thema: sanitair De uitkomsten van ons 30e onderzoek naar hygiëne in openbare toiletten zijn duidelijk: de kans op schoon sanitair in de horeca én gebouwen als bibliotheken, sporthallen en gemeentehuizen is daar met 38 procent het grootst. Vooral als u een damestoilet kiest... tekst: Dick van Zomeren
30e Nationaal Toiletonderzoek
Horeca en openbare gebouwen het schoonst
B
eide segmenten wonnen dit keer van de gezondheidszorg (37 procent goed) en de warenhuizen met 29 procent goed. Dat brengt het gemiddelde voor 150 openbare toiletten op 36 procent goed. Verheugend nieuws is dat het percentage goed met 36 hoger is dan de 29 procent van vorig jaar. Dat komt vooral door vooruitgang bij ‘de heren’, die van 25 naar 34 procent gingen. Bij de dames was de stijging goed slechts 1 procent, waardoor ze op 38 procent goed kwamen. Onbedreigd bovenaan Wat duidelijk niet veranderde: de volgorde van besmette elementen. Onbedreigd bovenaan de toiletzitting met 38 procent slecht of zeer slecht en als nummer twee de kraanknop met 25 procent. Het derde vieze element: de spoelknop met 18 procent slecht en ten slotte de deurknop waarvan 8 procent vies bleek. Dat de zitting vaak vervuild is, ligt voor de hand. Die omringt immers de bron van de besmetting. Nummer twee, de kraanknop, vraagt enige toelichting. Die is geprofileerd, moet zodoende ferm worden beetgepakt bij het opendraaien met
10
|
s e r v ice Man agement
|
vieze handen en is altijd nat door het dichtdraaien. Besmetting, vocht en kamertemperatuur: dan willen bacteriën wel. De spoelknop kunt u beter met één vinger bedienen. Of met de autosleutels, gaat ook heel goed… De uitkomsten zijn gebaseerd op een landelijk onderzoek van 150 openbare toiletten, eerlijk verdeeld in 75 dames- en 75 herentoiletten. Dat totale aantal wordt weer verdeeld over vier categorieën: de horeca, dus cafés, hotels en restaurants, de gezondheidszorg met ziekenhuizen, tandarts- en dokterspraktijken, als derde warenhuizen met meubelzaken, tuincentra en doe-het-zelfwinkels, en ten slotte openbare gebouwen als gemeentehuizen, stations, sporthallen, zwembaden enzovoort.
men volkomen vrij om zo’n toilet uit te kiezen, mits het openbaar is en voor iedereen bereikbaar. Dat eenmalige bezoek is er ook de oorzaak van dat we nooit een locatie in negatieve zin noemen. Het kan immers zijn dat een bezoeker vlak voor onze komst een toilet heeft bevuild of dat juist die dag de schoonmaakdienst verzaakte of niet op kwam dagen. Het zou unfair zijn om een beheerder voor een incident aan de schandpaal te nagelen. Maar als het toilet buitengewoon verzorgd is en bovendien bacteriologisch smetteloos schoon, noemen we het soms wel met naam en toenaam. Wie wordt er niet graag geprezen?
Wat is een openbaar toilet? Onze definitie van een openbaar toilet is elk toilet dat je als voorbijganger ongevraagd en moeiteloos kunt gebruiken, en dat is het geval bij alle al genoemde grote winkels, restaurants, (tank)stations en instellingen. Bij dat omvangrijke onderzoek zijn we geassisteerd door een team van circa tien medewerkers van sanitaire dienstverlener Uniqcare uit Tiel, onder leiding van Dré Broeken. Daarbij is een enorm
Geprezen Het gaat om eenmalige bezoeken aan een willekeurig openbaar toilet. Het lid van het onderzoeksteam krijgt alleen te horen hoeveel toiletten hij/zij dient te bezoeken evenals de categorie (horeca, gezondheidszorg enz.) en de regio. Maar daarbinnen is
aantal kilometers afgelegd, want uit de per bezocht toilet genoteerde gegevens blijkt dat er sprake is van een landelijke dekking. Wat dacht u van bezoeken aan toiletten in Raalte, Heerlen, Hoogeveen, Groningen, Rotterdam, Wolvega, Vlissingen, Amstelveen, Lelystad, Gorinchem en Domburg?
De beoordelingscriteria Je kunt eindeloos discussiëren over wat zo te zien schoon is of niet en de aanblik van een toilet heeft dan ook niet meegespeeld in het eindoordeel, want in verbazingwekkend veel gevallen is een schoon en keurig uitziend toilet toch besmet. Wat daarom telde is of er op contactvlakken sprake was van bacteriologische verontreiniging. Niet zichtbaar maar wel aantoonbaar. Dat is gebeurd met twee soorten steriele voedingsbodems (dipslides) geleverd door Flexchemie uit Ridderkerk, waarmee per toilet vier contactvlakken zijn bemonsterd. Daarbij ging het om de toiletbril, de spoelknop, de deurknop aan de binnenkant van de deur en de knop van de kraan. Voorzichtig tegen het oppervlak Tot het moment van gebruik zit de voedingsbodem opgeborgen in een doorzichtig kokertje en het monsters nemen is een fluitje van een cent. Aangekomen in het toilet pak je de genummerde voedingsbodem met de aanduiding bril, spoelknop, deur of kraan en drukt deze voorzichtig één keer tegen het oppervlak. Vervolgens wordt de bemonsterde voedingsbodem (zonder deze aan te raken!) weer in het kokertje geschroefd. De onderzoeker (m/v) noteert digitaal de datum, het tijdstip, de categorie, dames- of herentoilet, wat ontbreekt of niet functioneert, een algemene indruk van het toilet en bijzonderheden als stank of rommel. Over dat laatste straks meer.
11
thema: sanitair
Per oppervlak worden twee voedingsbodems gebruikt. Met een TPC-voedingsbodem is per contactvlak gemeten of het oppervlak schoon was en met een tweede dipslide of er sprake was van enterobacteriën of – zoals beoordelaar en hoofdjurylid Jacques van den Wijngaard van Alfa Chemie uit Alphen aan den Rijn het simpel maar duidelijk omschrijft: poepresten. In dat laatste geval komt het toilet rücksichtslos in de categorie slecht en dus onvoldoende hygiënisch terecht. Elk toilet leverde dus viermaal twee genummerde en bemonsterde voedingsbodems op. Die 1200 kokertjes met aan de dop de voedingsbodems, kwamen uiteindelijk allemaal bij Alfa Chemie terecht voor beoordeling, rangschikking en het eindoordeel, uitsluitend gebaseerd op bacteriologische verontreiniging. Bij de beoordeling bleken 7 van de 150 toiletten niet alleen bacteriologisch brandschoon, maar sprongen
ze er ook visueel uit als heel fraai en goed verzorgd. Ze vormen geen afspiegeling van de einduitslag, want niet meer dan drie daarvan (in Hoofddorp, Dronten en Wolvega) komen uit de twee segmenten die gedeeld op de eerste plaats eindigden: openbare gebouwen en de horeca. De gezondheidszorg (derde) is met één toilet in Amsterdam bij het VUMC) vertegenwoordigd en de verliezende warenhuizen met maar liefst drie in Nijmegen, Amsterdam en Amstelveen. Ter lering en vermaak: op de volgende pagina’s een greep uit hetgeen de onderzoekers tijdens hun tocht langs 150 toiletten als opvallend noteerden.
Belangrijkste resultaten Nationaal Toiletonderzoek 2014 De hygiëne in openbare toiletten is gestegen. Dat blijkt uit het door Service Management georganiseerde en in samenwerking met Uniqcare uitgevoerde Nationaal Toiletonderzoek 2014. Van de 150 openbare toiletten bleek 36 procent bacteriologisch schoon. Vorig jaar was dat nog 29 procent. Van de damestoiletten was 38 procent schoon. Bij de heren was dat 34 procent. Meest vervuild Van de vier gemeten contactvlakken was de toiletzit-
Openbare gebouwen winnen terrein Zoals gemeld eindigden net als vorig jaar de openbare gebouwen (samen met de horeca) met 38 procent ‘goed’ bovenaan. Heel bemoedigend voor al die gebouwbeheerders met hun geknepen budgetten bij gemeentehuizen, belastingkantoren, sporthallen, en hun collega’s werkzaam op (tank)stations en in musea. Dat de openbare gebouwen winnen is ook te zien aan de aantekeningen over de aanblik. Het ‘netjes, zeer verzorgd, mooi’ en ‘super’ is niet van de lucht. Een groen annex duurzaam tankstation in een Drents dorp van nog geen 1800 inwoners ziet er ‘supernetjes’ uit. Er is zelfs babychanger, een naam die de indruk wekt dat je een minder fraai ogende baby kunt ruilen voor een knapper exemplaar. Nee, dan bij die golfclub op de Zuid-Hollandse eilanden: ‘Saai basic toilet. Ruikt neutraal, totaal geen beleving’. Wordt dat beter als het er stinkt? Meer over die plek: ‘Alles werkt, maar daar is alles mee gezegd. Vooral de vloer bij de toiletborstel ziet er vies uit’. Duidelijk geen plek om je baby om te ruilen.
met condooms.’ Opgetekend bij een kerk in de Amsterdamse warme buurt: ‘Losse wc-bril en overal losse rollen op de automaten’. Werk aan de winkel voor de facility manager dus. Maar heb je die bij kerken? Een collega-onderzoeker loopt binnen in een kerk in Vinkeveen, waar het toilet visueel als redelijk wordt beoordeeld, maar de gelovigen treffen het niet. ‘Geen zeep, geen luchtverfrisser en geen handdroogsysteem’. In een Brabants museum: ‘Vloeren nat, stank en haren op urinoir. Wasbak met uitzicht naar buiten’. Nee, dan een tankstation in het Groene Hart, een sector waar inmiddels veel wordt gedaan ter verbetering: ‘Ruikt lekker. Non-touchkraan met warmte regelaar’. In een zwembad in Almere ruik je de typische zwembadlucht en chloor op het toilet en dus is er een ‘schone beleving’. In de rubriek kort en bondig na een bezoek aan het herentoilet in een onderwijsinstelling in Den Bosch: ‘Handdoekautomaat kapot. Pislucht’.
Controlecamera’s In een Brabants stadskantoor bij de dames: ‘Het rook er ontzettend lekker. Controlecamera’s maken het onderzoek spannend’. Van het toilet gebruikmaken dus ook, tenzij die camera’s alleen in de voorruimte hangen. In het toilet en op de grond helaas wel veel papier. Gruwt u even mee bij een tankstation bij Krabbendijke: ‘Opgeleukt met mooie stickers, maar veel water (echt Zeeuws dus, red.) en overal haren op de grond en het sanitair. Automaat
Twee nominaties Laten we positief eindigen. Onder de zeven nominaties voor het beste toilet van Nederland twee naar achteraf blijkt (bacteriologisch) brandschone en bovendien fraaie toiletten in dit segment openbare gebouwen. Het toch wat ingehouden oordeel van een dame over de bibliotheek in Hoofddorp: ‘Niets ontbreekt. Neutrale geur’. Maar dan over het damestoilet bij evenementencentrum De Meerpaal in Dronten één woord in hoofdletters: ‘MOOI’!
ting met 38 procent het meest vervuild, gevolgd door de knop van de kraan met 25 procent. De spoelknop scoorde 18 procent slecht. De knop van de deur aan de binnenkant was met 8 procent slecht het minste vervuild. De toiletten in openbare gebouwen en de horeca waren, beide met 38 procent goed, het schoonst. Op de derde plaats staat de gezondheidszorg met 37 procent goed. De winkels en warenhuizen eindigden met 25 procent goed op de laatste plaats.
14
|
s e r v ice Man agement
|
15
thema: sanitair ‘De gelovigen treffen het niet: geen zeep, geen luchtverfrisser en geen handdroogsysteem’
Horeca: stijging van 7 procent Op de gedeelde eerste plaats dus ook de horeca. Dit jaar 38 procent goed, een stijging met 7 procent ten opzichte van vorig jaar. Niet slecht voor een sector die al vanaf 2008 klandizie heeft ingeleverd. Onder wat wij qua schoon en presentatie de zeven beste toiletten van Nederland noemen, is er ook een uit de horeca: het Van der Valk Hotel in Wolvega in Friesland. Een (mannelijke) toiletinspecteur noteert daar het volgende: ‘Ziet er stijlvol uit.
Alle gemakken wat betreft hygiëne bij de hand. Dispensers in roestvrijstaallook’. Geen toeval, want bij hetzelfde concern, in Duiven: ‘Zeer mooie toiletten en erg ruim’. In fastfoodbedrijven is het soms even doorzetten. In Groningen: ‘Dispensers stuk. Overal water en poep op de bril. Wie weet wat er nog meer ligt in dat donkere toilet’. In Hooge veen: ‘Penetrante lucht op het toilet. Geen afvalbak en luchtverfrisser’. Nog wat negatieve ervaringen. In Zwolle: ‘Geen spoelknop maar een touwtje. Lamp kapot’. Ergens in Bladel: ‘Zeep en luchtverfrisser ontbreekt. Smerig toilet, duurzaamheid niet van toepassing’. Bij een tankstation, omgeving Meerkerk: ‘Zeer oubollig, zware stank. Condoomautomaat op damestoilet. Zeep leeg’. Niet begrepen Frequent schoonmaken en controleren. Dat is het geheim van een verzorgd toilet. Maar bij dat hotel in Oosterhout hebben ze dat niet begrepen. Leest u even mee: ‘Tekenlijst met tijden 9 uur, 11 uur, enzovoort. Maar om 13.39 uur nog niets afgetekend! Stinkt. Potten met veel kalksporen. Hangen drie luchtdrogers waarvan er maar één werkt’. Een ander hotel, in Deventer: ‘Netjes! Gekke dameshygiënebox met een lastig open te krijgen bakje aan de muur en een los bakje op de grond’. Ondanks tamelijk veel kritiek, wemelen de aantekeningen ook van enthousiaste uitroepen over zeer mooie en verzorgde horecatoiletten. ‘Zag er schoon uit. Rook lekker. Allemaal heel fris en ruim’.
Op de foto het onderzoeksteam van Uniqcare: Mark Kersbergen, Bartjan Zijlstra, Evelinde Schuitemaker, Jaap Lemmens, Marco Harijgens, Eva van Ingen, Caroline Broeken en Johan Duijst. Op de foto ontbreekt Ebru Dönertas.
droger werkt niet, waardeloos’. Nog wat uitroepen: ‘Mooie kunstbloemen’, ‘ruikt lekker’. ‘Gezellige muziek’. ‘Mooi nisje in toilet’, ‘chique uitstraling’. Soms krijg je gewoon zin om naar het toilet te gaan, ook als je eigenlijk niet hoeft...
Kun je ziek worden? Een vraag die altijd weer opduikt is of je ziek kunt worden van een toilet met bacteriologisch vervuilde contactvlakken? In een westers land niet of nauwelijks. Wat kan is dat u intern wat ontregeld raakt door met besmette handen bijvoorbeeld een broodje of fruit te eten. De bekende incidenten van ‘zeker iets verkeerds gegeten’, zoals ’s nachts ook kan gebeuren na een res-
In de ‘Heren’ bij een badhotel op de Zuid-Hollandse eilanden: ‘Zag er schoon uit. Rook lekker, alles werkte. Mooie wasbak en optisch schoon. Prima toilet voor dit mooie hotel’! Ook al blijdschap in Goes: ‘Gezellige muziek, lekkere zeep. Maar lucht-
16
|
s e r v ice Man agement
|
taurantbezoek. Daarom blijft het devies: altijd handen wassen na bezoek aan een toilet, mijdt losse handdoeken en laat de kraan maar even lopen tijdens het handen drogen. Als die met een papieren handdoekje kan worden dichtgedraaid is het helemaal mooi.
17
thema: sanitair ‘In de zorg is het vaak wat rommelig en vooral sober in de publiekstoiletten’
Gezondheidszorg gaat stappen vooruit Met 37 procent goed op de derde plaats de categorie gezondheidszorg: een hele stap vooruit vergeleken met de schamele 20 procent van vorig jaar. Bedacht moet worden dat hier de gemakkelijk toegankelijke toiletten bij de poliklinieken zijn bezocht, niet die bij de patiëntenkamers. Ook in de gezondheidszorg een (dames)toilet dat er qua aanblik én als bacteriologisch schoon uitsprong, bij het VUMC in Amsterdam. Dat laatste vermoedelijk ook door de contactloze kranen. Het commentaar over de aanblik is echter wel wat zuinig: ‘Afvalbak van beugel af. Verder ziet alles er netjes uit. Non-touchkraan’. Dergelijke kranen
18
|
s e r v ice Man agement
|
worden nog weinig toegepast in de zorg, waar van luxe toch al geen sprake is. In Midden-Nederland oordeelt iemand dan ook: ‘Eenvoudig, maar keurig voor een ziekenhuis. Extra toiletrol op kledinghaak’. En in westelijk Brabant: ‘Zeer sober, typisch ziekenhuis. Toiletpapier op losse houder en wc-rol er los op. Ambipurhouder zonder vulling’.
Sigarettenplekken In een Fries ziekenhuis noteert men: ‘Was smerig voor een ziekenhuis. Papier op de grond, remsporen in de toiletten en een losse luchtverfrisservulling bij de wastafel’. Bij goed beheer is dat allemaal op te ruimen, maar het kan erger... In een Rotterdams ziekenhuis: ‘Vieze sigarettenplekken op de papierautomaat. Stinkt naar urine en de vloer van het toilet ziet er plakkerig vies uit. Geen schoonmaakaftekenlijst’. De al genoemde contactloze kranen kom je in de horeca vaker tegen dan in de zorg, waar ze weer het patent hebben op kranen met die lange arm- of elleboogbediening. In ieder geval in een Zeeuws ziekenhuis: ‘Zeepdispensers met elleboogbediening, net als de kraan’. Bezoek verwacht echter de automatische kranen. Een mannelijk teamlid in een Utrechts ziekenhuis: ‘Werd door de schoonmaakster dwingend een net gereinigd toilet in gedirigeerd. Toilet heeft nette, strakke uitstraling. Haakje voor jas in centrale ruimte. In een nieuw ziekenhuis had ik echter wel non-touchkranen verwacht’. In een Brabantse praktijk voor fysiotherapie doen ze wat sanitaire benodigdheden betreft zelf de was en boodschappen bij de supermarkt. ‘Losse toiletrollen. Zeep van de supermarkt. Handdroging met losse handdoek’. Bij een collega liggen washandjes (!) om je handen af te drogen, ontbreekt een luchtverfrisser en is er geen afvalbak. In een Goois ziekenhuis is sprake van stank en bovendien doet de luchtverfrisser het niet, ondanks, (volgens het rooster), drie keer schoonmaken per dag. In de gezondheidszorg zijn ze gek op papier in sanitaire ruimten. Bij toiletgebruik kan dat niet anders, maar bij het handendrogen met papier komt dit ten dele altijd op de grond terecht, wat een gevoel van rommelig of vies geeft. Ook dat is duidelijk te lezen in de rapportering.
Vaak rommelig De overheersende indruk is dat het in de zorg vaak wat rommelig en vooral sober is in de publieks toiletten. Meestal gaat het maar om kleinigheden als geen luchtverfrisser of papier op de grond. In een Utrechts ziekenhuis een alleszeggende aantekening over deze categorie toiletten: ‘Basic en schoon. Geen klachten’.
19
thema: sanitair ‘De spoelknop kunt u beter met één vinger bedienen. Of met de autosleutels. Dat gaat ook heel goed…’
Warenhuizen/winkels: procenten hoger De categorie warenhuizen/winkels scoorde met 29 procent enkele procenten hoger dan vorig jaar, maar eindigen nu desondanks op de laatste plaats. Opvallend genoeg worden er toch liefst drie warenhuizen ingedeeld bij de zeven toiletten die wij wat schoon zijn en aanblik betreft indelen bij de top. Dat zijn de toiletten in Magna Plaza in Amsterdam, in de Molenpoort Passage in Nijmegen en het Stadshart (2theLoo) in Amstelveen. Opgetekend over Magna Plaza: ‘Alles zeer netjes en kwalitatief top! Zeer sterke luchtverfrissergeur. Bijzonder: toiletbrilhoesje, nieuw per gebruiker’. En over Molenpoort in Nijmegen waar ook echt is geïnvesteerd: ‘Alles aanwezig. Muziekje op de achtergrond. Automatische spoelknop en kraan’. In Stadshart Amstelveen: ‘Alles zag er spic en span uit. Rook schoon, alles aanwezig. Handcrème aanwezig en een schoenenborstel’. Dat alles kost 50 eurocent, maar wie maalt daar om? Ergernissen Over naar de categorie ergernissen. Een dame over het toilet bij een Karwei: ‘Wasbak smerig. Leeg rolletje op dameshygiënebox. Eén toilet voor invaliden, dames en heren. Geen sleutel nodig. Stank’. Bij een Makro in Utrecht sanitair wanbeheer. Je kunt het toilet al buiten ruiken. ‘In centrale ruimte heerlijke geur’. Even later: ‘Op herentoilet ontzettende pislucht. Borstel op grond, vloer nat. Tekenlijst al twee dagen niet ingevuld. Losse vouwhanddoekjes’. Plantjes of ander groen (en beschaafde muziek) doen wonderen in een sanitaire ruimte. Daarvan
20
|
s e r v ice Man agement
|
moeten ze toch bij een Utrechtse Intratuin van overtuigd zijn. Maar nee. ‘Basic netjes toilet. Voor een Intratuin is er weinig beleving. Ik had op zijn minst iets met bloemen verwacht of iets groens’. Kunnen ze daar de onverkochte bloemen niet kwijt? Dan hebben ze het bij Piet Zoomers in ’s-Hertogenbosch beter begrepen. Daar combineren ze mode, groen en toilet. ‘Zeer mooie inrichting met mooie tegels en grote plant op zuil. Mooie lamp’. Wel jammer dat de handdoekautomaat niet is gevuld en de rol los op de wasbak staat.
Kan echt niet... Een woonwarenhuis in Zoetermeer: ‘Spoelknop defect en vies. Inrichting basic. Het ruikt er neutraal. Alleen de staat van dispensers en spoelknop kan echt niet’. Bij een Hema in Groningen woedt een stille oorlog tegen junks. ‘Blauw licht op de toiletten. Schoonmaakartikelen staan in de voorruimte. Verder ziet het er prima uit’. Aantekeningen uit Hilversum, over respectievelijk V&D en de Hema. ‘Muziek in toilet. Grote ruimte, neutrale geur en toiletvoucher, in te wisselen bij aankoop’. En: ‘Toiletdame. Betaal 40 cent. Zag er schoon uit. Losse pompjes. Zeepdispenser leeg’. In Veenendaal ook geen klachten over de V&D en Hema: ‘Compleet, frisse uitstraling. Trendy. Compleet en chique’.
viezigheid van een onbekende – voldoende drijfveer moet zijn om ook hygiëne in acht te nemen in een zakelijke omgeving. Dit onderzoek is een zetje in die richting. Volgend jaar melden we ons opnieuw.
Maar als u nu denkt dat het monsters nemen een pretje is, gruwt u dan andermaal even mee. Bij het herentoilet in een tuincentrum in Heerlen: ‘Sobere maar nette inrichting. Toilet ruikt naar vorige bezoeker. Poepspoor op de bril’. En daarvoor rij je dan helemaal naar Limburg. Tot slot: niet echt ziek worden door bezoek aan een openbaar toilet: waarom dan toch een onderzoek als dit? En nota bene al voor de 30e keer! Omdat de gedachte alleen al – in contact te komen met de
21
