Faculteit Rechtsgeleerdheid Universiteit Gent Academiejaar 2013-2014
De rechtspositie van de minderjarige in de hulpverlening: het beroepsgeheim Toch nog enkele spanningsvelden ?
Masterproef van de opleiding ‘Master in de rechten’ Ingediend door
Laurence De Poot (00901456)
Promotor: Prof. Dr. Freya Vander Laenen Commissaris: Dr. Karen Verpoest
2
Voorwoord Deze masterproef is tot stand gekomen als sluitstuk van een vijf jaar durende opleiding ‘master in de rechten’.
Het schrijven van een masterproef vergt veel tijd, energie en
doorzettingsvermogen maar is vooral intellectueel stimulerend en uitdagend. Bij de keuze van mijn onderwerp werd ik geïnspireerd door professor Vander Laenen die door haar enthousiasme over het onderwerp ook mijn enthousiasme deed opflakkeren. Vooreerst richt ik een woordje van dank aan Professor FREYA VANDER LAENEN, die steeds vlot toegankelijk was en voorzag in een goede begeleiding bij het vervolledigen van mijn masterproef. Door de nodige feedback kwam ik steeds dichter bij het eindresultaat. Daarnaast wens ik ook Mevrouw KAREN VERPOEST te bedanken om als commissaris op te treden bij het verdedigen van deze masterproef. Verder gaat speciale dank uit naar: TINE BUYSE (jeugdrechter te Kortrijk), TINE BOSTYN ( Consulent sociale dienst Jeugdrechtbank), HANNE WITHOECK (maatschappelijk werker CAW), MARIJKE LOOTENS (CLB-Arts), ANNELIEN MAEBE (coördinator dienst administratieve en juridische ondersteuning VCLB) en SIBILLE DEBACKER (voormalig maatschappelijk werker JAC) voor de ondersteuning, het ter beschikking stellen van documenten en de praktische werking in de jeugdhulpverlening toe te lichten. DESIREE DE POOT wens ik te bedanken voor het nalezen van mijn masterproef. Daarnaast wens ik mijn ouders te bedanken voor in mij te geloven en de kans te geven vijf jaar te studeren. Telkens opnieuw stonden zij ter beschikking met goede raad en aanbevelingen. Als laatste gaat een woordje van dank uit naar mijn kotgenoten en vrienden die zowel ups als downs meegemaakt hebben en er steeds waren om mij te ondersteunen bij het studeren en het schrijven van deze masterproef. Bedankt voor de onvergetelijke studententijd.
3
Lijst met gebruikte afkorten BW : Burgerlijk Wetboek CAP: centraal informatie- en aanmeldpunt jeugdbijstand CAW: Centrum voor Algemeen Welzijnswerk CLB: Centra voor Leerlingenbegeleiding DRM: Decreet Rechtspositie Minderjarigen EVRM: Europees verdrag voor de rechten van de mens. Ger. W.: Gerechtelijk Wetboek IJH: Decreet Integrale Jeugdhulp van 12 juli 2013. IRPC: intersectorale regionale prioriteitencommissie IVRK : Internationaal Verdrag inzake Rechten van het Kind. Jw: Jeugd(beschermings)wet MDT: Multi disciplinair team MOF: als Misdrijf Omschreven Feit OCJ: Ondersteuningscentrum Jeugdzorg SDJ: Sociale dienst jeugdrechtbank Sv: Wetboek van strafvordering SW: Strafwetboek VAPH: Vlaams agentschap voor personen met een handicap VK: Vertrouwenscentra Kindermishandeling SDJ: sociale dienst jeugdrechtbank
4
Inhoudsopgave
ALGEMENE INLEIDING ____________________________________________________ 9 I. II. III. IV. V. VI.
Situering en probleemstelling _____________________________________________________ 9 De Doelstelling ________________________________________________________________ 10 De Centrale Onderzoeksvraag ____________________________________________________ 10 De afbakening van het onderwerp ________________________________________________ 10 Methodiek ___________________________________________________________________ 11 Structuur ____________________________________________________________________ 11
DEEL 1: MINDERJARIG UIT JURIDISCH OOGPUNT ______________________________ 13 INLEIDING _________________________________________________________________ 13 AFDELING 1: Kernprincipes ___________________________________________________ 13 AFDELING 2: De ouders of voogden vormen toegevoegde actoren bij de minderjarige ___ 18 I. II.
Algemeen ____________________________________________________________________ 18 Ouderlijk gezag en beroepsgeheim ________________________________________________ 19
AFDELING 3: Specifieke behandeling van de minderjarige doorheen verschillende domeinen in de wetgeving ____________________________________________________________ 20 I. Wet van 28 februari 2014 – euthanasie voor minderjarigen ____________________________ 21 II. Decreet van 5 december 2013 – adoptie ___________________________________________ 21 III. Wet 17 maart 2013 – onbekwaamheid - nieuwe beschermingsstatus die strookt met menselijke waardigheid. ______________________________________________________________________ 22 IV. Wet van 22 augustus 2002 – wet betreffende rechten van de patiënt ____________________ 22 V. Wet van 13 april 1995 – sexueel misbruik ten aanzien van minderjarigen _________________ 23
BESLUIT___________________________________________________________________ 23
DEEL 2: HET BEROEPSGEHEIM BINNEN DE JEUGDHULPVERLENING. _______________ 25 INLEIDING _________________________________________________________________ 25 AFDELING 1: Algemeen kader beroepsgeheim ____________________________________ 25 I.
Oorsprong van het beroepsgeheim binnen hulpverlening _____________________________ 26 Historiek ___________________________________________________________________ 26 Actuele wetgeving ___________________________________________________________ 26 Deontologische codes ________________________________________________________ 29 II. Grondslag van het beroepsgeheim binnen de hulpverlening ___________________________ 29 A. Evolutie individuele grondslag naar maatschappelijke grondslag ______________________ 29 B. Huidige grondslag ___________________________________________________________ 30 III. Evolutie in het jeugdhulpverleningscontentieux _____________________________________ 31 A. B. C.
BESLUIT___________________________________________________________________ 34 AFDELING 2: Inhoud van het begrip beroepsgeheim _______________________________ 34 I. II. III.
Begrip vertrouwelijke informatie _________________________________________________ 34 Verschil discretieplicht en ambtsgeheim ___________________________________________ 36 Toepassingsgebied _____________________________________________________________ 39 A. Ratione personae____________________________________________________________ 39 B. Ratione materiae ____________________________________________________________ 41 C. Misdrijf bij schending ________________________________________________________ 42
5
1. 2. 3.
Materiële bestanddelen van het misdrijf ______________________________________ 42 Moreel bestanddeel van het misdrijf _________________________________________ 43 Afwezigheid van rechtsvaardigheidsgronden ___________________________________ 44
BESLUIT ___________________________________________________________________ 44 AFDELING 3: Uitzonderingen op het beroepsgeheim _______________________________ 45 I. II.
Absoluut of relatief ? ___________________________________________________________ 45 Uitzondering door de wet _______________________________________________________ 46 A. Getuigenis in rechte _________________________________________________________ 46 B. Bevel van de wet ____________________________________________________________ 47 1. Aangifteplicht ____________________________________________________________ 48 i. Algemene aangifteplicht van artikel 30 Sv. _________________________________ 49 ii. Bijzondere aangifteplicht van artikel 29 Sv. __________________________________ 49 2. Andere aangifteverplichtingen ______________________________________________ 50 C. Artikel 458bis Sw____________________________________________________________ 51 1. Voor de wetswijziging van 30 november 2011 __________________________________ 51 2. Na wetswijziging van 30 november 2011 en 23 februari 2012 _____________________ 53 D. Conflicterende wetsartikelen: schuldig hulpverzuim ? ______________________________ 56
BESLUIT ___________________________________________________________________ 58 AFDELING 4: Uitzondering door creaties uit de rechtsleer en rechtspraak ______________ 58 I. II. III. IV. V. VI.
Cliënt als slachtoffer ___________________________________________________________ 59 De noodtoestand ______________________________________________________________ 59 Recht van verdediging __________________________________________________________ 62 Mededeling aan een disciplinaire overheid _________________________________________ 64 Belang van een goede rechtsbedeling _____________________________________________ 64 Gedeeld en gezamenlijk beroepsgeheim ___________________________________________ 65 A. Gedeeld beroepsgeheim _____________________________________________________ 66 B. Gezamenlijk beroepsgeheim __________________________________________________ 71
DEEL 3: BEROEPSGEHEIM BINNEN HET NIEUWE DECREET VAN DE INTEGRALE JEUGDHULP____________________________________________________________ 72 INLEIDING _________________________________________________________________ 72 AFDELING 1 : De wettelijke kaders _____________________________________________ 74 INLEIDING ________________________________________________________________________ 74 I. Artikel 77 Jeugdbeschermingswet: Elke persoon die meewerkt aan de toepassing van deze wet is geheimhouding verplicht __________________________________________________________ 75 A. Binnen de vrijwillige jeugdhulp ________________________________________________ 76 B. Binnen de gerechtelijke hulpverlening __________________________________________ 76 II. Artikel 7 IJH: Alle personen die in het kader van dit decreet werken worden gebonden door geheimhoudingsplicht ______________________________________________________________ 77 A. Binnen de vrijwillige hulpverlening _____________________________________________ 77 B. Binnen de gerechtelijke hulpverlening __________________________________________ 79 III. Artikel 72 IJH Gegevensverwerking – elektronisch dossier _____________________________ 80 A. Binnen de vrijwillige hulpverlening _____________________________________________ 80 B. Binnen de gerechtelijke hulpverlening __________________________________________ 82 IV. Artikel 73 IJH : Gezamenlijk beroepsgeheim. ________________________________________ 82 A. Binnen de vrijwillige Hulpverlening _____________________________________________ 82
6
B.
Binnen de gerechtelijke Hulpverlening ___________________________________________ 84 Artikel 74 IJH: Informatieuitwisseling tussen actoren _________________________________ 84 A. Binnen de vrijwillige Hulpverlening _____________________________________________ 84 B. Binnen de gerechtelijke Hulpverlening ___________________________________________ 86 VI. Artikel 75 IJH: Verbod overdracht informatie naar Justitie _____________________________ 86 VII. Art 76 IJH: Verwerking zonder toestemming ______________________________________ 93 VIII. Besluit ____________________________________________________________________ 94 V.
AFDELING 2: Overig beroepskader in de Integrale Jeugdhulp ________________________ 95 I. II. III. IV. V. VI. VII.
Centra voor Leerlingenbegeleiding ________________________________________________ 95 Geestelijke gezondheidszorg _____________________________________________________ 96 Verzelfstandigd agentschap voor personen met een handicap __________________________ 97 Pleegzorg ____________________________________________________________________ 97 Kind en Gezin _________________________________________________________________ 98 Bijzondere Jeugdbijstand ________________________________________________________ 98 Besluit ___________________________________________________________________ 100
BESLUIT__________________________________________________________________ 100
DEEL 4 :BEROEPSGEHEIM VAN DE VERSCHILLENDE PROFESSIONELE ACTOREN BINNEN DE JEUGDHULP ________________________________________________________ 102 INLEIDING ________________________________________________________________ 102 AFDELING 1: Het Openbaar Ministerie _________________________________________ 103 I. II. III. IV.
Situering ____________________________________________________________________ 103 Beroepsgeheim, een boemerang. ________________________________________________ 104 Concrete toepassing beroepsgeheim voor deze actor ________________________________ 109 Besluit ______________________________________________________________________ 110
AFDELING2: De Jeugdrechter ________________________________________________ 111 I. II. III.
Situering ____________________________________________________________________ 111 Het beroepsgeheim van de jeugdrechter __________________________________________ 112 Besluit ______________________________________________________________________ 112
AFDELING 3: De Sociale Dienst van de Vlaamse Gemeenschap bij de Jeugdrechtbank en haar teamverantwoordelijken en consulenten, ______________________________________ 112 I. Situering ____________________________________________________________________ 112 II. De wettelijke definiëring en werking van deze dienst ________________________________ 114 III. Voorafgaand onderzoek, een navorsingsopdracht ___________________________________ 115 IV. Het hulpverleningsplan: een duidelijke, welomlijnde opdracht. Het samengaan van verschillende actoren met eventueel een onderscheiden finaliteit __________________________ 116 V. De jeugdhulpaanbieder krijgt een opmerkelijke rol __________________________________ 118 VI. Een wettelijk gedefinieerde opdracht: regelmatig bezoek ____________________________ 119 VII. Als misdrijf omschreven feit __________________________________________________ 121 VIII. Het beroepsgeheim van de sociale dienst _______________________________________ 123 IX. Besluit ______________________________________________________________________ 124
AFDELING 4: De gemandateerde voorzieningen _________________________________ 124 I. II. III.
Situering ____________________________________________________________________ 124 Twee duidelijk te onderscheiden diensten _________________________________________ 125 Het elektronisch dossier _______________________________________________________ 126
7
IV. De Jeugdhulpaanbieders een natuurlijke persoon of een voorziening die jeugdhulpverlening aanbiedt ________________________________________________________________________ 129 V. Besluit _____________________________________________________________________ 129
AFDELING 5: De Jeugdhulpverlener ____________________________________________ 130 I. II. III. IV.
Situering ____________________________________________________________________ 130 Het Hulpverleningsmandaat ____________________________________________________ 132 Het dubbel mandaat __________________________________________________________ 132 Besluit _____________________________________________________________________ 137
AFDELING 6: De bemiddelingsopdrachten ______________________________________ 137 AFDELING 7: Tabel _________________________________________________________ 140
ALGEMEEN BESLUIT _______________________________________________________ 144 Bibliografie ___________________________________________________________ 152 Wetgeving________________________________________________________________ 152 Parlementaire stukken ______________________________________________________ 154 Adviezen _________________________________________________________________ 155 Rechtspraak ______________________________________________________________ 156 Rechtsleer ________________________________________________________________ 157 Boeken _________________________________________________________________________ 157 Tijdschriften _____________________________________________________________________ 158
Overige __________________________________________________________________ 161
8
ALGEMENE INLEIDING
Deze inleiding situeert het onderwerp, en koppelt hieraan de probleemstelling. In de doelstelling, de centrale onderzoeksvraag en de afbakening van het onderwerp vinden we het specifieke kader van deze masterproef. Tenslotte bespreken we de methodiek evenals de structuur. I.
Situering en probleemstelling
1. Deze masterproef situeert zich binnen het juridische domein, en wenst na te gaan op welke manier de diverse actoren binnen de, zowel vrijwillige als gerechtelijke, hulpverlening, gegevens van minderjarigen mogen transfereren. Hierbij gaat de bijzondere aandacht naar het spanningsveld dat zich opbouwt wanneer een verschillende finaliteit van het beoogde doel meespeelt. Het is zonder meer duidelijk dat de gerechtelijke hulpverlening op een andere manier kijkt naar een hulpbehoevende minderjarige. Deze zal, ondanks de door de wet bepaalde voorrang voor oplossingen binnen de eigen leefwereld van de minderjarige, toch vaak belanden bij justitie, dan bij de vrijwillige hulpverlening zelf. Deze laatste heeft in haar finaliteit als enige doelstelling de oplossing van het probleem van de minderjarige in het belang van het kind, en in samenwerking met het kind. De gerechtelijke hulpverlening, zal, afhankelijk van het voorgelegde probleem, ook het maatschappelijk belang moeten in consideratie nemen. De informatie die van de ene actor naar de andere getransfereerd wordt, kan “misbruikt” worden omdat ze niet meegedeeld werd door de minderjarige met deze finaliteit voor ogen. Zo kan een minderjarige die in een drugsproblematiek belandt aan een hulpverlener in een vertrouwensgesprek bekennen dat hij een diefstal heeft gepleegd, en kan deze informatie, indien ze in het kader van een andere finaliteit beoordeeld wordt, tegen hem gebruikt worden. 2. Een goede definiëring van de probleemstelling dringt zich op, vooral op het juridisch gebied, gezien de onderwerpen zuiver juridisch benaderd worden. Alvorens tot enige analyse van een spanningsveld te kunnen komen, is het van groot belang de juridische draagkracht van de titel te onderzoeken: Wie is de juridische minderjarige? Met andere woorden wie behoort tot ons onderzoeksveld? Waarin onderscheidt deze minderjarige zich juridisch van de niet-minderjarige, en welke consequenties heeft dit op het verdedigen van zijn eigen belangen? Welke rol krijgen de ouders toebedeeld?
9
Daarnaast gaan we na wat het beroepsgeheim nu precies juridisch inhoudt. Alvorens de draagkracht te kennen van het begrip, is het onontbeerlijk de juridische implicaties van deze term goed te begrijpen. Welke ratio legis, welke evolutie heeft het begrip gemaakt, op welke gronden wordt het toegekend, wie is de houder, wie is de drager… Vragen die niet enkel puur rationeel benaderd kunnen worden, maar die gestoeld moeten worden op een juridische basis, waarbij in de mate van het mogelijke rekening gehouden wordt met de verworven kennis over de minderjarige. De wet werd recent volledig hertekend (Decreet Integrale Jeugdhulp – 12 juli 2013) en blijkt nog heel wat vragen op te roepen bij de verschillende actoren van de jeugdhulp. Hier wensen we via een analyse aan deze problematiek tegemoet te komen. II.
De Doelstelling
3. Het is onze doelstelling een duidelijke inzage te krijgen in wat het beroepsgeheim inhoudt voor de minderjarige en hoe het geldt voor de verschillende actoren binnen de jeugdhulpverlening. Daarnaast analyseren we de verschillende relevante wetten in het nieuwe decreet en gaan na hoe we deze kunnen interpreteren en toepassen. Vervolgens wensen we een inzage te krijgen in de mogelijke wettelijke uitzonderingsgronden op het algemeen geldend beroepsgeheim, zoals gesteld in artikel 77 Jw. en artikel 7 IJH. III.
De Centrale Onderzoeksvraag
4. De centrale onderzoeksvraag die we ons wensen te stellen is of het de bedoeling van de wetgever is, in het kader van de jeugdhulpverlening, en aan de hand van het nieuwe decreet Integrale Jeugdhulp, het beroepsgeheim eerder uit te hollen of te handhaven in deze tijd van allerlei onwenselijke gegevenscaptaties, zoals de recente schandalen van google en de Amerikaanse inlichtingendiensten aantoonden. Niet zozeer de communicatie tussen teams met eenzelfde finaliteit interesseren ons hierbij, maar vooral het spanningsveld tussen justitie en de hulpverlening blijken een lakmoesproef te zijn voor het houdbaarheidsgehalte van het beroepsgeheim. IV.
De afbakening van het onderwerp
5. Het beroepsgeheim strekt zich over een bijzonder breed veld uit. We beperken ons tot de jeugdhulpverlening, waarbij we het medische beroepsgeheim, dat ook nog onderhevig is aan deontologische codes en de wet op de patiëntenrechten, grotendeels buiten beschouwing laten.
10
Tevens beperkt deze masterproef zich tot het Vlaamse territorium, gezien jeugdhulp een gemeenschapsaangelegenheid is. Wel wordt rekening gehouden met het gerechtelijke deel, dat een federale materie is. V.
Methodiek
6. Aan de hand van een initiële literatuurstudie over de juridische organisatie van de hulpverlening, de minderjarige, het beroepsgeheim, de werking van de jeugdrechtbank en de Sociale dienst (in het verleden), wordt het onderwerp verkend, en de valabele theorieën en auteurs geselecteerd. Vervolgens wordt een intensieve studie verricht van de volledige wetgeving, decreten, uitvoeringsbesluiten, adviezen, parlementaire voorbereidingen en stukken, aanwezige rechtspraak en de toepasselijke rechtsleer. Opgemerkt dient wel dat de aanwezige rechtspraak bijna uitsluitend over het medisch beroepsgeheim handelt. Daarom vormen vooral de tekst van de wet de basis, daarnaast kan echter uit de feitelijke omstandigheden van de rechtspraak een analogische interpretatie gevoerd worden naar de welzijnssector in het algemeen. Gezien het decreet IJH zeer recent is, en er bijgevolg geen interpretaties beschikbaar zijn, wordt een teleologische interpretatie doorgevoerd. De besluiten zijn gebaseerd op eigen inzichten, na grondige vergelijking van de diverse bronnen en interpretaties. VI.
Structuur
7. De structuur van deze masterproef werd op die manier opgebouwd dat een complete leek in de materie gradueel inzicht krijgt in de materie: DEEL 1: MINDERJARIG UIT JURIDISCH OOGPUNT Hier behandelen we de verschillende aspecten van de minderjarigheid. Vooral de positie van de ouders en de zelfstandigheid van het kind zijn bijzonder belangrijk. In welke mate kan een kind zelf beslissen over wat het wilt en hoe ondersteunt de wetgever dit? DEEL 2: HET BEROEPSGEHEIM BINNEN DE JEUGDHULPVERLENING. Het tweede deel geeft de basis van het beroepsgeheim weer. Hoe is het ontstaan? Waarop basseert de wetgever zich en hoe past hij het toe. Dit deel is in de mate van het mogelijke reeds op de jeugdhulpverlening toegepast, maar wijkt hierin weinig af van het algemene kader van het beroepsgeheim binnen andere beroepskaders.
11
Vooral het medisch beroepsgeheim kan hier als exemplarisch voorbeeld dienen, gezien deze het strengst toegepast wordt. (deontologische codes- eed van Hippocrates) DEEL 3: BEROEPSGEHEIM BINNEN HET NIEUWE DECREET VAN DE INTEGRALE JEUGDHULP In het derde deel gaan we vooral het nieuwe decreet IJH onder de loep nemen. We lichten er deze passages uit die van toepassing zijn op het beroepsgeheim, en meer specifiek op de wettelijke inkadering van de mogelijke datatransfers. We gaan na welke artikels precies hun weerslag hebben, hoe de wetgever het formuleert, en we doen een poging er soms een interpretatie aan toe te voegen. Deze interpretaties zijn vrijblijvend en zullen uiteraard nog door de rechtsleer en de rechtspraak een exacte interpretatie dienen te krijgen. We hebben niet de pretentie hier baanbrekend te willen zijn, maar we doen een poging creatief om te gaan met de formuleringen binnen de wet. DEEL 4 :BEROEPSGEHEIM VAN DE VERSCHILLENDE PROFESSIONELE ACTOREN BINNEN DE JEUGDHULP Uiteindelijk komen we in deel 4 naar de toepassing van de wetgeving. Hier geven we aan de hand van het wettelijke kader, en al onze verworven kennis een concreet zicht op hoe het beroepsgeheim er nu voor de verschillende actoren uitziet. Met als kers op de taart een tabel waarbij we de wettelijke verplichtingen van de verschillende actoren in kaart brengen. Dit leidt volgens onze bescheiden mening uiteindelijk naar de “relativiteit” van een, volgens ons “absoluut” beroepsgeheim.
12
DEEL 1: MINDERJARIG UIT JURIDISCH OOGPUNT
INLEIDING
8. Teneinde een duidelijk zicht te krijgen op de inspraak en de toegekende rechten van de minderjarigen om vanuit deze inzage een onderbouwde extra dimensie te kunnen geven aan het beroepsgeheim - meer specifiek ten opzichte van minderjarigen - wordt in dit hoofdstuk een analyse gemaakt van de bijzondere aanpak van de wetgever tegenover de minderjarige. Wij onderzoeken de diverse domeinen waarbij de wetgever expliciet de positie van de minderjarige bepaalt en de manier waarop de actoren onderling informatie moeten uitwisselen. Op deze manier willen we inzicht verwerven in de wijze waarop de wetgever de kwetsbaarheid van de minderjarige zelf inschat, en kunnen we eveneens de positie van de diverse actoren, die relevant zullen zijn voor de toepassing van het beroepsgeheim, bepalen.
AFDELING 1: Kernprincipes
9. ALGEMEEN – Het burgerlijk wetboek omschrijft een minderjarige als “ de persoon van het mannelijke of vrouwelijke geslacht die de volle leeftijd van achttien jaren nog niet bereikt heeft.”1 Verder bepaalt artikel 488 BW dat de meerderjarigheid vastgesteld wordt op de volle leeftijd van achttien jaar en dat men op die leeftijd bekwaam is tot alle handelingen van het burgerlijk leven. 2
A contrario zal men niet bekwaam zijn tot het stellen van alle handelingen voor de leeftijd van
achttien jaar bereikt is.
10. EVOLUTIE T.A.V. DE POSITIE VAN MINDERJARIGEN – Er is sprake van een veranderend beeld ten aanzien van minderjarigen. Voorheen werd een minderjarige beschouwd als een rechtsobject. i Sinds het Internationaal Verdrag inzake de rechten van het Kind3 is het kind geen ‘object’ meer van gezagsuitoefening door rechthebbende ouders, maar wel een subject dat zelf rechten kan doen gelden zoals het recht op een behoorlijke opvoeding.4
1
Artikel 388 Burgerlijk Wetboek, hierna: BW. Artikel 488 BW. 3 Internationaal Verdrag inzake de Rechten van het Kind van 20 november 1989, BS 17 januari 1992. Hierna: IVRK. 4 C. MELKEBEEK, Kids codex boek 2, Larcier, 2010, 135. 2
13
De nadruk wordt in het IVRK gelegd op ‘participation’, ‘provision’ en ‘protection.’ 5 Zo stelt artikel 3 IVRK dat de belangen van het kind de eerste overweging vormen bij het nemen van maatregelen, ook wanneer maatregelen genomen worden door rechterlijke instanties. Het decreet rechtspositie van de minderjarige in de integrale jeugdhulp van 7 mei 20046 bepaalt in artikel 5 dat het belang van de minderjarige de belangrijkste overweging vormt bij het verlenen van jeugdhulp.7 Artikel 12 IVRK stelt dan weer dat in overeenstemming met de leeftijd en de maturiteit van het kind belang gehecht zal worden aan zijn mening. Dit wil zeggen dat wanneer het kind matuur genoeg is en hij (feitelijk) de ouders niet meer nodig heeft, hij zoveel als mogelijk zelfstandig beslissingen moet kunnen nemen en in het rechtsverkeer moet kunnen optreden, ook als hij/zij nog niet meerderjarig is.8 In het DRM komt de Belgische wetgever tegemoet aan de verplichtingen opgelegd in het IVRK en zullen deze bepalingen relevant zijn in de bespreking van het beroepsgeheim.
11. HANDELINGSONBEKWAAMHEID – De minderjarige is principieel een rechtsbekwame, doch handelingsonbekwame persoon.9 Dit wil zeggen dat hij de drager is van subjectieve rechten en gezien wordt als een rechtssubject10, maar onbekwaam is rechtshandelingen11 te stellen d.m.v. deze rechten. 12 Zo kan de minderjarige geen huwelijk aangaan13, geen contracten sluiten14 en wordt de figuur van het ouderlijk gezag15 ingebouwd als beschermingsmechanisme. De wetgever had niet de bedoeling de minderjarige van het rechtsverkeer uit te sluiten, doch hij wenste, gezien de leeftijd en maturiteit van de minderjarige, een beschermingsmechanisme in te bouwen
zodat
rechtshandelingen
gesteld
kunnen
worden
d.m.v.
wettelijke
vertegenwoordiging.16 Het mechanisme van het ouderlijk gezag dient steeds uitgeoefend te worden in het belang van het kind.17 5
D. ARCHARD, “Preface” in F. ANG, E. BERGHMANS, L. CATTHRIJSSE, I. RAVIER, M. DELPLACE, V. STAELENS, T. VANDEWIELE, C. VANDRESSE en M. VERHEYDE (eds.) Participation Rights of Children, Antwerpen, Intersentia, 2006, v. 6 Decreet van 7 mei 2004 betreffende de rechtspositie van de minderjarige in de integrale jeugdhulp, BS 4oktober 2004. ( hierna DRM) 7 B. VANOBBERGEN, “Het belang van het kind: meer dan een juridisch begrip”, in bijzondere opleiding Jeugdrecht 2013 2014, Orde van de Vlaamse balie, Kluwer, Mechelen, 2013, 4. 8 C. MELKEBEEK, Kids codex boek 2, Larcier, 2010, 135. 9 M. MASSCHELEIN, “Bekwaamheid en onbekwamen minderjarigen”, TPR 2009, afl. 2, 958. 10 T. ROBERT, “De Burgerrechtelijke procesbekwaamheid van de minderjarige” in centrum voor beroepsvolmaking in de rechten, De procesbekwaamheid van de minderjarigen, Antwerpen, Intersentia, 2006, 39. 11 Hij kan wel feitelijke handelingen stellen. 12 T. VANSWEEVELT, “ Persoonlijkheidsrechten van minderjarigen en grenzen van het ouderlijk gezag: de toestemming van de minderjarige in een medische behandeling ” in X, Juridische aspecten van de geneeskunde, Antwerpen, Kluwer, 1989, 269. 13 Artikel 144 BW. 14 Artikel 1124 BW. 15 Artikel 372 BW. 16 N. DESMET, De juridische positie van de minderjarige in de praktijk, Heule-Kortrijk, UGA, 2010, 84. 17 Artikel 203 BW.
14
Doch zal de handelingsonbekwaamheid niet absoluut zijn en dient deze genuanceerd te worden. De wetgever voorziet in uitzonderingen op de handelingsonbekwaamheid door bepaalde leeftijdsgrenzen te stellen en bepaalde handelingen wel toe te laten.18 Opgemerkt dient te worden dat, in het kader van de jeugdhulpverlening, de wetgever in bepaalde decreten uitzonderingen heeft gemaakt. Voorbeelden daarvan is de regelgeving van het centra voor leerlingenbegeleiding.19
12. HANDELINGSBEKWAAMHEID VS WILSBEKWAAMHEID – Handelingsbekwaamheid verwijst naar de juridische bekwaamheid om iets te doen, die in abstracto wordt beoordeeld. Wilsbekwaamheid daarentegen verwijst naar de feitelijke bekwaamheid om iets te doen. Of de minderjarige feitelijk in staat is iets te doen wordt steeds in concreto beoordeeld. 20 De beoordeling of de minderjarige cliënt al dan niet wilsbekwaam is, blijkt in de praktijk een moeilijk afwegingskader te zijn. Men moet steeds nagaan of de cliënt over voldoende oordeelsvermogen beschikt. Of dergelijk vermogen aanwezig is, zal situatie per situatie bekeken dienen te worden en zal ook per individu verschillen. 21 Dit gegeven is belangrijk in het kader van het beroepsgeheim, gezien het beroepsgeheim ten aanzien van ouders slechts zal gelden wanneer de minderjarige cliënt over voldoende oordeelsvermogen beschikt.
13. DECREET RECHTSPOSITIE MINDERJARIGE IN DE INTEGRALE JEUGDHULP – Het kerndecreet in de jeugdhulpverlening is het decreet rechtspositie minderjarige in de integrale jeugdhulp (DRM). Alvorens de positie van de minderjarige in andere wetgeving te bekijken zullen we hier kort de kernbepalingen uit dit decreet bespreken. Artikel 4 § 1 DRM bepaalt dat de minderjarige de rechten opgesomd in dit decreet zelfstandig uitoefent. Hiervoor wordt geen vereiste van maturiteit of leeftijd gesteld. In principe kan elke minderjarige – ongeacht zijn leeftijd – de rechten in het DRM zelfstandig uitoefenen. 22 In de parlementaire voorbereidingen wordt uitdrukkelijk vermeld dat het alleen gaat over feitelijke handelingen, gezien de handelingsonbekwaamheid slaat op rechtshandelingen.23
18
Zie artikel 904, 1394 BW. Artikel 30 CLB – Decreet, 20 C. LEMMENS, De minderjarige en de Wet Patiëntenrechten, Antwerpen, Intersentia,2013, 11. 21 Advies Kinderrechtencommissariaat van februari 2001 betreffende de rechten van de minderjarige patiënt, nr. 2000-01/4, 4. 22 E. DESMET en J. PUT, “Het decreet Rechtspositie Minderjarigen: Een internationaalrechtelijke toetsing.”, TJK 2011/2,115. 23 Voorstel van Decreet betreffende de rechtspositie van de minderjarige in de integrale jeugdhulp, Parl. St. Vl. Parl. 2003-04, nr. 2063/1, 10. 19
15
Zelfs wanneer aan feitelijke handelingen rechtsgevolgen verbonden zijn, blijft de minderjarige bekwaam deze feitelijke handeling te stellen. 24 Daarnaast wordt ook aangehaald dat de handelingsonbekwaamheid en de figuur van het ouderlijk gezag bedoeld zijn als beschermingsmechanismen maar tegelijkertijd een juridische hinderpaal vormen voor de uitoefening van de eigen rechten door de minderjarige. 25 Als gevolg hiervan kan de minderjarige de rechten, opgesomd in het DRM, zelfstandige uitoefenen, gezien de meerderheid van de rechten
door
feitelijke
handelingen
kan
worden
uitgeoefend.
26
De
parlementaire
voorbereidingen bepalen expliciet dat het feit dat de minderjarige zijn rechten zelfstandig kan uitoefenen geen afbreuk doet aan de eigen rechten van de ouders. Zo blijft het recht op informatie onverminderd de rechten van de minderjarige gelden. De rechten die de minderjarige heeft zullen aldus begrensd worden door de ouderlijke rechten.27 Wel is het belangrijk op te merken dat het ouderlijk gezag een uitdunnend karakter bevat, het zal mee-evolueren met de leeftijd en maturiteit van het kind. Wanneer de minderjarige steeds meer rechten zelf uitoefent en meer beslissingen neemt, zal de functie van het ouderlijk gezag evolueren van beschermend naar begeleidend.28
14. WILSBEKWAAMHEID – In artikel 4 § 2 DRM wordt een beperking gesteld op het principe dat de minderjarige de rechten opgesomd in dit decreet zelfstandig kan uitvoeren. Aan drie rechten wordt een bekwaamheidsvereiste gekoppeld: het recht om in te stemmen met de jeugdhulp29, de uitoefening van het recht op toegang tot het dossier30 en het recht om niet gescheiden te worden van de ouders.3132 De bijzondere voorwaarde stelt dat de minderjarige in staat is tot een redelijke beoordeling van zijn belangen, rekening houdende met zijn leeftijd en maturiteit. Uit de parlementaire voorbereidingen wordt die specifieke voorwaarde verantwoord door de juridische aard van deze rechten in combinatie met het belang voor de hulpverleningspraktijk.
24
K. RIMANQUE, “Zelfstandige uitoefening van grondrechten door minderjarigen”, in M. COENE (ed.) Statuut van het kind, Brussel, Bruylant, 1980,37. 25 Parl. St. Vl. Parl. 2003-04, nr. 2063/1, 12. 26 Parl. St. Vl. Parl. 2003-04, nr. 2063/1, 12. 27 Parl. St. Vl. Parl. 2003-04, nr. 2063/1, 12. 28 L. VAN SLYCKEN, “ Beschikkingsrecht van de minderjarige over eigen leven en lichaam ” in J. VELAERS (ed.), Over zichzelf beschikken? Juridische en ethische bijdragen over het leven, het lichaam en de dood, Antwerpen, Maklu, 1996, 243. en Parl. St. Vl. Parl. 2003-04, nr. 2063/1, 12. 29 Die vervat ligt in artikel 8 DRM. 30 Die vervat ligt in artikel 22 DRM. 31 Die vervat lig in artikel 13 DRM. 32 V. VANDERLINDEN, “Resultaten van de inspectieronde over het Decreet Rechtspositie Minderjarige”, TJK 2011/2, 87.
16
Zo kan gesteld worden dat er sprake is van een rechtshandeling bij instemming van de jeugdhulp, doch het doen gelden van dit recht is zo ingrijpend in het leven van de minderjarige dat het onverantwoord zou zijn om die beslissing steeds te laten nemen door de ouders.33 Dit geldt ook voor het toegangsrecht tot het dossier. Hier is geen sprake van een rechtshandeling maar eerder van een rechtsfeit, doch het uitoefenen van dit recht kan een grote impact hebben op de verhouding tussen de hulpverlener en de minderjarige.34 De minimumvereiste om deze rechten zelfstandig te kunnen uitoefenen is dat de minderjarige over een zeker beoordelingsvermogen beschikt. Hiertoe moet hij kunnen inschatten wat de gevolgen zijn van het al of niet instemmen met jeugdhulp of van de kennisname van zijn dossier. In de parlementaire voorbereidingen wordt opgemerkt dat het criterium van “redelijke beoordeling van zijn belangen” nauw aansluit bij “het vereiste onderscheidingsvermogen” zoals opgenomen in onder meer artikel 931 van het Gerechtelijk Wetboek. 35 Of de minderjarige al dan niet beschikt over een voldoende beoordelingsvermogen zal in elke situatie in concreto moeten beoordeeld worden. De minderjarige moet zich bewust zijn van de gevolgen die mogelijkerwijs uit de beslissing voortvloeien.36 De wet voorziet in een vermoeden vanaf 12 jaar. Dit neemt niet weg dat elke situatie anders is en een individuele aanpak vereist. Het vermoeden is weerlegbaar en ook kinderen die jonger zijn dan 12 jaar kunnen over voldoende onderscheidingsvermogen beschikken. Het valt op te merken dat het niet altijd evident is om te bepalen of een minderjarige al dan niet bekwaam is om al zijn rechten zelfstandig uit te oefenen. In de praktijk blijkt daarenboven dat minder dan de helft van de voorzieningen beschikt over een geëxpliciteerde visie over de bekwaamheid van de minderjarigen en dat hier dus wel degelijk mee geworsteld wordt.37 Deze bekwaamheid kan door oneindig veel factoren worden beïnvloed zodat er geen gedetailleerd stappenplan kan worden ontwikkeld. Elke concrete situatie zal moeten afgewogen worden.38
33
Parl. St. Vl. Parl. 2003-04, nr. 2063/1, 12. Parl. St. Vl. Parl. 2003-04, nr. 2063/1, 13. 35 Parl. St. Vl. Parl. 2003-04, nr. 2063/1, 13. 36 Parl. St. Vl. Parl. 2003-04, nr. 2063/1, 13. 37 V. VANDERLINDEN, “Resultaten van de inspectieronde over het Decreet Rechtspositie Minderjarige”, TJK 2011/2, 88. 38 X., Visie bekwaamheid netoverstijgende CLB’s, 2011, https://wvg.vlaanderen.be/rechtspositie/04good_practices/bekwaamheid/bijlagen/Visie_bekwaamheid_netoverstijgende%20CLB's_2011.pdf. 34
17
Wel moet er steeds rekening gehouden worden met contextuele factoren (zoals de ernst van de situatie) en met individuele factoren (de leeftijd van het kind, de maturiteit van het kind..).39In het kader van het beroepsgeheim zal de bekwaamheid uiterst relevant zijn, gezien die bepaalt of de ouders al dan niet worden ingelicht over de situatie.40 15. CONCLUSIE – De principiële handelingsonbekwaamheid van de minderjarige blijft gelden in de jeugdhulpverlening, doch hij kan de rechten, opgesomd in het DRM, zelfstandig uitoefenen. Afhankelijk van de wilsbekwaamheid van de minderjarige zal hij een (al dan niet beperkt) beslissingsrecht verkrijgen op grond van het DRM.
AFDELING 2: De ouders of voogden vormen toegevoegde actoren bij de minderjarige
I.
Algemeen
16. Zoals supra uiteengezet41 is een bijzonder kenmerk van de minderjarige dat hij fundamenteel handelingsonbekwaam is en dat zijn rechten principieel worden waargenomen door middel van het ouderlijk gezag of wettelijke vertegenwoordiging. 42 Het nieuwe decreet integrale jeugdhulp bepaalt in artikel 2, 42° wat onder ‘ouders’ dient verstaan te worden: “..de natuurlijke personen die titularis zijn van het ouderlijk gezag, of, bij ontstentenis van die personen, de wettelijke vertegenwoordigers..” Uit de parlementaire voorbereidingen kan afgeleid worden dat de opvoeding in de eerste plaats de taak is van de ouders en zij dus in alle omstandigheden betrokken dienen te worden bij de opvoeding en ontwikkeling van het kind. In de regel zullen vader en moeder titularis zijn van het ouderlijk gezag. Slechts wanneer beide ouders overleden zijn, komt er voogdijgezag die waargenomen wordt door de voogd. Deze zal dan de wettelijke vertegenwoordiger zijn en ook onder het begrip ‘ouders’ in het decreet vallen.43
39
F. ANG en J. VERSCHELDEN, “Kinderrechten in het ziekenhuis: een inleiding” in “Kinderrechten in de gezondheidszorg”, Kinderrechtenforum 8/2011, 68. 40 Zie randnummer 17 – 19. 41 Zie randnummer 11. 42 Artikel 372 BW en Artikel 376 BW. 43 Memorie van toelichting bij ontwerp van Decreet Integrale Jeugdhulp, Parl. St. Vl. Parl. 2012-13, nr. 1952/1, 11.
18
Deze vertegenwoordigers staan in geen enkele beroepsverhouding tot de minderjarige en worden bijgevolg niet gevat door het beroepsgeheim en kunnen dus, in de meeste gevallen44, vrij toegang krijgen tot de vertrouwelijke gegevens over de minderjarige. Het staat hen vrij om, in het belang van de minderjarige, gegevens mee te delen aan derden. Niet de minderjarige zelf, maar zijn vertegenwoordigers waken over de ’belangen van de minderjarige’, die ze naar eigen inzicht en goeddunken inschatten.45 Het spreekt voor zich dat dit ‘belang’ voor heel wat interpretatie vatbaar is. Binnen het decreet rechtspositie minderjarige wordt echter de nodige aandacht besteed aan de wilsbekwaamheid van de minderjarige en zal hij uiteindelijk in staat gesteld worden zelf kennis te nemen van bepaalde gegevens over zijn persoon.46 Daarnaast voorziet het DRM expliciet in een, gemotiveerd, verzetsrecht voor de minderjarige om bepaalde informatie te onthouden aan de ouders (wettelijke vertegenwoordigers).47 II.
Ouderlijk gezag en beroepsgeheim
17. Er is niet erg veel wetgeving die de regels inzake ouderlijk gezag bepalen. De belangrijkste regels vindt men in het burgerlijk wetboek in de artikelen 371 – 387ter. Daarnaast bepaalt artikel 203,lid 1 BW een reeks verplichtingen van de ouders. ( oa. huisvesting, levensonderhoud,…) Het ouderlijk gezag, dat als beschermingsmechanisme is ingebouwd, heeft tot doel het kind te begeleiden in zijn groei naar een zelfstandig en volwassen leven.48 Zoals eerder gesteld staat het ouderlijk gezag in functie van het belang van het kind en heeft het een karakter van een aantastbare dynamische doelbevoegdheid gekregen.49 Naarmate het kind ouder wordt, zal de ouder slechts nog een adviserende rol op zich nemen. Dit wil zeggen dat de reikwijdte van het ouderlijk gezag evolueert met de maturiteit en leeftijd van het kind. Onvermijdelijk heeft dit tot gevolg dat de inperking van het gezagsrecht van de ouders (doordat de minderjarige in staat is om zelf te beslissen) gelijktijdig een inperking van het recht van de ouders op informatie inhoudt, die een invloed zal hebben op de draagwijdte van het beroepsgeheim op hulpverleners. 50
44
Tenzij de minderjarige over een verzetsrecht beschikt zoals in het DRM of de minderjarige voldoende onderscheidingsvermogen heeft.(Zie randnummer 16.) 45 Dit is af te leiden uit artikel 203 BW. 46 Artikel 22, § 2 DRM. 47 Artikel 23 DRM. 48 M. BERGHMANS, “Ouderlijk gezag en beroepsgeheim”, 2009, http://www.jeugdrecht.be/?action=artikel_detail&artikel=88. 49 C. MELKEBEEK, Kids codex boek 2, Larcier, 2010, 135. 50 CAJO-dossier "CLB-medewerker en het beroepsgeheim" - VCLB-koepel, maart 2008, 16.
19
Concreet wil dit zeggen dat de hulpverlener geen informatie meer moet meedelen aan de ouders van de minderjarige wanneer hij van oordeel is dat de minderjarig voldoende bekwaam is, maar dat de minderjarige wel nog steeds zelf kan vragen om de ouders in te lichten.51
18. Wanneer het gaat over jonge kinderen en het is duidelijk dat de ouders beslissen in het belang van hun kind, dan primeert het recht op informatie door de ouders en mag de hulpverlener bijgevolg deze informatie geven. Het belang van het kind zal echter steeds primeren en is ondergeschikt aan het recht op informatie van de ouders.52 Dit is af te leiden uit het IVRK, dat in artikel 3 stelt dat de belangen van het kind de eerste overweging vormen bij alle maatregelen die kinderen treffen.53 Ook dit is weer een delicaat afwegingskader in de praktijk: hoe kan de hulpverlener bepalen of de ouders de belangen van het kind al dan niet behartigen ?
19. Binnen dit gegeven is het interessant vast te stellen op welke manier de wetgever omgaat met deze wettelijke vertegenwoordigers en of de evolutie die het ouderlijk gezag meemaakt ook blijkt uit verschillende wettelijke bepalingen. Op die manier kan meer inzage verkregen worden in de ratio legis van de wetgever ten aanzien van de mededeelbaarheid van de gegevens naar deze categorie van personen toe. De autonomie van optreden die de wetgever toekent aan de minderjarige binnen de verschillende takken van het rechtsdomein kan ons een inzage verlenen in de mate waarin de wettelijke vertegenwoordigers onrechtstreeks, en meestal te goeder trouw, het beroepsgeheim kunnen schenden of doorbreken. Zij vormen uiteindelijk de ’wettelijk onbeschermde’ schakel voor de minderjarige in kwestie. Om deze reden zullen we hierna een summiere, niet exhaustieve opsomming geven van verschillende wetten waarbij de wetgever speciale aandacht geeft aan de al dan niet grotere zelfbeschikking van de minderjarige.
AFDELING 3: Specifieke behandeling van de minderjarige doorheen verschillende domeinen in de wetgeving
20. De wetgever heeft, binnen bepaalde rechtstakken, het belangrijk gevonden om specifiek over de positie van de minderjarige, regelingen te treffen. 51
M. BERGHMANS, “Ouderlijk gezag en beroepsgeheim”, 2009, http://www.jeugdrecht.be/?action=artikel_detail&artikel=88. 52 M. BERGHMANS, “Ouderlijk gezag en beroepsgeheim”, 2009, http://www.jeugdrecht.be/?action=artikel_detail&artikel=88. 53 F. ANG en J. VERSCHELDEN, “Kinderrechten in het ziekenhuis: een inleiding” in “Kinderrechten in de gezondheidszorg”, Kinderrechtenforum 8/2011, 70.
20
Het feit dat hier speciale aandacht aan gegeven wordt, toont duidelijk aan dat de zwakke positie van de minderjarige extra beschermd dient te worden, of binnen dit specifieke domein extra aandacht verdient. I.
Wet van 28 februari 2014 – euthanasie voor minderjarigen
21. “De geraadpleegde specialist neemt kennis van het medisch dossier, onderzoekt de patiënt, vergewist zich van de oordeelsbekwaamheid van de minderjarige en attesteert dit schriftelijk. De behandelende arts brengt de patiënt (oordeelsbekwame minderjarige) en zijn wettelijke vertegenwoordigers op de hoogte van het resultaat van deze raadpleging. Tijdens een onderhoud met de wettelijke vertegenwoordigers van de minderjarige bezorgt de behandelende arts hen alle in §2,1°, bedoelde informatie, en vergewist hij zich ervan dat zij hun akkoord geven betreffende het verzoek van de minderjarige patiënt” Het verzoek van de patiënt, alsook de instemming van de wettelijke vertegenwoordigers indien de patiënt minderjarig is, worden op schrift gesteld. “54 Opmerkelijk is dat zowel de patiënt als de wettelijke vertegenwoordigers instemming moeten geven en dat dit op schrift gesteld dien te worden. Het ’emancipatorische’ gegeven van het ouderlijk gezag zal hier niet leiden tot een alleenrecht van de minderjarige. De wetgever geeft hier geen volledig zelfbeschikkingsrecht aan de minderjarige, wat begrijpelijk is in deze uiterst delicate aangelegenheid. Dit bevestigt het principe dat kinderen geen ‘algemeen beslissingsrecht’ hebben in een medische context.55 II.
Decreet van 5 december 2013 – adoptie
22. ”..Als de geadopteerde minderjarig is wordt de beroepsbegeleiding verplicht.
Als de
geadopteerde een minderjarige van minder dan 12 jaar is, kan zijn/haar aanvraag alleen in aanmerking worden genomen als hij/zij door zijn/haar adoptieouders of zijn/haar wettelijke vertegenwoordiger wordt begeleid”56
54
Artikel 2 Wet van 28 februari 2014 tot wijziging van de wet van 28 mei 2002 betreffende de euthanasie, teneinde euthanasie voor minderjarigen mogelijk te maken, BS 12 maart 2014. 55 F. ANG en J. VERSCHELDEN, “Kinderrechten in het ziekenhuis: een inleiding” in “Kinderrechten in de gezondheidszorg”, Kinderrechtenforum 8/2011, 71. 56 Artikel 77 van het decreet van 5 december 2013 tot wijziging van het decreet van 31 maart 2004 betreffende de adoptie, BS 4 februari 2014.
21
Hierbij wordt ook de leeftijdscategorie ingevoerd van 12 jaar, om autonomie in het handelen door te voeren. Opmerkelijk is dat vaak de leeftijdsgrens van 12 jaar gehanteerd wordt.57 III.
Wet 17 maart 2013 – onbekwaamheid - nieuwe beschermingsstatus die strookt met menselijke waardigheid.
23. “Het kind dat zijn mening zelfstandig kan uiten wordt rechtstreeks door de rechter gehoord. Ingeval het kind zijn mening niet zelf kan uiten, vertolkt de vertrouwenspersoon de mening van het kind. De rechter hecht passend belang aan die mening.” “Er wordt geen rekening gehouden met het verzet van het minderjarig kind indien de rechtbank, op grond van feiten die vastgesteld zijn in een met reden omkleed proces-verbaal, oordeelt dat het kind geen onderscheidingsvermogen heeft.” Deze wet handelt over de verlengd minderjarigheid. IV.
Wet van 22 augustus 2002 – wet betreffende rechten van de patiënt
24. “Bij een patiënt die minderjarig is, worden de rechten zoals vastgesteld door deze wet uitgeoefend door de ouders die het gezag over de minderjarige uitoefenen of door zijn voogd. De patiënt wordt betrokken bij de uitoefening van zijn rechten rekening houdend met zijn leeftijd en maturiteit. De in deze wet opgesomde rechten kunnen door de minderjarige patiënt die tot een redelijke beoordeling van zijn belangen in staat kan worden geacht, zelfstandig worden uitgeoefend.”58 25. Opmerkelijk is dat de wetgever hier geen leeftijdsgrens stelt, doch het criterium van voldoende maturiteit vooropstelt. Uit de parlementaire voorbereiding van de wet is af te leiden dat de ratio legis van de wetgever eruit bestaat geval per geval na te gaan of de minderjarige zijn rechten zelfstandig kan uitoefenen. Dit laat een bepaalde mate aan individualisering toe.59 Een tweede opmerking bij deze wet is dat van dit principe afgeweken kan worden wanneer een levensnoodzakelijke beslissing nodig is en de ouders dit weigeren.
57
Zie ook Decreet Rechtspositie Minderjarigen. Artikel 12 van de wet van 22 augustus 2002 betreffende de rechten van de patiënt, BS 26 september 2002. (hierna: Patiëntenwet) 59 Memorie van toelichting betreffende de wet op de rechten van de patiënt, Parl. St. Vl. Parl. 2001-02, nr. 50-1642, 40. 58
22
In dat geval laat de wet een ‘multidisciplinaire zorgequipe’ toe om, in geval van nood, in het belang van het kind een beslissing te nemen om een handeling uit te voeren tegen de wil van de ouders in.60 Hieruit kan afgeleid worden dat het ouderlijk gezag niet absoluut is en opnieuw het belang van het kind primeert. V.
Wet van 13 april 1995 – sexueel misbruik ten aanzien van minderjarigen
26. “…Elke minderjarige die het slachtoffer is van de feiten bedoeld in de artikelen….., heeft het recht zich tijdens elk verhoor vanwege de rechterlijke instanties te laten begeleiden door een meerderjarig persoon van zijn keuze, behalve wanneer het openbaar ministerie of de onderzoeksmagistraat …..”61 Hierbij wordt de bijstand niet automatisch verleend door de wettelijke vertegenwoordiger, maar door ’een meerderjarig persoon van keuze’. Dit duidt reeds op een grote mate van autonomie van de minderjarige in deze bijzonder delicate aangelegenheden. De wetgever erkent hiermee impliciet dat de relatie ouder, voogd en kind een gescheiden relatie is, die niet evident alle rechten door de ouder laat verdedigen.
BESLUIT
27. Aan de hand van deze beperkte bloemlezing van wetten blijkt dat de wetgever worstelt met de verantwoordelijkheden en dat hij de absolute macht van de ouders in specifieke omstandigheden beperkt, weliswaar niet expliciet. De emancipatorische invulling van het ouderlijk gezag vindt stilletjes aan zijn toepassing in recente wetgeving. Vaak zal het zo zijn dat, wanneer een kind of jongere tot een redelijke beoordeling van zijn belangen in staat is, het zelf zijn rechten kan uitoefenen en hierbij ook toestemming kan geven.62 28. Het DRM gaat resoluut deze kant op wat, in het belang van de absolute bescherming van de gegevens omtrent de persoonlijke levenssfeer en de medische gegevens van de minderjarige vanuit zijn/haar standpunt, een absoluut pluspunt is.
60
F. ANG en J. VERSCHELDEN, “Kinderrechten in het ziekenhuis: een inleiding” in “Kinderrechten in de gezondheidszorg”, Kinderrechtenforum 8/2011, 712. 61 Artikel 2 tot wijziging van artikel 91 van het Wetboek voor strafvordering van de wet van 13 april 1995 betreffende seksueel misbruik ten aanzien van minderjarigen, BS 25 april 1995. 62 M. BERGHMANS, “Ouderlijk gezag en beroepsgeheim”, 2009, http://www.jeugdrecht.be/?action=artikel_detail&artikel=88.
23
Dit gegeven zal in de praktijk een grote implicatie hebben op het beroepsgeheim dat hulpverleners dienen te behouden, in de meeste gevallen ook ten aanzien van de ouders. Het feit dat ze het ouderlijk gezag uitoefenen zal bij een oordeelsbekwame minderjarige geen afbreuk aan het beroepsgeheim doen. Doch is het aangewezen de nodige voorzichtigheid te hanteren ten aanzien van dit uiterst delicaat thema. In het volgende deel zullen we uitgebreid het beroepsgeheim bespreken ten aanzien van minderjarigen. Nu we een analyse gedaan hebben van de rol die de actoren hierbij innemen en tot het besluit zijn gekomen dat dit bij een oordeelsbekwame minderjarige minimaal is, kunnen we stellen dat het beroepsgeheim in een grote mate gelijk zal zijn voor de minderjarige cliënt als voor de meerderjarige cliënt.
24
DEEL 2: HET BEROEPSGEHEIM BINNEN DE JEUGDHULPVERLENING.
INLEIDING
29. In dit deel zal de figuur van het beroepsgeheim in de hulpverlening besproken worden. We zullen hierbij telkens toetsen of de situatie voor minderjarigen verschilt ten aanzien van de situatie zoals deze geldt voor meerderjarigen. Zo zullen we nagaan waar specifieke problemen kunnen optreden, rekening houdend met de ouders of voogden (zoals supra besproken) die een toegevoegde actor vormen bij het beroepsgeheim ten aanzien van minderjarigen.
AFDELING 1: Algemeen kader beroepsgeheim
30. Het beroepsgeheim omvat meerdere sectoren en actoren: naast geneesheren, heelkundigen, officieren van gezondheid, apothekers, vroedvrouwen behelzen ze ook alle andere personen die de drager zijn van geheimen die ze verkregen hebben uit hoofde van hun staat of beroep. 63 Ook voor advocaten, notarissen, griffiepersoneel, politiebeambten enz.. is deze wet van toepassing. In deze verhandeling beperken we ons tot het beroepsgeheim in de hulpverleningscontext in relatie met minderjarigen. De rechtsgrond die aan de basis ligt van het beroepsgeheim zoals deze bestaat in het hulpverleningscontentieux, ligt in art 458 Sw. Daarnaast moet er ook rekening worden gehouden met verschillende sectorale decreten.64
31. RECHTSGROND BEROEPSGEHEIMEN – In het Strafwetboek van 5 oktober 1867 is de bepaling van artikel 458 Sw. ingevoegd. Na 1867 werd dit nog enkele keren aangepast maar wezenlijk niet meer veranderd:
“Geneesheren, heelkundigen, officieren van gezondheid, apothekers, vroedvrouwen en alle andere personen die uit hoofde van hun staat of beroep kennis dragen van geheimen die hun zijn toevertrouwd, en deze bekendmaken buiten het geval dat zij geroepen worden om in rechte (of voor een parlementaire onderzoekscommissie) getuigenis af te leggen en buiten het geval dat de wet hen verplicht die geheimen bekend te maken, worden gestraft met gevangenisstraf van acht dagen tot zes maanden en met geldboete van honderd [euro] tot vijfhonderd [euro]..”65 63
Art 458 Sw. Oa CLB-decreet, Decreet Rechtspositie Minderjarigen, Decreet Bijzondere Jeugdbijstand,.. 65 Art. 458 Sw. 64
25
I.
Oorsprong van het beroepsgeheim binnen hulpverlening
A.
Historiek
32. HIPPOCRATES –De eed van Hippocrates66, dateert van ca. 400 voor Chr., en vermeldt voor het eerst het belang van het geheimhouden van gegevens die verkregen worden vanuit het beroep van geneesheer: “Ik zal, wat ik bij de uitoefening van mijn beroep ook zal horen of zien, of ook daarbuiten over het leven van mensen te weten kom aan dingen, die nooit bekend mogen worden, in stilzwijgen bewaren, en het beginsel hooghouden, dat dingen die mij zó bekend worden vallen onder de plicht van geheimhouding.”67 33. OORSPRONG BEROEPSGEHEIM - De oorsprong van het beroepsgeheim zoals we die vandaag kennen, ligt vervat in het Franse recht. Artikel 378 van de Franse Code Pénal van 1810 bevat een strafbaarstelling bij overtreding van het beroepsgeheim. Dit artikel stelt dat: “Les médecins, chirurgiens et autres officiers de sante ainsi que les pharmaciens, les sagesfemmes et toutes autres personnes dépositaires par état ou profession des secrets qu'on leur confie, qui hors le cas où Ia loi les oblige à se porter dénonciateurs auront révélé ces secrets, seront punies d'un emprisonnement d'un mois à six mois et d'une amende de cent francs a cinq cent francs. ‘’68
In artikel 378 van de Franse Code Pénal wordt voor de eerste keer ‘het beroepsgeheim’ verankerd in een wettelijke bepaling. 69 Met de invoering van dit artikel is het beroepsgeheim uitgebreid naar meerdere sectoren. Waar Hippocrates enkel op het belang duidde in de geneeskunde is er nu een veel ruimere invulling. B.
Actuele wetgeving
34. In het hulpverleningscontentieux zijn er naast artikel 458 Sw. ook nog andere bepalingen die relevant zijn in de bespreking van het beroepsgeheim.70 Daarenboven zijn er ook specifieke bepalingen voor minderjarigen die belangrijk zijn. Hier volgt een korte, niet exhaustieve oplijsting van relevante rechtsbronnen binnen de hulpverlening: 66
De eed is opgenomen in het Corpus Hippocraticum. Vertaling uit Hermeneus 53 (1981), http://www.ordomedic.be/nl/orde/artseneed/eed-hippocrates/. 68 Art. 378 Code Pénal 1810. 69 L.HUYBRECHTS, “Aspecten van het beroepsgeheim”, in X, XXIIe postuniversitaire cyclus Willy Delva strafrecht en strafprocesrecht, Mechelen, Kluwer, 2006, 236. 70 Opgemerkt dient te worden dat het nieuw decreet IJH een coherente wetgeving probeert te creëren in de hulpverlening. 67
26
INTERNATIONALE BEPALINGEN – Er zijn een aantal internationale bepalingen die belangrijk zijn in de bespreking van het beroepsgeheim. Onder meer het Verdrag inzake de Rechten van het Kind71 en het Europees Verdrag voor de Rechten van de Mens72, inzake privacy, mogen niet uit het oog verloren worden. Ook artikel 17 Internationaal Verdrag van Burgerlijke en Politieke Rechten73 gaat over de eerbieding van de persoonlijke levenssfeer en dient men steeds in het achterhoofd te houden.
STRAFWETBOEK –
Zoals eerder aangegeven is de belangrijkste bepaling waarop het
beroepsgeheim gegrond is artikel 458 Sw. Dit is de lex generalis van het beroepsgeheim. Daarnaast zijn ook artikelen 458bis Sw. en 422 Sw. relevant in de bespreking.
BURGERLIJK WETBOEK – Bepalingen omtrent de bekwaamheid van de minderjarigen zijn terug te vinden in het BW zoals supra besproken. 74
JEUGD(BESCHERMINGS)WET – De samenleving evolueert, op het vlak van hulp en verzorging wordt een context gecreëerd waar heel veel mogelijk
is. In dit kader is de
jeugdbeschermingswet tot stand gekomen en vormt het een belangrijke basis voor de interpretatie van andere wetten. Bijzonder relevant zijn artikel 50 en artikel 77 van de Jeugdbeschermingswet, doch de gehele wet op zich zal belangrijk zijn in de bespreking bij het spanningsveld tussen hulpverlening en justitie gezien de ratio legis van de wet en de context niet achterwege gelaten kunnen worden.75
DECREET RECHTSPOSITIE MINDERJARIGEN – Het Decreet Rechtspositie van de Minderjarige van 7 mei 2004 wil een juridische basis vormen voor de hulpverlener die werkt met minderjarigen. Dit decreet bevat een aantal plichten voor de hulpverlener en een aantal rechten voor de cliënt binnen het kader van de Integrale Jeugdhulp. Het is een zeer belangrijk decreet. Belangrijk is dat het DRM geschreven is vanuit een integraal jeugdhulpverleningsoogpunt. Er kan dan ook discussie optreden of het DRM van toepassing is op puur medische kwesties.76
71
Verdrag inzake de Rechten van het Kind van 20 november 1989, BS 17 januari 1992. (Hierna: IVRK) Europees Verdrag tot Bescherming van de Rechten van de Mens en de Fundamentele Vrijheden van 4 november 1950. (Hierna: EVRM) 73 Internationaal verdrag inzake burgerrechten en politieke rechten, BS 6 juli 1983. (Hierna: BUPO) 74 Zie randnummer 9 en 17. 75 Wet 8 april 1965 betreffende de jeugdbescherming, het ten laste nemen van minderjarigen die een als misdrijf omschreven feit hebben gepleegd en het herstel van de door dit feit veroorzaakte schade, BS 15 april 1965. Hierna: Jeugdbeschermingswet. 76 Hier zal niet verder op ingegaan worden. 72
27
DECREET INTEGRALE JEUGDHULP – Het decreet integrale Jeugdhulp van 7 mei 2004 werd opgeheven.77 Sinds 1 maart 2014 is het nieuw decreet van 12 juli 2013 overal in Vlaanderen in werking getreden. Ook dit nieuwe decreet bevat bepalingen die met het beroepsgeheim te maken hebben.78 Artikel 7 van het nieuwe decreet gaat specifiek over het beroepsgeheim. Artikel 72 tem 76 behandelen de grens tussen justitie en de hulpverlening, een thema dat we verder in extenso zullen bespreken. Het uitvoeringsbesluit die invoege is getreden op 28 februari 2014 bevat belangrijke bepalingen inzake rapportage.79 (zie deel 3, randnummer 133 – 193)
DECREET INZAKE BIJZONDERE JEUGDBIJSTAND – Artikel 7 van dit decreet gaat specifiek over het beroepsgeheim en is nog steeds van toepassing. Veel andere artikels in deze wet zijn sinds het nieuwe decreet integrale jeugdhulp opgeheven.80 Het feit dat de wetgever de bepaling van het beroepsgeheim niet opgeeft, toont impliciet het belang aan die de wetgever eraan hecht.81 (Zie randnummer 188)
DECREET GEESTELIJKE GEZONDHEIDSZORG – Artikel 9 § 1, 8° van dit decreet is relevant in de bespreking.82 (zie randnummer 183)
DECREET PLEEGZORG – Artikel 22 van het decreet houdende de organisatie van pleegzorg bepaalt dat iedereen die de medewerking verleent aan de uitvoering van dit decreet gebonden is tot een geheimhoudingsplicht.83 (zie randnummer 185) CLB-DECREET – Artikel 10, 11 en 36 CLB-decreet bevatten bepalingen inzake beroepsgeheim.84 Hier spreken we over de lex specialis. Het besluit betreffende het multidisciplinair dossier zal ook hier van belang zijn.85 (zie randnummer 179)
77
Decr. Vl. 7 mei 2004 betreffende de integrale jeugdhulp, BS 11 oktober 2004. (opgeheven door artikel 140 Uitvoeringsbesluit Integrale Jeugdhulp van 21 februari 2014.) 78 Decr. Vl. 12 juli 2013 betreffende de integrale jeugdhulp, BS 13 september 2013. 79 Besluit van 21 februari 2014 van de Vlaamse Regering betreffende de Integrale Jeugdhulp, BS 28 februari 2014. 80 Artikel 90 tem 100 Decreet IJH. 81 Decr. Vl. 7 maart 2008 inzake bijzondere jeugdbijstand, BS 15 april 2008. 82 Decr. Vl. 18 mei 1999 betreffende de geestelijke gezondheidszorg, BS 17 juli 1999. 83 Decr. Vl. 29 juli 2012 inzake de organisatie van de pleegzorg, BS 16 augustus 2012. 84 Decreet betreffende de centra voor leerlingbegeleiding, BS 10 april 1999. (hierna CLB-decreet) 85 Besluit van de Vlaamse regering van 8 juni 2001 betreffende het M.D.D. in de centra voor leerlingenbegeleiding.
28
UITVOERINGSBESLUITEN – Het uitvoeringsbesluit Integrale Jeugdhulp van 21 februari 2014 vormt het belangrijkste uitvoeringsbesluit. Hier zullen verschillende bepalingen inzake rapportage vervat liggen. 86 Andere uitvoeringsbesluiten zullen her en der een belangrijke bepaling bevatten.87 C.
Deontologische codes
35. Naast de strafrechtelijke en andere wettelijke bepalingen die het beroepsgeheim algemeen vormen, zijn er ook nog tal van deontologische codes. Deze zijn een vorm van interne reglementeringen.88 De eed van Hippocrates89, aangevuld met de geneeskundige plichtenleer, vormen een exemplarisch voorbeeld van dergelijke codes. De behandelde inbreuken zullen tuchtrechtelijk of arbeidsrechtelijk sanctioneerbaar zijn. Een belangrijke vorm ter interpretatie van het beroepsgeheim zijn de adviezen die de Orde der geneesheren uitbrengt. Daarnaast normeren vele instellingen zichzelf en stellen een deontologische code op voor hun personeelsleden en medewerkers. II. A.
Grondslag van het beroepsgeheim binnen de hulpverlening Evolutie individuele grondslag naar maatschappelijke grondslag
36. INDIVIDUELE GRONDSLAG - De grondslag van het beroepsgeheim in de Franse code pénal is hoofdzakelijk op een individueel belang gestoeld. 90 Monseignat stelt dat het beroepsgeheim noodzakelijk is om schande van het individu en verwoesting in gezinnen te voorkomen.91 Chevalier Faure stelt dan weer dat het gevaar schuilt in de afbreuk van de reputatie van diegene die het geheim bekend maakt.92 93
86
Besluit van 21 februari 2014 van de Vlaamse Regering betreffende de Integrale Jeugdhulp, BS 28 februari 2014. E.g: Besluit van de Vlaamse regering inzake de erkenningsvoorwaarden en de subsidienormen voor de voorzieningen van de bijzondere jeugdbijstand, BS 10 december 1994. 88 KINDERRECHTSWINKEL, ’t Zitemzo Jeugdrecht… met het beroepsgeheim ten aanzien van minderjarigen, (Informatiefiche voor professionelen), 2012. 89 Ook wel de artseneed genoemd. Deze eed moet nog steeds afgelegd worden alvorens het beroep van arts te mogen uitoefenen. 90 L. LALLEMAN, “ Enkele juridische aspekten van het beroepsgeheim.”, www.law.kuleuven.be/jura/art n3 lalleman.pdf., 5. 91 “…déverser ainsi la honte sur les individus et portant la désolation dans les familles…” 92 .. compromettre la réputation de la personne dont le secret est trahi… 93 R. BLANPAIN, “Juridische aspecten van het medisch beroepsgeheim”, RW 1965, nr. 6, 275. 87
29
37. MAATSCHAPPELIJKE GRONDSLAG - Waar het uitgangspunt in 1810 hoofdzakelijk het individuele belang was - de schade die berokkend wordt aan het individu en de familie - zien we een verschuiving naar het algemeen belang.
94
De geheimhoudingsplicht is meer dan
beschermen van individuele rechten, het is het waarborgen van
grondrechten.
Forgeur,
advocaat en senator ten tijde van het redigeren van het strafwetboek, stelde dat het belang van het geheimhouden van bepaalde zaken verkregen uit de staat van het beroep belangrijk is, zowel voor het individu als uit het algemeen belang. 95 Er is dus zowel sprake van een individuele grondslag als van een maatschappelijke grondslag. B.
Huidige grondslag
38. Vandaag kent de huidige grondslag van het beroepsgeheim verschillende finaliteiten. Zowel het beschermen van de belangen van de cliënt, het beschermen van de belangen van de hulpverlener (individuele grondslag) en het beschermen van het openbaar belang (maatschappelijke grondslag) zijn, net zoals in 1867, vandaag nog steeds relevant. 96
39. INDIVIDUEEL - Uiteraard blijft het beschermen van de belangen van de cliënt de belangrijkste grondslag.97 Er is sprake van een asymmetrische machtsverhouding tussen de cliënt en de hulpverlener. Diegene die hulp vraagt, bevindt zich in een veel zwakkere positie dan diegene die hulp kan verlenen.98 Een persoon zal zich enkel kwetsbaar opstellen wanneer hij weet dat de hulpverlener daar geen misbruik kan van maken en in eer en geweten beslissingen kan nemen ten voordele van de cliënt. Maar ook de belangen van de hulpverlener moeten beschermd worden. De hulpverlener moet er kunnen op vertrouwen dat de info die hij verkrijgt in het kader van zijn hulpverleningsproces niet ten allen tijde kan afgedwongen worden door oversten, collega’s,… 99 Wanneer dit niet het geval is, komt de goede uitoefening van zijn job in gevaar.
94
L. LALLEMAN, “ Enkele juridische aspekten van het beroepsgeheim.”, www.law.kuleuven.be/jura/art n3 lalleman.pdf., 5. 95 « Les secrets que l'on confie et que l'on est parfois oblige de confier à certaines personnes à raison de leur etat ou de leur profession doivent de regie rester inviolable. La divulgation entrainerait des suites facheuses, non seulement pour les particuliers que ces secrets interessent, mais pour l'ordre general». (Nypels o.c.p. 397, nr. 45.) 96 R. SCHELLAERT, Wat ervan te zeggen: Informatie en beroepsgeheim binnen het ortho- en sociaalagogisch werkveld. Antwerpen, Intersentia, 2010, 63. 97 Onderschreven voor wat het medisch beroepsgeheim betreft in: Cass. 9 februari 1988, Pas. 1988, I, 662. 98 Men kan geconfronteerd worden met vooroordelen door de maatschappij waarin men leeft. Deze vooroordelen kunnen aanleiding geven tot gevoelens van uitsluiting en verlating door de maatschappij. Men kan op die manier terecht komen in een negatieve spiraal waar nog moeilijk een uitweg is. 99 R. SCHELLAERT, Wat ervan te zeggen: Informatie en beroepsgeheim binnen het ortho- en sociaalagogisch werkveld. Antwerpen, Intersentia, 2010, 61.
30
40. MAATSCHAPPELIJK -De financiële kost die ten laste komt op de maatschappij door het aanwezig zijn van een drempel als gevolg van een te laks beroepsgeheim kan groot zijn. 100 Wanneer minderjarige cliënten zich niet durven wenden tot de jeugdhulpverlening, uit vrees voor het openbaren van hun problemen, zal het probleem alleen maar escaleren en de maatschappelijke kost groter worden. Het is dan ook uiterst belangrijk dat de cliënt zich in alle vertrouwen tot de hulpverlener kan richten. Wat het medisch beroepsgeheim betreft is dit belang erkend door zowel het Hof van Cassatie101 als het EHRM.102 Naar analogie kunnen we deze redenering uitbreiden naar alle hulpverleningsprocessen. De rol van de arts wordt steeds teruggedrongen en de rol die andere hulpverleners vertolken wordt steeds belangrijker.
41. De BEROEPSGROEP wordt door sommige rechtspraak en rechtsleer, naast de individuele en de maatschappelijke grondslag, als een derde grondslag aangemerkt. Hiermee wordt aangestipt dat de figuur van het beroepsgeheim een essentieel gegeven is om de uitoefening van professionele taken tot een goed einde te brengen. 103
42. COMPLEMENTAIR – Het ene sluit echter het ander niet uit, integendeel. Wanneer het individueel belang geschonden wordt door het doorbreken van het beroepsgeheim, wordt het algemeen belang ook geschonden en omgekeerd.104 III.
Evolutie in het jeugdhulpverleningscontentieux
43. VERDWIJNEN COLLOQUE SINGULIER - Een belangrijke evolutie in de hulpverlening is het verdwijnen van het colloque singulier. Met dit begrip wordt de tweerelatie tussen de hulpverlener en de (minderjarige) cliënt bedoeld. De tweerelatie wordt verlaten en maakt plaats voor multidisciplinariteit om zo een zorg op maat te kunnen bieden aan de cliënt.105
100
R. SCHELLAERT, Wat ervan te zeggen: Informatie en beroepsgeheim binnen het ortho- en sociaalagogisch werkveld. Antwerpen, Intersentia, 2010, 61. 101 Cass. 18 juni 1974, Pas. 1974, I, 1065. Cass. 30 oktober 1978, Pas.1979, I, 249. 102 EHRM 17 juli 2008 I. t. Finland, 20511/03. 103 V. DE SOUTER, “Het beroepsgeheim en de invoering van een spreekrecht door de wet van 28 november 2000 betreffende de strafrechtelijke bescherming van minderjarigen. Een andere analyse van het artikel 458 bis van het Strafwetboek”, TJK 2001, afl. 5, 185. 104 R. SCHELLAERT, Wat ervan te zeggen: Informatie en beroepsgeheim binnen het ortho- en sociaalagogisch werkveld. Antwerpen, Intersentia, 2010, 62. 105 I.VANDERSTRAETE, “Beroepsgeheim
in
een
evoluerende
hulpverleningscontext.” 159-177 in:
X., Sociale bescherming op nieuwe paden. Liber Memorialis Béatrice Van Buggenhout, Leuven, University Pers Leuven, 2003, 778p.
31
Samenwerkingsverbanden en overleg in teamverband is een noodzakelijk gegeven geworden in de huidige vorm van jeugdhulpverlening. Het is onvermijdelijk dat bepaalde confidentiële informatie onderling uitgewisseld wordt. Juridisch is de wet echter niet altijd aangepast aan deze manier van werken.106 De integrale jeugdhulp erkent deze manier van werken in het decreet Integrale Jeugdhulp waarbij iedereen die zijn medewerking verleent aan de toepassing van dit decreet gehouden is tot een geheimhoudingsplicht maar dit met behoud van een gedeeld en gezamenlijk beroepsgeheim.107
44. PROFESSIONALISERING – Professionalisering van de welzijnssector is veel ruimer dan de kwaliteitseisen die gesteld worden om een bepaald beroep te kunnen uitoefenen. Dit begrip slaat ook op de toenemende vormen van multidisciplinariteit, samenwerkingsverbanden tussen verschillende organisaties, het groeien van organisaties die elk hun eigen specialisatie hebben,…
45. CONTEXTUEEL WERKEN – Er is een evolutie gekomen in de hulpverlening waarbij men meer en meer gaat werken met gebruik van de contextuele theorie van Boszormenyi-Nagi.108 Hierbij wordt de nadruk gelegd op de onderlinge verbondenheid die bestaat tussen mensen. In de jeugdhulpverlening hanteert men de contextgerichte manier van werken door maximaal de eigen krachten van de minderjarige en de ouders in te zetten. 109 Artikel 9 IJH legt de focus extra op het vermaatschappelijken van de zorg waarbij contextgericht werken zéér belangrijk is. Uit de parlementaire voorbereidingen blijkt dat investeren in de toekomst van de jongeren investeren is in het herstel van hun eigen netwerk. Elke stap in de reorganisatie van de zorg en hulpverlening dient gebaseerd te zijn op een contextuele aanpak en moet de jongere bekijken binnen zijn informeel netwerk.110 Ook de jeugdbeschermingswet van 1965 gaat uit van het primaat van het gezin. Opgemerkt dient te worden dat het decreet IJH zeer veel rekening houdt met het gezin alsdusdanig.
46. GESPECIALISEERDE ZORG – Kenmerkend is dat er vandaag geëvolueerd wordt naar een specifieke zorg op maat voor elke cliënt afzonderlijk.
106
Zie artikel 458 Sw. die uitgaat van een tweerelatie. Artikel 7 IJH. 108 I. BOSZORMENYI-NAGY en B.R. KRASNER,(1994). Tussen geven en nemen: Over contextuele therapie, 1994, Haarlem: De Toorts, 493. 109 Artikel 6 en 9 IJH. 110 Memorie van toelichting bij ontwerp van decreet Integrale Jeugdhulp, Parl. St. Vl. Parl. 2012-13, nr. 1952/1,19. 107
32
De nodige kennis hiervoor kan enkel verkregen worden indien er een voortdurende uitwisseling is van informatie tussen de verschillende diensten.111 Dit is tevens een van de krachtlijnen van het decreet integrale jeugdhulp: het decreet richt zich op een vraaggerichte hulp waarbij de hulpverlening haar aanbod aanpast aan de vraag van de cliënt. Het gaat om hulp en zorg op maat bieden door een gemeenschappelijke analyse van de hulpvraag en een intersectorale samenwerking die leidt tot een intersectorale afstemming van het jeugdhulpaanbod.112
47. EMANCIPATIE VAN DE MINDERJARIGE CLIENT EN ZIJN WETTELIJKE VERTEGENWOORDIGERS Er is overduidelijk een emancipatie van de minderjarige cliënt merkbaar, evenzeer als van zijn wettelijke vertegenwoordigers in het hulpverleningslandschap. Deze emancipatie doet zich voor op verschillende niveaus. Door de informatisering van onze maatschappij heeft de minderjarige cliënt meer toegangsmogelijkheden tot informatie en de mogelijkheden om kennis te verwerven worden steeds groter. Voorbeelden hiervan zijn het bestaan van sites zoals: “Patients like me” en “23 and me” waar de cliënt patiënt zelf informatie kan opzoeken over de symptomen van een ziekte, de mogelijke behandelingen met voor- en nadelen.
113
Hierdoor wordt het
machtsverschil tussen de hulpverlener en de cliënt steeds kleiner. Terecht stellen Put en Van Der Straete dat de hulpverlening evolueert naar een onderhandelingsgerichte relatie die ruimte laat voor inspraak van en overleg met de cliënt.114 Ook het decreet Integrale Jeugdhulp focust op emancipatie van de jongere 115 . Uit de parlementaire voorbereidingen is af te leiden dat het doel bestaat uit de participatie aan de betrokken jeugdhulpverlening te bevorderen en zijn emancipatie te stimuleren voor, tijdens en na de hulpverlening. Wanneer de kans geboden wordt, komen families soms met verrassende oplossingen die nooit bij hulpverleners zouden opkomen. Daarenboven gaat het om eigen oplossingen die op het lijf van het gezin in kwestie geschreven zijn. Op deze wijze zullen de professionele expertise en de zeggenschap over de eigen levensloop optimaal met elkaar verbonden zijn.116
111
M. SPROET (ed.), Goed
gezin(d):
klinische
gezinsbehandeling
in
verslavingszorg
en
GGZ.,
Leuven,
Garant, 2001,35. 112 Artikel 5 IJH. 113 G. VERHENNEMAN, “Basisbeginselen en gezondheidszorg”, opleiding veiligheidsconsulenten BelRAI, zie http://wiki.belrai.org/nl/attach/Security/Basisbeginselen%20privacy%20en%20gezondheidszorg.pdf. 114 J. PUT en I. VAN DER STRAETE, Beroepsgeheim en hulpverlening, Brugge, Die Keure, 2005, 15. 115 Artikel 9 IJH. 116 M.v.T, Parl. St. Vl. Parl. 2012-13, nr. 1952/1,19.
33
48. Het is belangrijk op te merken dat we in een maatschappij leven waarbij mensen alsmaar meer claimen ‘recht te hebben op..’ De mogelijkheden om rechten af te dwingen worden steeds belangrijker en ook hierbij is de cliënt/patiënt geëmancipeerd. Dit zorgt ervoor dat er een maatschappelijke nood komt aan het verankeren van deze evolutie in sluitende wetten, reden waarom de wet op de patiëntenrechten tot stand kwam, reden waarom de wet op de patiëntenrechten tot stand kwam. 117
BESLUIT
49. Het beroepsgeheim is een rechtsfiguur die reeds een lange historiek kent, doch inhoudelijk, puur juridisch weinig geëvolueerd is. De problematiek van vertrouwelijke gegevens over personen, die verkregen worden door het uitoefenen van een beroep, niet aan derden toe te vertrouwen dateert reeds vanuit de oudheid. Onze wetgever heeft deze figuur weinig veranderd. In een volgend hoofdstuk gaan we na hoe het beroepsgeheim inhoudelijk aangepast wordt binnen onze complexe multidisciplinaire maatschappij en waarbij de nodige rechtspraak gecreëerd wordt om de figuur van het beroepsgeheim werkbaar te houden in de praktijk. Een te strikte interpretatie zou kunnen leiden tot heel wat situaties die niet houdbaar zijn in de praktijk. De vraag kan echter wel gesteld worden of de creaties uit de rechtspraak en rechtsleer zekerheid brengen bij een correcte toepassing van het beroepsgeheim.
AFDELING 2: Inhoud van het begrip beroepsgeheim
I.
Begrip vertrouwelijke informatie
50. VERTROUWEN - Wanneer aan de figuur van het beroepsgeheim gedacht wordt, wordt onlosmakelijk de associatie gelegd met het begrip ’vertrouwen’. Vertrouwen is de existentiële basis in de hulpverlening. Dit vertrouwen is nog belangrijker in de relatie met een minderjarige. Het beschadigen van het vertrouwen, beschadigt het beeld van de maatschappij en de relatie van de minderjarige tot deze maatschappij. 118
117
Memorie van toelichting betreffende de wet op de rechten van de patiënt, Parl. St. Vl. Parl. 2001-02, nr.50-1642. K. DRIESSENS, Armoede en Hulpverlening. Omgaan met isolement en afhankelijkheid., Gent, Academia Press, 2003, 621. 118
34
51. VERTROUWELIJKE INFORMATIE – Welke informatie kan als vertrouwelijk beschouwd worden? Om deze vraag te kunnen beantwoorden, dient opnieuw gekeken te worden naar artikel 458 Sw. Het beroepsgeheim slaat in principe enkel op informatie waarvan men door zijn beroep kennis krijgt. 119 Gegevens kunnen vertrouwelijk zijn uit hun aard of omdat de minderjarige of zijn ouders ze als confidentieel aangeven. Hier moeten we opnieuw een onderscheid maken of de minderjarige al dan niet een voldoende onderscheidingsvermogen heeft. Dit zal in concreto beoordeeld moeten worden. (zie randnummer 17)
Gezien de wetgeving voortspruit uit het beroepsgeheim van de arts kan, naar analogie, de informatie die eveneens in de persoonlijke levenssfeer van de minderjarige cliënt evenals uit zijn milieu bekomen wordt door de hulpverlener in het algemeen onder deze figuur vallen. De Orde der geneesheren, die de deontologische regels van toepassing op artsen bewaakt, bepaalt dat het beroepsgeheim zich uitstrekt tot: “ Al wat de patiënt de arts heeft gezegd of toevertrouwd, al wat de arts weet of heeft ontdekt ten gevolge van onderzoekingen of van door hem gedane of aangevraagde navorsingen”
120
en alles wat de arts “ Heeft gezien, gehoord, vernomen,
vastgesteld, ontdekt of opgevangen tijdens of bij gelegenheid van de uitoefening van zijn beroep.”121 Daarenboven moet het gaan om een ‘geheim’, ook dit is weer een term die voor interpretatie vatbaar is. De Orde der geneesheren definieert het als volgt “feiten, gegevens, beslissingen, oordelen, meningen die verborgen moeten worden: particuliere waarheden die overeenkomstig algemeen aanvaarde criteria en normen, niet kenbaar, openbaar gemaakt mogen worden.” 122 Dit kan in de praktijk aanleiding geven tot onzekerheid: wat mag ik meedelen aan welke instanties?123
Ook in de rechtsleer wordt het materieel toepassingsgebied van het beroepsgeheim op een gelijkaardige manier beschreven als wat de Orde der geneesheren hieronder verstaat.124
119
Dit is af te leiden uit artikel 458 Sw. en wordt onderschreven door verschillende bronnen: oa J. P UT en I. VAN DER STRAETE, Beroepsgeheim en hulpverlening, Brugge, Die Keure, 2005, 35. 120 Artikel 56 van de Code van geneeskundige plichtenleer. 121 Artikel 57 van de Code van geneeskundige plichtenleer. Zie ook: W. DIJKHOFFZ (ed.), Je rechten als patiënt, Berchem, EPO, 2008, 104. 122 W. DIJKHOFFZ (ed.), Je rechten als patiënt, Berchem, EPO, 2008, 104. 123 W. DIJKHOFFZ (ed.), Je rechten als patiënt, Berchem, EPO, 2008, 104. 124 Zie oa: P. VAN NESTE., “Kan het beroepsgeheim absoluut genoemd worden ?”, RW 1978 - 79, 1281 en R. STOCKMAN, “Het beroepsgeheim in de zorgverleningssector: een confrontatie tussen recht en praktijk”, Antwerpen, Intersentia, 1998, 29.,
35
Het is belangrijk erop te wijzen dat welke gegevens ’geheim’ zijn en welke niet, een feitenkwestie is die door de soevereine rechter zal worden beoordeeld. Hierbij kan de rechter rekening houden met verschillende factoren zoals: de aard van de gegevens, de noodzaak van geheimhouding, het belang van het geheimhouden, het privékarakter (waarbij gedacht kan worden aan kinderen van bekende personen), ..125 Nys stelt, terecht, dat (bijna) niets meer van nature geheim is. De context bepaalt of iets geheim is of niet.126 Vande Moortel legt de nadruk op samenwerking tussen de verschillende actoren. Noch de hulpverlener, noch de cliënt/patient (bij uitbreiding de minderjarig, zijn ouders of voogden), noch de wetgever/maatschappij bepalen alleen wat er verstaan dient te worden onder ‘geheimen’.127 Ook hier is het opnieuw belangrijk te communiceren met de oordeelsbekwame minderjarige om als hulpverlener te kunnen uitmaken of iets vertrouwelijk is of niet.
52. JEUGDHULP - In de memorie van toelichting van het nieuwe decreet Integrale Jeugdhulp wordt aangegeven welke gegevens onder het materiële toepassingsgebied van artikel 458 Sw. vallen. Het gaat conform het nieuwe decreet over: “ feiten, gegevens, beslissingen, oordelen, meningen die krachtens algemeen aanvaarde normen niet kenbaar mogen worden gemaakt omdat ze de integriteit, de naam of de eer van de cliënt kunnen schaden, of feiten die de cliënt uitdrukkelijk toevertrouwt als zijnde confidentieel”. 128 (Zie randnummer 143) II.
Verschil discretieplicht en ambtsgeheim
53. BEROEPSGEHEIM - Het beroepsgeheim vloeit voort uit de vertrouwensrelatie die opgebouwd wordt met de cliënt. Die vertrouwensrelatie is noodzakelijk om een goede hulpverlening te kunnen bieden. Naast de eigenlijke professionele beroepsbeoefenaars zijn nog een aantal administratief medewerksters op de hoogte van vertrouwelijke gegevens. Deze personen worden echter niet gevat door de bepaling van artikel 458 Sw.129
125
B. ALLEMEERSCH, “Het toepassingsgebied van art. 58 Strafwetboek. Over het succes van het beroepsgeheim en het geheim van dat succes”, RW 2003-04, nr. 1, 15. 126 H. NYS, De rechten van de patiënt : gids voor patiënten en zorgverleners die in deze Eis-tijd voor een vertrouwensrelatie kiezen, Leuven, Univeristy Press, 2001,142. 127 R. STOCKMAN, Het beroepsgeheim in de zorgverleningssector: een confrontatie tussen recht en praktijk, Antwerpen, Intersentia, 1998, 29. 128 M.v.T, Parl. St. Vl. Parl. 2012-13, nr. 1952/1,18. 129 Maar door verschillende decreten zullen sommige ondersteunende personeelsleden wel behept worden met een beroepsgeheim. Hier wordt later op ingegaan.
36
Bovendien is er bij het beroepsgeheim sprake van een geheimhoudingsplicht. De vertrouwelijke gegevens dienen geheim te worden gehouden. 130 Op dragers van het beroepsgeheim zal een zwaardere plicht wegen dan op diegene met een discretieplicht.
54. DISCRETIEPLICHT/AMBTSGEHEIM -
Hier wordt enkel vereist dat met vertrouwelijke
informatie discreet omgegaan wordt. 131Dit resulteert in grote verschillen met het omgaan van informatie. Theoretisch gezien is het beroepsgeheim absoluut en kan men ervan uitgaan dat vertrouwelijke informatie geheim blijft ten aanzien van alle derden.132 In het kader van een discretieplicht of een ambtsgeheim is dit echter niet zo. Daar gaat men uit van een eenheid van de dienst waarvoor men werkt.133 Het typische voorbeeld van een persoon gebonden door een discretieplicht maar niet door een beroepsgeheim is de leerkracht.134-135 Het aanwezig zijn van een ambtsgeheim impliceert enerzijds dat er discreet moet worden omgegaan met informatie, maar anderzijds kunnen leerkrachten zich niet beroepen op een zwijgplicht ten aanzien van de rechtbank, klassenraad, directie..136 Soms zijn ze zelfs verplicht relevante zaken mee te delen aan de hiërarchische overste, zijnde de directeur. Als het ernstige zaken zijn, kan de directeur het bovendien meedelen aan de ouders. Buiten de schoolmuren is er wel de verplichting om zorgvuldig en discreet om te gaan met vertrouwelijke informatie maar binnen de schoolmuren is er een informatie-uitwisseling tussen leerkrachten-collega’s mogelijk zonder dat hier strafrechtelijke sancties aan verbonden zijn. Wel moet de leerkracht zich houden aan de regels van het toepasselijke tuchtrecht.137
55. VERTROUWENSLEERKRACHT – Deze thesis blijft beperkt tot het beroepsgeheim binnen de hulpverlening.
Desalniettemin
is
de
actuele
discussie
omtrent
de
positie
van
vertrouwensleerkrachten binnen scholen en de aansluitende discussie of deze al dan niet drager moeten worden van een beroepsgeheim relevant in de bespreking van het beroepsgeheim in de hulpverlening.
130
E. ANKAERT en J. PUT, “ De geheimhoudingsplicht van vertrouwensleerkrachten en bijstandspersonen.”, TORB 200708/5-6, 406 – 418. 131 E. ANKAERT en J. PUT, “ De geheimhoudingsplicht van vertrouwensleerkrachten en bijstandspersonen.”, TORB 200708/5-6, 406 – 418. 132 Hierop bestaan verschillende uitzonderingen die verder zullen behandeld worden. ( RANDUNUMMER) 133 E. ANKAERT en J. PUT, “ De geheimhoudingsplicht van vertrouwensleerkrachten en bijstandspersonen.”, TORB 200708/5-6, 406 – 418. 134 Artikel 14 van het Decreet betreffende de rechtspositie van sommige personeelsleden van het gesubsidieerd onderwijs en de gesubsidieerde centra voor leerlingbegeleiding BS 27 maart 1991. 135 Maar ook administratief of technisch personeel in het kader van de gezondheidszorg wordt niet behept met een beroepsgeheim. 136 CAJO-dossier "CLB-medewerker en het beroepsgeheim" - VCLB-koepel, maart 2008 pag 10 137 CAJO-dossier "CLB-medewerker en het beroepsgeheim" - VCLB-koepel, maart 2008 pag 11.
37
Het zijn vaak de scholen die de eerste problemen opmerken en die casussen dan doorverwijzen naar het CLB, die op zijn beurt een eerste aanspreekpunt is naar de hulpverlening toe. Misschien kan het interessant zijn om specifieke personen binnen scholen te binden aan een beroepsgeheim. Nu bestaat de figuur van de vertrouwensleerkracht138 in sommige scholen, maar deze is echter op geen enkele manier gebonden door een beroepsgeheim. Dit kan een vertekend beeld geven naar de minderjarige leerling toe, gezien deze er vaak van uitgaat dat een ‘vertrouwensleerkracht’ te vertrouwen is. De vraag kan dan wel gesteld worden wat de rol van een CLB dan nog specifiek is op sommige niveaus. 139
56. De strafrechtelijke geheimhoudingsplicht van artikel 458 Sw en de discretieplicht worden vaak naast elkaar gebruikt. Zelfs de wetgever is niet altijd op de hoogte van het onderscheid tussen een discretieplicht en een beroepsgeheim.140 Desalniettemin is er een groot verschil in draagvlak tussen de twee. Hieronder wordt kort het verschil nog eens uiteengezet aan de hand van een schema. 141
Discretieplicht In
het
belang
Beroepsgeheim van
de
dienst
of
In belang van vertrouwensrelatie
onderneming Geldt niet t.a.v. collega’s of overste
Geldt t.a.v. iedereen
Geen zwijgrecht t.a.v. rechter
Zwijgrecht, geen zwijgplicht t.a.v. rechter
Arbeids- of tuchtrechtelijke sanctie of
Strafsanctie
schadevergoeding
138
Ook wel groene leerkracht genoemd. Voor meer info verwijzen wij naar: J. DERIDDER, “ Beroepsgeheim in het onderwijs” in Omgaan met beroepsgeheim, Mechelen, Kluwer, 2013, 63-87. 139
38
III. A.
Toepassingsgebied Ratione personae
57. Bij het analyseren van het toepassingsgebied kan vanuit twee verschillende gezichtspunten vertrokken worden. Ten eerste vanuit het standpunt van de dragers van het beroepsgeheim. Ten tweede vanuit het standpunt van diegenen die zich kunnen beroepen op het beroepsgeheim.
58. DRAGERS - Zoals eerder gesteld, worden in artikel 458 van het Strafwetboek een aantal beroepen uitdrukkelijk opgesomd, andere beroepen zullen indirect ook onder de toepassing van dit artikel vallen. “ Artsen, heelkundigen, officieren van gezondheid, apothekers en vroedvrouwen”142 worden expliciet aangeduid als dragers van een beroepsgeheim. Over deze categorieën kan geen discussie ontstaan. Voor zover deze categorieën van personen, door hun beroep, kennis krijgen van geheimen vallen ze onder het toepassingsgebied van het beroepsgeheim. 143 Andere beroepen vallen indirect onder het toepassingsgebied wanneer ze aangemerkt worden als een ‘noodzakelijke vertrouwensfiguur’,144 en wanneer een wettelijke basis expliciet hiernaar verwijst.145 59. NOODZAKELIJKE VERTROUWENSFIGUUR – Volgens de wet zijn “alle andere personen die uit hoofde van hun beroep of staat kennis dragen van geheim die hen zijn toevertrouwd” ook gebonden door het beroepsgeheim. Dit is echter een vage omschrijving. Het Hof van Cassatie heeft dit verduidelijkt door deze categorie van personen aan te stippen als een ‘noodzakelijke vertrouwensfiguur’.146 Om onder het toepassingsgebied te vallen bedoelt men de personen die de, in ons geval, minderjarige uit noodzaak in vertrouwen neemt. Het is echter zo dat de cliënt niet uit vrije wil een beroep doet op een hulpverlener maar dat hij hiertoe genoodzaakt wordt.147 De rechtspraak van het Hof van Cassatie en de letter van de wet duiden op 2 categorieën van ‘noodzakelijke vertrouwensfiguren’. Er moet een onderscheid gemaakt worden tussen een ‘noodzakelijke vertrouwensfiguur’ uit hoofde van hun beroep of uit hoofde van de staat.
142
Het gemaakte onderscheid tussen artsen en heelkundigen is vandaag achterhaald. Dit is af te leiden uit de letterlijke interpretatie van de wet. Zie ook: W. DIJKHOFFZ (ed.), Je rechten als patiënt, Berchem, EPO, 2008, 104. en PUT en I. VAN DER STRAETE, Beroepsgeheim en hulpverlening, Brugge, Die Keure, 2005, 35. 144 B. HUBEAU, J.MERTENS, J. PUT, R. ROOSE,K. STAS, F. VANDER LAENEN (ed.) ,Omgaan met beroepsgeheim, Mechelen, Kluwer, 2013,13. 145 Voorbeeld: Decreet Integrale Jeugdhulp. 146 B. HUBEAU, J.MERTENS, J. PUT, R. ROOSE,K. STAS, F. VANDER LAENEN (ed.) ,Omgaan met beroepsgeheim, Mechelen, Kluwer, 2013,13. ( Cass. 20 februari 1905, Pas. 1905, I, 141, concl. Adv. Gen. Janssens) 143
147
H. NYS, Recht en bio-ethiek: wegwijs voor mensen in de gezondheidszorg, Leuven, Lannoo, 2010, 170.
39
60. UIT HOOFDE VAN BEROEP – Er moet voldaan worden aan een aantal criteria om te kunnen spreken over een ’noodzakelijke vertrouwensfiguur’ uit hoofde van het beroep. De term ‘beroep’ duidt hier op elke vorm van tewerkstelling.148 Door het criterium van de noodzaak, zoals eerder vermeld, vallen een aantal beroepen niet onder het toepassingsgebied, zoals journalisten, zelfhulpgroepen,..149 De rechter oordeelt soeverein, met de inachtneming van alle feitelijke omstandigheden, of er sprake is van een ‘noodzakelijk vertrouwensfiguur’. Bij deze beoordeling kan hij o.a. rekening houden met de maatschappelijke relevantie van de uitoefening van het beroep, de behartiging van immateriële belangen, de aanwezigheid van deskundigheid, de maatschappelijke erkenning150, de aanwezigheid van beroepsethiek…151 Vanuit dit perspectief worden justitieassistenten, maatschappelijk werkers, drughulpverleners, therapeuten,.. onder het toepassingsgebied van artikel 458 Sw. gebracht.
61. UIT HOOFDE VAN STAAT - Hierin moet vooral het kader van de stagiair-vrijwilliger geschetst worden. Dit verschilt niet wezenlijk van de criteria waaraan een ‘noodzakelijke vertrouwensfiguur uit hoofde van zijn beroep’ moet voldoen. Het is evenzeer van belang dat de stagiair-vrijwilliger een noodzakelijke figuur is, die quasi gelijkaardige taken uitvoert als de professionele beroepsbeoefenaars. 152 Ook de religieuze functies kunnen hieronder worden geplaatst.
62. DIEGENE DIE ZICH KUNNEN BEROEPEN OP BEROEPSGEHEIM – Ook voor de cliënt, en zeker voor de minderjarige, is het niet altijd even duidelijk of de gegeven informatie gedekt wordt door een beroepsgeheim of er al dan niet een discretieplicht bestaat en wat het verschil precies is. Indien de hulpverlener zijn deontologische verplichting niet nakomt door zelf te melden in welke mate hij deontologisch gebonden is, is het bij twijfel nog altijd de beste optie om te vragen of hij al dan niet houder is van een beroepsgeheim, alvorens bepaalde geheimen aan hem/haar toe te vertrouwen.
148
B. HUBEAU, J.MERTENS, J. PUT, R. ROOSE,K. STAS, F. VANDER LAENEN (ed.) ,Omgaan met beroepsgeheim, Mechelen, Kluwer, 2013,14. 149 Cass. 25 April 1870, Pas.1870, I, 226 zoals aangehaald in Luik, 19 oktober 1994, JT 1995,30. 150 Zie oa de osteopathie. 151 B. HUBEAU, J.MERTENS, J. PUT, R. ROOSE,K. STAS, F. VANDER LAENEN (ed.) ,Omgaan met beroepsgeheim, Mechelen, Kluwer, 2013,14. 152 B. HUBEAU, J.MERTENS, J. PUT, R. ROOSE,K. STAS, F. VANDER LAENEN (ed.) ,Omgaan met beroepsgeheim, Mechelen, Kluwer, 2013,15.
40
63. BIJZONDERE WETTELIJKE BEPALINGEN – Gezien de toepassing van artikel 458 Sw. vrij algemeen is en hierbij vaak nog ruimte is voor interpretatie en dus rechtsonzekerheid, zien we een tendens waarbij specifieke bepalingen omtrent het beroepsgeheim opgenomen worden in een specifieke wetgeving. Zeker in de sectoren waarbij minderjarigen betrokken worden, zal er vaak een decreet zijn die de figuur van het beroepsgeheim toepasselijk maakt in de gehele sector. 153 Hierdoor worden personen, die niet door de algemene bepaling gevat worden, gebonden door een beroepsgeheim. B.
Ratione materiae
64. ALGEMEEN - Eerder werd al besproken wat precies verstaan dient te worden onder vertrouwelijke informatie. Ook dit laat echter weer ruimte voor verschillende interpretaties en onzekerheden, maar blijkt duidelijk te zijn in de integrale jeugdhulp. Voor een uitgebreidere bespreking van het toepassingsgebied ratione materiae, verwijzen wij naar randnummer 51.
65. TOEPASSING IN DE TIJD –
In de medische sector wordt algemeen aanvaard dat het
beroepsgeheim blijft bestaan na het overlijden van de patiënt. Reeds in 1963 oordeelde het Hof van beroep in Gent dat het recht op beroepsgeheim van de patiënt van extrapatrimoniale aard is en bijgevolg niet door het overlijden kan worden aangetast of overgedragen. Het beroepsgeheim blijft dan ook ten aanzien van de ouders van de overledene gelden. Zij zijn niet gerechtigd de arts van zijn beroepsgeheim te ontslaan.154 Dit kan ons inziens analogisch worden toegepast voor de hulpverlener in de welzijnssector. Gezien het doel van het beroepsgeheim er net toe bijdraagt dat personen sneller hulp inroepen en geen schrik hoeven te hebben dat hun geheimen geopenbaard zullen worden, blijft die doelstelling ook na de dood verder van belang. Althans, dit is het geval wanneer dit in het belang van de minderjarige cliënt is. Zo dient hypothetisch de vraag gesteld te worden of de minderjarige enige aarzeling zou gehad hebben om zijn problemen te vertellen aan een hulpverlener wanneer hij had geweten dat dit na de dood geopenbaard kon worden. Er kunnen hypothesen bedacht worden waarin de minderjarige absoluut niet wenst dat zijn problemen blootgegeven worden na zijn overlijden (e.g. transgender-problematiek).
153 154
Zie bijvoorbeeld randnummer 179, 183, 141,.. Gent 24 juni 1963, RW 1963-1964, 1128., Brussel 30 maart 1966, RW 1969-70, 390
41
C.
Misdrijf bij schending
66. ALGEMEEN – Zoals terug te vinden is in artikel 458 Sw. wordt schending van het beroepsgeheim bestraft met een gevangenisstraf van acht dagen tot zes maanden en een geldboete van honderd tot vijfhonderd euro. Er is sprake van een aflopend 155 misdrijf. 156 Hiervoor moet aan de constitutieve elementen van een misdrijf voldaan worden.157 1. Materiële bestanddelen van het misdrijf 67. BEKENDMAKING –
Er moet een bekendmaking plaatsvinden van een geheim.158 Deze
bekendmaking moet komen door een persoon die door zijn staat of door zijn beroep tot geheimhouding verplicht is.. 159 In principe is de wijze waarop het geheim bekendgemaakt wordt en ten aanzien van wie irrelevant. 160 Het is echter zo dat de rechtspraak de theorie van het gedeeld beroepsgeheim aanvaardt, waardoor sommige geheimen wel meegedeeld mogen worden aan specifieke personen.161 Daarnaast is elke verruiming van confidentiële informatie verboden. Dit houdt in dat de loutere bevestiging van een gekend feit ook een schending van het beroepsgeheim uitmaakt, tenzij dit de bevestiging is van een publiek feit. 162 163 Opgemerkt kan worden dat we ons in een evoluerende technologische maatschappij bevinden waar de wijze van bekendmaken en de mogelijkheden groter worden. Bekendmaking via e-mail, blogs, media, digitale platformen: zoals facebook, twitter…. Het is echter zo dat de hulpverlener zijn beroepsgeheim ten allen tijde moet blijven respecteren, dezelfde regels zullen dus blijven gelden wanneer een medium als sociale media gebruikt wordt. In de praktijk kan dit aanleiding geven tot moeilijkheden. Het transfereren van grote blokken informatie is slechts een druk op de knop. Volledige dossiers worden elektronisch opgeslagen en bijgehouden, en blijken makkelijk in hun totaliteit beschikbaar gesteld te kunnen worden.
68. POGING – De wetgever heeft een poging tot schending van het beroepsgeheim niet strafbaar gesteld. Hieruit vloeit voort dat er daadwerkelijk een bekendmaking van vertrouwelijke informatie moet plaatsvinden. 155
C. VAN DEN WYNGAERT, Strafrecht, strafprocesrecht & internationaal strafrecht in hoofdlijnen, Antwerpen, Maklu, 2006, 186. 156 Er is sprake van een wanbedrijf. 157 F. BLOCKX, Het medisch beroepsgeheim, Antwerpen, Intersentia, 2013, 61. 158 de Rb. Antwerpen, 3 kamer, 7 april 2000 en A. MASSET, en T. VANDERBEKEN, “Beroepsgeheim” in Strafrechtelijke kwalificaties met jurisprudentie,Brugge, Die Keure,2000,1. 159 J. PUT en I. VAN DER STRAETE, Beroepsgeheim en hulpverlening, Brugge, Die Keure, 2005, 91. 160 J. PUT en I. VAN DER STRAETE, Beroepsgeheim en hulpverlening, Brugge, Die Keure, 2005, 93. 161 Hier wordt verder nog op ingegaan. 162 R. BLANPAIN, noot onder Antwerpen 14 juni 2001, T. Gez. 2004-05,128, 276-277. 163 Er is sprake van een publiek feit wanneer een feit openbaar is gemaakt of voor het oog van zoveel getuigen is gebeurd dat er geen sprake meer is van een geheim.
42
69. MEDEPLICHTIGHEID – Er wordt aangenomen dat medeplichtigheid mogelijk is ten aanzien van dit misdrijf.164 In België zijn weinig toepassingsgevallen in de rechtspraak te vinden die dit principe ondertekenen. De weinige toepassingsgevallen situeren zich voornamelijk in de mediasfeer.165 Het gaat dan vooral om een spanningsveld tussen het bronnengeheim van journalisten en schending van het beroepsgeheim door deze bronnen. 2. Moreel bestanddeel van het misdrijf 70. OPZET – De bekendmaking moet opzettelijk gebeuren. Een algemeen opzet volstaat, er wordt geen bijzonder opzet vereist.166 De beweegreden die de hulpverlener heeft om informatie bekend te maken is irrelevant. Het louter, opzettelijk bekendmaken van een geheim is voldoende om tot een kwalificatie van schending van het beroepsgeheim te komen. 167 Het misdrijf is dus geen klachtmisdrijf. Zelfs wanneer de cliënt er alle belang bij heeft dat de hulpverlener informatie opzettelijk bekendgemaakt heeft en beter is geworden van de situatie kan het openbaar ministerie toch vervolgen. Dit hangt samen met de maatschappelijke functie, en niet louter individuele functie, die het beroepsgeheim vervult.
In de praktijk is echter te
merken dat het openbaar ministerie niet snel zal vervolgen indien er geen burgerlijke partijstelling is. Gezien er opzet vereist is zal het bekendmaken als gevolg van onachtzaamheid of nalatigheid geen schending uitmaken van het beroepsgeheim. Natuurlijk is het moeilijk de grens te trekken tussen het opzettelijk bekendmaken of het bekendmaken door onzorgvuldigheid.
71. ONOVERKOMENLIJKE
DWALING
–
De
onoverkomelijke
dwaling
is
een
schulduitsluitingsgrond die algemeen aanvaard wordt door de rechtspraak en rechtsleer.168 Wanneer de hulpverlener advies heeft ingewonnen bij de nodige instanties waardoor hij in de overtuiging verkeert dat informatie vrijgegeven kan worden omdat het niet gevat wordt onder de bepaling van artikel 458 Sw. zou hij zich kunnen beroepen op de schulduitsluitingsgrond van de onoverkomelijke dwaling.169
164
F. BLOCKX, Het medisch beroepsgeheim, Antwerpen, Intersentia, 2013, 62. Cass. 6 februari 2008. 166 F. BLOCKX, Het medisch beroepsgeheim, Antwerpen, Intersentia, 2013, 62 167 J. PUT en I. VAN DER STRAETE, Beroepsgeheim en hulpverlening, Brugge, Die Keure, 2005, 91. 168 C. VAN DEN WYNGAERT, Strafrecht, strafprocesrecht & internationaal strafrecht in hoofdlijnen, Antwerpen, Maklu, 2011, 331. 169 Zie rechtspraak: Antwerpen 14 juni 2001, T. Gez, 2004-05,128. Opgemerkt moet wel dat het Hof van Cassatie de beslissing van het Hof van beroep vernietigd heeft in haar arrest van 1 oktober 2002, Pas. 2002, afl. 9 – 10, 1787, T. Gez. 2004-05,131. 165
43
Het Hof van Cassatie past echter een zeer restrictieve houding toe ten aanzien van deze schulduitsluitingsgrond. Put en Van der Straete stellen dan ook dat de kans op slagen van dergelijk verweer niet te hoog mag worden ingeschat.170
72. ONWEERSTAANBARE DWANG – Artikel 71 Sw. stelt dat er geen misdrijf is wanneer de beschuldigde of de beklaagde op het ogenblik van het feit gedwongen werd door een macht die hij niet heeft kunnen weerstaan.171 Ook overmacht kan onder deze situatie worden geplaatst. Een hulpverlener zal niet vervolgd worden indien hij gedwongen wordt te spreken. Theoretisch kan een verweer hierop gestoeld worden, maar dit zal ons inzien slechts in uitzonderlijke omstandigheden aanvaard worden. 3. Afwezigheid van rechtsvaardigheidsgronden 73. Om strafrechtelijk sanctioneerbaar te zijn moeten alle constitutieve elementen vervuld zijn en mag er geen aanwezigheid zijn van rechtvaardigheidsgronden die een uitzondering op het gegeven toelaat. De uitzonderingen zoals deze bepaald zijn door de wet en door de creaties van de rechtsleer zullen in het volgende deel uitvoerig worden besproken.
BESLUIT
74. In deze afdeling werd besproken wat er precies verstaan dient te worden onder het beroepsgeheim, wat het verschil is met de discretieplicht en wie de dragers er van zijn. Het is duidelijk dat de problematiek van het beroepsgeheim niet zozeer ligt in de wetgeving en de regels die ervoor gemaakt zijn, maar zich veel meer situeert in de toepassing ervan. Opmerkelijk is bijvoorbeeld dat de discussie niet enkel gaat ten aanzien van de vraag over welke gegevens het gaat, maar veeleer ten aanzien van de vraag aan wie deze gegevens vrijgegeven kunnen worden. Bij minderjarigen wordt dit extra complex gezien de hulpverlener als eerste taak dient te beoordelen of de minderjarige beschikt over voldoende onderscheidingsvermogen alvorens hij eventueel informatie aan de ouders kan vrijgeven zonder de toestemming van de minderjarige cliënt. In de volgende afdeling zullen we de uitzonderingen op het beroepsgeheim bespreken.
170
J. PUT en I. VAN DER STRAETE, Beroepsgeheim en hulpverlening, Brugge, Die Keure, 2005, 166. C. VAN DEN WYNGAERT, Strafrecht, strafprocesrecht & internationaal strafrecht in hoofdlijnen, Antwerpen, Maklu, 2011, 324. 171
44
AFDELING 3: Uitzonderingen op het beroepsgeheim
I.
Absoluut of relatief ?
75. ALGEMEEN – De vraag of het beroepsgeheim een absoluut, dan wel een relatief karakter heeft, wordt op verschillende manieren benaderd. Belangrijk bij deze kwestie is dat hier de vraag gesteld wordt of in het geval van de minderjarige cliënt, de cliënt zelf, zijn ouders of zijn wettelijke vertegenwoordigers, toestemming kunnen geven aan de hulpverlener om zijn beroepsgeheim te doorbreken. En in voorkomend geval, wie van hen kan deze toestemming geven? Of is dit recht exclusief voorbehouden aan de wetgever? Aanvankelijk werd het beroepsgeheim als absoluut beschouwd.172 Nu zien we een verschuiving naar een functionele benadering. Het idee dat het belang van de oordeelsbekwame minderjarige vooropstaat en hij dus ook toestemming kan geven om het beroepsgeheim te doorbreken, wordt in de praktijk meer en meer aanvaard.
76. ABSOLUUT – De klassieke interpretatie stelt dat de figuur van het beroepsgeheim van openbare orde is en de toestemming van de cliënt (waarbij uitgemaakt dient te worden wie bij de minderjarige die toestemming kan verlenen) daar geen afbreuk kan aan doen. De enige rechtmatige manier om af te wijken van de geheimhoudingsplicht is d.m.v. een formele en expliciete wettekst.173 Deze visie wordt ondermeer gesteund door het Hof van Cassatie.174
77. RELATIEF – Een meer functionele benadering van het beroepsgeheim doet zich voor vanaf de tweede helft van de 20ste eeuw.175 LUCAS stelt dat het beroepsgeheim geen doel op zich is, maar een middel om de ziekte tegen te gaan. In dit opzicht stellen Put en Van der Straete dat het beroepsgeheim moet bekeken worden vanuit de relatie met andere waarden en normen, zoals het belang van de cliënt zelf.176 Ook het Hof van Cassatie hangt deze stelling in een bepaalde mate aan en bepaalt dat het beroepsgeheim tot doel heeft de cliënt te beschermen, hierdoor zou het beroepsgeheim aan de kant geschoven kunnen worden wanneer dit in het belang van de cliënt is.177
172
F. BLOCKX, “Het medisch beroepsgeheim, overzicht van rechtspraak 1985-2002”, T.Gez. 2004-05, afl. 1, 4. F. Van Neste, “Kan het beroepsgeheim absoluut genoemd worden?”, RW 1977-78, nr. 12, 1281. 174 Cass. 30 oktober 1978, Pas. 1979, 235. 175 J. PUT en I. VAN DER STRAETE, Beroepsgeheim en hulpverlening, Brugge, Die Keure, 2005, 41. 176 J. PUT en I. VAN DER STRAETE, Beroepsgeheim en hulpverlening, Brugge, Die Keure, 2005, 41. 177 Cass. 19 januari 2001, R.W., 2001-2002, 952; Cass. 7 maart 2002, A.J.T., 2001-2002, 921 173
45
Uiteraard dient men zich de vraag te stellen wie bij de minderjarige deze belangen zou kunnen bepalen. Zijn dit de ouders, de hulpverlener of de minderjarige zelf en opent dit niet de weg naar misbruik, die een uitholling van het beroepsgeheim tot gevolg kan hebben ?
78. TOESTEMMING - De cliënt verleent door zijn toestemming recht tot spreken aan de hulpverlener met betrekking tot informatie die normaal onder het toepassingsgebied van artikel 458 Sw. valt. Het Hof van Cassatie stelt dat dit niet mogelijk is in haar arrest van 30 oktober 1978: “het beroepsgeheim de openbare orde raakt; dat de geneesheer niet ontheven wordt door de omstandigheid dat de zieke zou ingestemd hebben met het verspreiden van de de door hem aan de geneesheer gedane confidenties”. In de functionalistische benadering is dit echter wel mogelijk. Er moet wel op gewezen worden dat het belangrijk is dat de hulpverlener nauwgezet toeziet op de verleende toestemming. Deze mag niet onder druk van anderen tot stand zijn gekomen. Daarnaast is het ook van belang dat de toestemming voorafgaand, duidelijk, specifiek en geïnformeerd gegeven wordt.178 Belangrijk is op te merken dat ook de wetgever in het decreet IJH als voorwaarde tot het delen van informatie e toestemming van de cliënt vereist. Hier bepaalt de wetgever impliciet dat toestemming een opheffing is van het beroepsgeheim over dat concreet gegeven.179 II.
Uitzondering door de wet
79. ALGEMEEN – De wet voorziet in een aantal uitzonderingen op de geheimhoudingsplicht. Hieronder volgt een korte bespreking van de mogelijke uitzonderingen toegelaten door de wet. A.
Getuigenis in rechte
80. PRINCIPE – Indien een hulpverlener opgeroepen wordt om een getuigenis of een verklaring in rechte af te leggen moet hij hier gevolg aan geven.180 Dit kan zowel voor een rechtbank als voor een parlementaire onderzoekscommissie181 of voor een onderzoeksrechter plaatsvinden.182 De hulpverlener geniet in geval van oproeping van een strafrechtelijk immuniteit bij bekendmaking van geheimen.
178
CAJO-dossier "CLB-medewerker en het beroepsgeheim" - VCLB-koepel, maart 2008, 28 (onuitg.) Artikel 75 IJH. 180 Art 80 Sv. 181 Wet 30 juni 1996 tot wijziging van wet 3 mei 1880 op het parlementair onderzoek en van art. 458 Sw., BS 16 juli 1996. 182 Cass. 15 mei 1985, Pas. 1984-85,I, 1261. 179
46
Dit houdt in dat enkel de strafrechtelijke aansprakelijkheid wegvalt. De hulpverlener blijft gebonden door de deontologie van zijn beroep waardoor hij bij bekendmaking nog steeds een tuchtsanctie kan oplopen.183 De hulpverlener beschikt op dit ogenblik over een zwijgrecht184 en een spreekrecht.
81. ZWIJGEN OF SPREKEN – De hulpverlener beschikt over de mogelijkheid om zijn beroepsgeheim te doorbreken tijdens de getuigenis of verklaring. Wel moet opgemerkt worden dat hij enkel over een spreekrecht beschikt ten aanzien van de rechter of parlementaire onderzoekscommissie. Bijgevolg heeft hij geen spreekrecht ten aanzien van politie en parket in het vooronderzoek.185 Het Hof van Cassatie heeft uitdrukkelijk gesteld dat een getuige niet verplicht kan worden te spreken wanneer hij gebonden is door een beroepsgeheim.186 Hij beschikt aldus over een spreekrecht, geen spreekplicht en eveneens over een zwijgrecht. Dit principe ligt vervat in artikel 929 Ger. W. voor het burgerlijk recht. In strafzaken is dit niet expliciet bepaald.
82. BEOORDELING- De hulpverlener is verplicht aan de oproeping tot getuigenis gevolg te geven. Hij beschikt wel over de mogelijkheid om in eer en geweten te oordelen over de opportuniteit van de bekendmaking van geheimen vernomen tijdens de uitoefening van zijn job. Het Hof van Cassatie heeft in dezelfde zin geoordeeld in haar arrest van 15 maart 1948.187 188
Wanneer deze uitzondering getoetst wordt aan de jeugdhulpverlening zien we dat de uitzondering op dezelfde manier blijft gelden. Er zijn geen specifieke problemen die de minderjarigheid met zich meebrengt. De getuigenis in rechte blijft een uitzondering die de jeugdhulpverlener kan inroepen.
B.
Bevel van de wet
83. ALGEMEEN - Art 458 Sw. vernoemt specifiek een uitzondering bij het bekendmaken van gegevens die onder het beroepsgeheim vallen wanneer de wet tot spreken beveelt. 183
F. BLOCKX, Het beroepsgeheim in de deontologie en in het strafrecht: een begrippenanalyse, Gent, Larcier, 2011, 336. 184 Dit is erkend door het Hof van Cassatie: Cass. 30 oktober 1978, Pas.1979, I, 249. 185 Dit principe werd bevestigd door het Hof van Beroep van Antwerpen: Antwerpen 25 november 1995, RW 199495,25. 186 Cass. 30 oktober 1978, Pas.1979, I, 249. 187 P. VAN NESTE, “Kan het beroepsgeheim nog absoluut genoemd worden”, RW 1977-78, nr. 12, 1288. 188 “Celui qui est appelé à témoigner en justice au sujet d’un fait couvert par le secret professionnel, peut révéler le fait s’il estime devoir le faire, et ne peut être contraint à parler s’il croit devoir garder le secret”
47
Wanneer geheimen bekend gemaakt worden in deze specifieke omstandigheden zal er geen strafrechtelijke sanctionering volgen gezien artikel 70 Sw. de bestraffing uitsluit.189 De figuur van het ’wettelijk voorschrift’ zorgt ervoor dat de persoon die een strafbaar feit pleegt geen misdrijf begaat.190 Een ’wettelijk voorschrift’ is het toelaten door een tegennorm van de strafbare gedraging.191
84. WETTELIJK VOORSCHRIFT – De vraag die gesteld moet worden is of het hier over een formele dan wel een materiële wet gaat. De opvattingen in de rechtsleer zijn verdeeld. Put en Van der Straete zijn de mening toegedaan dat een materiële wet, die steun vindt in een formele wet, volstaat. Hierbij sluiten zij zich aan bij de rechtspraak van het Hof van Cassatie van 30 oktober 1978 192 waarbij een koninklijk besluit, die een wettelijk voorschrift bevat tot bekendmaking, als geldig wordt aanzien. Daarnaast argumenteren zij dat er in artikel 70 Sw. nergens de vereiste van een formele wet wordt gesteld.193 Andere rechtsgeleerden poneren dat het wel degelijk moet gaan om een formele wet gezien het belang van een mogelijke uitzondering op het beroepsgeheim.194 Ook de ministeriële circulaire staat ter discussie.Kan deze een grond vormen waarop hulpverleners hun beroepsgeheim wettelijk mogen doorbreken ? Gezien een circulaire een interpreterend instrument is, kan hier slechts waarde aan gehecht worden zolang die niet tegen de wet ingaat. Wij gaan er vanuit dat een omzendbrief geenszins een wettelijke grondslag kan bieden als wettelijk voorschrift voor het doorbreken van het beroepsgeheim. 1. Aangifteplicht 85. AANGIFTE – Er is sprake van aangifte van een misdrijf wanneer een persoon, die niet de benadeelde of het slachtoffer van het misdrijf is, het misdrijf ter kennis brengt aan een gerechtelijke overheid. Dit kan zowel aan de procureur des Konings gedaan worden als aan de andere instanties die bevoegd zijn om de strafvordering uit te oefenen.195 Elke kennisgeving van een verondersteld misdrijf aan een gerechtelijke overheid is het voorwerp van een aangifte.
189
Art 70 Sw. bevat een rechtvaardigingsgrond bij een voltrokken misdrijf. C. VAN DEN WYNGAERT, Strafrecht, strafprocesrecht & internationaal strafrecht in hoofdlijnen, Antwerpen, Maklu, 2006, 216. 191 C. VAN DEN WYNGAERT, Strafrecht, strafprocesrecht & internationaal strafrecht in hoofdlijnen, Antwerpen, Maklu, 2006, 216. 192 Cass. 30 oktober 1978, Pas.1979, I, 249. 193 J. PUT en I. VAN DER STRAETE, Beroepsgeheim en hulpverlening, Brugge, Die Keure, 2005, 139. 194 P. VAN NESTE, “Kan het beroepsgeheim nog absoluut genoemd worden”, RW 1977-78, nr. 12, 1288. 195 L. HUYBRECHTS, “Aangifte van misdrijven”, OSS 2010, afl. 65, 5-6. 190
48
i.
Algemene aangifteplicht van artikel 30 Sv.
86. ART 30 SV - “Ieder die getuige is geweest van een aanslag, hetzij tegen de openbare veiligheid, hetzij op iemands leven of eigendom, is eveneens verplicht daarvan bericht te geven aan de procureur des Konings, hetzij van de plaats van de misdaad of van het wanbedrijf, hetzij van de plaats waar de verdachte kan worden gevonden.” 196 Dit wordt ook de private aangifteplicht genoemd.197 Belangrijk is dat de hulpverlener getuige moet geweest zijn, dit wil zeggen dat de feiten zelf dienen vastgesteld te worden alvorens aangifte te kunnen doen. De meldingsplicht vervat in artikel 30 Sv. is echter niet strafrechtelijk afdwingbaar. Het wordt meer beschouwd als een morele verplichting. 198Ook deontologisch kan er geen sanctie uit voortvloeien gezien het een verplichting is die op iedere burger van toepassing is en niet specifiek voortvloeit uit het uitoefenen van een bepaald beroep.199
87. SCHULDIG VERZUIM – Strafrechtelijk is de algemene aangifteplicht niet afdwingbaar. Doch kan, in de specifieke omstandigheden zoals bedoeld in artikel 422bis Sw., nalaten om aangifte te doen strafrechtelijk sanctioneerbaar worden gesteld via de figuur van het schuldig hulpverzuim. In dit geval hebben we twee conflicterende regels. 200Dit blijkt een zeer moeilijk afwegingskader te zijn (zie infra) . Het typische voorbeeld is dat van een cliënt die dreigt met suïcide. ii.
Bijzondere aangifteplicht van artikel 29 Sv.
88. ART 29 SV – “iedere gestelde overheid, ieder openbaar officier of ambtenaar die in de uitoefening van zijn ambt kennis krijgt van een misdrijf of wanbedrijf, is verplicht daarvan dadelijk bericht te geven aan de procureur des Konings bij de rechtbank binnen wier rechtsgebied die misdaad of dat wanbedrijf is gepleegd of de verdachte zou kunnen worden gevonden, en aan die magistraat allesbetreffende inlichtingen, processen-verbaal en akten te doen toekomen”.201
Hier is sprake van een ambtelijke aangifteplicht. Het belangrijkste verschil met de private aangifteplicht is dat er niet vereist wordt dat de persoon die kennis krijgt van het misdrijf zelf getuige is geweest van de feiten en deze dus zelf heeft vastgesteld.
196
Artikel 30 Sv. J. PUT en I. VAN DER STRAETE, Beroepsgeheim en hulpverlening, Brugge, Die Keure, 2005, 141. 198 Hier dient opgemerkt te worden dat de aangifteplicht onder het formeel recht valt en niet onder het materieel recht. 199 D. LYBAERT, “Beroepsgeheim van de hulpverlener in relatie tot de politiediensten”, RW 1996-97,nr. 29, 972. 200 T., VANDER BEKEN en B., KETELS, “Dansen op de brug. Enkele reflecties over het beroepsgeheim van de justitieassistent”, Panopticon 2011, 60. 201 Artikel 29 Sv. 197
49
De loutere kennisgeving van feiten, hetzij door het slachtoffer of door een derde, volstaat om tot aangifte te moeten overgaan.202
89. TOEPASSINGSGEBIED – Het toepassingsgebied van artikel 29 Sv. is niet zeer duidelijk. Wel is het enkel van toepassing op de bedoelde instanties en personen zoals vermeld in het artikel, zijnde ambtenaren of overheidsinstellingen.203 Ook hier is er weer sprake van een morele verplichting, gezien dit niet strafrechtelijk afdwingbaar is.
90. ONVERENIGBAAR MET BEROEPSGEHEIM ? – Op het eerste gezicht lijkt er geen probleem te zijn met de bepaling van artikel 458 Sw. gezien deze bepaalt dat het beroepsgeheim een einde neemt in de gevallen waarin “de wet verplicht die geheimen bekend te maken”. In de rechtsleer wordt de validiteit van de ambtelijke aangifteplicht betwist.204 Put en Van Der Straete stellen dat het beroepsgeheim omwille van zijn strafrechtelijke bescherming moet primeren op de algemene en bijzondere aangifteplicht, die slechts een morele verplichting uitmaken. Ook Vander Beken en Ketels gaan er – terecht - van uit dat het beroepsgeheim primeert op de aangifteplicht205. Er dient opgemerkt te worden dat de aangifteplicht formeel recht is en het beroepsgeheim een bepaling van materieel recht uitmaakt. Uit dit gegeven kan afgeleid worden dat de wetgever meer belang hecht aan het beroepsgeheim. 2. Andere aangifteverplichtingen 91. ARTS - Er zijn ook nog tal van andere wettelijke bevelen tot aangifte. Deze situeren zich vaak op het niveau van de arts, gezien hogere belangen daar vaak een rol in spelen. Ondermeer aangifte van besmettelijke ziektes 206 , aangifte van geboortes 207 , opstellen van medische getuigschriften omtrent geesteszieken 208 , vaststelling van dronkenschap in het verkeer 209 , aangifte van overlijden,.. 210
202
D. LYBAERT, “Beroepsgeheim van de hulpverlener in relatie tot de politiediensten”, RW 1996-97, nr. 29, 972. L. HUYBRECHTS, “De wet tot verbetering van de aanpak van seksueel misbruik en pedofilie binnen een gezagsrelatie”, RW 2011-12, nr. 26, 1159. 204 D. ADRIAENS, “Enkele beschouwingen over het beroepsgeheim in de sociale sector.”, OCMW‐visies 1999, afl. 2, 38. 205 T., VANDER BEKEN en B., KETELS, “Dansen op de brug. Enkele reflecties over het beroepsgeheim van de justitieassistent”, Panopticon 2011, 60. 206 Decr. Vl. van 5 april 1995 betreffende de profylaxe van besmettelijke ziekten, BS 19 juli 1995 207 Art 56 § 2 lid 2 BW. 208 Art 5 § 2 Wet Bescherming Persoon Geesteszieken en artikel 488bis,b, § 3 BW. 209 Art 63 Wegverkeerwet. 210 Voor een uitgebreidere bespreking wordt verwezen naar: F. BLOCKX, Het medisch beroepsgeheim, Antwerpen, Intersentia, 2013, 695p. 203
50
92. RAPPORTAGEPLICHT AAN JUSTITIE – In deel 3 wordt teruggekomen op de problematiek die bestaat rond het beroepsgeheim wanneer er een wettelijke rapportageplicht is aan justitie, en specifiek in het geval van de jeugdzorg. Wel is het relevant aan te halen dat de wet van 28 november 2000 betreffende de strafrechtelijke bescherming van minderjarigen211 de wettelijke uitzonderingen op het beroepsgeheim heeft uitgebreid, niet enkel ten aanzien van minderjarigen maar ook ten aanzien van justitiecliënten die een alternatieve behandeling volgen in de zorgverstrekking. 212 De wet heeft de procedure gewijzigd waarbij een alternatieve maatregel een begeleiding of behandeling in de zorg tot voorwaarde heeft. De betrokkene kan een hulpverlener naar keuze kiezen die hij dan ter goedkeuring voorlegt aan de rechtbank. Eenmaal de hulpverlener de opdracht aanvaard heeft, is hij ertoe gehouden te rapporteren aan de bevoegde rechtbank of de justitieassitent.213 C.
Artikel 458bis Sw 1. Voor de wetswijziging van 30 november 2011
93. OORSPRONG – In de nasleep van de Dutroux-affaire, die de aanleiding was voor de prioritaire hervorming van de strafrechtelijke bescherming van minderjarigen , werd artikel 458bis Sw. ingevoerd in de strafwet door de wet van 28 november 2000.214 Door de invoering van dit artikel werd de mogelijkheid geboden aan een drager van het beroepsgeheim zijn beroepsgeheim te doorbreken indien hij een misdrijf, gepleegd ten aanzien van een minderjarige, wilde melden.215 De hulpverlener hoefde niet meer te vrezen voor strafrechtelijke vervolging en diende geen gebruik te maken van een onzekere figuur als de noodtoestand. Belangrijk is wel dat het hier enkel om een mogelijkheid ging (geen verplichting) en er dus sprake was van een meldingsrecht en geen meldingsplicht.
Het oude artikel 458bis Sw stelt dat, wanneer een geheimhouder door zijn beroep kennis krijgt van een welbepaald misdrijf gepleegd op een minderjarige, hij - zoals opgesomd in artikel 458bis - dit misdrijf onder bepaalde omstandigheden mag melden aan de procureur des Konings. Op te merken valt dat in het oorspronkelijke wetsvoorstel aangifte kon gebeuren aan de bevoegde diensten maar men dit in de uiteindelijke wet vervangen heeft door de Procureur des Konings.
211
Wet van 28 november 2000 betreffende de strafrechtelijke bescherming van minderjarigen, BS 17 maart 2001 . F. VANDER LAENEN, “Beroepsgeheim bij patiënten die ook justitiecliënt zijn: Goede afspraken maken goede vrienden.”, Handboek werken met patiënten, September 2012, afl. 7, 14. 213 F. VANDER LAENEN, “Beroepsgeheim bij patiënten die ook justitiecliënt zijn: Goede afspraken maken goede vrienden.”, Handboek werken met patiënten, September 2012, afl. 7, 14. 214 Wet van 28 november 2000 betreffende de strafrechtelijke bescherming van minderjarigen, BS 17 maart 2001 . 215 T. GOFFIN, “Afwijkingen op het beroepsgeheim worden uitgebreid”, Juristenkrant 2012, nr. 243, 1. 212
51
Men was van oordeel dat ‘bevoegde diensten’ tot verwarring kon leiden bij de hulpverleners gezien zij deze diensten konden interpreteren als zijnde maatschappelijk werkers, verenigingen die zich inzetten tegen kindermisbruik, politiediensten, onderzoeksrechters… 216 Hulpverleners kunnen niet preventief optreden en kunnen enkel aangifte doen bij de procureur des Konings. Het lijkt niet ondenkbaar dat het meldingsrecht vervat in artikel 458bis Sw. niet veel zal bijdragen tot het effectief verhogen van het aantal aangiften van misdrijven ten aanzien van minderjarigen.217
94. VOORWAARDEN - De voorwaarden waaronder de hulpverlener zijn beroepsgeheim kan doorbreken worden opgesomd in artikel 458bis Sw. Er zijn 4 voorwaarden waar cumulatief aan moet voldaan worden: -
Het misdrijf moet betrekking hebben op een minderjarige. Eender welke minderjarige.
-
Aangifte moet betrekking hebben op 1 van de misdrijven opgesomd in artikel 458bis Sw.
Dit zijn vooral seksuele misdrijven (zoals aanranding van de eerbaarheid en verkrachting), geweldsdelicten
(zoals
opzettelijke
slagen
en
verwondingen,
vrouwelijke
genitaliën
verminking,..) of verwaarlozingsdelicten (zoals onthouden van voedsel). -
Drager van het beroepsgeheim heeft kennis gekregen van het misdrijf doordat hij zelf de
minderjarige heeft onderzocht of omdat hij door het slachtoffer in vertrouwen werd genomen. -
Er bestaat een ernstig en dreigend218 gevaar voor de fysische of psychische integriteit van
de betrokkene.219 -
De hulpverlener mag die integriteit niet zelf of met behulp van andere kunnen
beschermen. Dit wil zeggen dat het meldingsrecht slechts subsidiair ontstaat.220 Het is van belang dat de problematiek in de eerste plaats binnen de hulpverlening en welzijnssector kan worden opgelost. Dit is zowel in het belang van het kind als in het belang van de ouders. We moeten toegegeven dat dit een moeilijk afwegingskader is en in de praktijk aanleiding kan geven tot diverse moeilijkheden. De vraag kan dan ook gesteld worden: waar dient de hulpverlener de grens te trekken ? 216
Wetsontwerp betreffende de strafrechtelijke bescherming van minderjarigen, Parl.St. Kamer 1998-1999, nr. 1907/1, 82. 217 G. VERMEULEN en F. DHONT, “Bescherming van minderjarigen via het strafrecht. Verdiensten en beperkingen van de Wet van 28 november 2000 betreffende de strafrechtelijke bescherming van minderjarigen”, T. Strafr. 2002, afl. 2, 133. 218 Het begrip ‘ernstig’ slaat op de omvang en het ingrijpende karakter van de feiten, waar het begrip ‘dreigend’ slaat op de actuele nood om in te grijpen in de situatie. Belangrijk hierbij is op te merken dat de mogelijkheid bestaat dat de actuele nood niet aanwezig is bij het begin van hulpverlening maar dat de actuele nood kan ontstaan naarmate de hulpverlening vordert en men niet de nodige vooruitgang ziet. 219 F. DERUYCK, “Wettelijk kader en begripsomschrijving” in “Beroepsgeheim”, Antenne 2011, nr. 4, 10. 220 Wetsontwerp betreffende de strafrechtelijke bescherming van minderjarigen. Verslag namens de commissie voor Justitie, Parl.St. Senaat 1999-2000, nr. 2-280/5, 15.
52
Door de gemandateerde voorzieningen in het leven te roepen zal de wetgever hier een deeltje van de verantwoordelijkheid van de individuele hulpverlener wegnemen. (zie deel 4 vanaf randnummer 199)
95. KRITIEK - Wanneer deze regeling geanalyseerd wordt, zijn er enige gelijkenissen met de noodtoestand zoals deze door de rechtspraak is gecreëerd.
221
Uit de parlementaire
voorbereidingen kan echter afgeleid worden dat het niet de bedoeling van de wetgever was om met deze bepaling de figuur van de noodtoestand te doen verdwijnen. Het is nog steeds mogelijk om andere strafbare feiten aan te geven op grond van de noodtoestand.222 Daarnaast halen voorstanders van de nieuwe bepaling terecht aan dat de figuur van de noodtoestand en de huidige wetgeving vaag zijn en ruimte laat voor interpretatie, waardoor zwijgen gemakshalve de beste optie is. Het is dan ook voor de rechtszekerheid noodzakelijk dat de nieuwe bepaling ingevoerd wordt.223 Tijdens de hoorzitting van P. Lambert wordt terecht aangehaald dat: “De noodtoestand zoals het Hof van Cassatie die ziet, biedt immers geen rechtszekerheid. Bovendien wordt de noodtoestand naderhand beoordeeld, niet vooraf.”224 2. Na wetswijziging van 30 november 2011 en 23 februari 2012 96. ALGEMEEN - Naar aanleiding van een nieuw Belgisch schandaal werd de bijzondere commissie betreffende de behandeling van seksueel misbruik en feiten van pedofilie binnen gezagsrelaties, inzonderheid binnen de kerk, opgericht. Deze commissie heeft ertoe geleid dat artikel 458bis Sw werd uitgebreid door de wet van 30 november 2011.225 Kort erna werd door de wet van 23 februari 2012 nog een uitbreiding doorgevoerd ten aanzien van huiselijk geweld. 226 Een van de vaststellingen van de commissie was dat het beroepsgeheim vaak werd gebruikt om er zich achter te verschuilen, zelfs wanneer het ging over totaal ontoelaatbare feiten ten aanzien van kwetsbare personen.227 De bijzondere commissie achtte het noodzakelijk de bepalingen t.a.v. het beroepsgeheim te verduidelijken en de mogelijkheden tot spreken uit te breiden tot kwetsbare personen. Het beroepsgeheim werd erkend door de commissie, maar men wou vooral dat er niet langer gezwegen werd.228
221
Later bespreken we de noodtoestand. (zie randnummer 111) Parl.St. Kamer 1998-1999, nr. 1907/1, 82. 223 Parl.St. Senaat 1999-2000, nr. 2-280/5, 24 en 31. 224 Parl. St. Kamer, 1999-2000, nr. 695-09,15. 225 Wet van 30 november 2011 tot wijziging van de wetgeving wat de verbetering van de aanpak van seksueel misbruik en feiten van pedofilie binnen een gezagsrelatie, BS 20 januari 2012. 226 Artikel 2 van de Wet van 23 februari 2012 tot wijziging van artikel 458bis teneinde het uit te breiden voor misdrijven van huiselijk geweld. BS 26 maart 2012. 227 F. VANDER LAENEN, “The end of the affair? Het beroepsgeheim in de samenwerking tussen justitie en hulpverlening”, Panopticon 2011, afl. 4, 8. 228 Parl. St. Kamer, 2010-2011, nr 53-1639/001,8. 222
53
97. HUIDIG ARTIKEL 458bis SW - “Eenieder, die uit hoofde van zijn staat of beroep houder is van geheimen en hierdoor kennis heeft van een misdrijf zoals omschreven in de artikelen 372 tot 377, 392 tot 394, 396 tot 405ter, 409, 423, 425 en 426, gepleegd op een minderjarige of op een persoon die kwetsbaar is ten gevolge van zijn leeftijd, zwangerschap, [ partnergeweld,] een ziekte dan wel een lichamelijk of geestelijk gebrek of onvolwaardigheid kan, onverminderd de verplichtingen hem opgelegd door artikel 422bis, het misdrijf ter kennis brengen van de procureur des Konings, hetzij wanneer er een ernstig en dreigend gevaar bestaat voor de fysieke of psychische integriteit van de minderjarige of de bedoelde kwetsbare persoon en hij deze integriteit niet zelf of met hulp van anderen kan beschermen, hetzij wanneer er aanwijzingen zijn van een gewichtig en reëel gevaar dat andere minderjarigen of bedoelde kwetsbare personen het slachtoffer worden van de in voormelde artikelen bedoelde misdrijven en hij deze integriteit niet zelf of met hulp van anderen kan beschermen.”
Het huidige artikel 458bis Sw is van toepassing op elke persoon die houder is van een beroepsgeheim. Wel dient opgemerkt te worden dat het grondwettelijk Hof in haar arrest van 26 september 2013 artikel 6 van de wet van 30 november 2011 vernietigd heeft “in zoverre het van toepassing is op de advocaat die houder is van vertrouwelijke informatie van zijn cliënt, dader van het misdrijf dat is gepleegd in de zin van dat artikel en wanneer die informatie mogelijkerwijs incriminerend is voor de cliënt. “229 Het Hof argumenteert dit voornamelijk vanuit het standpunt van de rechten van verdediging die geschonden zouden worden.230 Wij sluiten ons aan bij het arrest van het Grondwettelijk Hof.
98. UITBREIDING KWETSBARE PERSONEN - De wijziging van artikel 458bis Sw situeert zich op drie niveaus. 231 Vooreerst wordt het toepassingsgebied uitgebreid van minderjarigen naar andere kwetsbare personen. Eén van de kritische punten dat naar voor geschoven wordt in het arrest van het Grondwettelijk Hof van 26 september 2013, is de onduidelijkheid van het begrip ’kwetsbare persoon’. Het Hof acht deze kritiek onterecht gezien de wetgever zelf aangeeft dat de kwetsbaarheid een gevolg moet zijn van hun leeftijd, zwangerschap, ziekte dan wel lichamelijk of geestelijk gebrek of onvolwaardigheid.232
229
GwH 26 september 2013, nr. 127/2013. Voor een uitgebreide argumentatie verwijzen wij naar: GwH 26 september 2013, nr. 127/2013. 231 Parl.St. Kamer 2010-11, nr. 0080/009. 232 GwH 26 september 2013, nr. 127/2013. 230
54
Daarnaast is uit de parlementaire voorbereiding af te leiden dat de definitie overgenomen werd uit het wetsontwerp tot wijziging van het strafwetboek teneinde het misbruik van de zwakke toestand van personen strafbaar te stellen en de strafrechtelijke bescherming van kwetsbare personen tegen mishandeling uit te breiden.233 Hoewel verlengd minderjarigen niet expliciet gevat worden onder het toepassingsgebied van artikel 458bis Sw. Stelt Dierickx terecht dat verlengd
minderjarigen
in
bepaalde
omstandigheden
kunnen
vallen
onder
het
toepassingsgebied als gevolg van een gebrek of onvolwaardigheid. 234
99. DADERS EN DERDEN - Ten tweede geldt de uitzondering op het beroepsgeheim niet langer alleen voor geheimen die door het slachtoffer worden onthuld of door de hulpverlener worden vastgesteld, maar ook voor geheimen die worden onthuld door daders of derden. In de parlementaire voorbereidingen werd terecht opgemerkt dat de hulpverlener hier met een moeilijke inschattingsproblematiek geconfronteerd zal worden. De geloofwaardigheid van het verhaal zal moeten beoordeeld worden maar ook of de feiten al dan niet strafbaar zijn. Men concludeert dat de onvoorwaardelijke bescherming van minderjarigen en zwakke personen primeert op deze mogelijke inschattingsproblematiek.
235
100. POTENTIELE SLACHTOFFERS - Als laatste heeft de uitbreiding ervoor gezorgd dat de uitzondering ook van toepassing is indien er “ aanwijzingen zijn van een gewichtig en reëel gevaar dat andere minderjarigen of bedoelde kwetsbare personen het slachtoffer worden.”236 Dit wil zeggen dat het toepassingsgebied uitgebreid is naar ‘potentiële slachtoffers’ en niet meer beperkt is tot situaties waar er een ernstig en dreigend gevaar bestaat.237 Door deze bepaling toe te voegen komt men tegemoet aan een hiaat in de wetgeving waarbij enkel het directe slachtoffer werd beschermd.238
101. SCHULDIG HULPVERZUIM - Ook wordt in het nieuwe artikel 458bis Sw uitdrukkelijk verwezen naar de bepaling van het schuldig hulpverzuim.239
233
Parl.St. Kamer 2010-11, nr. 53-1639/002,14. A. DIERICKX, ”Misdrijven gepleegd ten aanzien van een minderjarige of kwetsbaar persoon. Een commentaar bij de wet van 30 november 2011”, NC 2013, afl. 1, 35 – 36. 235 Parl.St. Kamer 2010-11, nr. 53-1639/002,13. 236 L. HUYBRECHTS, “De wet tot verbetering van de aanpak van seksueel misbruik en pedofilie binnen een gezagsrelatie”, RW 2011-12, nr. 26, 1157. 237 Parl. St. Kamer, 2010-2011, nr 53-1639/001, 7-8. 238 Parl.St. Kamer 2010-11, nr. 53-1639/002,14. 239 onverminderd de verplichtingen hem opgelegd door artikel 422bis 234
55
De aangifte van misdrijven, gepleegd op een cliënt/patiënt, wordt niet in de weg gestaan door het beroepsgeheim. In tegendeel, de hulpverlener kan geconfronteerd worden met een schending van artikel 422bis Sw wanneer hij nalaat in te grijpen.
102. CONCLUSIE - Met het oorspronkelijke artikel 458bis Sw wou de wetgever tegemoetkomen aan de problematiek waarbij hulpverleners zich vaak verschuilen achter het beroepsgeheim. Door de invoering van dergelijk artikel kon het beroepsgeheim expliciet wijken om de integriteit van minderjarigen te beschermen.240 Naar aanleiding van de aanbevelingen van de bijzondere commissie seksueel misbruik werd dit artikel verder uitgebreid. Blockx wijst op het feit dat het wellicht verdienstelijker was geweest een bewustwordingscampagne door te voeren ten aanzien van een correcte toepassing van de noodtoestand dan een bijkomende wetsbepaling in te voeren en later te amenderen, die zowel een uitzondering maakt op de regel (het beroepsgeheim) als op de uitzondering (de noodtoestand).241 Wij sluiten ons aan bij deze mening gezien het de toepassing voor de individuele hulpverlener er niet op vergemakkelijkt en de problemen meestal voorkomen in de toepassing van de wetsregels. D.
Conflicterende wetsartikelen: schuldig hulpverzuim ?
103. ARTIKEL 422 bis STRAFWETBOEK – “…hij die verzuimt hulp te verlenen of te verschaffen aan iemand die in groot gevaar verkeert, hetzij hij zelf diens toestand heeft vastgesteld, hetzij die toestand hem is beschreven door diegenen die zijn hulp inroepen..”242 Dit artikel uit het strafwetboek voorziet in een wettelijk kader om de ethische verplichting tot hulp en solidariteit ook strafrechtelijk afdwingbaar te maken. Onder schuldig hulpverzuim wordt begrepen dat men nalaat mensen in nood te helpen terwijl men getuige is van de feiten. Ook de situatie waarbij men nalaat maatregelen te nemen bij een dreigend gevaar kan onder de noemer schuldig hulpverzuim worden geplaatst. 243
104. ALGEMENE KENMERKEN – Er is sprake van schuldig hulpverzuim wanneer er niet gehandeld wordt. Dit wil zeggen dat het hier om een ogenblikkelijk onthoudingsmisdrijf gaat. Het louter nalaten iets te doen zorgt ervoor dat men strafrechtelijk aansprakelijk kan worden gesteld.
240
Parl. St. Senaat,1999-2000, nr 2-280/2, 7 en 107. F. BLOCKX, Het medisch beroepsgeheim, Antwerpen, Intersentia, 2013, 434. 242 Artikel 422bis Sw. 243 M. LEIJSSEN, Gids voor beroepsethiek: waarden, rechten en plichten in psychotherapie en hulpverlening, Leuven, Acco, 2005, 164p. 241
56
Daarbij is het irrelevant wat het uiteindelijke resultaat is van de geboden hulp. 244De bewijslast ligt bij het openbaar ministerie. 245
105. CONSTITUTIEVE BESTANDDELEN – Alvorens er sprake kan zijn van een misdrijf dienen een aantal constitutieve bestanddelen vervuld te zijn. -
Er moet sprake zijn van een gevaarsituatie. Belangrijk is hierbij op te merken dat dit
ruimer dient geïnterpreteerd te worden dan levensgevaar. -
De persoon die schuldig kan bevonden worden aan schuldig hulpverzuim moet
verzuimen hulp te verlenen. -
Er mag geen ernstig gevaar voor zichzelf of voor anderen dreigen.
-
Daarnaast is er ook een moreel element vereist. De hulpverlener moet het besef hebben
van een groot en ernstig gevaar en moet bewust weigeren hulp te verlenen.
106. KNELPUNTEN –
In het kader van het beroepsgeheim kan er sprake zijn van een
conflicterende situatie. De hulpverleningsplicht zoals deze is voorgeschreven in artikel 422bis Sw kan tegenstrijdig zijn met de geheimhoudingsverplichting in artikel 458 Sw. In sectorale bepalingen zijn soms ook wetsregels opgenomen die ten aanzien van heel de sector bepalingen gelijkaardig aan het beroepsgeheim van toepassing maken. Ook deze regelen kunnen dan conflicteren met de bepalingen van het schuldig hulpverzuim. 246 Er is sprake van een conflictsituatie wanneer de hulpverlener kennis krijgt van een gevaarsituatie en om aan de situatie het hoofd te kunnen bieden een beroep moet doen op een derde. Om uit te maken welke regelgeving primeert, dient een afweging gemaakt te worden door de hulpverlener zelf.
107. MINDERJARIGEN – De wet van 13 april 1995 voorziet in een verzwarende omstandigheid, vervat in artikel 422bis Sw, wanneer de persoon die in gevaar verkeert een minderjarige is.247 De strafverzwaring bestaat uit het verdubbelen van de maximumstraf. De titel van de wet doet vermoeden dat de verzwarende omstandigheid enkel geldt in het geval dat er sprake is van seksueel misbruik ten aanzien van de minderjarige.
244
E. ANKAERT, M. ROM en J. PUT, “Juridisch onderzoek naar de positie van de consulenten van de sociale diensten van de Bijzondere Jeugdbijstand met focus op “schuldig hulpverzuim” en “aansprakelijkheid””, Onderzoeksrapport, Leuven, 2006, 190p. 245 C. VAN DEN WYNGAERT, Strafrecht, strafprocesrecht & internationaal strafrecht in hoofdlijnen, Antwerpen, Maklu, 2006, 183. 246 Zie oa: art 77 Jeugdbeschermingswet,, art 11 CLB-decreet,… 247 Wet van 13 april 1995 betreffende seksueel misbruik ten aanzien van minderjarigen, BS 25 april 1995.
57
Uit de memorie van toelichting van de wet kan echter afgeleid worden dat het toepassingsgebied een ruime draagwijdte geeft en zich niet louter beperkt tot seksueel misbruik.248 Hier is sprake van een algemene verplichting, die geldt ten aanzien van elke burger, ongeacht de band met de minderjarige.In dit opzicht is elke hulpverlener gehouden tot het eerbiedigen van deze verplichting.
BESLUIT
108. De uitzonderingen die expliciet door de wet bepaald worden zijn niet zeer omvangrijk. De wetgever heeft specifiek ten aanzien van minderjarigen en andere kwetsbare personen voorzien in een uitzondering in de wet zelf. Dit draagt bij tot de rechtszekerheid. Wel kan gesteld worden dat ook hier weer het probleem in de toepassing zit. De wetgever voorziet in de mogelijkheid het beroepsgeheim op te heffen in artikel 458bis Sw, maar stelt hier geen verplichting toe. Opnieuw blijkt dat de wetgever wel degelijk belang hecht aan het beroepsgeheim en de functie van deze figuur duidelijk erkent. Wanneer hij echter een hoger belang voor ogen heeft stelt de wetgever dat hij het beroepsgeheim expliciet d.m.v. een wettelijke bepaling zal opgeven. De discussie die zich situeert in de rechtsleer is de vraag of dit enkel formele wetten zijn, doch ook materiële wetten en of ministeriële circulaires de bepalingen kunnen opgeven. Gezien de uitzonderingen door de wet bepaald zeer gering zijn, blijken deze niet toereikend om alle mogelijke hypothesen te vatten. Het is dan ook noodzakelijk om in bijkomende uitzonderingen te voorzien die door de rechtspraak en rechtsleer gecreëerd zijn. In afdeling vier zal een kort overzicht gegeven worden van de verschillende uitzonderingen die bijkomend gecreëerd zijn.
AFDELING 4: Uitzondering door creaties uit de rechtsleer en rechtspraak
109. ALGEMEEN - Deze uitzonderingen kunnen eveneens toegepast worden op de minderjarige, waarbij de rechten uitgeoefend door de ouders/voogden, respectievelijk door de wilsbekwame minderjarige niet onderscheidend zijn van de cliënt in het algemeen, tenzij de categorie van specifieke hulpverlening onderwerp uitmaakt van een aparte regeling inzake doorgeven van vertrouwelijke gegevens. Dit wordt onderzocht in het derde deel.
248
Memorie van toelichting, Parl. St. Senaat 1994-95, nr. 1348/1, 4.
58
I.
Cliënt als slachtoffer
110. PRINCIPE - Het beroepsgeheim heeft fundamenteel tot doel het privéleven van diegene die iemand in vertrouwen neemt te beschermen, bijgevolg zal het beroepsgeheim niet uitgebreid worden tot de situatie waarbij de cliënt slachtoffer is.249 Voor het medisch beroepsgeheim is dit uitdrukkelijk erkend door het Hof van Cassatie.250 Concreet wil dit zeggen dat de hulpverlener wel gerechtigd is feiten aan te geven aan de gerechtelijke overheden wanneer de cliënt slachtoffer geworden is van een misdrijf. Belangrijk is wel erop te wijzen dat dit enkel kan ten aanzien van gerechtelijke overheden en niet ten aanzien van andere derden.251 De ratio achter deze bepaling is dat het slachtoffer, de cliënt/patiënt, dient beschermd te worden. Het beroepsgeheim is er gekomen om in vertrouwen informatie mee te kunnen delen aan een hulpverlener. Wanneer de beste bescherming van de patiënt/cliënt eruit bestaat aangifte te doen bij een gerechtelijke overheid wanneer deze het slachtoffer is geworden van misdrijven, dan moet dit kunnen. Dit kan niet wanneer de cliënt de dader is van het misdrijf. II.
De noodtoestand
111. ALGEMEEN - De noodtoestand is een rechtvaardigingsgrond waardoor het beroepsgeheim op een wettelijke manier kan doorbroken worden. Er is sprake van het overtreden van een strafrechtelijke bepaling ter vrijwaring van een ‘hoger’ rechtsgoed dan datgene dat het beroepsgeheim beoogt. Er is een conflict tussen 2 rechtsgoederen en bij de noodtoestand moet voorrang gegeven worden aan het hoogste rechtsgoed.
252
In de rechtspraak wordt de
conflictsituatie tussen het beroepsgeheim en de bescherming van de integriteit van de mens, waarbij het beroepsgeheim geschonden wordt, erkend als een noodtoestand.
253
De
noodtoestand is in het leven geroepen door de jurisprudentie omdat er een maatschappelijke noodzaak was aan een dergelijke figuur. De wet kan niet anticiperen op alle mogelijke gevallen.254
249
Cass. 18 juni 2010, T.Gez. 2011-12, afl. 2, 116. Cass. 9 februari 1988, Pas. 1988, I, 662 – 663. 251 J. PUT en I. VAN DER STRAETE, Beroepsgeheim en hulpverlening, Brugge, Die Keure, 2005, 162. 252 C. VAN DEN WYNGAERT, Strafrecht, strafprocesrecht & internationaal strafrecht in hoofdlijnen, Antwerpen, Maklu, 2011, 239. 253 Zie voor voorbeelden: Geneesheer geeft een gevaarlijke misdadiger aan bij de overheid en schendt hierdoor zijn beroepsgeheim. Dit wordt erkend als noodtoestand. (zie K.I. Luik 6 maart 1985, Jur.Liège 1985, 661, noot F.P. in H. NYS, Geneeskunde: recht en medisch handelen, Brussel, Story-Scienta, 2005, 550.) 254 I. VAN DER STRAETE en J. PUT, “ Het spanningsveld tussen beroepsgeheim en kindermishandeling: wetgevende initiatieven in België en Nederland, T.Gez. 2001-02, afl.2,71. 250
59
112. TOEPASSINGSVOORWAARDEN
–
Om
aanspraak
te
kunnen
maken
op
de
rechtvaardigingsgrond van de noodtoestand moet aan de voorwaarden van proportionaliteit en subsidiariteit voldaan zijn.255 Het subsidiariteitsbeginsel houdt in dat het doorbreken van de geheimhoudingsplicht noodzakelijk moet zijn om het hoger rechtsgoed te vrijwaren. 256 Het proportionaliteitsbeginsel houdt in dat het voordeel dat men haalt uit het vrijwaren van een hoger rechtsgoed hoger is dan het nadeel die wordt berokkend door het schenden van het beroepsgeheim. Deze figuur is aldus een laatste redmiddel, alle andere vormen van hulpverlening moeten onmogelijk geworden zijn of moeten gefaald hebben om het gevaar te ontwijken. Niet elke gevaarlijke situatie zal automatisch in aanmerking komen om onder de rechtvaardigingsgrond van de noodtoestand te vallen. Het moet gaan om een “ernstig en dreigend” gevaar. Dit wil zeggen dat er een reëel gevaar moet zijn. De vereiste van ‘ernstig’ meent ook dat er een bepaalde zwaarwichtigheid is alvorens een beroep te kunnen doen op deze figuur. Het is de soevereine rechter die zal beslissen of het al dan niet een noodtoestand is.257
113. ERKENNING - Het Hof van Cassatie erkent de noodtoestand in haar arrest van 13 mei 1987.258 Later bevestigt het Hof de noodtoestand en benadrukt ze de toepassingsvoorwaarden: “Noodtoestand vormt alleen een rechtvaardigingsgrond als hij verschillende voorwaarden vervult, te weten dat de waarde van hetgeen wordt prijsgegeven lager moet zijn dan of althans gelijk moet zijn aan de waarde van het goed dat men wil vrijwaren, dat het te vrijwaren recht of belang een dadelijk en ernstig gevaar moet lopen, dat het kwaad alleen door het misdrijf kan worden voorkomen en dat de betrokkene de noodtoestand niet zelf heeft doen ontstaan.“259
Ook het Grondwettelijk Hof erkent impliciet de noodtoestand in haar arrest van 14 juni 2006 : “…Ook al moet de regel van het beroepsgeheim wijken in geval van nood of wanneer een hoger geachte waarde hiermee in strijd is…”260
255
C. VAN DEN WYNGAERT, Strafrecht, strafprocesrecht & internationaal strafrecht in hoofdlijnen, Antwerpen, Maklu, 2011, 241. 256 C. VAN DEN WYNGAERT, Strafrecht, strafprocesrecht & internationaal strafrecht in hoofdlijnen, Antwerpen, Maklu, 2011, 239. 257 F. BLOCKX, Het medisch beroepsgeheim, Antwerpen, Intersentia, 2013, 424. 258 Cass. 13 mei 1987, T.Gez. 1978-88, 173. 259 Cass. 24 januari 2007, Arr.Cass. 2007, nr. 45. 260 GwH 14 juni 2006, arrest nr. 100/2006.
60
114. UITHOLLING – Opgemerkt dient te worden dat de figuur van de noodtoestand beter restrictief wordt toegepast om een uitholling van het beroepsgeheim te vermijden. Zo werd de noodtoestand aanvaard in een zaak waarbij politiediensten bij verschillende ziekenhuizen hadden geïnformeerd of er slachtoffers met schotwonden waren binnengebracht. Dankzij deze weg was men erin geslaagd verdachten van een gewapende overval op een juwelier te vatten. 261
Het hof oordeelt hier, volgens het Hof van Cassatie, ten onrechte dat er sprake is van een
noodtoestand, in zoverre de verdachte opgespoord werd als vermoedelijke dader van een gewapende overval en er in dit geval volgens haar geen schending van het beroepsgeheim mag zijn op basis van de rechtvaardiging van hogere belangen, namelijk de openbare veiligheid. 262 Wanneer de noodtoestand op dergelijke manier wordt toegepast is dit nefast voor de figuur van het beroepsgeheim. Dit zou willen zeggen dat telkens wanneer er geweld gebruikt wordt de uitzondering quasi automatisch toepassing zou vinden. Vragen kunnen gesteld worden bij het ernstig en dreigend karakter van de concrete situatie. Eens de overval geschied is valt het dreigend karakter ons inziens weg. Huybrechts stelt dat het begrijpelijk is dat de rechter een recent gepleegde gewapende overval als noodtoestand beschouwt. Maar dat het niet de bedoeling kan zijn om via deze weg het beroepsgeheim ten aanzien van criminelen uit te hollen.263 Ook criminele patiënten zijn in de eerste plaats patiënt voor de drager van het beroepsgeheim en hebben bijgevolg recht op eerbiediging ervan.
115. ARTIKEL 422bis SW – Opgemerkt dient te worden dat het meedelen van informatie gerechtvaardigd wordt wanneer dit gebeurt onder de omstandigheden van een noodtoestand. Omgekeerd kan het niet meedelen van informatie onder de strafbaarstelling van het schuldig hulpverzuim worden geplaatst. 264 Dit zal bijvoorbeeld het geval zijn wanneer de hulpverlener weigert informatie vrij te geven over de identiteit van een persoon aan de politie waarbij de hulpverlener weet dat er een reëel gevaar bestaat dat de betrokkene een misdrijf zal plegen waarbij hij anderen in gevaar brengt.
261
K.I. Antwerpen 26 maart 2012, Nullum Crimen 2012, 487, noot A. DIERICKX en J. BUELENs, noot L. HUYBRECHTS. Cass. 10 april 2012 (P.12.557.N), onuitg. Maar aangehaald in noot L. HUYBRECHTS. 263 K.I. Antwerpen 26 maart 2012, Nullum Crimen 2012, 487, noot A. DIERICKX en J. BUELENs, noot L. HUYBRECHTS. 264 Zie supra Schuldig hulpverzuim (randnummer 103) 262
61
III.
Recht van verdediging
116. PRINCIPE – Zowel het optreden in rechte als eiser265 en als verdediger266 worden aanvaard als een uitzondering op het beroepsgeheim. Het algemeen rechtsbeginsel nemo tenetur edere contra se stelt dat niemand gedwongen kan worden om zichzelf te doen veroordelen. Uit dit principe kan afgeleid worden dat de rechten van de verdediging vereisen dat de persoon alle nodige informatie om zijn onschuld te bewijzen moet kunnen aanhalen tijdens de procedure. Ook het principe van de gelijkheid der wapens vereist dat de verdachte alles moet kunnen gebruiken om een mogelijke veroordeling tegen te gaan. Dit principe ligt vervat in artikel 14 van het IVBPR en artikel 6 EVRM. In strafzaken is het algemeen aanvaard door rechtsleer en rechtspraak dat gegevens die onder het beroepsgeheim vallen, mogen gebruikt worden om zich voor de strafrechter te verdedigen. 267 In burgerlijke zaken is dit echter iets delicater.
117. STRAFZAKEN - Wanneer de cliënt een procedure instelt tegen de hulpverlener voor vermeende misdrijven tijdens de uitoefening van zijn beroep kan de hulpverlener gegevens die vertrouwelijk zijn en onder het beroepsgeheim vallen, gebruiken onder de vorm van een recht van verdediging. Enkel de vervolgde partij kan zich beroepen op de rechten van verdediging om zijn beroepsgeheim te doorbreken. Een derde-collega kan dit niet. Deze principes kunnen samengevat worden onder het adagium “beroepsmisdrijf sluit het beroepsgeheim uit”.268 Wel is belangrijk dat ten allen tijde het proportionaliteitsbeginsel gehandhaafd blijft. De hulpverlener mag niet meer prijsgeven dan datgene wat absoluut noodzakelijk is om in zijn recht op verdediging te kunnen voorzien.269 In wezen kan dit recht gezien worden als inherent aan de rechten van verdediging die een recht op de waarheid inhouden.270 Belangrijk is wel dat de uitzondering steeds onderhavig is aan de appreciatie van de rechter, die soeverein zal oordelen of de prijsgegeven informatie noodzakelijk was voor zijn rechten van verdediging.
118. BURGERLIJKE ZAKEN – In burgerlijke zaken ligt dit iets gevoeliger dan in strafzaken. Burgerlijke zaken kunnen gaan over aansprakelijkheidsvorderingen op grond van artikel 1382 BW, invorderingsgeschillen t.a.v. de cliënt, …
265
Afdwingen van rechten, zoals invorderingsgeschillen. Verder bespreken we dit. Recht van verdediging. 267 H.D. BOSLY, D. VANDERMEERSCH en M. A. BEERNAERT, Droit de la procédure pénale, Brugge, la Charte, 2010,568. 268 Medisch beroepsgeheim pag 161 269 J. PUT en I. VAN DER STRAETE, Beroepsgeheim en hulpverlening, Brugge, Die Keure, 2005, 164. 270 P. VAN NESTE, “Kan het beroepsgeheim absoluut genoemd worden?” RW 1977-78, afl. 12, 1282 die spreekt over het “recht op waarheid‟. Zie B. ALLEMEERSCH, “Medische attesten gebruiken als bewijs in rechte. Hoe relatief is het beroepsgeheim?”, TBBR 2003, 58, nr. 1, die spreekt over “waarheidsvinding”. 266
62
In tegenstelling tot strafzaken waar de cliënt een klacht indient tegen de hulpverlener en dus goed doordacht weet dat bepaalde informatie die onder het beroepsgeheim valt, geopenbaard zal worden, is dit bij invorderingsgeschillen niet het geval.271 Ons inzien moet hier anders mee omgesprongen worden dan de situatie waar een strafrechtelijke veroordeling dreigt. In de rechtspraak is dit een topic die al van oudsher speelt, maar waarvan vooral toepassingen te vinden zijn in de medische sfeer.272 Wel kan volgens ons analogisch geïnterpreteerd worden naar de welzijnssector, gezien het dezelfde aard van geschillen betreft met eenzelfde doelstelling: de invordering van erelonen of gemaakte kosten. Zo werd een arts veroordeeld wegens schending van het beroepsgeheim omdat hij bij het invorderen van zijn ereloon had bekendgemaakt dat de patiënt bij hem in behandeling was geweest voor scheurbuik.273 In een vonnis van de rechtbank in Brussel wordt gesteld dat, wanneer de arts van een minderjarige patiënt zich wendt tot de ouders van die minderjarige om betaling te eisen, de aard van de aandoening niet meegedeeld mag worden.274 Daarnaast is ook rechtspraak terug te vinden waar bij invorderingsgeschillen geen schending van het beroepsgeheim wordt vastgesteld wanneer de arts de aandoening van zijn patiënt bekendmaakt.275
119. ONDUIDELIJKHEID - Het is niet zeer duidelijk of de hulpverlener bij invorderingsgeschillen informatie mag bekend maken die onder de geheimhoudingsplicht valt. Wel doet men er goed aan zo weinig mogelijk inhoudelijke informatie bekend te maken in het vroegste stadium van de betwisting. Zo werd in het verleden reeds een arts veroordeeld wegens schending van zijn beroepsgeheim gezien hij in het gedinginleidend stuk alle details had vermeld.276 Daarnaast haalt Blockx terecht aan dat het niet nodig is om alle medische details direct te openbaren gezien in veel invorderingsprocedures de feiten wellicht niet betwist worden en een openbaring dus niet nodig is. Het kan dan ook nuttig zijn af te wachten hoe ver de betwisting reikt.277 Ook bij de hulpverlener in de welzijnssector kan psychosociale informatie over de cliënt zeer gevoelige informatie bevatten die niet noodzakelijk naar buiten gebracht dient te worden, men wacht dan ook beter af wat precies betwist wordt alvorens dergelijke informatie te openbaren.
271
J. PUT en I. VAN DER STRAETE, Beroepsgeheim en hulpverlening, Brugge, Die Keure, 2005, 164. Voor meer informatie omtrent de rechtspraak zie: F. BLOCKX, Het medisch beroepsgeheim, Antwerpen, Intersentia, 2013, 160. 273 Ch. VAN REEPINGHEN, “Le secret professionnel du médecin”, Rev. Dr. Pén. Crim. 1955,86. 274 Rb. Brussel 28 maart 1900, Pas. 1900, 3, 300. 275 Rb. Oudenaarde 11 februari 1898, Pas. 1902, 3, 194. 276 F. BLOCKX, Het medisch beroepsgeheim, Antwerpen, Intersentia, 2013, 163. 277 F. BLOCKX, Het medisch beroepsgeheim, Antwerpen, Intersentia, 2013, 163. 272
63
IV.
Mededeling aan een disciplinaire overheid
120. Het Hof van Cassatie heeft gesteld dat het beroepsgeheim nooit kan worden ingeroepen t.a.v. disciplinaire overheden. 278 Teneinde de toezichtsfunctie, waarmee een disciplinaire overheid bekleed is, te kunnen uitoefenen, moet deze in de mogelijkheid verkeren om over gegevens te beschikken die onder het beroepsgeheim vallen. 279 V.
Belang van een goede rechtsbedeling
121. LEER VAN BELANGENCONFLICTEN280 - Het belang van een goede rechtsbedeling zal in bepaalde gevallen toelaten dat een uitzondering gemaakt wordt op het beroepsgeheim. Blockx wijst op het feit dat de toepassing van het beroepsgeheim een evenwichtsoefening is tussen enerzijds het geheimhouden van informatie en anderzijds de waarheidsvindingsfunctie die een rechtbank vervult. 281 Belangrijk is ook om er op te wijzen dat de figuur van het beroepsgeheim belangrijke waarden beschermt, maar dat deze waarden moeten afgewogen worden tegenover andere waarden. Wanneer dit leidt tot een verlammende werking van justitie kan het beroepsgeheim beperkt worden.282 J-L Fagnart wijst er dan weer op dat het vertrouwen van de burger in de goede werking van justitie even belangrijk is als het vertrouwen die de burger heeft in de vertrouwelijkheid over informatie door zijn arts.283 Ook hier is de rechtspraak en rechtsleer weer toegepast op de medische sector, maar kunnen we dit veralgemenen naar de ganse hulpverleningssector. Cliënten moeten er kunnen van uitgaan dat een hulpverlener zich niet kan verschuilen achter de bepaling van het beroepsgeheim om zich zo te onttrekken aan gerechtelijke vervolgingen. Wanneer het noodzakelijk is in het kader van een goede rechtsbedeling om informatie die gevat wordt door het beroepsgeheim toch te openbaren, moet dit mogelijk zijn. Er dient echter wel bijzonder omzichtig hiermee omgegaan te worden, zodat dit onder geen beding tot een uitholling van het beroepsgeheim kan leiden.
278
Cass. 18 juni 1992, Arr. Cass. 1991-92, 993. Cass. 18 juni 1992, Arr. Cass. 1991-92, 993. 280 Afkomstig uit Frankrijk: LAMBERT, Le secret professionnel, Brussel, Nemesis, 1985, 33-38. 281 F. BLOCKX, Het medisch beroepsgeheim, Antwerpen, Intersentia, 2013, 170. 282 Pol. Hasselt (afd. Sint-Truiden) 1 februari 1989, T. Vred. 1990,91. 283 J-L. FAGNART, “Examen de jurisprudence ( 1981 à 1990), Les assurances terrestres”, RCJB 1991, 739, nr45. 279
64
VI.
Gedeeld en gezamenlijk beroepsgeheim284
122. NOODZAAK – Nieuwe vormen van hulpverlening in de jeugdzorg gaan uit van een aantal principes die de toepassing van het beroepsgeheim in zijn traditionele vorm onder druk zetten285: -
contextueel werken
-
teamverband en overleg door steeds complexere problematieken
-
netwerken
-
gebruik maken van zorgcirkels
-
vraaggerichte zorg
-
delen van informatie via digitale platformen
-
…
Om deze vormen van hulpverlening op een optimale manier uit te oefenen is een kader waarin informatieuitwisseling mogelijk gemaakt wordt onontbeerlijk. De wetgever besteedt een bijzonder belang aan deze rechtsfiguur wanneer hij in art. 7 IJH expliciet toevoegt aan artikel 72 t.e.m 76: “…waaronder het gezamenlijk en gedeeld beroepsgeheim”.286 Deze rechtstheoretische figuur werd gecreëerd in de rechtsleer en vormt nu de rechtsgrond van de hedendaagse communicatie tussen samenwerkende hulpverleners. Op basis van deze rechtsfiguren kunnen hulpverleners die gebonden zijn aan een geheimhoudingsplicht noodzakelijke of relevante gegevens delen met andere hulpverleners die eveneens gebonden zijn door een beroepsgeheim. Dit zal echter afhankelijk zijn van het soort informatie en de hulpverleningscontext. Hiermee worden enerzijds perspectieven geboden om tot een adequatere begeleiding over te gaan, anderzijds zal het voor elke individuele hulpverlener een afwegingsoefening zijn welke informatie al dan niet bekend gemaakt wordt. 287
In de praktijk blijken ook nog andere struikelblokken op te duiken. Zo is de informatieuitwisseling tussen een advocaat en de hulpverlener van dezelfde cliënt vaak een struikelblok. 288
284
Voor een uitgebreide uiteenzetting over het gedeeld en gezamenlijk beroepsgeheim verwijzen we naar J. PUT en I. VAN DER STRAETE, Beroepsgeheim en hulpverlening, Brugge, Die Keure, 2005. 285 ETHISCHE COMMISSIE VLAAMS WELZIJNSVERBOND, Zorgvuldig omgaan met informatie-uitwisseling in het welzijnswerk. Beroepsgeheim en informatiestromen in de hulpverlening, advies nr. 3, Brussel, 2005, 3, http://www.vlaamswelzijnsverbond.be/files/page/ethicom/03%20ADVIES%203%20-%20beroepsgeheim%20%2020%20december%202005_2.pdf. 286 Art.7 IJH. 287 CAJO-dossier "CLB-medewerker en het beroepsgeheim" - VCLB-koepel, maart 2008, 11. 288 A. TANS, “ Beroepsgeheim van advocaat en zorgverlener compatibel ?”, Juristenkrant 2013, afl. 272, 7.
65
Ook de uitwisseling van informatie met justitiële medewerkers blijkt aanleiding te geven tot veel discussie. We zien echter dat het gedeeld beroepsgeheim zoals dit nu uitgewerkt is in de rechtsleer en rechtspraak geen soelaas biedt voor de problematiek rond informatieuitwisseling met justitie. Hier zal in deel 3 uitvoerig op worden ingegaan. A.
Gedeeld beroepsgeheim
123. BEGRIP – Het gedeeld beroepsgeheim maakt het mogelijk informatie te delen met een derde die ook door het beroepsgeheim gebonden is. Specifiek heeft het betrekking op het delen van informatie met andere hulpverleners buiten het bestaande teamverband. Oorspronkelijk werd een ruime interpretatie gegeven aan het begrip ‘gedeeld’ , het volstond wanneer de patiënt/cliënt expliciet of impliciet te kennen gaf personen bij de behandeling te betrekken. Dat was voldoende om over te gaan tot een informatie uitwisseling. Als enige voorwaarde werd gesteld dat op de persoon een professionele of familiale discretieplicht gold. 289 Nu wordt het delen van informatie aan een restrictievere interpretatie onderworpen. Het bekendmaken van informatie die gevat wordt door het beroepsgeheim aan een derde kan slechts gelegitimeerd worden wanneer aan 5 voorwaarden voldaan is. 290
124. VOORWAARDEN 1.
Vooreerst is het vereist dat de informatie gedeeld wordt met een persoon die ook door
een beroepsgeheim gebonden is. Bijgevolg zullen personen, gebonden door een discretieplicht, geen voorwerp kunnen uitmaken van een gedeeld beroepsgeheim.291 We menen hieruit te mogen besluiten dat ook de ouders van de minderjarige cliënt geen gebruik kunnen maken van deze rechtsfiguur om informatie van de hulpverlener te krijgen.292 De verplichting tot het hebben van een beroepsgeheim gaat echter niet zo ver dat het moet gaan om exact hetzelfde beroepsgeheim.
2.
Ten tweede moet binnen dezelfde hulpverleningscontext opgetreden worden. Dit
veronderstelt dat met dezelfde finaliteit gehandeld dient te worden. Er wordt niet noodzakelijk vereist dat de persoon aan wie de informatie gedeeld wordt - en dus meewerkt aan de hulpverlening - zelf persoonlijk contact heeft met de patiënt/cliënt. 293 289
I. VAN DER STRAETE en J. PUT, “Het gedeeld beroepsgeheim en het gezamenlijk beroepsgeheim – halve smart of dubbel leed?”, RW 2004-05, nr. 2, 45. 290 J. BUELENS en A. DIERICKX, “ Het gedeeld beroepsgeheim erkent door het Hof van Cassatie.”, T.Gez. 12/13,149. 291 J. PUT en I. VAN DER STRAETE, Beroepsgeheim en hulpverlening, Brugge, Die Keure, 2005, 211. 292 Antwerpen 14 oktober 1997, RW 1998-99, 194, noot A. VANDEPLAS. 293 I. VAN DER STRAETE en J. PUT, “Het gedeeld beroepsgeheim en het gezamenlijk beroepsgeheim – Halve smart of dubbel leed?”, RW 2004-05, 51.
66
Zo worden artsen die optreden in het kader van de Commissie van Toezicht in het gevangeniswezen307294 geacht een andere finaliteit na te streven dan de behandelende arts. Binnen de integrale jeugdhulp kan een verschillende finaliteit nagestreefd worden door verschillende actoren(e.g. hulpverlening tov justitie). Dit heeft tot gevolg dat gegevens uitwisselen met de politiediensten of de gerechtelijke jeugdhulp strikt juridisch gezien niet mogelijk is. Deze problematiek zal in deel 3 uitvoerig aan bod komen.(zie randnummer 133)
3.
De gedeelde informatie omvat het delen van noodzakelijke informatie. De hulpverlener
moet er op toezien dat de informatie die hij deelt, noodzakelijk en pertinent is, gelet op de inhoud en de finaliteit van de diensten die hij verstrekt. Er zal niet voldaan zijn aan het noodzakelijkheidscriterium wanneer informatie ‘eventueel nuttig’ kan zijn.295 Hier moet dus uitgegaan worden dat de informatie ‘need to know’ is en niet ’nice to know’.296
4.
Als vierde voorwaarde geldt dat het belang van de cliënt vooropgesteld moet worden en
dat informatie enkel gedeeld kan worden wanneer dit de belangen van de cliënt behartigt. Zelfs wanneer de cliënt niet wenst dat informatie gedeeld wordt, kan dit nog steeds in zijn belang wel gedeeld worden. 297 In de meeste gevallen is de cliënt het best geplaatst zijn belangen uit te drukken. Communicatie is noodzakelijk om de belangen van de cliënt te achterhalen, men dient zoveel mogelijk de instemming te verkrijgen. De wetgever zal deze stelling uitvoerig bijtreden in het nieuwe decreet. 298(Zie randnummer 157)
5.
Als laatste voorwaarde wordt vereist dat de cliënt op de hoogte gebracht wordt van het
feit dat informatie aan een derde zal overgemaakt worden en de redenen waartoe dit zal geschieden daarbij vermeld worden. 299 Het is zeer belangrijk voor de vertrouwensrelatie dat de cliënt hiervan bij het eerste gesprek reeds op de hoogte wordt gesteld.
294
Advies van de Nationale Raad van de Orde van Geneesheren van 20_september 2008, “Beroepsgeheim van gevangenisartsen ten aanzien van de leden van de Commissies van Toezicht”, TOrdeGeneesh 2008, afl. 122, 4. 295 J. PUT en I. VAN DER STRAETE, Beroepsgeheim en hulpverlening, Brugge, Die Keure, 2005, 216-217. 296 J. MONTGOMERY, Health care law, Oxford, Oxford University Press, 2002, 265. 297 J. BUELENS en A. DIERICKX, “ het gedeeld beroepsgeheim erkent door het Hof van Cassatie.”, T.Gez. 12/13,150. 298 Art.74 IJH. 299 T. BALTAZAR, “Het gedeeld beroepsgeheim is geen uitgesmeerd beroepsgeheim”, noot onder Gent 28 november 2003, T.Gez. 2004-05, 144.
67
Ook is het belangrijk mee te delen waarom het noodzakelijk is voor een goede hulpverlening om informatie te delen met andere hulpverleners.300 Zeker met de minderjarige cliënt dient duidelijk op voorhand ingekleed te worden wie en waarom een derde van zijn geheimen op de hoogte gebracht zal worden. Dit dient gekaderd te worden teneinde de vertrouwensrelatie, die bij minderjarigen nog veel belangrijker is dan in het normale cliëntencircuit, intact te houden. Men doet er goed aan zo transparant mogelijk te zijn t.a.v. de cliënt. Wanneer het voor de cliënt tijdens een intakegesprek niet zeer duidelijk is, doet de hulpverlener er goed aan dit tijdens een later gesprek nogmaals te herhalen, zodat er ten allen tijde transparantie en accountability mogelijk is.
Volledigheidshalve wordt er nog aan toegevoegd dat sommige rechtsgeleerden, zoals NYS, een zesde voorwaarde stellen die inhoudt dat de cliënt zijn toestemming moet geven om informatie te kunnen delen.301 Deze voorwaarde wordt echter niet algemeen aanvaard en is dan ook voor betwisting vatbaar.
125. DEONTOLOGISCH –
Deontologisch wordt de theorie van het gedeeld beroepsgeheim
impliciet al lang aanvaard. Zo laat de Code van geneeskundige plichtenleer in een limitatief aantal gevallen toe dat de arts bepaalde inlichtingen verschaft aan een andere arts. 302 Ook heeft ze dit principe al een aantal keer onderschreven in diverse adviezen, zo heeft de Orde der geneesheren in haar advies van 14 december 2002 bepaald dat de behandelende arts, met toestemming van de betrokkene, aan de arts van het medisch schooltoezicht (CLB) de gegevens mag verstrekken die hij nuttig acht.303 Ook in haar advies van 10 oktober 2006 bevestigt de Orde dat het beroepsgeheim onder bepaalde omstandigheden gedeeld kan worden. Een voorbeeld is het multidisciplinair dossier. Wel voegt zij eraan toe dat die mogelijkheid door enkele voorwaarden wordt afgebakend. Zo kan enkel de informatie die nodig is voor de pedagogische omkadering van het kind gedeeld worden.304 Tevens bevestigt zij dit gegeven in haar advies van 20 april 2013 waarin gesteld wordt dat alleen relevante informatie tussen de diensten
300
R. SCHELLAERT, Wat ervan te zeggen: Informatie en beroepsgeheim binnen het ortho- en sociaalagogisch werkveld. Antwerpen, Intersentia, 2010, 104. 301 H. NYS, Geneeskunde. Recht en medisch handelen, Brussel, Story-Scienta, 2005, 535. 302 Zie artikel 58 en 68 van de Code van geneeskundige plichtenleer. 303 Advies orde van de geneesheren van 1 december 2002, “Opvragen van gegevens aan door de arts van het CLB aan de behandelende arts van een leerling”, geraadpleegd op: www.ordomedic.be 304 Advies orde van de geneesheren van 21 oktober 2006: “Het beheer van medische dossiers in de Centra voor Leerlingenbegeleiding”, geraadpleegd op: www.ordomedic.be
68
Geestelijke Gezondheidszorg en Bijzondere Jeugdzorg kan gedeeld worden. 305 De Orde vereist wel de toestemming van de patiënt om over te kunnen gaan tot het delen van informatie. 126. BROEDERS VAN LIEFDE - Ook de Broeders van Liefde 306 hebben hun eigen ethische opvattingen over hoe omgegaan moet worden met het gedeeld beroepsgeheim. Instellingen die onder de Broeders van Liefde vallen, moeten zich houden aan de bepalingen van informatieuitwisseling zoals die opgesteld worden door de ethische werkgroep. De ethische werkgroep heeft al een aantal keer zijn advies aangepast aan de noden uit de praktijk die gepaard gaan met het evoluerende hulpverleningscontentieux. Zo dateert het eerste advies van de werkgroep ethiek in de geestelijke gezondheidszorg van januari 1993. 307 Dit advies werd meermaals gereviseerd308 en resulteerde in een laatste advies van 2011.309 Belangrijk in dit advies zijn de principes van zorgvuldigheid en overleg. 310
127. ERKENING DOOR CASSATIE – Tot op heden heeft het Hof van Cassatie zich nog niet uitgesproken over de toepassing van het gedeeld beroepsgeheim in de context van de gezondheids- of welzijnszorg.311 Wel heeft ze in haar arrest van 13 maart 2012 het gedeeld beroepsgeheim reeds erkend. Dit arrest situeert zich in de rechterlijke context, maar kan gevolgen hebben voor de hulpverleners in het algemeen. Wel dient opgemerkt te worden dat niet alle voorwaarden die eerder in de rechtsleer werden ontwikkeld vooropgesteld worden door cassatie.
305
Advies orde van geneesheren van 20 april 2013: “Medisch beroepsgeheim tussen de Geestelijke gezondheidszorg en Bijzondere Jeugdzorg”, geraadpleegd op: www.ordomedic.be. 306 De broeders van liefde zijn een religieuze congregatie met een groep van 13 voorzieningen in de geestelijke gezondheidszorg in Vlaanderen. 307 Werkgroep ethiek in de geestelijke gezondheidszorg broeders van liefde, “Het verstrekken van informatie in de psychiatrie”, Januari 1993 308 Voor meer informatie verwijzen wij naar: Werkgroep ethiek in de geestelijke gezondheidszorg, broeders van liefde, “Uitwisselen van informatie in de geestelijke gezondheidszorg”, November 200 .Werkgroep ethiek in de geestelijke gezondheidszorg, broeders van liefde, “Informatie uitwisselen bij het samenwerken in de geestelijke gezondheidszorg”, September 2009: Visiegroep welzijn en buitengewoon onderwijs, “Zorgvuldig omgaan met informatie”, Revisie 2010.. 309 A. LIÉGEOIS, A. HAEKENS en M. ENEMAN, “ Het voorwaardelijk gedeeld beroepsgeheim bij het uitwisselen van informatie in een team of netwerk”, Tijdschrift voor Psychiatrie, 2011, 11, 847-849. 310 Voor een uitgebreide bespreking van de deontologische code die de broeders van liefde hanteren verwijzen wij naar: . LIÉGEOIS, A. HAEKENS en M. ENEMAN, “ Het voorwaardelijk gedeeld beroepsgeheim bij het uitwisselen van informatie in een team of netwerk”, Tijdschrift voor Psychiatrie, 2011, 11. 311 ste T. GOFFIN, en H. NYS, “De ontwikkelingen in het medisch recht in 2012”, 81-102 in X., Recht in beweging: 20 VRGAlumnidag 2013, Antwerpen, Maklu, 2013, 101.
69
Het Hof bepaalt: “Hij die tot het beroepsgeheim is gehouden, overtreedt artikel 458 Strafwetboek niet indien hij onder het beroepsgeheim vallende informatie meedeelt aan anderen die optreden met eenzelfde doelstelling en ten aanzien van dezelfde opdrachtgever en die mededeling bovendien noodzakelijk en pertinent is voor de opdracht van de geheimhouder. “ 312
Belangrijk is op te merken dat het Hof van Cassatie niet uitdrukkelijk de vereiste stelt dat personen met wie informatie gedeeld wordt houder moeten zijn van een beroepsgeheim. Dit is echter de eerste voorwaarde die in de rechtsleer naar voorgeschoven wordt. Buelens en Dierickx stellen dat die voorwaarde eventueel impliciet vervat kan liggen in de vereiste dat de derde dient op te treden met dezelfde doelstelling als de geheimhouder. Anderzijds stellen zij dat het de bedoeling kan geweest zijn van cassatie om die vereiste niet op te nemen als voorwaarde. Zo worden situaties waarbij een ‘afgeleid’ beroepsgeheim gehanteerd wordt toelaatbaar volgens de rechtspraak.313
Daarnaast stelt het Hof geen verplichting om de geheimgerechtigde op de hoogte te stellen van het feit dat informatie zal doorgegeven worden aan een derde. A fortiori kan hieruit afgeleid worden dat het Hof zeker geen toestemming vereist van de geheimgerechtigde om over te kunnen gaan tot een gedeeld beroepsgeheim. Dit kan echter verklaard worden vanuit het standpunt dat dit arrest geveld werd in een gerechtelijke context en niet vanuit een gezondheids- of welzijnsperspectief. De theorieën van de rechtsleer zullen hoogstwaarschijnlijk in deze sectoren nog blijvend toegepast worden. Het is dan ook niet uit te sluiten dat cassatie zijn rechtspraak verfijnt vanuit een hulpverleningsoptiek. 314
128. In de Integrale Jeugdhulp heeft de wetgever dit expliciet erkent en is erkenning door cassatie niet langer nodig. (Zie randnummer 141 en 155) Binnen dit decreet wordt enkel de jeugdhulpverlening besproken die aangeboden wordt door de toepassing van een limitatief aantal opgesomde decreten315, evenals de actoren binnen deze context. Dit onderwerp wordt in extenso behandeld in het derde deel van deze masterproef. Het decreet zegt echter niets over de actoren buiten de jeugdhulpverlening. Deze zullen inzake juridische positie terugvallen op de rechtsleer van het gedeeld beroepsgeheim.
312
Cass. 13 maart 2012, nr. P.11.1750.N. J. BUELENS en A. DIERICKX, “ het gedeeld beroepsgeheim erkent door het Hof van Cassatie.”, T.Gez. 12/13,152-53. 314 ste T. GOFFIN, en H. NYS, “De ontwikkelingen in het medisch recht in 2012”, 81-102 in X., Recht in beweging: 20 VRGAlumnidag 2013, Antwerpen, Maklu, 2013, 99. 315 Artikel 3 IJH 313
70
B.
Gezamenlijk beroepsgeheim
129. ALGEMEEN - Put en Van Der Straete stellen het gezamenlijk beroepsgeheim voor als een uitbreiding van het gedeeld beroepsgeheim. Hierboven werd reeds aangehaald wat het gedeeld beroepsgeheim inhoudt. 316Het gezamenlijk beroepsgeheim heeft betrekking op het delen van relevante informatie in het belang van de cliënt met een door het beroepsgeheim gebonden persoon,
werkzaam
binnen
hetzelfde
hulpverleningsteam.
317
Onder
hetzelfde
hulpverleningsteam dient een netwerk verstaan te worden dat samengesteld wordt in functie van een bepaalde hulpverlening.318 Dit kan een uni-, multi-, inter-, of transdisciplinair team binnen eenzelfde voorziening zijn, mits die een gezamenlijke verantwoordelijkheid voor hulpverlening hebben en die zich als zodanig presenteert . De ethische commissie Vlaams welzijnsverbond stelt dat wanneer teamleden gezamenlijk verantwoordelijk zijn voor de hulpverlening, ze ook de nodige informatie moeten kunnen uitwisselen om de hulpverlening optimaal tot een goed einde te brengen.319
130. RELEVANTE GEGEVENS - In functie van het optimaal functioneren van een hulpverleningsteam is het noodzakelijkheidscriterium, zoals dit voor het gedeeld beroepsgeheim vooropgesteld wordt, té streng en zal er geopteerd worden voor het delen van ‘relevante’ gegevens.
131. OVERIGE VOORWAARDEN – De overige voorwaarden zullen dezelfde zijn als deze van toepassing op het gedeeld beroepsgeheim zoals hierboven besproken.
132. INTEGRALE JEUGDHULP – Het gezamenlijk beroepsgeheim wordt geëxpliciteerd in artikel 73 IJH.320
316
J. PUT en I. VAN DER STRAETE, Beroepsgeheim en hulpverlening, Brugge, Die Keure, 2005, 234. CAJO-dossier "CLB-medewerker en het beroepsgeheim" - VCLB-koepel, maart 2008 pag 12. 318 R. SCHELLAERT, Wat ervan te zeggen: informatie en beroepsgeheim binnen het ortho- en sociaalagogisch werkveld, Antwerpen, intersentia, 2010, 106. 319 ETHISCHE COMMISSIE VLAAMS WELZIJNSVERBOND, Zorgvuldig omgaan met informatie-uitwisseling in het welzijnswerk. Beroepsgeheim en informatiestromen in de hulpverlening, advies nr. 3, Brussel, 2005, 3, http://www.vlaamswelzijnsverbond.be/files/page/ethicom/03%20ADVIES%203%20-%20beroepsgeheim%20%2020%20december%202005_2.pdf. 320 Zie randnummer 151. 317
71
DEEL 3: BEROEPSGEHEIM BINNEN HET NIEUWE DECREET VAN DE INTEGRALE JEUGDHULP
INLEIDING
133. PROBLEMATIEK - De problematiek en aansluitende discussie rond het beroepsgeheim, lijkt zich vooral te manifesteren op het grensvlak tussen de hulpverlening en justitie. Het gaat dan over personen die ’justitiecliënteel’ zijn en die doorverwezen worden naar de hulpverlening.321 Vander Laenen heeft deze problematiek besproken vanuit het standpunt van de meerderjarige, maar deze is eveneens van toepassing bij doorverwijzing vanuit justitie naar de jeugdhulpverlening. Meer diensten, functies, finaliteiten en beroepsgroepen worden, ten gevolge van de veranderende hulpverleningscontext, betrokken bij één concreet dossier. Hierdoor wordt horizontale samenwerking bij welzijnsproblemen steeds belangrijker322. Politie ,hulpverlening en justitie dienen samen te werken om het beste resultaat te kunnen verwezenlijken ten aanzien van de (minderjarige) cliënt. Het gerechtelijk apparaat is vaak niet de best aangewezen actor om welzijns- en gezondheidsproblemen aan te pakken. 323 Daarnaast heerst er de problematiek van het ‘vertroebelen’ van de beroepsfinaliteiten. Het is niet steeds duidelijk welke finaliteit een bepaalde beroepsgroep nastreeft. Zo kan de vraag gesteld worden wat de finaliteit van de politie is.324 Deze vormen van samenwerking leiden in de praktijk tot veel verwarring. Er zijn geen of weinig wettelijke grondslagen om informatie-uitwisseling toe te laten tussen deze verschillende actoren. Zoals eerder gesteld, is een gedeeld beroepsgeheim in se niet mogelijk gezien deze twee categorieën een andere finaliteit nastreven. De hulpverlening wenst in eerste instantie ‘hulp te verlenen aan de cliënt’, door ondersteuning te bieden aan haar cliënten.
321
F. VANDER LAENEN, “The end of the affair? Het beroepsgeheim in de samenwerking tussen justitie en de hulpverlening.”, Panopticon, 32( ),2011, 1. 322 T. GOOSEN, “De impact van het beroepsgeheim op de uitwerking van een integraal veiligheidsbeleid” in Colloquium Integrale Veiligheid, 21 mei 2010, 21. 323 F. VANDER LAENEN, “Beroepsgeheim bij patiënten die ook justitiecliënt zijn: Goede afspraken maken goede vrienden.”, Handboek werken met patiënten, September 2012, afl. 7, 14. 324 T. GOOSEN, “De impact van het beroepsgeheim op de uitwerking van een integraal veiligheidsbeleid” in Colloquium Integrale Veiligheid, 21 mei 2010, 21.
72
Justitie daarentegen dient in eerste instantie ’de maatschappij te beschermen’, door het handhaven van de openbare orde en de openbare veiligheid.325 Deze twee doelstellingen zijn op het eerste zicht niet altijd verenigbaar met elkaar. In de praktijk zijn verschillende samenwerkingsakkoorden gesloten, zo kan verwezen worden naar het pilootproject ‘protocol van moed’ inzake kindermishandeling326 en naar verschillende vormen van ‘keten-aanpak’ van familiaal geweld zoals het CO3- overleg.327 Vander Laenen merkt op dat het problematische karakter van het beroepsgeheim vooral opgemerkt wordt bij de hulpverlening en niet zozeer bij politie of justitie. 328 Ook dient opgemerkt te worden dat hulpverleners die garant staan voor een begeleiding of behandeling als alternatieve vorm van bestraffing, vandaag meer en meer geconfronteerd worden met toenemende rapportageverwachtingen vanuit justitie. 329 Het spanningsveld tussen enerzijds de hulpverlening en anderzijds de noden van justitie roepen een reeks vragen op omtrent de toepassing van het kernprincipe in de hulpverlening, namelijk de vertrouwelijkheid. Deze vragen situeren zich op het vlak van de legaliteit maar zeker en vast ook deontologisch. De vraag kan dan ook gesteld worden als de rapportageverplichtingen, die steeds toenemen, niet gezien kunnen worden als een verlengstuk van justitie, waarbij de hulpverlener mee de strijd aangaat tot het beschermen van de maatschappij. Aansluitend wordt ook meteen de vraag gesteld of de hulpverlening op deze manier niet dreigt te vervagen van zijn kernopdracht, namelijk het ondersteunen van individuen en het verlenen van hulp.330 Opgemerkt dient te worden dat het nieuwe decreet integrale jeugdhulp zoveel mogelijk de minderjarige centraal zet en in de eerste plaats de eigen mogelijkheden van de minderjarige en zijn gezin zal aanspreken en versterken. Slechts subsidiair, wanneer dit niet werkt, kan naar professionele hulp gezocht worden.331 De focus zal bij het nieuwe decreet steeds op vrijwillige hulpverlening liggen. Mede om te voorkomen dat minderjarigen al te snel de stempel van “gerechtskind” gedrukt krijgen. 325
W. MEYVIS, “Hulpverlening en strafuitvoering: tussen praktische reflecties en reflexieve praktijk.”, 299-316, in X., Handboek Forensisch Welzijnswerk, Gent, Academie Press, 2002, 303. 326 Voor meer info: De Craim, C. en Traets, E., “Protocol kindermishandeling : Naar een intensere samenwerking tussen justitie en hulpverlening.” , TJK 2010/3, 177-183. 327 N. BOGAERTS, “Ketenaanpak intrafamiliaal geweld in Antwerpen. CO3-praktijk aan het woord”, Alert, 38/4, 16-23. 328 F. VANDER LAENEN, “The end of the affair? Het beroepsgeheim in de samenwerking tussen justitie en de hulpverlening.”, Panopticon, 32(4),2011,2. 329 F, VANDER LAENEN, “Beroepsgeheim bij patiënten die ook justitiecliënt zijn: Goede afspraken maken goede vrienden.”, Handboek werken met patiënten, September 2012, afl. 7, 14., 330 W. MEYVIS, “Hulpverlening en strafuitvoering: tussen praktische reflecties en reflexieve praktijk.”, 299-316, in X., Handboek Forensisch Welzijnswerk, Gent, Academie Press, 2002, 303. 331 I. Vogelaere, “Integrale Jeugdhulp krijgt uitvoering”, Legal World, 2 maart 201 , http://www.legalworld.be/legalworld/content.aspx?id=73866&LangType=2067&utm_source=LegalWorld.nl&utm_me dium=RSSFeed&utm_campaign=Global.
73
134. AANPAK - Deze evoluties leiden tot een situatie die de toepassing van het beroepsgeheim complex maakt. In het bijzonder werpt de jeugd(beschermings)wet evenals het decreet integrale jeugdhulp die van kracht is vanaf 1 maart 2014, een aantal bijzondere vragen op inzake beroepsgeheim. Vooral wanneer door justitie een beroep gedaan wordt op de actoren binnen de integrale jeugdhulp, om hetzij informatie in te winnen, hetzij om maatregelen te laten uitvoeren, dient de vraag naar mogelijke schending van het beroepsgeheim door deze actoren gesteld te worden. Op welke manier komt de wetgever hierin tegemoet, of laat hij deze kwestie in een schemerzone en laat hij de problematiek onopgelost over aan de praktijk. Hierdoor kunnen de zorgverleners, ter goeder trouw en in de overtuiging dat een rechterlijke macht inzage mag hebben in alle aspecten van hun opdracht, hun beroepsgeheim schenden. 135. Aan de hand van een grondige ontleding van de door de wet en het decreet gestelde bepalingen, proberen we na te gaan waar een eventuele schending zich zou kunnen voordoen. Tevens gaan we na of er mogelijke wettelijke bepalingen zijn die deze eventuele schending vrijstellen en in welke mate het beroepsgeheim een belemmering zou kunnen vormen in een vlotte samenwerking tussen justitie en de vrijwillige hulpverlening. De problematiek binnen de vrijwillige jeugdhulp is minder scherp, en wordt vooral geregeld door het nieuwe decreet. We zullen dan ook in de eerste plaats nagaan hoe het beroepsgeheim geregeld wordt in de vrijwillige hulpverlening, om daarna in een tweede afdeling na te gaan welke problemen zich kunnen voordoen in de gerechtelijke hulpverlening, en vooral bij de interactie tussen het gerechtelijke, opvolgende luik en de jeugdhulpverlening als jeugdhulpverlening op zich.
AFDELING 1 : De wettelijke kaders
INLEIDING 136. Verschillende wetten en decreten bepalen niet alleen de werkwijze van de diverse actoren, maar tevens de manieren waarop aan hen gerapporteerd dient te worden. Vooral de jeugdbeschermingswet bepaalt de handelswijze van justitie en het decreet Integrale Jeugdhulp bepaalt de manier waarop de minderjarige door een hulpverleningstraject geloodst wordt.
74
Het is dan ook essentieel voorafgaand aan de bespreking van het beroepsgeheim op het werkterrein van de verschillende individuele actoren, de essentiële wetsbepalingen uit te lichten en toe te lichten. Gezien de jeugdbeschermingswet reeds van 1965 dateert en dit een federale materie uitmaakt, en justitie, bijgevolg ook de jeugdrechtbank, onder deze materie valt, verkiezen we eerst deze bepalingen te bespreken om vervolgens op het Vlaamse niveau de relevante bepalingen uit het vernieuwde integrale jeugdhulpdecreet toe te lichten. Hierbij dient opgemerkt te worden dat we ons in een volledig vernieuwd landschap bevinden, waarbij de organisatie van de jeugdhulp door andere en nieuwe instellingen behartigd wordt. Opmerkelijk is de hervorming van de bijzondere jeugdbijstand waarbij vroegere comités en bemiddelingscommissies, die een
bufferfunctie hadden ten aanzien van justitie, volledig
verdwijnen en vervangen worden door de gemandateerde voorzieningen332. Bijgevolg zal ook het decreet bijzondere jeugdbijstand grotendeels opgeheven worden en worden de vroegere relevante regels omtrent rapportageverplichtingen ect. irrelevant gezien deze nu onbestaande zijn. We zullen nagaan in welke mate deze, al dan niet, vervangen worden binnen het nieuwe decreet en zijn uitvoeringsbesluiten.
137. Het medische luik van de jeugdhulpverlening wordt hier niet besproken, gezien dit niet binnen het jeugdkader geregeld wordt maar wel binnen de wet op de patiëntenrechten en de deontologische code van de orde der geneesheren. Wel kan de manier van aanpak, alsook de adviezen van de orde der geneesheren een belangrijke bron ter interpretatie en toepassing van het beroepsgeheim in de integrale jeugdhulp zijn.333 I.
Artikel 77 Jeugdbeschermingswet: Elke persoon die meewerkt aan de toepassing van deze wet is geheimhouding verplicht
138. “Elke persoon die, in welke hoedanigheid ook, zijn medewerking verleent aan de toepassing van deze wet, staat daardoor in voor de geheimhouding van de feiten die hem in de uitoefening van zijn opdracht worden toevertrouwd en die hiermede verband houden.Artikel 458 van het Strafwetboek is op hen van toepassing.”334 Hiermee geeft de wetgever reeds in 1965 de voortrap en bindt elke persoon die zijn medewerking verleent aan de uitvoering van deze wet door het beroepsgeheim. Uit het wetsontwerp van de jeugdbeschermingswet van 1965 is af te leiden dat de wetgever hiermee een verruiming wilde inlassen van het beroepsgeheim. 332
M.v.T., Parl. St. Vl. Parl. 2012-13, nr. 1952/1, 43. Deze afbakening wordt in de inleiding bepaald. ( randnummer 5 ) 334 Artikel 77 Jeugdbeschermingswet. 333
75
Ontheffing hiervan zal slechts kunnen gebeuren wanneer zich één van de uitzonderingssituaties van artikel 458 Sw voordoet, zoals supra uitgebreid besproken (randnummer75 tot 123).335 Artikel 77 Jeugdbeschermingswet is het enige artikel dat expliciet het beroepsgeheim behandelt. Andere bepalingen omtrent rapportering en werking van de jeugdrechtbank staan her en der over de wet verspreid en zullen onder deel 4 besproken worden.336 A.
Binnen de vrijwillige jeugdhulp
139. In dit artikel wordt het beroepsgeheim van de jeugdhulpverlener scherp gesteld. Zelfs indien hij op een louter vrijwillige basis deel neemt aan “jeugdbescherming” , wordt hem een “geheimhouding” van de “feiten” opgelegd. Opmerkelijk is dat de wetgever in haar voorafgaande titel bepaalt: “de situatie van de minderjarigen die een als misdrijf omschreven feit hebben gepleegd, vereist toezicht, opvoeding, tucht en begeleiding. Hun toestand van afhankelijkheid, hun ontwikkelingsen maturiteitsgraad scheppen echter bijzondere noden die luisterbereidheid, raad en bijstand vereisen;”337 Hier wordt duidelijk te kennen gegeven dat de corrigerende maatregelen de nodige begeleiding vereisen. De opgelegde elementen kunnen zo breed geïnterpreteerd worden dat het bijna onmogelijk is deze uit te voeren zonder het inschakelen van hulpverlening. B.
Binnen de gerechtelijke hulpverlening
140. De wetgever bindt hier iedereen die werkzaam is voor justitie, of in opdracht van justitie, in het kader van jeugdhulp, aan geheimhouding. Dit beroepsgeheim handelt over “de feiten” waar men kennis van neemt in het kader van zijn opdracht. Het is een extra beveiliging, waarbij alle personeel binnen justitie onderworpen wordt aan de geheimhouding.
335
Verslag namens de commissie, Wetsontwerp betreffen de jeugdbescherming, Parl. St. Kamer 637/7, 1962-63, 55. Vanaf randnummer 199. 337 Voorafgaande titel Jeugdwet. (met eigen onderlijning) 336
76
II.
Artikel 7 IJH: Alle personen die in het kader van dit decreet werken worden gebonden door geheimhoudingsplicht
141. “Met behoud van de toepassing van artikel 72 tot en met 76, waaronder het gezamenlijk en gedeeld beroepsgeheim, zijn alle personen die hun medewerking verlenen aan de toepassing van dit decreet, gebonden door de geheimhoudingsplicht met betrekking tot de gegevens waarvan ze bij de uitoefening van hun opdracht kennis krijgen en daarmee verband houden. Elke overtreding van dit artikel wordt gestraft met gevangenisstraf van acht dagen tot zes maanden en met een geldboete van honderd euro tot vijfhonderd euro.” 338 Uit de parlementaire voorbereidingen blijkt dat de geheimhoudingsplicht zowel slaat op diegene die beroepshalve hun medewerking verlenen als op diegenen die dat vrijwillig doen. Het toepassingsgebied van het beroepsgeheim zoals deze algemeen geldt wordt uitgebreid naar eenieder die meewerkt aan de integrale jeugdhulp. Personen die niet gevat worden door de algemene regel worden hier expliciet wel onderworpen aan een beroepsgeheim. Voorbeeld is het administratief personeel.339 A.
Binnen de vrijwillige hulpverlening
142. De wetgever maakt hier expliciet gewag van de figuur van het gezamenlijk en gedeeld beroepsgeheim. De ratio legis ligt erin dat de geheimhoudingsplicht, zoals opgelegd door artikel 7 IJH, de uitvoering van de taken niet onmogelijk mag maken. Om die redenen stelt de wetgever een aantal voorwaarden waardoor het delen van informatie op een wettelijke basis mogelijk wordt.340 Voorheen werd deze figuur aanvaard in de rechtsleer en werd het bestaan van de figuur erkend door cassatie, sommige decreten in de integrale jeugdhulp maakten impliciet gebruik van deze figuur, zonder de term “gedeeld beroepsgeheim” expliciet te vernoemen.341Dit is een belangrijke bepaling voor de rechtszekerheid bij het delen van informatie in de jeugdhulpverlening. Verder is dit artikel een herhaling van artikel 458 Sw., en schept duidelijkheid, mocht er twijfel bestaan wie onder de toepassing van artikel 458 Sw. zou vallen.342
338
Artikel 7 IJH. Memorie van toelichting, Parl. St. Vl. Parl. 2012-13, nr. 1952/1, 17. 340 In artikel 73, 74 en 76 IJH. (zie infra) 341 Cfr. CLB-decreet (Art 11) en Besluit van de Vlaamse Regering betreffende het Multidisciplinair dossier (Art 5 en 6). Binnen de CLB-context is het gedeeld beroepsgeheim van toepassing binnen een multidisciplinair team. 342 Memorie van toelichting, Parl. St. Vl. Parl. 2012-13, nr. 1952/1, 17. 339
77
De parlementaire voorbereidingen stellen expliciet dat de uitzonderingen zoals deze bepaald zijn door artikel 458 Sw, alsook de invulling en verfijningen gecreëerd door de rechtspraak van toepassing zijn op de personen gebonden door artikel 7 van dit decreet.343 De algemene regels rond het beroepsgeheim in de jeugdhulpverlening zoals geanalyseerd in deel 2 van deze344 masterproef blijven gelden en zijn belangrijk bij de toepassing van het beroepsgeheim. 143. Opmerkelijk is dat de voorbereidingen dieper in gaan op deze materie. “Het materiële toepassingsgebied van deze wet strekt zich uit tot feiten, gegevens, beslissingen, oordelen, meningen die krachtens algemeen aanvaarde normen niet kenbaar mogen worden gemaakt omdat ze de integriteit, de naam of de eer van de cliënt kunnen schaden, of feiten die de cliënt uitdrukkelijk toevertrouwt als zijnde confidentieel”345 . De wetgever spreekt niet van de gegevens enkel gebonden door het beroepsgeheim, maar over de gegevens ‘ tout court’. Ook in de parlementaire voorbereiding legt hij er de nadruk op dat het niet enkel over de inhoud van de verslagen gaat, maar enkel het feit dat de hulpverlening optreedt en de redenen hiervoor dient reeds onder het beroepsgeheim geklasseerd te worden. Niet enkel geschreven gegevens vallen eronder, maar ook de niet-geregistreerde gegevens vallen eronder.346 In feite breidt de wetgever hier de draagwijdte van het beroepsgeheim uit: “het geheim” wordt expliciet uitgebreid tot “de gegevens” in het kader van de geheimhoudingsplicht. Niettegenstaande de parlementaire voorbereidingen niet laten vermoeden dat dit de intentie was van de wetgever, wordt er toch uitgebreid commentaar gegeven hoe deze geheimhouding dient te gebeuren, en dat het in feite over alle gegevens gaat, die ze in het kader van hun beroep vernomen hebben. Aan de hand van deze analyse komen we uiteindelijk tot de delicaatheid van de transfer van “de gegevens” , zelfs die gegevens die normaliter niet in dit kader als een “beroepsgeheim” aangemerkt zouden worden.
343
Parl. St. Vl. Parl. 2012-13, nr. 1952/1, 17. Zie randnummer 29 tot 133. 345 L. SLACHMUYLDER, Beroepsgeheim en jeugdbescherming, Brussel, Ministerie van Justitie, 1968, blz. 10; P. VAN NESTE, “Kan het beroepsgeheim absoluut worden genoemd?”, RW, 1977-1978, 1281 346 Parl. St. Vl. Parl. 2012-13, nr. 1952/1, 17. 344
78
B.
Binnen de gerechtelijke hulpverlening
144. Het decreet integrale jeugdhulp bepaalt expliciet dat het toepassingsgebied van dit decreet zich niet enkel uitstrekt ten aanzien van de vrijwillige hulpverlening maar eveneens tot de gerechtelijke hulpverlening.347 Meestal zal dit het geval zijn voor verontrustende situaties348, maar dit kan ook in het geval van een MOF-situatie, meer bepaald wanneer de jeugdrechter een maatregel oplegt die door een Vlaamse dienst (die onder de integrale jeugdhulp valt) dient uitgevoerd te worden. .349 Hier vinden we het echte raakvlak tussen justitie en hulpverlening. Het is zonder meer duidelijk dat de hulpverlener die in het kader van een opdracht voor justitie (een mandaat) dient te rapporteren helemaal geen toepassing kan maken van de figuur van het gezamenlijk beroepsgeheim (gezien men zeker niet werkt in een team met justitie) maar ook geen beroep kan doen op de figuur van het gedeeld beroepsgeheim, gezien de finaliteit duidelijk onderscheidend is. In zoverre brengt het behoud van de toepassing van artikel 72 tot en met 76 geen soelaas over de rapportering die de hulpverlener in het kader van zijn dubbel mandaat dient te voeren met justitie. Het beroepsgeheim blijft voor hem onverkort geldig.350 145. Anderzijds stelt Prof Bouckaert in zijn boek “algemene rechtsleer” gebruiken contra legem: In de rechtsleer en in de rechtspraak wordt de geldigheid erkend van gebruiken, die regelrecht indruisen tegen imperatieve wettelijke bepalingen…..Wanneer echter ook het Hof van Cassatie, de instantie die op deze wetgetrouwheid toezicht houdt, de geldigheid van deze gebruiken erkent, dan heeft men met een algemene “de facto”-niet toepassing van de wet te maken, waartegen in beginsel geen rechtsmiddel voorhanden is.”351 Cassatie bepaalt in haar arrest van 4 december 1979 dat een arts die handelt in het kader van een opdrachtgever, geen beroepsgeheim heeft ten aanzien van deze opdrachtgever. Doch zal hij gebonden zijn door een beroepsgeheim inzoverre hij informatie verkrijgt die niet meer binnen
347
Artikel 5, tweede lid IJH. De vroegere POS-situaties zijn verdwenen, nu is sprake van ‘verontrustende situaties”. Voor het begrip ‘verontrustende situatie’ baseert de definitie zich op de omschrijving van de notie ‘problematische opvoedingssituatie’ in het decreet bijzondere jeugdbijstand maar verruimt dit naar problematische leefsituaties. (M.v.T, Parl. St. Vl. Parl. 2012-13, nr. 1952/1, 14.) 349 C. CLAEYS, "Rechten van de minderjarige i.v.m. zijn persoonlijkheidsdossier: rechtswaarborgen en vertrouwelijkheid van het persoonlijkheidsdossier in het kader van de uithandengeving”, Jura Falconis, JG. 49, 2012-13, nr. 2., 154. 350 Tenzij er rapporteringsverplichtingen zijn. (wettelijk voorschrift) 351 B. BOUCKAERT, Algemene Rechtsleer, Antwerpen – Appeldoorn, Maklu,2006, 76. 348
79
de perken van zijn opdracht valt. Hij zal slechts ontheven zijn van het beroepsgeheim binnen de perken van zijn opdracht en enkel ten aanzien van zijn opdrachtgever352 Binnen de redenering van dit arrest zou men bepaalde uitzonderingen kunnen formuleren op het algemeen geldend beroepsgeheim. III.
Artikel 72 IJH Gegevensverwerking – elektronisch dossier
146. In het kader van de behandeling van beroepsgeheim kan men niet voorbijgaan aan de manier waarop gegevens verwerkt en doorgegeven kunnen worden. De wijze waarop de wetgever de gegevens behandelt is essentieel in de interpretatie wat mogelijkerwijze tot het beroepsgeheim kan behoren. Dit artikel behandelt specifiek de persoonsgegevens en hun toegankelijkheid naar diverse spelers in het domein van de vrijwillige en gerechtelijke jeugdzorg. A.
Binnen de vrijwillige hulpverlening
147. Hiertoe worden 4 instellingen genoemd die deze gegevens kunnen collecteren en verwerken: “.. 1° de toegangspoort; 2° de gemandateerde voorzieningen; 3° de sociale diensten; 4° de jeugdhulpaanbieders en de andere personen en voorzieningen die jeugdhulpverlening aanbieden..”353.
Het is de bedoeling van de wetgever om maximaal verder te bouwen op bestaande systemen, waarbij de informatie reeds aanwezig is.354 “Het elektronisch dossier is het individueel dossier bij de toegangspoort omtrent een minderjarige waarbij de gegevens op een elektronische, uniforme en gestandaardiseerde wijze worden opgenomen. Het elektronisch dossier bevat de volgende gegevens : 1° de identificatiegegevens van de jeugdhulpaanbieder die de minderjarige aanmeldt bij de toegangspoort 2° de identificatiegegevens van de aangemelde minderjarige, zijn ouders
352
Cass. 4 decembr 1979, RW 1980-81,307, noot F. Van Neste (Cassatiearrest handelt over gerechtsdeskunidgen) Artikel 72 IJH. 354 M.v.T, Parl. St. Vl. Parl. 2012-13, nr. 1952/1, 72. 353
80
3° de gegevens noodzakelijk voor het realiseren van een kwaliteitsvolle indicatiestelling; 4° het indicatiestellingsverslag; 5° de jeugdhulpverleningsbeslissing of het jeugdhulpverleningsvoorstel.”355
148. In de memorie van toelichting van het decreet wordt een duidelijke verwijzing gemaakt naar de Wet op de Bescherming van Persoonsgegevens van 8 december 1992: “Zo is het verzamelen, het opslaan en iedere andere bewerking met betrekking tot persoonsgegevens toegestaan als dat noodzakelijk is om een wettelijke, decretale of reglementaire verplichting na te komen. Inspelend op de toelaatbaarheidsgrond van de Wet Verwerking Persoonsgegevens bepaalt artikel 72 dat de genoemde actoren persoonsgegevens kunnen verwerken voor zover dat noodzakelijk is voor de uitvoering van de taken en bevoegdheden die hen door of krachtens dit decreet worden opgelegd. Op die manier wordt niet alleen de verwerking van ‘gewone’ persoonsgegevens maar ook die van de bijzondere categorieën van persoonsgegevens (gevoelige gegevens en gezondheidsgegevens) gelegitimeerd, altijd voor de uitvoering van de taken en bevoegdheden die de actoren hebben in het kader van de integrale jeugdhulp”356. Hieruit blijkt zonder meer dat de gegevens in het elektronisch dossier uit de “persoonlijke beroepsgeheimsfeer van de actor” gehaald wordt, voor wat betreft mededeling naar het gecreëerde platform toe. De toegankelijkheid van deze gegevens wordt vervolgens door de wetgever gereglementeerd. Dit blijkt duidelijk uit de volgende toelichting bij de wet: “Er dient hier te worden gewezen op het feit dat jeugdhulpaanbieders of andere personen en voorzieningen die jeugdhulpverlening aanbieden ook een eigen verantwoordelijkheid hebben voor de eigen verwerking van persoonsgegevens (dit is de verzameling ervan, de uitwisseling, de bewaring, de beveiliging, de communicatie naar de betrokkene enzovoort). Al de verplichtingen die voortvloeien uit de Wet Verwerking Persoonsgegevens blijven uiteraard onverkort van toepassing op deze actoren. “357 149. Belangrijk is op te merken dat het verwerken van persoonsgegevens niet noodzakelijk gegevens betreft die onder het beroepsgeheim vallen. De Wet Verwerking Persoonsgegevens zal een ruimer toepassingsgebied hebben dan het beroepsgeheim. Het beroepsgeheim zal enkel van toepassing zijn op “geheimen”, doch de Wet Verwerking
355
Artikel 72 IJH. M.v.T, Parl. St. Vl. Parl. 2012-13, nr. 1952/1, 72. 357 M.v.T, Parl. St. Vl. Parl. 2012-13, nr. 1952/1, 72. 356
81
Persoonsgegevens zal van toepassing zijn op alle persoonsgegevens.358 Nog een belangrijk onderscheid in het toepassingsgebied heeft te maken met de categorie van personen, de Wet Verwerking van persoonsgegevens zal van toepassing zijn op elke verwerker van persoonsgegevens, terwijl het beroepsgeheim specifiek van toepassing is op de hulpverlener.359 Daarnaast regelen ze verschillende handelingen, de Wet Verwerking Persoonsgegevens is van toepassing op elke verwerking (verzamelen, opslaan, uitvoer..). Het beroepsgeheim betreft enkel een verbod tot uitvoer en schermt hierbij persoonlijke informatie af van derden. Waar de Wet Verwerking van persoonsgegevens de toegang tot derden expliciet regelt. Doch dit zal onderworpen worden aan bepaalde kwaliteitseisen (Zie artikel 4 Privacywet)360 Maar (zie randnummer 143) zijn wij hier de mening toegedaan dat de wetgever, al dan niet gewild, alle gegevens onder de sfeer van het beroepsgeheim gebracht heeft door de expliciete bewoording in artikel 7 IJH. B.
Binnen de gerechtelijke hulpverlening
150. Opmerkelijk bij het creëren van een elektronisch dossier is het feit dat de creatie van de gegevens, evenals de verdeling van de gegevens kan gebeuren door slechts 4 actoren. Eén van deze actoren is de sociale dienst voor Gerechtelijke Jeugdhulpverlening. De wetgever geeft hiermee expliciet de inzage in het elektronisch dossier. Weliswaar worden de gegevens die in dit dossier opgenomen worden strikt beperkt door de wetgever zelf. Deze gegevens worden op deze manier uit de sfeer van het beroepsgeheim gelicht. Ook voor de medewerkers van justitie die een directe toegang hebben en een dergelijk dossier zelf kunnen aanmaken en ter beschikking stellen van de overige jeugdhulpverleners. Die gegevens die zich in dit dossier bevinden zijn nog steeds aan het individuele beroepsgeheim gebonden, maar kunnen “gedeeld” worden tussen de actoren die de wetgever in dit artikel bepaalt. IV.
Artikel 73 IJH : Gezamenlijk beroepsgeheim. A.
Binnen de vrijwillige Hulpverlening
151. Artikel 73 IJH focust zich op het gezamenlijk beroepsgeheim. Hierbij kunnen de gegevens die nuttig zijn, probleemloos gedeeld worden door de leden van het team.
358
Artikel 3 Privacywet. Artikel 3 Privacywet. 360 J. PUT en I. VAN DER STRAETE, Beroepsgeheim en hulpverlening, Brugge, Die Keure, 2005, 31. 359
82
“ Als verschillende personeelsleden van de toegangspoort belast zijn met de indicatiestelling, wisselen ze onderling de persoonsgegevens uit die nuttig zijn om de indicatiestelling te verrichten. Als verschillende personeelsleden van de toegangspoort belast zijn met de jeugdhulpregie, wisselen ze onderling de persoonsgegevens uit die nuttig zijn om de jeugdhulpregie te verrichten. Als verschillende personen van een gemandateerde voorziening betrokken zijn bij een dossier, wisselen ze onderling de persoonsgegevens uit die nuttig zijn voor de effectieve aanpak ervan. Als verschillende consulenten van de sociale dienst betrokken zijn bij een dossier, wisselen ze onderling de persoonsgegevens uit die nuttig zijn voor de effectieve aanpak ervan.”361 152. Artikel 73 stelt duidelijk dat de multidisciplinaire teamwerking niet in het gedrang mag komen. Het uitvoeringsbesluit362 regelt de werking van de toegangspoort, doch het is uiterst belangrijk dat de teamleden de informatie waarmee zij werken onderling moeten kunnen uitwisselen. 363 Dit is zowel om kwalitatieve redenen als om organisatorische redenen noodzakelijk.364 Hier wordt een gezamenlijk beroepsgeheim toegekend aan diegene die in hetzelfde team werken, zodat alle nuttige informatie onderling uitgewisseld kan worden. Gezien het hier gaat om een gezamenlijk beroepsgeheim zullen de voorwaarden zoals bepaald in artikel 74 IJH niet van toepassing zijn, maar geldt enkel het ‘nutscriterium’. 365 Gezien de wetgever hier voorziet in een expliciete uitzondering kan hieruit a contrario worden afgeleid dat hij dit enkel in die gevallen expliciet aanvaardt. In alle andere gevallen zullen strengere voorwaarden van toepassing zijn om informatie te delen dan het loutere ‘nutscriterium’. Ook hier bevestigt de wetgever zijn restrictieve houding ten aanzien van het beroepsgeheim en wenst hij slechts uitzonderlijk de toelating te geven om soepel en vlot informatie te delen. 153. Daarnaast dient opgemerkt te worden dat in veel sectorale bepalingen expliciet vermeld wordt dat de teamleden onder elkaar alle noodzakelijke gegevens kunnen uitwisselen. (zie bijvoorbeeld randnummer 179)
361
Artikel 73 IJH. Besluit van 21 februari 2014 van de Vlaamse Regering betreffende de integrale jeugdhulp, BS 28 februari 2014, Afdeling 3 Werking van de toegangspoort 363 Parl. St. Vl. Parl. 2012-13, nr. 1952/1, 74. 364 Parl. St. Vl. Parl. 2012-13, nr. 1952/1, 74. 365 Parl. St. Vl. Parl. 2012-13, nr. 1952/1, 74. 362
83
B.
Binnen de gerechtelijke Hulpverlening
154. Ook binnen de gerechtelijke hulpverlening zullen de teams onderling de informatie binnen eenzelfde team vrijelijk kunnen delen, uiteraard enkel de nuttige informatie. Binnen het team van de sociale dienst kan de informatie bijgevolg doorgegeven worden. Dit houdt tevens in dat het dossier door de leden van het team, die zich met een specifieke zaak bezig houden, vrij kan geraadpleegd en aangevuld worden.
V.
Artikel 74 IJH: Informatieuitwisseling tussen actoren
155. De wetgever faciliteert het gedeeld beroepsgeheim in artikel 74 IJH. “ De actoren, vermeld in artikel 72, wisselen onder elkaar persoonsgegevens uit met het oog op de uitvoering van de bevoegdheden en taken, geregeld bij of krachtens dit decreet... …onderworpen aan de volgende voorwaarden : 1° de gegevensuitwisseling heeft alleen betrekking op gegevens die noodzakelijk zijn voor de jeugdhulpverlening; 2° de gegevens worden alleen uitgewisseld in het belang van de personen tot wie de jeugdhulpverlening zich richt; 3° de actoren, vermeld in artikel 72, proberen, zo veel mogelijk, de instemming met de gegevensuitwisseling te verkrijgen van de persoon op wie de gegevens betrekking hebben.”366 De actoren waarop dit artikel van toepassing is zijn de toegangspoort, de gemandateerde voorzieningen, de sociale diensten en de jeugdhulpaanbieders.367 Verder zullen deze actoren uitgebreid besproken worden ( zie deel 4: vanaf randnummer 199) A.
Binnen de vrijwillige Hulpverlening
156. De actoren binnen de vrijwillige hulpverlening in dit aritkel zijn de toegangspoort, de gemandateerde voorzieningen en de jeugdhulpaanbieders. Wanneer de voorwaarden vervuld zijn zullen er zich geen problemen stellen bij het delen van informatie en kan dit artikel opgevat worden als een explicitering van het gedeeld beroepsgeheim zoals het is erkend door cassatie. 368
366
Artikel 74 IJH. Artikel 72, § 1 IJH. 368 Cass. 13 maart 2012. 367
84
157. In de toelichting wordt de relativiteit van de gegevensuitwisseling benadrukt en stelt men dat dit artikel bezwaarlijk kan worden opgevat als een algemene machtiging om eender welke informatie door te geven over een bepaalde casus of over de hulpverlening in het algemeen.369 Dit verklaart waarom de wetgever expliciet een beperking oplegt, waarbij hij stelt dat enkel noodzakelijke gegevens mogen uitgewisseld worden. Die noodzakelijkheid moet in het kader van de uitoefening van de taken die het decreet aan de betrokken actoren oplegt, beoordeeld worden.370 Daarnaast blijkt uit de memorie van toelichting dat de ratio legis van de wetgever erin ligt elke situatie in concreto te beoordelen, rekening houdend met de belangen van diegene tot wie de jeugdhulp zich richt.371 Deze belangen zijn tevens de tweede voorwaarde die de wetgever stelt. Een derde voorwaarde die de wetgever vooropstelt is de verplichting aan de actoren om zoveel als mogelijk de instemming met de gegevensuitwisseling te verkrijgen van de persoon op wie de gegevens betrekking hebben. Opmerkelijk is dat de wetgever de term ‘ zo veel mogelijk ’ hanteert. De ratio legis van de wetgever ligt erin dit niet als een absolute noodzaak te beschouwen, maar wel te streven naar zoveel mogelijk informatieverstrekking en instemming van de cliënt. Indien het verstrekken van informatie onmogelijk blijkt of de instemming niet wordt verkregen kan, in zoverre de overige 2 voorwaarden zijn vervuld, een gegevensoverdracht plaatsvinden. In de memorie van toelichting lezen we echter volgende passage: “Er dient echter steeds gestreefd te worden naar de instemming van de betrokkenen en slechts uitzonderlijk kan hiervan afgeweken worden”372 158. Hier is opnieuw uit af te leiden dat de wetgever de instemming van de cliënt hoog in het vaandel draagt en dat hier slechts uitzonderlijk kan van afgeweken worden. Wat die uitzonderlijke omstandigheden zijn definieert de wetgever niet, maar verder in artikel 76 IJH wordt de situatie van het verwerken van gegevens zonder instemming van de betrokkene geregeld. Daarnaast bepaalt deze toelichting, hoe minder de ontvanger van de mogelijke informatie te maken heeft met de casus, des te moeilijker het wordt om de gegevens te bekomen.373
369
Parl. St. Vl. Parl. 2012-13, nr. 1952/1, 74. Parl. St. Vl. Parl. 2012-13, nr. 1952/1, 74. 371 Parl. St. Vl. Parl. 2012-13, nr. 1952/1, 74. 372 Parl. St. Vl. Parl. 2012-13, nr. 1952/1, 74. 373 Parl. St. Vl. Parl. 2012-13, nr. 1952/1, 74. 370
85
159. Tevens wordt herhaald, voor zover nodig, dat bij overdracht van multidisciplinaire dossiers artikel 8 en 9 van het besluit van de Vlaamse Regering van 12 september 2008 betreffende het multidisciplinaire dossier in de centra voor leerlingenbegeleiding onverminderd van toepassing blijven. De Wet Verwerking Persoonsgegevens en andere sectorspecifieke reglementeringen blijven gelden in zoverre ze niet worden opgeheven.374
160. De wetgever blijkt duidelijk geïnspireerd te zijn door het absolute karakter van de vertrouwelijkheid van de gegevens, en wenst, niettegenstaande hij soms een poortje openzet, dit bij een volgende gelegenheid weer te sluiten, of alvast te verzekeren dat het geenszins de bedoeling kan zijn om een groen licht te geven aan ongebreidelde gegevensuitwisseling.
B.
Binnen de gerechtelijke Hulpverlening
161. Opmerkelijk is dat artikel 74 IJH voorziet in een gedeeld beroepsgeheim voor de actoren zoals vermeld in artikel 72 IJH. Deze actoren zijn de toegangspoort, gemandateerde voorzieningen, jeugdhulpaanbieders en de sociale dienst. Wanneer we dit nader analyseren zou dit willen zeggen dat er sprake kan zijn van een gedeeld beroepsgeheim tussen de sociale dienst en de instellingen van de vrijwillige hulpverlening. Dit is op zijn minst opmerkelijk. De memorie van toelichting bij artikel 74 IJH bepaalt niets over gegevenuitwisseling tussen de sociale dienst en anderen. Gezien deze strikte intepretatie van de wet niet strookt met de ratio legis van de wetgever, die in zijn artikel 75 IJH een principieël verbod van gegevensoverdracht instelt tussen enerzijds de sociale dienst en de gemandateerde instellingen anderzijds, zijn wij de mening toegedaan dat hier door een onvoorzichtigheid in de wetgeving een onbedoeld effect werd gecreeërd. Daarenboven gaat dergelijke strikte toepassing in tegen de rechtsleer, die als voorwaarde tot een gedeeld beroepsgeheim op zijn minst eenzelfde finaliteit vereist. 375 Evenals gaat het in tegen cassatie die ook eenzelfde doelstelling vereist als voorwaarde tot een gedeel beroepsgeheim. 376 VI.
Artikel 75 IJH: Verbod overdracht informatie naar Justitie
162. Hier wordt geen opsplitsing gemaakt tussen de vrijwillige en de gerechtelijke jeugdhulp gezien het hier specifiek gaat over het snijvlak justitie – vrijwillige hulpverlening. 374
Parl. St. Vl. Parl. 2012-13, nr. 1952/1, 74. Zie randnummer 124. 376 Zie randnummer 127. 375
86
163. De wetgever heeft in zijn decreet van 12 juli 2013 in het kader van het transfereren van data bepaald welke data kunnen getransfereerd worden. Het feit dat de wetgever hieraan een speciale aandacht besteedt, impliceert het belang dat hij hecht aan het beroepsgeheim: “Behalve in de gevallen die bij of krachtens dit decreet zijn bepaald, is elke vorm van gegevensoverdracht verboden tussen enerzijds de gemandateerde voorzieningen en anderzijds de magistraten, belast met jeugdzaken en de sociale diensten. Het verbod, vermeld in het eerste lid, geldt niet als de betrokken minderjarige die minstens twaalf jaar is of die, als hij jonger is, tot een redelijke beoordeling van zijn belangen in staat is, en zijn ouders of opvoedingsverantwoordelijken op een geïnformeerde en schriftelijke wijze instemmen met de overdracht van gegevens. Het verbod geldt evenmin voor de basisgegevens met betrekking tot : 1° de identificatie van de betrokken partijen; 2° de jeugdhulpverlening die al verleend is aan de minderjarige en, in voorkomend geval, aan zijn ouders of opvoedingsverantwoordelijken.”377 Hier zal de legislator expliciet de overgang van informatie regelen tussen de vrijwillige jeugdhulpverlening en de gedwongen jeugdhulpverlening. Het is dan ook aangewezen dit artikel in extenso te bespreken. Ook de memorie van toelichting behandelt dit artikel zéér uitgebreid gezien het één van de hoekstenen is van het decreet Integrale Jeugdhulp. 164. We lezen een belangrijke passage in de memorie van toelichting: “ In voorliggend ontwerp van decreet wordt een duidelijk standpunt ingenomen tegen elke vorm van gegevensoverdracht tussen enerzijds het ondersteuningscentrum en de vertrouwenscentra kindermishandeling en anderzijds de magistraten belast met jeugdzaken en de Sociale Diensten voor Gerechtelijke Jeugdhulpverlening. Het is niet aangewezen dat de jeugdrechter (via de Sociale Dienst voor Gerechtelijke Jeugdhulpverlening) over gegevens kan beschikken die initieel in een andere context werden opgevraagd bij, en verstrekt door de betrokkenen. De minderjarigen en de rechtstreeks betrokkenen bij de hulpvraag moeten de kans krijgen om met een schone lei te beginnen bij een dienst werkzaam in het andere luik van de jeugdhulpverlening. De inschrijving van dit basisprincipe zorgt voor duidelijkheid, zowel bij de betrokkenen als bij de hulpverleners.”378
377 378
Artikel 75 IJH. Parl. St. Vl. Parl. 2012-13, nr. 1952/1, 75.
87
De wetgever neemt hier een restrictief standpunt in, en duidt op het belang van de context waarin gegevens worden verstrekt. De vrijwillige jeugdhulpverlening zou nooit kunnen slagen wanneer de cliënt weet dat alles wat in deze context besproken wordt naderhand tegen hem gebruikt kan worden wanneer een vorm van gedwongen hulpverlening plaatsvindt. De wetgever is duidelijk en stelt een principieel verbod in. Eveneens nuanceert hij het principieel verbod door in artikel 75 IJH enkele uitzonderingen te voorzien. 165. De eerste zin van artikel 75 IJH bepaalt de eerste uitzondering waarin gesteld wordt dat dit principieel verbod geldt: “behalve in de gevallen die bij of krachtens dit decreet zijn bepaald” 379 De gevallen waarover sprake zullen hier limitatief opgesomd worden: -
Artikel 39 IJH: Doorverwijzing naar het openbaar ministerie.
-
Artikel 40 IJH: minimale gegevens bij doorverwijzing.380 (zie infra)
-
Kennisgeving bij aanvatten, stopzetten, voltooiing jeugdhulpverlening
-
Artikel 74 IJH: gedeeld beroepsgeheim tussen sociale dienst en gemandateerde
voorzieningen
166. Het beoogde doel van de wetgever is duidelijk. Hij wenst met deze ‘uitzondering’ de uitvoerbaarheid van bepaalde artikels in de wet niet onmogelijk te maken. Dit blijkt ook zondermeer uit de parelementaire voorbereiding. 381Wanneer deze bepaling echter samen gelezen wordt met artikel 74 IJH kan deze formulering een ongewild/onbedoeld resultaat tot gevolg hebben.382 Artikel 74 IJH regelt de onderlinge gegevensoverdracht tussen de verschillende actoren in de integrale jeugdhulp. Deze actoren omvatten zowel de gemandateerde diensten als de sociale diensten waarvan sprake is in artikel 75 IJH. Wanneer een strikte interpretatie van de wet wordt doorgevoerd is artikel 74 IJH een uitzondering op artikel 75 IJH en is elke gegevensoverdracht die noodzakelijk en in het belang van de persoon tot wie de jeugdhulpverlening zich richt tussen enerzijds de gemandateerde voorzieningen en de sociale dienst van de jeugdrechtbank anderzijds mogelijk.
379
Artikel 75 IJH. Parl. St. Vl. Parl. 2012-13, nr. 1952/1, 76. 381 “..Zo heeft het verbod geen betrekking op het gemotiveerd advies dat door de gemandateerde voorziening aan het parket wordt overgemaakt als de zaak uit handen wordt gegeven of op de (minieme) informatieoverdracht door de gemandateerde voorziening aan de magistraten belast met jeugdzaken, ter uitvoering van hun meldingstaak dat de jeugdhulpverlening werd aangevat, wordt voortgezet of werd voltooid…” (Parl. St. Vl. Parl. 2012-13, nr. 1952/1, 75.) 382 Zie randnummer 161. 380
88
Artikel 74 IJH handelt over het gedeeld beroepsgeheim. Dit is de gegevensoverdracht tussen de diverse actoren die toegang hebben tot het elektronische dossier. Hieronder valt onder andere ook de Sociale Dienst van de Jeugdrechtbank. Artikel 75 IJH verbiedt echter expliciet dat er gegevensuitwisseling
geschiedt
tussen
de
gemandateerde
voorzieningen
en
de
magistraten/sociale dienst, behalve bij de uitzonderingen bepaald in dit decreet, zoals artikel 74 IJH. Dit is een kringredenering, want artikel 74 IJH geeft hen een gedeeld beroepsgeheim door het te hebben over de actoren bepaald in artikel 72, waar de Sociale Dienst deel van uitmaakt. Concreet zou dit betekenen dat de Sociale Dienst een vrije gegevensoverdracht zou hebben met de gemandateerde instellingen. (Wanneer de voorwaarden van art. 74 IJH voldaan zijn: noodzakelijk, in het belang van de minderjarige en zoveel mogelijk proberen instemming te verkrijgen) Dit druist in tegen alles wat de wetgever en de rechtsleer omtrent het gedeeld beroepsgeheim definiëren: diensten met eenzelfde finaliteit! Hier zou de wetgever justitie eenzelfde finaliteit geven als de hulpverlener, een totaal onverdedigbare stelling. 167. Een tweede uitzondering is de overdracht van een aantal basisgegevens, zoals de identificatiegegevens van de betrokkenen en de hulpverleningsgeschiedenis van de minderjarige. Zowel een overzicht van de aangeboden hulpverlening uit de vrijwillige hulpverlening als een opgave van de genomen maatregelen door de jeugdrechtbank worden hiermee bedoeld. 383 Verder blijkt uit de parlementaire voorbereiding: “Het principiële verbod van overdracht tussen de vrijwillige en de gerechtelijke jeugdhulpverlening werd ingesteld opdat gevoelige gegevens niet automatisch zouden worden uitgewisseld.”384 De wetgever stipuleert duidelijk dat het gaat om “gevoelige” informatie die niet automatisch mag getransfereerd worden. Artikel 75 IJH maakt hier geen uitzondering op. Enkel een aantal basisgegevens
mogen
‘automatisch’
getransfereerd
worden.
Ook
betreffende
de
jeugdhulpverlening die al verleend is. Hier kunnen enkel de basisgegevens meegedeeld worden zonder vrijgave van verdere gegevens. De parlementaire voorbereidingen stellen hier duidelijk ‘niet automatisch’, dit is een verwijzing naar de tweede uitzondering waarbij gevoelige informatie mits instemming van de betrokkenen wel overgedragen kan worden.
383 384
Parl. St. Vl. Parl. 2012-13, nr. 1952/1, 76. Parl. St. Vl. Parl. 2012-13, nr. 1952/1, 76.
89
168. In aansluiting hierop verklaart de memorie van toelichting :” De aard van de basisidentificatiegegevens en het overzicht van de voorheen geboden hulpverlening en genomen maatregelen ten aanzien van de minderjarigen, is anders dan die van de ‘gevoelige’ gegevens die werden verzameld in de screening. Het scheidingsbeginsel maakt het dus niet onmogelijk om contactgegevens door te geven; de werking van het hulpverleningsproces wordt hierdoor in alle gevallen vergemakkelijkt.”385 Het gaat hier om een bijzonder voorzichtige formulering. …het is niet onmogelijk… Ook hier weer wordt de delicaatheid van de gegevens benadrukt en de voorzichtigheid in de distributie ervan onderstreept. 169. Daarnaast wordt voorzien in een belangrijke uitzondering, de betrokken wilsbekwame minderjarige en de ouders of opvoedingsverantwoordelijke kunnen op een geïnformeerde en schriftelijke wijze instemmen met de gegevensoverdracht.386 De ‘en’ is hier van wezenlijk belang, de instemming van beide partijen moet verkregen worden, op voorwaarde dat de minderjarige wilsbekwaam is.Dit geeft de mogelijkheid aan de minderjarige om de overdracht van gegevens eenzijdig te verhinderen door niet in te stemmen. Ook hier benadrukt de memorie van toelichting dat deze toestemming strikt dient te gebeuren en stelt ze zonder meer dat het niet instemmen van één van de beide partijen (ouders en minderjarige) geen gegevensoverdracht mogelijk maakt. Door de beslissingsmacht aan de minderjarige en zijn ouders of opvoedingsverantwoordelijken zelf over te laten verwacht men een grotere bereidheid om mee te werken met de diensten van de vrijwillige jeugdhulpverlening.387
170. Deze uitzondering maakt natuurlijke elke overdracht mogelijk. Daarom wordt ook een belangrijk deel van de memorie van toelichting gewijd aan dit deel. Meer in het bijzonder lezen we volgende passages: “De betrokkene moet bovendien goed geïnformeerd zijn over de gevolgen van zijn instemming. Hierbij is bijstand van het personeelslid van de gemandateerde voorziening vereist: hij moet de betrokkenen informeren van de gevolgen van het ondertekenen van deze instemming en hij moet hen duidelijk maken dat de mogelijkheid van overdracht van informatie het enige gevolg is van het ondertekenen.”388
385
Parl. St. Vl. Parl. 2012-13, nr. 1952/1, 75. Artikel 75 IJH. 387 Parl. St. Vl. Parl. 2012-13, nr. 1952/1, 76. 388 Parl. St. Vl. Parl. 2012-13, nr. 1952/1, 77. 386
90
171. De hulpverlener krijgt hierdoor een bijzondere opdracht toegewezen. De wet plaatst deze persoon op de vertrouwenspositie bij uitstek. Hij dient hier op te komen voor de belangen van de minderjarige, en dient hem te adviseren in het al dan niet toelaten om de gegevens van zijn dossier ter beschikking te stellen van de gerechtelijke overheden. Het is duidelijk dat de hulpverlener hier als een bijzonder belangrijke speler wordt aangeduid. Er staat zelfs beschreven op welke manier hij de toelating tot overdracht van gegevens moet aanbrengen. Hij dient de minderjarige duidelijk te maken dat er geen gevolgen aan deze transfers verbonden zijn, buiten het ter beschikking stellen van de gegevens. “Hij moet hen ook de noodzaak van deze schriftelijke vaststelling (bewijs van instemming) duidelijk maken. Gegevensoverdracht is dan enkel mogelijk als dit schriftelijke stuk wordt voorgelegd”389 Eenmaal het schriftelijk akkoord verkregen, stelt men in de toelichting: “De instemming van de partijen zal in principe betrekking hebben op alle gegevens.”390 “Het personeelslid van de gemandateerde voorziening oordeelt welke gegevens of delen van het dossier hij overmaakt. Uiteraard geeft hij enkel gegevens door die noodzakelijk, nuttig of relevant kunnen zijn voor het verdere verloop van de hulpverlening.”391 172. Uiteindelijk is de gewone hulpverlener, de houder van een onverkort geldend beroepsgeheim, anderzijds kan hij in dit kader blijkbaar zelf nog definiëren welke gegevens hij doorstuurt, vanuit de benadering van de cliënt met het oog op controle en/of toezicht en de daarmee samenhangende rapportage aan de opdrachtgever.392 Hij wordt op deze manier in elk geval ontheven van zijn beroepsgeheim naar de opdrachtgever toe, voor die gegevens die hij ter beschikking stelt. Indien de minderjarige en zijn ouders hem toelating geven de gegevens van het dossier door te geven, kan hij, vanuit zijn eigen visie op “het belang van het kind”, data van het dossier doorgeven. 173. De toelichting gaat echter nog verder in haar redenering, en stelt : “De overdracht hoeft echter niet plaats te vinden zonder dat de betrokkenen in kennis worden gesteld van de informatie die het voorwerp uitmaakt van de overdracht. Er kan worden voorzien in een gesprek tussen de betrokkenen en personeelsleden van de gemandateerde voorziening en consulenten 389
Parl. St. Vl. Parl. 2012-13, nr. 1952/1, 77. Parl. St. Vl. Parl. 2012-13, nr. 1952/1, 77. 391 Parl. St. Vl. Parl. 2012-13, nr. 1952/1, 77. 392 J. PUT en I. VAN DER STRAETE, Beroepsgeheim en hulpverlening, Brugge, Die Keure, 2005, 68. 390
91
van de sociale diensten van de jeugdrechtbanken waarin de uitgebreidheid van de gegevensoverdracht en de gegevens zelf die zullen worden overgemaakt, worden besproken, toegelicht en verantwoord. Indien één van de partijen echter bepaalde gegevens wil uitsluiten van overdracht, kan dit mogelijk worden gemaakt. Op deze wijze wordt de kans op instemming gemaximaliseerd. Het weglaten van bepaalde gegevens mag er echter nooit toe leiden dat de over te dragen informatie een vertekend beeld geeft van de betrokkenen of de probleemsituatie.”393 De parlementaire voorbereiding stelt dat er kan voorzien worden in een gesprek tussen betrokkenen, personeelsleden van de gemandateerde voorzieningen en consulenten van de sociale dienst waarbij de uitgebreidheid van de gegevensoverdracht en de gegevens zelf die zullen worden overgemaakt worden besproken. Dit is op zijn minst opmerkelijk, gezien op dit ogenblik de sociale dienst reeds inzage krijgt in de gegevens (of minstens in de aard van de gegevens) en mede in discussie kan gaan of deze gegevens meegedeeld worden of niet. Dit benadrukt het beroepsgeheim van de sociale dienst die hier duidelijk een dubbel mandaat uitoefent en zowel de rol van rapporteur als van adviseur vervult. 394 174. Het venijn zit echter in de staart. Alle goede bedoelingen ten spijt stelt de wetgever dat “niets mag weggelaten worden wat een vertekend beeld zou kunnen geven.”395 Indien men een totaal beeld wenst te schetsen van een situatie, dan draagt in principe elk detail bij tot een complete inschatting van de situatie. Een “hineininterpreterung” leidt steeds tot het grote gelijk. Nadien beschouwd kan het kleinste detail aanleiding gegeven hebben tot catastrofale gevolgen, en kon het niet weggelaten worden uit het dossier. Op het moment van de gegevenstransfers vermoedde echter niemand dat dit detail aanleiding kon geven tot deze gevolgen. De hulpverlener kan onder deze omstandigheden maar best geen risico’s nemen en het volledige dossier ter beschikking stellen, zodat nooit kan teruggegrepen worden naar zijn verantwoordelijkheid in een bepaald dossier. Hiermee laat hij deels zijn hulpverlenerpositie los en wordt justitiemedewerker. Hiermee legt de wetgever de verantwoordelijkheid bij de “politie-hulpverlener”, die misschien met iets minder enthousiasme het transfereren van gegevens aan zijn minderjarige cliënt zal promoten.
393
Parl. St. Vl. Parl. 2012-13, nr. 1952/1, 77. Zie randnummer 222. 395 Parl. St. Vl. Parl. 2012-13, nr. 1952/1, 77. 394
92
VII.
Art 76 IJH: Verwerking zonder toestemming
175. Verwerking van persoonsgegevens zonder dat de betrokkene hierover geïnformeerd wordt. “…… In het kader van de opdracht, vermeld in het eerste lid, en in het belang van de minderjarige kunnen het ondersteuningscentrum en de vertrouwenscentra kindermishandeling de persoonsgegevens verwerken zonder dat de betrokken minderjarige, zijn ouders of, in voorkomend geval, zijn opvoedingsverantwoordelijken daarvan onmiddellijk op de hoogte worden gebracht. De gegevensverwerking en -uitwisseling, vermeld in het eerste en tweede lid : 1° is noodzakelijk om een verontrustende situatie te onderzoeken; 2° is beperkt tot die gegevens die moeten verwerkt of uitgewisseld worden om een verontrustende situatie te onderzoeken; 3° wordt zo snel mogelijk meegedeeld aan de betrokken minderjarige, zijn ouders en, in voorkomend geval zijn opvoedingsverantwoordelijken, uiterlijk binnen een termijn van dertig werkdagen vanaf het moment dat de gegevens worden verkregen, tenzij dat strijdig is met het belang van de betrokken minderjarige. Iedereen die op grond van een wettelijk voorschrift of op grond van zijn ambt of beroep tot geheimhouding is verplicht, kan in de volgende gevallen aan een gemandateerde voorziening inlichtingen verstrekken zonder instemming van de betrokkene, als dat noodzakelijk kan worden geacht om een verontrustende situatie te onderzoeken : 1° in geval van een verontrustende situatie met een vermoeden van maatschappelijke noodzaak tot jeugdhulpverlening; 2° in het kader van een onderzoek door het ondersteuningscentrum en de vertrouwenscentra kindermishandeling als vermeld in artikel 34, 41 en 42, § 1, tweede lid, 1° en 3°.”
Dit artikel kwam tot stand om iedereen die op grond van een wettelijk voorschrift of op grond van zijn ambt of beroep tot geheimhouding is verplicht de mogelijkheid te geven een verontrustende situatie aan te melden en de gemandateerde instellingen de mogelijkheid te geven de data te onderzoeken.
396
Uiteraard dient de minderjarige of zijn wettelijke
vertegenwoordiger zo snel mogelijk op de hoogte gebracht te worden.
396
Parl. St. Vl. Parl. 2012-13, nr. 1952/1, 159.
93
176. Ook hier bepaalt de wetgever dat de informatie die doorgegeven kan worden strikt beperkt wordt, tot die gegevens die toelaten de verontrustende situatie te beoordelen. Dit vormt de basis voor het deels doorbreken van het beroepsgeheim. De wetgever is ervan overtuigd binnen dit kader voor eens en voor altijd afgerekend te hebben met de problematiek van het beroepsgeheim en stelt dan ook in de voorbereidingen: “Het onderzoek van verontrustende situaties met een vermoeden van kindermishandeling veronderstelt dat de VK’s alle noodzakelijke informatie verzamelen voor een gedegen risicoinschatting, zonder dat de toestemming van de cliënt nodig is. Tot nog toe ontbrak de juridische basis daarvoor. Dit is een positieve evolutie die de rechtszekerheid van de medewerkers verhoogt. Het is een uitzondering op de privacywetgeving die beperkt moet zijn in tijd en gelijktijdig moet de gegevensverstrekker beschermd zijn voor het verstrekken van gegevens die binnen het beroepsgeheim vallen. Het is een spreekrecht, geen plicht”.397 Met deze stelling wordt nogmaals het beroepsgeheim, uitgebreid tot de algemene gegevensgaring en het doorgeven ervan in een context van beroepsgeheim gezet. Dit benadrukt opnieuw de stelling dat de wetgever wel degelijk rekening houdt dat geen informatie kan doorgegeven worden, tenzij er specifieke kaders voor gecreëerd worden. Opmerkelijk is dan wel hoe weinig dergelijke openingen gemaakt worden, en hoe strikt men het beroepsgeheim dient toe te passen. VIII.
Besluit
177. Met het nieuwe decreet IJH heeft de wetgever een aantal problemen proberen op te lossen om toch enige klaarheid te brengen in het wettelijke kader van gegevens die kunnen gedeeld worden onder bepaalde voorwaarden. Hierdoor wordt één en ander uitgeklaard, maar tevens worden nieuwe problemen gecreëerd. Nieuwe paradoxen slopen in het wetgevende werk, en voer voor specialisten in de rechtsleer en de rechtspraak werd in voldoende mate aangeleverd.
397
Parl. St. Vl. Parl. 2012-13, nr. 1952/2, 42.
94
AFDELING 2: Overig beroepskader in de Integrale Jeugdhulp
178. Belangrijke bepalingen vinden we eveneens terug in de diverse decreten die deel uitmaken van de integrale jeugdhulp. Deze zullen steeds dienen ter aanvulling van het decreet Integrale Jeugdhulp. I.
Centra voor Leerlingenbegeleiding
179. Het CLB- decreet398 en het besluit betreffende het multidisciplinair dossier399 moet samen gelezen worden met de IJH om een zo volledig mogelijk beeld te krijgen van de toepassing van het beroepsgeheim in deze sector. Belangrijke bepalingen zijn: Artikel 10 CLB-decreet handelt over het multidisciplinair dossier en bepaalt dat het centrum voor elke leerling voor wie een begeleiding start een multidisciplinair dossier aanlegt. Daarnaast bepaalt artikel 10 dat de nadere regels uitgevoerd dienen te worden door de Vlaamse regering maar dat hierbij rekening dient gehouden te worden met de geldende regels inzake het beroepsgeheim, de deontologie en de bescherming van de persoonlijke levenssfeer.400 De nadere regels inzake het multidisciplinair dossier werden vastgelegd in het besluit betreffende het multidisciplinair dossier. Artikel 11 CLB – decreet handelt over de multidisciplinaire werking en bepaalt: “Gezien de multidisciplinaire werking van het centrum, behoort het tot de verantwoordelijkheid van ieder personeelslid om de andere disciplines bij de werking te betrekken. Zonder de multidisciplinaire werking in het gedrang te brengen moeten alle personeelsleden het beroepsgeheim respecteren.” 401 Hier wordt de volledige sector onderworpen aan een beroepsgeheim en bepaalt de wetgever impliciet dat een gezamenlijk beroepsgeheim mogelijk moet zijn, gezien de multidisciplinaire werking van het centrum niet in gevaar mag komen. Artikel 36 Clb-decreet handelt over het doorgeven van informatie tussen de school en het CLB en bepaalt: “Het centrum heeft recht op de relevante informatie die over de leerlingen in de school aanwezig is en de school heeft recht op de relevante informatie over de leerlingen in begeleiding. Ze houden allebei bij het doorgeven en het gebruik van deze informatie rekening 398
Decreet betreffende de centra voor leerlingbegeleiding, BS 10 april 1999. Besluit van de Vlaamse regering van 8 juni 2001 betreffende het M.D.D. in de centra voor leerlingenbegeleiding. 400 Artikel 10 CLB- decreet. 401 Artikel 11 CLB- decreet. 399
95
met de geldende regels inzake het beroepsgeheim, de deontologie en de bescherming van de persoonlijke levenssfeer.”402 180. Belangrijk hierbij is op te merken dat de CLB-medewerker en de school niet beide over een beroepsgeheim beschikken. De school heeft enkel een discretieplicht waardoor het gedeeld of gezamenlijk beroepsgeheim
niet toegepast kan worden bij informatie uitwisseling met
leerkrachten. Doch in artikel 36 wordt bepaalt dat er een recht is op relevante informatie over de leerlingen in begeleiding, dit is ook onontbeerlijk voor een optimale leerlingenbegeleiding te kunnen doorvoeren. 403De wetgever heeft hier geopteerd een specifieke bepaling in de wet in te schrijven die een beperkte informatie uitwisseling mogelijk maakt. Dit zal, ons inzien, echter zéér restrictief dienen geïnterpreteerd te worden gezien de wetgever nog eens uitdrukkelijk bepaalt dat het beroepsgeheim gerespecteerd dient te worden. Ook de memorie van toelichting bij dit decreet bepaalt dat er over gewaakt moet worden dat er geen deontologische schendingen plaatsvinden. Verder wordt daar niet op ingegaan in deze parlementaire voorbereidingen.404
181. Artikel 9 van het Besluit betreffende het multidisciplinair dossier bepaalt in extenso welke gegevens uit het multidisciplinair dossier overgeheveld mogen worden naar de school. Hierbij staat het belang van de leerling voorop en kunnen gegevens enkel in zijn belang doorgegeven worden, daarenboven gaat het enkel over gegevens die nodig zijn om hun taak naar behoren te kunnen uitoefenen. 405
182. Artikel 5 van het Besluit betreffende het multidisciplinair dossier bepaalt dat elke CLBmedewerker, voor zover hij betrokken is bij de begeleiding van een bepaalde leerling, toegang heeft tot alle gegevens. 406 II.
Geestelijke gezondheidszorg
183. Artikel 9, 8° Decreet Geestelijke gezondheidszorg bepaalt: “.. ontwikkelt het centrum voor geestelijke gezondheidszorg een deontologische code en respecteren de medewerkers van het centrum voor geestelijke gezondheidszorg het beroepsgeheim..”407
402
Artikel 36 CLB-decreet. CAJO-dossier "CLB-medewerker en het beroepsgeheim" - VCLB-koepel, maart 2008, 12. 404 M.v.T., Parl. St. 1160/1 1998-99, 15. 405 Artikel 9 Besluit multidisciplinair dossier. 406 Artikel 5 Besluit multidisciplinair dossier. 403
96
Ook hier is opnieuw sprake van een verruiming van het beroepsgeheim. Elke medewerker van het centrum voor geestelijke gezondheidszorg wordt onderworpen aan het beroepsgeheim. Hiermee wordt impliciet ook het administratief personeel van het centrum gevat. Verder bepalen de parlementaire voorbereidingen van dit decreet geen specifieke zaken inzake beroepsgeheim. III.
Verzelfstandigd agentschap voor personen met een handicap
184. In het decreet tot oprichting van het intern verzelfstandigd agentschap met rechtspersoonlijkheid “Vlaams Agenstschap voor personen met een handicap” uitvoeringsbesluit wordt geen specifieke aandacht besteed aan het beroepsgeheim.
IV.
en in het
408
Pleegzorg
185. Het besluit houdende de organisatie van pleegzorg bepaalt dat er rekening dient gehouden te worden met de regels inzake privacy en beroepsgeheim. 409
186. Besluit van de Vlaamse Regering betreffende de programmatie, de erkkeningsvoorwaarden en de subsidieregeling voor woonzorgvoorzieningen en verenigingen van gebruikers en mantelzorgers bepaalt “Als dat noodzakelijk is voor de hulp- en dienstverlening aan een gebruiker deelt de voorziening of de vereniging persoonsgegevens betreffende die gebruiker mee aan een andere hulpverlener op voorwaarde dat de gebruiker daarmee geïnformeerd en uitdrukkelijk heeft ingestemd en als de hulpverlener aan de geheimhoudingsplicht onderworpen is. Voor de mededeling van persoonsgegevens betreffende de gezondheid is bovendien de schriftelijke instemming van de betrokken gebruiker vereist.”410
407
Artikel 9,8° Decreet GGZ. Decreet tot oprichting van het intern verzelfstandigd agentschap met rechtspersoonlijkheid “Vlaams Agentschap voor personen met een handicap”, BS 11 juni 2004. 409 Artikel 24 en 26 van Besluit betreffende de organisatie van de pleegzorg van 8 november 2013 , BS 14 januari 2014. 410 Besluit van de Vlaamse Regering betreffende de programmatie, de erkenningsvoorwaarden en de subsidieregeling voor woonzorgvoorzieningen en verenigingen van gebruikers en mantelzorgers van 24 juli 2009, BS 17 december 2007. 408
97
V.
Kind en Gezin
187. In het decreet tot oprichting van het intern verzelfstandigd agentschap met rechtspersoonlijkheid “kind en Gezin”
en in het uitvoeringsbesluit wordt geen specifieke
aandacht besteed aan het beroepsgeheim.411 VI.
Bijzondere Jeugdbijstand412 188. Het decreet Bijzondere Jeugdbijstand413 wordt tot op het bot uitgedund, en er blijven nog enkele artikelen over. Zo is het artikel 7 van het decreet Bijzondere jeugdbijstand, inzake beroepsgeheim, overeind gebleven: “ Elke overtreding van dit artikel wordt gestraft met gevangenisstraf van acht dagen tot zes maanden en met een geldboete van honderd euro tot vijfhonderd euro.”414 Artikel 5 van het decreet bijzondere jeugdbijstand stelt dat iedereen recht heeft op inzage in zijn eigen gegevens, naast een aantal uitdrukkelijk geformuleerde uitzonderingen. 189. Verder richt dit decreet gemeenschapsinstellingen en private instellingen op die worden belast met het uitvoeren van bepaalde opdrachten. 415: “ De gemeenschapsinstellingen krijgen tot specifieke taak: 1° het uitvoeren van opdrachten, als vermeld in [1 artikel 48, § 1, eerste lid, 8°, 9°, 11° en 12°, van het decreet van 12 juli 2013 betreffende de integrale jeugdhulp]1; 2° het uitvoeren van opdrachten inzake opvang, oriëntatie, observatie en residentiële begeleiding, bepaald in een wet betreffende de opgave van maatregelen ten aanzien van minderjarigen die een als misdrijf omschreven feit hebben gepleegd.”416 190. Belangrijke bepalingen inzake bijzondere jeugdbijstand zijn terug te vinden in het besluit van de Vlaamse regering inzake de erkenningvoorwaarden en de subsidienormen voor de voorzieningen van de bijzondere jeugdbijstand.417 Hier wordt als voorwaarde gesteld dat er zes maandelijks een evolutieverslag dient gegeven te worden. Er wordt niet bepaald wat er onder een evolutieverslag verstaan dient te worden. 411
Decreet tot oprichting van het intern verzelfstandigd agentschap met rechtspersoonlijkheid “Kind en Gezin”, BS 7 juni 2004. 412 Belangrijk is hier nogmaals te herhalen dat de bijzondere jeugdbijstand grondig hertekend is. 413 Decreet van 7 maart 2008 inzake bijzondere jeugdbijstand, BS 15 april 2008. 414 Artikel 7 Decreet Bijzondere jeugdbijstand. 415 Artikel 47 en 48 Bijzondere Jeugdbijstand. 416 Artikel 47 Decreet Bijzondere Jeugdbijstand. 417 Besluit van de Vlaamse regering inzake de erkenningvoorwaarden en de subsidienormen voor de voorzieningen van de bijzondere jeugdbijstand, BS 10 december 1994.
98
"..11° met uitzondering van de onthaal-, oriëntatie- en observatiecentra maken de erkende voorzieningen om de 6 maanden een evolutieverslag op, welke naar de gebruiker, en in voorkomend geval, naar de gemandateerde voorziening of naar de jeugdrechtbank en de sociale dienst wordt verstuurd..”418 191. De verplichting van het opstellen van een evolutieverslag geldt niet voor de diensten crisishulp aan huis en voor de diensten herstelgerichte en constructieve afhandeling. 419 Opmerkelijk is dat de diensten herstelgerichte en constructieve afhandeling een uitgebreidere rapportageverplichting krijgen die bepaald wordt in artikel 19quinquies van het besluit. Deze rapportageverplichting bestaat voor de diensten voor herstelgerichte en constructieve afhandeling uit een verslag over de uitvoering van de gemeenschapsdienst, waarbij ze dit verslag moeten overhandigen aan de jeugdrechtbank en de sociale dienst. Belangrijk is ook dat dit verslag besproken wordt met de personen die het ouderlijk gezag uitoefenen en dat deze in de mogelijkheid gesteld worden hun bedenkingen te formuleren, die naderhand integraal in het verslag worden gevoegd.420 Vervolgens wordt een dossier aangemaakt die inlichtingen van administratieve aard, gegevens over de toestand van de minderjarige en het gezin waartoe hij behoort (evenals hun mening daarover), het rapport met enkele basisgegvens421 en het verslag over de uitvoering van de gemeenschapsdienst bevat.
192. Verder wordt ook bepaald dat een dossier dient aangelegd te worden wanneer hulpverlening geschiedt en welke elementen dit dossier moeten bevatten. Dit zijn alle nuttige gegevens voor de hulp- en dienstverlening die minstens422: -
Inlichtingen
van
administratieve
aard
waaronder
een
kopie
van
het
hulpverleningsprogramma -
De gegevens over de toestand van de minderjarige en het gezin waartoe hij of zij
behoort en hun mening hierover -
Het handelingsplan (en elke bijsturing ervan)
-
Het evolutieverslag 423
418
Artikel 11,11° Besluit van de Vlaamse regering inzake de erkenningsvoorwaarden en de subsidienormen voor de voorzieningen van de bijzondere jeugdbijstand. BS 10 december 1994. 419 Artikel 19bis en Artikel 19Septies erkenningsbesluit bijzondere jeugdbijstand. 420 Artikel 19, 2° quinquies erkenningsbesluit bijzondere jeugdbijstand. 421 Indentiteit van de minderjarige, aantal uren gemeenschapsdienst, afspraken rond uitvoering gemeenschapsdienst. ( Artikel 19,1° quinquies erkenningsbesluit bijzondere jeugdbijstand.) 422 Artikel 11,14° erkenningsbesluit bijzondere jeugdbijstand. 423 Artikel 11,14° erkenningsbesluit bijzondere jeugdbijstand.
99
Hier kan opgemerkt worden dat dit dossier ‘alle nuttige gegevens voor de hulp en dienstverlening’ bevat, waar de wetgever stelt dat er een minimum aantal gegevens dienen in te zitten. De vraag kan gesteld worden wat er verstaan dient te worden onder ‘alle nuttige gegevens’. Heeft de wetgever hier geopteerd om een brede invulling mogelijk te maken en daarbij integraal alle gegevens in het dossier toe te laten ? Of had hij hier de bedoeling een richting te geven, maar het niet onmogelijk te maken essentiële zaken in het dossier te vermelden ? Opnieuw zal deze bepaling onderhevig zijn aan interpretatie. 193. Opgemerkt dient te worden dat de sociale dienst ingeval van de bijzondere jeugdzorg, in de praktijk, integraal alles weet. Men zal alles bespreken in overleg met de minderjarige, de hulpverlener en een consulent van de sociale dienst en hierover een verslag opmaken die in het dossier terechtkomt.
194. Als laatste bepaling kan opgemerkt worden dat nogmaals het belang van het beroepsgeheim benadrukt wordt waarin men stelt dat de voorziening instaat voor een verantwoorde informatieoverdracht met respect voor de regels inzake privacy en beroepsgeheim.424 VII.
Besluit 195. De meeste instellingen bevatten bepalingen in hun sectorale decreten inzake beroepsgeheim. Dit zal steeds samen gelezen dienen te worden met het decreet IJH om een volledig beeld te krijgen van het beroepsgeheim binnen deze sectoren. Meestal zal het een herhaling zijn van de algemene regel waar gesteld wordt dat het beroepsgeheim geldt. De instellingen die onder de bijzondere jeugdbijstand ressorteren dienen bovendien een evolutieverslag op te maken om de zes maand en een dossier aan te leggen die een reeks gegevens bevat.
BESLUIT
196. Binnen de nieuwe realiteit van het decreet IJH, is het deels ontwaken in een nieuwe wereld voor wat het beroepsgeheim betreft. De wetgever heft in zijn artikel 139 van het uitvoeringsbesluit bijzondere jeugdbijstand een reeks besluiten op, waarmee duidelijk een einde komt aan heel wat bepalingen binnen de jeugdhulp.
424
Artikel 11,20° erkenningsbesluit bijzondere jeugdbijstand.
100
Hierdoor wordt de belangrijkheid en de vernieuwing van het nieuwe decreet IJH duidelijk in de verf gezet, en betekent het een copernicaanse omwenteling op vele vlakken. Zo worden volgende besluiten opgeheven: “ 1° het Besluit van de Vlaamse Regering van 20 juli 1988 houdende oprichting en werkwijze van de bemiddelingscommissies voor bijzondere jeugdbijstand en van het administratief secretariaat; 2° het Besluit van de Vlaamse Regering van 17 juli 1991 houdende de organisatie en werkwijze van de sociale diensten van de jeugdrechtbanken bij de Vlaamse Gemeenschap; 3° het Besluit van de Vlaamse Regering van 8 december 1998 betreffende de organisatie en de werking van de comités voor bijzondere jeugdzorg; 4° het Besluit van de Vlaamse Regering van 13 december 2002 houdende financiële bepalingen inzake uitgaven
voor
werkingskosten
van
de
comités
voor
bijzondere
jeugdzorg,
de
bemiddelingscommissies voor bijzondere jeugdbijstand, de sociale diensten van de Vlaamse Gemeenschap bij de jeugdrechtbanken en de regionale diensten van de afdeling Bijzondere Jeugdbijstand en inzake uitgaven voor de preventiewerking van de comités voor bijzondere jeugdzorg en de regionale preventiewerking van de afdeling Bijzondere Jeugdbijstand; 5° het Besluit van de Vlaamse Regering van 7 mei 2004 tot oprichting van het intern verzelfstandigd agentschap Jongerenwelzijn. 6° het Besluit van de Vlaamse Regering van 19 juli 2007 tot vaststelling van de capaciteit van de gemeenschapsinstellingen voor bijzondere jeugdbijstand.”425
197. Dankzij een nieuwe centralisatie van het versnipperde jeugdhulpverleningslandschap over de jaren heen, wordt één en ander duidelijk geconcentreerd rond dit nieuwe decreet. Vooral inzake gegevensverspreiding tussen en naar de verschillende actoren en de bepaling over de aard van de gegevens wordt een flinke stap vooruit gezet. Toch zou de wetgever de wetgever niet zijn, mocht hij alles op een éénduidige manier bepaald hebben. Weer worden poortjes open gelaten , tegenstrijdigheden ingebouwd en roept de wet als dusdanig heel wat vragen op.
198. In een volgend hoofdstuk zullen we aan de hand van de huidige wetgeving proberen te bepalen welke gegevens tot het beroepsgeheim van de verschillende actoren behoren en welke niet. Wat kan gevraagd worden, verwacht worden en wat behoort absoluut niet tot de “deelbare” gegevens.
425
Artikel 139 Besluit van de Vlaamse Regering tot uitvoering van het decreet van 7 maart 2008 inzake bijzondere jeugdbijstand en kaderdecreet bestuurlijk beleid van 18 juli 2003, BS 2 maart 2009.
101
DEEL 4 :BEROEPSGEHEIM VAN DE VERSCHILLENDE PROFESSIONELE ACTOREN BINNEN DE JEUGDHULP
INLEIDING
199. Om de jeugdhulpverlening in haar totaliteit optimaal te laten functioneren dienen de verschillende actoren vlot op elkaar in te spelen. De wetgever creëerde een kader waarop zowel de vrijwillige als de gerechtelijke hulpverlening moet terugvallen. Daarenboven werd gestipuleerd dat er maximaal diende gekozen te worden voor de gezinsbenadering. Hierdoor dient justitie vaak ingelicht te worden over personen die zich in de hulpverlening bevinden. Dit schept mogelijke problemen betreffende het beroepsgeheim.
Teneinde het spanningsveld
tussen justitie en hulpverlening dieper te analyseren is het belangrijk de verschillende actoren die de jeugdrechter of het openbaar ministerie kunnen activeren met een link naar de hulpverlening te bespreken. Volgende tabel geeft de verhoudingen weer tussen de verschillende actoren vanuit de minderjarige die hulp wenst of nodig heeft.426
426
X., Opleidingsdag vlaamse overheid Decreet IJH, www4wvg.vlaanderen.be/.../20131126_2daagse_najaar_dag2_def.pdf.
102
Verklaring afkortingen: MDT: Multi disciplinair team IRPC: intersectorale regionale prioriteitencommissie OCJ: ondersteuningscentrum jeugdzorg VK: vertrouwenscentrum kindermishandeling SDJ: sociale dienst jeugdrechtbank CAP: centraal informatie- en aanmeldpunt jeugdbijstand In bovenstaande tabel onderscheiden we duidelijk in de rode gekleurde427 zone de gerechtelijke diensten. Elke inleiding bij verontrustende situaties of als misdrijf omschreven feiten dient te verlopen via het parket. De gemandateerde voorzieningen vormen de draaischijf voor de vrijwillige hulpverlening. De jeugdhulpregie is zowel dienstig voor de vrijwillige als de gerechtelijke hulpverlening.
AFDELING 1: Het Openbaar Ministerie
I.
Situering
200. TOEGANG - In het kader van het beroepsgeheim, vormt het openbaar ministerie de toegangspoort naar justitie.
Ook de hulpverlener kan hetzij rechtstreeks428, hetzij via de
gemandateerde instellingen een verontrustende situatie melden aan het openbaar ministerie.
201. GEMANDATEERDE INSTELLING - Onder normale omstandigheden meldt de hulpverlener, na overleg met zijn team, zich aan bij de gemandateerde instelling om een verontrustende situatie te melden. Op het ogenblik van de aanvaarding van het dossier kan de gemandateerde voorziening beslissen het openbaar ministerie in te schakelen.429 De gegevens die kunnen doorgegeven worden bij de aanmelding bij het openbaar ministerie zijn wettelijk vastgelegd in artikel 40 IJH. Hier wordt het beroepsgeheim wettelijk geregeld.
427
Eigen inkleuring op tabel van: X., Opleidingsdag vlaamse overheid Decreet IJH, www4wvg.vlaanderen.be ... 20131126_2daagse_najaar_dag2_def.pdf. 428 Art 32 IJH bepaalt uitdrukkelijk dat de toepassing van artikel 458bis Sw. behouden blijft. 429 Artikel 40 IJH.
103
202. HULPVERLENER RECHTSTREEKS - Als de hulpverlener zich rechtstreeks tot het parket wendt, doet hij dit op basis van artikel 458bis Sw (spreekrecht).430 Toch komt hij hier in een, voor hem moeilijke situatie. Hij moet namelijk een verontrustende situatie melden, die hij in het kader van zijn beroep heeft vastgesteld. Dit zal de vertrouwensband met zijn cliënt sowieso op de proef stellen. De hulpverlener
zal de informatie die hij doorgeeft aan het openbaar
ministerie dienen te filteren, en hen enkel op de hoogte brengen van de strikt noodzakelijke gegevens, waaronder de identiteit van het slachtoffer en een korte omschrijving van het probleem, gezien hij gebonden blijft aan zijn beroepsgeheim. Gezien het decreet in de memorie van toelichting bij artikel 7 IJH431 gesteld heeft dat alle uitzonderingen op het beroepsgeheim, zoals gecreëerd door rechtsleer en rechtspraak, van toepassing blijven, kunnen we hier stellen dat de hulpverlener ook op grond van alle andere uitzonderingen, zoals besproken in deel 2432, zijn beroepsgeheim zou kunnen doorbreken en rechtstreeks naar het openbaar ministerie kan gaan indien dit van toepassing is. Uiteraard zal niet elke uitzondering op het beroepsgeheim een aangifte bij het openbaar ministerie vereisen, maar de mogelijkheid blijft ons inziens behouden. Belangrijk is ook op te merken dat hulpverleners die buiten het toepassingsgebied van de integrale jeugdhulp vallen ook op de algemene uitzonderingen kunnen terug vallen. In de rechtstreekse benadering van het parket, gaat de hulpverlener aan de functie van de gemandateerde instellingen voorbij. Hierbij ontneemt hij de mogelijkheid aan de minderjarige en de ouders of opvoedingsverantwoordelijken, om voorafgaand aan een eventuele doorverwijzing een tegensprekelijk debat te voeren wat de mogelijkheid biedt om gehoord en geïnformeerd te worden. De betrokkene krijgen ook het recht om hun standpunt te formuleren omtrent de verontrustende situatie in het aanmeldingsdossier bij het parket. Dit gebeurt conform artikel 40 IJH.433 II.
Beroepsgeheim, een boemerang.
203. VERTROUWELIJKE INFORMATIE - De wetgever is duidelijk wat het beroepsgeheim betreft, en zeker voor wat betreft de vertrouwelijke informatie die zou kunnen doorgespeeld worden naar justitie.
Zo bepaalt hij strikt welke informatie dient gegeven te worden aan de
jeugdmagistraat bij het parket.434 430
Artikel 32 IJH. Parl. St. Vl. Parl. 2012-13, nr. 1952/1, 17. 432 Zie randnummer 29 – 133. 433 Parl. St. Vl. Parl. 2012-13, nr. 1952/1, 47. 434 Artikel 40 IJH. 431
104
Deze strikt omlijnde gegevens garanderen de vertrouwelijkheid van alle andere gegevens die mogelijkerwijs in het dossier van het ondersteuningscentrum terechtkwamen. Het gaat heel concreet om volgende gegevens die moeten meegedeeld worden conform art. 40 IJH 1. Een beschrijving van de verontrustende situatie vanuit het belang van de minderjarige. 2. Het standpunt van de minderjarige en de betrokken personen uit zijn leefomgeving. Deze garantie kan niet geboden worden bij een rechtstreeks aangifte door de jeugdhulpverlener, die daarmee zijn eigen verantwoordelijkheid opneemt. 204. BEPAALDE GEGEVENS - Het universeel verbod om gegevens door te spelen van de vrijwillige hulpverlening naar het justitiële luik435, wordt in artikel 40 IJH doorbroken. Hier stelt men vast welke gegevens kunnen getransfereerd worden naar het Openbaar Ministerie, dienend voor het verdere opstarten van de gerechtelijke procedure. De memorie van toelichting stelt dan ook dat dit artikel samen gelezen dient te worden met het artikel 75 IJH, dat het principieel verbod van informatieoverdracht tussen de gemandateerde voorzieningen en de magistraten definieert.436 Artikel 72 van het uitvoeringsbesluit IJH bepaalt welke gegevens nog vermeld worden, naast de gegevens bepaald in artikel 40 IJH, in het kader van een doorverwijzing naar het openbaar ministerie. Het gaat om de identificatiegegevens van de minderjarige, zijn ouders of opvoedingsverantwoordelijken en de betrokken personen uit zijn leefomgeving.
Deze
identificatiegegevens bevatten het rijksregisternummer van de minderjarige en gegevens met betrekking tot de jeugdhulpverlening die in het verleden werd verleend aan de betrokken personen.437 De privacycommissie heeft zich hier over uitgesproken: 205. PRIVACYCOMMISSIE - De commissie stelt in haar advies betreffende het ontwerp van het besluit van de Vlaamse regering: “De uitvoering geschiedt door artikel 56 van het ontwerpbesluit.(art.72 in het definitieve besluit438) Het bepaalt dat naast de minimale gegevens vermeld in artikel 40 van het decreet ook de identificatiegegevens van de betrokken personen, waaronder het identificatienummer van het Rijksregister, aan het Openbaar Ministerie worden bezorgd evenals informatie m.b.t. de jeugdhulpverlening die reeds in het verleden aan de betrokkene werd verstrekt. 435
Zoals expliciet bepaald in artikel 75 IJH. M.v.T., Parl. St. Vl. Parl. 2012-13, nr. 1952/1, 122. 437 Artikel 72, derde lid Uitvoeringsbesluit IJH. 438 Eigen aanvulling. 436
105
De Commissie stelt m.b.t. dit identificatienummer vast dat: 1. het Agentschap Jongerenwelzijn (verantwoordelijk voor alle verwerkingen verricht door de Ondersteuningscentra Jeugdzorg) en Kind en Gezin (verantwoordelijke voor de gegevensverwerkingen verricht door de vertrouwenscentra kindermishandeling) bij beraadslaging RR nr. 57/2013 gemachtigd werden dit nummer te gebruiken bij hun werkzaamheden in de context van de integrale jeugdhulp; 2. het Openbaar Ministerie krachtens koninklijk besluit van 30/09/19857 gemachtigd is om het identificatienummer van het Rijksregister te gebruiken bij de vervulling van zijn taken. Bijgevolg geeft dit geen aanleiding tot bijzondere opmerkingen. De Commissie is van oordeel dat het meedelen van informatie m.b.t. in het verleden aan de betrokkene verleende jeugdhulp het Openbaar Ministerie toelaat een zo volledig mogelijk beeld van de situatie te vormen met het oog op het voorstellen/nemen van gepaste actie. Zo wordt onder meer vermeden dat wordt geopteerd voor een vorm van hulpverlening die in het verleden geen resultaat opleverde. Deze mededeling, die uiteindelijk geschiedt met het oog op hetzelfde doeleinde, kan als een verenigbare verdere verwerking worden gekwalificeerd (artikel 4, § 1, 2°, WVP). 50. In fine van dit artikel wordt bepaald dat de minister nadere regels kan bepalen m.b.t. de inhoud van de doorverwijzing. In de mate dat het de bedoeling is om nog andere gegevens in de doorverwijzing op te nemen, worden ze best opgenomen in dit artikel met het oog op de toetsing van de proportionaliteit en maximale transparantie (alle informatie m.b.t. een gegevensstroom op 1 plaats)”439 206. MINIMALE GEGEVENS - Ook de commissie herhaalt dat de gegevens die dienen doorgegeven te worden echt de minimale gegevens zijn. Hiermee impliceert ze dat het enkel om ‘vermeldingen’ kan gaan, zonder uitgebreide rapportering. Men dient zich te beperken in de gegevens die meegedeeld worden aan het parket tot die gegevens die strikt noodzakelijk zijn om het openbaar ministerie toe te laten een eventueel onderzoek op te starten. Het feit dat het identificatienummer van het Rijksregister besproken wordt als element ter discussie wijst op de belangrijkheid van de vertrouwelijkheid. Aan de hand van dit nummer wordt de minderjarige wel degelijk op een unieke manier geïdentificeerd. 439
Advies nr 07/2014, 10. Met eigen onderlijningen.
106
Gezien het Openbaar Ministerie toegang heeft tot de databank van het rijksregister, krijgt ze automatisch inzage in het rijksregister dat reeds heel wat informatie herbergt.440 207. VERLEENDE JEUGDHULP - Wat betreft de informatie die meegedeeld wordt over de in het verleden verleende jeugdhulp, haalt de commissie aan dat men lessen dient te trekken over het verleden. Dit is op zijn minst een merkwaardige stelling. Een vorige hulpverlening hoeft niet noodzakelijkerwijze op een “mislukking” van deze hulpverlening te wijzen. Even goed kan een programma afgelopen zijn, of niet langer toepasbaar zijn. Merkwaardig dat de commissie ervan uitgaat dat een inzage in het verleden van de hulpverlening automatisch een inzage vormt in de eventuele mislukkingen op het gebied van hulpverlening. Temeer daar de behaalde resultaten over het verleende hulpverleningsprogramma op geen enkele wijze mogen doorgegeven worden aan het Openbaar Ministerie. Men kan beroep doen op informatie die op generlei wijze gefundeerd of toegelicht wordt. Men bezorgt geen enkele context, geen resultaten, geen opmerkingen of aanmerkingen. Men roept echter wel in dat hier conclusies kunnen aan gekoppeld worden. Anderzijds wordt hun redenering verzacht door een soort van ‘baat het niet, het schaadt niet’, en uiteindelijk geschiedt deze mededeling met het oog op hetzelfde doeleinde, en bijgevolg kan het gekwalificeerd worden als een ‘verenigbare verdere verwerking’. Een zoethoudertje dat inderdaad laat vermoeden dat elkeen toch werkt ‘in het belang van de minderjarige.’ Vraag is op welke manier het Openbaar Ministerie kan inschatten dat de verleende hulpprogramma’s inderdaad gefaald hebben. Naast het relaas van de ouders, de minderjarige zelf, de leefomgeving en andere betrokken personen, waarbij dit verhaal ongetwijfeld bijzonder gekleurd zal zijn, en uiteindelijk vanuit de eigen belevingswereld verteld wordt, moet de visie van de professionele hulpverlener volledig buiten het beeld gehouden worden. Het is zonder meer taboe voor het Openbaar Ministerie om de hulpverleners in kwestie te ondervragen over het gevolgde programma, de resultaten die men hoopte te bereiken, en de uiteindelijke resultaten die bereikt werden.
440
X.,”Rijksregister van de natuurlijke personen: Onderrichtingen voor het bijhouden van de informatiegegevens”, FOD Binnenlandse Zaken, 2013, 352p. http://www.verkiezingen.fgov.be/fileadmin/user_upload/Registre/nl/instructies/ONDERRICHTINGEN_20131001.pdf
107
Welke hulpverlening gevolgd werd, kan even goed nagegaan worden bij de betrokken partij zelf. Het enige
verschil is dat dankzij de expliciete mededeling van het gevolgde
jeugdhulpprogramma het Openbaar Ministerie kan nagaan in welke mate de minderjarige en zijn omgeving de feiten vertellen zoals ze zijn. Zo zal het verleende hulpverleningsprogramma van een kind, geboren in een kansarm gezin, dat beroep diende te doen op de vrijwillige hulpverlening voor allerlei maatregelen en op zijn zestiende verkracht wordt door een familielid weinig te maken hebben met “een vorm van hulpverlening die in het verleden geen resultaat opleverde”.441
208. CENTRALISATIE OVERDRAAGBARE GEGEVENS - Verder stelt de commissie dat, indien beslist zou worden om nog andere gegevens transfereerbaar te maken naar het Openbaar Ministerie, dit zou gebeuren in dit artikel. De commissie wenst m.a.w. dat alle transfereerbare gegevens gecentraliseerd worden op één plaats, en niet her en der in aparte decreten, ministeriële besluiten, ministeriële omzendbrieven. Ze meent dat dit ter bevordering is van de maximale transparantie. Deze stelling kunnen we enkel toejuichen. Terecht stelt de commissie dat die centralisatie, de toetsing van de proportionaliteit optimaliseert. Op die manier kunnen alle gegevens samen beoordeeld worden, en kan geoordeeld worden of het toevoegen van een bepaald gegeven zoveel bijbrengt in verhouding tot het reeds beschikbare deel, dat het de moeite loont dit deel van de privacy op te heffen. 209. GEGEVENS ZONDER MEDEWETEN - Artikel 76 IJH laat toe gegevens te verzamelen, zonder medeweten van de betrokken personen. Dit zal slechts kunnen als aan de strikte voorwaarden van artikel 76 IJH zijn voldaan.442 Gezien eventueel een onderzoek kan volgen naar strafbare feiten, en dit tot de exclusieve bevoegdheid hoort van het
Openbaar Ministerie en de
rechterlijke macht, dient dit duidelijk onderscheiden te worden van een mogelijk strafonderzoek. De finaliteit van de mogelijkheid tot gegevensverzameling dient zowel expliciet als exclusief bepaald te worden, reden waarom deze gegevens, zeker indien ze afkomstig zijn van een geheimplichtige, niet kunnen doorstromen naar de gerechtelijke instanties.443 Deze parlementaire voorbereiding geeft inzage in de kern van het probleem van de gegevenstransfers naar het Openbaar Ministerie.
441
Advies nr 07/2014, 10. Met eigen onderlijning. Artikel 76 IJH. (zie randnummer 175) 443 Advies raad van state, Parl. St. Vl. Parl. 2012-13, nr. 1952/1, 298.. 442
108
Niet enkel de hulpverlener dient bijzonder omzichtig om te gaan met zijn beroepsgeheim, en op die manier de vertrouwensband die hij opgebouwd heeft met zijn minderjarige cliënt niet te schaden, maar ook het Openbaar Ministerie kan niet zomaar ongefilterd alle informatie accepteren die hem eventueel ter ore komt. 210. TOEKOMSTIG STRAFDOSSIER - Het is bijzonder belangrijk de gegevens die door het Openbaar Ministerie eventueel aangewend worden steeds in het kader van verdere juridische stappen te kaderen. Zo stellen de parlementaire voorbereidingen dat er rekening dient mee gehouden te worden dat het dossier evolueert naar een strafdossier444. In dit strafdossier zijn compleet andere procedureregels van toepassing. Ook de manier waarop gegevens verzameld kunnen worden zijn bijzonder strikt geregeld. Om die reden is het van fundamenteel belang dat van bij het begin de finaliteit van de gegevenscollectie in het oog gehouden wordt. Daarom bepaalt de wetgever zelf, welke gegevens transfereerbaar zijn, van bij het begin van een mogelijke inleiding in het justitieel apparaat. Gegevens verkregen op basis van niet-geoorloofde mededelingen (in het kader van het beroepsgeheim) zullen het eventuele verzet omwille van mogelijke procedurefouten niet overleven. Dit scenario wenst men ten alle prijze te verhinderen. Opgemerkt dient te worden dat de hulpverlener wel beschikt over een spreekrecht wanneer hij moet getuigen in rechte. 445 Dit zal enkel voor de onderzoeksrechter of de jeugdrechter plaatsvinden. III.
Concrete toepassing beroepsgeheim voor deze actor
211. ABSOLUUT - Voor de concrete toepassing van het beroepsgeheim van de justitiële medewerkers en magistraten die deel uitmaken van het Openbaar Ministerie geldt een relatief absoluut beroepsgeheim. Zij dienen op zoek te gaan naar de ware toedracht van de feiten die hen worden voorgelegd, en kunnen geen mededelingen doen omtrent feiten en gegevens hen meegedeeld in hun beroepskader446. Ze werken wel in teamverband, en zijn daarenboven één en ondeelbaar. Een mogelijke overdracht van gegevens kan dus, uiteraard binnen de beperking van de te onderzoeken gegevens. Zij kunnen alle gegevens boven water proberen te halen dienend voor hun onderzoek, en dit in een dossier verzamelen.
444
Advies Raad van State, Parl. St. Vl. Parl. 2012-13, nr. 1952/1, 298. Randnummer 80 t.e.m 82. 446 Artikel 7 IJH – Artikel 77 Jw. 445
109
Dit dossier is enkel toegankelijk voor de leden binnen het Openbaar Ministerie, en kadert volledig binnen het geheim van het onderzoek.447
212. PERSMEDEDELINGEN - Daarnaast bepaalt artikel 28 quinquies §3 Sv. dat de procureur des Konings, in het openbaar belang, aan de pers gegevens kan verstrekken….voor zover als mogelijk wordt de identiteit van de in het dossier genoemde personen niet vrijgegeven.
213. RELATIEF - Hiermee wordt de relativiteit van het beroepsgeheim voor deze actor duidelijk aangegeven. Zelfs de pers kan op de hoogte gesteld worden van gegevens die normaliter tot het beroepsgeheim zouden moeten behoren. De wetgever opteert er hier duidelijk voor om, in hoofde van de procureur des Konings,
gegevens te kunnen meedelen die de procureur
belangrijk acht in het kader van het gemeenschappelijk belang, en dus in het kader van zijn onderzoek. Uiteraard blijft het gaan om gegevens die het onderzoek aanbelangen, en geen gegevens die niet ter zake zijn. We kunnen er dan ook vanuit gaan dat de Procureur die gegevens kan meedelen waarvan hij meent dat ze kunnen bijdragen tot een beter inzicht in zijn gevoerde onderzoek. IV.
Besluit
214. De overdracht van gegevens vanuit de medewerkers van de vrijwillige hulpverlening naar het Openbaar Ministerie bij verontrustende situaties is bijzonder goed geregeld. De wetgever waakt erover dat enkel de basisgegevens meegedeeld worden, en werkt liefst met de gemandateerde voorzieningen in het aanmeldingsproces van de hulpverlening. Doch dient opgemerkt te worden dat het Openbaar Ministerie ook via andere kanalen gevat kan worden. Zoals de politie, derden…448 Deze manier van werken biedt de beste garanties voor de minderjarige. Zijn rechten worden maximaal gevrijwaard, evenals zijn persoonlijke gegevens. De wetgever heeft erover gewaakt dat de gegevens later, in een mogelijke strafzaak nog bruikbaar zijn, en niet verkregen werden van een “geheimplichtige” die vertrouwelijke gegevens “gelekt” heeft. 215. Mogelijke terugkoppeling naar het parket bij het invoeren van maatregelen door het parket, worden niet expliciet in de wet geregeld.
447 448
Artikel 28 quinquies Sv. Artikel 458 Sw.
110
Afhankelijk van de door het parket gevraagde mededelingen zal hier het beroepsgeheim onverkort geldig blijven voor diegene die in het beroepskader van de hulpverlening ingeschakeld worden. Daarom vereist deze aanpak duidelijke afspraken tussen de verschillende partijen. Het beroepsgeheim van de hulpverlener blijft gelden. Indien het parket oordeelt dat de feiten voldoende zwaarwichtig zijn verwijst ze door naar de jeugdrechter.
Ook
deze
actor
is
een
belangrijke
schakel
in
het
moderne
jeugdhulpverleningsdecreet. Toch wordt de Procureur als meester over een onderzoek beschouwd, en krijgt hij van de wetgever de mogelijkheid zelfs persmededelingen te doen. Dit overstijgt het idee van het beroepsgeheim. In het belang van het onderzoek, een overweging die de Procureur autonoom maakt, en die bij betwisting later door een magistraat beoordeeld kan worden, of hij bepaalde gegevens meedeelt of niet.
AFDELING2: De Jeugdrechter
I.
Situering
216. Door de reorganisatie van de jeugdhulpverlening, op Vlaams niveau, wordt een nieuw landschap gecreëerd en dienen taken herverdeeld en heringericht te worden. De jeugdrechter blijft voor wat betreft zijn justitiële taken onder justitie ressorteren en valt hierdoor onder het toepassingsgebied
van
de
jeugdbeschermingswet.
Terwijl
voor
wat
betreft
de
jeugdhulpverlening hij de toepassingen van het decreet zal moeten volgen. De nieuwe Vlaamse aanpak leidt hem meer en meer naar een vrijwillige hulpverlening terwijl de gedwongen hulpverlening volgens dit decreet in de mate van het mogelijke vermeden dient te worden. De tandem jeugdrechter – sociale dienst blijft ook in dit decreet als een geoliede machine fungeren. De sociale dienst van de Jeugdrechtbank vormt het uitvoeringsorgaan van de jeugdrechter. De jeugdrechter neemt de eindbeslissing terwijl specifieke taken inzake navorsing en opvolging aan zijn sociale dienst zullen toebedeeld worden.
111
II.
Het beroepsgeheim van de jeugdrechter
217. Ook de jeugdrechter wordt gevat door het artikel 77 Jw., evenals het artikel 7 IJH. Het beroepsgeheim van de jeugdrechter is bijgevolg absoluut. Hij kan geen mededelingen doen over feiten waarvan hij kennis genomen heeft in het kader van zijn beroep. Uiteraard kan hij een gemotiveerde maatregel uitspreken in zijn vonnis. Dit is volledig binnen zijn beroepsopdracht. 218. In het kader van atikel 29 Sv. is ook de jeugdrechter verplicht aangifte te doen van een misdaad of een wanbedrijf. (zie randnummer 88) III.
Besluit
219. De jeugdrechter heeft tal van maatregelen die hij kan opleggen, en dient beroep te doen op zijn sociale dienst voor de concrete controle over de genomen maatregelen. Zoals we in ons volgend hoofdstuk naar voor zullen brengen, heeft ook de sociale dienst slechts een beperkte mogelijkheid in het controleren en het genereren van data omtrent de opgelegde maatregelen. De
wetgever
opent
in het
kader van
de
jeugdwet
en
de
IJH bitter
weinig
rapporteringsmogelijkheden. Volgens bepaalde rechtsleer kan de dubbele mandaathouder de zaken die verband houden met zijn mandaat vrijelijk rapporteren. Benieuwd of deze stelling houdbaar blijft voor het hoogste rechtscollege, en men niet eerder de neiging zal hebben binnen het kader van wettelijke uitzonderingen te blijven, waarbij enkel via het strikte kader van de wettelijke verplichting een rapportage mogelijk is?
AFDELING 3: De Sociale Dienst van de Vlaamse Gemeenschap bij de Jeugdrechtbank en haar teamverantwoordelijken en consulenten,449
I.
Situering
220. Het uitvoeringsbesluit van 21 februari 2014 voert het nieuwe decreet Integrale jeugdhulp van 12 juli 2013 uit. Hierbij regelt het besluit de samenstelling en werking van de Sociale Dienst voor Gerechtelijke Jeugdhulpverlening450 en legt ze daarbij vast welke jeugdhulpaanbieders gerechtelijke maatregelen mogen uitvoeren.
Ziekenhuizen, schoolinternaten en sommige
andere voorzieningen kunnen gelijkgesteld worden met een jeugdhulpaanbieder.
449 450
Artikel 29 Jw., Artikel 34 Jw., Artikel 37,2° Jw., Artikel 37 § 2bis Jw., Artikel 37 §2 ter,7° Jw. Artikel 77 tot 87 Uitvoeringsbelsuit IJH.
112
Het legt ook vast welke gerechtelijke maatregelen gelijktijdig kunnen toegepast worden op een minderjarige.451 De sociale dienst zoals hierboven vermeld, vormt eigenlijk het uitvoeringsorgaan van de jeugdrechter.
221. Op het eerste gezicht blijkt het de evidentie zelf te zijn dat deze dienst geen enkel beroepsgeheim kan inroepen tegenover haar opdrachtgever, de jeugdrechter. Terecht wordt gesteld in het onderzoeksrapport van de KUL Leuven “Binnen de grenzen van hun onderzoeks- en toezichtsopdracht zijn zij geen eigenlijke hulpverlener en worden ze wettelijk verplicht om verslag uit te brengen. Zij kunnen in die hoedanigheid hun beroepsgeheim niet inroepen ten aanzien van hun opdrachtgevers. Het is van het grootste belang dat dit van bij de aanvang van de hulpverlening wordt kenbaar gemaakt aan de jongere en de andere betrokkenen. “452 Uiteraard is deze informatie die hij bekomt vanuit de uitoefening van zijn mandaat, niet gebonden door het beroepsgeheim in het kader van dat mandaat, gezien hij anders het mandaat niet zou kunnen uitvoeren, doch “ De vertrouwelijke informatie waarvan hij buiten de contouren van zijn opdracht kennis heeft gekregen, vallen wel degelijk onder het beroepsgeheim van de gemandateerde en mag niet meegedeeld worden aan de mandaatgever. “ 453 Dit houdt in dat de verkregen opdracht van de jeugdrechter tot uitvoering van een onderzoeksopdracht en het algemeen toezicht op de uitvoering van de door de jeugdrechter opgelegde maatregelen in concreto geen vertrouwensopdracht inhouden. Zij moeten rapporteren aan de jeugdrechter454 Maar is dit zo evident? Wat gebeurt er met die informatie die ze naast hun onderzoeks-en toezichtsopdracht vernemen? Informatie die niets ter zake doet, maar “slechts” nice to know is? Wat gebeurt er met hun persoonlijke notities, die later omgezet worden in het “verslag” waarvan sprake is in het decreet? Kunnen die notities deel uitmaken van het dossier? Is er volledige toegankelijkheid voor de jeugdrechter tot die persoonlijke notities of geldt hier het beroepsgeheim?
451
I. VOGELAERE, “Integrale Jeugdhulp krijgt uitvoering”, Legal World, 2 maart 201 , http://www.legalworld.be/legalworld/content.aspx?id=73866&LangType=2067&utm_source=LegalWorld.nl&utm_me dium=RSSFeed&utm_campaign=Global. 452 Onderzoeksrapport KUL Leuven 453 J. PUT en I. VAN DER STRAETE, Beroepsgeheim en hulpverlening, Brugge, Die Keure, 2005,74. 454 J. SMETS Jeugdbeschermingsrecht, Kluwer, 1996, 821.
113
We mogen in dit kader niet vergeten dat er ook informele contacten zijn tussen de rechters en de consulenten van de sociale dienst.455 222. Nergens bestaat echter een expliciete wet die deze actor volledig ontslaat van het beroepsgeheim. We kunnen hier naar analogie redeneren met de justitieassistent. Vander laenen stelt dat de justitieassistent fungeert als de tussenpersoon tussen justitie en de zorgverstrekker en dat de justitieassistent werkt vanuit een omlijnd mandaat.456 Ook de sociale dienst van de jeugdrechtbank vervult dergelijke functie. De justitieassistent ( en naar analogie de sociale dienst van de jeugdrechtbank) is niet op dezelfde manier gebonden als de hulpverlener, gezien deze eerste dient te rapporteren aan zijn opdrachtgever. Ook wat betreft de informatie verkregen tijdens de uitoefening van de opdracht, maar niet dienend voor de opdracht kan naar analogie geredeneerd worden met de justitieassistent. Hier wordt algemeen aanvaard dat deze informatie geen deel uitmaakt van de rapportageverplichting en dus behept blijft met het beroepsgeheim. Deze informatie kan niet doorgegeven worden aan de opdrachtgever. II.
De wettelijke definiëring en werking van deze dienst
223. “.. De sociale dienst bestaat uit consulenten en vervult in samenwerking met de overheden, de opdrachten die eraan zijn toevertrouwd, op de wijze die de Vlaamse Regering bepaalt…”457 Verder bepaalt artikel 57 IJH dat de sociale dienst voor gerechtelijke jeugdhulpverlening twee soorten opdrachten heeft: -
Opdrachten van sociale aard die betrekking hebben op jongeren voor wie reeds een gerechtelijke maatregel genomen is.
-
Navorsingsopdrachten die bedoeld zijn om de jeugdrechter in te lichten over de persoonlijkheid van de jongere (en zijn context)458 zodat de jeugdrechter de gepaste beslissing kan nemen.
455
I. RAVIER en E. GOEDSEELS, “Onderzoek naar de beslissingen van Jeugdrechters in Mof-zaken”, Nationaal instituut voor criminalistiek en criminologie, November 2012, http://wvg.vlaanderen.be/jongerenwelzijn/assets/docs/ons/studiesonderzoeken/eindrapport_nicc_beslissingen_mof_samenvatting.pdf, 5. 456 F. VANDER LAENEN, “Beroepsgeheim bij patiënten die ook justitiecliënt zijn: Goede afspraken maken goede vrienden.”, Handboek werken met patiëten, September 2012, afl. 7, 25. 457 Artikel 56 IJH. 458 Parl. St. Vl. Parl. 2012-13, nr. 1952/1, 66.
114
224. Men kan terecht stellen dat, in het kader van de problematiek van het beroepsgeheim van de actoren van de sociale dienst van de Vlaamse Gemeenschap bij de Jeugdrechtbank, een strikte afbakening van de opdracht noodzakelijk is.459 Op deze manier kan informatie verzameld worden , met het uiteindelijke informatiedoel voor ogen. De concrete opdracht kan meegedeeld worden aan de minderjarige cliënt, die duidelijk op de hoogte gesteld wordt dat de vragen enkel in het kader van het meegedeelde eindresultaat worden gesteld. Aan de hand van duidelijk gerichte vragen, aan de verschillende actoren bekomt men de gewenste informatie. Er is geen sprake van een vertrouwensbasis, en het beroepsgeheim speelt niet mee. In het omgekeerde geval wordt meer informatie vergaard op een “nice-to-know basis” die nadien uitgefilterd wordt, om een doeltreffend verslag te kunnen uitbrengen naar de opdrachtgever (de jeugdrechter). Indien de doelstelling van het gesprek niet duidelijk meegedeeld wordt, en een ‘vrije babbel’ leidt tot allerlei informatie die niet bijdraagt tot het beoogde doel, wordt de filtering wat precies onderhevig is aan het beroepsgeheim en wat niet, een delicate oefening. 225. Het advies moet bij een MOF opgevat worden als een oriëntatie over het aanbod of de maatregelen die uitgesproken kunnen worden ten aanzien van de minderjarige. Over beide gemeenschappen heen blijkt de rechter over een dergelijk advies te beschikken in 66% van de verzamelde Nederlandstalige beslissingen.460 III.
Voorafgaand onderzoek, een navorsingsopdracht
226. Wat de navorsingsopdracht betreft, en dus het voorafgaandelijk onderzoek, wordt dit bepaald in aritkel 79 van het uitvoeringsbesluit IJH die bepaalt: “…resulteert in een schriftelijk verslag dat de volgende gegevens bevat: 1° inlichtingen over de identiteit van de minderjarige, zijn ouders en, in voorkomend geval, zijn opvoedingsverantwoordelijken en de betrokken personen uit zijn leefomgeving; 2° een analyse van de situatie van de personen, vermeld in punt 1°, en de gegevens die nodig zijn om de situatie die aanleiding vormt voor de gerechtelijke tussenkomst, in te schatten; 3° een inschatting van de nood aan een gerechtelijke maatregel; 4° zo nodig een indicatiestellingsverslag;
459
J. PUT en I. VAN DER STRAETE, Beroepsgeheim en hulpverlening, Brugge, Die Keure, 2005,75. I. RAVIER en E. GOEDSEELS, “Onderzoek naar de beslissingen van Jeugdrechters in Mof-zaken”, Nationaal instituut voor criminalistiek en criminologie, November 2012, http://wvg.vlaanderen.be/jongerenwelzijn/assets/docs/ons/studiesonderzoeken/eindrapport_nicc_beslissingen_mof_samenvatting.pdf, 4. 460
115
5° zo mogelijk de aanwijzing van de jeugdhulpaanbieder aan wie de uitvoering van de jeugdhulpverlening, opgenomen in het indicatiestellingsverslag, vermeld in punt 4°, kan worden toevertrouwd, en de geplande duur van de jeugdhulpverlening; 6° de vermelding van de natuurlijke personen of rechtspersonen die wettelijk, bij overeenkomst of bij rechterlijke uitspraak, ertoe gehouden zijn geheel of gedeeltelijk de kosten van de jeugdhulpverlening te dekken, alsook van de elementen die de verplichtingen van die personen staven met een beoordeling van de opportuniteit om hun tussenkomst te vragen; 7° een raming van de mogelijke bijdragen in de kosten van de jeugdhulpverlening door de minderjarige, de onderhoudsplichtige personen en de personen, vermeld in punt 6° ; 8° de aanwending van het resterende bedrag van het derde van de kinderbijslag..”461 Wanneer een nadere analyse wordt gemaakt waarbij het beroepsgeheim wordt toegepast op het schriftelijk verslag resulterende uit de navorsingsopdracht is er geen probleem met het beroepsgeheim, in zoverre dat de sociale dienst niet in contact komt met jeugdhulpverleners om deze informatie te verkrijgen. IV.
Het hulpverleningsplan: een duidelijke, welomlijnde opdracht. Het samengaan van verschillende actoren met eventueel een onderscheiden finaliteit
227. De SDJ stelt een jeugdhulpverleningsplan op dat minstens volgende gegevens bevat: “ 1° de doelstellingen die met de jeugdhulpverlening in het kader van de gerechtelijke tussenkomst worden beoogd; 2° een voorstel van een of meerdere gerechtelijke maatregelen die het aangepaste kader vormen om de doelstellingen, vermeld in punt 1°, te realiseren; 3° de verzoeken tot vervanging van een gerechtelijke maatregel of de voorstellen tot intrekking of verlenging ervan, vermeld in artikel 51, eerste en tweede lid, van het decreet van 12 juli 2013.” 462
228. Vervolgens zal de sociale dienst bij de jeugdhulpaanbieder een handelingsplan opvragen. Dit handelingsplan is de inhoudelijke invulling van het jeugdhulpverleningsplan. De wet bepaalt expliciet dat een kopie van het handelingsplan door de sociale dienst ter informatie aan de betrokken magistraten wordt bezorgd. 463 De jeugdhulpaanbieder maakt een handelingsplan op in overleg met de betrokken partijen.
461
Artikel 79 Uitvoeringsbesluit IJH. Artikel 81 Uitvoeringsbesluit IJH 463 Artikel 81, tweede en derde lid Uitvoeringsbesluit IJH. 462
116
Hij zal dit plan opmaken op basis van de gegevens waarover hij beschikt en binnen de vijfenveertig dagen, te rekenen vanaf de opname van de minderjarige in de voorziening of vanaf de begeleiding.464
229. “De sociale dienst waakt erover dat de uitvoering van de gerechtelijke maatregelen die door de jeugdrechtbank of jeugdrechter worden opgelegd, verloopt volgens een handelingsplan dat, in samenspraak met de betrokken partijen en de jeugdhulpaanbieders, op aanvraag van de sociale dienst wordt opgesteld. Onder de betrokken partijen worden verstaan : de minderjarige, de ouders of, in voorkomend geval, de opvoedingsverantwoordelijken en degenen die in het raam van de regeling, vermeld in artikel 57, eerste lid, betrokken zijn bij de jeugdhulpverlening aan de vermelde personen. “465
230. De Sociale Dienst ontvangt dit handelingsplan en dient aan de hand van evolutieverslagen een evaluatie te maken over het verloop en de toepassing van de gerechtelijke maatregelen. Een mogelijke bijsturing kan zich eventueel opdringen, waarbij het plan aangepast dient te worden. In volgende gevallen stelt de sociale dienst zelf in samenspraak met de betrokken partijen een handelingsplan op:466
“1° de sociale dienst met de contextbegeleiding, vermeld in artikel 48, § 1, eerste lid, 3°, van het voormelde decreet is belast; 2° de sociale dienst met het toezicht op een minderjarige, vermeld in artikel 48, § 1, eerste lid, 2°, van het voormelde decreet is belast; 3° de minderjarige aan een kandidaat-pleegzorger of een pleegzorger is toevertrouwd en geen erkende dienst voor pleegzorg met de begeleiding van die kandidaat-pleegzorger of pleegzorger belast is.” Hierbij gelden de regels inzake beroepsgeheim voluit, waarbij men die gegevens mag transfereren die in het kader van het mandaat, en dienened tot de invulling van dit mandaat vrij kunnen doorgeven aan de mandaatverlener en de teamleden.
464
Artikel 81, tweede en derde lid Uitvoeringsbesluit IJH. Artikel 58 IJH. 466 Artikel 81 Uitvoeringsbesluit IJH. 465
117
V.
De jeugdhulpaanbieder krijgt een opmerkelijke rol
231. Opmerkelijk is dat de sociale dienst, overeenkomstig artikel 58, eerste lid, van het decreet van 12 juli 2013, bij de jeugdhulpaanbieder een handelingsplan opvraagt, dat de inhoudelijke invulling is van het jeugdhulpverleningsplan, vermeld in het eerste lid. Een kopie van het handelingsplan wordt door de sociale dienst ter informatie aan de betrokken magistraten bezorgd. 467 De jeugdhulpaanbieder moet een handelingsplan opstellen, op basis van de gegevens waarover hij beschikt.468 “De jeugdhulpaanbieder maakt op basis van de gegevens waarover hij beschikt, binnen vijfenveertig dagen, te rekenen vanaf de opname van de minderjarige in de voorziening of vanaf de begeleiding, een handelingsplan op in overleg met de betrokken partijen.”469 Dit plan dient minstens volgende gegevens te bevatten: “1° de identiteit van de minderjarige en van de andere, bij de jeugdhulpverlening betrokken partijen; 2° de tussentijdse en concrete doelstellingen, ter uitvoering van de algemene doelstellingen, geformuleerd in het jeugdhulpverleningsplan van de sociale dienst; 3° de aandachtspunten en de klemtonen die in de jeugdhulpverlening gelegd moeten worden en waarbij de minderjarige, het gezin, de context en de school betrokken worden; 4° de middelen en de werkwijzen die individueel aangewend moeten worden om de doelstellingen, gelet op de aandachtspunten en klemtonen, te realiseren; 5° bij opname van de minderjarige in een voorziening de afspraken over de bezoekregeling, de briefwisseling en het opvoedingsregime, rekening houdend met wat eventueel door de sociale dienst werd beslist; 6° de taakverdeling en de samenwerkingsafspraken tussen de betrokken partijen.”470 Binnen deze context wordt de hulpverlener effectief een justitiële informant, die vertrouwelijke gegevens, die hij ‘in het kader van zijn beroepswerkzaamheden heeft gekregen’, dient te gebruiken om juridische maatregelen te nemen, weliswaar in het belang van zijn cliënt, maar die tevens de vertrouwensband met deze cliënt drastisch kunnen schaden. 467
Artikel 81 Uitvoeringsbesluit IJH. Artikel 81 Uitvoeringsbesluit IJH. 469 Artikel 68, derde lid Uitvoeringsbesluit IJH. 470 Artikel 68, derde lid Uitvoeringsbesluit IJH. 468
118
232. De wetgever stelt enerzijds dat het gaat over: ‘de gegevens waarover hij beschikt’. Dit laat weinig ruimte tot interpretatie. Betekent dit dat de wetgever hier eveneens doelbewust een antwoord wenst te bieden op de vraag van het beroepsgeheim en hier duidelijk wenst aan te geven dat ‘alle’ elementen op tafel dienen te komen, of stelt de wetgever dat hij alle elementen waarover hij beschikt mag gebruiken om een concreet plan voor te stellen. De mate waarin hij het voorgelegde plan dient te onderbouwen wordt niet meegedeeld. Anderzijds geeft de wetgever aan dat dit dient te gebeuren “in overleg met de betrokken partijen”. Gaat dit overleg over een consideratie van ideeën, waarbij elkeen de elementen op tafel legt om zo tot de beste oplossing te komen. Of gaat het veeleer over een verzameling door de jeugdhulpaanbieder van de verschillende verzuchtingen, waarbij hij er in de mate van het mogelijke rekening mee houdt bij het opstellen van het plan. Daarenboven zou men ook kunnen stellen dat het plan dient opgesteld te worden door de jeugdhulpverlener zelf, binnen een strikt vooraf gedefinieerd kader, om hem toe te laten zijn kennis niet te moeten doorgeven, en hem in de mogelijkheid te stellen slechts die elementen te gebruiken die dienend zijn in zijn wettelijke opdracht. De wetgever stelt daarnaast dat het plan “minstens” de gegevens dient te bevatten zoals wettelijk beschreven. Men kan hierbij interpreteren dat hij terug de deur openzet voor allerlei bijkomende gegevens in het kader van “alle gegevens waarover hij beschikt”. Toch zijn we de mening toegedaan, dat dit niet de bedoeling van de wetgever kan zijn, en we een strikte interpretatie dienen aan te houden, vooral in het kader van het dubbel mandaat, waarbij de pet van hulpverlener, in de finaliteit van hulp verlenen belangrijker zal blijjven dan de pet van justitiële informant. De mogelijkheid tot het uitbreiden van de informatieplicht opgelegd in dit artikel, laat de hulpverlener toe belangrijke nuances aan te brengen in het belang van zijn mnderjarige cliënt, meer gericht op het hulpverleningsaspect dan het maatschappelijke aspect. VI.
Een wettelijk gedefinieerde opdracht: regelmatig bezoek
233. Artikel 58 IJH stelt eveneens dat een consulent van de sociale dienst regelmatig en minstens om de zes maanden iedere persoon moet bezoeken die aan een jeugdhulpaanbieder of aan een pleegzorger is toevertrouwd ter uitvoering van een gerechtelijke maatregel.471 Uit de parlementaire voorbereidingen blijkt dat de consulenten de tussenpersonen vormen in het relatiepatroon tussen het oorspronkelijke gezin en de voorziening die de hulp uitvoert.
471
Artikel 82 Uitvoeringsbesluit IJH.
119
Ze vormen ook de coördinatie tussen de externe diensten die bij het hulpverleningsprogramma zijn betrokken. Naast deze taken vervullen ze ook de rol van ondersteuning, motivering, informatie en bemiddeling. Tenslotte bepaalt artikel 58, ten tweede IJH dat de sociale dienst schriftelijk verslag dient uit te brengen aan de jeugdrechtbank.472 Er wordt expliciet in de wet bepaald dat de sociale dienst schriftelijk verslag dient uit te brengen, zowel wanneer de sociale dienst moet waken over de uitvoering van de maatregelen als wanneer deze belast wordt met een navorsingsopdracht moet daarover schriftelijk verslag uitgebracht worden aan de rechter, welke gegevens mag dat schriftelijk verslag bevatten. “Art. 82. De sociale dienst waakt over de uitvoering van de gerechtelijke maatregel door: 1° regelmatig en minstens halfjaarlijks een bezoek te brengen aan de minderjarige in geval van een uithuisplaatsing; 2° regelmatig een onderhoud te hebben met de minderjarige, zijn ouders en, in voorkomend geval, zijn opvoedingsverantwoordelijken; 3° regelmatig en minstens halfjaarlijks contact te hebben met de betrokken jeugdhulpaanbieder, de kandidaat-pleegzorger of de pleegzorger; 4° de evolutieverslagen te controleren die de jeugdhulpaanbieder aan de sociale dienst bezorgt overeenkomstig de sectorale erkennings- of subsidiëringsbesluiten, en een kopie van die verslagen te bezorgen aan de betrokken magistraten; 5° verslag uit te brengen bij de jeugdrechter bij een ingrijpende gebeurtenis of bij gewijzigde omstandigheden, als die een invloed hebben op de jeugdhulpverlening; 6° regelmatig en minstens halfjaarlijks schriftelijk verslag uit te brengen bij de jeugdrechter over het verloop van de uitvoering van de gerechtelijke maatregel met het oog op de handhaving, de vervanging, de intrekking of de verlenging ervan; 7° regelmatig en minstens halfjaarlijks het verloop van de jeugdhulpverlening te evalueren in overleg met de personen, vermeld in punt 2° en 3°. Met een evolutieverslag als vermeld in het eerste lid, 4°, wordt de sociale dienst op de hoogte gebracht van het verloop van de jeugdhulpverlening tijdens de afgelopen periode.”473 Zoals reeds eerder vermeld rijzen heel wat vragen bij deze bepaling omtrent de toepassing van het beroepsgeheim. De punten 1° tot 2° vormen geen probleem, gezien deze actoren niet gebonden zijn door een beroepsgeheim.
472 473
Parl. St. Vl. Parl. 2012-13, nr. 1952/1, 67. Artikel 82 Uitvoeringsbesluit IJH.
120
Bij de overige puntjes kunnen op zijn minst een aantal vragen gesteld worden, zoals wat houdt ‘het contact met de betrokken jeugdhulpaanbieder’ juist in. Wat staat er exact in ‘de evolutieverslagen’ die dienen meegedeeld te worden. Wat dient verstaan te worden onder ‘een ingrijpende gebeurtenis of gewijzigde omstandigheden’ en wie dient dit te beoordelen ? VII.
Als misdrijf omschreven feit
234. Wanneer de minderjarige als misdrijf omschreven feiten heeft gepleegd, komt hij volledig in het juridisch circuit terecht. Hier volgt hij de weg via het parket (aangemeld door politie, of , zoals hierboven omschreven en uiteengezet de gemandateerde voorzieningen) al dan niet naar de jeugdrechter. In het kader van het beroepsgeheim wordt het belangrijk te onderzoeken op welke manier de jeugdrechter kan gerapporteerd worden over de verschillende maatregelen die hij opgelegd heeft. 235. RAPPORTERING - Art.37 Jeugdwet bepaalt: “De rechter of de bevoegde sociale dienst bezoekt
de
persoon
die
is
toevertrouwd
aan
een
gesloten
afdeling
van
een
gemeenschapsinstelling voor jeugdbescherming indien de plaatsing vijftien dagen overschrijdt. “ Hierbij wordt de sociale dienst, zoals hierboven omschreven de plaatsvervanger van de rechter en dient hij aan deze laatste te rapporteren, binnen het kader van de opdracht, en enkel deze gegevens dienend voor de controle van de uitvoering van de maatregel. De informatie die de sociale dienst genereert is in het kader van deze specifieke opdracht. Deze informatie kunnen ze best verzamelen bij de minderjarige cliënt zelf en zijn omgeving, terwijl de hulpverlener enkel binnen het gestelde mandaat kan antwoorden, aan de hand van een evolutieverslag die de jeugdhulpaanbieder aan de sociale dienst bezorgt overeenkomstig de toepasselijke erkenningsen subsidiëringsbesluiten474. Deze laatste bezorgt een kopie van die verslagen aan de betrokken magistraten. 236. CONTROLE - Verder stelt de wet art 37§ 2bis Jw.: “ Ten aanzien van personen ouder dan 12 jaar kan de rechtbank het behoud van de voor haar gebrachte personen in hun leefomgeving afhankelijk maken van een of meer van de volgende voorwaarden waarvan zij de controle op de naleving kan toevertrouwen aan de bevoegde sociale dienst :” Ook hier gebeuren de controles conform de bespreking supra. Volgende maatregelen worden, voor wat betreft hun uitvoering, toevertrouwd aan de politie: 474
Besluit van de Vlaamse regering inzake de erkenningvoorwaarden en de subsidienormen voor de voorzieningen van de bijzondere jeugdbijstand, BS 10 december 1994.
121
Het niet omgaan met bepaalde personen of niet komen op bepaalde plaatsen die een band hebben met het als misdrijf omschreven feit dat werd begaan en het naleven van een huisarrest. De jeugdrechter houdt de Sociale dienst op de hoogte van de resultaten van de controle.475 Ook hier kan zich geen probleem stellen aangaande beroepsgeheim. De politie dient alles wat ze vaststelt in een PV te gieten en dit PV, via het parket over te maken aan de Jeugdrechter. 237. EIGEN PROJECT - Conform art. 37 § 2ter. Jw. kunnen de personen bedoeld in artikel 36, 4° Jw. (personen die vervolgd worden wegens een als misdrijf omschreven feit, gepleegd vóór de volle leeftijd van achttien) aan de rechtbank een geschreven project voorleggen. 476 “Dit project wordt ingediend uiterlijk op de dag van de terechtzitting. De rechtbank beoordeelt de opportuniteit van het haar voorgelegde project en belast, indien zij het goedkeurt, de bevoegde sociale dienst met het toezicht op de tenuitvoerlegging ervan. Binnen een termijn van drie maanden na de goedkeuring van het project richt de bevoegde sociale dienst een bondig verslag over de inachtneming van de verbintenissen van de jongere tot de rechtbank.” Ook hier weer dient de sociale dienst informatie te verzamelen over de uitvoering van het voorgelegde project, en stelt zich de vraag hoe een degelijke evaluatie kan geschieden, indien geen beroep gedaan kan worden op de medewerking en de verslaggeving van de eventueel ingezette hulpverleners. Gezien hier geen wettelijk kader van rapportering door de hulpverlener voorzien wordt, blijft de hulpverlener gebonden door het beroepsgeheim ten aanzien van eventuele verslaggeving. Hierbij dient duidelijk de onderscheiden finaliteit van de hulpverlening voor ogen gehouden te worden, en kan bijgevolg geen informatie gedeeld worden. Het is ook helemaal niet zeker dat hier hulp gevraagd wordt in het kader van IJH. 238. Naast Art.37 van de jeugdwet bepaalt Art. 74 Uitvoeringsbesluit IJH eveneens: “De jeugdrechter bezoekt ten minste tweemaal per jaar iedere minderjarige die door hem geplaatst is krachtens een van de in artikel 37, 3° en 4°, bedoelde maatregelen: “3° hen onder een intensieve educatieve begeleiding en onder de geïndividualiseerde omkadering plaatsen van een referentieopvoeder die afhangt van de door de gemeenschappen aangewezen dienst, of van een natuurlijke persoon die beantwoordt aan de door de gemeenschappen gestelde voorwaarden;
475 476
Art 37 §2 bis Jw. Art 37 §2 ter Jw.
122
4° hen opleggen een prestatie van opvoedkundige aard en van algemeen nut te leveren, in verhouding tot hun leeftijd en hun vaardigheden, van ten hoogste 150 uur, die georganiseerd wordt via een door de gemeenschappen aangewezen dienst of door een natuurlijke persoon die beantwoordt aan de door de gemeenschappen gestelde voorwaarden;” VIII.
Het beroepsgeheim van de sociale dienst 239. Het beroepsgeheim van de sociale dienst werd conform de overige actoren gevat door het artikel 77 van de jeugdwet, evenals het artikel 7 van het IJH. Dit uiteraard naast het ambtelijke beroepsgeheim dat sowieso van kracht is, zoals trouwens ook voor de twee bovenvermelde actoren.
240. De sociale dienst kan in het kader van haar opdracht rapporteren, zoals beschreven in IJH en geconcretiseerd in de
uitvoeringsbesluiten. 477 Deze rapportering vormt de wettelijke
uitzonderingsbasis inzake beroepsgeheim. Concreet rapporteert deze dienst via volgende verslagen of rapporten: -
Art.79 UB IJH: Een navorsingsopdracht die de sociale dienst uitvoert resulteert in een schriftelijk verslag
-
Art.80 UB IJH : Als aanmelder bij de toegangspoort is de sociale dienst in dat geval verantwoordelijk voor: de opmaak en de indiening van het indicatiestellingsverslag
-
Art.81 UB IJH : een jeugdhulpverleningsplan dat de sociale dienst opmaakt en dat kan worden bijgestuurd
-
Art 82 4° UB IJH: Evolutieverslagen te controleren die de jeugdhulpaanbieder aan de sociale
dienst
bezorgt
overeenkomstig
de
sectorale
erkennings-
of
subsidiëringsbesluiten, en een kopie van die verslagen te bezorgen aan de betrokken magistraten -
Art. 82 5° UB IJH: Verslag uitbrengen bij de jeugdrechter bij een ingrijpende gebeurtenis of bij gewijzigde omstandigheden.
-
Art.82 6° UB IJH: Regelmatig en minstens halfjaarlijks schriftelijk verslag uit te brengen bij de jeugdrechter over het verloop van de uitvoering van de gerechtelijke maatregel
-
Art.84 UB IJH: De sociale dienst maakt voor de opdracht, vermeld in artikel 54 van het decreet van 12 juli 2013, een verslag op. (organiseren van vrijwillige hulpverlening bij een gerechtelijke maatregel)
477
Artikel 58 IJH en Artikel 79 Uitvoeringsbesluit IJH.
123
Binnen deze verslagen en rapporten kan de sociale dienst de gegevens doorsturen en rapporteren zonder haar beroepsgeheim te schenden. Daarbuiten is en blijft ze gebonden door haar beroepsgeheim. IX.
Besluit
241. De sociale dienst is een belangrijke actor in het volledige proces tussen vrijwillige hulpverlening en de uitvoering van gerechtelijke beslissingen. Deze dienst krijgt zeer specifieke opdrachten toegewezen door de wetgever, en dient deze dan ook binnen dit kader te vervullen. Het kader is meestal voldoende breed, zodat alle belangrijke, aan de casus vasthangende feiten op een need to know basis kunnen meegedeeld worden aan diegenen die het behoren te weten.
AFDELING 4: De gemandateerde voorzieningen
I.
Situering
242. Zoals eerder gesteld bij de bespreking van het Openbaar Ministerie, heeft de wetgever een orgaan in het leven geroepen, dat de optimalisering van de sluis-en bufferfunctie naar de gedwongen jeugdhulpverlening
478
dient te realiseren.
Hierdoor wordt een andere manier van samenwerking nagestreefd dan in het verleden. De vroegere comités van bijzondere jeugdbijstand krijgen een nieuwe vorm, en een nieuw begrip “verontrustende situaties” wordt ingevoerd.479 Jeugdhulp wordt boven de sectoren geheven en verkrijgt een multidisciplinair karakter, waarbij coördinatie uiterst belangrijk wordt. Dit wordt verzorgd in een Intersectoraal overleg Jeugdhulp. De
gemandateerde
voorzieningen
dienen
bijgevolg
als
een
instelling
die
de
verantwoordelijkheid op een wettelijke manier overneemt. Men hoeft zich als hulpverlenende instantie niet steeds met de vraag bezig te houden of men wel de juiste hulp verleent, en indien een situatie verontrustend wordt, kan men zich indekken door een consult van de gemandateerde instellingen in te roepen.480
478
Parl. St. Vl. Parl. 2012-13, nr. 1952/1, 17. Zie randnummer 188 en voetnoot 349. 480 Artikel 33 §1 1° IJH 479
124
243. Uiteraard stelt de vraag zich hier wat kan meegedeeld worden naar deze bovenliggende instelling, zonder het beroepsgeheim te schenden. Hier verwijzen we naar de bepalingen van artikel 74 van het decreet en de parlementaire voorbereidingen die een duidelijker inzage geven. (zie randnummer 155) Vooreerst is het zonder meer duidelijk dat het inroepen van de hulp van de gemandateerde voorzieningen enkel kan na het overleg met het team.481 Het feit dat het een teambeslissing moet zijn, houdt in se in dat een verslag van de vergadering wordt opgesteld. Dit verslag neemt niet alle discussiepunten over, maar enkel de eindbeslissing die genomen wordt en waarom. Deze gegevens zijn maximaal gefilterd en houden enkel nog verband met de verontrusting. De gossip rond de omgeving, de figuur zelf en de niets toedoende feiten werden hier reeds gefilterd. Het team onderschrijft de aanmelding en de noodzakelijke gegevens worden aan de gemandateerde instellingen bezorgd. II.
Twee duidelijk te onderscheiden diensten
244. Deze actor bestaat uit twee te onderscheiden diensten: - Het ondersteuningscentrum Jeugdzorg - Vertrouwenscentra kindermishandeling - vervult volledig dezelfde taak als het OCJ Het onderscheid tussen deze beide diensten ligt in de aard van de verontrustende situatie die ze behandelen, zoals hun naam reeds aangeeft van bij het begin. Artikel 70 Uitvoeringsbesluit IJH stelt dat bij de keuze om een minderjarige aan te melden bij hetzij het ondersteuningscentrum, hetzij het Vertrouwenscentrum Kindermishandeling er rekening moet gehouden worden met de specifieke expertise van elke gemandateerde voorziening. Een onderzoek van de situatie van een minderjarige door een vertrouwenscentrum kindermishandeling sluit de interventie van het ondersteuningscentrum in die situatie uit, en omgekeerd.482 De gemandateerde instelling bekomt, na de aanmelding een onderzoeksopdracht, 483 en formuleert een gemotiveerde beslissing over de verontrustende situatie. Ze evalueert de jeugdhulpverlening in het kader van de door haar toevertrouwde opdrachten, en dit minstens op een halfjaarlijkse basis.484
481
Artikel 63,5° Uitvoeringsbesluit IJH. Artikel 43 IJH. 483 Artikel 34 IJH. 484 Artikel 37 IJH. 482
125
245. Binnen het kader van artikel 75 IJH bekomen ze geen uitzondering op hun beroepsgeheim, en kunnen ze bijgevolg geen gegevens overdragen naar de magistraten of de Sociale Dienst.485 Een aanmelding bij de gemandateerde voorzieningen gebeurt via elektronische weg. Deze aanmelding zal dan uiteraard het verdere kader van het beroepsgeheim van deze dienst bepalen.
246. Conform artikel 81 UB IJH werkt de gemandateerde voorziening na overleg met de minderjarige, zijn ouders en, in voorkomend geval, zijn opvoedingsverantwoordelijken in samenspraak met de betrokken jeugdhulpaanbieder een jeugdhulpverleningsplan uit.
247. De doorverwijzing naar het Openbaar Ministerie gebeurt door de nodige gegevens aan te leveren met het document aanmelding bij het Openbaar Ministerie waarvan het model wordt vastgelegd door de administrateur-generaal van het agentschap.486 III.
Het elektronisch dossier
248. Het elektronisch dossier is een belangrijk instrument in de gegevensstroom dat kan en mag opengesteld worden naar hulpverleningsorganisaties en inrichtende instanties binnen de jeugdhulp. Binnen het “algehele beroepsgeheim, en bijgevolg niet-transfereerbaarheid van gegevens, vormt dit dossier het communicatiemiddel van “vertrouwelijke gegevens” binnen een circuit met eenzelfde finaliteit. In deze redenering
dient verwezen te worden naar de “
Aanvraag tot machtiging voor het meedelen van persoonsgegevens in het kader van de integrale jeugdhulp tussen het agentschap Jongerenwelzijn (JWZ) als verantwoordelijke voor de ondersteuningscentra jeugdzorg en het agentschap Kind en Gezin (Kind en Gezin) als verantwoordelijke voor de vertrouwenscentra kindermishandeling.”487 Deze aanvraag toont duidelijk aan dat er een aantal heikele punten in de transfereerbare data liggen. Men kan ervan uitgaan dat de gegevens die ter schrift kunnen gesteld te worden, zonder meer in de sfeer van een “gemeenschappelijk beroepsgeheim” terecht kunnen komen, en deze gegevens voor de verschillende actoren vrij toegankelijk zijn. Hiermee komt men zeker in de sfeer van het gezamenlijk en gedeeld beroepsgeheim zoals besproken in de rechtsleer, en voor de eerste maal geconcretiseerd als term in het decreet. Toch blijkt ook hier de commissie een rigoureuze afweging te maken over wat transfereerbaar is en wat niet. Niet zomaar alle
485 486
487
Artikel 75 IJH. Artikel 72 UB IJH.
Beraadslaging VTC nr. 24/2013 van 31 juli 2013.
126
gegevens kunnen in dit dossier terechtkomen. Daarenboven gaat men ervan uit dat het enkel die gegevens zijn die tussen de verschillende diensten transfereerbaar zijn.
249. Vooreerst wordt het finaliteitsbeginsel naar voor gebracht, waarbij de gegevens verkregen worden met “welbepaalde, uitdrukkelijk omschreven en gerechtvaardigde doeleinden488
250. Verder stelt men in deze beraadslaging dat het doel van de verwerking steeds het aanbieden van jeugdhulp is. Ook de taken die artikel 8 van het decreet IJH geformuleerd worden, ondersteunen duidelijk dit doel. Via artikel 72, §1 wordt de rechtsbasis geschapen voor het verwerken van de persoonsgegevens door deze instellingen, waarbij zelfs de persoonsgegevens vermeld in art. 6 en 7 van de wet tot bescherming van de persoonlijke levenssfeer worden opgenomen. Deze wet impliceert eveneens de 4 categorieën van instellingen die deze gegevens kunnen verwerken, waarbij de gemandateerde voorzieningen duidelijk opgesomd worden.
251. In art 72§3 IJH wordt de verantwoordelijke voor de gegevens meegedeeld: “Het hoofd van de respectievelijke diensten (Jongerenwelzijn en Kind en Gezin) dragen hiervoor de verantwoordelijkheid. “
Beide centra hebben een exclusieve bevoegdheid over de hen toegewezen materie, maar toch is het de bedoeling dat, indien één of ander centrum in opvolging komt van de ander de gegevens kunnen geraadpleegd worden en men niet terug van nul moet herbeginnen. Let wel de dossiers blijven strikt gescheiden en enkel die gegevens zijn toegankelijk die in het elektronisch dossier opgenomen werden.
252. Opmerkelijk is dat de commissie aandacht besteedt aan het feit dat de gegevens op een later tijdstip worden verwerkt dan de oorspronkelijke verwerking, en zich de vraag stelt in welke mate dit verenigbaar is met de oorspronkelijke doelstelling bij de vergaring van de gegevens. Door alles in het brede kader te plaatsen van “het verlenen van jeugdhulp” en de garantie op transparantie en beveiliging
voor de betrokkene wordt dit mogelijk
juridische probleem
opgelost.
488
Beraadslaging VTC nr. 24/2013 van 31 juli 2013,5.
127
253. Daarnaast dient het proportionaliteitsbeginsel ook hier in overweging genomen te worden. Hierbij speelt uiteraard de aard van de gegevens. De wetgever beperkt deze tot: “Persoonsgegevens die worden meegedeeld door andere dan de betrokkenen: - Schets van de problematiek volgens hulpverlener; - Omschrijving van de verontrusting, motivering aanmelding; - Schets van de hulpverleningsgeschiedenis vanuit het perspectief van de hulpverlener. En Persoonsgegevens die worden meegedeeld door de betrokkenen (minderjarige, ouders, indien nodig, opvoedingsverantwoordelijken en leefomgeving van de minderjarige): - Andere identificatie van aangemelde minderjarige, niet beschikbaar in het Rijksregister: verblijfsadres; - Identificatie van wettelijke vertegenwoordiger(s) (ouders, voogd) en/of opvoedingsfiguur in relatie tot de minderjarige (opvoedingsverantwoordelijke); - Identificatie van relevante gezinsbetrokkenen in relatie tot de minderjarige (vader, moeder, stiefvader, stiefmoeder, broer, zus, grootvader, …); - Identificatie van relevante betrokkenen in relatie tot de minderjarige (leerkracht, vriend(in), …); - Schets van de problematiek vanuit het perspectief van de cliënt en het cliëntsysteem; - Schets van de hulpverleningsgeschiedenis; - Visie van het cliëntsysteem op de aanmelding.”489
De commissie komt tot de vaststelling dat de gegevens die meegedeeld worden, relevant, evenredig en niet buitensporig voor de doeleinden zijn. 254. In relatie tot het beroepsgeheim kunnen we hier dan ook stellen dat het beroepsgeheim losser kan geïnterpreteerd worden tussen “gemeenschappelijke hulpverleners” met eenzelfde finaliteit, en de gegevens op een “need to know” basis kunnen gedeeld worden. Er dient echter evenzeer op gewezen te worden dat het beroepsgeheim hierdoor nog meer benadrukt wordt naar derden toe.
255. De toegangspoort linkt verschillende bestaande systemen met elkaar. Graag willen we hierbij een evaluatierapport naar voor schuiven die een status geeft van de situatie in maart 2014.
489
Artikel 72 IJH.
128
Wij selecteerden enkel de gegevens met betrekking tot jeugdhulp. .490 Zo stelt “Naar een zorgzaam Vlaanderen” Status maart 2014 dat Vitalink niet gebruikt zal worden voor de toegangspoort Integrale Jeugdhulp, aangezien sommige gegevens die de toegangspoort nodig heeft niet beschikbaar (mogen) zijn in de (elektronische) cliëntdossiers van de IJH-sectoren en de toegangspoort eigen servers heeft om gegevens eenvoudig en éénmalig in te voeren, te bewaren en eventueel te delen. Vitalink kan eventueel wel gebruikt worden voor de trajectendatabank van Integrale Jeugdhulp.491 Verder stelt men in dit statusrapport: “Voor de start van de toegangspoort Integrale Jeugdhulp zal een koppeling gerealiseerd worden van het e-dossier van de Vertrouwenscentra Kindermishandeling met het Domino-systeem. …Het E-dossier van het Meldpunt Geweld, Misbruik en Kindermishandeling (afgeleid van het E-Dossier van de VK’s) werd verder op punt gesteld, zodat de contactnames efficiënt geregistreerd kunnen worden en het gebruiksgemak toeneemt.” IV.
De Jeugdhulpaanbieders een natuurlijke persoon of een voorziening die jeugdhulpverlening aanbiedt
256. Het is zonder meer duidelijk dat de jeugdhulpverleners, die op basis van het artikel 7 IJH, alle gegevens die ze in het kader van hun beroep vernemen geheim dienen te houden. Dit betekent dat niet enkel de individuen onder deze definitie vallen, maar eveneens dat instellingen zich dienen te organiseren wat betreft de toegankelijkheid en de overdracht van gegevens, zowel intern , als naar communicatie naar buiten toe. V.
Besluit
257. De gemandateerde voorzieningen vormen de draaischijf vanaf het ogenblik dat men meent in een verontrustende situatie te verkeren. Het bestaat uit een teamverantwoordelijke en consulenten, die gespecialiseerd zijn binnen de verschillende materies. Dankzij het nieuwe decreet kan vlot gecommuniceerd worden via de creatie van de elektronische poort binnen de vrijwillige jeugdhulpverlening. Eenmaal dossiers doorgestuurd worden naar het OM gebeurt dit binnen een strikt gereglementeerd kader van gegevensoverdracht. De communicatie tussen de gerechtelijke diensten en de gemandateerde 490
X., “Naar een (e)zorgzaam Vlaanderen, Status maart 201 ”, 13, http://www.flanderscare.be/sites/default/files/Uploads/2014_03_naar_een_eZorgzaam_Vlaanderen_status.pdf. 491 X., “Naar een (e)zorgzaam Vlaanderen, Status maart 201 ”, 13, http://www.flanderscare.be/sites/default/files/Uploads/2014_03_naar_een_eZorgzaam_Vlaanderen_status.pdf.
129
instellingen, loopt enkel over het OM, en indien deze laatste beslist het dossier naar de jeugdrechtbank door te verwijzen, loopt de taak van de gemandateerde instelling voor deze situatie af.
AFDELING 5: De Jeugdhulpverlener
I.
Situering
258. NATUURLIJKE PERSONEN EN INSTELLINGEN- Wanneer de wetgever over “hulpaanbieders” of “hulpverleners” praat is het niet steeds duidelijk dat hij hier zowel de instellingen als de natuurlijke personen kan bedoelen. Hierbij geven we dan ook een rits van personen en instellingen die onder deze noemer vallen. De lijst is niet exhaustief, maar deze jeugdhulpaanbieders worden wel in diverse artikelen van de wet benoemd: - De verantwoordelijke die opvoedingsbijstand verleent492,De persoon die, onder het toezicht van de
jeugdrechtbank,
de
in
artikel
33,1°
en
2°
vermelde
rechten
zal
uitoefenen 493 ,Referentieopvoeder 494 , natuurlijke persoon die beantwoordt aan de door de gemeenschappen gestelde voorwaarden495, psychologische of psychiatrische dienst496, dienst voor seksuele opvoeding 497 , dienst die deskundig is op het gebied van alcohol- of drugsverslaving 498 , geneesheer-psychiater, psycholoog of een therapeut (die door de minderjarige of zijn wettelijke vertegenwoordiger wordt voorgesteld)499, Rechtspersoon500, Door de
gemeenschap
aangewezen
dienst
501
,
Openbare
gemeenschapsinstelling
voor
jeugdbescherming 502 , Ziekenhuisdienst 503 ,Bemiddelingsdienst of dienst voor herstelgericht groepsoverleg 504 ,Andere personen met direct belang opgeroepen door bemiddelaar 505 ,
492
Artikel 30 Jw. Artikel 34 Jw. 494 Artikel 37,3° Jw. 495 Artikel 37,4° Jw. 496 Artikel 37, 5° en 10°, 37 § 2ter, 6° Jw. (opgemerkt dient te worden dat deze bepaling nog niet inwerkinggetreden is en bijgevolg toekomstig recht is) 497 Artikel 37,5° Jw. 498 Artikel 37,5° en 10° Jw. 499 Artikel 37,5° Jw. 500 Artikel 37,6° Jw. 501 Artikel 37,7°, 37 § 2bis,2° §2 ter, 7° Jw. 502 Artikel 37,8°, §2quater Jw. 503 Artikel 37,9° Jw. 504 Artikel 37ter, artikel 45quater Jw. 505 Artikel 37ter § 3 tweede lid Jw. 493
130
Politiedienst506, Geneesheer – diensthoofd van een psychiatrische instelling507, Directeur van de gesloten instelling508 259. TEAMSPELERS- “De jeugdhulpverlener, wordt de spilfiguur in het geheel. Hij dient het initiatief te nemen het team binnen zijn instelling op de hoogte te brengen van zijn verontrusting, en het team op zich dient vervolgens akkoord te gaan met een aanmelding bij de gemandateerde voorzieningen.”509 260. BLIJVEND BETROKKEN -De overheid stelt dan ook: “Daarom is het van belang dat de hulpverlener die aanmeldt in beeld blijft gedurende het onderzoek van de gemandateerde voorziening. Enerzijds is de aanleiding tot de aanmelding zijn verontrusting en dus is zijn perspectief tijdens het onderzoek van belang. Anderzijds betekent zijn verontrusting en de daaruit voortvloeiende aanmelding niet noodzakelijk dat er geen perspectief meer is binnen het hulpverleningstraject dat lopende was. Het is dus goed mogelijk dat de gemandateerde voorziening besluit dat hulp maatschappelijk noodzakelijk is, maar dat de meest aangewezen hulp precies die hulp is die al was opgestart voor de aanmelding en dat deze hulp dus verder kan lopen, zij het met opvolging en toekijken door de gemandateerde voorziening. Op die manier verwerven hulpverleners een zeker “mandaat” voor het verder continueren van de hulp op momenten dat de cliënt twijfels heeft bij zijn vrijwillige medewerking.”510 Eénmaal uit handen gegeven aan de gemandateerde instellingen, volgt het dossier zijn eigen weg. 261. INITIATIEFNEMER - De jeugdhulpverlener wordt hier in een wettelijk kader geduwd, en krijgt door de wetgever de opdracht het handelingsplan te concretiseren voor de Sociale Dienst van de Jeugdrechtbank, of een evolutieverslag op te stellen. Hiermee komen we waarschijnlijk bij de kern van het raakvlak tussen beide actoren met een verschillende finaliteit. Twee belangrijke rapporten dienen door de jeugdhulpverlener opgemaakt te worden. Enerzijds is er het evolutieverslag511 waartoe hij gehouden is, anderzijds is er het handelingsplan. De gegevens
506
Artikel 37, §2, tweede lid Jw. Artikel 43, tweede lid Jw. 508 Artikel 52, quater Jw. 509 Uit de memorie van toelichting is af te leiden dat één van deze ontvankelijkheidsvoorwaarden het akkoord is van het team. (Memorie van toelichting, Wetsontwerp IJH, parl. Stuk 1952/1, 47.) Dit wordt geëxpliciteerd in artikel 63, 5° uitvoeringsbesluit IJH. 510 X., “Het ondersteuningscentrum Jeugdzorg,” Vlaamse Regering, Versie April 201 , https://wvg.vlaanderen.be/jongerenwelzijn/professionelen/assets/docs/jeugdhulpaanbieders/verontrusting/werkings processen_OCJ.pdf, 7. 511 Besluit van de Vlaamse regering inzake de erkenningvoorwaarden en de subsidienormen voor de voorzieningen van de bijzondere jeugdbijstand, BS 10 december 1994. 507
131
nodig om de gegevens hiervan in te vullen en op te stellen, worden vrijgesteld van het beroepsgeheim, binnen deze rapportering, op een wettelijke basis.
262. BEROEPSGEHEIM-
Teneinde
deze
gegevensoverdracht
te
optimaliseren,
en
de
“gemoedsrust van de hulpverlener” bij deze opdracht te behouden dienen intern regels en afspraken gemaakt te worden, die voor de natuurlijke hulpverleners houvast geven over wat mag gedeeld worden. Zowel met de collega’s onderling als welke gegevens in de rapportering komt, rekening houdend met de wettelijke bepalingen. Uiteraard steeds op een need-to-know basis en nooit op een nice-to-know basis. elektronische
documenten
met,
al
dan
Ook wat betreft het vastleggen van data in niet
door
de
overheid
goedgekeurde
softwareprograma’s, moet een beleid gevoerd worden in overeenstemming met artikel 7.
263. De wetgever en de rechtsleer aanvaarden dan wel het gedeelde en gezamenlijke beroepsgeheim dat een normale werking van diensten moet toelaten, evenals een continuïteit van hulpverlening. Het beroepsgeheim blijft bij de wetgever een rechtsfiguur die op weinig expliciete uitzonderingen kan rekenen, en zich steeds beperkt tot een limitatieve lijst van strikt noodzakelijke gegevens, uiteraard te interpreteren door de houders van dit beroepsgeheim binnen de context van de situatie. II.
Het Hulpverleningsmandaat
264. Binnen het gewone hulpverleningsmandaat gelden vooral het gedeeld512 en het gezamenlijk 513beroepsgeheim. Hier stellen zich relatief weinig problemen, gezien gewerkt wordt binnen eenzelfde finaliteit. III.
Het dubbel mandaat
265. Indien het dossier in het gerechtelijke luik terecht komt, bekomt de hulpverlener mogelijk een dubbel mandaat. Dat van Hulpverlener, maar tevens dat van mandaathouder van de Rechtbank in de uitvoering van de gerechtelijke maatregelen.
266. DUBBEL MANDAAT - RECHTSLEER - In het kader van artikel 48 IJH beschikt de jeugdrechter over tal van maatregelen die hij kan nemen en waarbij hij al dan niet beroep kan doen op een
512 513
Artikel 74 IJH. Artikel 73 IJH.
132
hulpverlener. Hierbij wordt het spanningsveld tussen de jeugdrechter en de hulpverlener ten top gevoerd. Bij deze maatregelen kan de hulpverlener een dubbel mandaat514 bekomen. Dan krijgt hij naast zijn finaliteit als hulpverlener, tevens een maatschappelijke rol opgelegd als controleur/uitvoerder van door de rechtbank genomen beslissingen. Van Der Straete meent dat hulpverleners met een dubbele hoedanigheid geen beroepsgeheim hebben ten aanzien van hun opdrachtgever. Alles wat verband houdt met de opdracht maakt voorwerp van rapportage uit. Maar verder wordt gestipuleerd dat een duidelijke afbakening dient te gebeuren van het mandaat en dat de cliënt duidelijk op voorhand dient op de hoogte gebracht te worden van de opdracht en rapportageplicht.515 Ook Put meent dat de consulenten bij het Comité Bijzondere Jeugdzorg als gemandateerden worden aanzien. .516 In analogie517 hiermee kunnen we stellen dat de hulpverleners, aangesteld in het kader van een rechtsbeslissing, gemandateerden zijn, die enkel rapporteren in het kader van hun opdracht, en enkel over die informatie die ze verwerven vanuit hun opdracht. Ook H.Van Dooren onderkent de moeilijke combinatie van vertrouwenspersoon en informatiepersoon. Hij onderstreept dat het buitengewoon moeilijk, maar tevens noodzakelijk is om beide rollen niet te scheiden maar te onderscheiden. Men dient telkens duidelijk te weten welke pet de hulpverlener draagt. Van Dooren stelt verder dat de informatiepersoon niet betrokken is in de hulpverlening, maar dat hij enkel een expert is die rapporteert.518 Hieruit kunnen we concluderen dat er zich een bepaalde richting in de rechtsleer ontwikkelt die de relativiteit van het beroepsgeheim naar voor schuift, en zelfs meent dat het beroepsgeheim volledig kan terzijde geschoven worden bij het simpele feit van “het ontvangen en vervullen van een opdracht”. Dit druist in tegen het fundamentele uitgangspunt van de wetgever dat ‘het belang van het kind’ primeert. Kiezen voor een dergelijke aanpak is duidelijk stellen dat de maatschappelijke opdracht die justitie zonder meer moet blijven voor ogen houden belangrijker is dan ‘het belang van het kind’ vanuit de ogen van de hulpverlener?
514
Advies nr. 3, “Zorgvuldig omgaan met informatie uitwisseling in het welzijnswerk”, ethische commissie Vlaams Welzijnsverbond, 4. 515 X., Beroepsgeheim en schuldig hulpverzuim: Enkele juridische en praktische kapstokken, Werkgroep Bijzondere jeugdbijstand, Arrondissement Mechelen, Antwerpen, Turnhout, p. 17. 516 X., Beroepsgeheim en schuldig hulpverzuim: Enkele juridische en praktische kapstokken, Werkgroep Bijzondere jeugdbijstand, Arrondissement Mechelen, Antwerpen, Turnhout, p. 17. 517 Gezien het comité voor bijzondere jeugdbijstand niet meer bestaat. 518 X., Beroepsgeheim en schuldig hulpverzuim: Enkele juridische en praktische kapstokken, Werkgroep Bijzondere jeugdbijstand, Arrondissement Mechelen, Antwerpen, Turnhout, p. 17.
133
267. De situatie wordt nog complexer voor de hulpverlener als de minderjarige cliënt reeds behandeld werd door deze jeugdhulpverlener, die er vanuit zijn jeugdhulpverleningsopdracht een vertrouwensband mee heeft opgebouwd. In deze relatie moedigt men de minderjarige aan, alles wat op zijn lever ligt, elk detail mee te geven aan de hulpverlener en gezamenlijk een oplossing te zoeken. De hulpverlener wordt een vriend, een vertrouwenspersoon, een rots in de branding. Een uitbreiding van zijn takenpakket tot rapporteur van de jeugdrechter in het kader van een genomen maatregel die moet begeleid worden, vergt een delicate aanpak. 268. AANVAARDING MANDAAT De vraag dient gesteld te worden of naar analogie met de procedure die gevolgd dient te worden wanneer een rechter beslist tot een alternatieve sanctie en waarbij begeleiding of behandeling in de hulpverlening als voorwaarde gesteld wordt , zoals beschreven door Vander Laenen, ook de jeugdhulpverlener de opdracht dient te aanvaarden.519 Op deze manier zou de jeugdhulpverlener de opdracht kunnen weigeren op basis van het feit dat hij enkel de band van hulpverlener wil behouden en niet in een juridische context wenst geplaatst te worden gezien hij een te nauwe band heeft met zijn cliënt. In het bevestigende geval kan de vraag gesteld worden op welke manier de jeugdhulpverlener kennis neemt van het toe te kennen mandaat en of de persoonlijke gegevens hem ter beschikking gesteld wordt.
269. WET PERSOONSGEGEVENS De wet op de bescherming van de persoonsgegevens, maar vooral het decreet IJH dat elke persoon die op een professionele manier met hulp aan minderjarigen bezig is, bindt de hulpverlener met handen en voeten aan het beroepsgeheim. Het finaliteitsbeginsel en het proportionaliteitsbeginsel zullen hier ter overweging moeten genomen worden, bij het opstellen van een handelingsplan520 en het rapporteren via een evolutieverslag.
Het oordelen in het belang van zijn minderjarige cliënt is de eerste
bekommernis.521
270. TUSSENBESLUIT - De rechtsleer is het er het in grote lijnen over eens, dat in het juridische kader, en naar aanleiding van de noodzakelijke opvolging door de jeugdrechter en de sociale dienst, het beroepsgeheim van diegene die moet rapporteren, mits het aan de minderjarige duidelijk voorgelegd werd, op de achtergrond verdwijnt ten voordele van de noodzakelijke “belangen van het kind” , waarbij de jeugdrechter alle elementen in handen moet hebben om 519
F. VANDER LAENEN, “The end of the affair? Het beroepsgeheim in de samenwerking tussen justitie en hulpverlening”, Panopticon 2011, afl. 4, 4. 520 Artikel 81 UB IJH 521 Artikel 3 IVRK.
134
een juist oordeel te kunnen vellen. 522Uiteraard steeds binnen het
duidelijk gestipuleerde
mandaat en uitsluitend in het kader van de opdracht en de te bereiken resultaten.
Daarenboven wordt dit reeds aangegeven door de wetgever zelf in artikel 75 IJH, waarbij hij de gemandateerde instellingen, bij het openen van een dossier een absoluut verbod geeft om info door te spelen aan de Gerechtelijke instanties, tenzij de schriftelijke toelating bekomen wordt van de diverse verantwoordelijken. Wij kunnen ons dan ook moeilijk inbeelden dat deze rechtsuitzondering niet zou gelden wanneer reeds een volledig dossier op de Rechtbank opgebouwd werd, en de gegevens enkel binnen het kader van het toevertrouwde mandaat zouden doorgespeeld worden. Dit vormt een wettelijke uitzonderingsdgrond die nog verder dient bevestigd te worden door het Hof van Cassatie. (zie randnummer 162 tot 175)
271. WERKBAARHEID - Dit is ook de enige werkbare oplossing. Persoonlijke gegevens, door de hulpverlener in het kader van een hulpbegeleidingsplan, doorgeven aan de jeugdrechter kan strikt wettelijk genomen niet. De wetgever geeft nergens een voorzet om gegevens over de concrete hulpverlening ter beschikking te stellen van de jeugdrechter. Meer zelfs, de decreten worden terecht doorspekt door nazicht van de commissie voor persoonsbescherming, die telkens bij het beschikbaar stellen van basisgegevens , zoals een rijksregisternummer, of een gevolgd hulptraject in een elektronisch dossier, enkel beschikbaar voor professionele hulpverleners, die daarenboven individueel gebonden zijn door het beroepsgeheim, een uitgebreide overweging maken over het al dan niet beschikbaar kunnen stellen in het kader van een elektronisch dossier. Misschien vormt artikel 75 IJH een wettelijke grond voor de uitzondering op het absoluut beroepsgeheim.
272. ABSOLUUT KARAKTER De wetgever houdt zich strikt aan het principe van een absoluut beroepsgeheim. Hij start het decreet, reeds bij art.7 IJH, met een duidelijke herhaling van het feit dat eenieder die in aanraking komt met jeugdhulp gebonden wordt door het beroepsgeheim. Een herhaling van zijn artikel 77 uit de jeugdbeschermingswet. Hij voert dit principe hoog in het vaandel, en hij tolereert bij aanvang geen uitzonderingen op dit beginsel. Daar waar, volgens de wetgever strikte rapportering dient te gebeuren (bijv. art.58 IJH): “De dienst brengt daarover schriftelijk verslag uit bij de jeugdrechtbank of jeugdrechter”
522
X., Beroepsgeheim en schuldig hulpverzuim: Enkele juridische en praktische kapstokken, Werkgroep Bijzondere jeugdbijstand, Arrondissement Mechelen, Antwerpen, Turnhout, p. 17.
135
verklaren de parlementaire voorbereidingen: “Het schriftelijke verslag dat de sociale dienst omtrent hun bezoeken overmaakt aan de jeugdrechtbank laat deze instantie toe de getroffen maatregelen regelmatig te evalueren, aan te passen of te beëindigen.”523. De gegevens die meegedeeld worden aan de jeugdrechter in het evolutieverslag moeten hem toelaten een evaluatie te maken van de genomen maatregel. Initieel kan dit vanuit de positie van de cliënt en de visie van de hulpverlener wordt geventileerd in het evolutieverslag. 273. BEZOEKPLICHT - Artikel 58 IJH stelt trouwens dat de consulent: “iedere persoon die door de jeugdrechtbank of jeugdrechter aan een jeugdhulpaanbieder of een daarmee gelijkgestelde voorziening, een pleegzorger als vermeld in artikel 14, § 1 of § 3, van het decreet van 29 juni 2012 houdende de organisatie van pleegzorg of een gemeenschapsinstelling is toevertrouwd “ bezoekt.524 Concreet wordt in deze wet geen bezoek voorzien aan de hulpverlener. In het uitvoeringsbesluit gaat men wel een stap verder en stelt men: “regelmatig en minstens halfjaarlijks contact te hebben
met
de
betrokken
jeugdhulpaanbieder,
de
kandidaat-pleegzorger
of
de
525
pleegzorger” Daarenboven wordt door dit besluit opgelegd dat: “regelmatig en minstens halfjaarlijks het verloop van de jeugdhulpverlening te evalueren in overleg met de personen, vermeld in punt 2° en 3°.”526 274. EVOLUTIEVERSLAG - Het hier bovenvermelde decreet en uitvoeringsbesluit regelt een regelmatig contact tussen zowel de betrokkenen (minderjarige en zijn ouders) en de sociale dienst van de jeugdrechtbank als tussen de hulpverlener en de sociale dienst. Hier kan enkel het evolutieverslag besproken worden, gezien er geen andere wettelijke basis is die toelaat aan de hulpverlener om buiten de restricties opgelegd binnen het kader van artikel 7 IJH gegevens door te geven. De heer Wim Taels zegt” dat voldoende informatie belangrijk is voor een goed beleid. Hier spelen echter tal van spanningsvelden die te maken hebben met privacy en beroepsgeheim. Dat vergt de nodige omzichtigheid.
523
Parl. St. Vl. Parl. 2012-13, nr. 1952/1, 67. Artikel 58 IJH. 525 Artikel 82, 3° Uitvoeringsbesluit IJH. 526 Artikel 82 Uitvoeringsbesluit IJH. 524
136
Er zijn linken met de motie van aanbeveling, vooral op het vlak van gegevensverwerking en dossiervorming met het oog op een integraal dossier, gegevensverzameling en wetenschappelijk onderzoek, en ontsluiting van de gegevens van in-, door- en uitstroom.”527 Hieruit kan afgeleid worden dat de wetgever wel aandacht besteedt aan het feit dat het beroepsgeheim dat geldig is, niet zomaar kan opgeheven worden, en dat er in dit kader rekening mee dient gehouden te worden. 275. Artikel 50 IJH somt de maatregelen op waardoor de hulpverlener voorzien kan worden van een dubbel mandaat door de jeugdrechter. IV.
Besluit
276. De jeugdhulpverlener is de belangrijkste schakel in de uitvoering van het beleid. Hij dient in te staan in de vrijwillige hulpverlening voor de aanmelding en de verdere opvolging. Dit gebeurt steeds in teamverband en met de nodige omkadering indien er zaken mislopen. Hij kan, bij twijfel de gemandateerd instellingen contacteren voor verdere hulp. Hierbij wordt het wettelijke kader gecreerd om de zaken dienend voor het dossier mee te delen.
277. Ook inzake verdere opvolger in een gerechtelijke context, wordt hij beschermd qua beroepsgeheim door een wettelijke omkadering. Dit gebeurt vooral aan de hand van de exacte rapporten die hij dient op te stellen. Het handelingsplan voor de sociale dienst/jeugdrechter en het evolutieverslag. Hierbuiten geldt o.i. het totale absolute beroepsgeheim.
AFDELING 6: De bemiddelingsopdrachten
278. De bemiddeling vormt binnen de jeugdhulp een apart hoofdstuk en wordt ook aldus behandeld. De bemiddeling vindt plaats in een beperkte groep van personen onder leiding van een bemiddelaar, en de gegevens die uiteindelijk bijgehouden worden, blijven bij de bemiddelaar die door een “absoluut” beroepsgeheim gebonden wordt. Specifiek aan bemiddeling is, niets gebeurt zonder de instemming van de minderjarige cliënt en zijn ouders of wettelijke vertegenwoordigers. Dit vergemakkelijkt de situatie aanzienlijk. Geen achterkamergesprekken “in het belang van de minderjarige”, geen mogelijke beslissingen die opgedrongen worden op basis van “ongrijpbare geruchten” die hardnekkig blijken te zijn…
527
Parl. St. Vl. Parl. 2012-13, nr. 1798, 11.
137
279. Art. 29 IJH 2°” bepaalt : …..kunnen bij de toegangspoort een verzoek tot toekenning van jeugdhulpverlening indienen als cumulatief de volgende voorwaarden vervuld zijn
…
2° de minderjarige, zijn ouders of opvoedingsverantwoordelijken kunnen aantonen dat er een poging tot bemiddeling heeft plaatsgevonden; Het verzoek moet gestaafd worden met een document dat aantoont dat er een poging tot bemiddeling heeft plaatsgevonden. Een poging tot bemiddeling als vermeld in het eerste lid, 2°, impliceert dat de vraag naar bemiddeling is gesteld, maar ofwel dat bemiddeling heeft plaatsgevonden, maar niet heeft geleid tot een conflictoplossing, ofwel dat bemiddeling niet heeft plaatsgevonden omdat een van de betrokken partijen zich niet heeft aangeboden bij de bemiddelaar of omdat er binnen een redelijke termijn geen bemiddeling werd georganiseerd.” Ook hier wordt geen enkele vorm van vertrouwelijke informatie over de begleiding gevraagd. De wetgever wenst enkel een document dat de bemiddeling heeft plaats gevonden. Hij expleciteert zelfs in het verdere artikel wat hij onder deze formulering begrijpt. 280. Artikel 30 IJH :”Het overleg en de bemiddeling, vermeld in het tweede lid : 1° zijn kosteloos en vlot toegankelijk voor de minderjarige, zijn ouders en, in voorkomend geval, zijn opvoedingsverantwoordelijken; 2° vinden plaats onder de leiding van een voorzitter of een bemiddelaar die hiertoe opgeleid is. Per regio wordt een lijst met onafhankelijke bemiddelaars aangelegd waarop een beroep kan worden gedaan. De lijst wordt samengesteld uit bemiddelaars met verscheiden achtergronden. Een bemiddelaar is een vrijwilliger; 3° kunnen aangevraagd worden door de minderjarige, zijn ouders en, in voorkomend geval, zijn opvoedingsverantwoordelijken, zijn vertrouwenspersoon, een jeugdhulpaanbieder of een andere persoon of voorziening die jeugdhulpverlening aanbiedt. De gegevens die worden uitgewisseld in het kader van het overleg of de bemiddeling, vermeld in het tweede lid, kunnen door een gemandateerde voorziening niet gebruikt worden bij het onderzoek van de verontrustende situatie met het oog op het nemen van de gemotiveerde beslissing, vermeld in artikel 34. De Vlaamse Regering bepaalt de nadere invulling van die doelstellingen en de daarmee verbonden opdrachten en de wijze waarop de opdrachten worden uitgevoerd.” In artikel 30 IJH legt de wet de absolute onafhankelijkheid van de bemiddelaar vast. De procedure die gevoerd wordt, de bemiddelingspoging wordt volledig losgeweekt van de overige
138
hulpverlening, en leidt tot succes, waarbij geen verdere acties ondernomen dienen te worden, of geen succes waarbij naar de gemandateerde voorzieningen kan gestapt worden, of terug naar af. 281. De inleiding tot de toegangspoort via de gemandateerde voorzieningen, start van nul, hoogstens met de vermelding dat een bemiddelingspoging ondernomen werd. Het beroepsgeheim van de bemiddelaar kadert hier niet enkel in de jeugdwet of het decreet integrale Jeugdhulp, maar tevens in de deontologische code van bemiddelaars. De wetgever stelt zelfs expliciet dat de gegevens de worden uitgewisseld in het kader van het overleg of de bemiddeling niet gebruikt kunnen worden door de gemandateerde voorzieningen. Ook hier weer beschermt de wetgever 100% de vertrouwelijke gegevens, en geeft hij niet toe, zelfs niet “in het belang van de minderjarige.”
282. De overheid wenst eveneens succesratio’s te meten en behandelde thema’s te kennen vanuit een puur statistisch gegeven en organiseert dan ook haar opdracht binnen een totaal anonieme sfeer, waarbij de bemiddelaar geen persoonsgegevens meedeelt. De overheid roept wel een aangepast dataverzamelingssysteem in het leven om de data en de resultaten van de bemiddeling bij te houden, teneinde de nodige beleidsaanpassingen te kunnen aanbieden na evaluatie . Deze data worden volstrekt anoniem bijgehouden, waarbij de nodige waarborgen voor de bescherming van de persoonsgegevens aanwezig zijn. 283. Ook hier weer kunnen we ten treure aanhalen dat de wetgever bijzonder aandachtig blijft voor de gegevens die bekomen worden in elk stadium van het begeleidings-of hulpproces voor de jongere. Deze gegevens dienen ten alle prijze beschermd te worden. Ook hier worden weerom geen uitzonderingen toegelaten op de algemene regel, en wordt de bemiddeling, en de gegevens die uit deze bemiddeling gehaald worden niet gedeeld.
139
AFDELING 7: Tabel
284. Deze tabel bevat een overzicht van de wettelijke basis die het doorbreken van het beroepsgeheim toelaat. We hebben volgens de actoren de uitzonderingsgronden, meestal op basis van rapportering, gerangschikt. De tabel leest van links naar rechts. Het is niet omdat bepaalde actoren geen uitzonderingsgronden vinden in deze tabel, dat deze niet zouden bestaan door creaties van rechtspraak en rechtsleer, of dat het beroepsgeheim geregeld wordt binnen de deontologische codes van de instelling waartoe de hulpverlener behoort. Zo kan het centrum Sint Idesbald haar eigen normen opleggen. Deze normen zullen uiteraard strenger dienen te zijn dan het algemene kader om tegenstelbaar te zijn aan de hulpverlener.
140
141
142
143
ALGEMEEN BESLUIT
Hulpverlening en beroepsgeheim, het zijn twee begrippen die zolang
de mens bestaat
samengaan. Deze zaken zijn ingebouwd in de westerse ziel. Als je iemand helpt, dan maak je geen misbruik van de situatie om allerlei zaken die je te weten komt, omdat mensen je toelaten in hun leefwereld vanuit hun zwakke positie van hulpbehoeftige, over te gaan dragen naar iedereen die het horen wil. Het begrip zit dan ook ingebakken in onze wetgeving sinds het prille begin, en verwijst naar een tijd nog lang voor onze staatsgrenzen werden getekend. De eed van Hippocrates528 dateert van 400 voor Chr. Nog meer zit de absolute bescherming van het uiterst kwetsbare kind ingebakken. Onze oerinstincten verzetten zich tegen elk misbruik van diegenen die nog moeten leren deelnemen aan onze maatschappij. Zij die de regeltjes nog niet kennen, en die regels aangeleerd moeten worden door de volwassenen. Minderjarigen zijn zo belangrijk, en zo kwetsbaar in onze maatschappij, dat de wetgever hen op verschillende domeinen een aparte behandeling geeft. Niet alleen bij euthanasie, adoptie, verlengde minderjarigheid, patiëntenrechten maar ook bij seksueel misbruik van minderjarigen.
En soms loopt het mis, en moet de maatschappij
corrigerend optreden, maar ook dan is het alle hens aan dek teneinde de hulpverleners in deze context de basisvaardigheden bij te laten brengen aan deze pupillen. Ze dienen vaak een misbruikt vertrouwen in de volwassenen en een volledig verstoord maatschappijbeeld terug op de sporen te zetten. Dit houdt in dat voor alles het vertrouwen dient hersteld te worden in de mensheid, te beginnen met de hulpverleners die hen omringen. Voor alles dienen we ons de vraag te stellen wie die “hedendaagse minderjarige” wel is. Het is wel zeker dat het niet langer om een onmondig individu gaat die braaf de instructies van de ouders opvolgt in de hoop ooit een “voorbeeldige volwassene” te worden die volledig in het maatschappijbeeld past, en pas zal revolteren aan de hogeschool of universiteit. Sinds het Internationaal Verdrag inzake de rechten van het Kind529 is het kind geen ‘object’ meer van gezagsuitoefening door rechthebbende ouders, maar wel een subject die zelf rechten kan doen gelden.530 Artikel 12 IVRK stelt dan weer dat in overeenstemming met de leeftijd en de maturiteit van het kind belang gehecht zal worden aan zijn mening.
528
De eed is opgenomen in het Corpus Hippocraticum. Internationaal Verdrag inzake de Rechten van het Kind van 20 november 1989, BS 17 januari 1992. 530 C. MELKEBEEK, Kids codex boek 2, Larcier, 2010, 135. 529
144
De hedendaagse minderjarige
is drager van subjectieve rechten en wordt gezien als een
rechtssubject531, maar hij is onbekwaam in het stellen van rechtshandelingen532 d.m.v. deze rechten. 533 Of de minderjarige feitelijk in staat is iets te doen, en bijgevolg wilsbekwaam is, wordt steeds in concreto beoordeeld, 534 en zal situatie per situatie bekeken worden en zal ook per individu verschillen.535 Daarnaast bepaalt artikel 4 § 1 DRM dat de minderjarige de rechten opgesomd in dit decreet zelfstandig uitoefent. Hiervoor wordt geen vereiste van maturiteit of leeftijd gesteld. In principe kan elke minderjarige – ongeacht zijn leeftijd – de rechten in het DRM zelfstandig uitoefenen.536 Slechts drie beperking worden opgelegd in het kader van bekwaamheid: in stemmen met jeugdhulp537, toegang tot het dossier538 en niet gescheiden worden van de ouders.539540 De rechten die de minderjarige heeft zullen wel
begrensd worden door de
ouderlijke rechten,541 waarbij de ouderlijke rechten een uitdunnend karakter hebben, meeevoluerend met de leeftijd en de maturiteit van het kind. De functie van het ouderlijk gezag evolueert vermoeden
van beschermend naar begeleidend. 542 De wet voorziet in een weerlegbaar dat
op
de
leeftijd
van
12
jaar
een
minderjarige
voldoende
onderscheidingsvermogen heeft. Dit heeft belangrijke gevolgen voor het beroepsgeheim, want vanaf dat ogenblik kan de minderjarige zelf beslissen dat hij bepaalde vertrouwelijke gegevens niet langer wenst te delen met zijn ouders. Dit heeft als directe consequentie dat vanaf dit ogenblik elke professionele hulpverlener of actor hier ook rekening dient mee te houden. Niettegenstaande
de
ouders
bijzonder
veel
betrokken
zullen
worden
bij
het
hulpverleningstraject, betekent dit niet dat ze onbeperkt toegang hebben tot de “vertrouwelijke gegevens”. 531
T. ROBERT, “De Burgerrechtelijke procesbekwaamheid van de minderjarige” in centrum voor beroepsvolmaking in de rechten, De procesbekwaamheid van de minderjarigen, Antwerpen, Intersentia, 2006, 39. 532
Hij kan wel feitelijke handelingen stellen.
533
T. VANSWEEVELT, “ Persoonlijkheidsrechten van minderjarigen en grenzen van het ouderlijk gezag: de toestemming van de minderjarige in een medische behandeling ” in X, Juridische aspecten van de geneeskunde, Antwerpen, Kluwer, 1989, 269. 534
C. LEMMENS, De minderjarige en de Wet Patiëntenrechten, Antwerpen, Intersentia,2013, 11. Advies Kinderrechtencommissariaat van februari 2001 betreffende de rechten van de minderjarige patiënt, nr. 2000-01/4, 4. 536 E. DESMET en J. PUT, “Het decreet Rechtspositie Minderjarigen: Een internationaalrechtelijke toetsing.”, TJK 2011/2,115. 537 Die vervat ligt in artikel 8 DRM. 538 Die vervat ligt in artikel 22 DRM. 539 Die vervat lig in artikel 13 DRM. 540 V. VANDERLINDEN, “Resultaten van de inspectieronde over het Decreet Rechtspositie Minderjarige”, TJK 2011/2, 87. 541 Parl. St. Vl. Parl. 2003-04, nr. 2063/1, 12. 542 L. VAN SLYCKEN, “ Beschikkingsrecht van de minderjarige over eigen leven en lichaam ” in J. VELAERS (ed.), Over zichzelf beschikken? Juridische en ethische bijdragen over het leven, het lichaam en de dood, Antwerpen – Apeldoorn, Maklu, 1996, 243. en Parl. St. Vl. Parl. 2003-04, nr. 2063/1, 12. 535
145
Steeds zullen de verschillende actoren rekening moeten houden met de wensen van de minderjarige beoordelingsbekwame cliënt543 Indien deze laatste zelf bepaalt dat alle gegevens, in het kader van het dossier aan zijn ouders mogen meegedeeld worden, kan dit ook gebeuren.544 545 Het belang van het kind zal echter steeds primeren en is ondergeschikt aan het recht op informatie van de ouders, zelfs bij jongere kinderen.546 Vervolgens kunnen we nagaan in welke mate deze mondige, kwetsbare groep in het bredere kader van de jeugdhulpverlening beschermd wordt tegen het verkondigen van allerhande feiten die, in het belang van het kind, beter gezwegen worden, en indien ze verteld moeten worden, dan enkel binnen de kamers waar men echt met de belangen van het kind bezig is. De wetgever is hier bijzonder duidelijk in: Hij spreekt zich in alle mogelijke bewoordingen uit voor een beroepsgeheim. Niet alleen verbindt hij er zware straffen aan in het Strafwetboek547, maar steeds wordt het resoluut herhaald in elke wet of decreet rond de jeugdhulp. 548 Het basisprincipe mag dus zonder meer duidelijk zijn: Er geldt een algemeen beroepsgeheim voor allen die bezig zijn in de jeugdhulp, los van elke andere hoedanigheid waarin eveneens beroepsgeheim mag gelden. Het beroepsgeheim dient hierbij niet enkel geïnterpreteerd ter bescherming van de minderjarige cliënt, wat weliswaar de belangrijkste grondslag is, maar zeker ook ter bescherming van de belangen van de hulpverlener, evenals ter bescherming van het algemeen belang.549 Maar de jeugdhulpverlening is lang niet meer wat het ooit geweest is, en werd inmiddels een multidisciplinair werkveld waarbij de tweerelatie tussen jeugdhulpverlener en minderjarige niet langer aan de orde is.550 Vandaag wordt één grote “jeugdhulpfamilie” gecreëerd, waarbij de minderjarige en zijn noden centraal staan en de verschillende disciplines in een
waaier
eromheen gevormd worden. Teams beslissen welke weg uitgegaan wordt bij verontrustende situaties en of deze moeten
doorgegeven worden aan de jeugdrechtbank voor verdere
begeleiding. 543
CAJO-dossier "CLB-medewerker en het beroepsgeheim" - VCLB-koepel, maart 2008, 16. (onuitgv.) Artikel 23 DRM. 545 M. BERGHMANS, “Ouderlijk gezag en beroepsgeheim”, 2009,http://www.jeugdrecht.be/?action=artikel_detail&artikel=88. 546 M. BERGHMANS, “Ouderlijk gezag en beroepsgeheim”, 2009, http://www.jeugdrecht.be/?action=artikel_detail&artikel=88. 547 Artikel 458 Sw. 548 Artikel 77 Jw. en Artikel 7 IJH. 549 R. SCHELLAERT, Wat ervan te zeggen: Informatie en beroepsgeheim binnen het ortho- en sociaalagogisch werkveld. Antwerpen, Intersentia, 2010, 63 550 I.VANDERSTRAETE, “Beroepsgeheim
in
een
evoluerende
hulpverleningscontext.” 160 in:
X., Sociale bescherming op nieuwe paden. Liber Memorialis Béatrice Van Buggenhout, Leuven, University Pers Leuven, 2003, 778p. 544
146
Dit maakt uiteraard de “simpele rechtsfiguur van het beroepsgeheim” bijzonder complex. Niet enkel dient er binnen een bestaand team van medewerkers een “doorgeefmogelijkheid” te bestaan om vertrouwelijke informatie te delen, gewoonweg omdat men deze gegevens nodig heeft in het kader van een continuïteit in de zorg. Mijn collega mag mij toch de problemen van de vorige nacht meedelen, zonder daarbij een beroepsgeheim te overschrijden? Daarnaast is het logischerwijs niet aanvaardbaar dat vaak kostbare informatie, nodig voor een verdere stap in de hulpverlening volledig teloor gaat op basis van “niemand zegt iets”. Het beroepsgeheim diende bijgevolg uitgebreid te worden in een werkbare richting, waarbij het duidelijk is, dat elke toegeving tot gedeeltelijke opheffing de deur wijd open zet voor misbruik. De wetgever diende bijgevolg bijzonder omzichtig te werk te gaan, zelfs indien dit betekende dat e.e.a. niet zonneklaar zou gesteld worden. (wat overigens bijzonder moeilijk is in deze materie die steeds onderhevig is aan interpretatie). Een volle witte lijn mag nooit overschreden worden, en dient beschouwd te worden als een muur op de weg, tenzij…. In de rechtsleer en de rechtspraak onderkent men twee richtingen: De klassieke interpretatie ondersteunt de stelling dat het beroepsgeheim absoluut is en er enkel kan van afgeweken worden d.m.v. formele en expliciete wetteksten. Het Hof van Cassatie hangt deze stelling aan551, die zonder meer de zekerste weg is naar het behoud van het beroepsgeheim. Het beroepsgeheim als relatief beschouwen opent de weg naar misbruik. Stellen dat het moet bekeken worden vanuit de relatie met andere waarden en normen, zoals het belang van de cliënt zelf,552 leidt tot het abstract beoordelen van de “belangen van de cliënt”, en biedt geen enkele garantie vanuit welk perspectief dit belang gezien wordt. Vasthouden aan het principe van een absoluut beroepsgeheim, met door de wet en de rechtspraak en rechtsleer bepaalde uitzonderingen is de enige manier om tot een minstens vaststaand uitgangspunt te komen. De relativiteit zal dan enkel blijken uit het grote aantal mogelijke uitzonderingen, en niet de relativiteit van het beroepsgeheim op zich. En de wet creëert reeds heel wat uitzonderingen: Indien een hulpverlener opgeroepen wordt om een getuigenis of een verklaring in rechte af te leggen moet hij hier gevolg aan geven.553
551
Cass. 30 oktober 1978, Pas.1979, I, 249. J. PUT en I. VAN DER STRAETE, Beroepsgeheim en hulpverlening, Brugge, Die Keure, 2005, 41. 553 Artikel 80 Sv. 552
147
Hierdoor geniet de hulpverlener strafrechtelijke immuniteit, toch kan hij nog steeds een tuchtsanctie oplopen.554 De hulpverlener beschikt op dit ogenblik over een zwijgrecht555 en een spreekrecht. De verantwoordelijkheid draagt de hulpverlener echter zelf. Daarnaast kan het beroepsgeheim doorbroken worden op bevel van de wet .556 Een “wettelijk voorschrift” is het toelaten door een tegennorm van de strafbare gedraging.557 De rapportageverplichtingen aan justitie in het kader van strafrechtelijke bescherming van minderjarigen558 en het evolutieverslag dat door de instelling dient opgemaakt te worden ten behoeve van de sociale dienst kadert hierin.559 Het nieuwe wettelijke kader dat gecreëerd wordt door IJH, biedt op heel wat domeinen soelaas. De witte lijn op de weg werd voorzien van tussenliggende streepjes, onderbrekingen, signalisatieborden en werd m.a.w. werkbaarder gemaakt. Er zullen zich zonder meer nog hindernissen opwerpen die een remediëring vergen, maar minstens werden de grote lijnen uitgeklaard. Binnen de jeugdhulpverlening, kan de hulpverlener dankzij artikel 73 IJH vrij communiceren binnen het team van duidelijk genomineerde medewerkers, die aan het dossier werken. De wetgever definieert het gezamenlijk beroepsgeheim binnen deze context.
Het is uiterst
belangrijk dat de teamleden de informatie waarmee zij werken onderling moeten kunnen uitwisselen. 560 Dit is zowel om kwalitatieve redenen als om organisatorische redenen noodzakelijk561. Enkel het “nutscriterium” 562 is hier toepasselijk. Het feit dat de wetgever dit aanhaalt, bewijst des te meer dat het beroepsgeheim stand houdt en enkel die gegevens kunnen gedeeld worden die “nuttig” zijn in het kader van het te volgen traject.
554
F. BLOCKX, Het beroepsgeheim in de deontologie en in het strafrecht: een begrippenanalyse, Gent, Larcier, 2011, 336. 555 Dit is erkend door het Hof van Cassatie: Cass. 30 oktober 1978, Pas.1979, I, 249. 556 C. VAN DEN WYNGAERT, Strafrecht, strafprocesrecht & internationaal strafrecht in hoofdlijnen, Antwerpen, Maklu, 2006, 216. 557 C. VAN DEN WYNGAERT, Strafrecht, strafprocesrecht & internationaal strafrecht in hoofdlijnen, Antwerpen, Maklu, 2006, 216. 558 Wet van 28 november 2000 betreffende de strafrechtelijke bescherming van minderjarigen, B.S. 1 7 maart 2001 . 559 Artikel 11,11° Besluit van de Vlaamse regering inzake de erkenningsvoorwaarden en de subsidienormen voor de voorzieningen van de bijzondere jeugdbijstand. BS 10 december 1994. 560 Parl. St. Vl. Parl. 2012-13, nr. 1952/1, 74. 561 Parl. St. Vl. Parl. 2012-13, nr. 1952/1, 74. 562 Parl. St. Vl. Parl. 2012-13, nr. 1952/1, 74.
148
Maar de wetgever gaat verder. Ook de figuur van het gedeelde beroepsgeheim, aangereikt door de rechtsleer, krijgt een wettelijke basis in artikel 74 IJH. Onmiddellijk zet de wetgever zich schrap en onderlijnt in de parlementaire voorbereidingen dat dit artikel bezwaarlijk kan worden opgevat als een algemene machtiging om eender welke informatie door te geven over een bepaalde casus of over de hulpverlening in het algemeen. 563 De ratio legis van de wetgever ligt erin elke situatie in concreto te beoordelen, rekening houdend met de belangen van diegene tot wie de jeugdhulp zich richt.564 Men dient er zelfs naar te streven steeds de instemming van de betrokkene te bekomen om de gegevens te mogen overdragen, slechts uitzonderlijk kan ervan afgeweken worden. Hoe minder de ontvanger van de mogelijke informatie te maken heeft met de casus, des te moeilijker het wordt om de gegevens te bekomen.565 Ook hier weer blijft de duidelijke bekommernis van de wetgever het beroepsgeheim absoluut te houden, maar kleine poortjes te maken die wel degelijk met een sleutel opengemaakt moeten worden. Tevens behandelt hij in extenso wat door het poortje mag getransporteerd worden. De aard van de gegevens zijn limitatief, enkel dienend tot de case, in het belang van de minderjarige client en slechts toegankelijk voor zij die ze echt nodig hebben om een beeld van de behandelde situatie te krijgen. Het elektronisch dossier is hier een volgend voorbeeld van. Ook hier gaat de wetgever vrij limitatief te werk in de opsomming welke gegevens hier kunnen opgenomen worden566, en wie uiteindelijk aan deze gegevens kan geraken, 567 verder bouwend op de systemen die reeds bestaan. 568 We kunnen vaststellen dat het geheel vrij goed in elkaar steekt, en dat binnen het stringente kader van het beroepsgeheim, uitgebreid tot het gegevens-en feitenbereik, de verschillende actoren, binnen hun eigen teams, en met eenzelfde finaliteit voor ogen een werkbaar kader vinden in het nieuwe decreet, en dit in combinatie met de informele relaties die er sowieso zijn, een vlotte trajectopvolging kan gebeuren. Vooral rekening houdend met het feit dat het beroepsgeheim absoluut is. Maar wat gebeurt er met de actoren die een verschillende finaliteit nastreven? Het decreet IJH verkiest een maximale inzetbaarheid van de vrijwillige hulpverlening binnen de justitiële maatregelen. Het gedeelde en gezamenlijke beroepsgeheim slaat enkel op de actoren die eenzelfde finaliteit nastreven. 563
Parl. St. Vl. Parl. 2012-13, nr. 1952/1, 74. Parl. St. Vl. Parl. 2012-13, nr. 1952/1, 74. 565 Parl. St. Vl. Parl. 2012-13, nr. 1952/1, 74. 566 Artikel 72 IJH. 567 Artikel 72 IJH. 568 Parl. St. Vl. Parl. 2012-13, nr. 1952/1, 72. 564
149
Meer zelfs, de wetgever bepaalt expliciet dat elke vorm van gegevensoverdracht verboden is tussen enerzijds de gemandateerde voorzieningen enerzijds en de magistraten belast met jeugdzaken en de sociale diensten, anderzijds.
569
Dit verbod geldt niet indien de
oordeelsbekwame minderjarige en zijn ouders op een geïnformeerde en schriftelijke wijze instemmen met de overdracht van gegevens. Het verbod geldt evenmin i.v.m. de identificatie van de betrokken partijen en aangaande reeds verleende jeugdhulp. Deze wet geeft opnieuw duidelijk aan dat de wetgever wenst dat het beroepsgeheim absoluut is, en zeker tov justitie. Hij trekt enerzijds een duidelijke lijn maar anderzijds zet hij een poort weer open, in het kader van de werkbaarheid en in het licht van redelijkheid. De druk die kan gezet worden op een minderjarige en zijn ouders is groot. Weliswaar blijkt het de hulpverlener te zijn die als tussenfiguur optreedt en de minderjarige cliënt en zijn ouders dient te overtuigen. 570 Alvorens de minderjarige cliënt voorgeleid wordt bij de jeugdrechter, wordt een dossier opgemaakt door het Openbaar Ministerie. Deze vormt de toegangspoort tot justitie. Normaliter worden zij ingeschakeld via de gemandateerde instellingen, maar ook de hulpverlener kan een rechtstreekse aanmelding doen, binnen zijn eigen verantwoordelijkheid qua beroepsgeheim.571 De wetgever bepaalt strikt welke informatie dient gegeven te worden aan de jeugdmagistraat bij het parket.572 Het gaat om minimale persoonsgegevens en de reeds verleende jeugdhulp. 573 De finaliteit van de mogelijkheid tot gegevensverzameling dient zowel expliciet als exclusief bepaald te worden, reden waarom deze gegevens, zeker indien ze afkomstig zijn van een geheimplichtige, niet kunnen doorstromen naar de gerechtelijke instanties.574 Dit is tevens de reden waarom het paret zeker geen beroep zal doen op hulpverleners om informatie te bekomen
maar
veeleer
hun
eigen
diensten
zoals
politie,
gerechtelijke
politie,
onderzoeksmagistraten edm. Het team van jeugdrechter en Sociale dienst, worden het vaakst geconfronteerd met de verzameling van de informatie vanuit de “hulpverlenende” kant. Meer dan het openbaar ministerie gaan ze op zoek naar de grond van de zaak, de oorzaken in het belang van het kind teneinde een goede maatregel te kunnen nemen. Hier is de reden tot het delen van “nuttige” informatie teneinde de juiste beslissing te kunnen nemen veel meer van belang. Toch zal de wetgever vrij rigide blijven in het doorbreken van het beroepsgeheim.
569
Artikel 75 IJH. Parl. St. Vl. Parl. 2012-13, nr. 1952/1, 77. 571 Artikel 32 IJH bepaalt uitdrukkelijk dat de toepassing van artikel 458bis Sw. behouden blijft. 572 Artikel 40 IJH. 573 Parl. St. Vl. Parl. 2012-13, nr. 1952/1, 122. 574 Advies raad van state, Parl. St. Vl. Parl. 2012-13, nr. 1952/1, 298. 570
150
Binnen de gegevensgaring krijgt de Sociale dienst de opdracht om binnen een strikt juridisch kader gegevens, dienend voor de zaak bij elkaar te brengen. 575 Hiervoor kan de Sociale Dienst geen beroep doen op de jeugdhulpverlener, die geen uitzonderingsbasis in de wet vindt waarop hij enige informatie zou kunnen verschaffen. Wel is het opmerkelijk dat de Sociale Dienst toegang heeft tot het elektronisch dossier waarin de basisgegevens van de betrokkenen, die reeds aangemeld werden in de toegangspoort, kunnen teruggevonden worden, evenals een overzicht van de reeds verleende jeugdhulp. Eenmaal de minderjarige cliënt opgenomen is in een hulpverleningsprogramma dient de Sociale dienst, minstens om de zes maanden een bezoek te brengen aan de cliënt. 576 Artikel 82 IJH bepaalt dat de sociale dienst waakt over de uitvoering van de maatregelen. Dit houdt alle taken in omschreven in artikel 82 van het uitvoeringsbesluit. De wetgever regelt hierbij vrij rigoureus wat de taken zijn van deze dienst, en kent ook de mandaten toe waarbinnen ze hun opdracht dienen te vervullen, maar vergeet vaak concrete inhoud te geven aan de opgelegde taken. Zo bepaalt hij in Art 82 3° van de Uitvoeringsbesluiten dat er regelmatig contact dient te zijn tussen de sociale dienst en de jeugdhulpaanbieder. Gezien er duidelijk geen wettelijk kader bestaat, buiten het evolutieverslag dat halfjaarlijks dient opgesteld te worden, laat de wetgever ons vermoeden dat het contact in dit kader zal verlopen. Andere thema’s liggen misschien wel binnen het mandaat, maar niet binnen de rapporteringsplicht van de jeugdhulpverlener, die vaak enkel een evolutieverslag omvat. Deze bepalingen laten weliswaar toe dat er gerapporteerd wordt vanuit de jeugdhulpverlening naar de sociale dienst, en op zich naar de jeugdrechter toe, maar het biedt de actieve sociale dienst formeel geen mogelijkheid te anticiperen, en in een nauwe vertrouwelijke band met de hulpverlener om tot een coherent , evenwichtige uitvoering van de maatregel te komen. Elkeen zit op zijn eiland en wordt gerapporteerd binnen het kader van de wetgeving. Misschien de beste situatie, met de meeste garanties op continuïteit, neutraliteit tov hulpverleners en sociale dienst , maar niet direct de beste oplossing op gebied van engagement en betrokkenheid met de minderjarige cliënt. De praktijk zal op dat gebied veel plooien glad strijken, en daar waar de relaties onder druk staan een
575 576
duidelijk
werkkader
geven
waarbinnen
zeker
gewerkt
kan
worden.
Artikel 79 Uitvoeringsbesluit IJH. Artikel 82 Uitvoeringsbesluit IJH.
151
Bibliografie
Wetgeving
Internationaal verdrag inzake burgerrechten en politieke rechten, BS 6 juli 1983. Internationaal Verdrag inzake de Rechten van het Kind van 20 november 1989, BS 17 januari 1992. Europees Verdrag tot Bescherming van de Rechten van de Mens en de Fundamentele Vrijheden van 4 november 1950, Rome, Council of Europe Treaties Series, nr. 5. Strafwetboek van 8 juni 1867, BS 9 juni 1867. Gerechtelijk wetboek Burgerlijk wetboek Wet van 8 april 1965 betreffende de jeugdbescherming, het ten laste nemen van minderjarigen die een als misdrijf omschreven feit hebben gepleegd en het herstel van de door dit feit veroorzaakte schade, BS 15 april 1965. Wet van 16 maart 1968 betreffende de politie over het wegverkeer, BS 27 maart 1968. Wet van 26 juni 1990 betreffende de bescherming van de persoon van de geesteszieke, BS 27 juli 1990. Wet tot bescherming van de persoonlijke levenssfeer ten opzichte van de verwerking van persoonsgegevens van 8 december 1992, BS 18 maart 1993. Artikel 2 tot wijziging van artikel 91 van het wetboek voor strafvordering van de wet van 13 april 1995 betreffende seksueel misbruik ten aanzien van minderjarigen, BS 25 april 1995. Wet 30 juni 1996 tot wijziging van wet 3 mei 1880 op het parlementair onderzoek en van art. 458 Sw., BS 16 juli 1996. Wet van 28 november 2000 betreffende de strafrechtelijke bescherming van minderjarigen, BS 1 7 maart 2001. Wet 22 augustus 2002 betreffende de rechten van de patiënt, BS 26 september 2002. Wet van 13 juni 2006 tot wijziging van de jeugdbeschermingswet en het ten laste nemen van minderjarigen die een als misdrijf omschreven feit hebben gepleegd, BS 19 juli 2006.
152
Wet van 23 februari 2012 tot wijziging van artikel 458bis teneinde het uit te breiden voor misdrijven van huiselijk geweld. BS 26 maart 2012. Wet van 28 februari 2014 tot wijziging van de wet van 28 mei 2002 betreffende de euthanasie, teneinde euthanasie voor minderjarigen mogelijk te maken, BS 12 maart 2014. Decreet betreffende de rechtspositie van sommige personeelsleden van het gesubsidieerd onderwijs en de gesubsidieerde centra voor leerlingbegeleiding BS 27 maart 1991. Decreet van 5 april 1995 betreffende de profylaxe van besmettelijke ziekten, BS 19 juli 1995. Decreet 15 juli 1997 houdende oprichting van een Kinderrechtencommissariaat en instelling van het ambt van Kinderrechtencommissaris, BS 7 oktober 1997. Decreet van 19 december 1997 betreffende het algemeen welzijnswerk. Decreet van 1 december 1998 betreffende de centra voor leerlingenbegeleiding, BS 10 april 1999. Decreet van 18 mei 1999 betreffende de Geestelijke gezondheidszorg, BS 17 juli 1999. Decreet van 5 april 1995 betreffende de profylaxe van besemettelijke ziekten, BS 19 juli 1995. Decreet van 7 mei 2004 betreffende de rechtspositie van de minderjarige in de integrale jeugdhulp, BS 4oktober 2004. Decreet van 7 mei 2004 betreffende de integrale jeugdhulp, BS 11 oktober 2004. Decreet van 7 maart 2008 inzake bijzondere jeugdbijstand, BS 15 april 2008. Decreet 29 juli 2012 inzake de organisatie van de pleegzorg, BS 16 augustus 2012. Decreet van 12 juli 2013 betreffende de integrale jeugdhulp, BS 13 september 2013. Decreet van 5 december 2013 tot wijziging van het decreet van 31 maart 2004 betreffende de adoptie, BS 4 februari 2014. Besluit van de Vlaamse regering van 12 september 2008 betreffende het multidisciplinair dossier in de centra voor leerlingenbegeleiding, BS 17 november 2008. Besluit betreffende de organisatie van de pleegzorg van 8 november 2013 , BS 14 januari 2014. Besluit van de Vlaamse Regering betreffende de programmatie, de erkenningsvoorwaarden en de subsidieregeling voor woonzorgvoorzieningen en verenigingen van gebruikers en mantelzorgers van 24 juli 2009, BS 17 december 2007. Besluit van de Vlaamse regering inzake de erkenningsvoorwaarden en de subsidienormen voor de voorzieningen van de bijzondere jeugdbijstand, BS 10 december 1994.
153
Besluit van 21 februari 2014 van de Vlaamse Regering betreffende de Integrale Jeugdhulp, BS 28 februari 2014. Ministerieel besluit van 24 februari 2014 met betrekking tot bemiddeling in de integrale jeugdhulp, BS 12 maart 2014.
Parlementaire stukken
Wetsvoorstel tot wijziging van de wetgeving wat de verbetering van de aanpak van seksueel misbruik en feiten van pedofilie binnen een gezagsrelatie betreft: amendementen, Parl.St. Kamer 2010-11, nr. 1639/002. Voorstel van Decreet betreffende de rechtspositie van de minderjarige in de integrale jeugdhulp, Parl. St. Vl. Parl. 2003-04, nr. 2063/1. Memorie van toelichting inzake decreet bijzondere jeugdbijstand, Parl. St. Vl Rg. 2007-08, 1402/1. Memorie van toelichting betreffende de wet op de rechten van de patiënt, Parl. St. Vl. Parl. 2001-02, nr.1642. Wetsontwerp betreffende de strafrechtelijke bescherming van minderjarigen, Parl.St. Kamer 1998-1999, nr. 1907/1. Wetsontwerp betreffende de strafrechtelijke bescherming van minderjarigen, Parl.St. Senaat 1999-2000, nr. 2-280/1. Amendementen op wetsontwerp betreffende de minderjarigen, Parl. St. Senaat,1999-2000, nr 2-280/2.
strafrechtelijke
bescherming
van
Verslag namens de commissie voor Justitie uitgebracht door Mevrouw N. de T’Serclaes op Wetsontwerp betreffende de strafrechtelijke bescherming van minderjarigen, Parl. St. Senaat, 1999-2000., nr. 2-280/5. Verslag namens de commissie, Wetsontwerp betreffen de jeugdbescherming, Parl. St. Kamer 637/7, 1962-63. Memorie van toelichting betreffende wetsontwerp seksueel misbruik ten aanzien van minderjarigen , Parl. St. Senaat 1994-95, nr.1- 1348/1. Memorie van toelichting bij ontwerp van decreet Integrale Jeugdhulp , Parl. St. Vl. Parl. 2012-13, nr. 1952/1. Verslag hoorzitting bij ontwerp decreet Integrale Jeugdhulp, Parl. St. Vl. Parl. 1952/2. Advies Raad van State bij ontwerp decreet Integrale jeugdhulp, , Parl. St. Vl. Parl. 1952/5. Memorie van toelichting betreffende ontwerp clb-decreet, Parl. St. VL. Parl. 1998-99, nr. 1160/1
154
Adviezen
Advies Kinderrechtencommissariaat van februari 2001 betreffende de rechten van de minderjarige patiënt, nr. 2000-01/4, 4. Advies orde van de geneesheren van 1 december 2002, “Opvragen van gegevens aan door de arts van het CLB aan de behandelende arts van een leerling”, geraadpleegd op: www.ordomedic.be.
Advies orde van de geneesheren van 21 oktober 2006: “Het beheer van medische dossiers in de Centra voor Leerlingenbegeleiding”, geraadpleegd op: www.ordomedic.be.
Advies van de Nationale Raad van de Orde van Geneesheren van 20 september 2008, “Beroepsgeheim van gevangenisartsen ten aanzien van de leden van de Commissies van Toezicht”, geraadpleegd op: www.ordomedic.be. Advies orde van geneesheren van 20 april 2013: “Medisch beroepsgeheim tussen de Geestelijke gezondheidszorg en Bijzondere Jeugdzorg”, geraadpleegd op: www.ordomedic.be.
Advies nr. 3, “Zorgvuldig omgaan met informatie uitwisseling in het welzijnswerk”, ethische commissie Vlaams Welzijnsverbond, 17p. Advies van de privacycommissie nr 07/2014, 10. Beraadslaging VTC nr. 24/2013 van 31 juli 2013 betreffende “ Aanvraag tot machtiging voor het meedelen van persoonsgegevens in het kader van de integrale jeugdhulp tussen het agentschap Jongerenwelzijn (JWZ) als verantwoordelijke voor de ondersteuningscentra jeugdzorg en het agentschap Kind en Gezin (Kind en Gezin) als verantwoordelijke voor de vertrouwenscentra kindermishandeling.”, http://www.flanderscare.be/sites/default/files/Uploads/2014_03_naar_een_eZorgzaam_Vlaand eren_status.pdf
155
Rechtspraak
EHRM 17 juli 2008 I. t. Finland, 20511/03. GwH 14 juni 2006, arrest nr. 100/2006. GwH 26 september 2013, nr. 127/2013. Cass. 25 April 1870, Pas.1870, I, 226 zoals aangehaald in Luik, 19 oktober 1994, JT 1995,30. Cass. 20 februari 1905, Pas. 1905, I, 141. Cass. 18 juni 1974, Pas. 1974, I, 1065. Cass. 30 oktober 1978, Pas.1979, I, 249. Cass. 15 mei 1985, Pas. 1984-85,I, 1261. Cass. 13 mei 1987, T.Gez. 1978-88, 173. Cass. 9 februari 1988, Pas. 1988, I, 662 – 663. Cass. 18 juni 1992, Arr. Cass. 1991-92, 993. Cass. 1 oktober 2002, Pas. 2002, afl. 9 – 10, 1787, T. Gez. 2004-05,131. Cass. 24 januari 2007, Arr.Cass. 2007, nr. 45. Cass. 6 februari 2008, F.H., http://jure.juridat.just.fgov.be/?lang=nl&jur=1 Cass. 18 juni 2010, T.Gez. 2011-12, afl. 2, 116. Cass. 10 april 2012 nr. P.12.557.N, onuitg. Cass. 13 maart 2012, nr. P.11.1750.N. Gent 24 juni 1963, RW 1963-1964, 1128. Brussel 30 maart 1966, RW 1969-70, 390. Antwerpen 25 november 1995, RW 1994-95,25. Antwerpen 14 oktober 1997, RW 1998-99, 194, noot A. VANDEPLAS. Antwerpen 14 juni 2001, T. Gez. 2004-05,128, 276-277. Gent 28 november 2003, T.Gez. 2004-05, 144. Rb. Oudenaarde 11 februari 1898, Pas. 1902, 3, 194. Rb. Brussel 28 maart 1900, Pas. 1900, 3, 300. Pol. Hasselt (afd. Sint-Truiden) 1 februari 1989, T. Vred. 1990,91.
156
K.I. Antwerpen 26 maart 2012, Nullum Crimen 2012, 487. K.I. Luik 6 maart 1985, Jur.Liège 1985, 661, noot F.P
Rechtsleer
Boeken ANG, F. en DEFRANCQ, R., Kids Codex boek 4, Brussel, Larcier, 2008, 149p. ARCHARD, D., “Preface” in ANG,F., BERGHMANS,E., CATTHRIJSSE, L.,RAVIER, I., DELPLACE, M.,STAELENS, V., VANDEWIELE, T.,VANDRESSE, C., en VERHEYDE, M., (eds.) Participation Rights of Children, Antwerpen, Intersentia, 2006, v., 255p. BOUCKAERT,B., Algemene Rechtsleer, Antwerpen – Appeldoorn, Maklu,2006, 124p. BLOCKX, F., Het beroepsgeheim in de deontologie en in het strafrecht: een begrippenanalyse, Gent, Larcier, 2011, 337p. BLOCKX,F., Het medisch beroepsgeheim, Antwerpen, Intersentia, 2013, 695p. BOSLY H.D., VANDERMEERSCH D. en BEERNAERT M. A., Droit de la procédure pénale, Brugge, la Charte, 2010,568. DESMET N., De juridische positie van de minderjarige in de praktijk, Heule-Kortrijk, UGA, 2010, 375p. DIJKHOFFZ, W., Je rechten als patiënt, Berchem, EPO, 2008, 258p. GOFFIN, T., en NYS, H., “De ontwikkelingen in het medisch recht in 2012”, 81-102 in X., Recht in beweging: 20ste VRG-Alumnidag 2013, Antwerpen, Maklu, 2013, 360p. HUBEAU,B., MERTENS, J., PUT,J., ROOSE,R., STAS,K., VANDER LAENEN, F. , Omgaan met beroepsgeheim, Mechelen, Kluwer, 2013, 182p. LAMBERT,P., Le secret professionnel, Brussel, Bruylant, 2005,368p. LEIJSSEN, M., Gids voor beroepsethiek: waarden, rechten en plichten in psychotherapie en hulpverlening, Leuven, Acco, 2005, 164p. LEMMENS, C., De minderjarige en de Wet Patiëntenrechten, Antwerpen, Intersentia, 2013, 134p. MELKEBEEK ,C., Kids codex boek 2, Brussel, Larcier, 2010, MONTGOMERY, J. Health care law, Oxford, Oxford University Press, 2002, 265. NYS, H., Geneeskunde. Recht en medisch handelen, Brussel, Story-Scienta, 2005, 714p.
157
NYS,H., Recht en bio-ethiek: wegwijs voor mensen in de gezondheidszorg, Leuven, Lannoo, 2010, 277p. NYS,H., Recht en bio-ethiek: wegwijs voor mensen in de gezondheidszorg, Leuven, Lannoo, 2013, 280p. PUT, J. en VAN DER STRAETE, I., Beroepsgeheim en hulpverlening, Brugge, Die Keure, 2005, 286 p. PUT, J., Handboek Jeugdbeschermingsrecht, Die Keure, 2006, SMETS, J., Jeugdbeschermingsrecht, Kluwer, 1996, 821p. STOCKMAN, R., Het beroepsgeheim in de zorgverleningssector: een confrontatie tussen recht en praktijk, Antwerpen, Intersentia, 1998, 135p. VAN DEN WYNGAERT, C., Strafrecht, strafprocesrecht & internationaal strafrecht in hoofdlijnen, Antwerpen, Maklu, 2011, 331. Tijdschriften ADRIAENS, D., “Enkele beschouwingen over het beroepsgeheim in de sociale sector.”, OCMW‐visies 1999, afl. 2, 29-44. ALLEMEERSCH, B., “Het toepassingsgebied van art. 58 Strafwetboek. Over het succes van het beroepsgeheim en het geheim van dat succes.”, RW 2003-2004,1. ALLEMEERSCH, B.,, “Medische attesten gebruiken als bewijs in rechte. Hoe relatief is het beroepsgeheim?”, TBBR 2003, 58, nr. 1 ANG, F., en VERSCHELDEN ,J., “Kinderrechten in het ziekenhuis: een inleiding” in “Kinderrechten in de gezondheidszorg”, Kinderrechtenforum 8/2011, 67-81. ANKAERt, E. en PUT, J., “ De geheimhoudingsplicht van vertrouwensleerkrachten en bijstandspersonen.”, TORB 2007-08/5-6, 406 - 418. ANKAERT, E., ROM, M., en PUT, J., “Juridisch onderzoek naar de positie van de consulenten van de sociale diensten van de Bijzondere Jeugdbijstand met focus op “schuldig hulpverzuim” en “aansprakelijkheid””, Onderzoeksrapport, Leuven, 2006, 190p.
BALTAZAR, T., “Het gedeeld beroepsgeheim is geen uitgesmeerd beroepsgeheim”, (noot onder Gent 28 november 2003), T.Gez 2004-05, 144.
BLANPAIN, R. “Noot onder Antwerpen 1 juni 2001”, T. Gez. 2004-05,128, 276-277. BLANPAIN, R., “Juridische aspecten van het medisch beroepsgeheim”, RW 1965, nr. 6, 275 BLOCKX, F., “Het medisch beroepsgeheim, overzicht van rechtspraak 1985-2002”, T.Gez. 2004-05, afl. 1, 4.
158
BUELENS, J. en DIERICKX, A., “ Het gedeeld beroepsgeheim erkent door het Hof van Cassatie.”, T.Gez. 12/13,148-154. CLAEYS, C., "Rechten van de minderjarige i.v.m. zijn persoonlijkheidsdossier: rechtswaarborgen en vertrouwelijkheid van het persoonlijkheidsdossier in het kader van de uithandengeving”, Jura Falconis, JG. 49, 2012-13, nr. 2, 135-223.
DE SOUTER, V., “Het beroepsgeheim en de invoering van een spreekrecht door de wet van 28 november 2000 betreffende de strafrechtelijke bescherming van minderjarigen. Een andere analyse van het artikel 58 bis van het Strafwetboek”, TJK 2001, afl. 5, 185. DEKEZEL, E., “De procesbewkaamheid van de minderjarige”, AJT, 1998-99, 249-273. DERIDDER, J., “ Beroepsgeheim in het onderwijs” in Omgaan met beroepsgeheim, Mechelen, Kluwer, 2013, 63-87. DERUYCK, F., “Wettelijk kader en begripsomschrijving” in “Beroepsgeheim”, Antenne 2011, nr. 4, 56p. DESMET, E., en PUT, J., “Het decreet Rechtspositie Minderjarigen: Een internationaalrechtelijke toetsing.”, TJK 2011/2,103-120. DIERICKX, A. en BUELENS, J., “noot onder Kamer van Inbeschuldigingstelling Antwerpen 26 maart 2012”, Nullum Crimen 2012, 487. DIERICKX, A., ”Misdrijven gepleegd ten aanzien van een minderjarige of kwetsbaar persoon. Een commentaar bij de wet van 30 november 2011”, NC 2013, afl. 1, 35 – 36. FAGNART, J-L., “Examen de jurisprudence ( 1981 à 1990), Les assurances terrestres”, RCJB 1991, 739, nr45. GOFFIN, T., “Afwijkingen op het beroepsgeheim worden uitgebreid”, Juristenkrant 2012, nr. 243, 1. HUYBRECHTS, L., “Aangifte van misdrijven”, OSS 2010, afl. 65, 1-42. HUYBRECHTS, L., “Aspecten van het beroepsgeheim” in X, XXIIe postuniversitaire cyclus Willy Delva strafrecht en strafprocesrecht, Mechelen, Kluwer, 2006, 203-231. HUYBRECHTS, L., “De wet tot verbetering van de aanpak van seksueel misbruik en pedofilie binnen een gezagsrelatie”, RW 2011-12, nr. 26, 1150-1166. LYBAERT, D., “Beroepsgeheim van de hulpverlener in relatie tot de politiediensten”, RW 1996-97, nr. 29, 969-974. MASSCHELEIN, M., “Bekwaamheid en onbekwamen minderjarigen”, TPR 2009, afl. 2, 958- 970. MASSET, A., en VANDERBEKEN, T., “Beroepsgeheim” jurisprudentie, Brugge, Die Keure,2000.
in Strafrechtelijke kwalificaties met
159
NYS, H., De rechten van de patiënt : gids voor patiënten en zorgverleners die in deze Eis-tijd voor een vertrouwensrelatie kieze, Leuven, Univeristy Press, 2001, 184p. RIMANQUE, K., “Zelfstandige uitoefening van grondrechten door minderjarigen”, in M. COENE (ed.) Statuut van het kind, Brussel, Bruylant, 1980, 32-84. ROBERT, T., “De Burgerrechtelijke procesbekwaamheid van de minderjarige” in centrum voor beroepsvervolmaking in de rechten, De procesbekwaamheid van de minderjarigen, Antwerpen, Intersentia, 2005, 341p. SLACHMUYLDER, L., Beroepsgeheim en jeugdbescherming, Brussel, Ministerie van Justitie, 1968, 10. TANS, A., “ Beroepsgeheim van advocaat en zorgverlener compatibel ?”, Juristenkrant 2013, afl. 272, 7.
VAN DER STRAETE, I. en PUT, J., “Het spanningsveld tussen beroepsgeheim en kindermishandeling: wetgevende ini a even in België en in Nederland”, T.Gez. 2001-02, afl. 2, 70-84. VAN NESTE, P., “Kan het beroepsgeheim absoluut genoemd worden ?”, RW 1978 -79, 1281 - 1303. VAN REEPINGHEN CH., “Le secret professionnel du médecin”, Rev. Dr. Pén. Crim. 1955, 86p. VAN SLYCKEN,L., “ Beschikkingsrecht van de minderjarige over eigen leven en lichaam ” in VELAERS , J. (ed.) Over zichzelf beschikken? Juridische en ethische bijdragen over het leven, het lichaam en de dood, Antwerpen, Maklu, 1996, 244-303. VANDER BEKEN, T. en KETELS, B. “Dansen op de brug. Enkele reflecties over het beroepsgeheim van de justitieassistent”, Panopticon 2011/4, 53 – 61. VANDER LAENEN, F. en VANDERPLASSCHEN,“ Samenwerking justitie en hulpverlening.” In Larcier Wet en Duiding, Drugwetgeving 2012, 18-19. VANDER LAENEN, F., “ The end of the affair? Het beroepsgeheim in de samenwerking tussen justitie en de hulpverlening.” Panopticon 2011, 32(4),1-11. VANDER LAENEN, F., “Beroepsgeheim bij patiënten die ook justitiecliënt zijn: Goede afspraken maken goede vrienden.”, Handboek werken met patiënten, September 2012, afl. 7, 1 – 31. VANDER LAENEN, F., “Beroepsgeheim van hulpverleners in de relatie met justitie: een geïnformeerde hulpverlener is er twee waard” in Omgaan met beroepsgeheim, Mechelen, kluwer, 2013, 39-62. VANDERLINDEN, V., “Resultaten van de inspectieronde over het Decreet Rechtspositie Minderjarige” in “ Rechtspositie van de minderjarige”, TJK 2011/2, 84-98. VANDERSTRAETE,I.,
”Beroepsgeheim
in
een
evoluerende
hulpverleningscontext.” 159-177 in:
X., Sociale bescherming op nieuwe paden. Liber Memorialis Béatrice Van Buggenhout, Leuven, University Pers Leuven, 2003, 778p. Vandewiele,T., Vandresse , C. en Verheyde , M. Participation Rights of Children, Antwerpen, Intersentia, 2006,
160
VANOBBERGEN, B., “Het belang van het kind: meer dan een juridisch begrip”, in bijzondere opleiding Jeugdrecht 2013 -2014, Orde van de Vlaamse balie, Kluwer, Mechelen, 2013, 956. VANSWEEVELT, T., “ Persoonlijkheidsrechten van minderjarigen en grenzen van het ouderlijk gezag: de toestemming van de minderjarige in een medische behandeling ” in X, Juridische aspecten van de geneeskunde, Antwerpen, Kluwer, 1989, 269-310. VERMEULEN, G. en DHONT, F., “Bescherming van minderjarigen via het strafrecht. Verdiensten en beperkingen van de Wet van 28 november 2000 betreffende de strafrechtelijke bescherming van minderjarigen”, T. Strafr. 2002, afl. 2, 133. X., “Beroepsgeheim en schuldig hulpverzuim: Enkele juridische en praktische kapstokken” , Werkgroep Bijzondere jeugdbijstand, Arrondissement Mechelen, Antwerpen, Turnhout, 29p. X., “Rechtspositie van de minderjarige”, TJK 2011/2, 78-132. X., Visie bekwaamheid netoversijgende CLB’s, 2011, https://wvg.vlaanderen.be/rechtspositie/04good_practices/bekwaamheid/bijlagen/Visie_bekwaamheid_netoverstijgende%20CLB's_2011.p df.
Overige
BERGHMANS,M., “Ouderlijk gezag en http://www.jeugdrecht.be/?action=artikel_detail&artikel=88.
beroepsgeheim”,
2009,
BOGAERTS, N., “Ketenaanpak intrafamiliaal geweld in Antwerpen. CO3-praktijk aan het woord”, Alert, 38/4, 16-23. BOSZORMENYI-NAGY, I. en KRASNER, B.R. (1994). Tussen geven en nemen: Over contextuele therapie, 1994, Haarlem: De Toorts, 493. CAJO-dossier "CLB-medewerker en het beroepsgeheim" - VCLB-koepel, maart 2008, 28 (onuitg.) CHERRY, K., “The origins of Pscyhology: A Brief History of Psychology Through the Years”, http://psychology.about.com/od/historyofpsychology/a/psychistory.htm Code van geneeskundige http://www.ordomedic.be/nl/code/inhoud/
plichtenleer,
geraadpleegd
op:
De Craim, C. en Traets, E., “Protocol kindermishandeling : Naar een intensere samenwerking tussen justitie en hulpverlening.” , TJK 2010/3, 177-183. DRIESSENS, K., Armoede en Hulpverlening. Omgaan met isolement en afhankelijkheid., Gent, Academia Press, 2003, 873 p.
161
GOOSEN, T., “De impact van het beroepsgeheim op de uitwerking van een integraal veiligheidsbeleid” in Colloquium Integrale Veiligheid, 21 mei 2010, 37p. https://besafe.ibz.be/NL/kijker/5/Documents/ColloquiumIntegraleveiligheid1.2.pdf. HARBERS, H., “Vertrouwen: ter inleiding”, Krisis. Tijdschrift voor empirische filosofie 4, 2003/1, 1. I. VOGELAERE, “Integrale Jeugdhulp krijgt uitvoering”, Legal World, 2 maart 201 , http://www.legalworld.be/legalworld/content.aspx?id=73866&LangType=2067&utm_source=LegalWorld.nl&utm_me dium=RSSFeed&utm_campaign=Global.
KINDERRECHTSWINKEL, ’t Zitemzo Jeugdrecht… met de (on)bekwaamheid van minderjarigen, (Informatiefiche voor professionelen), 2011. KINDERRECHTSWINKEL, ’t Zitemzo Jeugdrecht… met de rechten van minderjarige patiënten, (Informatiefiche voor professionelen), 2012 KINDERRECHTSWINKEL, ’t Zitemzo Jeugdrecht… met de rechten van minderjarige Cliënten in de integrale jeugdhulp,2014. KINDERRECHTSWINKEL, ’t Zitemzo Jeugdrecht… met het beroepsgeheim ten aanzien van minderjarigen, (informatiefische voor professionelen), 2012.
LIÉGEOIS, A. HAEKENS en M. ENEMAN, “ Het voorwaardelijk gedeeld beroepsgeheim bij het uitwisselen van informatie in een team of netwerk”, Tijdschrift voor Psychiatrie, 2011, 281-849. Meyvis, W., “Hulpverlening en strafuitvoering: tussen praktische reflecties en reflexieve praktijk.”, 299-316, in X., Handboek Forensisch Welzijnswerk, Gent, Academie Press, 2002, 707p. PUT, J. en OP dE BEECK, H. “Samenvatting evaluatieonderzoek “Protocol van Moed”, een experiment inzake het spreekrecht en het casusgebonden overleg bij situaties van kindermishandeling.”, onderzoeksrapport, Steunpunt Welzijn Volksgezondheid en Gezin, 2013, 16p RAVIER, I. en GOEDSEELS, E. “Onderzoek naar de beslissingen van Jeugdrechters in Mof-zaken”, Nationaal instituut voor criminalistiek en criminologie, November 2012, http://wvg.vlaanderen.be/jongerenwelzijn/assets/docs/ons/studiesonderzoeken/eindrapport_nicc_beslissingen_mof_samenvatting.pdf, 11p. SCHELLAERT, R., Wat ervan te zeggen: Informatie en beroepsgeheim binnen het ortho- en sociaalagogisch werkveld. Antwerpen, Intersentia, 2010, 374p. SPROET, M. (ed.),
Goed
gezin(d):
klinische
gezinsbehandeling
in
verslavingszorg
en
GGZ.,
Leuven,
Garant,
2001,
339p. VERHENNEMAN, G., “Basisbeginselen en gezondheidszorg”, opleiding veiligheidsconsulenten BelRAI, zie http://wiki.belrai.org/nl/attach/Security/Basisbeginselen%20privacy%20en%20gezondheidszorg. pdf.
162
Vertaling uit hippocrates/
Hermeneus
53
(1981),
http://www.ordomedic.be/nl/orde/artseneed/eed-
Visiegroep welzijn en buitengewoon onderwijs, “Zorgvuldig omgaan met informatie”, Revisie 2010.. Werkgroep ethiek in de geestelijke gezondheidszorg broeders van liefde, “Het verstrekken van informatie in de psychiatrie”, Januari 1993. Werkgroep ethiek in de geestelijke gezondheidszorg, broeders van liefde, “Uitwisselen van informatie in de geestelijke gezondheidszorg”, November 200 . Werkgroep ethiek in de geestelijke gezondheidszorg, broeders van liefde, “Informatie uitwisselen bij het samenwerken in de geestelijke gezondheidszorg”, September 2009. X, Werkgroep Deontologie, “Deontologische Code voor de CLB-medewerker”, X., “Het ondersteuningscentrum Jeugdzorg,” Vlaamse Regering, Versie April 2014, https://wvg.vlaanderen.be/jongerenwelzijn/professionelen/assets/docs/jeugdhulpaanbieders/v erontrusting/werkingsprocessen_OCJ.pdf X., Opleidingsdag vlaamse overheid www wvg.vlaanderen.be ... 20131126_2daagse_najaar_dag2_def.pdf.
Decreet
IJH,
X.,”Rijksregister van de natuurlijke personen: Onderrichtingen voor het bijhouden van de informatiegegevens”, FOD Binnenlandse Zaken, 2013, 352p. http://www.verkiezingen.fgov.be/fileadmin/user_upload/Registre/nl/instructies/ONDERRICHTIN GEN_20131001.pdf Zie artikel 226-14 Franse Code pénal, http://www.legifrance.gouv.fr/. Geraadpleegde websites: -
www.jeugdhulp.be www.jongerenelzijn.be www.rechtenindejeughulp.be www.rechtspositie.be www.tzitemzojeugdrecht.be www.juriwel.be https//Wvg.Vlaanderen.be
163
