Tien Eeuwen Eylandt Flielandt Orgaan van de Cultuurhistorische Vereniging Eylandt Flielandt

Tien Eeuwen Eylandt Flielandt Orgaan van de Cultuurhistorische Vereniging Eylandt Flielandt

Jaarverslag Van Kaap Hoorn naar Kaap de Goede Hoop Gasten schllderen Vlleland

Overdracht Museum Tromp's Huys Belasting op het gemaal Bomenland en boomrlngen

1 8 e j a a r g a n g , nr. 1 , m a a r t 2 0 0 8

Uitgave van de Cultuur Historische "Eylandt Flielandt" Achttiende

jaargang,

Vereniging

nummer 1

Maart2008 Het blad verschijnt 3x per jaar, exclusief een jaarlijks

themanummer

Lidmaatschap € 12,= per jaar; buiten Vlieland € 14,= per jaar Bankrekening nr.: 36.76.50.029 Correspondentie

adres:

H.F. Vugts

Lutinelaan 33, 8899 BD Vlieland [email protected] 0562-453199

E-mail: Telefoon: Bestuurssamenstelling:

Dagelijks

bestuur:

T.A. Renier-Willems A. Bruin-Kommerij H. de Wit Overige

voorzitter 0562-451660 Dorpsstraat 69, 8899 AD Vlieland secretaris 0562-451736 Postweg 1, 8899 BZ Vlieland penningmeester 0562-453381 Dorpsstraat 130, 8899 AN Vlieland

bestuursleden:

D. van der Veen H.F. Vugts Redactie:

J.P. Deen H.F. Vugts C. Winkelman Commissies: Gas ten schilderen Vlieland/Vlielander

Amateurs

Tj. Bijtelaar-te Velde Het auteurrsrecht/copyright van de inhoud van dit blad berust uitsluitend bij de Cultuur HistorischeVereniging "Eylandt Flielandt" te Vlieland. Wanneer artikelen de naam van een auteur dragen, berust het auteursrecht bij de auteur

Inhoudsopgave maartnummer 2008

pagina

Jaarvergadering C H V E F

2

Jaarverslag van de C H V maart 2007-maart 2008

3

Van de penningmeester

4

Lezing V a n K a ap Hoorn naar Kaap de goede Hoop via Antartica

§

Tentoonsteliing "Gasten schilderen Vlieland" 2007/2008

6

Museum Tromp's Huys overgedragen aan de Stichting Museum Tromp's Huys Nieuws van het Tromp's Huys Tentoonsteliing: "Kunstenaars geinspireerd door Vlieland" in het kader van 110 jaar Staatsbosbeheer Schenkingen aan het Museum Tromp's Huys Aanwinst

10 14 17

Belasting op het gemaal

19

Jaaroverzicht van het weer in 2007 op Vlieland

26

Bomenland en Boomringen

28

Eilander gebruiken in de Vlielandse taal

30

FAAM

32

1

8

Jaarvergadering van de Cultuur Historische Vereniging "Eylandt Flielandt" in de Noordwester te Vlieland op dinsdag 15 april 2007 om 19.30 uur Agenda: 1. 2. 3. 4. 5.

Opening en inleiding door de Voorzitter Vaststelling van de agenda Notulen jaarvergadering van 2 mei 2007 Jaarverslag van het secretariaat over het jaar 2007 Jaarverslag en jaarrekening van de penningmeester over het jaar 2007 6. Begroting 2008 7. Verslag kascommissie en de benoeming van de nieuwe kascommissie 8. Machtiging van het bestuur om over te gaan tot de verkoop van het pand Dorpsstraat 37. Toelichting op de vergadering 9. Rondvraag 10. Sluiting

De eerste dertig aanwezige leden van de vereniging krijgen een attentie aangeboden door ons l i d Albert van Drooge. Na de vergadering om 20.30 uur volgt er een openbare lezing van A l phons Vogel met als onderwerp: Van Kaap Hoom naar Kaap de Goede Hoop via Antartica. Voor een korte beschrijving van de lezing zie pagina 5. Tevens zal de aangeschafte aanwinst, de tekening van Bagelaar, zie pagina 17, te bezichtigen zijn.

Jaarverslag CHV April 2007- maart 2008 Na een mooi bezochte jaarvergadering in Hotel Golfzang voorjaar 2007 is het bestuur van de C H V afgelopen jaar met de volgende zaken bezig geweest. In maart 2007 vond de uitreiking plaats van de Betzy Berg-Akersloot Penning voor Vlielander Amateurs. Niet alleen schilderijen, ook keramiek en houtsnijwerk werd ingezonden. Ina Kuiper (schilderij) werd vereerd met de penning.

2

In j u l i 2007 werd de kunstmarkt vanwege slecht wear gehouden i n de terminal van rederij Doeksen. Gelukkig wisten gasten deze locatie te v i n den, want het leverde onze vereniging ongeveer 20 nieuwe leden op! Afgelopen jaar heeft het bestuur van de C H V veel t i jd en energie gestoken in de toekomst van het huis op Dorpsstraat 37. Zoals bekend hebben de wijlen Dames de Boer het huis nagelaten aan de C H V . Het bestuur is van mening dat zij met grote zorgvuldigheid dient om te gaan met deze erfenis en dat kost tijd. Meer hierover tijdens de jaarvergadering op 15 april a.s. Na veel gedoe over al dan niet aanwezige zilvervisjes op de zolder van het Oude Raadhuis, is het archief van de C H V nu daar opgeslagen, evenals het archief van de Vrouwen van N u (voorheen Plattelandsvrouwen), de vereniging die zichzelf heeft opgeheven. De verzelfstandiging van Museum Tromp's Huys is een feit en het bestuur van de C H V is blij met de samenwerking die loopt via de heer Hans Vugts. De wedstrijdexpositie "Gasten Schilderen Vlieland" (alleen schilderijen dus) was te zien in Tromp's Huys van december 2007 tot maart 2008. De prijsuitreiking zal op 25 maart as. om 11.00 uur zijn. Uiteraard in het museum Tromp's Huys. Het bestuur van de C H V is erg blij met de organisatie hiervan door mevrouw Tjerkien Bijtelaar. Z i j zal 25 maart de winnaar/winnares bekend maken. De zaterdag voor Pasen zal de vereniging voor zomerhuiseigenaren haar jaarvergadering houden in de Bolder. De C H V w i l dan graag een ledenwerfactie houden en zal dan met een informatie tafel aanwezig zijn op deze middag. In februari 2008 werd het bestuur getipt door mevrouw Reinildis van Ditzhuyzen en Hans van Tiggelen over de mogelijke aankoop van een zeer oude tekening van Vlieland (dorp) van Bagelaar. Inmiddels is de tekening i n bezit van de C H V . ( zie pagina 17 en 18). Met grote dank aan Trieneke Renier-Willems, Anke Bruin-Kommerij secretaris C H V

3

Van de Penningmeester Hieronder staat de concept-jaarrekening van de CHVEF voor het jaar 2007. Andere financiele stukken worden ter vergadering uitgereikt. concept-jaarrekening 2007 C H V Eilandt Flielandt werkelijk begroting lasten 2007 2007 algemene verenigingskosten 1.100,92 1.200 exposities Tromp's Huis 294,90 0 boek postverbinding, kostprijs, afb. voorraad 615,56 0 expositie Slauerhof Tromp's Huis 0,00 0 Tien Eeuwen 5.030,30 4.300 aankoop zeekaart Vlieland toevoeging aan het fonds museale objecten Dorpsstraat 37 exploitatieresultaat totaal

baten contributie overige baten (rente en giften) boek postverbinding, verkopen (6) bijdragen Slauerhoff tentoonsteliing Tien Eeuwen bijdrage fonds museale objecten tbv kaart

0

3.031,63

2.000,00 1.261,57 173,01 10.476,26

2.000 2.500 0 10.000

0,00 6.194,13 -780,72 24.296,80

werkelijk begroting 2007 2007 3.717,81 3.600 995,37 400 0,00

werkelijk 2006 3.737,06 606,98 67,00

200

8.000,00 660,00 3.031,63

0,00

4

72,36 8.000,00 7.015,15

0,00

0,00 22,00

Huuropbrengst Dorpsstraat 37

werkelijk 2006 670,65 93,60

5.741,08

5.800

5.618,60

10.476,26

10.000

21.721,27

Van Kaap Hoorn naar Kaap de Goede Hoop via Antarctica Verslag van een zeilreis met de driemastbark 'Europa' vanuit Zuid A r gentinie naar Kaap de Goede Hoop in Zuid A f r i k a . De reis vangt aan in Ushuaia, de zuidelijkste stad ter wereld, gelegen i n de provincie Vuurland (Argentinie), aan het Beaglekanaal. V i a Kaap Hoom, het zuidelijkste punt van Zuid Amerika en vemoemd naar de stad H o o m i n de provincie Noord-Holland, gaat het, via de Drage passage, richting Antarctica. Van daar-uit wordt de reis voortgezet over de zuidelijke ijszee naar South Georgia en tenslotte richting Tristan da Cunha om dit meest afgelegen bewoonde eiland i n het zuiden van de Atlantische Oceaan te bezoeken. Het vulkanische eiland telt ongeveer 300 inwoners. De reis eindigt in Kaap de Goede Hoop, waar op 6 april 1652 Jan van Riebeeck een verversingspost voor de Nederlandsche Oost Indische Compagnie (V.O.C.) vestigde. Aan de hand van foto's wordt een inleiding gegeven over Antarctica, het schip de bark 'Europa', de bezochte eilanden en Kaapstad. Afsluitend wordt de gemaakte film vertoond, die de schoonheid van het Antarctische gebied laat zien, het dierenleven daar en het leven aan boord van een driemaster in alle weersomstandigheden. In de pauze bestaat er de gelegenheid om kaarten te kopen voor het behoud van de albatrossen. Alphons Vogel

Tentoonstelling "Gasten schilderen Vlieland" 2007/2008 Eind 2007 is de tentoonstelling "Gasten schilderen Vlieland" van start gegaan. De tentoonstelling zal duren tot einde maart 2008 en is te bezichtigen in het Tromp's Huys. Ook nu weer zal het bezoekende publiek door middel van het inleveren van een stembiljet worden gevraagd de beste inzending te kiezen. Bij het sluiten van de tentoonstelling houden wc dan weer een bijccnkomst waarin de winnaar of winnares met een oorkonde en bijpassend geschenk zal worden vereerd. l.Beek,H. Stoplicht op Vlieland Olieverf op paneel

2. Beck, H. De punt om Olieverf op paneel

3. Groot-Blaauw, W.de Vuurtoren Olieverf

4. Lang G. de Wad in Beweging Gemengde techniek

5. Frederiksen-de Groot J. De kronkelboom bij de ijsbaan Aquarel

6. Veltkamp, R. Kroonspolder Goache

7. Veltkamp, R. Zicht op dorp Goache

8. Terpstra-Louwsma, J. Kroonspolder Acrylverf

9. Stuy, S. Vlielands Reddingshuisje Metallic Paint

10. Kuiper-Verkuyl, W.H. De Vliegeraar Aquarel

11. Aardema, A.B. Vlieland I Acrylverf

12. Aardema, A.B. Vlieland II Acrylverf

13.Terpstra-Louwsma, J. Duintjes Aquarel

14. Kuiper-Verkuyl, W.H. Het oude Hazenduin Aquarel

6

15. Bianchetti, T. Fietsen op de Kampweg Aquarel

16. Bianchetti, T. Duin bij Lange Paal Pastelkrijt

17. Stolk, H. Panorama Keramiek

18. earlier, M . Kippetje Tok Houtsnijwerk beschilderd

19. Waardenburg, M Vuurtoren in blauw Acrylverf op paneel

20. Waardenburg, M Fazant en meeuw in blauw Acrylverf op paneel

21. Frederiksen-de Groot, J. Het Strandhotel in de jaren vijftig Aquarel

22. earlier, M . Mooi Vlieland Tempera en krijt op papier

23. Tijssen, M . De oude Vlieland op zee Olicverf op dock

24. Boot M . De zee VUeland Acrylverf/paletmes en penseel

25. Visser, J. Vlieland al in zicht... Acryl-en olieverf

26. Visser, J. Wat een vrijheid, wat een ruimte Acryl- en olieverf

27. Groot-Blaauw, W. de Vuurtorenwachtershuisje Olieverf

28. Boot, M . Uitzicht vanuit de paddestoel Acrylverf/paletmes en penseel

29. Tijssen, M . Weidehek langs Postweg Olieverf op dock

30. Waardenburg, M . Willem de Vlamingh en Mikkel Acrylverf op paneel

7

Museum Tromp's Huys is overgedragen aan de Sticiiting Museum Tromp's Huys Redactie Onder grote belangstelling heeft op vrijdagmiddag 18 januari j . l . de o f f i ciele overdracht plaatsgevonden van het Museum Tromp's Huys aan de opgerichte gelijknamige stichting. Hiermee is de verzelfstandiging van het museum een feit geworden. In haar welkomswoord ging de conservator, Marian Douma, in op de geschiedenis van het Tromp's Huys. Het pand stamt uit 1575 en werd in 1896 door het echtpaar Gooswinus Akersloot en Betzy Akersloot-Berg gekocht. Betzy had o.a. van 1885-1888 les gehad van H.W. Mesdag in Den Haag. Haar kracht lag duidelijk in uitbeelding van zee en lucht. Z i j overleed op 18 december 1922 op Vlieland. Jet Visser werkte vele jaren mee in het huishouden van de Akersloots en werd beschouwd als een familielid. Na de dood van Betzy verzorgde zij Gooswinus, die toen tegen de tachtig Hep, en erfde b i j diens dood in 1929 het huis en de inboedel waaronder de schilderijen, tekeningen en etsen van Betzy Akersloot-Berg. Jet Visser overleed in 1955 en toen besloot de gemeente het pand met i n boedel te kopen. Het pand verkeerde in slechte staat van onderhoud; het dak lekte op verschillende plaatsen en in de muren waren scheuren te zien. In de krant van het Vrije Volk van 22 j u n i 1956 stond: "Het Tromp's Huys is i n staat van verval". Het moet toen een zwaar besluit zijn geweest voor de gemeente om het pand te kopen. Na een grondige restauratie werd het Tromp's Huys in 1960 heropend. Na een tweede vergaande restauratie die in 1999 werd aangevangen en een herinrichting van de presentatie, werd het museum in 2000 weer voor het publiek opengesteld. In dat jaar werd het Tromp's Huys een gecertificeerd museum als een van de eerste v i j f in Friese musea. Na de erfenis van wijlen mevrouw Neeltje Kat in augustus 2004 kwam de gedachte van een verzelfstandiging sterk naar voren. Na twee jaar discussie was de Raad zover om op 3 j u l i 2006 te besluiten het Tromp's Huys in een stichting onder te brengen. Onder leiding van een exteme ingehuurde deskundige die de soms moeilijke onderhandelingen uitstekend in de goede richting kon sturen, was het dan op 18 januari 2008 eindelijk zover dat de officiele overdracht 8

kon plaatsvinden. Na de bemoedigende woorden van wethouder W i m Gieles ("we wensen u een behouden vaart'), en het in werking stellen van de nieuwe website van het Tromp's Huys volgde er nog een dankwoord van de voorzitter van de stichting, Olchert Brouwer. Daama werd de stichtingsakte ondertekend en kon er geproost worden op deze heugelijke belangrijke gebeurtenis. Het bestuur van de Stichting Museum Tromp's Huys bestaat uit Olchert Brouwer (voorzitter), Hans Vugts (secretaris/penningmeester), Jan den Ouden (2''^ secretaris/penningmeester) en verder de leden Annie Beiboer en Kees Storm. Het Tromp's Huys heeft nu dus een eigen website: www.trompshuys.nl, waarop alle informatie en nieuws te vinden is. De verwachting van het nieuwe bestuur is dat de eilanders het Tromp's Huys als hun museum zullen gaan zien. Het museum is voor de Vlielanders en de leden van de Cultuur Historische Vereniging gratis toeganke-

Afbeelding IDe officiele ondertekening van de stichtingsakte op 18 Januari 2008; vlnr: Hans Vugts (secretaris/penningmeester), Olchert Brouwer (voorzitter), Marian Douma (conservator Tromp's Huys) en Wim Gieles (Wethouder Gemeente Vlieland)

9

Nieuws van het Tromp's Huys Door Marian Douma en de

redactie

Kunstenaars geinspireerd door Vlieland In het kader van 100-jaar Staatsbosbeheer op Vlieland wordt in het museum Tromp's Huys op 18 april officieel een expositie geopend getiteld: Kunstenaars door Vlieland geinspireerd. Veel kunstenaars voelden en voelen zich aangetrokken tot de ruige natuur en rust van Vlieland. Zo kwam Betzy Akersloot-Berg in 1896 op Vlieland wonen. Z i j was leerlinge van Hendrick Wille m Mesdag, een van de oprichters van de zogenaamde Haagse School. Ook haar vriendin Elisabeth Sinding schilderde hier. Wisten zij dat de Vlielander vuurtorenwachter Arie Visser ook graag tekende en bovendien steengraveur was? In de zomers van 1902 en 1903 kwam Ferdinand Hart Nibbrig enkele maanden op Vlieland werken. Uit zijn nalatenschap is gebleken dat hij minstens 20 schilderijen vervaardigde die Vlieland als onderwerp hebben. Van zijn hand is ook de schoolplaat "Vlieland en het V l i e " uit 1914. Z i j n vriend Job Graadt van Roggen voelde zich ook aangetrokken tot het eiland en kwam hier verschillende keren. De etser J.C. Schotel maakte in

Frida HoUeman

^y^,^,^/,

j^^^^^^

1939 een gezicht op het dorp vanaf het Vuurboetsduin. Na de Tweede Wereldoorlog werkten Jannes de Vries en A . W . Kort op Vlieland, beiden leden van de Groningse kunstenaarsvereniging De Ploeg. 10

De met chocoladefabrikant Van Houten gehuwde Amerikaanse schilderes Anna van Houten-Edwards (Anna Wood), bezocht Vlieland regelmatig in de jaren v i j f t i g . Ook de Haagse Frida Holleman was een veel geziene gast. Nog niet zo lang geleden kreeg Museum Tromp's Huys een collectie tekeningen gekregen van beeldend kunstenaar en docent Jan Stroosma, ook een kunstenaar die Vlieland in zijn hart sloot. In de tentoonstelling is te zien hoe enkele van deze kunstenaars het eiland zagen en hebben ervaren. Korte biografie van Frida Holleman Frida Holleman is in 1908 in Leiden geboren. In haar jeugd werd zij ziek en verliet zij noodgedwongen de middelbare school. Tussen 1923 en 1930 bezocht ze de Koninklijke Academic voor Beeldende Kunsten in Den Haag, waar ze tckenlessen volgdc bij Henk Meyer. Onder zijn invloed schilderde ze vooral naaktfiguren in grote, plastische, monumentale vormen. In 1930 vertrok ze naar Cornwall in Engeland om aquarellessen te volgen bij Stanhope Forbes. Daarna vcrbleef zc kort in Parijs op het atelier van Adrien Holy, die haar adviseerde 'laag-op-laag' te schilderen. Terug in Den Haag vroeg ze de bekende schilder Toon Kelder aanwijzingen. Haar snelle, luchtige manier van werken ontwikkelde ze vooral in Indie, waar ze in 1939 naar toe ging voor familiebezoek. Gebiologeerd door die geheel andere wereld bracht ze de hele dag door met direct vastleggen van wat ze zag. Ze maakte kennis met het kunstenaarsechtpaar Jan en Maria Hofker en werkte veel bij hen op Bali. Jan adviseerde haar 'nat-in-nat' te werken, hetgeen een lossere wijze van schilderen mogelijk maakt. In de jaren 1942 - 1945 werd ze geintemeerd in de Japanse kampen Buitenzorg en Gedongbadak. Ze bleef daar dagelijks tekenen en aquarelleren: kinderportretjes en het dagelijkse kampleven. Direct na de oorlog keerde ze terug naar Nederland en ging in Voorburg wonen. Toen ze 40 was, nam ze weer les aan de net opgerichte Vrije Academic in Den Haag bij Jan van Heel. Ze werkte veel samen met Harm Kamerlingh Onnes. Tijdens tentoonstellingen van de Haagse Kunstenaarsvereniging Pulchri Studio en Kunsthandcl Liemur van Miep Eijffmger trok ze een grote schare van liefhebbers. In 1998 ontving ze op 90-jarige leeftijd van de Gemeente Voorburg voor haar hele oeuvre de Hofwijckprijs. Ze overleed op 16 november 1999. Haar werk Frida Holleman heeft tot vlak voor haar dood, vrijwel dagelijks geschilderd en getekend. Haar onderwerpen waren mensen, kinderen, portretten, dieren, land11

schappen, interieurs en stillevens. Met name op Vlieland heeft ze veelvuldig gewerkt. Hoewel zc ook in olieverf heeft geschilderd, waren krijt en aquarcl haar favoriete materialen, veelal door elkaar toegepast. Pastelkrijt en aquarclverf laten zich luchtig over het papier been en weer vegen, zeer geschikt voor Frida om levendige indrukken van toevallig waargenomen tafcreeltjes weer te geven. Korte biografie van Job Graadt van Roggen In 1867 werd Job Graadt van Roggen geboren in Amsterdam. Zijn vader was gezagvoerder in dienst van de "Stoomvaart Maatschappij Nederland". Deze maakte veel reizen naar West- en Oost-Indie en andere verre bestemmingen. Een ziekte op zeer jeugdige leeftijd veroorzaakte bij Job doofheid. Zijn ouders stuurden hem in 1872 naar het Doofstommen Instituut in Groningen. Op zijn 12'''' volgde hij lessen aan de Academie Minerva in Groningen. Op dezelfde leeftijd ging hij in een lithografisch bedrijf werken. In 1884 verhuisde hij weer naar zijn ouders in Haarlem en werd hij toegelaten tot de Rijksacademie in Amsterdam. Daar leerde hij Ferdinand Hart Nibbrig kennen, die een van zijn beste vrienden werd. Met zijn kersversc echtgenote vestigde Graadt van Roggen zich in 1900 als een van de eerste kunstenaars in Bergen (NH). Vaak ging hij naar Bergen aan Zee, Camperduin, Pctten, Zeeland, maar later ook naar Frankrijk, Italic, Spanje en zelfs Noord-Afrika. Hij overleed in 1959, op hoge leeftijd. Graadt van Roggen kwam met enige regelmaat op Vlieland. Op 26 juli 1916 meldde de Harlinger Courant: "Te Vlieland vertoeven de volgende badgasten: Fam. Graadt van Roggen (4 pers.)." In 1920, 1928 en 1953 kwam hij weer terug op Vlieland. Dit weten wij omdat museum Tromp's Huys enkele tekeningen, aquarellen en etsen van hem bezit die van een datum zijn voorzien. Graadt van Roggen legde in een eigen en zorgvuldig handschrift het duinlandschap en het dorp op de etsplaat vast. Zijn latere werk kenmerkt zich door een meer expressionistische stijl en heeft daarmee raakvlakken met het expressionisme van de kunstenaars van de zogenaamdc Bergense School. Deze stijl is goed te zien op de aquarel die hij in 1953 van de vuurtoren maakte. De officiele opening zal plaatsvinden op vrijdag 18 april a.s. Gestart zal worden om 14.00 uur in Hotel de Wadden, Dorpsstraat Daar worden twee lezingen gepresenteerd. De eerste lezing wordt verzorgd door door de heer M . Schouten, natuurfilosoof De tweede lezing wordt verzorgd door M r . Dr. A . Holleman, voorzitter Stichting Herdenking Frida Holleman.Vervolgens wandelen we naar het museum voor de officiele opening en bezichtiging van de tentoonstel12

ling.Om 16.00 uur wordt de iniddag afgesloten met een drankje en een hapje. Wellicht kan een korte introductie van de heer Schouten verhelderend werken op de interessante lezing die hij gaat geven. Matthijs Schouten (1952) studeerde biologic, Keltische taal- en letterkunde, vergelijkende godsdienstwetenschappen en oosterse filosofie. Na zijn studie werkte hij geruime t i jd in lerland; h i j verrichtte daar onderzoek aan hoogvenen en voerde er tevens een campagne ter bescherming van veengebieden. H i j is sedert 1992 verbonden aan Staatsbosbeheer. Bovendien is hij bijzonder hoogleraar in Natuur- en Landschapsbescherming aan de universiteiten van Cork en Galway (lerland) en bijzonder hoogleraar in de Ecologie van het Natuurherstel aan de Wageningen U n i versiteit. Sinds zijn studietijd heeft hij zich verdiept in de rol die natuur speelt het menselijk denken en hij publiceerde hierover onder meer het boek Spiegel van de natuur; het natuurbeeld in cultuurhistorisch perspectief. Alle belangstellenden worden van harte uitgenodigd om deze middag bij te wonen!!

Tekening gemaakt van de Oude Pier door Stroosma

13

archief Tromp's Huys

Schenkingen aan het Tromp's Huys Zoals we al beloofd hadden, zouden we iets presenteren van de schenking van de heer Dekking aan het Tromp's Huys. Het lijkt enigszins op het verhaal "gevonden op zolder". De schenking omvat briefkaarten, gedichten en manuscripten afkomstig uit de nalatenschap van de neef van de (stief)vader van de heer Dekking. De neef, Koning genaamd, was chef/marconist op het s.s. Gelria en de dichter schrijver scheepsarts J.J. Slauerhoff moeten samen op de Gelria '"^SFK-AAR?-! gevaren hebben, alwaar een vriendschap is ontstaan. Blijkbaar heeft de heer K o ning wat materiaal van v'^'^: •A^. /•i^/iyh-S. Slauerhoff in bewaring ge^Sct^fi^ ^f^' kregen. De doos waarin dit zat is via de nalatenschap ; AKXSWSEafAi^.' "'yjfip bij de heer Dekking terecht ) gekomen en heeft een lanVoorkant van een hriejkaart van Slauerhoff aan ge tijd op de zolder doorgemarconist Koning archief Tromp's Huys bracht. Toen verleden jaar de doos eindelijk geinspecteerd werd, bleek de i n i ^ houd verrassend te zijn. /iUj i^nt. Ui, A f!^ j i ^ f "V"Via internet werd de ten% I.. (4 J.r^'(<'J M^hi^'s^- 1^'7"' "^'ci^ ± fuj^ ^iC^ c^^af^i-^'^ toonstelling over SlauerW n-'M f^-M vt^tc hoff, die i n het Tromp's <•* -^.^.^^it, J*^ \jr1Ji^ /fl ^ * U Huys werd gehouden i n ffy /(<.<.Cz
>

i^-kx, ^ itLi-i^ t*"!/

7« pt.

%.

k'^ ^/"-*

Achterkant van een van de briefkaarten van Slauerhoff aan marconist Koning archief: Tromp's Huys

14

Dekking en m.b.t. werd besloten de stukken Slauerh o f f te schenken. De Slauerhoffbiograaf W i m Hazeu en Slauerhoffkenner onze "eigen" Ton Pronker, die een neef van Slauerhoff is.

hebben de authenticiteit van het eigenhandig geschreven proloog van "Het Verboden R i j k " bevestigd. Hierbij drukken we een gedeelte van de eerste pagina van de proloog af en een van de briefkaarten die Slauerhoff schreef aan marconist Koning. Binnen kort valt een en ander te bezichtigen in het Tromp's Huys.

(<^iJ^/<^ft^

^

/ ^ i J .

/c^^t^-n^-

AiAUyL^

"y^*^

\iJjt^

^l^"

/^rr? iCt.. yr'fin.Ua^^f-r^fi-- ^ '^^^ •iC^ >=^:;t*«i^i^ f.^IfC^L^^: M ^ ^ ^ly^Hl-^til, f^A-A^ A ' ^ ^ t J r - ^ ^ ^ : : ^ " ^ / ^ ^' -i-^^^*^ (^ftUu^i^^ 2 ^ - j_ * J_5 ^ ' ^ c y ' i ^ ^ ^ ^ A i - * "

^

^hJu»^

Ai/j^

io^i-iif^^y^ -J^^^.,^^

2r-?- "^^i^

^^,'*^^t^)lu^

i^i^^Wri,,^*^^'^;^^ , I^;^ A /vHe^/<:^ ^ / V / iU^ii^U/. t ci^^^i^ rc^'^^'^ /L-iiJu * ^ 4,^^ i^
< : Z k * ^ ^ ^

•e -V-z^kVA f-U^K^

/ t - ^

<^

ZfiJ^i^-ru^

/^z*-,/?^^,

t-i.^-^* e^-C^^t^-i

Hf^j^^'A*^ / k ^ ^ ^ c ^ 4^ iV^^f^su^ /ii>^£.-(t - ^ /'^ivTY^^. A o-e^ £jr^ i^^t^ Zt^Wi-* - . - j , ^ dt^^u-tL^ J - * ^ 'r) ^ ^ l ^ O /^at, i /-^

^^V^l^i^tV^

J l i i ^ ^ ^ 4 f k , -ii^

;?*vw-t ^"-v '^o/)-K.i^f •J^(c4^n. *6< fiZi^^

^1^^

- -'^i ^

, ,

-i^J^ .

fV^

^^^^^^ Ar^^---,

.ii:;

/••a^

tr^t^/^

^ ^ " ^ ^ •

. / z-«^c
^ ^^'^-A^^^^^^ 2'^'^ ^'.

*

Aj'-C^

-
2dA^ < ^ Zi-ttt^l yi^^f^^ii*^. ) <^Zm ctf A t , ^ ^

-1

ri'H^i^t^fiO^Kt.'C^

il^^/-

)

/-luty-r^-

^

i>^ti..^^''v*-^^P^TU^

^V^^^^1^

-^^h

Gedeelte van de eerste bladzijde van de proloog van "Het Verboden Rijk" archief: Tromp's Huys

15

SLAU-NU lezen en schrijven kan ik met hemin zijn gedichten is te wonen kon ik maar klonen dan voer ik uit... emo waterland Eind 2007 werd de conservator van het Tromp's Huys b l i j verrast door een bericht van menrouw Dierx, die afgelopen zomer het museum had bezocht waar toen de Michiel de Ruyter expositie werd gepresenteerd, dat ze het boek met de biografie van de Ruyter wilde schenken. Engel, de zoon van Michiel de Ruyter, gaat na de dood van zijn vader in 1676 op zoek naar een auteur die een een biografie over zijn vader zou kurmen schrijven. H i j kiest voor de Amsterdamse dichter, schrijver en predikant Gerardt Brandt (1626-1685). Brandt heeft dan al een biografie geschreven over P.O. Hooft, de gevierde dichter en geschiedschrijver, en is bezig met een biografie over de dichter Joost van den Vondel. In 1685 voltooit Brandt zijn boek, waarvoor hij onder andere door Engel beschikbare documenten gebruikt en tevens verslagen van ooggetuigen uit de tijd van de Ruyter. Van de biografie verschijnen herdrukken en wel i n 1691, 1701, 1732 en 1746. Het geschonken exemplaar is van 1691.

H

E

T

%

L E V E N EN B E D R Y F V A N

D E N

H E

E R F .

MICHIEL DE RUITER, Heiiog, Eidder, &c. L . Admiml Geiieraal vaii Hollandt en Weftvrieflandt. 16

Aanwinst Enige t i jd geleden werden de conservator van het Tromp's Huys en het bestuur van de Cultuur Historische Vereniging geattendeerd op een tekening van Bagelaar, met de titel "Oost Vlie o p ' t Eyland Vlieland, ad.vivit.fecit" in 1804. De inzet van de Stichting Tromp's Huys en de Cultuur Historische Vereniging was om te trachten de tekening voor het eiland te verwerven en in het museum tentoon te kunnen stellen. Aangezien het bedrag voor de tekening aanzienlijk was, werd overeengekomen om op fifty-fifty basis tot de aanschaf over te gaan. Binnenkort is de tekening i n het Tromp's Huys te bewonderen en ook op de avond van de jaarvergadering, 15 april a.s., worden getoond. De tekening is in zwart en gewassen, ovaal (170 * 130 mm, lengte * hoogte). De molen en een baken rechts zijn duidelijk herkenbaar en ongeveer getekend vanaf de hoek L u tinelaan - Willem de Vlaminghweg, kijkend in zuidwestelijke richting. Wie was Bagelaar? Het internet is goed bruikbaar om de vraag te beantwoorden. Wc vondcn het volgcndc, ovcrgenomen dus van een website. Ernst Willem Jan Bagelaar, 2e Luitenant in het 3e bataljon 1796 & 1798, le Luitenant in 1803 , (Eindhoven, 1775 - Son, 1837), (roepnaam Jan) wordt op 16 September 1775 geboren tc Eindhoven. A l op veertienjarige leeftijd gaat hij als cadet in krijgsdienst. Hij bcgon zijn militaire loopbaan in Regiment De Bons, waama hij in 1795 in de 5e halvebrigade begon. In de 2e halvebrigade doorloopt hij achtereenvolgens de rangen tweede en eerste luitenant, kapitein, om uitcindelijk als majoor op vcertigjarige leeftijd in 1815 de dienst te verlaten. In zijn diensttijd maakt Ernst verschillcnde veldtochten mee. Deze brengen hem ondcrmcer in Vlaanderen (1793-1794), Duitsland (1796), Noord-HoUand (1799), Duitsland en Oostenrijk (1800-1801), weer Duitsland (1805), Pruisen (1806-1808) en nog eens Duitsland in de buurt van Hamburg (1813-1814). A l op vrij jcugdige leeftijd blijkt hij aanleg voor tekenen te hebben. Tijdens zijn veldtochten maakt hij vele tekcningen, mcestal landschappen. In 1802 maakt Jan Bagelaar zich de etskunst meester. Vele tekeningen van eigen hand maar ook die van andere kunstenaars legt hij in etsen vast. Hij etst niet allccn maar probeert ook dc techniek van het etsen te verbcteren. De verhandcling die hij hierover houdt, levert hem in 1816 een zilveren crepenning op van dc Nederlandsche Huishoudelijke Maatschappij. In 1820 wordt Jan Bagelaar benoemd tot lid der Koninklijke Maatschappij van Beeldende Kunsten te Gent. In 1827 wordt Jan genocmd in het Vredesgerecht Haarlem, wonende te St. Oedenrode met als rang majoor. 17

In de loop van 1821 gaat hij bij zijn broer Hendrik in Son wonen, waar hij in 1837 komt te overlijden. Men verdenkt zijn huishoudster en haar nicht ervan hem te hebben vergiftigd, maar de rechter spreekt de verdachten vrij. Naast vele tekeningen heeft Jan Bagelaar ongeveer 200 etsen gemaakt. Van vele etsen zijn meerdere staten bekend. De meeste etsen maakte hij na zijn pensionering in 1815 tot zijn verhuizing naar Son in 1821. Vanaf zijn verblijf in Son is hij zich steeds meer Zel/portret Jan Bagelaar op 25 jarige op het schilderen toe gaan leggen. In leeftijd diverse musea in binnen- en buitenland worden etsen van Jan Bagelaar bewaard. Ook Museum Kempenland in Eindhoven bezit een aanzienlijke collectie. Er zijn twee tekeningen m.b.t. Vlieland bekend: "Duynen op' t Eyland Vlieland", en het aangeschafte exemplaar.

m

18

Belasting op het gemaal door Hans van

Tiggelen

In de laatste Tien Eeuwen Eylandt Flielandt, 17" jaargang, nr. 4, december 2007, zag i k het affiche uit 1862 van de verkoop van de Vlielandse korenmolen. De afbeelding van de korenmolen en het feit dat h i j op Vlieland stond zijn voor m i j , als v r i j w i l l i g molenaar op korenmolen De Zandhaas te Santpoort, twee onderwerpen die m i j uitermate boeien: Vlieland en molens. Een t i j d geleden kwam dat ook al eens samen toen i k i n het bezit kwam van een Staatsblad voor het Koningrijk der Nederlanden. Dit Staatsblad behandelt Wet van den lOden April 1866, en gaat over de belasting op het gemaal WOiffyt "^a^koopin^/ op Vlieland. 9m m Deze belasting is altijd zwaar aan W I N D Tkritiek onderhevig geweest, meer dan andere belastingen omdat het een belasting was die op de eerste O p O o f t . Vlielandc, levensbehoefte drukte. De ijver en D e n aoMaert i 6 8 i . waarmee men I ^rstrmttlltrm tn 15Ugfttl>trs hardnekkigheid trachtte de gemaalaccijns te ont[baiifDoft^lIuiattt ri|nlK»i01t duiken getuigt van algemene antiJmngtommtm OpcnbatrtOp ' bt^linst am be i*lct(H)itDmi)c tt pathic tegen deze heffing. ?Un:topni IwrcVVint-Knrcn-iMoicn, Dat de overheid haar handhaafde mttrimtStoo^rrdjttn ^jiiDcljafcIUcdett' moet worden toegeschreven aan nigllt f¥lolni op \m plactft. de hoge baten die zij opbracht. Zo YmantdacrGadinge inhcbhcndcdickoinrtro *unf(»,()ipe iirTKtcil»n lo M.ft'Nsfimi.l.UptwKnCftiniifr. oplnt was in het jaar 1810 de opbrengst I I W I 1 I « I \ » « . I [ » I > U - V I I L I . . H , tcBhoDirJrC:DnditwrRii«\'ofHwarf(lc,cnil(icltfn piolljl. van 's Lands middelen F l . Teefet vootf. .watlJhiiW«il Ak.lr«4nSi
KORENMOLEN.

19

Zoals reeds eerder gemeld probeerde men op aller hande wijze onder deze accijns vandaan te komen maar de controle was scherp en de sancties waren zwaar.

STAATSBLAD

Het malen van voermeel voor de veestapel was vrij van belasting, controleurs KUM\(ilUJK D£ll \ E D E K L A \ U E \ . strooiden daar fijn zand door doch uit armoede en zuinigheid werd dit toch her en der iW. 62.) IVJBT vm den lOiiea AprU 1866, tat aj'inijjgegeten. liintj van dttli regel, tjestald bij tirt. 211 tUr >jtTiKentewi:t, iKtreffitiitU de kt/Jintj vwt ^laatOp verzoek van de ProvinciaeUJle beUistiiujm t«u hehoevt van de geaaente Vlieland. ale Staten werd voor de gemeenten in 1825 de admoWU W I L L E M I I I , BIJ UE .iRiTlK
In 1866 kwam het einde behoudens enkele uitzonderingen en nu komt m i j n Staatsblad weer in zicht. Hierin staat o.a. vermeld: "Wij Willem 111, hij gratie Gods, Koning der Nederlanden"(...) "Ten behoeve der Gemeente Vlieland kan behoudens onze goedkeuring, van 1 mei 1866 tot 31 december 1871 be las ting op het gemaal, voor zoveel de tarwe betreft tot een bedrag van ten hoogste drie gulden, voor zoveel de spelt aangaat tot een bedrag van hoogstens een gulden zestig cents, en voor zoveel de rogge aangaat tot een bedrag van hoogstens zestig cents per honderd pond. N u gaat het niet zozeer om de bedragen maar om het jaartal waarop de goedkeuring en de tijdsduur op de heffmg is gesteld 1866/1871. Ik weet niet beter dat de korenmolen van Vlieland in 1866 al niet meer bestond. Archief onderzoek hiema heb ik niet gedaan maar in het boek 'Op zoek naar Vlielands verleden' D.Vermeulen, is een hoofdstuk geweid aan de korenmolen en in het eerste Vlieland Magazine heeft een uitgebreid artikel gestaan: "300 jaar geleden werd de Vlielandse molen te koop aangeboden". Deze teksten heb ik beide weer eens doorgelezen. De artikelen eindigen met de conclusie dat de molen in 1859 onbruikbaar is geworden door ouderdom en in 1862 de hoop op herstel werd weggeveegd na het antwoord van Koning W i l l e m I I I op de vraag om fmanciele hulp. Er is nog sprake geweest van oprichting van een nieuwe molen in 1865 maar dit is nooit van de grond gekomen. Hoe het een en ander zich verhoudt tot de door het Rijk toegestane belasting op het gemaal in 1866 is m i j niet helemaal duide, . ^, , . lijk. Belasting werd geheven over "'^^"^ ' het te malen graan en niet over Standerdmolen met dwarsgetuigde wieken het meel, maar als het iets opge21

bracht heeft i n die jaren zal het vast een goede bestemming hebben gekregen. Even terugkomend op de artikelen in Vlieland Magazine en ' Op zoek naar Vlielands verleden' schieten m i j ook zo nog wat vragen en opmerkingen te binnen. Er is volgens m i j altijd onduidelijkheid geweest over het type molen dat op Vlieland gestaan heeft. Dit is versterkt door de verschillende afbeeldingen en beschrijvingen die hier van zijn. De mogelijkheid bestaat dat er twee type molens hebben gestaan. Het vroegste algemene molentype was de standerdmolen. Er wordt melding gedaan van aankoop van de molen i n 1597 door de Gemeente, het feit dat de molen al i n een slechte staat verkeerde op dat moment geeft ook aan dat de molen al een gerespecteerde leeftijd moet hebben gehad. In 1600 krijgt de molen nog een opknapbeurt en de Gemeente probeert deze dan in 1601 weer te verkopen maar er zijn geen gegadigden. Wat er de volgende 80 jaar mee gebeurt wordt niet vermeld maar als de molen toch al niet zo best was zal h i j in de volgende jaren niet veel beter z i j n geworden. Het nodige onderhoud zal misschien zijn uitgevoerd maar een stilstaande o f weinig draaiende molen gaat hard achteruit. Op het verkopingsbiljet uit 1682 staat een gesloten standerdmolen met een wat kleine kast en dwarsgetuigde wieken. Wat ook voor een standerdLinksomdraaiencJscherpsel molenJuin Vlieland molen pleit is de molensteen 22

die op het duin ligt ter hoogte van de plaats waar de korenmolen ongeveer heeft gestaan. Het bijzondere aan deze molensteen is dat het scherpsel dat op de steen zit linksom draaiend is. De oude windmolens draaien, in tegenstelling tot de nieuwe energie windmolens, altijd met de klok mee. Molenaars kijken altijd vanaf de luwe kant ( wiekenkruis op de wind) naar de achterzijde van het wiekenkruis, daarom met de klok mee. Malen doe je met een koppel maalstenen, dit zijn twee maalstenen: de ligger en de loper. Henk Veerdig, voormalig inwoner van Vlieland, heb ik wel eens over de molenstenen gesproken en volgens hem zou de tweede maalsteen zich ergens in het dorp bevinden. De oudste standerdmolens hadden slechts een koppel maalstenen, de steenspil die de molensteen laat draaien wordt rechtstreeks aangedreven door het bovenwiel en de steen draaide daarom linksom. Rond de eeuwwisseling van de 1T**" naar de 1S''"" eeuw zal de standerdmolen technisch en wellicht ook economisch niet meer aantrekkelijk geweest zijn voor verkoop o f om een grote reparatie e/o restauratie te ondergaan. In het boek 'Op zoek naar Vlielands verleden' op pagina 128 is een kaart afgebeeld uit 1753 van Jan Harge met 'Losplaats voor de Kage', een wagenaar met Schema van een linksomdraaiende zijn wagen, de vuurboet, de meelmolen molensteen direct aangedreven en de 'Bulle Valley'nu Bokkendal. De door de hovenas aangegeven meelmolen is duidelijk een bovenkruier windmolen, zie voor vergel i j k in hetzelfde boek pagina 137 'Het Eyland Vlieland' in de 16'''-" eeuw waar de molen duidelijk herkenbaar is als standerdmolen. Het is echter wel mogelijk dat in het begin van de IS^^ eeuw een elders overbodig geworden bovenkruier windmolen op de kop is getikt en herplaatst op de plek van de standerdmolen. 23

ilctF.vl.uiJ\'lu'l 4

\ PuiiT bfll It u!;«ijta oki h;*,3. (ixicfltos!
uiiu't;(ta'.ou^nii;f nll>;^irOlDac^ a'-

Wtfini'.

Het Eyland Vlieland afgebeeld in een I6de-eeuws "leeskaartenboek". uit D. Vermeulen, 'Op zoek naar Vlielands verleden'

Dat dit een Noord-Hollandse binnenkruier is geweest is niet onmogelijk, neem als voorbeeld de korenmolen De Hoop te Wieringerwaard een binnenkruier. Dat is nu een korenmolen maar voorheen was het bovenmolen met scheprad van de polder de Wieringerwaard met als bouwjaar 1742. Het slopen en verplaatsen van overbodig geworden molens was eerder regel dan uitzondering. N u wordt het ook verklaarbaar dat er op de prent van J.C.van Rietschoof een bovenkruier windmolen is afgebeeld. De prent staat als volgt beschreven: Zeilschepen op de Zuiderzee voor de kust van Oost-Vlieland. Jan Claesz. Rietschoof (1652-1719) grafiet, pen in bruin, penseel in kleuren R A N H , prov.Atlas N - H , prentcoll.:Vlieland Druk scheepvaart verkeer op de Vliestroom bij het eiland Vlieland. Op de voorgrond under andere een tjalk en een fluitschip. Tonnen markeren de vaargeul. Het Fluitschip was een Hoorns ontwerp uit het einde van de 76* eeuw. Kenmerkend was de bolle romp en het smalle dek. Deze schepen werden vaak gebruikt voor de handel op de Oostzee. De SonttoUen werden vast gesteld naar oppervlakte van het dek. Het relatief kleine oppervlakte was voordelig bij het vaststellen van de hoogte van de tol. Op de achtergrond is het dorp Oost-Vlieland te zien met de kerk uit 1605. Links een vuurbaak en achter de kerk een kaap en een korenmolen op een duintop. Geheel rechts is nog een stukje van het eiland Terschelling zichtbaar.

24

Prent van J.C. Rietschoof, Zeilschepen op de Zuiderzee voor de kust van Oo.st-Vlieland

Ergens tussen 1682, het moment dat de korenmolen te koop is aangeboden door de Burgemeester en Regeerders van Oost-Vlieland en 1719 het overlijdensjaar van J.C.Rietschoof heeft de grote gedaanteverwissehng plaats gevonden. Aan de hand van plaatjes kan geen geschiedenis vastgesteld worden, het kan wel een hulpmiddel zijn, ik hoop dan ook dat m i j n veronderstelling nog eens bewaarheid wordt door archiefstukken. *admodiatie: heffmg van verbruiksbelasting b i j een som ineens naar geraamd verbruik over een zeker tijdvak. De illustraties i n dit artikel zijn afkomstig van de auteur Hans van Tiggelen. Geraadpleegde

literatuur

D. Vermeulen, Op zoek naar Vlielands verleden. Uitg. Het Wereldvenster, Baam 1979. J. Houter; '300 jaar geleden werd de Vlielandse molen te koop aangeboden'. Vlieland Magazine, mei 1983. 25

Jaaroverzicht van het weer in 2007 op Vlieland door Hans

Vugts

Het jaar 2007 was extreem warm, zomiig en aan de natte kant. Met een gemiddelde jaartemperatuur van 11,3 graden was het bijna 2 graden warmer dan het langjarig gemiddelde (1972-2001), dit was een verbetering van het record van 11,1 graden in 2006. Het hoge jaargemiddelde werd vooral veroorzaakt door de maanden januari tot en met j u n i die allemaal te warm waren. In het bijzonder januari (ongeveer v i j f graden te warm) en april (drie graden te warm) droegen veel aan het hoge gemiddelde b i j . Hoewel de tweede helft van het jaar maar iets te warm was, werd desalniettemin toch het hele jaar nog een recordjaar. Er werden dit jaar geen tropische dagen, dat zijn dagen waarbij de maximumtemperatuur dertig graden o f meer bedraagt, geregistreerd. Normaal wordt er bijna eenmaal per jaar een tropische dag waargenomen. De hoogste maximumtemperatuur werd op 5 augustus bereikt: 25,2 graden. Op 2 dagen was de maximumtemperatuur minimaal 25 graden (zomerse dagen), normaal zijn dat er 7. Op 13 dagen was de minimumtemperatuur beneden de nul graden (vorstdagen), normaal zijn dat er rond de veertig. Landelijk werd de hoogste temperatuur op 15 j u l i in Maastricht waargenomen: 32,9 graden. De zon scheen ruim 1860 uur, evenveel als in 2006. Dat was ruim 200 uur meer dan normaal. Het noordwesten van het land was het afgelopen jaar het zonnigst. De zonnigste maand was april met 275 uren zon. Dat april de zonnigste maand van het jaar is, komt zelden voor. De somberste maanden waren november en december met iets meer dan 62 uren zonneschijn. I n het afgelopen jaar was Den Helder het zonnigst met 1879 uren zon. Deelen, op de Veluwe, registreerde de minste zon uren: 1565. Er viel in het dorp Oost-Vlieland 936 m m neerslag tegen 789 normaal. Daarentegen viel er b i j het kamp 805 m m neerslag tegen 772 normaal. De droogste maand was april met minder dan 1 m m neerslag! Juli was veruit de natste maand met in het dorp 162 m m. De hoogste etmaalsom bedroeg 33,3 m m , afgetapt op 24 j u l i . De grootste hoeveelheid neerslag dit jaar viel in Herwijnen: 1018 m m , terwijl Vlissingen met 742 mm de minste neerslag te verwerken kreeg. 26

Hoogwater, 9 november 2007, 302 cm hoven NAP

foto: Hans Vugts

De windsnelheid bedroeg gemiddeld over het hele jaar 8,9 m/s, dat was ongeveer 1 m/s boven normaal. Stormen deed het vooral op 18 januari. Het hoogste uurgemiddelde die dag bedroeg 25 m/s, dat is zware storm, windkracht 10. De hoogste windstoot was 34 m/s, ofwel 122 km/uur! Verder stond er veel wind op 11 en 21 januari, 18 maart en op 1 en 2 december. Op 9 november bedroeg het hoogste uurgemiddelde op Vlieland 20 m/s, windkracht 8. Er werd beperkte dijkbewaking i n Nederland ingesteld. De hoogste waterstand op het eiland kwam tot 302 cm boven N A P en daarmee vestigde deze stand zich in de top-5 waterstanden vanaf het jaar 1900, namelijk op een gedeelde 4de plaats met 26 februari 1990. De hoogste waterstand in deze lijst bedraagt 323 cm boven N A P , waargenomen op 3 januari 1976.

27

Bomenland en boomringen door Hans

Vugts

Vlak voor het einde van 1908 werd officieel besloten tot de vestiging van Staatsbosbeheer op Vlieland. Een van de doelstellingen was het verstuiven van het eiland tegen te gaan onder andere door het planten van naaldbomen. Dennen bleken redelijk bestand te zijn tegen het winderige en zoute klimaat en konden op de arme zandgrond nog wel groeien. De aanplant werd in Bomenland begonnen. Aangezien i n de afgelopen winter het houtzagen geconcentreerd was in Bomenland, was dit een mooie gelegenheid om aan de hand van het tellen van jaarringen te onderzoeken o f er nog bomen staan vanaf de beginperiode. Op de hierbij afgedrukte foto zijn er punaises geprikt in stapjes van tien jaar op de ringen en is uit te tellen dat het onlangs gevelde exemplaar de eerbiedwaardige leeftijd van 96 jaar had bereikt.

De 96 jarige boom uit Bomenland

foto Ham Vugts

Een jaarring bestaat veelal uit twee delen: een lichte en een donkere ring. Bomen groeien in het voorjaar het hardst en dan wordt de aangemaakte ring breed. In de herfst worden de dagen korter en kouder en stoppen de bomen met groeien, we krijgen een donkere ring. Maar aangezien dennen het hele jaar door groen zijn gaat het groeien in de winter nog beperkt door. Klimaatonderzoekers maken dankbaar gebruik van boomringen. K l i maatreconstructie met boomringen onderzoek heet dendrochronologie. Je kunt heel precies de ouderdom bepalen en dan nog per jaar de jaarring 28

onderzoeken. Naast de breedte van de jaarring wordt ook de dichtheid van het hout bepaald en wordt de verhouding tussen diverse isotopen gemeten. B i j voorkeur wordt er in onze streken de eik gebruikt voor onderzoek. Eiken kunnen oud worden en leveren mooie, scherpe ringen. De groei van een boom wordt vooral bepaald door de (voorjaar en zomer) neerslag, de temperatuur en het (zon)licht. De reconstructie procedure loopt als volgt: Er wordt begonnen met bomen die nu nog groeien en behoorlijk oud zijn, bijvoorbeeld 100 jaar. Dan wordt de o.a. de breedte van de ringen bepaald en vergeleken met de klimaatwaarden van een weerstation, dat zo dicht mogelijk in de buurt ligt, en het liefst ook al 100 jaar bestaat. Vervolgens wordt er gekeken met behulp van een wiskundige vergelijking en de bepaling van de correlatiecoefficient hoe de breedte van de ringen afhangt van de combinatie van de gemeten neerslag, temperatuur en zonneschijn o f nog meer elementen. Dan worden er stukken oud hout gezocht waarvan de jaarringenreeks deels overeenkomt met het patroon van onze 100-jarige reeks. Daarmee kan dan de klimaatdatenngskalender met behulp van onze wiskundige vergelijking worden uit gebreid. Hoe kom j e aan oud hout? Een goede bron is een opgegraven stam in een veenmoeras, een balk in een oude kerk, een beschoeiing o f een waterput, en het hout van bijvoorbeeld een oud schilderij. Op deze wijze kan zo een complete temperatuur en neerslagkalender gereconstrueerd worden. Voor Nederland zijn op deze wijze reeksen geconstrueerd van enkele duizenden jaren lang. Zo blijkt dan dat het rond 600 en 1050 ongeveer net zo warm was als de laatste jaren Maar... het beeld van het jaarringenpatroon kan behoorlijk verstoord worden door bijvoorbeeld uitputting van de bodem (mineralen), verandering van de afwatering van het leefgebied, en omgevallen buren waardoor de andere bomen meer licht ontvangen. Verder kan een droog jaar ook nog het groeien in het jaar daama aanzienlijk beinvloeden en dat effect moeten we dan ook in onze wiskundige vergelijking inpassen Terug naar onze den. De gevelde boom heeft een eerbiedwaardige leeftijd bereikt van 96 jaar. Droge jaren i n Nederland waren: 1912, 19201921, 1933, 1953, 1959, 1971, 1976, en 1995-1996 en zijn redelijk terug te vinden in de den. Tenslotte: er zijn in Amerika nog groeiende bomen gevonden van wel 5000jaaroud! 29

Eilander gebruiken in de Vlielandse taal door Hans

Vugts

In het Friesch Dagblad van 24 oktober 2002 staat een verslag over de voorlichtingsavonden op diverse eilanden met betrekking tot de invoering van de Vogel- en Habitatrichtlijn. Zoals wel vaker op dit soort avonden ging het er weer eens heftig aan toe. Zo suste de voorlichter het publiek met de verzekering aan de eilanders "dat het recreatief medegebruik van de natuur gewoon kan doorgaan, tenzij dit tot significante gevolgen leidt. Als zich ineens honderden mensen op het pierensteken storten, dan zal dit opnieuw moeten worden bezien". Hoe de term "significante gevolgen" wordt bepaald blij f t in het midden en wie het onderzoek dan moet betalen al helemaal. Per definitie is de eilander argwanend wanneer het gaat om toezeggingen en beloftes van de overheid. Op Terschelling bijvoorbeeld leeft nog het schenden van voormalig staatssecretaris Geke Faber van een afspraak met de plaatselijke konijnenvangers over een uitsterfregeling dat tot diepgeworltelde frustraties heeft geleid. Historisch gegroeide mede gebruik van de natuur is bijvoorbeeld: strandrijden, bessenplukken, botvissen en het reeds genoemde pierensteken. B i j het opsporen van verhaaltjes in de Vlielandse taal kwam i k op dit gebied een aantal aardige "gebruiken" tegen waarvan er twee hieronder volgen.

Botflssen R i j k en arrem gongen op Flie botfissen. Sommige deden it mit botwand, in de waard, o f mit 'n botferrek, mit floed achter de dyk, maar de meesten deden it mit botnetjes, die se sellef breiden. Om bot te fissen most j e 'n goed tuj ofwachten, bujfoorbeeld as't merges oog water was, want de netjes wierden ytset mit oog water, in mit allef tuj weer opaald. De bot wierd stoken an en lange slywer (dat is 'n touw met 'n koperen pen o p ' t end, net as 'n neeld en dreed). In die 'n goeie fracht fangen ad, ad 'n eele sjou om de fangst tys te krygen, want fan de West wederom na't derp is 'n eele loop. De vis ong foorop, i n de netjies achterop an 'n dikke stok, die over de skoer lag, in dan sjokte de fisserman mit syn eepbroek ( o f syn klep30

broek) sonder galgen, op leegwater na ys. lermee bedoel ik, dat begryp j e wel, dat syn broek op leegwater ong, so as de Flielanders froeger seiden, as syn broek ofsakt was. Fansellef ad de fisserman ook gyn koesen an. Die te feel fis ad om se sellef op te eten, gaf se weg o f verkocht se foor tien foor 'n kwartje. skoer betekent schouder; galgen zijn bretels

Eities soeken Eitjes soeken was op Flie de grootste pret f a n ' t eele jaar. lederien oud o f j o n g gong op syn minst ien keer dyn in so diep leeft dat nog in de erinnereng fan oud Flielanders, dat die an de wal weent, it de gelikkigste dag fen syn leven noemt as ie nogeres ien keer ken eitjes soeken. Maar dut is nou alweer so lang leden, dat't wel lykt o f t tot de ouwe sprookies oort. De wekker stond altyd so wat op ien ier o f allef ien, in groote sak mit brood stond klaar w a n t ' t dierde 'n eele dag. 't Was nog donker foor we o p ' t plak kwammen weer we dyn in gongen. Je kon maar amper de fegels sien. Wel ko j e se ooren opfliegen o f skreeuwen. Soms lag er welders 'n dooie starriet o f 'n l y w langs de binnekant, die tegen de tillegraafdreden anfloogen was. Soms was ie dood, soms ad ie allien maar syn flerrek broken. Deer keken we niet lang na want as't allef kon mosten we de eerste wezen, maar soo froeg ko je op Flie niet in dyn kommen o f der was er altyd ien eerder. En mooi gesicht was et as j e de son sag opkammen achter je. Maar dan was et ook tyd om te soeken. Wat we sochten wazzen meest starriet eitjies. Nou bestaat dat niet meer op Flie. De natier mot beskermd worden seggen ze. Die eitjessoekers wazzen roovers in plinderaars. In nou freten de fegels mekaar op fan wege de fegelbeskermeng. starriet is een stem; l y w is een scholekster

31

FAAM ik ben verliefd op vlie en kijk wat ik zie duin alom strand met jouw naam in het zand gesteld is mijn verhaal snel verteld

emo waterland

archief: Tromps'Huys

32

Doelstelling van de Cultuur Historische Vereniging Eylandt Flielandt De vereniging heeft ten doel: a. het wekken van belangstelling voor en bevorderen van de kennis van de geschiedenis van Vlieland. b. het bijeenbrengen, in eigendom verwerven en tentoonstellen van voorwerpen en geschriften betrekking hebbende op de geschiedenis van Vlieland, alsmede het beheer van de hieronder vallende bezittingen van de vereniging. c. het bevorderen van de bescherming van de cultuur historische bepaalde sfeer op het eiland, en in het dorp Oost-Vlieland in het bijzonder. d. het bevorderen van de uitwendige en inwendige instandhouding van reeds bestaande cultuurhistorische monumenten op Vlieland. e. het bevorderen van het verwerven, behoud en restaureren van collecties op Vlieland. f. het verlenen van steun, in de meest uitgebreide zin van het woord, aan het museum "Tromp's Huys", hiema te noemen: "het Museum". De vereniging tracht dit doel met alle wettige middelen te verwezenlijken, onder meer door: • Het verrichten van sponsoractiviteiten ten behoeve van de vereniging en het Museum. • Het geven van adviezen aan het Museum. • Het bevorderen van vrijwilligerswerk ten behoeve van het Museum. • Het verzorgen van publicaties. • Het organiseren van (studie) bijeenkomsten. • Het zonodig voeren van procedures om de onder b en vermelde doeleinden te bewerkstelligen. • Alsmede alle overige wettelijke middelen die het bestuur voor het bereiken van de doelstelling nodig acht, of daartoe bevorderlijk kunnen zijn.

Contributie Het contributiebedrag van de C.H.V. is gesteld op € 12,= per jaar; buiten Vlieland € 14,= per jaar. U ontvangt hiervoor een acceptgiro. Wilt U geen gebruik maken van de acceptgiro, dan kunt U Uw contributie overmaken op bankrekening 36.76.50.029 t.n.v. Eylandt Flielandt.