DIT DOSSIER WORDT GEPUBLICEERD DOOR MEDIAPLANET EN VALT NIET ONDER DE VERANTWOORDELIJKHEID VAN DE REDACTIE VAN DE STANDAARD INTIMITEIT

DIT DOSSIER WORDT GEPUBLICEERD DOOR MEDIAPLANET EN VALT NIET ONDER DE VERANTWOORDELIJKHEID VAN DE REDACTIE VAN DE STANDAARD

Incontinentie Relaties Moeilijk bespreekbaar, Onze journalist zoekt vaak voorkomend online naar vriendin

Anticonceptie Vraag advies aan je arts voor je kiest No. 3 / Febr. ’10

INTIMITEIT 5 TIPS

OM ELKAAR VOLLEDIG TE ONTDEKKEN

‘QUALITY TIME’

Nicole en Hugo: “Wij hebben van in het begin veel tijd voor elkaar vrijgemaakt en zo zijn we naar elkaar toegegroeid. Laserontharing Permanente en veilige manier voor een glad lichaam

14 februari Ontdek wat je partner écht wil voor Valentijn

FOTO: KOEN BAUTERS

2 · FEBRUARI 2012

UITDAGING Het showbizzkoppel Nicole & Hugo is al 42 jaar samen, maar dat betekent niet dat ze uitgekeken raken op elkaar. Hun geheim? Veel tijd en energie steken in hun relatie, conflicten snel uitpraten en altijd open staan voor de andere.

“In een relatie moet je veel tijd en energie steken”

S

oms zeggen we wel eens dat we gewoon geluk hebben gehad dat we elkaar zijn tegengekomen. Daar zijn we heel dankbaar voor. Eigenlijk hebben wij al van in het begin veel tijd gemaakt voor elkaar. Zo zijn we naar mekaar toe gegroeid en vormen we een hecht team.Ook dagdagelijkse bezigheden zoals boodschappen en koken doen we samen.

Niet sleutelen aan de andere

Veel tijd met elkaar doorbrengen betekent evenwel niet dat we elkaar verstikken.We waken erover dat we onszelf kunnen blijven. Niets is zo funest voor een relatie als je anders moeten voordoen dan je bent. Het komt er op aan om je partner te nemen zoals hij of zij is.Als je gaat sleutelen aan iemands karakter, dan zit het fout. In een relatie moet je jezelf kunnen blijven.

Een heel belangrijk aspect in onze relatie is de wederzijdse aantrekkingskracht. Wij vinden het alle twee heel vanzelfsprekend om ons optimaal te verzorgen. De kwaliteit van een relatie heeft veel te maken met het sexappeal dat je naar elkaar uitstraalt.

Wij vinden het beiden evident om ons optimaal te verzorgen, want de kwaliteit van een relatie heeft veel te maken met het sexappeal dat je naar elkaar uitstraalt Droomkoppel

Door onze naamsbekendheid lijkt het wel alsof wij het enige ideale koppel zijn in Vlaanderen, maar niets is minder waar natuurlijk. Er zijn nog zoveel andere koppels die het goed hebben met mekaar maar die veel minder ‘in the picture’ komen. Maar vanzelfsprekend is het bij ons ook niet altijd rozengeur en maneschijn en valt er al eens een hartig woordje. Wij maken er dan wel een zaak van om ergernissen snel uit te praten en al helemaal vooraleer we gaan slapen.Met wrange gevoelens blijven rondlopen zorgt alleen maar voor nog meer wrevel.

Kinderloos

Dat we heel veel uren met elkaar doorbrengen heeft ook wel te maken met het feit dat we kinderloos zijn gebleven. In een gezin met kinderen gelden er nu eenmaal andere prioriteiten. Maar los daarvan komt het er toch op aan om bewust tijd vrij te maken voor elkaar. Dat is ook de reden waarom we geen energie

willen besteden aan facebook en andere moderne media. We beantwoorden uiteraard wel onze mails, maar daar houdt het ongeveer wel mee op. Alle uren die je achter de computer zit, zijn in feite verloren tijd. Hetzelfde geldt al evenzeer voor een cafébezoek. Neen, op café ga je ons vrijwel nooit aantreffen. Het liefst zijn we gewoon thuis, gezellig met ons tweetjes. Hoewel we heel veel tijd met mekaar doorbrengen,kunnen wij altijd rekenen op een aantal ‘vrienden voor het leven’. Wij zien hen niet elke dag, maar het idee dat je op hen kunt terugvallen is voor ons al een zegen.

Te commercieel

Het zal je misschien verwonderen, maar Valentijn laten we telkens aan ons voorbijgaan. We hebben nooit goed begrepen waarom we nu per se één dag op het jaar iets extra’s moeten doen voor de andere. Aan Valentijn zit een te commercieel en verplichtend randje. Neen, we proberen mekaar regelmatig spontaan te verrassen en hoeven daarvoor niet te wachten tot Valentijn. Zo is uit eten gaan voor ons steeds een feest. We maken ons mooi op, kleden ons opperbest en laten ons culinair verwennen. We zijn dan wel graag met ons tweetjes thuis, toch kan een city-trip naar Londen of Parijs ons zeker bekoren. Voorts zijn we beide grote Disney-fans. Als wij de kans krijgen om naar Disneyland Parijs te gaan, dan hoef je ons dat geen twee keer te vragen.

Balans vinden

De afgelopen maanden hebben wij keihard gewerkt aan onze nieuwe CD ‘Bedankt Vlaanderen’. Wij hebben hem pas voorgesteld en de warme reacties doen ons veel plezier. Na een dergelijke intensieve periode kijken we er weer naar uit om even stoom af te blazen en quality time met elkaar door te brengen. Op die manier vinden wij de juiste balans in ons leven.

IN DE KIJKER Ilse Eylenbosch Ambtenaar bij de gemeente Dilbeek en moeder van zoontje Ward

PAGINA 15

“Doordat de lattenbodem en matras zich naar mijn lichaam plooien, heb ik nu geen rugpijn meer tijdens het slapen”

Erectiestoornissen

p. 06

Incontinentie

p. 10

Anticonceptie

p. 12

Een stevigere erectie voor een stabielere relatie. Taboedoorbrekende getuigenis van een jonge topsporter. Ontdek alle mogelijkheden die tegenwoordig op de markt zijn.

We make our readers succeed! INTIMITEIT, DERDE EDITIE, FEBRUARI 2012 Managing Director: Christophe Demir Editorial Manager: Evi Vanparys Project Manager: Andries Lepoutre Tel: +32 2 421 18 30 E-mail: [email protected] Business Developer: Katrien Verriest Layout: I Graphic E-mail: [email protected] Redactie: Bert Verbeke, Caroline Stevens, Katrien Depoorter, Philip Willaert, Els Jonckheere Distributie: De Standaard Print: Corelio Publishing Mediaplanet contact information: Tel: +32 2 421 18 20 Fax: +32 2 421 18 31 E-mail: [email protected] Mediaplanet ontwikkelt hoogwaardige bijlagen die zich richten op een specifiek thema en de daarbij behorende doelgroep. Zo brengen wij lezer en adverteerder dichter bij elkaar. Deze bijlage wordt gepubliceerd door Mediaplanet en valt niet onder de verantwoordelijkheid van de redactie De Standaard.

FEBRUARI 2012 · 3

NIEUWS

Wat willen mensen écht voor Valentijn? ■ Vraag: Met welk geschenk kan je je geliefde met Valentijn zeker blij maken? ■ Antwoord: Een weekendje weg en parfum blijven populaire geschenken, terwijl erotische artikelen het in Vlaanderen minder goed doen. Het onafhankelijk onderzoeksbureau iVox voerde in opdracht van Vivabox een onderzoek naar het koopgedrag met Valentijn. Daaruit blijkt dat - ondanks de crisis – ruim 70% van de Belgische consumenten zich laat verleiden om de ‘dag der verliefden’ te vieren. Maar liefst 7 op 10 Belgen plannen één of andere gezamenlijke activiteit (35%), kopen een cadeau om hun geliefde te verrassen (25,8%) of sturen liefdeswensen. Toch zijn het eerder de mannen die een geschenkje kopen voor hun partner, zonder zelf iets te krijgen. Vrouwen opteren vaker voor een liefdevolle boodschap. Opvallend is ook dat cadeautjes geven blijkbaar populairder is bij Franstaligen dan bij Nederlandstaligen.

Een weekendje weg scoort erg goed bij zowel vrouwen als mannen, want de Vlaming wil voor Valentijn toch het liefst iets leuks doen met zijn of haar geliefde. Een weekendje weg

Voor wie nog twijfelt over een Valentijngeschenk is dit een gouden tip: verras je partner met een cadeau ‘om samen iets leuks te doen’. Bij vrouwen (40,5%) staat een ‘weekendje weg’ immers met stip op nummer 1 als meest gegeerde geschenk voor Valentijn. Bij mannen (22,1%) komt dit op de 2de plaats. Vrouwen maak je daarnaast ook blij met bloemen, juwelen en parfum. Mannen krijgen het liefst elektro of multimedia zoals cd’s, dvd’s, gsm’s en computers. Ook met boeken, strips en parfum scoor je bij hem goede punten. Bloemen koop je beter niet voor hem, zo blijkt uit het onderzoek.

ren dan bij ouderen. Bovendien scoren deze ook beter in Wallonië dan in Vlaanderen.Bij Vlamingen is er blijkbaar toch nog wat schroom om erotische getinte cadeautjes te geven. Vooral oudere mensen vinden het toch niet

De grote Valentijnenquête ■ Vraag: Hoe beleeft de Vlaming Valentijn? ■ Antwoord: Valentijn krijgt vaak het label ‘te commercieel’, toch blijkt uit onderzoek dat maar liefst 68,39 procent van de ondervraagden Valentijn op één of andere manier viert.

68% zo evident om een erotiekwinkel binnen te wandelen… Mannen zouden wel meer lingerie willen kopen, maar zien een bezoek aan de boetiek - waar ze moeilijke vragen krijgen over maten en pasvormen - dan weer niet zitten. En vrouwen kiezen eigenlijk liever zelf hun favoriete lingeriesetje in een speciaalzaak. Een oplossing voor dit probleem zou van lingerie een veel populairder valentijnscadeau maken.

■ 34,9% doet iets samen met zijn partner. ■ 20 procent van de ondervraagden koopt een geschenk voor elkaar. Bovendien koopt 4,7% iets, maar krijgt niets terug. Nog eens 1,1% krijgt wel een cadeau, maar koopt zelf niets. ■ 7,7% stuurt lieve wensen. ■ Mannen en vrouwen tussen 30 en 49 jaar kiezen iets vaker voor een cadeautje dan 50-plussers. ■ Bij jongeren doen een weekendje weg, chocolade en erotische artikelen het beduidend beter als Valen-

20%

van de respondenten viert Valentijn op één of andere manier tijncadeau dan bij 30-plussers. ■ Mannen geven, in die volgorde, vooral parfum, bloemen en juwelen. Terwijl vrouwen eigenlijk liefst van al een ‘weekendje weg’ zouden krijgen. ■ Vrouwen weten vaak niet wat geven maar verrassen hun partner graag met een verrassingsweekendje. Mannen geven dan weer aan dat ze minder multimedia of elektro krijgen dan ze zouden willen. Maar met dat ‘weekendje weg’ zijn ze ook best tevreden want dat komt bij hen op de tweede plaats.

van de respondenten koopt een geschenk voor elkaar

Het ideale cadeau

Heel wat vrouwen hebben twijfels over wat te kopen (28,8%) en zijn in de weken voor Valentijn ijverig op zoek naar het ideale cadeau. Mannen (27,2%) daarentegen weten vaak zelf niet wat ze graag willen krijgen voor Valentijn. Voor deze twijfelaars: met een cadeauconcept waarbij je een geschenkje combineert met een cadeaubon voor een romantische, verrassende of leuke activiteit om samen te doen, zit je altijd goed!

Erotische geschenken en lingerie

Als Valentijngeschenk zijn erotische artikelen populairder bij jonge-

VALENTIJNGESCHENKEN IN CIJFERS

34,9%

7,7%

20%

CAROLINE STEVENS CAROLINE STEVENS [email protected]

[email protected]

4 · FEBRUARI 2012

1

INSPIRATIE

TIP

Stomende romantiek op de tong en tussen de lijnen WEES ATTENT

■ Vraag: Waarom zouden we Valentijn in Oostende vieren? ■ Antwoord: Vanaf vandaag staat de kuststad volledig in het teken van de liefde.

oord voor Joodse intellectuelen. Bannelingen als Egon Kisch, Joseph Roth en de verliefde Irmgard Keun, maar ook Einstein en mevrouw Blavatski bivakkeerden in de koningin der badsteden.

Op 10,11 en 12 februari brengt het literair programma ‘Liefde tussen de lijnen’ in het kader van het evenement ‘Romantiek in Oostende’, de stad aan zee in de ban van liefde. Of kiest u voor een magische Erfgoedwandeling met smaak of een tocht langs musea en galerijen? Oostende is klaar voor een pittige portie romantiek.

Liefdevolle tips

Bruxelles à la mer

Oostende wordt ook wel eens Bruxelles à la mer genoemd. Het was immers de lievelingsbadplaats van Leopold II, en dat hebben ze hier geweten. De vorst verbleef er zes maanden op een jaar. Nu ja, hij had hier ook zijn maîtresse Blanche Delacroix.Romantiek met een grote R in Oostende? De man met de lange baard bleef er niet van gespaard. Straks kunt het zelf beleven en ondergaan, want van vrijdag 10 februari tot en met zondag 12 februari 2012 is de liefde voor de tiende maal heer en meester op uiteenlopende locaties in de binnenstad. De liefde wordt er dan bezongen en bejubeld, gevreesd en verjaagd door auteurs, acteurs, dichters, muzikanten, cineasten. Klinkende namen geven er partij: Kees van Kooten, Eva Gerlach, Ianka Fleerackers, Stef Kamil Carlens, Tom Pintens, Tommy Wieringa… Een heerlijk programma dat u zeker niet mag missen en u minnelijk en beminnelijk in vervoering brengt op locaties waar u misschien nooit eerder bent geweest.

KONINKLIJKE GAANDERIJEN. Eén van de meest romantische wandelingen aan de FOTO: PIETER CLICTEUR Noordzee loopt langs de kustlijn van Oostende.

Ondeugende stad

Oostende is altijd al een aanlokkelijke plek geweest om te verpozen en te recreëren, te flaneren en te flirten. Van de Sjah van Perzië tot Oost-Europese graven, prinsen, koningen, koninginnen en aristo-

craten. Frivool, speels en ondeugend als de stad is, ook vandaag oefent ze een bijzondere aantrekkingskracht uit. Oostende genoot en geniet nog steeds van zijn bijzonder statuut. Tijdens het interbellum was de stad het toevluchts-

BLIKVANGERS ■ Zondag 12 februari Eva Gerlach: In Club Terminus (Stationsplein) om 10.30 uur is Eva Gerlach te gast. Ze geldt als een van de belangrijkste dichters uit het Nederlandse taalgebied. ■ Valentijn op het water: Wie dit jaar voor Valentijn iets speciaal wil organiseren, kiest in Oostende voor een échte Candlelight Cruise! Scheep in voor een verzorgd 4 gangen-

menu op zaterdagavond 11 februari 2012 of voor de brunchformule op zondagmiddag 12 februari 2012. U vaart mee op de Zephira, het nieuwste passagiersschip van België voor de binnenwateren. Of kies voor een Valentijnsbrunch op de authentieke driemaster Mercator. Zie ook: www.pittigeromantiek.be

!

BLIKVANGERS

VALENTIJN

Romantiek in Oostende.

Deze maand beheerst Cupido het culturele leven in Oostende. Kunst, lekker eten, musea en verrassende wandelingen. Romantiek zoals het hoort: een totale belevenis.

De toeristische dienst biedt u in de loop van februari heerlijke themawandelingen aan. Wat is er romantischer dan een wandeling langs de Koninklijke Gaanderijen, een etentje met zicht op zee, een massage voor twee of een intieme candlelight cruise? De actie Pittige Romantiek geeft u een resem liefdevolle tips voor een weekendje met twee in de stad aan zee… De actie serveert van 1 tot 29 februari 2012 aantrekkelijke arrangementen in charmehotels als Louisa, Mondo, Polaris (40 EUR p.p./nacht, incl. glaasje bubbels bij aankomst). En u kunt nog lekker uitslapen ook. Niet te versmaden zijn de romantische menu’s in restaurants Den Artiest, La Galleria, ‘t Botteltje en ‘t Groote Huys. Tijdens de Nacht van de Musea en galerijen op 11 februari kunt u gratis diverse musea en galerijen tot 22 uur bezoeken. De tiende editie van het evenement Romantiek in Oostende belooft alvast een aantrekkelijke culturele kanjer te worden. Meer info en hotelboekingen: T. +32/059/70.11.99 [email protected] www.visitoostende.be

!

ONTSPANNING

Wandelen met Marvin Gaye In Oostende is er een digitale wandelroute in het teken van Marvin Gaye (1939-1984). Tijdens deze wandeldocumentaire door de stad kom je alles te weten over deze Motown-muzikant. Marvin Gaye en Oostende zijn onlosmakelijk met elkaar verbonden. Op 14 februari 1981 (jawel, Valentijn) arriveerde hij berooid met de ferry in Oostende. Hij werd uitgenodigd door Freddy Cousaert, een parttime concertpromotor. “Ik had nooit durven dromen dat Marvin Gaye aan mijn keukentafel zou zitten”, zei hij achteraf in een interview. Zijn bezoek aan de Stad aan Zee werd uiteindelijk een verblijf van bijna twee jaar. In de badstad veerde hij artistiek helemaal op, ver weg van zijn mistroostig verleden. In Kursaal Oostende schreef hij zijn grootste hit: ‘Sexual Healing’.

Mobiele applicatie

Toerisme Oostende wil zijn verblijf in de stad uitgebreid memoreren. Ze ontwikkelde een digitale Marvin Gaye wandeling die op 14 februari 2012 zal worden gelanceerd. De mobiele applicatie voert je mee in de voetsporen van de grote Marvin Gaye gedurende zijn Oostendse periode. Het verhaal wordt verteld via een mix van bewegende beelden van bestaand archiefmateriaal, aangevuld met foto’s, krantenknipsels en interviews met betrokken personen. De iPod-wandeling kan vanaf 15 februari gehuurd worden bij Toerisme Oostende vzw.

PHILIP WILLAERT

PHILIP WILLAERT

[email protected]

[email protected]

FEBRUARI 2012 · 5

INZICHT Vraag: Wat zijn de grootste valkuilen bij het zoeken naar een nieuwe relatie? Antwoord: Te hoge verwachtingen en onvoldoende tijd nemen, werken fnuikend. Door jezelf te blijven kan een date tot iets moois uitgroeien.

“De ‘visvijver’ is enorm groot”

Een ‘handleiding’ voor daten bestaat niet. Maar mijn belangrijkste advies is altijd om in eerste instantie niet te ver te zoeken: spreek je netwerk of vrienden aan. Laat de boodschap vallen dat je weer toe bent aan een relatie en dat je in bent voor een blind date. Daarnaast raad ik ook altijd aan om genoeg tijd te nemen na een afgesprongen relatie. Sommige mensen ‘springen’ van de ene date in de andere. Daarbij wordt het ene lief nog wel eens gebruikt als ‘overzetboot’ naar een volgend lief. Op den duur kom je met jezelf emotioneel in de knoop door op al te korte tijd steeds maar weer een nieuwe relatie te willen beginnen.

“Om toch in de smaak te vallen bij een ander durven we wel eens een loopje te nemen met de werkelijkheid”

Wees eerlijk met jezelf

Als we op zoek gaan naar een partner mogen we vooral onszelf niet verliezen. Om toch in de smaak te vallen bij een ander durven we wel eens een loopje te nemen met de werkelijkheid. Als je bijvoorbeeld niet sportief bent en je date is toevallig wel iemand die wekelijks vier keer gaat joggen, dan moet je jezelf geen sportief imago aanmeten want op termijn werkt dit funest. Eerlijk zijn met jezelf is de boodschap.

Snel in contact met gelijkgezinden

Wanneer het netwerk van vrienden niet volstaat om een nieuwe relatie te vinden, dan hoef je nog niet te wanhopen. De ‘datingmarkt’ bloeit immers als nooit tevoren: van single-partys tot relatiebureaus, online daten, enz…. Vooral het online daten zorgde voor een andere dimensie in de manier waarop we een nieuwe relatie zoeken. In de eerste plaats kan je veilig achter je PC contacten leggen, de anonimiteit is gewaarborgd. De ‘visvijver’ is sowieso enorm groot. Online daten heeft bovendien als voordeel dat we snel en gericht met gelijkgezinden in contact komen. Georganiseerd daten kost geld en drijft het tempo op waardoor emoties – verliefd of afgewezen – ook snel gaan. Hou daar rekening mee.

Afgaan op je buikgevoel

Mieke Mievis Relatietherapeute en singlescoach

Jongeren stellen zich doorgaans flexibeler op bij een date, wie ouder is zit vaak al in een vast stramien of is gebonden aan bepaalde verplichtingen. Hoe dan ook: mijn advies is toch om af te gaan op je buikgevoel. Als de relatie goed aanvoelt, dan moet je er echt voor gaan. Van te snel opgeven, kan je alleen maar spijt krijgen.

EEN WEEK UIT HET DAGBOEK VAN ONZE JOURNALIST, EEN HOOPVOLLE DATER

Maandag Misschien ben ik toch wel een tikkeltje te kieskeurig.Via een datingsite ben ik al enkele weken op zoek naar een vriendin,lukken doet het voorlopig nog niet.Liggen mijn eisen te hoog of zoek ik niet voldoende? Aan het aanbod kan het niet liggen: ik kan kiezen uit meer dan 40.000 vrijgezellen.Niet wanhopen,morgen komt er weer een dag.

Dinsdag Redactievergadering, twee interviews in Kortrijk, artikels uitschrijven: vandaag zal er weer wellicht niet veel van in huis komen om een vriendin te vinden,maar zeg nooit ‘nooit’.Tussen twee interviews eet ik een ‘broodje gezond’ op een parking langs de E17 en ontdek ik ondertussen een veelbelovend profiel op mijn smartphone: hoger opgeleide vrouw, eigen zaak,extravert,matige drinker,bezoekt graag kunststeden…

Woensdag Het is op niets uitgedraaid: mijn veelbelovende hoger opgeleide dame ziet het niet echt zitten met mij. Ze heeft een hekel aan journalisten sinds ze enkele jaren geleden negatief in de pers is gekomen met haar zaak.Verder aandringen had geen zin :-(

Donderdag Het moest snel gaan vandaag,een persreis naar Parijs. ’s Ochtends om 6u30 vertrek vanuit Brussel-Midi, koffie met croissants op de trein, van Parijs niets gezien.Op de terugreis heb ik mijn profiel aangepast en een nieuwe foto gepubliceerd op mijn smartphone.Pas om twee uur ’s nachts in mijn bed,wie op zoek is naar mij zal nog even moeten wachten.

Vrijdag Of ik al een eerste artikel kan inleveren over de beurs in Parijs? Ze laten er op de redactie ook geen gras over groeien. Ondertussen druppelen de eerste boodschappen en notificaties op mijn smartphone binnen: met mijn profiel val ik warempel in de smaak bij heel wat vrouwen en dat maakt mijn dag goed.Een kinderhand is gauw gevuld.

Zaterdag Eerst de weekendkranten lezen, een rondje fietsen in de polder, inkopen doen voor vanavond en dan in mijn favoriete kroeg de profielen op mijn smartphone uitpluizen. Eén vrouw is niet zo zeer op zoek naar een nieuwe vriend maar kijkt in eerste instantie uit naar een maatje voor pittige fietstochten.Dat moeten ze me geen twee keer vragen...

Zondag Via de smartphone een afspraak gemaakt om volgend weekend samen te gaan fietsen.Eindelijk een maatje gevonden :-) Sorry,voor alle andere vrouwen die toch in mij geïnteresseerd waren,maar er staan nog duizenden andere profielen op de site.

6 · FEBRUARI 2012

NIEUWS

2 TIP

Vraag: Wist u dat één op drie vrouwen tussen 45 en 65 vindt dat een goede erectie belangrijk is voor de relatie? Antwoord: Mannen met erectiestoornissen zullen dit niet graag horen, maar het goede nieuws is, dat de huisarts u in de meeste gevallen een oplossing kan bieden.

PRAAT MET JE PARTNER

Erectiestoornissen?

Voel je niet schuldig ERECTIELE DISFUNCTIE TABOES DOORBROKEN

In de campagne ‘Get the Basics Right’ wordt uitgelegd dat een stevige erectie een goede relatie bevordert. Erectiestoornissen zijn een bron van frustratie en ergernis voor zowel mannen als hun partners omdat ze een grote impact hebben op het seksleven. Voor beide partners hangt seksuele genoegdoening in belangrijke mate af van de hardheid van de penis.

Seksuele frustratie in feiten

ED staat voor erectiele disfunctie en is een wat moeilijker omschrijving voor erectiestoornis. Bij veel mannen is ED een bron van schaamte, ze kunnen niet presteren waar ze dat horen te doen, en voelen zich slecht of schuldig wat de zaak soms zelfs nog erger maakt. Erectiestoornissen zijn te verhelpen. Zo spelen onder meer een goede bloedcirculatie en een transport van zuurstof een rol van betekenis voor een gezonde en vooral harde erectie.

Hoe ouder, hoe slapper?

Erectie is een heel complex proces en kan grosso modo omschreven worden als een neurovasculair mechanisme onder psychogene controle. Het ouder worden beïnvloedt alle aspecten van het erectiel proces: hormonaal, neurogeen, vasculair (arterieel en veneus), psychologisch, relationeel, … Verschillende studies tonen aan dat de kans op ED vanaf de leeftijd van 40 à 50 jaar progressief met de leeftijd toeneemt. Een op drie 40-plussers krijgt ermee te maken en slechts een minderheid daarvan zoekt ook echt professionele hulp. Gezien de levensverwachting van de man progressief toeneemt, worden meer en meer mannen bij voortschrijdende leeftijd met deze problematiek geconfronteerd.(*)

Meten is weten

Dat de penis onvoldoende stijf is,zal niet alleen de man, maar ook zijn partner goed kunnen inschatten.Zeker is het een hulp als de stoornis ook meetbaar is en het delicate onderwerp in feiten wordt

PAS OP VOOR NAMAAKGENEESMIDDELEN

■ Wie heeft nog nooit spam in zijn mailbox gekregen met een aanbod om online geneesmiddelen tegen erectiestoornissen te kopen? ■ Deze middelen zijn zeker niet zonder risico. Afblijven is de boodschap! ■ Het is niet evident om aan je apotheker pillen te vragen tegen erectiestoornissen. Zeker niet als je buurvrouw en slager om de hoek achter jou staan. De verleiding is groot om zulke geneesmiddelen ongezien te bestellen op internet. ■ Namaakgeneesmiddelen tieren welig op het web. Dat is ook duidelijk aangetoond met Pangea III, een internationaal gecoördineerde actie die in oktober 2010 gevoerd werd tegen de onlineverkoop van namaakgeneesmiddelen. Daaruit bleek dat het grootste deel (26%) van de

namaakgeneesmiddelen die in beslag werden genomen in de luchthaven van Zaventem, zogezegde erectiepillen waren. ■ Namaakgeneesmiddelen kunnen naast onjuiste of geen actieve bestanddelen, ook giftige of niet-medische componenten bevatten die ronduit schadelijk zijn voor de gezondheid. Wist u overigens dat namaakgeneesmiddelen voor ED wel eens bestanddelen bevatten als boenwas, wegenverf en zelfs schoenpoets? ■ In de apotheek is het risico op namaak zo goed als uitgesloten, in tegenstelling tot het internet. Volgens de Wereldgezondheidsorganisatie (WGO) is maar liefst 50% van alle geneesmiddelen die illegaal verhandeld worden via internet, eigenlijk namaak.

“Eén op drie 40-plussers krijgt te maken met erectiele disfunctie en slechts een minderheid daarvan zoekt ook echt professionele hulp”

omgezet. Meten is weten, waardoor de bespreekbaarheid aanzienlijk wordt bevorderd. Daardoor is het tevens mogelijk om de evolutie bij behandeling op te volgen. Kortom, zowel voor beide partners als voor de arts is bij ED een goed meetinstrument (de EHS of ErectionHardness Scale) onontbeerlijk.

Hard of zacht?

Hoe evalueer ik de hardheid van mijn erectie? De Erection Hardness Scale (EHS) is een door u in te vullen schaal voor het evalueren van de hardheid van de erectie wanneer u geslachtsgemeenschap heeft. 1 = de penis is groter, maar niet hard 2 = de penis is hard, maar niet hard genoeg voor penetratie 3 = de penis is hard genoeg voor penetratie, maar niet volledig hard 4 = de penis is volledig hard Er is de initiële score tijdens uw eerste consultatie. Dit cijfer beschrijft het beste de toestand van uw penis gedurende de seksuele activiteit in de vier weken voorafgaand aan de consultatie. De scores daarna worden genoteerd na élke geslachtsgemeenschap, indien het geneesmiddel werd ingenomen vóór de seksuele activiteit en er seksuele stimulatie was. Het cijfer beschrijft dan de gemiddelde toestand van uw penis gedurende de seksuele activiteit. Bespreek de evolutie van uw hardheidsscore met uw arts én partner.

Raadpleeg de huisarts

Voor sommigen is het verleidelijk om in te gaan op online wondermiddeltjes, daar kan je maar beter van af blijven. Ze doen meer kwaad dan goed. Er is maar één manier om een erectiestoornis blijvend aan te pakken. Raadpleeg de huisarts! ‘Get the Basics Right’ benadert het probleem van erectiestoornissen op een ongedwongen manier. Het laatste taboe lijkt daarmee uit de kast gehaald. (*) bron: AZ KLINA PHILIP WILLAERT [email protected]

FEBRUARI 2012 · 7

MAN & VROUW Erectiestoornissen hebben een grote impact op de kwaliteit van een relatie. FOTO: ISTOCK

8 · FEBRUARI 2012

NIEUWS

ALS DE NOOD HET HOOGST IS... ■ Vraag: Heb je last van blaascontroleproblemen? ■ Antwoord: Je bent niet alleen en... er valt iets aan te doen!

Hoewel weinig vrouwen ervoor zullen durven uitkomen, hebben velen met blaascontroleproblemen te kampen. Uit een recent onderzoek blijkt dat zowat 1 op 3 van de vrouwelijke 40-plussers er last van heeft. Ook mannen ontspringen de dans niet. Over het algemeen gaat het om een ‘overactieve blaas’ (OAB): de onbedwingbare plasdrang voordat de blaas volledig is gevuld (al dan niet in combinatie met urineverlies). Dit kan het gevolg van een neurologische aandoening zijn, maar meestal is er geen verklaring. Hoewel algemeen wordt aangenomen dat er best mee te leven valt, blijkt één op zes vrouwen er gemiddeld tot zeer veel hinder van te ondervinden.

Verminderde levenskwaliteit

Blaascontroleproblemen blijken een negatieve invloed op de levenskwaliteit te hebben. Er ontstaat schaamte en verlies van waardigheid, wat een weerslag op

het zelfbeeld, intimiteit en persoonlijke relaties heeft. Zo durven veel vrouwen niet meer deelnemen aan sociale activiteiten op een onbekende locatie, voelen ze zich ongemakkelijk in het bijzijn van anderen, ervaren ze hinder tijdens hun werkzaamheden, ... In een derde van de gevallen leidt de aandoening zelfs tot depressie. OAB-patiënten vermijden plaatsen waar geen toilet aanwezig is, gaan vaak naar het toilet om ongewild urineverlies te voorkomen, proberen minder te drinken. Effectief hulp zoeken, doen de meesten niet. Vaak is schaamte daarvan de oorzaak, maar ook de overtuiging dat de problemen een normaal gevolg zijn van ouder worden of eerdere zwangerschap(pen). De bezorgdheid voor de aanwezigheid van een ernstige onderliggende ziekte en de miskende opvatting dat er geen effectieve behandeling mogelijk is, blijken een rol te spelen.

Er zijn oplossingen!

Heb je last van OAB? Zet je schaamte dan opzij en stap naar een dokter. Er bestaan immers geneesmiddelen die ervoor zorgen dat de blaaswand minder onwillekeu-

rig samentrekt. Ook kinesitherapie (blaastraining) en zelfs psychologische behandelingen kunnen helpen. In extreme gevallen kan de techniek van neuromodulatie worden toegepast. Bij sommige neurologische aandoeningen (zoals multiple sclerose) blijken injecties met botulinetoxine bemoedigende resultaten te hebben. Deze oplossing wordt momenteel trouwens ook bij andere OAB-patiënten uitgetest. Maar er zijn tevens niet-medische manieren om met de aandoening om te gaan: ’s avonds geen grote volumes drinken, alleen naar het toilet gaan als je daartoe behoefte voelt, eventuele constipatie behandelen of voorkomen. Bovendien is het beter om cafeïne, suikers en zoetstoffen van frisdranken of alcohol te vermijden. Blijf overdag wel genoeg drinken, want te sterk geconcentreerde urine kan de blaas irriteren en de symptomen nog vergroten.

ELS JONCKHEERE [email protected]

INCONTINENTIE Blaascontroleproblemen hebben een weerslag op het zelfbeeld, intimiteit en persoonlijke relaties. FOTO: SHUTTERSTOCK.COM

FEBRUARI 2012 · 9

Kleine ingreep kan stressincontinentie uit de wereld helpen... ■ Vraag: Komt incontinentie bij vrouwen vaak voor? ■ Antwoord: Uit onderzoek (Van der Vaart, 2000) blijkt dat ruim 50% van de volwassen vrouwen wel eens urine verliest en 25% heeft hinderlijke last van incontinentie. Voor stressincontinentie bieden medicijnen meestal geen oplossing. De eerste stap in de behandeling is veelal kinesitherapie, maar dit biedt niet altijd de gewenste resultaten op lange termijn. Daarnaast moet je de oefeningen je hele leven blijven uitvoeren. De grootste kans om definitief met je probleem af te rekenen, is dan ook een operatie. En in tegenstelling tot enkele jaren geleden, kan dat nu met een eenvoudige ingreep waarvoor je amper 1 à 2 dagen in het ziekenhuis moet verblijven.

Samen met buikoperatie

Vroeger werd stressincontinentie chirurgisch met de ‘BURCH’-operatie verholpen. Hierbij wordt de urinebuis aan de binnenkant van het schaambeen vastgehecht. Dr. An-Sofie Goessaert van de Continentiekliniek, Dienst Urologie UZ Gent: “Het gaat om een soort van ophangsysteem voor de urinebuis, waardoor deze minder doorzakt en beter in staat is om de urine op te

ILLUSTRATIE INGREEP

TVT-METHODE

Eenvoudige chirurgische ingreep De TVT-methode is een eenvoudige kleine chirurgische ingreep die onder (plaatselijke) verdoving of ruggenprik wordt uitgevoerd.Tijdens de ingreep wordt een bandje spanningsvrij onder de urinebuis geplaatst dat ondersteunt bij drukverhogende momenten (lachen, hoesten, niezen, sporten, tillen) en zo onvrijwillig urineverlies tegengaat.Tussen de 90 en 95% van de patiënten geneest van stressincontinentie na deze ingreep.

“De ingreep zelf duurt slechts een halfuur en de dag erna mag de patiënt naar huis” Dr. An-Sofie Goessaert Continentiekliniek, Dienst Urologie van het Universitair Ziekenhuis Gent

houden. Het is een efficiënte operatie, alleen is de ingreep vrij zwaar omdat ze het doorsnijden van de buikwand vereist. Vandaar dat ze hoofdzakelijk enkel nog wordt uitgevoerd wanneer een andere buikoperatie noodzakelijk is, zoals het verwijderen van de baarmoeder.”

Minder drastisch

Sinds enkele jaren bestaat er echter een ingreep die veel minder drastisch is, de zogenoemde TVT operatie. Hierbij wordt een kleine insnede in de voorwand van de vagina gemaakt, waarna een netje onder de urinebuis wordt geplaatst. In grote lijnen bestaan er twee types: een waarbij het netje achter het schaambeen naar de buikwand toe wordt getrokken, terwijl het andere doorheen de obturatorzone naar de liezen wordt getrokken. Dr. An-Sofie Goessaert: “De ingreep zelf duurt amper dertig minuten en de volgende dag mag de patient meestal al naar huis. Een minderheid heeft na de ingreep moei-

te met plassen, maar dit probleem lost zich meestal in enkele dagen vanzelf op. Slechts in zeer uitzonderlijke gevallen dient de patiënt zichzelf te sonderen om de blaas te ledigen en moet het bandje worden losgemaakt in dagkliniek. Net zoals bij andere operaties moet je gedurende 4 à 6 weken wel vermijden om harde lasten te tillen of intensief te sporten. En omdat het een vaginale ingreep is, mag je gedurende deze periode ook geen geslachtsgemeenschap hebben. Ook deze methode is erg efficiënt: in 80 à 90 % is het probleem volledig verholpen en in 5 à 8 % vermindert het urineverlies aanzienlijk. Zo’n 5 % van de patiënten is niet tevreden, maar dat heeft dan meestal te maken met het feit dat ze naast stressincontinentie ook last van aandrangsincontinentie hebben (een sterke, plotselinge aandrang om te plassen, nvdr).” ELS JONCKHEERE [email protected]

Spreek met je arts Bij stressincontinentie treedt urineverlies op tijdens hoesten, lachen, niezen, lopen, … De oorzaak is meestal een verzwakte bekkenbodem, waardoor de urinebuis minder goed wordt ondersteund en afsluit. Vaginale bevallingen liggen vaak aan de basis van deze bekkenbodemverzwakking, vandaar dat het voornamelijk vrouwen zijn die door deze vorm van incontinentie worden getroffen. Obesitas, constipatie, roken en medicatie zijn nog enkele bevorderende factoren. Uit onderzoek en schattingen blijkt dat ongeveer 2 miljoen vrouwen wel eens urine verliest en dat ongeveer 1 miljoen vrouwen in België hier hinderlijke last van heeft.

Raadpleeg een arts

Bij vrouwen met urineverlies zien we dat stressincontinentie voornamelijk in de jongere leeftijdscategorie voorkomt, met een piek tussen 45 en 55 jaar.Aandrang- en gemengde incontinentie zien we voornamelijk bij de 65-plussers. Ondanks het feit dat zoveel vrouwen door één of andere vorm van urineverlies worden getroffen, blijkt maar één op drie hiervoor een arts te raadplegen.

Versterk je spieren

Het vermijden van de bevorderende factoren (zoals obesitas, roken en constipatie) en het versterken van de bekkenbodemspieren kunnen helpen om stressincontinentie tegen te gaan. Maar als je toch met inspanningsgebonden urineverlies wordt geconfronteerd, is het voornaamste advies: laat het niet je dagelijks functioneren bepalen en raadpleeg een arts.

10 · FEBRUARI 2012

INSPIRATIE

“Vreemd hoe mijn lichaam een eigen leven leidt” Incontinentie is een aandoening die zowat iedereen kan treffen. Wim is 25 jaar, George 70. Allebei zijn ze al jaren incontinent als gevolg van een medische ingreep. Zij kozen voor een condoomkatheter en zijn van mening dat dit een heel goede oplossing is. “Tijdens mijn puberteit ben ik ernstig ziek geworden. Ik ben geopereerd, maar hield een totale dwarslaesie over aan de ingreep. Dat betekent dat mijn onderste ledematen verlamd zijn. Een gevolg daarvan is incontinentie”, zegt Wim. Bij George, bediende op rust, begonnen de problemen zeven jaar geleden. “Toen ik voelde dat ik minder kracht had om te plassen, ben ik naar mijn huisarts gegaan. Hij verwees me door naar een specialist die mij onderzocht.Ik bleek een kwaadaardige prostaatvergroting te hebben en mijn prostaat moest worden verwijderd. Onmiddellijk na de operatie voelde ik dat er iets mis was. Tijdens de ingreep is mijn urinaire sluitspier geraakt waardoor ik nu gedeeltelijk incontinent ben geworden.” De eerste jaren kreeg George regelmatig te horen dat zijn plasprobleem wel zou overgaan met kinesitherapie. “Twee jaar lang heb ik dat geprobeerd, maar het was allemaal tevergeefs. De incontinentie bleef aanhouden”,zegt George.

3 TIP

INFORMEER JE OVER ALTERNATIEVEN

“SAMEN OPLOSSING ZOEKEN”

Condoomkatheter

Beide mannen zijn niet bij de pakken blijven zitten en zochten naar een oplossing. Zowel Wim als George werden aangeraden om overdag een condoomkatheter te gebruiken. Daarbij wordt een soort condoom over de penis gerold met aan het uiteinde een slangetje waar de tube van de urinezak wordt op aangesloten. De urinezak wordt aan het onderbeen bevestigd.“Mijn blaas ledigt zich vanzelf, vooral tijdens het sporten”,zegt Wim.Hij sport op topniveau en traint twee tot drie keer per week. Regelmatig neemt hij ook deel aan wedstrijden. George heeft enkel urineverlies wanneer hij een inspanning doet: wanneer hij hoest, niest, stapt, de trap opgaat… De eerste maanden gebruikte hij incontinentieverbanden, maar die geraakten te snel verzadigd. De katheter biedt meer soelaas.

Luc De Laere Urologisch verpleegkundige in het AZ Sint-Jan Brugge

Volgens Luc De Laere, gespecialiseerd urologisch verpleegkundige in het AZ Sint-Jan Brugge, is het heel belangrijk dat mensen met incontinentie hulp durven zoeken. Is incontinentie nog steeds een taboe? OPLOSSING. De katheter biedt mogelijkheden om een zo normaal mogelijk leven te FOTO: COLOPLAST leiden.

Discreet

Op een paar familieleden na weet niemand uit de omgeving van deze twee mannen van de incontinentie af. Beide zijn ze vastberaden dat ook zo te houden, uit schrik voor de reacties. “Zelfs mijn broer die zelf kanker gehad heeft, is niet op de hoogte”, zegt George. “De katheter maakt het mogelijk om discreet met mijn plasproblemen om te gaan. Ik ga nog elke dag 4 tot 5 kilometer wandelen en ik doe ook regelmatig een ritje met de fiets.

“Weinig mensen met incontinentie durven over hun probleem te praten. Ze schamen zich of hebben angst voor de complicaties die een behandeling met zich mee kan brengen. De laatste vijf jaren zijn de oplossingen er nochtans spectaculair op vooruit gegaan. In de meeste gevallen is verbetering of zelfs volledig herstel mogelijk.”

Hoe gaan jullie te werk in de incontinentiekliniek?

“De patiënt wordt eerst uitgebreid onderzocht om te weten wat de oorzaken van het plasprobleem zijn.Er bestaan verschillende soorten urineverlies en bijgevolg ook veel verschillende behandelingen: medicatie, neuromodulatie (pacemaker),kinesitherapie, operatie, sonderen of mechanische hulpmiddelen.”

DISCRETIE. “Zelfs mijn broer die zelf kanker gehad heeft is niet op de hoogte” FOTO: COLOPLAST

Niemand die iets in de gaten heeft. Zelfs tennissen is mogelijk. Met de gewone urinezakjes kon ik vroeger geen short of bermuda aantrekken omdat je dan het uzinezakje ziet. Nu zijn er ook al zakjes om ter hoogte van de bil te dragen. Die zijn kleiner,maar op vakantie komen ze heel goed van pas.” “In de sportclub zijn er nog mannen met urineverlies. Toch is het voor mij een onderwerp waar ik niet gemakkelijk kan over praten. Het ligt gevoelig”, geeft ook Wim

aan. “Wennen zal het nooit doen. Het is en blijft vreemd dat mijn lichaam een eigen leven leidt. Maar dankzij het katheter kan ik het probleem toch wat meer aanvaarden. Het biedt me mogelijkheden om een zo normaal mogelijk leven te leiden en niet afhankelijk te zijn van andere mensen.”

“Incontinentieverbanden en inlegkruisjes kent iedereen, maar er bestaan ook andere oplossingen zoals de condoomkatheter, de penisklem of zelfsondage. Bij ons kunnen patiënten alle verschillende materialen leren kennen.We zoeken samen met een incontinentieverpleegkundige naar een oplossing op maat.”

(Wim en George zijn schuilnamen) KATRIEN DEPOORTER [email protected]

FEITEN EN CIJFERS ■ Men schat dat 10 tot 15% van de volwassen bevolking lijdt aan incontinentie. Vanaf 60 jaar stijgt dat percentage naar 30%. ■ Eenmaal de incontinentie vastgesteld wacht 40% minimaal 1 jaar om hulp te zoeken, 30% onderneemt iets tussen 1 en 5 jaar en 25% van de patiënten grijpt pas in na 5 jaar.

Welk incontinentiemateriaal is er voorhanden?

■ Ongewild urineverlies kan op elke leeftijd voorkomen.Ook jongeren krijgen ermee te kampen. ■ Er bestaan 5 vormen van urine incontinentie: stressincontinentie, aandrangsincontinentie, overloopincontinentie, sfincterzwakte incontinentie en functionele incontinentie. Elk type vergt een eigen aanpak.

Betaalt de mutualiteit de kosten terug?

“Dat hangt af van het soort incontinentiemateriaal en het type incontinentie. De condoomkatheter wordt terugbetaald a rato van 1 per dag.De sondes voor zelfsondage worden ook terugbetaald in bepaalde situaties. De inlegkruisjes kunnen goedkoper verkregen worden.” KATRIEN DEPOORTER [email protected]

FEBRUARI 2012 · 11

NIEUWS

4 TIP

Verminderd sociaal leven door allergie ■ Vraag: Is pollen- of stuifmeelallergie (hooikoorts) een onschuldig kwaaltje? ■ Antwoord: Uit een peiling bij ongeveer 1.000 patiënten met seizoensgebonden allergische rinitis in 5 Europese landen, blijkt dat de aandoening een ernstige, negatieve invloed heeft op hun slaappatroon, prestaties op school of werk en hun sociale leven.

LAAT HET PROBLEEM JE LEVEN NIET BEHEERSEN

Binnen blijven

De studie werd uitgevoerd bij 1.000 patiënten in Oostenrijk, Nederland, Zwitserland, Italië en België. De patiënten werden ondervraagd over de ernst van hun allergische rinitis (AR) en de invloed van de aandoening op hun dagelijkse leven. Uit dit onderzoek blijkt dat de karakteristieke symptomen zoals lopende neus, tranende ogen, onbedaarlijke niesbuien, jeukende neus, keel en oren een slopend effect hebben op de alledaagse prestaties, de productiviteit op het werk of school en bijgevolg ook op het psychosociaal welzijn.

Zeer hinderlijk

Zware impact

VERMOEIDHEID & CONCENTRATIEPROBLEMEN. Studenten met hooikoorts blijken bij de zomerexamens - tijdens het pollenseizoen - aanzienlijk lager te scoren dan bij FOTO: SHUTTERSTOCK de winterexamens.

De Europese peiling bevestigt dus dat allergische rinitis géén onschuldige kwaal is, maar een ernstig gezondheidsprobleem dat een zware impact heeft op de levenskwaliteit van de patiënt. Ernstige AR-patiënten kunnen het best worden geholpen met een allergeenspecifieke immunotherapie (zie kolom). Sinds september 2011 is de 5-grassentablet namelijk ook in ons land beschikbaar. CAROLINE STEVENS [email protected]

“Kwaad bestrijden met het kwaad” ■ Vraag: Wat doet allergeenspecifieke immunotherapie (AIT) bij de behandeling van graspollenallergie? ■ Antwoord: AIT onderdrukt niet alleen symptomen, maar pakt eveneens de oorzaak – een defect in het immuunsysteem – aan. “Hierdoor verbetert niet alleen de levenskwaliteit van de patiënt, maar kan ook de nood aan andere geneesmiddelen afnemen en eventueel uitbreiding naar andere allergieën en/of astma voorkomen worden”, zegt Prof. Didier Ebo, allergoloog Universitair Ziekenhuis Antwerpen.

Stuifmeel is de vijand

Zowat 20% van de Belgische bevolking kampt met symptomen van allergische rinitis, waarbij pollenof stuifmeelallergie (hooikoorts) één van de meest voorkomende is. De karakteristieke symptomen zoals lopende neus, tranende ogen, niesbuien, piepende adem en kort-

VOORDELEN VAN DE NIEUWE 5-GRASSENTABLET

met hooikoorts blijken bij de zomerexamens – tijdens het pollenseizoen – zelfs aanzienlijk lager te scoren dan bij de winterexamens.Zowat de helft van de allergische studenten mist vaak een aantal schooldagen door hun ziekte. Ook de relatie met andere mensen geraakt tijdens het pollenseizoen bij 56% van de ondervraagden licht verstoord. Patiënten moeten soms verstek laten gaan bij activiteiten in de buitenlucht of afspraken afzeggen omdat ze teveel hinder ondervinden van hun pollenallergie. Zowat 75% van de Belgische patiënten zegt trouwens gedurende het hele pollenseizoen last te hebben van allergische symptomen. Uit een eerdere Franse studie (2009), blijkt dat ruim 19% van de patiënten met allergische rinitis hun klachten niet onder controle krijgen met louter symptomatische behandelingen. 13% spreekt zelfs van een ‘slechte levenskwaliteit’ ondanks het gebruik van symptomatische middelen.

Meer dan 1 op 2 van de patiënten (56%) ervaart zijn AR-symptomen als ‘uiterst hinderlijk’ of ‘zeer hinderlijk’ in het dagelijkse leven. De patiënten worden gehinderd in verschillende aspecten van hun leven. Zij klagen vooral over slaaptekort (52%) en zeggen tijdens het pollenseizoen geen normaal sociaal leven te kunnen leiden (49%). Het slaaptekort leidt tot een aanhoudende vermoeidheid en concentratieproblemen overdag. Studenten

4

“Zowat 20 % van de Belgische bevolking kampt met symptomen van allergische rinitis, waarbij hooikoorts meest voorkomend is” Prof. Didier Ebo Allergoloog in het Universitair Ziekenhuis Antwerpen

ademigheid hebben een ernstige impact op de levenskwaliteit van de patiënt. Toch blijkt dat 1 op 3 patiënten berust in zijn lot en geen adequate behandeling krijgt. “Pollenallergie is een IgE-gemedieerde allergie waarbij het afweersysteem in de fout gaat en het lichaam ook onschuldige stoffen zoals stuifmeel als een ‘vijand’ gaat zien. De patiënt krijgt dan een abnormale reactie van het lichaam bij iede-

re blootstelling aan die lichaamsvreemde stof (allergeen).”

Klassieke behandelingen

“Voor een doeltreffende behandeling is in de eerste plaats een juiste diagnose noodzakelijk”, zegt Prof. Ebo. “Voor bepaalde allergieën kan je aan allergeensanatie doen: het vermijden van blootstelling aan het allergeen. Wanneer dat niet mogelijk is, gaan we

medicatie geven. De klassieke behandeling voor AR bestaat uit een symptomatische behandeling van de klachten met onder andere antihistaminica, neussprays, enzovoort. Maar als de patiënt daar onvoldoende baat bij heeft, is allergeenspecifieke immunotherapie (AIT) een mogelijke oplossing. Bij AIT gaat men het kwaad bestrijden met het kwaad. Een patiënt die allergisch reageert op graspollen, gaan we een extract van graspollen toedienen om het verstoorde afweersysteem terug te corrigeren”, aldus Prof. Ebo. “Het doel van immunotherapie kan drieledig zijn. Ten eerste worden de klachten van de patiënten onderdrukt. Het effect van de behandeling moet bovendien voortduren na stopzetting van de behandeling. Immunotherapie kan de uitbreiding naar andere allergieën (huisstofmijt, huisdierenallergie, …) afremmen of voorkomen dat de patient astma krijgt.

MICROSCOPISCH BEELD VAN GRASPOL

Tot voor kort kon allergeenspecifieke immunotherapie (AIT) uitsluitend worden toegediend door middel van onderhuidse injecties of druppels onder de tong. Sinds september 2011 is nu ook in België de langverwachte 5-grassentablet beschikbaar. De ‘graspil’ beantwoordt duidelijk aan de behoeften van patiënten met een matige tot ernstige allergische rinitis.

Veilig

De sublinguale tablet met 5 grasextracten is doeltreffend en veilig.

1

Eenvoudig

De behandeling is eenvoudig: de graspil moet slechts één keer per dag ingenomen worden en smelt onder de tong.

2

Onderdrukt symptomen

De graspil onderdrukt alle symptomen van luchtwegallergieën.

3

Korte duur

De behandeling is van korte duur: de graspil dient slechts 5 à 6 maanden per jaar te worden ingenomen. De allergeenspecifieke immunotherapie moet gedurende 3 opeenvolgende jaren herhaald worden.

4

Elke tablet bevat extracten van 5 soorten grassen uit de Poaceaefamilie en vertegenwoordigt het best de situatie van natuurlijke blootstelling in Europa. Uit internationale studies blijkt dat de graspil reeds vanaf het eerste seizoen een significante verbetering geeft van alle symptomen van graspollenallergie.

VITAMINESUPPLEMENTEN

CAROLINE STEVENS CAROLINE STEVENS [email protected]

[email protected]

12 · FEBRUARI 2012

NIEUWS

Kies niet gewoon voor wat je het beste kent

■ Vraag: Je zoekt een anticonceptiemiddel? ■ Antwoord: Grijp dan niet meteen naar wat je kent, maar ga na wat het beste bij je past. Vorig jaar werd een grootschalig Europees onderzoek uitgevoerd naar de invloed die een gestructureerde adviesverlening op de keuze van gecombineerde hormonale anticonceptie (met oestrogeen en progestageen) heeft. De resultaten waren vrij indrukwekkend: in België koos zo’n 39 procent van de vrouwen uiteindelijk voor een andere oplossing dan dewelke ze in gedachten hadden.

Individuele noden

Prof. Dr. Steven Weyers van het UZ Gent, coördinator van het Belgische luik van de CHOICE-studie: “Hieruit blijkt duidelijk dat de alternatieven voor de pil onvoldoende zijn gekend. En dat is jammer, want een vorm van anticonceptie die is aangepast aan de individuele noden van de patiënte kan heel wat ongewenste zwangerschappen voorkomen. Het aantal abortussen stijgt stelselmatig terwijl de anticonceptiva beter worden en ook in toenemende mate worden gebruikt. Een gedeeltelijke verklaring hiervoor is dat veel vrouwen regelmatig hun pil vergeten te nemen of onvoldoende stilstaan bij het feit dat bijvoorbeeld braken of diarree de werking van het voorbehoedsmiddel ernstig kan verstoren. Omdat de patch maar wekelijks en de ring maandelijks moet worden vervangen, kunnen ze deze vrouwen in de praktijk vaak een betere bescherming geven. Een ander voordeel is dat deze middelen een constante en lagere dosis

oestrogeen afgeven, waardoor ze ook nog eens aanleiding geven tot minder bijwerkingen.”

Kennis bepaalt keuze

Op zich zouden deze nieuwe oplossingen wellicht voor veel vrouwen een vooruitgang kunnen betekenen. Dat niet iedereen ervoor kiest, heeft vooral met de iets hogere kostprijs te maken (ringen en patches kosten evenveel als de nieuwste generatie pillen). Daarnaast zijn er vrouwen die zich wat ongemakkelijk voelen bij de gedachte de ring vaginaal te moeten inbrengen en is er met de patches het probleem van zichtbaarheid (meestal een ongemak in de zomer). Maar de allergrootste barrière is dus dat deze alternatieven nog al te weinig zijn gekend. Prof. Dr. Weyers: “De meeste vrouwen kiezen voor hetgeen ze het beste kennen: de pil. Ze hebben er vertrouwen in omdat zovelen dit anticonceptivum met succes gebruiken. Zelfs als ze last van bijwerkingen hebben, gaan ze niet meteen op zoek naar een ander voorbehoedsmiddel. Ze vragen hun arts gewoon om een ander soort pil voor te schrijven. En deze doet dat gewoonlijk zonder meer, want er is intussen keuze te over. De artsen zijn op dat vlak misschien iets te gemakzuchtig: ze zouden de reflex moeten hebben om hun patiënten over de alternatieven te informeren. Maar dat kost wel wat meer tijd. Uit het onderzoek bleek dat de helft van de gynaecologen aangaf dat de gestructureerde uitleg in een langere consultatietijd resulteerde.”

raaltje. Deze werden niet in de studie opgenomen omdat deze anders te complex zou worden. Niettemin bleek uiteindelijk toch nog ruim 5 procent van de doelgroep voor deze oplossing te kiezen. Prof. Dr. Weyers: “Ook dit toont weer aan dat een gesprek tussen patiënt en dokter belangrijk is bij het voorschrijven van anticonceptie. Want het kan zijn dat de arts hierbij tot de vaststelling komt dat de vrouw in kwestie bijvoorbeeld meer met een spiraaltje gebaat zou zijn, onder meer omdat ze bepaalde neveneffecten van een gecombineerde hormonale methode ondervindt.” ELS JONCKHEERE

Prof. Dr. Steven Weyers, UZ Gent

Informatiegesprek

Voor het informatiegesprek wou 67 % van de vrouwen de pil als voorbehoedsmiddel. Dit aantal zakte tot 53 % na de uitleg door de arts.

Andere methode

39 % van de vrouwen koos uiteindelijk voor een andere methode dan diegene die ze dachten te gaan gebruiken.

[email protected]

Spreek met je dokter

Natuurlijk zijn er nog andere anticonceptiemiddelen, zoals het spi-

ONGEWENSTE ZWANGERSCHAP ■ Sinds 1993 blijft het aantal vrouwen dat een abortus ondergaat, toenemen. In 2009 (meest recente cijfers) ging het om 18.870 vrouwen, terwijl dat er in 2000 nog maar 13.762 waren. Een Belgische vrouw heeft nu één kans op zes dat ze tijdens haar leven een zwangerschapsonderbreking ondergaat. ■ De meeste abortussen worden gepleegd tussen 20 en 24 jaar.

Een patch en hormonale ring geven een constante en lagere dosis oestrogeen af, waardoor ze minder bijwerkingen hebben

ENKELE RESULTATEN VAN HET ONDERZOEK

■ 50 procent van de vrouwen die een abortus ondergaan, gebruikten geen of een minder betrouwbare vorm van anticonceptie. ■ Het vergeten van één of meerdere ‘pillen’ verklaart het hoge percentage falingen van anticonceptie met als gevolg vaak ongewenste zwangerschappen. Precies daarom werden voorbehoedsmiddelen als de patch en vaginale ring ontwikkeld.

Vaginale ring

De vaginale ring steeg het meest in aandeel na het gesprek: de keuze voor dit middel steeg van 9 naar 27 procent.

Patch

De 2,6 % vrouwen die aanvankelijk voor de patch koos, werd na de informatiesessie 5,2 %.

Spiraaltje

5 procent van de participanten koos uiteindelijk voor het spiraaltje

Duidelijke keuze

Van het aantal vrouwen die nog geen keuze had gemaakt, wist 87,6 % na het gesprek duidelijk wat ze wilden. ELS JONCKHEERE [email protected]

FEBRUARI 2012 · 13

INSPIRATIE ANTICONCEPTIE Zo’n 60 % van de Belgische vrouwen kiest de pil als voorbehoedsmiddel. Het gaat om een middel in pilvorm waarvan je er gewoonlijk gedurende drie weken ééntje per dag moet slikken.Tijdens deze periode zorgt de combinatie van hormonen ervoor dat de eisprong wordt onderdrukt en dat de bloeding komt op het moment dat de pil wordt onderbroken. De effectiviteit van de pil is bij correct gebruik ongeveer 99 %.

1

1

2

3

4

5

6

7

8

De patch heeft dezelfde werking als de pil, met dat verschil dat de hormonen via de huid rechtstreeks in het bloed worden opgenomen. Over het algemeen dient er wekelijks een nieuwe patch te worden opgekleefd. De vierde week wordt de hormonenbehandeling stopgezet om de menstruatie te laten doorkomen. De efficiëntie van de patch bedraagt ongeveer 99 % en naar schatting gebruiken 2 % van de Belgische vrouwen deze oplossing.

2

De vaginale ring werkt volgens hetzelfde principe als de pil en de patch, maar dan transvaginaal. Het gaat om een ring uit kunststof die de vrouw zelf makkelijk in de vagina inbrengt. De hormonen worden zodoende via de slijmvliezen opgenomen. De meeste vrouwen en partners voelen de ring niet bij sexuele betrekkingen aangezien hij heel soepel is. De efficiëntie bedraagt eveneens zo’n 99 % en ongeveer 5 % van de Belgische vrouwen kiest voor deze oplossing. Bijkomend voordeel is dat de vrouw er slechts 1 keer per maand aan hoeft te denken, maar toch haar anticonceptie in eigen handen kan houden. Dat betekent dat ze kan starten of stoppen, of haar regels kan uitstellen wanneer ze dat zelf wil, net zoals met de pil.

3

Het koperspiraal: een klein plastic frame waarrond een koperdraadje is gewonden,wordt in de baarmoeder geplaatst. Dit anticonceptiemiddel zorgt ervoor dat zaadcellen worden geïmmobiliseerd en dat er dus geen bevruchting kan plaatsvinden. Een koperspiraalt moet ongeveer om de vijf jaar worden vervangen. Zo’n 3 % van de vrouwen kiest voor deze oplossing waarvan de efficiëntie op ongeveer 98 % wordt geschat.

4

Het hormonenspiraal: eveneens een plastic T-vormig instrument dat in de baarmoeder wordt gezet. Het bevat een progesteroncapsule die dagelijks een kleine hoeveelheid hormonen afgeeft. Deze methode veroorzaakt een soort slijmprop in de baarmoederhals die zaadcellen tegenhoudt. Bovendien zorgt het progestageenhormoon ervoor dat het baarmoederslijmvlies extra dun wordt gehouden,wat een extra beveiliging tegen zwangerschap biedt. Ook dit voorbehoedsmiddel hoeft maar één keer om de vijf jaar worden vervangen. Bijkomend voordeel is dat de menstruatie sterk afneemt of zelfs helemaal verdwijnt. Het hormonenspiraaltje zou een efficiëntie van 99,6 % bieden en wordt door een kleine 10 % van de vrouwen gebruikt.

5

Het hormonale staafje: ongeveer 4 cm lang en 2 mm dik en wordt door een arts ingebracht in de bovenarm. Het beschermt vrouwen gedurende drie jaar tegen zwangerschap. Het staafje verhindert de eisprong, net zoals de pil. Bovendien verandert het de slijmprop ter hoogte van de baarmoederhals waardoor zaadcellen niet in de baarmoeder komen. De efficiëntie wordt op 99,9% geschat.

6

Het condoom: vooral gebruikt voor preventie van SOA’s, doch niet zo vaak voor langdurige anticonceptie. De efficiëntie is in de praktijk ook wat lager omdat het vaak niet correct wordt gebruikt. Naast het gekende condoom voor mannen, bestaan er ook condooms voor vrouwen.

7

Tenslotte kan ook sterilisatie worden overwogen. Bij de mannen wordt de doorvoer van zaadcellen onmogelijk gemaakt door de zaadleiders te onderbreken. Bij vrouwen worden de eileiders afgesloten zodat de zaadcellen en de eicellen niet meer kunnen samenkomen. Deze methode is in principe onomkeerbaar en zorgt voor blijvende onvruchtbaarheid. Naar schatting ELS JONCKHEERE kiest 5 % van de koppels voor deze oplossing.

8

[email protected]

14 · FEBRUARI 2012

5

INSPIRATIE

TIP

ZORG VOOR JE LICHAAM

ZO WERKT LASERONTHARING De haargroei is verschillend bij iedereen, afhankelijk van de leeftijd, gewicht, metabolisme, hormonen, medicatie en etnische achtergrond. Ondanks deze verschillen doorloopt elk haar drie ontwikkelingsfasen: actieve groei; een periode waarin een actief haar overgaat in een catagene fase en daarna rustfase; een periode van haaruitval en daarna start weer een groeicyclus. Haartjes kunnen enkel vernietigd worden in deze actieve fase. Vijf tot acht behandelingen zijn nodig om een voldoenend resultaat te bekomen. Afhankelijk van de groeifasen wordt tussen elke behandeling vier, zes of twaalf weken gewacht.Na elke behandeling vallen dode haartjes uit.

Lichaamseigen melanine ONGEWENSTE HAARTJES Verpleegkundige Claire van Ravestijn, lasertherapeute van een grote paramedische organisatie, voert een okselbehandeling uit.Deze patiënt had 4 behandelingen nodig voor een blijvend resultaat. FOTO: PRIVÉ

Zelfverzekerd over je eigen lichaam?

■ Vraag: Waarom wordt er vaak gekozen voor laserontharing? ■ Antwoord: Het is een effectieve methode voor het verwijderen van haar waarbij de huid nauwelijks geïrriteerd raakt. Er bestaan verschillende methoden om overtollig lichaamshaar te verwijderen op plekken waar beharing ongewenst is, zoals op benen, bikini, oksels, armen, bovenlip en kin. Naast harsen en epileren is vooral laserontharing de jongste jaren steeds meer in trek.

Dermatoloog of schoonheidsspecialiste?

“Al van in mijn jeugd ontwikkelde ik forse beharing op mijn gelaat,wat ik esthetisch onaantrekkelijk vond en waardoor ik lange tijd geobsedeerd was over wat andere mensen dachten over mijn uiterlijk. Mettertijd droeg ik een sjaal om delen van mijn gezicht te verbergen”, vertelt Marianne die al enkele jaren overtuigd is van de gunstige effecten van laserontharing. “Om mijn ongemak op te lossen raadpleegde ik in eerste instantie een dermatoloog, een echte oplossing kon hij mij echter niet bieden. Later ging ik naar schoon-

heidssalon, maar ook daar werd ik niet op een adequate manier geholpen. Uiteindelijk ontdekte ik de methode van laserontharing.”

Deskundige handen

“Voor de eerste behandeling moest ik een uitgebreide medische lijst invullen met de meest uiteenlopende vragen. Dat stelde me direct gerust en ik voelde me veilig: ik was in deskundige handen.Ik kreeg een grondige uitleg over de behandelingen en waarop ik moest letten tussen de ontharingsessies. Laserontharing kan je best overlaten aan ervaren mensen die weten hoe ze

een behandeling moeten uitvoeren.Wat me vooral aanspreekt is de haast pijnloze behandeling. Waar traditionele methoden van ontharing vaak gepaard gaan met pijn – waarbij het haar inclusief haarwortel wordt uitgerukt – is laserontharing een zachte methode. Bovendien zorgt ontharing met de laser na 5 tot 8 behandelingen voor een definitieve ontharing. Nu ga ik alleen nog 1 keer per jaar langs voor curatieve behandeling.”

Laserontharing met diodelasers is efficiënter dan andere methodes, minder pijnlijk en vereist minder behandelingen dan IPL of lichtflits toestellen. Laserontharing werkt door gebruik te maken van het lichaamseigen melanine dat in het haar aanwezig is. De laser stuurt een puls doorheen het haar waarvan de hitte door de melanine naar de haarwortel getransporteerd wordt en waardoor het haar vernietigd wordt. Een speciale koeltip die in de aanraking komt met de huid zorgt ervoor dat wanneer de laser een korte puls geeft, de omliggende huid en onderliggende bloedvaatjes beschermd worden tegen de hitte van de laser.

Niet in de zon

Voor en tijdens de behandeling mag er absoluut geen gebruik gemaakt worden van een zonnebank. Zonnen is eveneens af te raden, maar dit geldt enkel voor de behandelde zones.

(Marianne is een schuilnaam)

BERT VERBEKE

BERT VERBEKE

[email protected]

[email protected]

FEBRUARI 2012 · 15

INZICHT JE RUG VERDIENT RUST Door rechtop te staan belasten we de rug en komen de wervels dichter op elkaar, de tussenwervelschijven verliezen vocht. Als je rug juist ondersteund wordt gedurende de nacht kunnen je tussenwervelschijven optimaal vocht opnemen en terug dikker worden. ILLUSTRATIE: DORSOO

Ongeveer 80% van de Belgen krijgt vroeg of laat met rugproblemen te maken. Terwijl er op de werkvloer steeds meer aandacht gaat naar ergonomie, wordt vaak vergeten dat een goede ondersteuning tijdens de slaap een grote bijdrage levert tot herstel.

Laat rugpijn je slaap niet verstoren

D

anny Van De Vyver kampte twaalf jaar lang met aanhoudende lage rugpijn. “Ik werkte in de bouwsector en door te zware gewichten te slepen, is er slijtage opgetreden aan enkele van mijn ruggenwervels. Natuurlijk heb ik verschillende dokters bezocht, maar het terugkerend advies was dat ik lichter werk moest zoeken. Dat is niet evident als je in zoiets specifieks als de bouwsector werkt.”

Slaapsysteem

“Ik stond met pijn op en ging er mee slapen. Het werd zelfs zo erg dat ik er ’s nachts wakker van werd. In die periode heb ik ook verschillende matrassen geprobeerd, al werd mij vanaf het begin gezegd dat ik niet naar een andere matras, maar naar een ander slaapsysteem moest zoeken. Dat is een investering, maar als ik er nu op terug kijk had ik het toen beter gedaan. Dan was het probleem misschien tien jaar geleden al van de baan geweest.”

Ondersteuning

“Vorig jaar kwam ik weer bij een dokter. Op een scan bleek dat er drie ruggenwervels aan elkaar vastzitten. Toen heb ik de knoop

doorgehakt en heb ik een hydraulisch slaapsysteem gekocht dat werd afgesteld op mijn lengte, gewicht en rugprobleem. Het voelde meteen anders. Je lichaam wordt gedragen en je merkt dat de matras en bodem zich aanpassen aan de lijn van je lichaam. De eerste nacht op die matras was meteen de eerste sinds jaren dat ik niet wakker werd van de pijn.” “Het probleem met mijn ruggenwervels zal nooit helemaal weggaan. Als ik nu ga werken – niet meer in de bouw maar bij Solidariteit voor het Gezin - zal ik rond twee uur in de namiddag de pijn terug voelen, maar de tijd van tien pijnstillers per dag ligt achter mij.Voor mijn omgeving is het ook een stuk aangenamer, want een slechte nachtrust en rugpijn zijn niet bevorderlijk voor je humeur. Ik heb enkel spijt dat ik zo lang gewacht heb.”

ZO GEZEGD

“Het systeem bleek ideaal tijdens mijn zwangerschap”

Ilse Eylenbosch Ambtenaar en mama van Ward

“Je lichaam wordt als het ware gedragen”

Zwangerschap

Ook Ilse Eylenbosch kent de voordelen van het slaapsysteem. Zij maakte de overstap enkele jaren geleden. “We hebben het slaapsysteem ongeveer drie jaar geleden aangekocht op aanraden van mijn moeder. Zij heeft rugproblemen en was heel tevreden over het hydraulisch systeem. Mijn partner en ik kozen twee aparte ma-

Danny Van De Vyver Werkt bij Solidariteit voor het Gezin

trassen zodat het systeem zich optimaal kan aanpassen aan ons eigen lichaam. Zo konden we de stevigheid van de matras persoonlijk kiezen.” “Tijdens mijn zwangerschap heb ik extra genoten van mijn nieuwe bed. Het geeft veel meer steun dan een gewone lattenbodem. Als je op je rug ligt wordt je rugholte automatisch opgevuld, wat bij een klassieke lattenbodem niet het geval is. Ik hoor van veel vriendinnen dat zij een extra kussen voor hun rug gebruikten in bed tijdens hun zwangerschap, maar dat had ik niet nodig. Eén van hen is ondertussen trouwens ook overgeschakeld op een hydraulisch slaapsysteem.”

Op mijn zij in bed

“Ook nu voel ik nog steeds de voordelen van het systeem. Toen we nog op een gewone lattenbodem sliepen had ik vaak last van mijn schouder als ik op mijn zij sliep. Ook die pijn is nu verdwenen omdat de pompen ervoor zorgen dat de lattenbodem en matras zich naar mijn lichaam plooien. Drie maanden lang heb ik op mijn zij in bed comfortabel borstvoeding gegeven aan mijn zoontje. Je merkt niet dat het systeem zich aanpast wanneer je draait, maar je voelt de continue ondersteuning.”

Koen De Doncker Ergonoom en osteopaat

Gun je rug wat rust Ergonoom en osteopaat Koen De Doncker benadrukt dat een hydraulisch slaapsysteem de rug ontlast. “De interactieve werking maakt het hydraulisch slaapsysteem uniek. De pompen werken als communicerende vaten die de lattenbodem sturen. Het bed gaat zich voortdurend aanpassen aan de vorm van het lichaam. Bij een gewone lattenbodem is dit niet mogelijk.Op plaatsen waar je meer weegt zoals de schouder- en de bekkengordel worden de latten ingedrukt.Daardoor gaan de lichtere delen zoals hoofd, lende en voeten minder steun voelen waardoor een hangmateffect ontstaat. Bij een hydraulisch systeem vangen de pompen dit op door de latten aan het hoofd, de lende en de voeten omhoog te duwen. Gecombineerd met een aangepaste,speciaal ingesneden matras krijg je een ondersteuning van de natuurlijke krommingen van de rug.”

Geen druk

“Die ondersteuning neemt de druk weg van de tussenwervelschijven. Dat is nodig, want overdag vangen zij alle schokken op. Door de spanning van de rug te nemen ’s nachts krijgen ze de tijd om te recupereren en slaap je niet alleen rustiger, maar heb je ook overdag minder pijn.”

Pas aan waar nodig

“Ik raad mensen altijd aan om het slaapsysteem en de matras te testen. Dat doe je niet op een kwartier, maar op enkele weken of maanden. Dit soort ondersteuning moet je zelf voelen. Vandaar dat het goed is om na een tweetal maanden te bekijken of aanpassingen nodig zijn.” CARMEN VAN OERS [email protected]

Mediaplanet ontwikkelt hoogwaardige bijlagen die zich richten op een specifiek thema en de daarbij horende doelgroep. De komende maanden publiceren we dan ook verschillende lifestyle en gezondheidsdossiers bij uiteenlopende distributiepartners: MEDISCHE INNOVATIE – DE STANDAARD – MAART HAAR- EN HUIDVERZORGING – LA DERNIÈRE HEURE – MAART WATER – DE STANDAARD – MAART KANKER – DE STANDAARD – APRIL VAKANTIE – LA DERNIÈRE HEURE – APRIL BIOTECHNOLOGIE – DE STANDAARD - MEI DE HERSENEN – DE STANDAARD - MEI DIGITAL LIFESTYLE – DE STANDAARD – JUNI ZELDZAME ZIEKTEN – DE STANDAARD – JUNI

VOOR MEER INFORMATIE: MEDIAPLANET BELGIUM - WWW.MEDIAPLANET.COM OFFICE: +32 (0)2 421 18 20 - E-MAIL: [email protected] AMSTERDAM | BERLIN | BRATISLAVA | BRUSSELS | CHICAGO | COPENHAGEN | DÜSSELDORF | GÖTEBORG | HAMBURG | HELSINKI | LAUSANNE | LJUBLJANA | LONDON | LOS ANGELES | MALMÖ | MONTREAL | NEW YORK | OSLO | PRAGUE | STOCKHOLM | TORONTO | VANCOUVER | VIENNA | WARSAW | ZÜRICH |