Eén jaar lang intensief vogelen in de gemeente Leeuwarden 2013 Een jaar met vele hoogtepunten; het bewijs dat vogelen in de regio niet saai hoeft te zijn Door Jeroen Breidenbach Sinds 2010 woon en studeer ik in Leeuwarden. Mijn passie, en eigenlijk ook mijn leven, zijn vogels en de natuur daaromheen. Toen ik in Leeuwarden begon, verbaasde ik mij erover hoe weinig kennis er was over de vogels die om ons heen voorkomen. Vogelaars vliegen naar het Lauwersmeergebied of naar de waddenkust, want daar zijn de vogels en hier in Leeuwarden zou niets leuks kunnen zitten. Vanaf eind 2012 heb ik besloten een ‘big year’ te doen in Leeuwarden. Binnen de gemeentegrens wilde ik in een jaar tijd zoveel mogelijk vogelsoorten vinden. Dit verhaal geeft aan hoe succesvol het kan zijn als je maar tijd, geduld en doorzettingsvermogen hebt. Een jaar wat mij heeft doen verbazen en wat het eerste record in de boeken zet voor een serieuze regiojaarlijst. Hopelijk zien sommigen dit als motivatie om in de toekomst een poging te doen dit record te verbreken, maar vooral om meer je eigen omgeving te bekijken. Laten we terug kijken naar 2013 in een notendop. Een jaar dat 184 verschillende vogelsoorten opleverde! Studiegebied gemeente Leeuwarden
Januari De winter, die erg hard was in de tweede helft van januari, zal ik niet snel vergeten. Deze kou zorgde voor leuke vogelbewegingen en leverde tegelijkertijd een strijd op voor de ijsvogel. Een wak werd open gehouden in het Havankpark om de ijsvogel door de winter te loodsen. Mijn meeuwenonderzoek (ringen aflezen) zorgde voor vele leuke aflezingen en ook werden er voor het eerst kokmeeuwen en stormmeeuwen uitgerust met een kleurring. Deze maand was ook erg goed voor de zeldzamere meeuwen. De pontische meeuw en de geelpootmeeuw werden in deze maand al gevonden op de slaapplaats de Nije Wielen. Voor het atlasblok-project van SOVON werden ook al leuke soorten gevonden binnen de gemeentegrens: een roestplaats van ransuilen en grote zaagbekken bij de Dokkumer Ee. Het was een erg goede winter om overwinteraars gemakkelijk te vinden. Houtsnippen, dodaarsjes, goudvinken, waterrallen, grote zilverreigers, bokjes, sijsjes, grote gele kwikstaarten, roerdompen, blauwe kiekendieven en vele eendensoorten zoals nonnetjes en brilduikers werden erg eenvoudig gevonden. Ook enkele zeer goede soorten voor Leeuwarden werden op het lijstje genoteerd: een waterpieper in de Kleine wielen en wilde zwanen op de Houtwielen. In januari werd al een tjiftjaf ontdekt en een invasie appelvinken, van het afgelopen najaar, zorgde voor vele overwinteraars. Als knaller dook een ruigpootbuizerd op in de Kleine wielen. Een erg vroege scholekster werd al gevonden op 31 januari. Hiermee werd in de eerste maand de jaarlijst op 66 soorten gezet.
Februari Februari vloog voorbij. Het was nog steeds erg koud; het voorjaar was nog ver weg. De focus in deze maand lag op overwinteraars die ik in januari nog niet had gezien. Uren werden gestopt in het controleren van ganzen en de telpost in het Leeuwarder Bos werd ook dit jaar weer voor het eerst bemand. Het bleek niet onverdienstelijk. Er werden twee toendrarietganzen ontdekt op een weiland en een groep van elf kleine rietganzen vloog over terwijl ik de meeuwen aan het controleren was. Tijdens
het zoeken naar een kerkuil (die helaas niet thuis gaf) werd een groep kleine zwanen overvliegend opgemerkt in het donker. Alarmbellen gingen af toen er een adult vrouwtje pestvogel in beeld kwam in het Havankpark. Een jonge pestvogel sloot zich hier later bij aan en ze verplaatsten zich richting de Bloemenbuurt. Een Duitse geringde hybride zilvermeeuw x pontische meeuw werd vervolgens gevonden in de binnenstad. Deze maand werden ook veel algemene soorten aan de lijst toegevoegd, waardoor de lijst na twee maanden uiteindelijk uit kwam op 93 soorten.
Maart Maart roert zijn staart is het gezegde; het bleek waar te zijn. De arriverende grutto’s en andere trekvogels werden onaangenaam verrast door veel kou. Toch zorgde dit voor weer leuke bewegingen en de trektelpost werd goed bezet. Het resulteerde in leuke voorjaarsrecords met leuke bewegingen van sijsjes, grauwe ganzen, aalscholvers, kleine zwanen en kieviten. Als leuke soort werd er op de eerste trektelling van maart een velduil opgeschreven. Wat ook leuke soorten dit jaar opleverde was het enige plasdras gebied wat de gemeente Leeuwarden kent. Dit gebied ligt bij de Houtwielen van de Groote wielen. De helft van dit plasdrasgebied hoort binnen de gemeentegrens en de andere helft valt erbuiten waardoor het soms wat geduld en geluk vereiste om de vogels in het juiste deel van het gebied te zien. Er werden daar leuke soorten voor Leeuwarden gezien, zoals: kemphaan, bonte strandloper, bontbekplevier en lepelaar. Het werd voorjaar langzamerhand, niet qua weer maar wel qua vogelaanbod. Rode wouwen deden het dit jaar leuk en passeerden ook Leeuwarden. Een ijsgors werd aan het einde van maart nog geteld als trekvogel over de telpost. De laatste klapper viel met veel geluk: een overvliegende zeearend boven de Potmarge. De tussenstand werd weer opgemaakt na maart en kwam uit op 110 soorten!
April Ik wist dat er in april gepiekt moest worden met zeldzamere trekvogels. Het voorjaar begon nu echt en veel vogels gingen trekken. Begin april was het al gelijk raak met op 7 april een recordtelling met erg veel brandganzen, smienten, kokmeeuwen, houtsnippen en spreeuwen. Kluten zijn vrij zeldzaam binnen de gemeentegrenzen, maar met geluk werd een groepje van 26 genoteerd als overvliegend over de telpost. Zwarte ruiters, witgatjes, kneuen, gele kwikstaarten, boerenzwaluwen, regenwulpen en boompiepers werden weer verwelkomd als trekvogels. Waar
echt deze maand het verschil mee werd gemaakt was een patrijs, die ter plaatse werd waargenomen bij de telpost. Dit moet ongetwijfeld een trekvogel zijn geweest, want patrijzen gaan hard achteruit en de enige bekende broedplek in Friesland is bij het Fochteloërveen. Ook op het industrieterrein Schenkenschans stond een verrassende soort: een koereiger. Vele zomergasten bezetten hun territorium weer. Ik kon de braamsluipers, grasmussen, zwartkoppen, fitissen, visdieven, snorren, kleine karekieten, rietzangers en zwarte roodstaarten weer verwelkomen in Leeuwarden. Een territorium van de kleine plevier werd gevonden bij het Businesspark: een mooie broedvogelsoort! Er werd zeker gepiekt in deze maand. Overal werden leuke bonussoorten gesnoept: een kruisbek en beflijsters vlogen over de telpost, een purperreiger vloog over de Emmakade en nachtegalen hadden veel territoria bezet in Leeuwarden, terwijl ze normaal erg schaars zijn. Ook werd een zeer welkome schaarse soort aan de lijst toegevoegd: een kleine bonte specht bij camping Taniaburg. De balans stond eind deze maand op 141 soorten.
Mei In mei werd het steeds moeilijker vogelsoorten aan de lijst toe te voegen. Ook werd er deze maand minder gevogeld in Leeuwarden. Uiteraard werden er nog een aantal soorten meegesnoept. Zo werden de Groenpootruiter en de bosruiter overvliegend opgemerkt. De tuinfluiter, bosrietzanger en sprinkhaanzanger werden toegevoegd als broedvogel. De roofvogels deden het ook erg goed. Ik mocht niet klagen met een overvliegende zwarte wouw en een visarend. Tot nu toe had iedere maand een knalsoort en dat mocht in mei ook niet ontbreken. In mei verbleef er een krekelzanger bij het Leeuwarder Bos, dicht bij de telpost. Dit was een geweldige afsluiter van de maand! De stand is nu 151 soorten.
Juni Het was niet gemakkelijk om er soorten bij te sprokkelen in juni. De grauwe vliegenvangers deden het erg goed en het bleek een erg goed jaar voor deze soort te worden in de regio. Ditzelfde geldt voor spotvogels. Ik begon al terug te kijken en in de statistieken te duiken. Wat was er nog mogelijk? Wat kon nog eenvoudig aan nieuwe soorten behaald worden? Op welke gebieden moet ik mij het meest focussen en op welke manier? Een boomvalk moest nog behaald worden en veel
omhoog kijken zorgde ervoor dat die op de lijst kwam. Het was een slecht jaar voor deze soort in de regio. Tijdens het soortenweekend in het Leeuwarder Bos werd een verrassende soort boven de telpost waargenomen: een krombekstrandloper. Dit is volgens de statistieken de eerste die ooit in Leeuwarden is waargenomen! Frustratie kwam opzetten deze maand op de soortgroepen rallen, hoenders en uilen. Het lukte maar niet, bij vele bezoekronden op potentiële plekken, om deze te vinden. Ik had de hoop al bijna opgegeven, toen er opeens een kwartel over kwam vliegen tijdens het nachtvlinders zoeken in het Leeuwarder Bos! Vele nachtbezoeken leverde dit jaar nog drie andere overvliegende kwartels op! Het blijkt dat deze soort met de juiste techniek gemakkelijk als trekvogel te vinden is in Leeuwarden. Deze drie soorten kwamen er slechts bij deze maand, waardoor de tussenstand nu op 154 soorten staat.
Juli De vakantie, een periode waarin je meer vrije tijd krijgt en waar de leukere tijd begint. Juli staat bekend als de maand dat er leuke dingen kunnen gebeuren. Zeldzame roofvogels kunnen gezien worden in deze maand als je maar veel telt. Zodoende werd de telpost ruim 33 uur bemand. De statistieken hadden eerder uitgewezen dat de wespendief en zomertortel toch echt in juli of augustus gevonden moeten worden. Dit bleek eenvoudiger dan gedacht! Twee zomertortels en maar liefst negen wespendieven werden deze maand vanaf de telpost gezien. Als bonus kwam er ook nog een erg vroege buidelmees over! Als klap op de vuurpijl zat er aan het einde van de maand ook nog één ter plaatse! Jammer genoeg waren er geen tekenen van enig broedpaar in de regio. Een frustratiesoort werd van de lijst afgevinkt op een wel heel onverwachts moment. Tijdens enkele avondtellingen voor steltlopers, die doorgingen tot het donker was, werd een kerkuil voor de telpost opgemerkt. Een clubje van zes dwergmeeuwen maakte deze maand compleet en bracht de stand op 159 soorten.
Augustus Nog nooit is iemand boven de 162 soorten gekomen, in een jaar tijd in Leeuwarden en ik zat daar nog maar drie soorten vanaf. Het moest gaan lukken met nog een heel najaar in het verschiet! In augustus ben ik al boven die 162 geëindigd, namelijk op 167 soorten! Het werd een wel heel verrassende maand! Vijf geoorde futen werden gezien op de Nije Wielen; dit is een erg bijzondere soort in Leeuwarden, die hier enkel wordt gezien als doortrekker. Op deze plaats werd er ook een fluiter aangetroffen. Er gebeurde een heleboel vanaf die tijd in bijna een week tijd. Dit had puur te maken met een oostelijke stroming. Tijdens een avondtelling werd er een groep van tweehonderd rosse grutto’s waargenomen! Tijdens een andere trektelling vloog er een ortolaan over! Een knaller eindelijk weer, na twee maanden geen hele harde knaller te hebben opgemerkt. De ortolaan werd die ochtend opgevolgd door een reuzenstern, pas de tweede voor Leeuwarden. Ook
werd er een kleine goudplevier spec. overvliegend vanaf de telpost waargenomen. Een enorme trekgolf wespendieven kwam op gang, want er werden maar liefst negentien stuks geteld op één dag: een Fries record! Ook vloog hier een mogelijke arendbuizerd tussen. Er werden vrij veel tapuiten en paapjes gezien in Nederland. Deze heb ik gelukkig ook gevonden in Leeuwarden. De draaihals werkte helaas niet mee en was onvindbaar, maar ongetwijfeld zal er ergens één gezeten hebben. Wat als een enorme verrassing kwam en deze maand toch wel afsloot als hoogst opmerkelijk en succesvol, was een Europese kanarie in Zuiderburen.
September Veel doortrekkende tapuiten werden ook deze maand waargenomen. Opvallend genoeg werden ze ook in de stad zelf gezien. Het beloofde een spannende maand te worden met vertrekkende zomergasten. De laatste koekoek werd nog gezien op de telpost en de wespendieven druppelden nog een beetje door. In deze maand gingen er nog wat geelpootmeeuwen door Leeuwarden maar in augustus was de piek al geweest voor deze vogels. De windrichting in Nederland en de landen om ons heen schommelde voor de trekpost telkens de goede kant op: namelijk vanuit het oosten. Hierdoor werd een roodpootvalk gespot boven de telpost in het begin van de maand. Een korte maar krachtige periode van noordwestenwind zorgde ervoor dat er tijdens trektellingen een dwergmeeuw en zes middelste zaagbekken over vlogen. Ook kwam er als knaller een duinpieper al roepend over de telpost gevlogen. Een goed najaar lijkt het ook te worden voor vuurgoudhaan, die op meerdere locaties gevonden werd in Leeuwarden. Ook een bladkoning werd gespot in een grote groep mezen in de Kleine wielen. Ze zijn opvallend stil dit jaar ondanks dat ze jaarlijks in Leeuwarden te vinden zijn. Een frustratiesoort werd deze maand op de valreep weggestreept: een gekraagde
roodstaart zat naast de telpost. Er waren geen broedgevallen binnen het gebied waardoor het geen makkelijke soort was om te vinden. De maand eindigde met een knaller: een mogelijke petsjorapieper vloog over. Er is een geluidsopname gemaakt en het is niet onwaarschijnlijk dat het inderdaad om deze vogel gaat. Wellicht dat, als de kennis toeneemt voor deze soort, deze waarneming op zeker kan worden gezet. Na deze maand staat de teller op 173 soorten.
Oktober Deze maand behoort tot de toptijd voor de vogeltrek op de telpost. Eigenlijk begon het al eind september met 1061 zanglijsters op één teldag en 5144 kolganzen op een andere teldag. De eerste dag van oktober was het al raak met een zeldzaamheid: een roodkeelpieper. Op 5 oktober deed ik met de telpost mee aan de Eurobirdwatch. Van zeven uur ’s morgens tot vijf uur ’s middags heb ik, samen met het IVN Leeuwarden en velen geïnteresseerden, geteld. In de media was volop aandacht voor deze dag. Gelukkig kwamen er ook leuke vogelsoorten langs met als knaller een vroege ruigpootbuizerd. Op 9 oktober kwam er een adult witwangstern in winterkleed overgevlogen, nadat er twee dagen ervoor één bij Tzum was gesignaleerd. Waarschijnlijk is dit hetzelfde exemplaar. Er waren in oktober veel kruisbekken onderweg. Er is een invasie gaande en op 14 oktober vliegen maar liefst 131 exemplaren over! Op diezelfde dag vliegt een prachtige geelgors laag over de telpost. Dit is een soort die heel zeldzaam is in Leeuwarden maar jaarlijks wel te vinden is als trekvogel. De dag erna vloog een boomleeuwerik, in een groep veldleeuweriken, over de telpost. Met de invasie in het achterhoofd zouden grote kruisbekken dit jaar ook waargenomen moeten kunnen worden vanaf de telpost. Op 18 oktober was het raak. Hier kwam ik achter toen ik de geluidsopnames beluisterde en deze opnames met behulp van een sonogram af kon lezen. Dat dit een goede dag was, werd helemaal duidelijk na het horen van een glanskop. Dit is een soort die enorm zeldzaam is in Leeuwarden. Ook had ik erg geluk met een kleine barmsijs die laag overvloog en die ik vanaf de foto dus eindelijk kon determineren. De eindstand na deze maand is 180 soorten!
November November: de winter treedt nu echt in en de trekvogelstroom wordt minder en minder. Toch was de eerste helft van november nog niet zo slecht. De smelleken kwam gelukkig ook dit jaar nog langs op de telpost. Het duurde even voordat ik deze soort binnen had, die toch wel jaarlijks gezien wordt. IJsgorzen deden het deze maand erg leuk, maar liefst zeven stuks kwamen in totaal over! Een leuke bijvangst was een hybride brandgans x kleine
Canadese gans die laag over de telpost aan kwam zetten. Er was genoeg beweging van mezen dit jaar om de leuke soorten nog binnen te halen; een groep van zes zwarte mezen kwam over de Potmarge, toen ik van school naar huis liep. Op 8 en 11 november was het raak met een flinke trek van kramsvogels. Maar liefst 3866 stuks werden er in totaal in zeven uur geteld op die twee dagen. Op 24 november werd er een big-day gehouden in Leeuwarden, samen met Merel Zweemer, waarbij we op 72 soorten kwamen. Maar liefst twee nieuwe jaarsoorten zaten daarbij! Een grote barmsijs werd aangetroffen in zijn eentje in het Leeuwarder bos en in de Groote Wielen, bij polder de Warren, zat een kanoet. Erg opvallend was dat er naast de kanoet ook twee grutto’s, zes kemphanen, vier bonte strandlopers en een tureluur stonden, en dat eind november!
December Nadat ik in november vier nieuwe soorten heb gescoord en daarmee de teller op 184 soorten staat, was de koek toch echt op in december. Geen nieuwe soorten werden er gescoord in deze maand. Toch blijft er beweging in de vogelwereld van onder andere de barmsijzen. Meerdere grote barmsijzen werden gevonden in de gemeente. In Bilgaard telden Dick Schut en ik maar liefst 17 ransuilen op 11 december. Deze lieten zich soms mooi bekijken. Een zwarte mees hadden we daar ook plots in de kijker, die liet zich alleen niet zo mooi bekijken als de ransuilen. Diezelfde dag zagen we ook nog een vuurgoudhaan bij de Noorderbegraafplaats die het feest compleet maakte. December is ook de maand van de noordse kauwen. Een leuke ondersoort die te herkennen is aan de witte streep in de hals. Je kunt hem werkelijk overal aantreffen, wel altijd in kleine getale, tussen groepen westerse (gewone) kauwen. Als leuke waarneming deze maand was er mogelijk een Siberische Tjiftjaf aan het roepen bij camping Taniaburg op 18 december.
Nawoord Het jaar 2013 leverde 184 vogelsoorten op binnen de gemeentegrenzen van de gemeente Leeuwarden. Toch valt er nog wat te zeggen over dit aantal. Allereerst zijn er een drietal soorten niet meegerekend. Het gaat hier om een kleine goudplevier spec. (22 juli, over telpost), een mogelijke arendbuizerd (26 augustus, over telpost) en een mogelijke petsjorapieper (30 september, Pylkwier) die niet meegeteld zijn. Deze gevallen worden ingediend bij het CDNA (Commissie Dwaalgasten Nederlandse Avifauna), maar het is nog altijd de vraag of deze dan wel of niet meegeteld mogen worden. Daarom is er voor gekozen om deze op dit moment niet mee te tellen. Naast deze drie soorten zijn ondersoorten ook niet meegeteld. Hiertoe behoren drie soorten, namelijk: de rouwkwikstaart, Engelse kwikstaart en de noordse kauw. Tenslotte zijn exoten uiteraard niet meegeteld, terwijl het een erg goed exotenjaar was. Hiertoe behoren: zwarte zwaan, kleine canadese gans, nijlgans, soepgans, manengans (eerste voor Leeuwarden), muskuseend, roodschoudertaling (eerste voor Leeuwarden), mandarijneend, bahamapijlstaart, soepeend, fazant, stadsduif, halsbandparkiet en valkparkiet. Vanaf 2014 komt er een heel gebied bij de gemeente Leeuwarden, waaronder de Alde Feanen. Dit zal ervoor zorgen dat het record in de toekomst gemakkelijker te verbreken is. Ik heb in ieder geval van dit jaar genoten! Hopelijk wordt 2014 ook een geweldig vogeljaar!
Dankwoord Allereerst wil ik www.waarneming.nl enorm bedanken voor het beschikbaar stellen van een hoop mogelijkheden. Veel vogelsoorten zijn op deze manier snel gecommuniceerd. Ondanks dat er weinig ‘getwitcht’ kon worden, heb ik wel een koereiger en een krekelzanger hieraan te danken. Daarnaast bedank ik Geert Dijkstra voor de concurrentiestrijd in de eerste maand waardoor ik getriggerd werd om naar buiten te gaan. Dick Schut bedank ik uiteraard voor het atlasblokwerk (SOVON-project) en het daardoor nog beter in kaart brengen welke soort waar kan. Voor al het meeuwengeweld wil ik Jeroen Nagtegaal, Derick Hiemstra, Mark Rademaker, Tristan da Graça, Valentijn van Bergen en Simen Blokland enorm bedanken! Merel Zweemer bedank ik ook in het bijzonder voor al de tijd dat ze me toestond naar de gevleugelde vrienden te kijken en voor haar hulp bij de zoektocht naar vogelsoorten.
Foto’s Alle foto’s zijn gemaakt door mijzelf binnen de gemeente Leeuwarden. Januari- ijsvogel (Havankpark, 23-01-2013, adult man), grote gele kwikstaart (Potmarge, 3001-2013, adult winterkleed) Februari – pestvogel (Bloemenbuurt, 28-02-2013, eerste winter), hybride zilvermeeuw x pontische meeuw (Binnenstad, 11-02-2013, eerste winter) Maart – rode wouw (Leeuwarder Bos, 09-04-2013, adult) April – koereiger (Industrieterrein Schenkenschans, 24-04-2013, adult), beflijster (Leeuwarder Bos, 15-04-2013, adult man) Mei – krekelzanger (Leeuwarder Bos, 24-05-2013, adult) Juni – grauwe vliegenvanger (Leeuwarder Bos, 11-07-2013, adult) Juli – wespendief (Leeuwarder Bos, 16-07-2013, adult vrouw) Augustus – reuzenstern (Leeuwarder Bos, 23-08-2013, adult zomerkleed), paapje (Zuiderburen, 29-08-2013, eerste winter) September – tapuit (Schepenbuurt, 04-09-2013), geelpootmeeuw (Vrijheidswijk, 10-09-2013, eerste winter) Oktober – ruigpootbuizerd (Leeuwarder Bos, 05-10-2013), sonogram-compilatie type kruisbekken en grote kruisbek (Leeuwarder Bos 14-10-2013 en 18-10-2013) November – brandgans x kleine Canadese gans (Leeuwarder Bos, 13-11-2013), sonogram ijsgors (Leeuwarder Bos, 02-11-2013) December – ransuil (Bilgaard, 16-12-2013), noordse kauw (Potmarge, 16-12-2013) Nawoord – sonogram petsjorapieper (Pylkwier, 30-09-2013), rouwkwikstaart (Polder Boksum, 06-04-2013), valkparkiet (Leeuwarder Bos, 05-09-2013), manengans (Camminghaburen, 19-11-2013), roodschoudertaling (Potmarge, 28-01-2013). Dankwoord – sonogram bladkoning (Leeuwarder Bos, 22-10-2013), kleine bonte specht (Leeuwarder Bos, 15-04-2013), houtsnip (Leeuwarder Bos, 07-04-2013), kleine barmsijs (Leeuwarder Bos, 18-10-2013)
