Doopsgezinde Gemeente Leeuwarden Zondag, 20 februari 2011 Bergredechristenen hanteren geen weegschaal Voorganger: ds. Tjitske Hiemstra Organist: Gerben Bergstra
liturgie * Mededelingen en aansteken van de kaars * Bemoediging en groet * Psalm 103: 1 en 5 * Tekst: “Onrecht kan ik niet uitstaan…” uit “Catechismus van de compassie” * Tussentijds lied 212 : 1 “Te doen gerechtigheid…” op melodie van lied 416
Te doen gerechtigheid hebt Gij ons aangezegd. Dat woord heeft ons bevrijd, elk ander ons geknecht. Geef dat ons niets weerhoudt die lange weg te gaan. Dat elk zich nu verstout uw richting in te slaan.
* Gebed * Tekst van Etty Hillesum uit haar dagboek “Het verstoorde leven” “En een vrede kan alleen een echte vrede worden later, wanneer eerst ieder individu vrede in zichzelf vindt en haat tegen medemensen van wat voor ras of volk ook uitroeit en overwint, en verandert in iets dat geen haat meer is, misschien op den duur zelfs liefde, of is dat misschien wat veel geëist. Toch is dat de enige oplossing.”
* Lied nr. 21 uit Liederen & Gebeden uit Iona & Glasgow “O waar wil je heen gaan”
* Bijbellezing Matteus 5: 38 - 48 38 Jullie hebben gehoord dat gezegd werd: “Een oog voor een oog en een tand voor een tand.” 39 En ik zeg jullie je niet te verzetten tegen wie kwaad doet, maar wie je op de rechterwang slaat, ook de linkerwang toe te keren. 40 Als iemand een proces tegen je wil voeren en je onderkleed van je wil afnemen, sta hem dan ook je bovenkleed af. 41 En als iemand je dwingt één mijl met hem mee te gaan, loop er dan twee met hem op. 42 Geef aan wie iets van je vraagt, en keer je niet af van wie geld van je wil lenen.
43 Jullie hebben gehoord dat gezegd werd: “Je moet je naaste liefhebben en je vijand haten.” 44 En ik zeg jullie: heb je vijanden lief en bid voor wie jullie vervolgen, 45 alleen dan zijn jullie werkelijk kinderen van je Vader in de hemel. Hij laat zijn zon immers opgaan over goede en slechte mensen en laat het regenen over rechtvaardigen en onrechtvaardigen. 46 Is het een verdienste als je liefhebt wie jou liefheeft? Doen de tollenaars niet net zo? 47 En als jullie alleen je broeders en zusters vriendelijk bejegenen, wat voor uitzonderlijks doe je dan? Doen de heidenen niet net zo? 48 Wees dus volmaakt, zoals jullie hemelse Vader volmaakt is.
* Lied 62 * Overdenking * Orgelspel * Open Ruimte * Voorbeden - stil gebed – * Tuskentiden 229: God fan fier en hein ús Heit… * Collecte voor de Westhill/keien of zondagsschool
* Slotlied “Vrede wens ik je toe” (1x samen, 2 x canon)
*******
preek
De Bergrede van Matteus 5,6 en 7 begint met de zaligsprekingen… Gelukkig de treurenden, barmhartigen, vredestichters etc., …, want zij zullen getroost worden…etc. Daarna zegt Jezus aan dit nieuwe volk van God: jullie zijn het zout van de aarde, jullie zijn het licht in de wereld… Ga de weg van overvloedige gerechtigheid… We zongen zonet al dat Jezus zegt “Ik leer je mijn weg”.. Jezus begint daar steeds met de woorden “Jullie hebben gehoord dat gezegd werd… én ik zeg jullie… 6 maal komt er zo’n antithese.. vanmorgen zijn de laatste 2 aan bod. De eerste drie zijn: Pleeg geen moord, geen overspel en ga niet scheiden. De vierde is ‘geen eed afleggen’, want je ja is ja en je nee is nee komt op 4 december aan de orde als de laatste van de 10 Doopsgezinde kenmerkende uitgangspunten behandeld worden De laatste 2 nl. ‘oog om oog en tand om tand’ en het ‘liefhebben van onze vijand’ staan vandaag op het rooster. Het geheel wordt samengevat met een 7e spreuk “Wees dus volmaakt, zoals jullie hemelse Vader volmaakt is” Deze rede sprak Jezus vanaf de berg, als een nieuwe Mozes sprak hij tot de mensen… Ik lees nu Matteus 5: 38 – 48 Gemeente van Christus, Als Doopsgezinden noemen we ons vaak Bergredechristenen of worden vanouds zo genoemd. Het is dan ook goed de Bergrede bij tijd en wijle aandacht te geven…want het is geen simpele tekst. Het is echt een tekst om te herkauwen… Dat wil zeggen…goed proeven…erop kauwen…slikken…terug laten komen… opnieuw kauwen…en door je heen laten gaan en opnemen in je hele systeem om van te leven of in de symboliek van een herkauwende koe… om melk te geven.. Vanaf de berg leert Jezus ons zijn weg en dat is geen systeem van plichten en voorschriften, waaronder je gebukt gaat of aan de andere kant zoekt hoe je eronderuit kunt komen. Jezus leert ons in de Bergrede de weg van de weegschaal die niet om evenwicht zoekt, maar een weegschaal die steeds uit balans raakt door verschillend gewicht links en rechts. De overmaat ligt daarbij aan de kant van de ander. In de Bergrede houdt Jezus ons een spiegel voor: doe eens méér dan het gewone! Hierin spiegelt Jezus Gods eigen Wezen, als een liefdevolle en barmhartig God, die meer dan het gewone vergeeft en geneest, zoals we zongen in psalm 103.. In het gedeelte van vanochtend hoorden we hele concrete voorbeelden van het ‘meer dan gewone’ doen. De juridische weegschaal bij de rechtbank leidt vaak niet tot iets nieuws. Hoewel oog om oog en tand om tand al heel wat beter is dan een kettingreactie, die van kwaad tot erger leidt… Maar een zaak uitvechten met iemand die je kwaad heeft gedaan en zo je recht halen, leidt bijna nooit tot een nieuwe verhouding; daar zullen we allen van tijd tot tijd wel tegenaan lopen. Jezus zoekt juist naar andere mogelijkheden en kiest voor het onverwachte. Hij wil de heilloze escalatie vanuit angst, argwaan en wantrouwen doorbreken. Heb de moed en het vertrouwen om de ander door slimheid en openheid te ontwapenen. Jezus zegt elders tegen zijn leerlingen: Wees slim als slangen en argeloos als duiven.
Zo wil hij het kwade beantwoorden met het goede en geeft daarbij voorbeelden van creatieve persoonlijke inzet om een vastgelopen situatie te doorbreken en verstarde verhoudingen tussen mensen weer los te maken. Het eerste voorbeeld luidt: Als iemand je op de rechterwang slaat, keer ook de linkerwang toe! Hebt u iemand wel eens op zijn of haar rechterwang geslagen?? Probeer het maar eens zachtjes bij uw buurman/vrouw… Je slaat dan met de rug van de hand en dat is behoorlijk beledigend…zoiets als: weg jij… wat doe je hier, ik wil niets met je te maken hebben (tenzij je links bent). Keer je de ander dan ook de andere wang toe..dan geef je daarmee aan “als je wilt slaan, sla me dan ook echt, maar innerlijk kun je me niet raken” en wie weet geeft dat een doorbraak in de verstoorde verhouding. Degene die je wil wegduwen vlucht dus niet, maar gaat bewust voor je staan en ik vraag me af of je dan werkelijk nog durft te slaan; maar je neemt natuurlijk een risico. Tegelijk hoop je, dat door jouw onverwachte gebaar, waar de ander totaal niet op rekent, dat je hem of haar tot nadenken brengt en uit de natuurlijke reactie haalt. Zou zo’n creatieve handeling niet meer ruimte scheppen voor een nieuwe verhouding, dan wanneer je in woede terugslaat? Als Jezus later zelf door een dienaar van de hogepriester in het gezicht wordt geslagen, keert hij hem niet de andere wang toe, maar vraagt: “Waarom sla je mij?” Het tweede voorbeeld van Jezus waar ik op in wil gaan is de gedwongen dienst: En als iemand je dwingt één mijl met hem mee te gaan, loop er dan twee met hem op. In die tijd was er de beruchte herendienst van de Romeinen. Iedere legioen-soldaat kon elke voorbijgaande Jood staande houden en hen dwingen zijn hele hebben en houden te dragen; van Simon van Cyrene weten we dat hij gedwongen werd om de kruisbalk van Jezus te dragen. Aan het eind van de mijl kon de joodse dwangarbeider zijn last voor de voeten van zijn opdrachtgever neergooien en weggaan (eerder vluchten werd behoorlijk gestraft). Jezus stelt hier een derde mogelijkheid voor als alternatief. De gedwongen dienst na één mijl - te veranderen in een vrijwillige begeleiding van de verbaasde Romein. Dit is opnieuw een creatieve manier om de ander te ontwapenen. Door meer te doen, dan dat waartoe mensen je dwingen kan een nieuwe verhouding ontstaan en een gesprek op vrijwillige basis.. . Bij gijzelingen hoor je wel, dat de gegijzelde bewust een relatie aangaat met de gijzelnemer, zodat de ander heel moeilijk hem meer kwaad kan doen …zeg maar een tweede mijl meeloopt maar eig. klopt dit niet, want de nieuwe verhouding is eigenbelang… Bijvoorbeeld…je moet thuis afwassen en zegt: Zal ik morgen de afwas opnieuw doen? Misschien kunt u straks een eigen voorbeeld noemen in de open ruimte? Dit waren voorbeelden van Jezus; waarbij de weegschaal doorslaat… Het gaat om de houding en handeling vanuit een innerlijke vrijheid. Dat is van tevoren nooit precies in te vullen en zeker niet bij wet vast te leggen. Meer doen dan het gewone is een creatief openstaan voor onze medemens in persoonlijke relaties, maar ook in grotere structuren, zoals hier de kerkenraad, gemeenteraad, bedrijven etc. Juist zo’n onverwacht andere wijze van reageren kan veranderingen doen ontstaan, die wezenlijke verbeteringen zijn in relaties of structuren. Soms wordt je zo’n nieuwe weg ineens ingegeven
Als laatste antithese zegt Jezus ons: heb je vijanden lief en bid voor wie jullie vervolgen… Daar lopen veel mensen op vast en wijzelf net zo goed.. We moeten wel weten dat dit liefhebben in de bijbel geen gevoels-woord is in de zin van lief vinden, maar is bedoeld als werk-woord, het gaat om handelen; behandel de vijand, zoals jij behandeld wil worden, als medemens, met respect en aandacht… Etty Hillesum (1914-1943 Auschwitz) is hierin, denk ik, een vrouw geweest die ons een pad wijst om te gaan.(tekst uit begin herhalen) Zij beseft dat de vijand of het kwaad niet alleen in die ander zit, maar evengoed in onszelf en bij onszelf beginnen is de enige weg naar vrede. Etty wijst op een weg die dwars door ons eigen hart gaat …vanuit eigen innerlijke vrede en liefde kunnen we het opbrengen om meer dan het gewone te zijn voor die ander… In gebed kunnen we God - “wat Etty noemt dat allerdiepste en allerrijkste in mij, waarin ik rust”- die God kunnen we vertellen hoeveel moeite we soms met de ander hebben, die zo heel anders in elkaar zit dan jezelf. Door je bewust te worden van die moeite met de ander en dat uit te spreken aan God, schep je een openheid van binnen en nieuwe ruimte om het met die ander aan te kunnen… Jezus ging ons daarin voor; door te bidden voor wie hem kruisigden…ze weten niet wat ze doen. Een Doopsgezinde martelaar ging ons voor door zijn vervolger te redden uit een wak in het ijs, waarop hij zelf alsnog gepakt werd…. Etty Hillesum besloot haar dagboek met “Men zou een pleister op vele wonden willen zijn”. Voor zover God zon en regen schenkt…geeft God dat aan iedereen zonder enig onderscheid Hoe meer wij dat tot onszelf kunnen laten doordringen en deze woorden van de Bergrede herkauwen krijgen ook wij deel aan dat volkomen, ongedeelde Zijn. Jezus eindigt dit pittige hoofdstuk met de woorden “Wees dus volmaakt”. Dat wil niet zeggen: perfect leven, maar wees ongedeeld uit één stuk, zodat we helemaal gericht zijn en toegewijd op God en mensen. Als Bergredechristenen hanteren we geen weegschaal in evenwicht als pietjes precies… Jezus geeft ons voorbeelden hoe we als mondige en creatieve mensen de weegschaal kunnen laten doorslaan met overvloedige gerechtigheid. Zo leren we de weg van Jezus te gaan in de richting van Gods Koninkrijk Moge God ons zegenen op deze weg.. Toegift voor de lezers (lied uit Allewiejo): Wij mensen blijven dromen dromen en vergezichten zien, een nieuwe aarde die gaat komen, te vinden al misschien. Wij dromen van de mensenrechten die ieder mens dan heeft, niet langer tegen onrecht vechten, daar ’t recht van liefde leeft. En licht en sterk, vol zachte krachten die onverzet’lijk zijn, bevechten wij de kwade machten die niet te tellen zijn. Waar mensen putten uit de bronnen van droom als werk’lijkheid daar is Gods toekomst al begonnen in onze levenstijd. Amen.
