v o o r d r a c h t
24 mei 2016 Corr.nr. 2016-18.253, ECP Zaaknr. 625314
Nummer 41/2016
Voordracht van Gedeputeerde Staten aan Provinciale Staten van Groningen over het uiten van wensen en bedenkingen over het voorgenomen GS besluit om een lening van € 2 miljoen te verstrekken aan de Gemeente Groningen ten behoeve van het project Geothermie Noordwest.
1. Samenvatting De gemeente Groningen en het Waterbedrijf Groningen ontwikkelen samen het project "Geothermie Noordwest". Dit is een deelproject onder de bredere Warmtestad BV. De doelstelling van het project is om in de periode 2016-2021 ca. 11.000 woningequivalenten in het noordwesten van de stad aan te sluiten op een warmtenet, dat gevoed wordt door een geothermiebron op het Zernike complex. Het totale investeringsvolume voor dit project bedraagt ca. € 59 miljoen. Voor de businesscase is er vanuit gegaan dat er een minimale eigen vermogenspositie van € 16 miljoen nodig is om het benodigde vreemd vermogen aan te kunnen trekken (zonder overheidsgarantstellingen). De gemeente Groningen en het Waterbedrijf Groningen hebben elk € 7 miljoen gereserveerd voor de vorming van het eigen vermogen binnen Geothermie Noordwest. Voor het resterend benodigd eigen vermogen van € 2 miljoen is een beroep gedaan op de provincie Groningen. Wij hebben het voornemen om deze bijdrage te verstrekken in de vorm van een achtergestelde lening aan de gemeente Groningen. De gemeente zal dit bedrag door laten vloeien naar de project BV ter versterking van het eigen vermogen. 2. Doel en wettelijke grondslag Aanleiding voor deze voordracht is dat de provincie Groningen benaderd is door de gemeente Groningen en het Waterbedrijf om een bijdrage te leveren aan de versterking van het eigen vermogen van de project BV "Warmtenet Noordwest". Wij willen hier gehoor aan te geven omdat het onderhavig project goed aansluit bij het provinciaal beleid inzake duurzaamheid en energietransitie. In zowel het Collegeakkoord als het programma Energietransitie is hier aandacht voor. In het collegeprogramma staat onder meer: "In Groningen willen wij voorop lopen in het opwekken van energie met behulp van zon, wind, biomassa en aardwarmte. Wij zijn de energieleverancier van Nederland en dat willen wij ook blijven. De provincie moet een forse bijdrage leveren aan de energietransitie." Door de omvang en het karakter van het project kan het in potentie een grote bijdrage leveren aan de realisatie van deze ambities en die van de provincie Groningen. De grondslag voor het verstrekken van deze lening wordt gevormd door het, door u op 12 maart 2014 vastgestelde, provinciale afwegingskader publiek vermogen (voordracht 2/2014). De financiering van het project Geothermie NoordWest wordt voor wensen en bedenkingen voorgelegd aan Uw Staten. Uw Staten kunnen vervolgens toetsen of de kaders juist zijn toegepast. Daarmee wordt dan op adequate wijze invulling gegeven aan de controlerende rol van Provinciale Staten.
41-1
Bij voordracht 25/2016 van 5 april 2016 hebben wij uw Staten kaders voorgesteld voor revolverende fondsen. Een van deze fondsen in ontwikkeling is het Energiefonds. Totstandkoming van deze fondsen zou betekenen dat individuele projecten niet meer voor wensen en bedenkingen aan Uw Staten worden voorgelegd. Omdat de ontwikkeling van het project Geothermie NoordWest voor loopt op de fondsontwikkeling, is ervoor gekozen dit project wel voor wensen en bedenkingen voor te leggen. 3. Procesbeschrijving en planning De gemeente heeft sinds juni 2012 onderzoeken verricht om de haalbaarheid van het project Geothermie Noordwest te bepalen. In 2014 hebben wij een subsidie verstrekt van € 30.000,verstrekt ten behoeve van de haalbaarheidsonderzoek naar de winning van diepe aardwarmte (geothermie). In augustus 2014 werd duidelijk dat het project technisch en bedrijfseconomisch een reële kans van slagen heeft. In de daarop volgende periode is de businesscase uitgediept m.b.t. de geothermische bron, het distributienet, de afzetmarkt van de warmte, etc. In bestuurlijke overleggen met de gemeente heeft het toenmalige college van GS zich welwillend opgesteld ten aanzien van een financiële bijdrage van de provincie aan het project. Een definitief standpunt is echter overgelaten aan het nieuwe college. In maart 2015 is dit tot uitdrukking gekomen in een intentieverklaring om nauw met de gemeente samen te werken in de uitwerking van het project en waar nodig het project te willen steunen door middel van lobby. Deze verklaring is ondersteund met een bijdrage van € 70.000,- voor de verdere uitwerking van de businesscase met als doel om te komen tot een definitieve investeringsbeslissing. In mei 2015 heeft de gemeenteraad het kader en plankrediet geothermie en warmtenet vastgesteld en € 1,22 miljoen beschikbaar gesteld voor verdere uitwerking van de businesscase. Het Waterbedrijf Groningen heeft daarbij besloten tot een bijdrage van ruim € 400.000,- in de ontwikkelingskosten. De huidige planning van het project is erop gericht om in juni 2016 tot besluitvorming over de investering te komen. De belangrijkste uitgangspunten daarbij waren: 1. Maatschappelijk rendement gaat voor op commercieel rendement: a. CO2 reductie van jaarlijks 20.000 ton; b. Bijdrage aan een stabiele en billijke warmteprijs, reële prijs van afnemers gemiddeld lager dan op basis van de gasprijs. 2. Financieel a. Geen winstmaximalisatie maar wel financieel gezond. Ondergrens is een Internal Rate of Return IRR van 6% over een looptijd van 30 jaar. Dat wil zeggen dat op de investering gemiddeld minimaal 6% netto rendement moet worden gemaakt over een looptijd van 30 jaar. Ook bij het mislukken van de geothermiebron moet het alternatief; de bouw van een biomassacentrale, ook een IRR van 6% hebben. b. In verband met de terugverdientijd van de Geothermiebron is het distributienet niet op voorhand toegankelijk voor andere warmteaanbieders. 3. Afzetmarkt a. Voor besluitvorming minimaal 3.500 woningequivalenten aan concrete afnamecontracten, het doel is ca. 11.000 woningequivalenten tegen 2021. 4. Begroting Zoals hiervoor aangegeven bedraagt het totale investeringsvolume ca. € 59 miljoen. Voor de businesscase is er vanuit gegaan dat er een minimale eigen vermogenspositie van € 16 miljoen nodig is om het benodigde vreemd vermogen aan te kunnen trekken (zonder overheidsgarantstellingen). Zowel de gemeente Groningen, als het waterbedrijf hebben € 7 miljoen gereserveerd voor de vorming van het eigen vermogen binnen Geothermie Noordwest. De initiatiefnemers zijn nog in gesprek met Gasunie New Energy, welke mogelijk in een later stadium zou willen participeren. Als dit door gaat dan zal het vermogen dat door deze partij ingebracht wordt weer in mindering worden gebracht op de eigen vermogen stortingen door de gemeente en het waterbedrijf. De bijdrage van de provincie is € 2 miljoen. Deze kosten worden gedekt uit de in de meerjarenbegroting opgenomen middelen voor revolverende fondsen (Maatschappelijk Investeringsfonds); meer specifiek uit het Energiefonds (in oprichting). 41-2
Inmiddels liggen er ook een aantal termsheets van kredietverstrekkers voor het benodigde vreemde vermogen van ruim € 43 miljoen welke binnen de in de businesscase gestelde kaders passen. 5. Inspraak/participatie Niet van toepassing. 6. Nadere toelichting 6.1 Projectontwikkeling en organisatie Het afgelopen jaar is er door het projectbureau Warmtestad hard gewerkt aan de verdere ontwikkeling van het project, met de volgende resultaten: Er is een businesscase (versie 7.0) ontwikkeld waaruit blijkt dat het project op de langere termijn rendabel te maken is. Dit is in een 2nd opinion door bureau Rebel bevestigd; Het totale investeringsvolume van het project bedraagt +- € 59 miljoen euro, waarvan grofweg de helft in de ontwikkeling van de bron zit en de helft in de aanleg van het warmtenet; De gemeente Groningen en het Waterbedrijf Groningen hebben beide in de meerjarenbegroting € 7 miljoen gereserveerd voor de uitvoering van het project. Dit zal, via Warmtestad BV, ingebracht worden in de vorm van eigen vermogen in Warmtenet Noordwest BV (de holding voor het geothermie project); De gemeente Groningen en het waterbedrijf, zijn in gesprek met Gasunie New Energy die de intentie heeft uitgesproken om substantieel te participeren in het project. Als deze participatie geëffectueerd wordt, zal deze in mindering worden gebracht op de eigen vermogen storting van de gemeente en het waterbedrijf; Het project valt qua rechtsvorm onder Warmtestad BV (50% aandelen gemeente en 50% waterbedrijf) en het eigen vermogen "landt" in 2 BV's, met indicatief de volgende aandeelhoudersverhoudingen: o 1 voor het slaan en exploiteren van de geothermiebron (productie BV) 100% Warmtestad BV o 1 leverings- en transportbedrijf (levering BV) 100% Warmtestad BV 6.2 Provinciale beleidskaders en uitgangspunten ten aanzien van de voorgenomen provinciale bijdrage 6.2.1 Revolverende inzet van middelen In samenspraak met uw Staten zijn wij tot de conclusie gekomen dat provinciale middelen in toenemende mate revolverend ingezet moeten worden. Met de totstandkoming van het nieuwe collegeprogramma is een aantal revolverende fondsen in het leven geroepen. Komend najaar komen wij met een definitief uitwerkingsvoorstel voor de revolverende inzet van de middelen die zijn gereserveerd voor de revolverende fondsen, waaronder een uitwerking van het Energiefonds. Ons voorstel is om de middelen voor de lening aan dit project als voorbeslag te reserveren in dit Energiefonds. In voorliggend voorstel is al rekening gehouden met de voorwaarden uit de conceptkaders voor het Energiefonds wat betreft doelstelling, omvang, looptijd, financieringsvorm en percentage, additionaliteit en risico’s. 6.2.2. Beleidslijn inzake deelnemingen in energie producerende en leverende bedrijven Bij onze voordracht 17/2008 inzake de toekomststrategie en het aandeelhouderschap Essent van 3 juni 2008 (zaaknummer 105823), is vastgesteld dat "de productie en levering van energie, evenals afvalverwerking in een geliberaliseerde en gecommercialiseerde omgeving niet langer tot de provinciale publieke taak moet worden gerekend". Daarom is het proces ingegaan om de deelnemingen in deze bedrijven gefaseerd te vervreemden en geen nieuwe deelnemingen aan te gaan in dergelijke ondernemingen. Dit is ook vastgelegd in het "afwegingskader publiek vermogen provincie Groningen", waarin richtlijnen, waaronder de provincie publiek vermogen inzet voor financieringen, door uw Staten zijn vastgelegd. Strikte toepassing van deze beleidslijn in het dossier NLD Energie (de noordelijke energiecoöperatie) 41-3
In het dossier NLD Energie is in een uitgaande brief (ref. 2013-38.267/38/A.8, MB) het volgende gesteld ten aanzien van de toepassing van bovenstaande beleidslijn: "Wij hebben ten tijde van de afloop van het aandeelhouderschap Essent (2008) het standpunt ingenomen dat de "commerciële productie en handel in energie in een Europese geliberaliseerde markt niet thuishoort in het publieke domein." Op grond daarvan hebben wij besloten geen leningsovereenkomst te sluiten en daarmee geen meerjarige verbintenis aan te gaan met NLD." Wij hebben er in onderhavige casus daarom voor gekozen subsidie te verlenen in plaats van een lening. Op basis van voortschrijdend inzicht, en de wens van dit college om de provinciale middelen zoveel mogelijk revolverend in te zetten, concluderen wij dat deze strikte invulling van de vastgestelde beleidslijn, door dit college anders wordt ingevuld. Met de instelling van onder meer de revolverende fondsen (o.a. voor energie) passen leningen binnen de beleidslijn. 6.2.3 Toetsing leningsverstrekking aan het provinciale afwegingskader publiek vermogen De voorgenomen lening voldoet op de volgende manier aan de toetsingscriteria die in het provinciale afwegingskader publiek vermogen door uw Staten zijn vastgesteld op 12 maart 2014 (voordracht 2/2014). Daarin is een 7-tal afwegingscriteria benoemd: Er is sprake van provinciaal publiek belang: Het project sluit uitstekend aan bij de in het programma energietransitie vastgestelde provinciale doelstellingen op het gebied van duurzaamheid en hernieuwbare energiebronnen; -
Het provinciaal publiek belang vereist een provinciale financiering Uit een uitgebreide marktconsultatie en daaropvolgende aanbesteding is gebleken dat de termijn waarop er een Return on Investment vanuit het project gehaald kan worden (8 jaar) voor private partijen te lang is. Beide initiatiefnemers (Gemeente Groningen en Waterbedrijf Groningen) zetten fors middelen in om het project van de grond te krijgen en zoeken daarbij de grenzen van het financieel haalbare op. Hiermee is 7/8 van het benodigde eigen vermogen (om extern vreemd vermogen aan te trekken) gedekt. De provincie kan met de voorgestelde financiering de businesscase op dit gebied mee helpen rond te maken. Gezien de grote positieve effecten op de provinciale doelstellingen op het gebied van energietransitie is deze bijdrage te verantwoorden vanuit het provinciaal publiek belang.
-
De risico's zijn deugdelijk in kaart gebracht. De risico's voor de provincie zijn hoofdzakelijk beperkt tot het risico op misboring bij het aanslaan van de geothermie bron. Dit risico is voor 85% gedekt vanuit de 'Regeling nationale EZ subsidies - Risico’s dekken voor aardwarmte'. Het risico voor de provincie betreft: Het restrisico ná uitkering van de RNES-verzekering Exploitatielasten in 2017 en 2018: meer gasverbruik voor gasketels en minder elektriciteit voor bronpomp Lagere opbrengsten in 2017 en 2018 vanwege minder SDE subsidie. Er blijft in dit scenario een restrisico over van in totaal ca. € 3 miljoen. Daarvan is het provinciale deel 1/8 dus € 375.000,-. Ter dekking van de risico’s van de revolverende fondsen wordt er, naast het energiefonds van € 10 miljoen een risico buffer (weerstandsvermogen) aangelegd van € 2 miljoen (uit de begroting/algemene middelen). De € 375.000,- zal primair worden geboekt op deze risicobuffer en niet rechtstreeks op het energiefonds. Het risico op volledige afschrijving van de lening van € 2 miljoen wordt beperkt geacht, gelet op de eisen die vanuit wettelijke kaders (Warmtewet) gesteld worden aan warmteleveranciers. Gemeente en waterbedrijf zullen, op het moment dat het warmtenet operationeel is, Warmtenet BV niet zomaar failliet laten gaan. Zij zouden in dat geval namelijk letterlijk duizenden Groningers in de kou laten zitten.
-
Er is sprake van marktconform financieel rendement (bijv. kapitaal of risicovergoeding). Het rentepercentage is vastgesteld op basis van de Europese rekenregels inzake de methode van vaststelling van referentie- en disconteringspercentages om vast te stellen wat een (minimale) marktconforme rente is.
41-4
-
Er is voldoende cofinanciering van derden De financiering van het eigen vermogen wordt voor 7/8 deel opgebracht door de projectpartners; gemeente Groningen, Waterbedrijf Groningen. Op basis hiervan verwacht men het benodigde vreemd vermogen aan te kunnen trekken.
-
De duur van de inzet van provinciaal vermogen moet onderbouwd zijn De looptijd is op de maximale duur van 20 jaar gezet die de door uw Staten vastgestelde kaders voor revolverende fondsen bieden. De reden hiervoor is dat het project een lange "badkuipperiode" kent waarin er aanloopverliezen worden geleden en het project zelf een planhorizon heeft van 30-50 jaar. Een langere looptijd van de lening geeft de mogelijkheid om de financieringslasten voor het project in de aanloopperiode zo laag mogelijk te houden de kans op een succesvolle uitvoering van dit duurzame project te dekken.
-
Selectiviteit en Precedentwerking Het project Geothermie Noordwest is qua omvang en scope enig in zijn soort in Nederland (en Europa). Gezien de aanlooptijd en kosten die een dergelijk project met zich meebrengt is het onwaarschijnlijk dat op korte termijn meerdere geothermie projecten in de provincie Groningen van de grond zullen komen. De precedentwerking is daarom gering en passend binnen de scope van de opgezette revolverende fondsen.
6.3 Mogelijke gevolgen voor de ondergrond Op 14 januari 2016 is een expertmeeting geweest op initiatief van de gemeenteraad van Groningen. Hierin zijn door één betrokken expert kanttekeningen geplaatst bij de veiligheid (de kans op aardbevingen n.a.v. het project is niet voor 100% uit te sluiten). Deze zorg werd niet gedeeld door de overige experts. Ten aanzien van de geologische risico's wordt op dit moment nog een onderzoek uitgevoerd naar de kans op aardbevingen, ondanks het gegeven dat het risico zeer beperkt is. Vanwege de gevoeligheid van het onderwerp wil Warmtestad elk risico uitsluiten. De uitgevoerde onderzoeken dienen ter onderbouwing van een goedkeuring van de boring door het Staatstoezicht op de Mijnen. 6.4 Staatssteun Het project dient te voldoen aan de regelgeving met betrekking tot staatssteun. De inschatting die wij nu maken is dat eventuele staatssteun onder de AGVV (Algemene Groepsvrijstellingsverordening van de EC) is aan te merken als geoorloofde staatssteun. Derhalve hoeft dit niet ter goedkeuring te worden aangemeld bij de Europese Commissie. Wel is een kennisgeving aan de Commissie een vereiste. Om hier zeker van te zijn zal een nadere staatssteunanalyse moeten worden aangeleverd door de initiatiefnemers. Een uitkomst van de staatssteunanalyse waaruit blijkt dat er sprake is van geoorloofde staatssteun is voorwaardelijk voor het aangaan van de leenovereenkomst. 7. Geheimhouding Niet van toepassing. 8. Voorstel Samengevat zijn wij voornemens voor het project een lening te verstrekken van € 2 miljoen aan de Gemeente Groningen ten behoeve van het project Geothermie Noordwest. In de bijlage treft u ter informatie de conceptvoorwaarden aan waaronder wij voornemens zijn de lening te verstrekken. Wij stellen u voor om bij het, in ontwerp bij deze voordracht gevoegde, besluit vast te stellen dat Provinciale Staten in staat zijn gesteld om wensen en bedenkingen te uiten. Groningen, 24 mei 2016. Gedeputeerde Staten van Groningen:
F.J. Paas
, voorzitter.
H.J. Bolding
, secretaris. 41-5
Behandeld door : G. Wiersma Telefoonnummer : 050-5277074 e-mail :
[email protected] Bijlagen bij de voordracht Nr. 1
Titel Concept Termsheet
Soort bijlage termsheet
41-6
Nr.
41/2016
Provinciale Staten van Groningen:
Gelezen de voordracht van Gedeputeerde Staten van 24 mei 2016, nr. 2016-18.253, ECP; Gelet op - het energietransitieprogramma; - het provinciale afwegingskader publiek vermogen (voordracht 2/2014); - de kaders voor revolverende fondsen (voordracht 25/2016); Besluiten: 1. Kennis te nemen van het voornemen van Gedeputeerde Staten om een achtergestelde lening van € 2 miljoen aan de gemeente Groningen te verstrekken ten behoeve van het project Geothermie Noordwest conform het in de voordracht vermelde ontwerpbesluit; 2. Vast te stellen dat Provinciale Staten in staat zijn gesteld wensen en bedenkingen te uiten. Groningen, Provinciale Staten voornoemd:
, voorzitter.
, griffier.
41-7
