CASUSBESCHRIJVING
2013 Museumkompas Lectoraat Crossmedia Business www.museumkompas.nl Hogeschool Utrecht BMC Adviesmanagement
Casusbeschrijving Bonnefantenmuseum
Museumkompas
Inhoudsopgave
Pagina 1.Beschrijving Bonnefantenmuseum
3
1.1 Locatie
3
1.2 Wie is het Bonnefantenmuseum?
3
1.3 Wat wil het Bonnefantenmuseum?
3
1.4 Bezoekers
4
1.5 Collectie
6
1.6 Publieksactiviteiten en ambities
6
1.7 Archetype
7
2. De opdracht
10
2.1 Opdrachtomschrijving
10
2.2 Uitvoering van de opdracht
11
2.2.1 Museum Battle en onderwijs
11
2.2.2 Veldtest
15
Referenties, 17
[2]
Casusbeschrijving Bonnefantenmuseum
Museumkompas
1. Inhoudelijke beschrijving casus Bonnefantenmuseum In de eerste paragraaf wordt het Bonnefantenmuseum inhoudelijk beschreven. Hierbij worden de locatie, doelstellingen, missie, collectie, bezoekers, activiteiten en de archetypen besproken om een compleet beeld te vormen van het museum. 1.1
Locatie
Bonnefantenmuseum Avenue Ceramique 250 6221 KX Maastricht www.bonnefanten.nl 1.2 Wie is het Bonnefantenmuseum? Het Bonnefantenmuseum onderscheidt zich door het uitwerken van de volgende twee thema's: 'de atelierpraktijk' (oude kunst) en 'artist artists' (hedendaagse kunst). Individuele oeuvre´s staan centraal en naast het esthetische belang wordt ook de geestelijke rijkdom van de kunst benadrukt. Het museum stimuleert de meningsvorming van de bezoeker en biedt een ´blijvend vrij uitzicht´. 1.3 Wat wil het Bonnefantenmuseum? Op de website en in het jaarverslag van 2010 stelt het Bonnefantenmuseum zichzelf de volgende doelen: -
het tonen van ontwikkelingen in de kunst en actief bijdragen aan het actuele discours;
-
het verwerven van een relevante collectie internationale hedendaagse kunst vanaf 1970;
-
het tonen van de samenhang tussen de internationale ontwikkelingen en het werk van nationale en (Eu)regionale kunstenaars;
-
het uitbouwen van een afdeling oude kunst, die in nauwe samenwerking met het Bisschoppelijk Museum en de Rijksdienst voor het Cultureel Erfgoed (RCE) de kunst van de Zuidelijke Nederlanden verbindt met Zuid-Europese cultuurcentra;
-
het samenwerken met particuliere verzamelaars en het tonen van hun collecties op een wijze die niet alleen recht doet aan deze collecties, maar bovendien extra reliëf geeft aan het kunstpalet van het museum
Daarbij: - staan individuele oeuvres centraal. - wordt naast de esthetische ook de geestelijke rijkdom van de kunst benadrukt. - wordt de eigen meningvorming gestimuleerd. - biedt het museum een 'blijvend vrij uitzicht'. [3]
Casusbeschrijving Bonnefantenmuseum
Museumkompas
De missie die ze als museum willen vervullen is: “Het tonen van ontwikkelingen in de kunst
en actief bijdragen aan het actuele discours, het verwerven van een relevante collectie en het tonen van de samenhang tussen de internationale en nationale ontwikkelingen”. 1.4 Bezoekers Het jaar 2011 werd afgesloten met een resultaat van 102.000 bezoekers. Meer dan 18.150 bezoekers onder de 25 jaar bezochten het museum het afgelopen jaar, waarvan meer dan 3.900 bezoekers voor de zesde editie van M2LIVE 1 (zie tabel 1). Met dit evenement beoogt het museum een opener en meer geïnteresseerde houding bij jongeren ten opzichte van de brede wereld van kunst en cultuur te bewerkstelligen. M2LIVE stimuleert jongeren met een nieuwsgierige geest hun plaats in de wereld te bepalen, hun identiteit te leren kennen, hun zelfbeeld en gevoel van eigenwaarde te versterken én hun 'cultuurwijsheid' verder te ontwikkelen. Tabel 1: bezoek jongeren onder de 25 jaar
Het merendeel van de bezoekers is boven de 50 jaar en hoger opgeleid. Tevens blijkt dat het merendeel van de mensen vanuit hun vakantieadres naar het museum is gekomen. Minder dan de helft is eerder op dit adres geweest en men komt voor het museum als geheel in plaats van een specifieke tentoonstelling. De mensen die naar het museum komen blijven gemiddeld bijna 2 uur in het museum.
1
http://www.bonnefanten.nl/nl/educatie/m2live [4]
Casusbeschrijving Bonnefantenmuseum
Museumkompas
De meeste bezoekers zijn volwassenen. Het aantal jongeren dat jonger is dan 18 jaar beslaat 8% van het totaal aantal bezoekers. Tevens komt 8% van de jongeren naar het museum vanuit een onderwijsachtergrond. Tabel 2: demografische gegevens bezoekers Leeftijd
2010
2009
2008
2007
50-65 +
69%
67%
64%
62%
(Beeldende Kunst)
66%
Herkomst Buitenland
9%
10%
8%
7%
Zuid-Nederland
28%
27%
27%
35%
Eigen Provincie
14%
16%
13%
18%
Vakantieadres
54%
49%
51%
52%
Eigen adres
43%
41%
42%
42%
Opleidingsniveau HBO/WO
77%
76%
76%
75%
Herhaalbezoekers
44%
43%
42%
42%
82%
76%
77%
84%
16%
23%
22%
11%
114
113,8
112
109
Redenen bezoek Museum als geheel Speciale tentoonstelling Verblijfsduur in museum (min.)
BRON: TNS Nipo, museummonitor (2011) Tabel 3: overzicht bezoekersaantallen Bonnefantenmuseum 2011
2009
Volwassene
52%
46%
Waaronder MK houders
27%
22%
Jongeren < 18 jaar
8%
6%
Onderwijs
8%
11% [5]
Casusbeschrijving Bonnefantenmuseum
Museumkompas
(scholieren en studenten) Groepen
3%
4%
Gratis bezoekers
9%
6%
Entrees met korting – acties
3%
9%
Vrienden
1%
1%
Extra-muros
5%
7%
BRON: bezoekersonderzoek Bonnefantenmuseum (2011) 1.5 Collecties Het Bonnefantenmuseum combineert, in een gebouw van Aldo Rossi, particuliere en publieke collecties met zowel oude schilderkunst en sculptuur als hedendaagse kunst op het scherpst van de snede. Het is tegelijkertijd de gastheer voor de collecties Middeleeuwse toegepaste kunst (Neutelings) en mainstream hedendaagse kunst (Vandenhove). Het is niet de bedoeling de verschillen glad te strijken, maar juist op de eigen merites te waarderen en te presenteren. Op de website van het Bonnefantenmuseum is de volgende indeling gemaakt met betrekking tot de tentoonstellingen en collecties:
tijdelijke tentoonstellingen: -
de Schoonheid van Stilte – Japanse prenten van Tsukioka Kōgyo
-
Martin Visser, verzamelaar, ontwerper, vrije geest
Collectiepresentaties: -
Augenspiel: selectie topstukken uit de collectie oude, moderne en hedendaagse kunst
-
1.6
Vandenhovezaal: omvangrijke collectie Moderne en Hedendaagse Kunst
Open restauratie atelier
Extra muros: tentoonstellingen buiten de muren van het Bonnenfantenmuseum
Publieksactiviteiten en ambities
Vanuit de cijfers in bovenstaande tabellen kan worden afgeleid dat de huidige bezoekers voornamelijk ouder dan 50 jaar zijn, en vanuit het vakantieadres op bezoek komen. Uit deze cijfers is de doelstelling van het museum ontstaan om ook een jonger publiek aan te trekken. Men omschrijft deze groep als ‘jonge professionals’. De jonge professional is tussen de 20 en 30 jaar oud en woont en/of werkt in Limburg. Onder deze doelgroep vallen zowel studenten als starters. Afgelopen jaar heeft het museum speciaal voor deze doelgroep de App just add art! gelanceerd. Maar dat is nog niet genoeg. Er worden allerlei activiteiten georganiseerd voor jongeren (bijvoorbeeld M2Live en portfolioavond). Het museum is echter ook op zoek
[6]
Casusbeschrijving Bonnefantenmuseum
Museumkompas
naar een crossmediaal concept waarmee de jonge professional het museum zal willen bezoeken en bij het museum betrokken kan worden. 1.7
Archetype
De museumwijzer is door twee medewerkers van het Bonnefantenmuseum ingevuld om te bekijken welke archetypen voor het museum van toepassing zijn, en te bekijken welke ontwikkeling het museum wat betreft hun positionering de komende jaren wil maken.
Huidige situatie Het kennishuis en heiligdom zijn de archetypen waar het Bonnefantenmuseum in de huidige situatie de meeste raakvlakken mee heeft. In de gewenste situatie wordt aangegeven dat men streeft een broedplaats te zijn/worden. In de huidige situatie focust het Bonnefantenmuseum zich voornamelijk op hun educatieve (kennishuis) en collectie waarde (heiligdom). Customer journey heiligdom: De bezoeker die naar een “heiligdom” gaat verwacht specifieke collecties en tentoonstellingen die informatief zijn en waarbij diep op het thema of onderwerp van het museum of de desbetreffende tentoonstelling ingegaan wordt. Het museum toont zo veel mogelijk objecten en informatie om de desbetreffende collectie zo compleet mogelijk over het voetlicht te brengen. Het is voor de bezoeker prettig wanneer er enige affiniteit of interesse in het thema is, omdat er veel gelijkgestemden naar het museum komen. Tijdens het museumbezoek kan de bezoeker genieten van de authenticiteit van de objecten, die een leerzame en verdiepende werking hebben op de belevingswereld van de bezoeker. Customer journey kennishuis: De bezoeker van een “kennishuis” kan een informele leeromgeving verwachten waarbij de tentoonstellingen bijdragen aan de beeldvorming over de thema’s die er behandeld worden. De exposities kunnen uiteenlopende thema’s betreffen die gerelateerd zijn aan bepaalde culturen of stromingen en tot discussie kunnen leiden. Als de bezoeker zou willen kan hij of zij vaak eigen bijdragen zoals feedback, kritiek of commentaar aan de tentoonstelling toevoegen, omdat het museum graag wil weten wat de bezoeker ervan vindt. Een bezoeker kan daarom op een leuke manier iets leren van de tentoonstelling.
[7]
Casusbeschrijving Bonnefantenmuseum
Museumkompas
Gewenste situatie Er wordt echter in de gewenste situatie een grotere rol toegekend aan de verbindende waarde van het museum (archetype broedplaats). Voor het Bonnefantenmuseum betekent dit dat moet worden nagedacht over de manier en toon van de interpretatie en de inzet van interpretatiemiddelen. Hieruit is af te leiden dat het museum hun objecten minder als feitelijke ‘waarheid’ willen beschouwen maar meer willen aanzetten tot discussie, verbeelding en betekenisgeving bij de museumbezoeker. Dit betekent dat het museum zich minder als heiligdom (waar collectie centraal staat) wil positioneren en de interpretatie van de kunst meer bij de bezoeker willen leggen in plaats van het zelf te dicteren.
[8]
Casusbeschrijving Bonnefantenmuseum
Museumkompas
Customer journey broedplaats: De bezoeker van een “broedplaats” kan uiteenlopende tentoonstellingen verwachten waar hedendaagse ontwikkelingen aan historische gebeurtenissen gekoppeld worden. De bezoeker onderzoekt actuele vragen aan de hand van objecten en verbanden daarmee met het hier en nu. De bezoeker kan zich met eigen associaties, meningen en ideeën een beeld vormen over het onderwerp. Het museum moet daarom gezien worden als een plek waar nieuwe ideeën ontstaan waarbij bezoekers in discussie gaan over hun ervaringen bij het museum.
[9]
Casusbeschrijving Bonnefantenmuseum
Museumkompas
2. Opdracht Bonnefantenmuseum In dit hoofdstuk zal de opdracht die het Bonnefantenmuseum heeft gegeven aan de studenten van de Hogeschool Utrecht beschreven worden. De studenten hebben deze opdracht tijdens de Museum Battle uitgewerkt. De concepten worden in de tweede paragraaf beschreven tezamen met de uitwerkingen in het onderwijs. Dit hoofdstuk zal worden afgesloten met de veldtest die is uitgevoerd door een student Algemene Cultuurwetenschappen van de Universiteit van Tilburg. 2.1 Opdrachtomschrijving Het Bonnefantenmuseum is een provinciaal Limburgs museum voor beeldende kunst in Maastricht. Het museum opende in 1884 haar deuren als oudheidkundig museum van de
Société d'archéologie dans le Duché du Limbourg . Het gebouw van de Italiaanse architect Aldo Rossi schittert aan de skyline van Maastricht. Aldo Rossi beschouwde het museum als kijkfabriek. Het Bonnefantenmuseum combineert particuliere en publieke collecties met zowel oude schilderkunst en sculptuur als hedendaagse kunst op het scherpst van de snede. Het is tegelijkertijd de gastheer voor de collecties Middeleeuwse toegepaste kunst (Neutelings) en mainstream hedendaagse kunst (Vandenhove). Het is niet de bedoeling de verschillen glad te strijken, maar deze juist op de eigen merites te waarderen en te presenteren. Het museum onderscheidt zich door het uitwerken van de volgende twee thema's: 'de atelierpraktijk' (oude kunst) en 'artist artists' (hedendaagse kunst). Bij 'atelierpraktijk' wordt de nadruk gelegd op 'multidisciplinariteit', overdracht en productie in het kunstenaarsatelier, in tegenstelling tot het genie en de uniciteit die doorgaans worden benadrukt. De atelierpraktijk biedt bovendien een opening naar – ook voor de bezoekers interessant natuurwetenschappelijk onderzoek en restauratie in de museumpraktijk van alle dag. Daartoe is binnen het bezoekersgebied van het museum een restauratieatelier van het gerenommeerde SRAL, Stichting Restauratie Atelier Limburg, operationeel.
Inleiding Het museum richt zich op verschillende manieren op de jongere doelgroepen. Voor de basisscholen zijn educatieprogramma’s opgesteld die zijn onderverdeeld naar klas/groep. Voor het Voortgezet Onderwijs worden interactieve rondleidingen georganiseerd en zijn er programma’s voor CKV-leerlingen. Studenten kunnen gebruik maken van de UM-pas om voor 4,50 een heel schooljaar toegang te krijgen tot het museum. Hiernaast worden regelmatig in het gebouw evenementen georganiseerd voor en door studenten en jongeren (zoals vorig jaar de Open Dag en het twee jaarlijkse jongerenevenment M2LIVE). In 2012 staan de volgende tentoonstellingen op het programma: Augenspiel Collectieopstelling Oude - Hedendaagse Kunst, t/m 1 april 2012; de schoonheid van stilte
[10]
Casusbeschrijving Bonnefantenmuseum
Museumkompas
Japanse Nō en natuurprenten van Tsukioka Kōgyo. In samenwerking met het SieboldHuis, Leiden, 17 januari-8 april 2012: Martin Visser, verzamelaar, ontwerper, vrije geest. In samenwerking met het Kröller-Müller Museum, 13 maart-17 juni 2012: Collectieopstelling Oude Kunst, april – september. Zomeropstelling, vanaf juli. Collectie opstelling Nederlandse Schilderkunst, vanaf september. BACA AWARD (Biennial Award for Contemporary Art) & BACA Masterclass, 30 september 2012 – begin 2013. Aldo Rossi – Opera Grafica (Grafisch werk), oktober – begin 2013. Collectie Jean de Grez Tekeningen uit de 16 e - 18e eeuw uit de collectie Koninklijk Museum voor Schone Kunsten Brussel, november 2012 – januari 2013. Een doelstelling van het museum is de doelgroep ‘jonge professionals’ als bezoeker aan te trekken en aan het museum te binden. De jonge professional is tussen de 20 en 30 jaar oud en woont en/of werkt in Limburg. Onder deze doelgroep vallen zowel studenten als starters. Afgelopen jaar heeft het museum speciaal voor deze doelgroep de App just add art! gelanceerd. Maar dat is nog niet genoeg. Het museum wil jullie opdragen een concept te bedenken waarmee de jonge professional Het museum zal willen bezoeken en bij het museum betrokken kan worden
Vraagstelling: Via welke crossmediale campagne kan het Bonnefantenmuseum jonge professionals tussen de 20 en 30 jaar uit Limburg naar het museum krijgen en aan het museum verbinden? 2.2 Uitvoering van de opdracht De concepten van de studenten zijn tijdens de Museumbattle in presentaties vertoond. Hieronder bevinden zich de uitwerkingen die tijdens de Museumbattle zijn bedacht en in het onderwijs verder zijn uitgewerkt. 2.2.1 Museumbattle en onderwijs Het concept dat in de Museumbattle is ontwikkeld en waar in het onderwijs mee verder is gegaan was getiteld: ‘studeren met kunst’. Dit concept ziet er als volgt uit:
[11]
Casusbeschrijving Bonnefantenmuseum
Museumkompas
Het concept start met de ‘probe’. Deze kan worden ingezet op plaatsen waar studenten komen (bijvoorbeeld de Inkom en de universiteit). De studenten worden getriggerd om deze probe binnen te gaan. Deze probe ziet er als volgt uit.
[12]
Casusbeschrijving Bonnefantenmuseum
Museumkompas
Via deze probe kan de student worden getriggerd naar het museum te komen. Hiertoe wordt met name de rust en de mogelijkheid om er te kunnen studeren in een creatieve omgeving gepromote. Dit wordt op de volgende wijze gedaan.
[13]
Casusbeschrijving Bonnefantenmuseum
Museumkompas
In het museum zelf zal een ruimte worden ingericht waar studenten in alle rust kunnen werken en studeren. Een opzet van deze ruimte ziet er als volgt uit:
[14]
Casusbeschrijving Bonnefantenmuseum
Museumkompas
2.2.2 Veldtest Vanuit de organisatie van het Bonnefantenmuseum is uiteindelijk besloten de probe niet in te zetten. Wel wil men op externe locaties zichtbaar zijn voor de jonge professionals, maar ook via zelfgeorganiseerde activiteiten de doelgroep naar het museum lokken. Vervolgens is in samenspraak tussen het museum en de HU besloten een onderzoek uit te voeren naar de mogelijkheden voor musea om jonge professionals naar het museum te trekken. Hiertoe heeft Maud Bongers (studente Algemene Cultuurwetenschappen aan de Universiteit van Tilburg) in het kader van haar afstuderen een onderzoek opgezet. In het speciaal zal er worden gekeken naar hoe dit gedaan kan worden door middel van evenementen en hoe deze de bezoekdrempels kunnen verlagen. De uiteindelijk onderzoeksvraag die centraal staat, luidt:
Op welke manieren kan het Bonnefantenmuseum jongvolwassenen bereiken en naar het museum trekken? Aanbevelingen tot het verlagen van drempels Uit het afstudeeronderzoek kwam naar voren dat de volgende drempels bij jongvolwassenen een rol spelen om naar een museum te komen. Deze drempels kunnen als volgt door het Bonnefantenmuseum worden verholpen: Sociale drempels: jongvolwassenen moeten in het museum worden gerepresenteerd, waardoor er uiteindelijk een grotere groep zal volgen. Dit kan bijvoorbeeld door zich te richten op activiteiten, evenementen of tentoonstellingen speciaal voor jongeren. Dit hoeft niet letterlijk benoemd te worden in de communicatie-uitingen, maar moet wel voortvloeien uit de taal, vorm en inhoud. Er moet voldoende mogelijkheid zijn tot het maken van contact en het opdoen van informatie, dit kan bijvoorbeeld in samenwerking met het museumcafé, rondleidingen, lezingen, het motiveren van gesprekken (achteraf), of bepaalde randactiviteiten in groepsverband. Kennis –en ervaringsdrempels: het Bonnefantenmuseum dient zich meer te richten op de vormen van cultuur waar de beoogde doelgroep een zeer grote interesse in heeft, namelijk de meer toegankelijke vormen van cultuur. Door bijvoorbeeld een expositie te organiseren over fotografie, een populaire cultuuruiting waar jongvolwassen actief mee bezig zijn, en jongeren meer te betrekken zouden zij meer worden aangesproken. Informatiedrempels: om een publiek van jongvolwassenen te bereiken zou het Bonnefantenmuseum zich vooral moeten richten op nieuwe media, deze worden vaak gebruikt door het jonge publiek.
[15]
Casusbeschrijving Bonnefantenmuseum
Museumkompas
Tijddrempels: jongeren en starters hebben steeds minder tijd en musea moeten steeds meer concurreren met meer soorten van vrijetijdsbesteding. Daarom is het ideaal om in te zetten op randactiviteiten. Het Bonnefantenmuseum kan bijvoorbeeld zaken aanbieden als een fietstocht of stadswandeling. Ook moet het Bonnefantenmuseum de jongvolwassenen met niet veel vrije tijd, de mogelijkheid geven tot avondbezoek. Financiële drempels Geografische en mobiliteitsdrempels: er kan gedacht worden aan samenwerkingsverbanden met aanbieders van openbaar vervoer zoals NS en Hermes.
[16]
Casusbeschrijving Bonnefantenmuseum
Museumkompas
Referenties Maud Bongers. 2013. Afstudeeronderzoek Bonnefantenmuseum; een onderzoek naar het aantrekken van jongeren naar het museum. Museumwijzer via www.museumkompas.nl/museumwijzer van Lier, M. (2012). Rapportage Museumwijzer Archetypen. ErfgoedWerf. Verkregen via www.museumkompas.nl/museumwijzer
[17]
