Abstract: Not available

Artikel: Ken uzelf. De anatomische modellen van La Specola Auteur: Linda Groen Verschenen in: Skript Historisch Tijdschrift, jaargang 21.4, 311-324. © 2014 Stichting Skript Historisch Tijdschrift, Amsterdam ISSN 0165-7518 Abstract: Not available. Niets uit deze uitgave mag worden gereproduceerd en/of vermenigvuldigd zonder schriftelijke toestemming van de uitgever.

Skript Historisch Tijdschrift is een onafhankelijk wetenschappelijk blad dat vier maal per jaar verschijnt. De redactie, bestaande uit studenten en pas afgestudeerden, wil bijdragen aan actuele historische debatten, en biedt getalenteerde studenten de kans om hun werk aan een breder publiek te presenteren. Een abonnement op Skript kost 20 euro per jaar. U kunt lid worden door het machtigingsformulier in te vullen op www.skript-ht.nl. Ook kunt u een e-mail sturen naar de redactie, dan krijgt u het machtigingsformulier thuisgestuurd. Losse nummers zijn verkrijgbaar bij de redactie. Artikelen ouder dan een jaar zijn gratis te downloaden op www.skriptht.nl/archief.

Skript Historisch Tijdschrift • Spuistraat 134, kamer 558 • 1012 VB Amsterdam • www.skript-ht.nl • [email protected]

Linda Groen

Ken uzelf

De anatomische modellen van La Specola in de achttiende eeuw vormde de Italiaan Clemente Susini een indrukwekkend aantal anatomische modellen van was waarvan een deel nog altijd te bezichtigen is in La Speco/a te Florence. De hoge esthetische waarde van deze modellen die aanvankelijk als leermiddelen fungeerden - maakt de col­ lectie niet alleen boeiend voor hen die geïnteresseerd zijn in medische geschiedenis, maar tevens voor kunstliefhebbers.

Wie vanaf de Ponte Vecchio in Florence naar het Palazzo Pitti loopt, daar de toeristenstroom achter zich laat en de via Romana inwandelt, treft op nummer 17 het natuurhistorische museum La Specola van de universiteit van Florence aan. Hier bevindt zich de meest specta­ culaire collectie wassen anatomische modellen die ooit vervaardigd is. leder model is een perfecte combinatie van kunst en wetenschap. Vrijwel de meeste medische faculteiten beschikken over een verza­ meling anatomische modellen die als lesmateriaal dienen wanneer sectiemateriaal en de juiste preparaten niet aanwezig zijn. Tegenwoordig zijn deze modellen gemaakt van plastic vanwege het geringe gewicht en de duurzaamheid van de kunststof. Levers, gehoororganen, darmen en longen zijn leverbaar in natuurgetrouwe vormen en kleuren. Maar ondanks de moderne technieken van van­ daag de dag zijn geen van deze substituten zo levensecht als die in de Specola van Florence.

t5Tattegrondva"n-,,,;::---.�-;------�,::--���---:,i,-::-7r.,..,........::-,-:-,--��-,;::'"'llr..
Florence met de Speco/a.

Wassen Venussen

Rijen keurig gerangschikte ingewanden en ledematen van was glinsteren achter het verweerde glas van achttiende eeuwse vitrines. Hooiden waarvan de schedels zijn gelicht onthullen een wirwar aan grijze cellen. De diverse stadia van de vrucht in de baarmoeder zijn als een wassen stripverhaal langs de wand geordend. Gevilde figuren van levensgrote mannenlichamen zijn in theatrale houdingen ge­ poseerd, zodat de toeschouwer een goed zicht krijgt op de gezwol­ len wassen spieren. In contrast hiermee zijn hun vrouwelijke tegen­ hangers, die esthetisch zijn neergevlijd op rijkelijk geborduurde matrassen. De dames liggen er mooi bij, met royale pruiken en parelkettingen om hun halzen. In drie glazen kistjes liggen zij als Sneeuwwitjes, maar dan met opengereten borstkasten. Ze zijn gekleed in de uit­ puilende overdaad van hun eigen ingewanden. De sieraden en de wijze van tentoonstellen geven de anatomische modellen van de vrouwenlichamen een macaber tintje. Dat het hier puur om een wetenschappelijke weergave van de vrouwelijke anatomie gaat, is ongeloofwaardig. De vrouwen zijn jong en mooi, met een extatische blik in hun glazen ogen. Dit zijn niet slechts anatomische modellen, maar tevens kunstobjecten, en lustobjecten voor de - in de achttien­ de eeuw - uitsluitend mannelijke studenten geneeskunde. De schoonheid en jeugd van de vrouwen steekt scherp af tegen hun aan ontleding onderworpen lichaam. Toch maakt de wetenschap dat de dames van was zijn het schouwspel iets minder morbide en zal geen bezoeker zich identificeren met het kunstmatige object. De anatomische modellen werden in de achttiende eeuw gemodel­ leerd om studenten geneeskunde op een hygiënische manier kennis te laten maken met de inwendige mens, want in verband met de ver­ gankelijkheid van het studiemateriaal werd het onderzoek naar

In de Specofa.

Hetlaag voorlaag ontleden van een vi/assen model.

.13

•• 8

a7

ingewanden bemoeilijkt. Deze levensechte lijken van was konden echter niet in ontbinding overgaan en dus geen onaangename geu­ ren verspreidden, wat anders - met name in de warme Italiaanse zomers - zeer zeker het geval was. Verder werd het zichtbare proces van bederf tot stilstand gebracht, waarmee de dood een hak toege­ roepen leek te zijn. Het onreine verval dat de dood met zich mee­ bracht werd gemaskeerd met een zuiver en onaantastbaar model. Het zestiende eeuwse Noord-Italië kan beschouwd worden als de bakermat van de hedendaagse anatomie. Hier heeft de ontwikkeling van de beeldende kunst een niet geringe bijdrage aan geleverd. Gedurende de Renaissance ontstond de interesse voor de cultuur en wetenschap van de Griekse en Romeinse oudheid. De natuur en de mens als individu, en hierdoor de tempel van het individu: het men­ selijk lichaam, kwamen wederom in de belangstelling te staan. Kunstenaars als Leonardo da Vinci (1452-1519), Michelangelo Buonarotti (1475-1564) en Rafael Santi (1483-1520) legden zich in de vijftiende en zestiende eeuw toe op het bestuderen en het objec­ tief waarnemen van het menselijk lichaam met het doel dit onder­ werp in hun kunst op een natuurgetrouwe wijze te kunnen afbeel­ den. Da Vinci beperkte zich echter niet, zoals veel van zijn collega's, tot de studie van het oppervlakkige gedeelte van het menselijke lichaam, hij bestudeerde tevens de dieper gelegen delen en legde daarbij zijn bevindingen vast in geschrift, op afbeeldingen en voor­ al in objecten.' 'Het werken in drie dimensies is te belangrijk om slechts aan de beeldhouwer over te laten', vond hij. 1 En hij had gelijk. Vooral bij iets zo driedimensionaal als de inwendige mens schieten afbeeldingen en beschrijvingen te kort, waardoor een ster­ ke behoefte ontstond aan tastbare modellen die in sommige gevallen ook onderdeel voor onderdeel, als een anatomische striptease, uit

1. BauénAxel W., 'Anatomie und Öffent­ lichkeit. Medizinhistorische, wissenschaftstheoreti­ sche und bioethische Aspekte', in: 'KörpenAfelten. Einblicke in den men­ sctilichen Körper' (Mannheim 1997) 202. 2. Kemp, Martin, 'Hidden dimensions', in: 'Tate'(nr3 1997) 44.

Tekening van een baarmoeder met vruclit. ca. 1489 door Leonardo da Vinci vervaardigd.

elkaar gehaald konden worden, ten einde een indruk te geven van het werkelijke ontleden, waarbij de verschillende lagen van het menselijk lichaam worden blootgelegd. Reeds in de Oudheid begon men met behulp van klei en was modellen van het menselijk lichaam te vormen die als votiefge­ schenken of ex vote 's fungeerden'. Dit waren afbeeldingen van inge­ wanden of ledematen waar men de aandacht van de goden op wilde vestigen, bijvoorbeeld bij pijn aan een bepaald lichaamsdeel. De ex voto werd dan op een heilige plaats neergezet in de hoop dat het de goden gunstig zou stemmen en zij dit zieke deel van het lichaam zouden willen genezen.* Was bleek bij uitstek een geschikt medium hiervoor te zijn, omdat het de eigenschap heeft dat het makkelijk gevormd en gekleurd of beschilderd kan worden en wanneer de ex voto zijn dienst bewezen had, kon die worden omgesmolten en in een andere vorm gegoten of gekneed worden. Gedurende de Middeleeuwen floreerde het ambacht van het wasbewerken. Met name in Florence bewees het in de kerk plaatsen van votiefgeschenken, de zogenaamde boti, een geliefde traditie binnen het geloof te zijn. Rondom de Dom breidde de wijk van de wasmodelleurs zich aanzienlijk uit.' En hoewel het enthousiasme rond de votiefreligie na de Renaissance verminderde, is deze nooit geheel in onbruik geraakt.

Eenen dooden menschen lichaam

Een hernieuwde interesse voor de anatomie betekende echter niet dat men een vrijere houding ten opzichte van het ontleden had aan­ genomen. Ook al gaven zowel de kerk als de staat toestemming voor het ontleden van lijken voor wetenschappelijke en didactische doel­ einden, toch werden er weinig dode lichamen aan de medici ter beschikking gesteld. Blijkbaar lag hier een vorm van bijgeloof en

3. ZanzaTBenedetto (ed.), 'Le Cere Anatomiche de/la Specola' (Firenze 1979)18. 4. Brijder, H.A.G., Beelen, J. en Van der Meer, L.B., 'de Etrusken' (Den Haag 1990) 168. 5. Lanza, 18.

_FI

"Du edlés Menschenkind, was soil dein sta/­ zes Prangen? Wie hält der falsche Glantz der Schönheit dich ge­ fangen", een ets van Paul FCirst uit 1650.

angst voor verminking na de dood aan ten grondslag. Het waren daarom vaak de lichamen van terechtgestelde mensen die op de snij­ tafels kwamen te liggen", dit tot groot genoegen van het publiek dat graag bij openbare ontledingen aanwezig was. Deze fascinatie is onder meer terug te vinden in documenten over de diverse anatomische theaters die Europa rijk was, zoals dat waar de door Rembrandt van Rijn (1606-1669) geportretteerde dr. Nicolaas Tulp (1593-1674) in hel openbaar autopsie verrichtte. Het publiek, dat zich in verschillende kringen rondom de lager gelegen snijtafel schaarde, verwonderde zich over de menselijke machine en ongetwijfeld beschouwden enkelen het bijwonen van zo'n autopsie tevens als een lekkere griezelervaring. Met de toenemende belangstelling voor de anatomie steeg het aan­ tal anatomen en daarmee de behoefte aan lijken. Niet zelden bega­ ven anatomen zich in het illegale circuit om aan hun snijmateriaal te komen. Vaak gaven zij handlangers de opdracht hen lijken te bezor­ gen opdat zij zelf hun handen niet vuil hoefden te maken. Deze handlangers slopen 's nachts over de kerkhoven op zoek naar verse graven die zij dan van hun inhoud ontdeden. In het geval dat zij daar niets van hun gading vonden, kon het voorkomen dat zij er niet van terugschrokken om door middel van moord aan mensenlicha­ men te komen.' Om aan deze gruwelpraktijken een einde te maken, bepaalden staatshoofden van verschillende Europese landen in de zestiende en zeventiende eeuw dat anatomen de lichamen van ter dood ver­ oordeelde misdadigers en zelfmoordenaars - die naar openbare opvatting hun menswaardigheid hadden verspeeld - toegewezen kregen." Met dit besluit werd getracht de angst van het volk voor de praktijken van de anatomen te verminderen zonder de wetenschap in de weg te staan. Zo bepaalde Filips 11 (1527-1598), graaf van

--6. Hilloowala, Rufny,­ in: Renahan, Joseph (ed.), 'The Anatomical Waxes ofLa Specola' (Florence 1995) 10-11. 7. Bauer, 204. 8. http://www.uni-hei­

delberg. delinstitutelfak 5/igmlg4 7lecl
Een fantastische weergave van het 'Theatrum Anatomicum' in Leiden (Willem Swanenburgh, 1610), metmenselij­ ke en dierlijke · geraamtes op de tri­ bunes.

Holland in de zestiende eeuw dat de gilde der chirurgie en barbiers in Amsterdam 'eens jaars sullen hebben tot haar lieder instructie eenen dooden menschen lichaam, bij de wet en justitie van Amsterdam voorgeschreven geëxecuteert, ter discretie en goetdun ken van dieselve der wet, omme daarinne te mogen doen haarlieder Anatomisatie eens jaars te doenen en haar daartoe doen en geven eenen dooden menschen lichaam bij henlieder geëxecuteert, sulks als 't hen believen sal, sonder hen daaromme te doen eenig hinder, letsel of moeijenisse, want 't ons alsoo gelieft."' Hoewel 'eens jaars' 'eenen dooden menschen lichaam' teleurstellend weinig materiaal opgeleverd zal hebben. De Florentijn Fehce Fontana (1730-1805) bedacht een andere manier om het anatomisch onderwijs van haar duistere kant te ver­ lossen. Hij stelde voor een serie ceroplastici (anatomische modellen van was) te vervaardigen, opdat de zucht naar lijken van de anatoom zou afnemen en er toch aan de hand van een soort autopsie lesgege­ ven zou kunnen worden. Gesteund door groothertog Pieter Leopold van Lotheringen-Toscane (1747-1792) richtte Fontana tussen 1771 en 1775 in het natuurhistorische museum La Specola te Florence een werkplaats op, waar hij Clemente Susini (1757-1814) als hoofd aanstelde. Deze Susini was op de kunstacademie van Florence geschoold in het graveren van glas en het beeldhouwen. Bovendien was hij als burger van de stad Florence bekend met de vroegere tra­ ditie van de stad wat het bewerken van was betrof. Susini en andere ceraioli (wasmodelleurs) in de Specola werkten zij aan zij met de anatomen die daar tevens in dienst waren, zodat zij een goed beeld kregen van hun dode model en diens inhoud. Bij eventuele onduidelijkheden werden de geïllustreerde anatomische atlassen uit die tijd geraadpleegd, zoals De humani corporis fabrica van Andreas Vesalius (1514-1564) en Tabulae sceleti et muscolorum

9-:-Baljet, B� 'Afbeelding of verbeel­ ding. De Amsterdamse geschilderde anatomische les', in: 'Kunst en Wetenschap' (nr 4 winter 19971998) 21.

Anatomisch model van een gevilde man.

corporis humani van Bernard Siegfried Albinus (1697-1770), waarin de constructie van het skelet en het spierstelsel uitvoerig beschreven staan. Het vervaardigen van de wassen modellen was een onderneming die ettelijke maanden in beslag kon nemen. Omdat een lijk vrij snel tot ontbinding overgaat, prepareerden de anatomen de lichamen, waarna er twee mogelijkheden waren: of de ceraioli maakten met gips een afgietsel van het ingevette ontleedde lichaamsdeel, of het bewuste deel werd nageboetseerd in pottenbakkersklei, zodat van deze replica een gipsafdruk (een aantal hiervan is nog altijd in de Specola te bezichtigen) gemaakt kon worden. Hierna volgde waar­ schijnlijk het moeilijkste deel van de onderneming: het vullen van de mallen met was. Het was erg belangrijk dat de juiste kleur en de juiste mate van transparantie - overeenkomstig met het originele sectiemateriaal - werd samengesteld. Bij voorkeur gebruikten ze hiervoor speciale was uit Venetië die aangelengd werd met terpenti­ ne in een verhouding van 1 staat tot 10. De was werd au bain marie verhit, waarbij de ceraioli ervoor moesten waken dat de was niet te heet werd, want dan vergeelde de vloeistof. Aan dit mengsel werden pigmenten toegevoegd waarmee de kleur van de was bepaald kon worden. Dan pas kon het eigenlijke gieten beginnen. Kleine onderdelen werden vervaardigd van massief was, maar de grote anatomische figuren ontstonden vaak rond een skelet van hout verstevigd met vodden. Het gieten diende met een zekere snelheid en vaardigheid te geschieden, want zodra de was in aanraking kwam met de mal, begon het stoUingsproces. Als het model uit de mal kwam, haalden de wasbewerkers de onvolmaaktheden weg met een verhit mesje en een in terpentine gedoopte doek. Vervolgens bracht men de fijne onderdelen, zoals aders en lymfenvaten, die van in was gedompelde

Hoofd van een wassen­ model van Susini.

draden waren gemaakt aan en werden de modellen verfraaid met glazen ogen en echt haar. Natuurlijk had iedere ceraioli weer zijn eigen werkwijze, desalniettemin geeft het bovenstaande een goede indruk van de manier waarop de werkplaats van de Specola meer dan tweeduizend modellen in het leven heeft geroepen."' Door de drang kennis over de anatomie te verspreiden, nam de productie van wassen modellen gestaag toe en het duurde niet lang voordat het meesterschap van de wasmodelleurs van de Specola ook buiten Italië bekend werd. Zo sloot Fontana in 1780 een contract af met de Oostenrijkse keizer Josef II (17 40-1790), waarin bepaald werd dat de eerstgenoemde voor de keizer een collectie van twaalf­ honderd anatomische modellen zou samenstellen. De werkplaats van F ontana heeft zes jaar over deze opdracht gedaan, waarna de modellen in kisten verpakt op muildieren werden gehesen en over de Alpen werden vervoerd naar Wenen. Niet alle stukken overleef­ den de tocht en ook in de daaropvolgende eeuwen zijn diverse modellen verdwenen. Toch is het vandaag de dag nog mogelijk in het Weense Instituut voor Medische Geschiedenis zo'n achthonderd Florentijnse wasmodellen te bewonderen." Ook in andere Europese steden kwamen de producten van de Specola terecht. Zo zijn de was­ sen modellen aan te treffen in Montpelher, Boedapest, Cagliari, Bologna, Londen, New Orleans en Leiden. De universiteit in de laat­ ste stad bezit een model van een gedeeltelijk ontleed hoofd dat door Susini gemaakt is.

Behulpzame lijken

Vanaf de negentiende eeuw trok de anatomie zich meer en meer uit het openbare leven terug en werd geleidelijk aan een puur weten­ schappelijke discipline binnen de geneeskunde, waarbij men het menselijk lichaam met behulp van de microscoop nog dieper bin-

10. Lanza, 42-47. 11. Lanza, 39.

--omslag vaifcle catalogus Körperwelten. Einblicke in den menschlichen Körper.

nendrong. Voor onderzoek naar moleculaire biologie en celbiologie waren modellen, zoals die uit de collectie van de Specola, nutteloos geworden. De autopsie maakt nog altijd deel uit van de studie geneeskunde, maar speelt zich vrijwel uitsluitend binnen de muren van medische faculteiten of binnen die van de patholoog anatoom af, waardoor de anatomie een zaak geworden is voor ingewijden. Dat de belangstelling van leken voor de binnenkant van het men­ selijk lichaam nog altijd net zo hevig is als in de tijd van de anato­ mische theaters, bewijst het extreem hoge bezoekersaantal tijdens de tentoonstelling Körperwelten. Einblicke in den menschlichen Körper (oktober 1997 t/m februari 1998) die in het Landesmuseum für Technik und Arbeit te Mannheim op initiatief van het Institutfür Plastination in Heidelberg gehouden werd. In de eerste twee maan­ den bezochten ruim 300.000 mensen deze zeer omstreden tentoon­ stelling die - toen het einde ervan naderde - van maandag tot en met zondag vierentwintig uur per dag geopend was om al de geïnteres­ seerden een blik in het menselijk lichaam te gunnen.'" Op deze tentoonstelling is een totaal nieuw soort anatomische modellen gepresenteerd; de 'plastinaten' van dr. Gunther von Hagen (1945-). Deze plastinaten verschillen met hun voorgangers uit de Specola in het opzicht dat zij van menselijk materiaal vervaardigd zijn. Maar ondanks het feit dat (delen van) mensenlichamen aan de basis van deze objecten liggen, is de materie van het eindresultaat, volgens Von Hagen, niet meer menselijk te noemen." Hij benadrukt dat het in het geval van de plastinaten niet om preparaten gaat, maar om een moderne kunststofvariant van een anatomisch model, droog en geurloos. De dood is hier verwijderd, terwijl de anatomische fei­ ten zijn achtergebleven; de werkelijkheid is gemanipuleerd tot kunst. De plastinatie is een door dr. Von Hagen uitgevonden en ontwik-

12. Bauer, 208-. 13. http://www.uni-hei­ delberg. delinstitutelfak 5/igmlg4 7lbauerifp.ht m

Plastinaatzittend aan een bureau.

Plastinaat bestaande uit de spieren van een donor, tervvijl het bijbehorende skelet daarachter opgesteld is.

Plastinaat met allerlei hulpmiddelen, zoals een pace maker, een kunstkaak, kunstknie­ gewrichten, etc.

Gevild plastinaat dat - net zoals de figuur op de zestiende eeuwse illustratie achter hem - zijn eigen huid draagt.

kelde techniek waarbij het vocht en het vet aan de lichaamsweefsels worden onttrokken en vervangen door een mengsel van kunststof­ fen zoals siliconenrubber, epoxyhars en polyester. Deze kunststoffen dringen zelfs de kleinste lichaamscellen binnen en verharden zich op den duur, waardoor de vormen van de ingewanden behouden blijven. Bovendien is het mogelijk om door middel van toevoeging van bepaalde substanties aan het mengsel de originele kleuren van de ingewanden te handhaven of zelfs te intensifiëren, wat de esthe­ tica ten goede komt. Von Hagen zegt hierover: 'Voor mij is de esthe­ tica een middel om de weerzin te verdringen."' Zo tracht hij met het tonen van een mooie kant van de dood, met het stilzetten van het verval, het taboe rond die dood weg te nemen. Een gewaagde onderneming die zeker niet zonder kritiek geweest is. Net als de wassen Venussen in de Specola zijn ook de plastinaten van dr. Von Hagen in de eerste plaats gecreëerd om als lesmateriaal te dienen en net als de Florentijnse anatomische modellen zijn deze plastinaten verwerkt tot esthetische objecten. In sommige gevallen zijn de plastinaten direct gebaseerd op een bekend kunstwerk of zijn ze in grappige, uitdagende poses neergezet, waardoor de toeschou­ wer het idee krijgt met de plastinaat te communiceren. Hierdoor is met name vanuit de kerk de kritiek geuit dat de menselijke waar­ digheid is aangetast. De lijken zijn tot tentoonstellingsmateriaal ge­ degradeerd en het bekijken (en betasten!) van geplastineerde men­ sen is een cultureel familie-uitje geworden."' Von Hagen danst met zijn plastinaten op het randje van de vul­ kaan. Enerzijds zijn de plastinaten juist interessant door de combi­ natie van echt menselijk materiaal en de kunstzinnige behandeling dat hel heeft ondergaan. Aan de andere kant zou zijn project bij het achterwegenlaten van een van deze twee ingrediënten niet half zoveel stof hebben doen opwaaien. De plastinaten balanceren op de "Was denn?!" 14. http:flwww.se/5st­ hilfeonline. de!p98/p9803/s z980302_2.htm 15. Bauer, 206.

grens van wat ethisch geoorloofd is: menselijke resten benutten voor wetenschap is acceptabel; worden diezelfde resten voor kunst gebruikt, dan stuit dat op weerstand. Het oordeel van geestelijken over het tonen van de 'lichamenlijken' is niet geheel zuiver, want is de Rooms Katholieke kerk met al haar relikwieën van martelaren en heiligen niet bij uitstek een plaats om (delen van) al dan niet gebalsemde lijken te bekijken? Het is waar dat in Körperwelten de lichamen puur als esthetisch leermiddel wor­ den getoond, als een recht van leken op lijken, terwijl de kerk er naar streeft met de resten van heiligen een gevoel van geestelijke bezinning bij de gelovigen op te roepen, in de zin dat de relikwieën een spiegelfunctie hebben van hoe te leven. Toch verschilt deze opvatting niet veel van die van dr. Von Hagen, die in samenwerking met de doden de levenden wil confronteren met zowel gave lichaamsdelen als lichaamsdelen die aangetast zijn door ongezonde leefgewoontes om hiermee te prediken voor een gezonde levenswijze."' Bovendien blijken de critici te negeren dat de plastinaten zonder schaamte bekeken kunnen worden. Tenslotte zijn deze lichamen en lichaamsdelen vrijvidllig door donoren voor dit project ter beschikking gesteld om de overlevenden iets van hun stoffelijk overschot te laten leren en hen vertrouwd te maken met het doorgaans onzichtbare deel van hun eigen lichaam. Niet voor niets is de lijfspreuk van het Institutfür Plastination 'hic gaudet mors sucurrere vitae'; de dood verheugt zich de levenden te kunnen hel­ pen. De anatomische modellen in de Specola kunnen worden gezien als het gevolg van de eerste grote opzet om de verborgen mens blijvend zichtbaar te maken. De twintigste eeuwse opvolger van de Florentijnse collectie, Körperwelten, gaat hierin nog een stapje ver­ der door nog meer van het lichaam te onthullen en met authentiek

76. http:!lwww.p as i­ nation. comlenglischla usstellung02.htm

Plastinaat dat brutaal lijkt te knipogen.

menselijk materiaal te werken. Dit laatste zorgt voor de grote aantrekkingskracht van de plastinaten. Een aantrekkingskracht die krachtiger blijkt dan die van de modellen in de Specola, met hun illusie van leven. In een eventuele strijd om de belangstelling van het grote publiek legt het namaaklijk dat er echt uitziet het af tegen het echte lijk dat niet levend schijnt. De wassen Venussen hebben hun belang voor de huidige medische wetenschap verloren - in de zin dat de objecten niet meer bruikbaar zijn in de praktijk - en zijn hierdoor niet meer dan een nostalgisch waarneembaar resultaat van de geschiedenis der anatomie. Dit in tegenstelling tot het materiaal waarmee de tentoonstelling Körperwdten is samengesteld. De plastinaten zijn de moderne variant van Susini's wassen modellen, waarbij het educatieve ele­ ment met het esthetische is samengesmolten. En terwijl de ten­ toonstelling Körperwelten inmiddels Oostenrijk en Japan bezocht heeft en er plannen zijn het publiek in Parijs, Londen en Rotterdam" kennis te laten maken met de plastinaten, vergaapt in Florence nog slechts een enkeling - wiens tijd niet wordt opgeëist door trekpleis­ ters als de Uffizi en de Accademia - zich aan de onvergane glorie van de wassen Venussen.

77. lïttp:llwww.selBsï A hilfeonline. delp98/p9803ls Z980302_2.htm

Wassen Venus gekleed in de overvloed van haar eigen ingewanden.