Uitgave van de Cultiiiir Historische "Eylandt Flielandt"

Uitgave van de Cultiiiir Historische "Eylandt Flielandt"

Vereniging

Veertiende jaargang,veertiende jaargang nummer 2 September 2004 Het blad verschijnt 3x per jaar. exclusief een jaarlijks themanummer Lidmaatschap € 12,= per jaar; buiten Vlieland € 14,= per jaar Bankrekening nr.: 36.76.50.029 Correspondentie

adres:

E-mail: Telefoon:

H.F. Vugts Lutinelaan 33, 8899 BD Vlieland [email protected] 0562-453199

Bestuiirssamenstelling: Dagelijks bestuiir: Tj. Bijtelaar- te Velde T.A. Renier-Willems H. de Wit Overige

voorzitter secretaris Dorpsstraat 69, 8899 A D penningmeester

0562-451999 0562-451660 Vlieland 0562-453381

bestuursleden:

L.H. Sterenberg D. van der Veen H.F. Vugts Redactie: J.E. Bakker M . van der Pol-Reinders H.F. Vugts Commissies: Gasten schilderen Vlieland/Vlielander Tj. Bijtelaar-te Velde

Amateurs

Het auteurrsrecht/copyright van de inhoud van dit blad berust uitsluitend bij de Cultuur HistorischeVereniging "Eylandt Flielandt" te Vlieland. Wanneer artikelen de naam van een auteur dragen, berust het auteiirsrecht bij de auteur

Inhoudsopgave septembemummer 2004

pagina

Verslag van de jaarvergadering van de "Cultuur Historische Vereniging" op 13 april 2004

2

Tentoonstelling "Vlielander Amateurs 2004/2005"

4

Uitslag tentoonstelling "Gasten schilderen Vlieland

5

Presentatie van de Gloppengids

6

Reactie op het themanummer 'Oude Kooi'

7

Vuurtoren van Vlieland

11

Sjouwermansbol

12

IJspostvluchten

13

Jacob Agges, Commissaris op Vlieland voor de Admiraliteit van Amsterdam

16

De Slauerhoff Poezieprij s 2004

19

Gedichten: Je hand was als een vogeltje; Letterlijk

20

Boekbespreking

21

Expositie van 'De Looze Meisjes' in het Tromp's Buys

23

1

Verslag van de gehouden jaarvergadering van de Cultuur Historische Vereniging Eylandt Flielandt op 13 april 2004. Deze vergadering is gehouden in Hotel Bruin. Het voltallige bestuur, de dames T.Bijtelaar (voorzitter) en T.Renier (secretaris), de heren H.Vugts, L.H.Sterenberg (penningmeester), J.van Grinsven en D.v.d.Veen (notulist) is aanwezig. Opening: De voorzitter heet ieder welkom, in het bijzonder de nieuwe conservator van het Tromp's Huys mevr. M . Douma en de redactieleden van "Tien Eeuwen", mevr. M.v.d.Pol, de heer J.Bakker. Met kennisgeving zijn afwezig waren dhr. J. Nanninga en burgemeester v.d.Mark. Notulen: De notulen van de jaarvergadering worden met de opmerking dat de nieuw gekozen voorzitter, mevr. Bijtelaar, haar functie voor 1 jaar heeft aangenomen, goedgekeurd. Mevr. Bijtelaar deeh de vergadering mee dat ze voorlopig nog een jaar als voorzitter wil aanblijven. Afgesproken wordt dat de notulen en de verslagen volgend jaar in het maartnummer van "Tien Eeuwen" zullen verschijnen. Ook zal worden overwogen om in 2005 de jaarvergadering in de meivakantie te houden. Verslag secretaresse: Mevr. Renier geeft een korte uitleg van haar werkzaamheden voor de CHV. Er blijkt een brief te zijn verstuurd door de kerkenraad betreffende de historische graven die gerestaureerd kunnen worden. Volgens de secretaresse is deze brief nog niet binnen gekomen. Het verslag wordt verder goedgekeurd. Verslag penningmeester: Penningmeester L.H.Sterenberg doet verslag van het fmanciele jaar. De vraag komt naar voren of het niet nodig is om een onderzoek te houden naar de bezittingen van de CHV. Ook over de verzendkosten van "Tien Eeuwen" worden enige vragen gesteld. Penningmeester zegt dat de CHV op papier een vermogende vereniging is, (hij duidt op het eigendom van de woning Dorpsstraat 37), maar dat met het levend geld zuinig moet worden omgesprongen. De vergadering keurt het fmanciele verslag goed. Kascommissie: Namens de kascommissie deelt dhr. M.Muller mee dat het niet gemakkelijk was om een foutje in de boekhouding te ontdekken. Toch was er een verschil van € 1900.-, dit bleek geen werkelijk verschil maar een boekingsfout.Verder 2

kon de kas door de kascommissie, die ook uit Marian Douma bestond, worden goedgekeurd. De nieuwe kascommissie zal bestaan uit Marian Douma en Jan van Grinsven. Bestuursverkiezing: Dhr. J.van Grinsven heeft laten weten geen zitting meer in het bestuur van de Stichting te ambieren. Na een bestuursperiode van (13) jaar, meende hij zijn zetel beschikbaar te moeten stellen. Harry de Wit wordt door het bestuur voorgesteld en gekozen tot nieuw bestuurslid. De notulist D.v.d.Veen en de penningmeester L.H.Sterenberg worden voor een volgende bestuursperiode herkozen. De voorzitter dankt Jan van Grinsven voor de inzet die hij als bestuurslid aan de Stichting gegeven heeft. Het boek "Weerzien op de Wadden" krijgt hij als blijk van waardering voor al zijn werk. J.van Grinsven dankt met een kort woord voor het vertrouwen dat men hem al die jaren gegeven heeft. Contributie: Het bestuur stelt een contributieverhoging voor. De contributie zal voor de eilander leden niet verhoogd worden maar voor de buitenleden, (dit in verband met de posttarieven) wordt het € 14,-. De heer T.Pronker raadt het bestuur af om deze verhoging gestalte te geven. Hij vreest dat verschiilende leden zullen bedanken en dan zal een contributieverhoging niet het beoogde resultaat geven. Wanneer toch door de vergadering besloten wordt tot verhoging, dan zou Pronker graag op de volgende jaarvergadering ingelicht worden hoeveel afzeggingen binnen zijn gekomen. De vergadering steunt echter het voorstel van het bestuur. Rondvraag: Ton Pronker stelt het bestuur voor om oude historische voorwerpen die elders zijn, terug op Vlieland te krijgen. Pronker brengt in herinnering dat er een aanbod is geweest om historische eigendommem van de oud-commandeur Kooijman over te nemen. De toenmalige conservator vond het niet nodig. Met een goed overleg tusscn CHV en Tromp's Huys moet het mogelijk zijn om een goede registratie te krijgen van de CHV-eigendommen. De officiele vergadering kan na dit agendapunt worden gesloten. De voorzitter doet dit met dank aan de inbreng van de aanwezigen. Hendrick de Keyser: Na de pauze kreeg de heer Ir. C.S.T.J. Huijts het woord die met lichtbeelden een lezing gaf over het doen en laten van de Vereniging Hendrick de Keijser. De lezing was zeer interessant, vooral om deze vereniging ook een aantal panden op Vlieland in bezit heeft. Aan het einde van deze lezing dankte de voorzitter de heer Huijts voor zijn inbreng en wenste verder ieder een wel thuis. 3

Bezuinigingen Tromp's Huys De Gemeenteraad van Vlieland heeft eind j u l i een begin gemaakt met een vooruitblik op de begroting 2005. Het betrof vooral een aantal bezuinigingen op tal van culturele instellingen op het eiland en met name op het Tromp's Huys. Het bestuur van de C H V heeft hiertegen b i j de Gemeenteraad middels een brief van 11 augustus met kracht geprotesteerd. Het bestuur hoopt hiermee dat deze brief een bijdrage levert aan het afzien van de voorgenomen bezuinigingen op het Tromp's Huys. In een volgend nummer hopen w i j hierop terug te komen.

Tentoonstelling: "Vlielander Amateurs 2004/2005" Van medio oktober 2004 tot medio april 2005 zal traditiegetrouw de tentoonstelling 'Vlielander Amateurs' door onze vereniging in museum "Tromp's Huys" worden georganiseerd, waarbij de "Betzy AkerslootBerg" penning als publieksprijs toegekend gaat worden en wel op basis van door de bezoekers van de tentoonstelling uitgebrachte stemmen aan het meest gewaardeerde werk. De prijs wordt toegekend als hommage aan de Noors-Vlielandse schilderes die eind 19de en begin 20ste eeuw intemationale bekendheid verwierf en een groot aantal jaren op Vlieland woonachtig is geweest. Als voorwaarden gelden dat de deelnemers de leeftijd van zestien jaar bereikt dienen te hebben, zij op Vlieland woonachtig zijn en de penning maximaal drie keer achter elkaar als eerste prijs uitgereikt kunnen krijgen. Aan de oud-deelnemers zal een persoonlijke uitnodiging en inschrijfformulier toegezonden worden. W i l t u ook meedoen aan deze manifestatie, dan kunt u bij de voorzitter van de C H V , mevr. T j . Bijtelaar-te Velde een aanmeldingsformulier opvragen. De sluitingsdatum voor het inzenden van maximaal twee werken, die uit olieverfschilderijen, aquarellen, gouaches, tekeningen, etsen enz. kuimen bestaan, zal uiterlijk 1 oktober zijn. Evenals b i j vorige tentoonstellingen kunnen deelnemers hun werk te koop aanbieden. B i j verkoop van een stuk zal 25% commissie voor bemiddeling ingehouden worden. We hopen dat ook dit weer een geslaagde tentoonstelling zal worden. 4

Uitslag tentoonstelling "Gasten schilderen Vlieland" (Dit verslag is een enigszins verkorte samenvatting van een reportage i n de Harlinger Courant). "Waar stilte spreekt" schreef een bewonderaar in het boek dat bij de tentoonstelHng "Gasten schilderen Vlieland" lag, die 16 april dit jaar gesloten werd. Vanaf 11 oktober 2003 waren de kunstwerken in het Tromp's Huys te zien. Gasten van Vlieland brachten op het doek wat zij bijzonder vonden en vaak was hun werk van uitnemende kwaliteit. Om de twee jaar mogen eilander gasten hun werk inzenden en dingen dan mee naar de oorkonde die daaraan verbonden is. Op zaterdagmorgen 17 april werd door de voorzitter van de C H V , mevr. Bijtelaar, de uitslag bekend gemaakt. Een aantal kunstenaars was speciaal naar Vlieland gekomen om de bekendmaking van die uitslag b i j te wonen. De voorzitter merkte op dat ze blij was dat zij en het bestuur de schilderwerken niet behoefden te beoordelen. Het zou moeilijk zijn, ieder schilderij heeft wel lets aantrekkelijks en straalt wat uit. Er waren 21 i n zendingen in deze sfeervoUe tentoonstelling ingebracht. De C H V heeft de jurering uitbesteed aan de bezoekers van het Tromp's Huys. In de zaal waar de tentoonstelling is ondergebracht, staat een stembus en iedereen mag zijn keus bekend maken. Deze keer hadden 1306 bezoekers hun stem uitgebracht en de uitslag van deze stemming is beslissend. De derde prijs ging met 170 stemmen naar mevrouw A . van Joolen-Houtsma uit Bussum. Zowel de eerste als de tweede prijs werd gewonnen door de heer Henk op den Dries uit Deventer. De tweede prijs kreeg 215 stemmen en de eerste prijs 246 stemmen. De heer Henk op den Dries, die aanwezig was b i j de prijsuitreiking was zichtbaar verrast dat h i j met twee prijzen naar Deventer terug kon keren. Op 15 oktober 2004 zal de tentoonstelling "Vlielander amateurs schilderen Vlieland" in het Tromp's Huys worden geopend; zie ook de oproep elders in dit nummer.

5

Presentatie van de "Gloppengids" van Vlieland Op zaterdag 15 mei hield Reinildis van Ditzhuyzen de compleet vernieuwde "Gloppengids van Vlieland" ten doop. Deze gebeurtenis vond voor een grote groep genodigden plaats in het Tromp's Huys. Deze tweede druk verscheen naar aanleiding van de herhaaldelijke vraag naar dit boekje. Namens de Cultuur Historische Vereniging benaderde Hans Vugts de schrijfster voor een nieuwe uitgave. Aangezien de schrijfster ook al met plannen rondliep, maar dan voor een totaal vemieuwde uitgave, werd er spoed achter gezet. De C H V en de Gemeente Vlieland schoten te hulp wat betreft de financiering, zodat nu het boekje voor een aantrekkelijke prijs in de winkels ligt. In dit nummer treft u tevens en recensie met betrekking tot dit boek aan. De eilander burgemeester Rob v.d. Mark, Jan Houter en Hans Vugts ontvingen de eerste exemplaren.

Van links naar rechts: Jan Houter, Reinildis van Ditzhuyzen, burgemeester Van der Mark en Hans Vugts foto: D. v.d. Veen

6

Reactie op het themanummer 'Oude Kooi' Van ons l i d Ton F.J. Pronker ontvingen w i j , door de redactie enigszins ingekort, op het themanummer 'Oude Kooi' de volgende reactie. "Met genoegen heb i k het zojuist verschenen nummer, gewijd aan de Oude Kooi, gelezen. Hierbij zijn enige aanvullende opmerkingen die wellicht in het volgende nummer gepubliceerd kunnen worden". Biz. 6; 2de alinea, 9de tot 1 Ide regel. Hier had zeker de Kooi bezuiden Kooislid moeten worden vermeld, waaraan ik in TEEF nr. 1, 2002, biz. 11-15, een artikel wijdde. Wel noemt u indirect die kooi op biz. 2 1 , maar biz. 6 is zonder die vermelding onjuist omdat er de indruk wordt gewekt dat de Oude Kooi de eerste sinds eeuwen was. Overigens is de mededeling op biz. 21 "verdwenen onder het Koois L i d " onjuist. Het kaartje dat ik in TEEF 2002-1 reproduceerde laat duidelijk zien dat die Oude Voogelkooy, bezuiden Kooislid lag; ik wees er toen op dat ook de hedendaagse terreingesteldheid in die richting wees.

Oude Kooi

foto.fam.

7

Bruin

7de en 8ste regel van onder. De zin dat Rijkeboer na de aanleg van de Nieuwe Kooi plaats maakte voor Andries Kooijman, wekt ten onrechte de indruk dat die Nieuwe Kooi daar iets mee te maken had. Naar ik meen vond de aanleg van de Nieuwe Kooi plaats nadat Andries Kooijman al lang en breed op de Oude Kooi zat. Ik betwijfel ook o f men wel ooit het idee gehad heeft om die Nieuwe Kooi als vangkooi in gebruik te nemen; b i j het graven daarvan werd er zelfs geen begin gemaakt van vangpijpen terwijl ook de beplanting daat niet hetgeen is dat voor een eendenkooi gebruikelijk was. (De voorgaande v i j f regels kan men ook toevoegen aan de laatste regels op biz. 23.) Biz. 7; l l d e en 12de regel. De zin "Het duurde niet lang meer o f de hele eendenvangerij werd er in de Oude Kooi aan gegeven", doet geen recht aan de feitelijkheid. Zoals ik hieronder bij biz. 10-11 aangeef, heeft Andries Kooijman er tot in de 1910-er jaren nog actief gevangen. Dat h i j toen ook nog andere inkomstenbronnen had, geeft alleen maar aan dat de opbrengst van de kooi voor hem en zijn gezin niet voldoende meer was. O f dat kwam omdat er minder gevangen werd o f kon worden, o f omdat intussen "eendvogel" bij de consumenten minder in trek was, is niet defmitief te zeggen; i k neig naar het laatste. Biz. 7-9. Inderdaad heb ik m i j toen beijverd om het kooikerhuisje in stand te houden. Maar daarbij moet zeker de naam van Prof. Dr. M . F . Morzer Bruyns (Wageningen) genoemd worden, met wie ik in die tijd nauw samenwerkte. H i j , een invloedrijk adviseur van SBB, was het die tenslotte SBB over de streep trok. Later hebben Morzer Bruyns en ik daar spijt van gehad, toen we zagen hoe SBB met een totaal gebrek aan gevoel voor oude bouwkunde, het oude huisje platgooide en er een totaal ander huisje neerzette. Dat men ter wille van de bewoonbaarheid (en Bake en Hanneke zullen er blij mee zijn geweest) een beter huisje neerzette is aanvaardbaar. Maar het is te betreuren dat men bij de keuze van materialen, stijl en ambacht de bouwsfeer van omstreeks 1890 bijna totaal negeerde. 8

Interieur Oude Kooi ten tijde van de bewoning van Juf Bruin

fotoifam.

Bruin

BIz. 10, 4de regel. Uit het voorgaande blijkt dat Rijkeboer niet de eerste kooiker van Vlieland was; hooguit van wat we nu Oude Kooi noemen. Biz. 10-11 Andries Kooijman komt er in deze uitgave wat bekaaid vanaf. Dochter Neeltje en haar man schonken b i j het eind van hun leven belangrijke z i l veren voorwerpen en klokken aan het Tromp's Huys. Zoon Jacob, die op de Oude Kooi werd geboren, werd stuurman b i j de Holland Amerika L i j n en later Havenmeester te Rotterdam. En tenslotte werd op de Oude Kooi nog zoon Cor Kooijman (1904-1988) geboren die als Commodore van de Holland Amerika L i j n en als kapitein op het toen grootste passagiersschip s.s. "Rotterdam", het hoogste bereikte dat b i j de Nederlandse Koopvaardij mogelijk was. (Over die eenvoudige kooi gesproken!) In TEEF 1993-3 maakte ik melding van de voorwerpen uit Kapt. K o o i j man's nalatenschap, die aan de CHV/Tromp's Huys werden geschonken. Dat "de eendenvangst niet lang meer heeft geduurd" nadat Andries Kooijman op de Oude Kooi kwam, is niet geheel juist. Nog in de 1910er jaren leverde h i j "eendvogels" op het dorp, maar ook naar Leeuwar9

den (zie ook TEEF 2002-1). A l deed h i j er toen ander werk b i j , zoals dat van veldwachter. De redenen dat h i j die fiinctie beeindigde waren niet "onduidelijk". Voor de fototentoonstelling in de Dorpsstraat, leverde ik u de nodige informatie aan (die verkort ook in TEEF werd gepubliceerd), waaruit u heeft kunnen lezen dat Andries Kooijman op wat nu is Dorpsstraat 11 het pension "Zorgwijck" begonnen, dat spoedig een vooraanstaand pension werd. In 1932 verlieten zij "Zorgwijck" voor hun nieuw gebouwde huis, nu Dorpsstraat 2.Andries Kooijman was een wijs man en een zeer gerespecteerd l i d van de gemeenschap. Na de dood van zijn vrouw, keerde h i j naar zijn geboorte eiland Terschelling terug. Z i j n kleinzoon A . C . Kooijman, li d en medeoprichter van de C H V en nu wonende op West Terschelling, had u aan foto's van zijn grootouders kunnen helpen. Biz. 18 Gezien hetgeen ik schreef onder biz. 7-9, zou het onderschrift b i j die f o to beter kunnen luiden:"... na de nieuwbouw".

Biz. 23; laatste zin. Zoals ik al in "Vlieland van Hors tot Horn" (door U aangehaald) schreef, is de juiste naam niet Vianen maar Vianich (een persoonsnaam); dus V i anich's L i d . Biz. 32 B i j de naam van V . de Vries, had zeker vermeld kunnen worden dat h i j de schrijver was van het, in 1950 verschenen een toonaangevende boek: "Vlieland, Landschap en Plantengroei". (Ik neem aan dat het zijn proefschrift was?). Daarin wordt de Oude K o o i herhaaldelijk genoemd. Biz. 36 B i j "bronnen" hadden dus de diverse uitgaven van het tijdschrift TEEF en het boek van V . de Vries vermeld kunnen worden.

10

Vuurtoren van Vlieland Douwe de Groot, medewerker van '"t Behouden Huys" op Terschelling, stuurde ons een stukje uit de Staatscourant van 1836, waarin de bouw van "eenen nieuwen gemetselden kunst-licht opstand op Vlieland". be birtctfur-Ceniraal i'oor itt Mitrint brcngt Hj dc.ze tejr kenni.R vaq fttle zeeVarendcn en daarblj bclanglicbbcnden, dat, ten gevolge van de" voorgenomen bouw van .eenen nieuwen gemetselden kustljcht-opstandop y i l c U n d , tot het daarop plaaiseii van een verbcterd'stilstaand lasnpliclu , liet tegenwoordig stccnkoolen-vuur op dat eiland, met den \6 Mei lansiaande, 7.al komen op te lioudei> te branden ; cn dat jniisdien, gcdurendc den tijd dat die bouw en de vcrdcre uoodige inrigtingen zullen aanhouden, op het eiland Vlieland geen kustyerlicbtlnjf zal wiirdcn aangeLoden. ZulUnde van den d j g , w.a»'up verbet(^dc kujiverlichcing butstoken r»l worden, hetgcen voorloopig berekend wordt In het begin van de uiaand OctoUer VAQ dit jaar tp kupnen plaats vin^lcn., njidere »»|tkondiging .wordea gcdaah. ' •$ GRAVENHAce >D< f)irtft.(ur^Q.cinraal votrnoemd^ den 9 A ) r i l 1836. C J. W O L T E K . l l ' E E K . •

Tekst uit de Staatscourant

De vuurtoren werd een rond gebouw van baksteen, 5 m hoog en een diameter van 5-4 m. Het ontwerp was van J. Valk. In 1909 werd deze toren vervangen door een bovenstuk van de gietijzeren buitentoren van IJmuiden. De firma Penn & Baudin te Dordrecht heeft de bovenste drie verdiepingen van de buitentoren (Gieterij Schretlen & Co, Leiden) gedemonteerd en naar Vlieland overgebracht en gemonteerd. De nieuwe toren van 1909 is een ontwerp van Q. Harder. De hoogte werd nu 9,5 m, van gietijzer dat roodbruin werd beschilderd.

Vuurtoren voor 1909

11

Vuurtoren na 1909

Sjouwermansbol In Tien Eeuwen Eylandt Flielandt van September 1996, nr 2, biz. 13-15, publiceerde ik een artikel over de betekenis van de naam Sjouwermansbol. Dat hoge duin b i j de tegenwoordige jachthaven, diende in de 19de eeuw en eerder als uitkijkpost voor loodsen, klaringsdienst, wagenaars en sjouwerlieden. Intussen leerde ik dat de mantelmeeuw in het Frysk sjouwerman wordt genoemd. Het is niet onwaarschijnlijk dat ook op de eilanden die vogel vroeger met sjouwerman werd aangeduid. Naast de meer waarschijnlijke verklaring die ik voor de naamgeving in genoemd nummer van ons tijdschrift gaf, is het niet uitgesloten dat het voorkomen van de mantel meeuwen daar, (mede) tot die naamgeving leidde. Hoewel minder waarschijnlijk, leek het me goed om dit facet aan genoemd artikel toe te voegen. T.F.J.

Pronker

12

IJspostvluchten Zoals we in de laatste Tien Eeuwen Eylandt Flielandt konden lezen is er en boek verschenen over De Post, Telegraaf en Telefoonhistorie van het eiland Vlieland. Door een toevalligheid ben ik in diezelfde periode op het spoor gekomen van 2 poststukken. Deze poststukken zijn verzonden geweest met ijspostvluchten op Vheland in de winter van 1929. Extreme koude kenmerkt deze winter. In het late najaar november 1928 hebben zich een reeks zware stormen voorgedaan en vervolgens in januari 1929 een sneeuwstorm met noordenwind en temperaturen onder het vriespunt. Het heeft ook de gehele maand februari gevroren met temperaturen van matige tot strenge vorst -10 tot -15 graden. Us groeide gestaag aan en was op sommige plaatsen 30 centimeter dik. De scheepvaart werd hierdoor emstig bemoeilijkt met als gevolg daarvan slechte bereikbaarheid en bevoorrading van de Waddeneilanden. Er is toen besloten tot het uitvoeren van ijspostvluchten omdat ook de post geleverd werd via de bootverbinding die tot ver in de jaren '50 postboot werd genoemd. Dat dit niet voor iedereen kommer en kwel betekende, blijkt uit het v o l gende. Ik kwam 27 februari j l . in het bezit van twee poststukken die door middel van een ijspostvlucht op Vlieland zijn bezorgd. Deze z i j n verstuurd door G.A.G.Thoole te s'Gravenhage, de eerste gestempeld op Vlieland, 27-02-'29 exact 75 jaar geleden en de tweede gestempeld 04-03-'29. Een week later kwam er nog een poststuk te voorschijn, wederom verstuurd door G.A.G.Thoole en gestempeld op Vlie land 22-02-'29. D i t "toeval" van steeds dezelfde naam maakt nieuwsgierig. De heer G.A.G.Thoole was in de jaren 1920/1930 een bekend handelaar - aerofilatelist en voorzitter van de Lique Internationale Aerophilatelique 1) , na de Tweede wereldoorlog is zijn plaats overgenomen door J.P.Tocila. Z i j verzonden veel brieven en kaarten per Iste postvlucht van alle mogelijke vliegtuigmaatschappijen. Dat het meesturen van poststukken op ijspostvluchten lucratief was wisten zij maar al te goed. De drie poststukken die in mijn bezit zijn, zijn alle drie verschillend. Het gaat te ver deze verschillen hier te benoemen, maar het is duidelijk gedaan voor het aanbod aan verzamelaars. Beide heren handelaars zijn reeds lang overleden. 13

Ligne Internationale A M U W a e . Voorzitter: G. A . Q. Tlioolen. BDueloppe der L. I. Rp-jj Rmeland, Schiermor Februari l ]

lieland,

\

/ ^ , ^ : ^ . iir^^^^U4^ • E H HEEFj:

^/^I'ilS'v-r^S^ I

>•

'<sa--^ei/st£«V.

•- • •

^>

li.miUHJ

^....^ya..

IJspostvhicht 27 febniari 1929 La „ L i g u e

Internationale A^rophilatelique",

organise un grand exposition

aerophilat^Iiqne

au Grand Palinais Paris 1930. Demandez No. specimen de notreorgane

officiel „ L ' I n t e r n a t i o n a l e Revue Aerophilatelique". G. A . G. THOOLEN, ^

Aerofilatelist,

••GRAVENHAGE. >ioll«ntl.


K. L . M / ' i * ^ ^ voerde in d • terwijl a.fe massa's gx:.-emdi. opdraOit . • waarbij o wordt y,

14

•ri en Ma/rrt W

, •./ i:iiu(l,iam de L. I. Ap.

De Lique Internationale Aerophilatelique is verder niet bekend maar is mogelijk opgegaan in de huidige vereniging voor luchtpost verzamelaars "De Vliegende Hollander'. Het nu volgende stukje kreeg ik via een bekende relatie. Noodpostvluchten. Tijdens strenge vorstperioden maakte de Marine Luchtvaartdienst, de Legervliegdienst Soesterberg, De K . L . M , de Duitse Luchtmacht gedurende de Tweede wereldoorlog en de Koninklijke Luchtmacht, zowel per vliegtuig en na begin jaren'50 ook per helikopter, vele vluchten naar geisoleerde eilanden. Geland werd op 'niet officieel erkende vliegterreinen' d.w.z op het strand , o f op een geimproviseerde landingsstrip. De vervoerde postzakken bevatten meestal pakketten met levensmiddelen. Echter ook kleine aantallen poststukken werden vervoerd. Sommige filatelistische stukken hebben een luchtpoststrookje hoewel dit niet nodig was, daar alle post zonder extra luchtrecht naar de eilanden werd vervoerd. De eerste ijspostvlucht vond plaats op 6 januari 1922 naar de Waddeneilanden, uitgevoerd door de Marine Luchtvaartdienst. Op een van m i j n poststukken staat een stempel met de volgende tekst: De Koninklijke Luchtvaart Maatschappij, K L M , voerde in de maanden Februari en Maart '29 terwijl alle verscheping te water door de ijsmassa's gestremd was 35 postvluchten uit, in opdracht van de Nederlandse Posterijen waarbij o.a 2) meevloog en als zoodanig wordt gewaarborgd door de L.I.Ap. Dat deze poststukken tot op de dag van vandaag nog steeds opduiken en verhandeld worden, hebben we dus mede te danken aan de vooruitziende blik van de handelaar-aerofilatelist. Hans van

Tiggelen

1) zie afbeelding in de Post, Telegraaf en Telefoonhistorie van het eiland Vlieland, geschreven door N . Huysman Rzn, pagina 106. 2) Onleesbaar: waamemer, G.A.G. Thoolen? Bronnen: Weerzien op de Wadden, geschreven door H.F. Vugts.

15

Jacob Agges, Commissaris op Vlieland voor de Admiraliteit van A m sterdam In de 17de eeuw had de Admiraliteit van Amsterdam permanent twee "Commissarissen ter Monstering en Recherche" gestationeerd op Texel en een op Vlieland. B i j mijn onderzoek in de Universiteitsbibliotheek van Amsterdam ten behoeve van het al eerder gepubliceerde artikel over het bezoek van Maarten Harpertsz. Tromp aan Vlieland in September 1652, stuitte ik herhaaldelijk op vermeldingen van brieven van de AdmiraliteitsCommissaris op Vlieland. Dat was in die tijd een zekere Jacob Agges(z) en het bleek m i j dat hij er in die functie de gehele jaren 1652 en 1653 was; wellicht al eerder. Daar ook Admiraal De Ruyter bij een zijner bezoeken aan Vlieland, met Agges te doen had, moet laatst genoemde ook in 1654 nog in die functie op Vlieland zijn geweest en wellicht ook nog ten tijde van de bezoeken van De Ruyter in 1660 o f 1664. (Zie voor die bezoeken mijn artikel in dit blad van Maart 1994.) Uit de brieven die Commissarissen en Gedeputeerden van de Admiraliteiten, alsmede Vlootvoogden zelf vanuit Vlieland naar Amsterdam o f Den Haag verzonden blijkt het grote belang van Vlieland als voorpost voor onze Koopvaardij en voor's Lands Oorlogsvloot. Ter illustratie daarvan is het aardig wat passages uit die correspondentie, die ik in de werken van Elias tegenkwam, hier te noemen. Het betreft dus de periode van de Eerste Engelsche Oorlog (1652-1654). B i j het begin van de Eerste Engelsche Oorlog lagen in M e i 1652 over de 500 ! koopvaarders bestemd voor de Oostzee en Noorwegen, alsmede 3 Oostindievaarders op de Vliereede te wachten om uit te varen zodra de Engelschen de blokkade van de kust zouden hebben opgegeven. Begin juni hebben de Engelschen nog geprobeerd die vloot op de reede "te attaqueren", maar ze zagen er van a f omdat ze in het onzekere verkeerden waar Tromp zich met de hoofdmacht van's Lands Vloot bevond. Sedert 29 mei 1653 de retourvloot (koopvaardijschepen dus) uit Frankrijk het Vlie was binnengelopen, die van daar naar hun thuishavens doorvoeren, waren de v i j f "convooiers" (oorlogsschepen welke die retourvloot hadden beschermd) op wacht op de Vliereede gebleven, hetgeen de Engelschen weerhield van hun voor de nacht 16

van 3 op 4 juni voorgenomen raid op de ter reede liggende verzamelde koopvaardijvloot (dat waren dus koopvaardijschepen die met uitvaren wachtten totdat de Engelschen de blokkade zouden opgeven en de kust weer veilig was). Later werden enige van deze convooiers naar de reede van Texel gezonden om daar de wacht te versterken en vanaf 19 j u l i maakten nog maar twee schepen van oorlog de bescherming van de Vlieree uit. Maar toen was de Engelsche vloot al van onze kust verdreven en waren de meeste koopvaarders al uitgevaren. Om te onderzoeken o f ook het gros van de Engelsche vloot zich voor Het Vlie o f verder op de Noordzee bevond had men "onmiddellijk na aankomst van de gecommitteerde admiraliteitsheeren Herberts en Taemsz, den 19en Juli 1653's morgens een galjoot uitgezonden om's vyandts gros op te zoeken."

Galjool

Den 20en j u l i 1653 schreef de commissaris Jacob Agges uit Oostvlieland aan Hare Hoog Mogenden: "de vyandt (de Engelschen dus) hier continuelijcken en daegelijcs voor de wal en zeegaten hout, dat men connen sien en tellen dan 10 a 12 en somwylen 7 a 8, meerder en minder schepen. Gisteren verthoonden zich nog drie 17

gallioots (klein type schip) met een groot schip voor de wal, soodat den vyandt hier een continuele naeuwe besettinge voor de zeegaetyen is houdende." Op 20 j u l i 1653 sturen de bovengenoemde gedeputeerden Herberts en Taemsz een rapport aan Hare Hoog Mogenden in Den Haag over het op de schepen ter reede van Vlieland "tuchtloze zeevolk". De ontevredenheid over het gebrek aan victualie en drinken is groot. Het wordt nodig geacht een fluit (klein type koopvaarder) met bier te zenden "alsoo i n ' t somer saeyson veel bier stanck bevonden zal worden." (Bij de gebrekkige mogelijkheden drinkwater aan boord goed te houden werd aan boord veel bier gedronken, maar ook dat was bij warm weer snel bedorven.) Begin September 1653 komen 130 schepen uit Oost (d.w.z. de Oostzeevaart) en West (d.w.z. schepen die i.v.m. met de oorlog met Engeland, om Schotland keen uit de Middellandsche Zee of uit Indie gekomen zijn) Het Vlie binnen en ankeren onder het Oosteinde van Vlieland. Niet alle Vlieland passeerende schepen waren zo groot en zo mooi als het in Lelystad gereconstrueerde V.O.C.-schip "Batavia". Maar laten we proberen ons voor te stellen dat hier onder het Oosteinde van Vlieland bijna altijd wel enige tientallen van die mooie 17de eeuwse zeilschepen, grote en kleinere, ten anker lagen en dat het er soms wel meerdere honderden tegelijk waren! In die eeuw was de vaart ter zee bepaald geen pretje, om over de oorlog ter zee nog maar te zwijgen. Maar toch: welk een schoonheid die toen vanzelfsprekend werd bevonden en nooit meer zal terugkeren! En welk een bedrijvigheid dat op Vlieland met zich mee bracht! De brieven van Jacob Agges die ik in Elias vermeld zag, handelen alle over de vlootzaken. Maar het is zeer wel mogelijk dat in de correspondentie van Agges, die toch verscheidene jaren op Vlieland woonde, ook andere interessante zaken betreffende het eiland zelf kunnen worden aangetroffen. Die correspondentie bevindt zich in het Algemeen Rijksarchief in Den Haag. Bij een mijner volgende bezoeken daar, hoop ik tijd te vinden die correspondentie eens op Vlielander toestanden o f gebeurtenissen na te vlooien. T.F.J.Pronker

18

De Slauerhoff Poezieprijs 2004 De uitreiking van deze prijs vond deze keer in Leeuwarden plaats en wel in Theater Romijn. In 2002, toen de Vlielandse Margot Woestenburg een aanmoedigingsprijs kreeg, vond deze gebeurtenis nog op Vlieland plaats, omlijst door allerlei culturele evenementen. In de categoric van 12-15 jaar was het dit jaar een Oud-Vlielandse, die met de eer ging strijken, n l Brechtje Huiskes. Haar gedicht 'Je hand was als een vogeltje' kreeg de eerste prijs. Volgens de jury klopte het gedicht metrisch en ritmisch als een bus, o f liever als een hart, en had Brechtje de dramatiek van de scheiding treffend verwoord. De j u r y heeft hoge verwachtingen van Brechtje en heeft daarom in de bundel 'Op een droom scheepgaan' editie 2004 nog een gedicht van haar opgenomen, n l . 'Letter l i j k ' .

Winnares Brechtje Huiskes

foto: fam. Huiskes

19

Eerste prijs Je hand was als een vogeltje Je hand was als een vogeltje Dat last had van de kou Wat er ook gebeuren mocht Ik beschermde jou Maar vrijheid is een vogel lief Meer nog dan zijn leven En wat ik je ook te bieden had Die kon ik je niet geven De vleugels werden uitgestrekt Leegte waar je stond Vogels horen in de lucht En ik hoor op de grond Letter lijk De zinnen zijn als zwarte vogels De woorden schijnen stralend weer De letters zijn de nevels Van wat gezegd is en niet meer De een speelt God met genen Ik prefereer het woord Dit is mijn land van taal en teken Hier schep ik oord na oord Met een grote woordenschat Ben ik de koning te rijk En van ieder waar ik niet van houd Maak ik een letter lijk (Bronnen: Leeuwarder Courant en de bundel 'Op een droom scheepgaan' editie 2004)

20

Boekbespreking Titel:

Gloppengids van Vlieland (2004)

Auteur:

Reinildis van Ditzhuyzen

Uitgever: Akribeia ISBN:

90-808161-3-2

Na haar eerste Gloppengids die in 1994 verscheen en inmiddels is uitverkocht, heeft Reinildis van Ditzhuyzen een nieuwe versie het licht doen zien, nu gedeeltelijk in kleur en in een ander formaat, dat de mogelijkheid schiep voor een aantrekkelijke lay-out. Het is een zeer leesbaar boekje geworden dat, zoals de schrijfster in haar inleiding aangeeft, inderdaad op verschillende manieren gebruikt kan worden; als reisgids, naslagwerk, leesboek en wandelgids. Na een uitleg over het woord glop worden alle gloppen besproken. Vanaf de Coupure naar de West zijn eerst de 9 gloppen aan de noordzijde van de Dorpsstraat aan de beurt, allemaal voorzien van een duidelijke afbeelding van het glop zelf, en vanaf ' t West End terug naar de Veerdam de 8 gloppen aan de zuidkant. B i j elk glop neemt de schrijfster de gelegenheid te baat om over de oorsprong van de naam te vertellen en daaraan een passend onderwerp uit de (recente) geschiedenis van Vlieland te koppelen. Z i j doet dat zeer onderhoudend voor de niet-Vlielanders en zeer herkenbaar voor de eilander s. Uit de dankbetuiging en een uitgebreide verantwoording blijkt ook dat zeer veel informatie rechtstreeks van de bewoners is verkregen en dat uitvoerig geput is uit de geschreven bronnen op het eiland zelf. Deze worden achter in het boek uitgebreid vermeld. Een register van namen 21

Betzy Akerslootglop

foto: R. van Ditzhtiyzen

sluit het geheel af. Een erratumblad voor de pagina's 63 en 74 wordt b i j het boek geleverd. Het is de verdienste van Reinildis van Ditzhuyzen geweest dat zij veel van hetgeen in de afgelopen jaren over Vlieland gepubliceerd is, nu samengebracht heeft in dit overzichtelijke en heel toegankelijke boek. Het werk is b i j de plaatselijke boekhandels te koop en ook in het museum Tromp's Huys. 22

Expositie van 'De Looze Meisjes' in liet Tromp's Huys Op vrijdagmiddag 18 j u n i j . l . vond de opening plaats van de expositie van 'De Looze Meisjes' in het Tromp's Huys. Acht vrouwen van de Nederlandse Vereniging van Zeeschilders verzameld onder naam 'De Looze Meisjes' exposeren tot 20 oktober a.s. in het Tromp's Huys. De Nederlandse maritieme kunst kent een lange traditie die teruggaat tot de roemruchte jaren van handelsvaart en zeeoorlogen in de Gouden Eeuw. In die dagen bestonden fotografie en f i l m nog niet en de schilderkunst was het enige beschikbare medium dat gebeurtenissen ver weg op zee kon laten zien. De schilders die meegingen op verre reizen legden veel van wat ze gezien hadden vast op het doek voor het thuisfront. En, er was veel belangstelling voor hun schilderswaar. I n wezen is er de laatste eeuwen weinig veranderd. Oorlogsverslaggevers gaan mee naar daar waar de oorlog woedt. Zo kreeg de zeeschilder W i l l e m van de Velde t i j dens de zeeoorlogen tussen Engeland en de Republiek der Zeven Provincien opdracht van de regering artistiek verslag te doen van de gevechtshandelingen op zee en dat was toen ook al een riskante zaak. Genoemde Willem begaf zich in een roeibootje tussen de vechtende schepen en schetste de gebeurtenissen. B i j thuiskomst na de oorlog werkte hij de schetsen uit en zo ontstonden de schilderijen van zeeoorlogen. Na de ontwikkeling van de fotografie volgde echter een periode waarbij de belangstelling voor het onderwerp "zee" sterk verminderde. Een "maritieme tentoonstelling" in 1948 in Parijs wakkerde echter de belangstelling weer aan. Nederlandse zeeschilders werden vanaf dat jaar door de Koninklijke Marine uitgenodigd om op de nieuwe oorlogsschepen zeereizen mee te maken en aan boord te werken. D i t resulteerde i n een overzichtstentoonstelling "Schilders ter Zee" in het Amsterdams Stedel i j k Museum in 1952. Naar aanleiding van de vele positieve reacties op deze tentoonstelling werd in 1953 de Nederlandse Vereniging van Zeeschilders opgericht. Deze vereniging bleek zeer succesvol te zijn. 'De Looze Meisjes' vormen een groep binnen deze vereniging. Interessant is bijvoorbeeld het werk van Leentje Linders. Een belangrijk thema i n haar werk is de beweging die wordt gedragen door een knappe toepassing en koppeling van de verschiilende etstechnieken.

23

Naast hun schilderwerk valt er ook keramisch werk van Edith Madou i n het Tromp's Huys te bewonderen. Z i j combineert keramiek en keramische vissen met hout, textiel, glas, oude materialen en oude voorwerpen.

24

^

Doelstelling van de Cultuur Historische Vereniging Eylandt Flielandt

De vereniging heeft ten doel: a. het weidcen van belangstelling voor en bevorderen van de kennis van de geschiedenis van Vlieland. b. het bijeenbrengen, in eigendom verwerven en tentoonstellen van voorwerpen en geschriften betrekking hebbende op de geschiedenis van Vlieland, alsmede het beheer van de hieronder vallende bezittingen van de vereniging. c. het bevorderen van de bescherming van de cultuur historische bepaalde sfeer op het eiland, en in het dorp Oost-Vlieland in het bijzonder. d. het bevorderen van de uitwendige en inwendige instandhouding van reeds bestaande cultuurhistorische monumenten op Vlieland. e. het bevorderen van het verwerven, behoud en restaureren van collecties op Vlieland. f. het verlenen van steun, in de meest uitgebreide zin van het woord, aan het museum "Tromp's Huys", hiema te noemen: "het Museum". De vereniging tracht dit doel met alle wettige middelen te verwezenlijken, onder meer door: • Het verrichten van sponsoractiviteiten ten behoeve van de vereniging en het Museum. • Het geven van adviezen aan het Museum. • Het bevorderen van vrijwilligerswerk ten behoeve van het Museum. • Het verzorgen van publicaties. • Het organiseren van (studie) bijeenkomsten. • Het zonodig voeren van procedures om de onder b en vermelde doeleinden te bewerkstelligen. • Alsmede alle overige wettelijke middelen die het bestuur voor het bereiken van de doelstelling nodig acht, of daartoe bevorderlijk kunnen zijn. Contributie Het contributiebedrag van de C.H.V. is gesteld op € 12,= per jaar; buiten Vlieland € 14,= per jaar. U ontvangt hiervoor een acceptgiro. Wilt U geen gebruik maken van de acceptgiro, dan kunt U Uw contributie overmaken op bankrekening 36.76.50.029 t.n. Eylandt Flielandt.

Orgaan van de Cultmir Historiscfie Vereni^ing "EyiandtTixciandt" VlieUind

Veertiende jaargang,

nr 3, September

2004