. (Givón 1971: 413)



Datum 15.09.2009 | 20

Het gesuffigeerde lidwoord ›

Modern Zweeds:

a. en fisk ‘een vis’ – fisken ‘de vis’ b. ett barn ‘een kind’ – barnet ‘het kind’



Datum 15.09.2009 | 21

Het gesuffigeerde lidwoord › Oorsprong: aanwijzend voornaamwoord (h)inn › Aangetroffen op wetsteen van Strøm (Noorwegen, ca. 600) Wate hali hino horna Wette steen-ACC deze-ACC hoorn-NOM ‘moge de hoorn deze steen wetten’



Datum 15.09.2009 | 22

Het gesuffigeerde lidwoord Steen van Ekkila Bro (Zweden, 11e eeuw) kuþ heabi ontini God

helpe

ziel-DEF.DAT

‘moge God de ziel helpen’ (i.e. de ziel van de overledene)



Datum 15.09.2009 | 23

Taalergernissen: omschrijvend doen ›

Modern Engels

a. Do you like Groningen? b. I did not see him.

›

Kaart links: < Barbiers, S. et al (2006). Dynamische Syntactische Atlas van de Nederlandse Dialecten (DynaSAND). Amsterdam, Meertens Instituut. URL: http://www.meertens.knaw.nl/sand/.



Datum 15.09.2009 | 24

Taalergernissen en grammatikalisering “Ik doe wel even de kopjes afwassen”



Datum 15.09.2009 | 25

Zwakke verleden tijd

ek hlewagastiR holtijaR horna tawidō ik Hlewagast Holt-GEN hoorn maakte ‘Ik, Hlewagast van Holt, maakte de hoorn’ Hoorn van Gallehus, ca. 400



Datum 15.09.2009 | 26

Zwakke verleden tijd Gothisch Sg

Pl

Oudhoogduits

Oudzweeds

1 nasida ‘redde’ 2 nasidēs

frumita ‘steunde’ frumitōs

ælskaþi ‘beminde’ ælskaþi

3 nasida

frumita

ælskaþi

1 nasidēdum 2 nasidēduþ

frumitum frumitut

ælskaþum ælskaþin

3 nasidēdun

frumitun

ælskaþi(n)



Datum 15.09.2009 | 27

Zwakke verleden tijd Proto-Germaans Sg 1 *salƀōðōn ‘zalfde’

Pl

*deðōn

2 *salƀōðēz

*deðēz

3 *salƀōðē(þ)

*deðē(þ)

1 *salƀōðēðum(i)z

*deðum

2 *salƀōðēðuþ(i)

*deðuþ(i)

3 *salƀōðēðun(þ)

*deðun(þ)



Datum 15.09.2009 | 28

Zwakke verleden tijd ek hlewagastiR holtijaR horna tawidō S(ubject) O(bject) V(erb) ik Hlewagast Holt-GEN hoorn maakte ‘Ik, Hlewagast van Holt, maakte de hoorn’ dat ik de hoorn maakte S O V ik maakte de hoorn S V O



Datum 15.09.2009 | 29

Variatie en verandering › “Every one knows that language is variable.” (Sapir 1921: 157) › Variatie leidt onherroepelijk tot “fascinerende fouten”, ofwel verandering



Datum 15.09.2009 | 30

Ik heb gezegd

faculteit der letteren scandinavische talen en culturen Datum Fascinerende fouten Muriel Norde

Recommend Documents