UNIVERSITEIT GENT FACULTEIT POLITIEKE EN SOCIALE WETENSCHAPPEN. Van geroemd tot uitgespuwd: Evolutie van cultuurjournalistiek in Vlaamse kranten

UNIVERSITEIT GENT FACULTEIT POLITIEKE EN SOCIALE WETENSCHAPPEN

Van geroemd tot uitgespuwd: Evolutie van cultuurjournalistiek in Vlaamse kranten

Wetenschappelijke verhandeling aantal woorden: 23 881

EVELIEN MAES

MASTERPROEF COMMUNICATIEWETENSCHAPPEN afstudeerrichting JOURNALISTIEK

PROMOTOR: PROF. DR. ANNLORE DEPREZ COMMISSARIS: TIM HOEBEKE COMMISSARIS: DR. VEVA LEYE

ACADEMIEJAAR 2010 - 2011

________________________________________________________________________________________

Inzagerecht in de masterproef (*)

Ondergetekende, ……………………………………………………. geeft hierbij toelating / geen toelating (**) aan derden, nietbehorend tot de examencommissie, om zijn/haar (**) proefschrift in te zien.

Datum en handtekening

…………………………..

………………………….

Deze toelating geeft aan derden tevens het recht om delen uit de scriptie/ masterproef te reproduceren of te citeren, uiteraard mits correcte bronvermelding.

-----------------------------------------------------------------------------------

(*) Deze ondertekende toelating wordt in zoveel exemplaren opgemaakt als het aantal exemplaren van de scriptie/masterproef die moet worden ingediend. Het blad moet ingebonden worden samen met de scriptie onmiddellijk na de kaft. (**) schrappen wat niet past

Evelien Maes – Evolutie van cultuurjournalistiek in Vlaamse kranten

2

Abstract Aan de hand van een literatuurstudie, een methodologisch luik en een empirisch luik bestuderen we in deze masterproef de evolutie van cultuurjournalistiek in Vlaamse kranten. Uit de literatuurstudie blijkt dat in zowat alle kranten in Europa sinds de jaren 50 een opvallende stijging te noteren is in de berichtgeving over cultuur, maar dat de berichtgeving verschilt tussen kwaliteitskranten en populaire bladen. Toch blijkt dat kwaliteitskranten en populaire kranten naarmate de tijd vordert steeds meer naar elkaar toegroeien wat betreft berichtgeving over “highbrow” en “lowbrow” cultuurgenres. Aan de hand van een systematisch-kwantificerende inhoudsanalyse onderzoeken we de cultuurberichtgeving in de Vlaamse kranten De Standaard, De Morgen en Het Laatste Nieuws van de jaren 1980, 1990, 2000 en 2010. Daaruit blijkt dat De Standaard het meeste vasthoudt aan meer elitaire cultuurgenres, terwijl De Morgen en Het Laatste Nieuws zich onder andere sterk toeleggen op televisieberichtgeving. De Morgen beschikt evenwel over de uitgebreidste cultuurberichtgeving, over alle jaren en cultuurtypes heen. Er is bij alle onderzochte kranten een duidelijke trend merkbaar naar steeds meer visualisering bij de artikels. Ook worden er steeds meer cultuurartikels ondergebracht in specifieke of algemene bijlagen. Artikels in bijlagen zijn ook vaak rijkelijker geïllustreerd dan artikels in de hoofdkrant. Artikels worden zo steeds meer “blikvangers”. Onder andere door recensies van een cultuurproduct van een bepaald aantal sterren te voorzien, spelen artikels in op de trend waarbij de belangrijkste informatie van een artikel in één oogopslag te zien is.


3

Inhoud Dankwoord .............................................................................................................................................. 6 Inleiding .................................................................................................................................................. 7 DEEL I – Literatuurstudie ....................................................................................................................... 9 1.

Cultuur ............................................................................................................................................. 9

2.

Cultuurproductie ............................................................................................................................ 11

3.

Appreciatie van kunst .................................................................................................................... 13

4.

Kunstkritiek in dagbladen.............................................................................................................. 15

5.

Visualisering.................................................................................................................................. 25

6.

Onderzochte dagbladen ................................................................................................................. 28 6.1 De Standaard .............................................................................................................................. 28 6.2 De Morgen.................................................................................................................................. 29 6.3 Het Laatste Nieuws .................................................................................................................... 30

DEEL II – Methodologie ....................................................................................................................... 31 1.

Methodologie................................................................................................................................. 31

2.

Operationalisering ......................................................................................................................... 32

3.

Onderzoeksvragen ......................................................................................................................... 36

DEEL III – Empirische studie ............................................................................................................... 37 1.

Univariate beschrijving ................................................................................................................. 37 1.1 Krantentitel ................................................................................................................................. 37 1.2 Dag van verschijning .................................................................................................................. 38 1.3 Editoriale plaatsing ..................................................................................................................... 39 1.4 Cultuurproduct............................................................................................................................ 40 1.5 Artikeltype .................................................................................................................................. 41 1.6 Redactionele content .................................................................................................................. 42 1.7 Filmgenre.................................................................................................................................... 42 1.8 Televisiegenre ............................................................................................................................ 43 1.9 Muziekgenre ............................................................................................................................... 45 1.10 Gamegenre................................................................................................................................ 46


4

1.11 Literatuurgenre ......................................................................................................................... 47 1.12 Podiumgenre ............................................................................................................................. 48 1.13 Expogenre................................................................................................................................. 49 1.14 Sterrensysteem en aantal sterren .............................................................................................. 50 1.15 Aantal foto’s ............................................................................................................................. 50 2.

Bivariate analyse ........................................................................................................................... 52 2.1 Trends in aantal artikels ............................................................................................................. 52 2.1.1 Volgens krantentitel............................................................................................................. 52 2.1.2 Visualisering ........................................................................................................................ 55 2.2 Verdeling van cultuurproducten in Vlaamse kranten ................................................................. 56 2.3 Evolutie van gecoverde cultuurproducten .................................................................................. 58 2.4 Verdeling van artikeltypes in Vlaamse kranten.......................................................................... 60 2.5 Lowbrow versus highbrow cultuur............................................................................................. 63 2.5.1 Muziek ................................................................................................................................. 63 2.5.2 Podium................................................................................................................................. 64 2.5.3 Literatuur ............................................................................................................................. 65 2.6 Evolutie in verdeling hoofdkrant en bijlage ............................................................................... 65 2.6.1 Trends in de tijd en onderzochte dagbladen ........................................................................ 65 2.6.2 Verdeling van cultuurproducten over hoofdkrant en bijlagen ............................................. 67 2.6.3 Visualisering in hoofdkrant/bijlage ..................................................................................... 69

3.

Multivariate analyse ...................................................................................................................... 70

Conclusie ............................................................................................................................................... 71 Bibliografie............................................................................................................................................ 73 Bijlage 1: Codeboek .............................................................................................................................. 78


5

Dankwoord Er zijn veel personen en instanties die ik moet bedanken, zonder wie deze masterproef niet tot een goed einde had kunnen gebracht worden. Vooreerst mijn promotor, prof. dr. Annelore Deprez, voor haar hulp en advies. Verder ook de personeelsleden van het krantenarchief van de Universiteitsbibliotheek van Gent, van het Liberaal Archief, van het AMSAB-instituut en de Universiteitsbibliotheek van Leuven. Hun gecombineerde collecties maakten de dataverzameling voor dit onderzoek mogelijk. Ook wil ik familie en vrienden bedanken voor hun steun in het tot stand komen van deze masterproef, alsook voor het nalezen, en voor de nuttige statistische tips.


6

Inleiding Pol Hoste (2002), Vlaamse schrijver en cultuurrecensent, stelde in een lezing naar aanleiding van het Theaterfestival in 2002 dat de enige manier om een duidelijke, niet-polemische uitspraken te doen over cultuurberichtgeving in Vlaanderen inhoudt dat er aan wetenschappelijk onderzoek moet gedaan worden. Dat is precies wat deze scriptie met het oog op het behalen van een master in de communicatiewetenschappen, afstudeerrichting journalistiek, inhoudt. Hij stelt: “Aan de hand van geëxpliciteerde beoordelingscriteria [zou men] een representatief corpus van kritische bijdragen over cultuur moeten onderzoeken die tijdens een welbepaalde periode werden gepubliceerd” (Hoste, 2002). Precies dat is wat we beogen. Hoste ziet ook enkele tendensen, die hij echter niet hard kan maken omdat hij er geen academisch onderzoek naar gevoerd heeft. Hij ziet onder andere sinds de jaren 50 en 60 een evolutie van de cultuurbijlage. In die tijd was cultuurberichtgeving volgens hem eerder gefocust op literatuur, terwijl zich die berichtgeving heden meer gedifferentieerd is. Al maakt hij meteen ook de bemerking dat die zelfde cultuurberichtgeving zich vooral concentreerde op de traditionele “zeven kunsten”. Meer zelfs, dat de cultuurbijlage geëvolueerd is naar een dagelijks supplement dat niet alleen over cultuur (in de enge zin van het woord) handelt, maar vooral over lifestyle (in de meest brede zin van het woord) (Hoste, 2002, p. 50). Is het dan zo dat “in de oude tijd” – zeg maar jaren 50 en 60 – cultuurbijdragen in dagen weekbladen vooral erop gericht waren het volk te onderrichten en te ontvoogden, vergelijkbaar met de opdrachten die de openbare omroep in die tijd erop nahield. Bovendien was cultuurbeleving in die tijd sterk verbonden met het sociaal-cultureel verenigingsleven, dat op zijn beurt sterk verbonden was met partijpolitiek (Hoste, 2002). Cultuurberichtgeving is steeds een vast onderdeel van de krant geweest, net omwille van de verzuilde pers die in het verleden zijn lezers wou overtuigen van de “juiste” ideologie. Het nieuws kan onder de hoofding “cultuur” ondergebracht worden, of meer verborgen in andere kolommen opgenomen worden. Hoewel in Europa reeds enkele studies zijn uitgevoerd naar cultuurjournalistiek in kranten (bijvoorbeeld Janssen, 1999; Pasquier, 2010 of Weibull & Nilsson, 2010); is er nog geen onderzoek gevoerd naar de specifieke Vlaamse situatie van cultuurjournalistiek, door middel van het bestuderen van verschillende krantentitels doorheen de tijd. Deze leemte willen wij opvullen met deze masterproef. De manier waarop doorheen de tijd bericht wordt over cultuur, in de brede en ruime zin van het woord, is een graadbarometer voor wat door een samenleving beschouwd wordt als cultuur (Janssen, 1999). In deze masterproef gaan we eerst langs de literatuurstudie, die onderzoek samenbrengt rond dit onderwerp, en waarin we eveneens het cultuurbegrip bespreken. Zoals van zo vele begrippen in de sociale wetenschappen is hier immers geen eensluidende definitie van beschikbaar, waar alle onderzoekers in het veld het over eens zijn. We bekijken eveneens het bestaande onderzoek over


7

kunstkritiek en bij uitbreiding de journalist en kunstcriticus zelf. Tot slot geven we ook een overzicht van

de

relevante

geschiedenis

van

de

onderzochte

dagbladen

in

het

licht

van

het

onderzoeksonderwerp, cultuurjournalistiek. In het methodologische luik werken we de systematisch-kwantificerende methode voor empirische studie uit, met de uitwerking van de onderzoeksvragen en de operationalisering van de variabelen. Hierop volgt de effectieve empirische studie, met de analyse en bespreking van de resultaten van het gevoerde onderzoek. We sluiten af met de conclusie die de bevindingen van het onderzoek synthetiseert.


8

DEEL I – Literatuurstudie

1. Cultuur “Cultuur is meer dan kunst” (Lievens & Waege, 2005, p. 31). Het veld van cultuuronderzoek duidelijk afbakenen, levert zoals zo vele begrippen in de sociale wetenschappen, een hoop problemen op. Het begrip cultuur wordt in het dagelijkse leven te pas en te onpas gebruikt om een heel scala aan verschijnselen, levensstijlen, kunstuitdrukkingen, et cetera te benoemen. Ook in de sociale wetenschappen heeft men aan weinig begrippen zoveel inkt besteed aan de afbakening ervan, en consensus over de betekenis is er zeker niet (Thompson, 1990, p. 122). Toch is het begrip één van de belangrijkste uit de sociale wetenschappen (Thompson, 1990, p. 122), zodat men zich niet hoeft te verwonderen over het volume aan literatuur dat over het onderwerp bij elkaar geschreven is. Ook Kroeber en Kluckhohn (1952) schreven een referentiewerk waarin zij verschillende categorieën van cultuurdefinities onderscheiden, met name zeven soorten (Kroeber & Kluckhohn, 1952, p. 77). Omdat deze classificaties al vrij oud zijn, gebruiken we de classificatie van cultuurdefinities van Lievens en Waege (2005). Volgens Lieve en Waege (2005, p. 31) zijn er grosso modo drie categorieën waarin de verschillende cultuurdefinities vallen. Ten eerste is er het humanistische cultuurbegrip. Hierbij beperkt men cultuur tot de kunst met de grote K, en beschouwt men alleen de letteren en de schone kunsten tot cultuur (Lievens & Waege, 2005, p. 31). De allereerste cultuurdefinities hadden dit uitgangspunt. De eerste die cultuur probeerde te definiëren was Matthew Arnold (1869), een Britse cultuurcriticus en dichter. Hij beschouwde cultuur als “the best which has been thought and said in the world” (Arnold, 1869). Hiermee bedoelde hij dan de “high culture”. Hij maakte immers het onderscheid tussen“high culture” en “low culture”. Ook andere auteurs maken dit onderscheid tussen hoge en lage cultuur, maar met andere begrippen. Zo heeft Ann Swidler (1996) over “big C” en “small c” culture, terwijl Terry Eagleton (2000) CULTURE van culture onderscheidt (Lievens & Waege, 2005). Hoewel deze typische tweedeling steeds minder populair is in de sociale wetenschappen, blijft zij toch bestaan in de praktijk. Daarom zullen we ook nog in beperkte mate gebruik maken van deze definitie in het empirisch onderzoek waarbij we highbrow en lowbrow genres van literatuur, muziek, enzovoort onderscheiden. Ten tweede is er het mentalistische cultuurbegrip (Lievens & Waege, 2005, p. 33). Bij deze definities is de invulling van het begrip cultuur veel breder. De eerste die de aanleiding gaf in deze disciplines was de Britse antropoloog E.B. Taylor (1871/2010). Hij stelde het volgende: “Culture, or civilization, taken in its broad, ethnographic sense, is that complex whole which includes knowledge, belief, art, morals, law, custom, and any other capabilities and habits acquired by man as a member of society.” (Taylor, 1871/2010, p. 1). Deze opvatting integreert het nature/nurture debat, en dus de socialisatietheorie, in het begrip cultuur. Verschillende culturen worden opgedeeld op basis van hun


9

aangeleerd handelen, dat verschillend is van het biologisch bepaald handelen (Lievens & Waege, 2005, p. 33). Ook Talcott Parsons (1952) benadert het begrip cultuur in relatie tot de socialisatie (Lievens & Waege, 2005, p. 33), waarbij cultuur beschouwd wordt als “het geheel van veronderstellingen, opvattingen, waarden, normen én de materiële uitdrukking ervan die in de samenleving of in een groep gedeeld en overgeleverd worden” (Van Hoof & Van Ruysseveldt, 1996, p. 37). Bij het mentalistische cultuurbegrip wordt ervan uitgegaan dat het verschil tussen kunst en vermaak (of hoge en lage cultuur) “aangeleerd” is, via socialisatie. Pierre Bourdieu (1979) noemt dit de habitus, het “geheel van vastliggende disposities of ‘neigingen’ die iemands smaak structureren” (Lievens & Waege, 2005, p. 35). De culturele habitus varieert met achtergrondkenmerken, vooral met het eigen opleidingsniveau en dat van de ouders (Elchardus & Glorieux, 2002). Verschillende groepen in de samenleving hebben dus een verschillende culturele habitus, en deze is deels afhankelijk van welke opleiding jongeren genoten hebben. Binnen een bepaalde groep worden bepaalde kunstuitingen of cultuurvormen als vanzelfsprekend aangenomen. Als individuen binnen de groep hun appreciatie uitspreken over een “afwijkende” cultuurvorm, worden deze individuen als afwijkend aanzien door de rest van de groep (Lievens & Waege, 2005, p. 35). Pierre Bourdieu introduceerde verschillende soorten kapitaal waarover een individu kan beschikken, waaronder cultureel kapitaal. Wie over een hoog cultureel kapitaal beschikt is cultureel opgevoed en heeft kennis van verschillende vormen van (hoge) cultuur. Mensen met een hoger cultureel kapitaal hebben de macht om culturele producten te classificeren in een hiërarchie, waarbij men cultuurproducten die hun eigen (hoge) sociale status consolideren hoger op de ladder plaatst. Mensen uit de middenklasse proberen deze producten die tot de zogenaamde legitieme cultuur (of hoge cultuur) behoren zich eigen te maken, ook al liggen deze culturele goederen buiten hun culturele universum waar ze in opgegroeid zijn (Pasquier, 2010, pp. 237-238). De lagere klassen van de samenleving zijn verplicht om culturele goederen te consumeren die door de hogere klassen als “commercieel” of “illegitiem” zijn aangeduid. Zij bepalen niet zelf wat in hun culturele universum circuleert, dat wordt bepaald door de hogere klassen (Pasquier, 2010, p. 238). Velen, onder wie de Franse socioloog Olivier Donnat (1994), zeggen echter dat deze opdeling historisch achterhaald is, en slechts tot de jaren 80 van de twintigste eeuw van toepassing kan zijn. Hij stelt ten eerste dat de zienswijze van Bourdieu niet kan verklaren waarom de zogenaamde hoge, legitieme cultuur, zijn aantrekkingskracht ten opzichte van de jongere generaties (het deel van de bevolking onder de 35 jaar) verloren is. Dit is niet conform met wat Bourdieu immers voorspelde: waarom zou hoge cultuur minder aantrekkelijk zijn voor deze jongere generatie dan voor de vorige, terwijl zij (volgens Bourdieu) over een hoger cultureel kapitaal beschikken, onder andere door een hoger opleidingsniveau (Pasquier, 2010, p. 238). Een verklaring ziet Donnat (1994) in een veranderde status van cultuur. Tijdens de jaren 80 werden culturele universa steeds meer hybride (Pasquier, 2010, p. 238). Er kwamen steeds meer cultuurproducten gericht op jongeren op de markt, en wat tot dan toe beschouwd werd als hoge cultuur werd commercieel gepromoot (onder andere door het op de markt brengen van compilatie-cd’s van klassieke muziek, die tijdens de jaren 80 vlot hun weg vonden op de


10

muziekmarkt), bepaalde culturele handelingen kregen steeds minder status ten opzichte van vroeger (zoals het lezen van boeken), enzovoort. Maar vooral het ontstaan van zogenaamde “combinatievormen” van cultuur zorgden ervoor dat de scheiding tussen hoge en lage cultuur steeds minder duidelijk werd (Pasquier, 2010, p. 238). Peterson en Kern (1996) komen zelfs tot de conclusie dat wanneer de exclusieve appreciatie van hoge cultuur niet langer een statussymbool is voor de hogere klassen, dat integendeel een eclectische smaak in cultuurproducten van meer status geniet (Peterson & Kern, 1996, p. 900). De culturele omnivoor werd geboren. Terwijl sommigen nog steeds vasthouden aan slechts de consumptie van zogenaamde hoge cultuur (zoals genoemd in het humanistische cultuurbegrip), lijkt er een trend te zijn om steeds meer ook lage cultuur te consumeren, zonder één van beide (hoge of lage cultuur) volledig links te laten liggen. Deze trend noemen we culturele omnivorisering (Peterson, 1997, p. 75; van Eijck, de Haan & Knulst, 2002, p. 153; Laermans & Vander Stichele, 2007, p. 13). Ten derde is er het interpretatief of symbolisch cultuurbegrip (Lievens & Waege, 2005, p. 35). Ook hier kunnen we de grondslag van deze stroming in het definiëren van het cultuurbegrip verbinden aan een grote socioloog: Max Weber (Lievens & Waege, 2005, p. 35; DiMaggio, 1987, p. 440), zoals we eerder het humanistische cultuurbegrip verbonden aan Pierre Bourdieu en het mentalistische cultuurbegrip aan Taylor. Weber ziet cultuur als “het vermogen en de wil om tegenover de wereld bewust een standpunt in te nemen en aan de wereld een zin ter verlenen” (Weber, 1902/1975, p. 47). Deze cultuurdefinitie vond zijn oorsprong in de school van het symbolisch interactionisme (Lievens & Waege, 2005, p. 35). Ook Geertz (1973) benoemt cultuur in dezelfde zin als Max Weber: “een historisch doorgegeven patroon van betekenissen dat is belichaamd in symbolen” (Geertz, 1973, p. 89). Deze school vindt zijn oorsprong bij de socioloog Herbert Blumer (Marshall, 1994). Bij het interpretatieve of symbolische cultuurbegrip is de individuele betekenisgeving dus geen losstaand gegeven (Lievens & Waege, 2005, p. 35), maar verbonden aan geschiedenis. Ook hier, net zoals bij het mentalistische cultuurbegrip, maakt men gebruik van een collectieve kennis om betekenis toe te kennen (Lievens & Waege, 2005, p. 35), socialisatie als het ware. Toch schenkt deze invulling van het cultuurbegrip meer aandacht aan de actieve dialoog tussen symbolisering en betekenisgeving: interpretatie is noodzakelijk (Lievens & Waege, 2005, p. 36). Onderzoek situeert zich in deze traditie vooral op het kwalitatieve vlak: men onderzoekt de betekenissen die het individu toekent aan bepaalde symbolen (Lievens & Waege, 2005, p. 36).

2. Cultuurproductie Professionele cultuurproductie kende een boom sinds het einde van de jaren 50 (Lievens & Waege, 2005, p. 37). Volgens Bell (1974) hangt dit samen met de opkomst van ‘de postindustriële


11

samenleving’, zoals hij die noemt, waarin massamedia en bijbehorende advertenties booming business zijn, en de consumptiemaatschappij naar nieuwe hoogten wordt gestuwd. Aan de andere kant worden steeds meer cultuurprojecten gefinancierd vanuit de overheid of andere overkoepelende instanties, in de plaats van door privé-initiatief (Lievens & Waege, 2005, p. 37). Deze “postindustriële samenleving” is slechts één van vele begrippen die in omloop zijn om deze veranderde maatschappij en samenleving aan te duiden, afhankelijk van op welke element van deze “nieuwe maatschappij” de auteur de nadruk legt. Andere auteurs hebben het over “de informatiesamenleving” (Castells, 1996), “de kennismaatschappij” (Stehr, 1994), of “de symbolische samenleving” (Elchardus & Glorieux, 2002). In deze postindustriële samenleving is ook de pers onderhevig aan verandering (Weibull & Nilsson, 2010, p. 41). De kranten werden onder andere ontzuild (Weibull & Nilsson, 2010, p. 43; Devos, 2004), omdat ze losgemaakt werden van de politieke partijen en andere belangenorganisaties (zoals vakbonden). Ook komt de scheiding tussen kwaliteitspers en populaire kranten steeds sterker naar boven (Weibull & Nilsson, 2010, p. 43). Hoewel deze term in oorsprong van toepassing was op de Britse krantenmarkt, met het onderscheid tussen broadsheets en tabloids (Raeymaeckers & De Bens, 2007, p. 244), worden deze termen ook voor andere landen in Europa gebruikt. De termen broadsheet en tabloid zijn echter niet onproblematisch, omdat dit onderscheid in feite gebaseerd is op de fysieke grootte van de bladzijden van de krant. Traditioneel zijn populaire kranten kleiner van formaat dan kwaliteitskranten, maar dit is niet altijd het geval. Een voorbeeld is Bild, de grootste Duitse boulevardkrant, die gedrukt is op broadsheetformaat (Weibull & Nilsson, 2010, p. 68). De opkomst van dit nieuwe ‘type samenleving’ zoals aangegeven door Bell (1974) en anderen leidt eveneens tot vermarkting van het culturele veld (Lievens & Waege, 2005, p. 38). Sommigen beweren dat wanneer de kunsten hun onafhankelijkheid ten opzichte van de markt verliezen, ze ook hun vrijheid verliezen. Anderen gaan er dan weer van uit dat dit de democratisering van culturele goederen in de hand kan werken, en dat vormen van hoge cultuur voor een groter deel van de samenleving zullen beschikbaar worden, en zo meer geapprecieerd zullen worden (Pasquier, 2010, p. 245). Een markt van culturele goederen is natuurlijk verschillend van een markt met materiële, economische goederen. Daar waar een massamarkt een zo groot mogelijk publiek probeert te bereiken en te bekoren, en dus een zo groot mogelijke afzet wil hebben; is een markt met culturele goederen van een andere orde. Hier probeert men, volgens Bourdieu (1992), geen economisch kapitaal te vergaren zoals bij de massamarkt, maar eerder symbolisch kapitaal, bijvoorbeeld sociale erkenning door een groep van gelijken (Lievens & Waege, 2005, p. 38). Kwaliteit staat hierbij boven kwantiteit: een artiest is beter af met de productie van een enkel hoogstaand werk per jaar, dan met een niet aflatende stroom van creaties (Lievens & Waege, 2005, p. 38). Toch kunnen cultuurmarkten ook voor massamarkten doorgaan: wanneer het om commerciële cultuurproducten gaat. Bourdieu onderscheidt lage of illegitieme cultuur en hoge of legitieme cultuur, een onderscheid dat samenvalt met commerciële en niet-commerciële cultuur (Lievens & Waege,


12

2005, p. 38). Deze opdeling is echter arbitrair en bijzonder moeilijk hard te maken. Zo kan binnen traditioneel commerciële cultuurdomeinen toch een alternatief circuit ontstaan waar experimentelere vormen van bijvoorbeeld film of popmuziek circuleren. Wat dan uiteindelijk het verschil tussen legitieme en illegitieme cultuur bepaalt is de receptie die een bepaald product meekrijgt, bijvoorbeeld in recensies in de massapers. Als de receptie het specifieke cultuurproduct bestempelt als creatief, origineel, kunstig, experimenteel of artistiek, wordt het als een niet-commercieel cultuurproduct beschouwd (Lievens & Waege, 2005, p. 38). Hoe dan ook, zelfs in cultuurmarkten, blijven cultuurproducten koopwaar. Nu we zien dat de markten met zogenaamde illegitieme cultuurproducten en de markten met de zogenaamde legitieme cultuurproducten (in de termen van Bourdieu) steeds meer in elkaar overvloeien, zien we een ander fenomeen opduiken, bij de consumptie van cultuur: de culturele omnivorisering, zoals hierboven aangehaald. (Laermans & Vander Stichele, 2007, p. 13).

3. Appreciatie van kunst “Art is said to be an ‘acquired’ or ‘cultivated’ taste” (Heilbrun & Gray, 2001, p. 360). Hiermee bedoelen Heilbrun en Gray (2001) niet mee dat cultuur onnatuurlijk is, of aangeleerd moet worden. Wel bedoelen ze dat men om kunst en cultuur te appreciëren dat men ermee in contact moet komen. Hoe meer men in contact komt met cultuur, hoe meer men het gaat appreciëren (Heilbrun & Gray, 2001). Ook Boenders (1990) heeft het over de ontwikkeling van smaak, maar in een iets andere context. Het persoonlijke nadenken over kunst wordt volgens hem bedreigd door drie factoren: mode, massaspektakel en macht (Boeders, 1990). Met mode bedoelt hij dat wat “in” is de massa toont wat artistiek belangrijk is, en massaspektakels verheffen kunst tot een mode. Wat veel volk lokt, wordt dan automatisch mode. Bourdieu haalde al eerder deze vicieuze cirkel van mode en verkoop aan (Pasquier, 2010, p. 241). En wie macht heeft kan bepalen welke kunst tot een massaspektakel en dus tot mode wordt verheven. We kunnen hier een kritiek op de traditionele media in lezen, die de macht effectief hebben om kunst tot mode te transformeren en te bepalen wat “in” is. Deze media brengen immers vooral nieuws over grote massa-evenementen, zoals de Boekenbeurs voor literatuur, Rock Werchter voor pop- en rockmuziek of theaterfestivals zoals Theater Aan Zee. Dit impliceert dat cultuurjournalistiek een belangrijke rol vervult om het publiek te socialiseren, opdat ze cultuur zouden appreciëren. Heilbrun en Gray (2001) formuleren hier ook een bedenking bij. Ze halen de vicieuze cirkel van mode en smaak aan, zoals die door Bourdieu beschreven is: het publiek wil populaire cultuur, dus de media geeft hen populaire cultuur. Omdat het publiek vooral vormen van populaire cultuur te zien en te horen krijgt, groeit ook de appreciatie voor deze vormen. Omdat de massamedia vooral aandacht besteden aan de zogenaamde populaire cultuur, ontstaat bij het grote publiek een gewenning aan deze vormen.


13

Maar wie is de kunstcriticus zelf, die dan de berichtgeving over de onderwerpen verzorgt? David Hume, filosoof van de Verlichting uit de achttiende eeuw, dicht aan critici in zijn essay “Of the standards of taste” toe dat zij moeten vaststellen wat de norm is voor schoonheid en een geslaagd kunstwerk. Kunstcritici staan een trapje hoger dan de gewone bevolking met hun “beperkte verstand”. Wie kunstwerken van kritiek voorziet heeft volgens Hume (1757) immers een scherpe intelligentie, een fijngevoeligheid. Deze eigenschappen scherpen zij aan door hun ervaring en opgebouwd corpus van referenties. Tenslotte zijn zij volledig vrij van alle vooroordelen (Hume, 1757). De nadruk ligt hier vooral op de ervaring en vergelijking (Hoexum, 2003), en dit dient zo objectief mogelijk te gebeuren. Een aantal auteurs maken ondertussen gewag van een shift in de toon waarmee kunstkritiek geschreven wordt. In plaats van het oordeel over het cultuurproduct te baseren op vergelijking met andere cultuurproducten (naar Humiaans voorbeeld), of systematisch verschillende onderdelen van het werk te beoordelen en zo tot een totaalconclusie te komen; hangt het oordeel van de criticus steeds meer af van smaak, en de kwestie of het werk hem of haar al dan niet “bevalt” (Hoexum, 2003). Daar waar men bij bijvoorbeeld film vroeger op systematische wijze de montage, het geluid, de kostuums, de verschillende acteerprestaties enzovoort besprak om tot een conclusie te komen, baseert men zijn oordeel heden ten dage meer op smaak. Omdat een criticus menselijk is, kan hij waarschijnlijk het ene genre (bijvoorbeeld drama), meer appreciëren dan een ander (bijvoorbeeld komedie). Het risico bestaat er dan in dat, omdat de verdiensten voor elk genre op een ander vlak liggen, cultuurproducten worden goed- of afgekeurd op basis van hun genre, niet hoe goed ze verschillende punten (zoals bij film: montage, geluid…) invullen (Hoexum, 2003). Ook Bourdieu volgt de Humiaanse visie op cultuurcritici en kunstjournalisten (Bourdieu, 1987). T.S. Eliot stelt ook dat we een onderscheid moeten maken tussen een reviewer en een criticus. Daar waar de reviewer zijn persoonlijke, subjectieve mening uit over een bepaald cultuurproduct, gaat de criticus veel objectiever te werk (Geerts, 1991). De criticus analyseert meer dan dat hij beoordeelt. Zo meent ook Wesseling (2003). Een criticus moet zijn of haar oordeel argumenteren, en daar is de analyse cruciaal. Daarbij moet doorgaans een beeldende kunst omgezet worden in woorden (voor de krant, een weekblad…), een vorm van schrijven die om een eigen vocabularium vraagt. Volgens Van Dijk (2003) is er ook een evolutie te merken bij de dagbladcriticus. Zo moest die criticus zich tot en met de negentiende eeuw vooral onpartijdig, en anoniem opstellen. Dat is tegenovergesteld aan de situatie die we vandaag kennen, met enkele dominante, bekende kunstcritici en cultuurjournalisten die het landschap domineren. Ze hebben autoriteit. Sels (2003) waarschuwt echter voor deze notie van autoriteit, en het feit dat autoriteit niet gelijk staat aan expertise. Een criticus die in drie dagbladen of publicaties tegelijk zijn mening mag spuien, geniet wel autoriteit; maar heeft om die reden nog geen expertise. Expertise is een corpus van kennis dat de cultuurjournalist (kunstcriticus) pas kan na het opbouwen van repertoirekennis en kijkervaring aanspraak kan op maken (Sels, 2003).


14

Lang niet alle artiesten hebben het echter begrepen op critici (van alle allooi). Onder andere Hugo Claus was niet mals over het beroep: “Ik heb me nooit beziggehouden met wat theatercritici over mijn werk schreven. Bekommert een leeuw zich misschien om de vlooien in zijn pels? Het enige nut van een criticus is dat hij je naam in de krant plaatst.” (Claus, Wildemeersch & Debergh, 1999, p. 73). Toch zien we dat goede of slechte reviews in toonaangevende bladen (kranten of gespecialiseerde pers) artiesten en hun werk kunnen maken of kraken, en een groot auteur als Claus kan het zich natuurlijk veroorloven om kritiek te spuien op de critici.

4. Kunstkritiek in dagbladen Dit onderzoek spitst zich toe op kunsten cultuurberichtgeving in dagbladen, maar natuurlijk zijn dagbladen niet de enige publicaties waar dergelijke stukken in verschijnen (Parmentier, 2006). Grosso modo kunnen we drie vormen onderscheiden: ten eerste zijn er journalistieke bijdragen die in kranten of niet-gespecialiseerde weekbladen verschijnen (zoals De Standaard en Humo), ten tweede is er de uitgebreidere kritiek onder de vorm van een essay die verschijnt in periodieke gespecialiseerde publicaties gericht op bijvoorbeeld literatuur (zoals Etcetera) en tot slot de academische kritiek. Deze laatste twee vormen van publicaties bouwen vooral voort op wetenschappelijk uitgewerkte paradigma’s van kunsten literatuurkritiek (Parmentier, 2006). Naast de vorm waarin de cultuur of kunstkritiek verschijnt is er nog een ander essentieel verschil: de Engelse schrijver T.S. Eliot haalde in 1923 het verschil aan tussen “reviewing” en “criticism”. Een review bespreekt volgens Eliot een werk waar de lezer niet mee vertrouwd is, of nog niet kent, een kritiek graaft dieper en gaat over een werk dat de lezer wel al kent. Dit verschil valt in feite samen met het verschil tussen journalistieke stukken en literaire essays (Geerts, 1991), zoals we hierboven al aanhaalden. Journalistieke stukken moeten uiteraard in de eerste plaats de regels voor de journalistiek volgen. Sinds september 2010 zijn deze regels gebundeld als de Code van de Raad voor de Journalistiek. Hoofdpunten zijn: waarheidsgetrouw berichten, onafhankelijk informeren, fair play en respect voor het privéleven en de menselijke waardigheid (Voets, 2010). Toegepast op cultuurjournalistiek zouden we kunnen zeggen dat vooral het hoofdstuk over onafhankelijkheid van belang is. Redacties en journalisten moeten elke druk weren (Voets, 2010), dus inclusief die van cultuurhuizen of artiesten die de redactie onder druk zetten om goede recensies te bekomen. Deze onafhankelijkheid is echter niet vanzelfsprekend. Onlangs bleek dat bijvoorbeeld bij de krant Het Nieuwsblad door de marketingafdeling bij de redactie wordt aangedrongen op positieve reclame voor de zomerfestivals die de krant sponsort (Cochez, 2011). De ruimte die bepaalde cultuurvormen innemen in de krant op een bepaald punt in de tijd is indicatief voor het belang dat aan bepaalde cultuurproducten toegekend wordt door de maatschappij in het algemeen (Janssen, 1999). Net zoals alle journalistieke output is output van cultuurjournalistiek


15

afhankelijk van enkele invloeden. Janssen (1999) onderscheidt vijf types van beïnvloeding, een conclusie die ze maakt door het synthetiseren van het werk van Gans (1979), Gitlin (1980) en Shoemaker en Reese (1996). Op het hoogste niveau staat de invloed van ideologie en andere factoren die zich op het macro-systematische niveau situeren. Op de tweede plaats staan invloeden die van buiten de mediaorganisaties. Op de derde plaats staan de doelen, structuren en het beleid van de organisatie zelf. Op de vierde plaats staan de routines die heersen in binnen de media, en ten slotte op de vijfde en laagste plaats staat de socialisatie en attitudes van journalisten en werknemers in de mediasector (Janssen, 1999). Omdat deze niveaus hiërarchisch gerangschikt zijn, hangt elk lager niveau af van alle hogere. De attitudes van journalisten zijn dus te verklaren door alle bovenliggende niveaus. Susanne Janssen (1999) voerde reeds onderzoek naar het aanbod van cultuurnieuws in Nederlandse populaire kranten en kwaliteitskranten, in de periode 1965 tot 1990 (tabel 1). Ons onderzoek overlapt het hare dus enigszins. Haar resultaten stelden dat in absolute cijfers een sterke stijging was in het aanbod van cultuurnieuws, maar deze stijging is relatief. Omdat het aantal pagina’s dat een krant bevat door de tijd sterk gestegen is, zijn uiteraard ook het aantal artikels over cultuur meegestegen. De verhouding tussen het aantal cultuurartikels en de totale ruimte van de krant blijft doorheen de tijd ongeveer gelijk: tussen de 8% en de 11% van de editoriale ruimte wordt tussen 1965 en 1990 besteed aan cultuur. 1965

1970

1975

1980

1985

1990

Number of contributions on art

507

496

517

639

718

825

Number of cultural items reviewed

545

594

566

735

834

944

Amount of editorial space for art (in newspaper pages)

92

90

103

129

163

207

Percentage of total editorial space given to art

11%

8%

9%

9%

11%

11%

Tabel 1 Berichtgeving over cultuur in de onderzochte krantensteekproef (Janssen, 1999, p. 335)

Weibull & Nilsson (2010) hebben eveneens het editoriaal profiel van kwaliteitskranten en populaire kranten vergeleken voor verscheidene Europese landen, in de jaren 1960 en 2000. In tabel 2 tot en met 5 zien we de resultaten van hun onderzoek. Onze aandacht wordt natuurlijk vooral getrokken door het percentage dat ingenomen wordt door cultuurverslaggeving, en de categorie televisie en radio. We zien voor de kwaliteitspers in het algemeen over alle landen heen, een afname van het algemene nieuws ten voordele van meer specifieke categorieën zoals economie, sport en cultuur, wat te maken heeft met de nood van elke titel om zich duidelijk te positioneren in de markt (Weibull & Nilsson, 2010, p. 58) (zie tabel 2 en 3). Vooral wat betreft de categorie economie zien we een sterke stijging in de omvang die hieraan besteed wordt, en in mindere mate zien we ook een dergelijke stijging voor de categorie televisie en radio. Van de onderzochte landen stijgt alleen in Polen en Turkije in de kwaliteitskranten het aandeel van radio en televisieverslaggeving niet tussen 1960 en 2000 (Weibull &


16

Nilsson, 2010, p. 61). Het aandeel in de krant dat over cultuur handelt blijft vrij stabiel als we alleen de hoofdkrant (het corpus, dus niet de bijlagen) onder de loep nemen (Weibull & Nilsson, 2010, p. 61). In Turkije en Tsjechië blijft het aandeel van cultuur en entertainment in de kwaliteitspers laag, zowel in 1960 als in 2000. Er is zelfs sprake van een daling tussen deze twee momenten in de tijd. Dit in tegenstelling tot Duitsland, Groot-Brittannië en Zweden die zowel in 1960 als in 2000 een stevig aandeel van hun kolommen besteden aan cultuurverslaggeving (Weibull & Nilsson, 2010, p. 61). 1960

Nieuws

Economie

Sport

Cultuur

TV/Radio

Opinie

Andere

Polen

80

0

14

4

0

2

0

Frankrijk

64

12

2

11

1

5

5

Noorwegen

62

8

11

10

2

7

0

Tsjechië

57

11

13

7

0

4

8

België

49

7

7

5

4

6

22

Finland

48

0

13

13

1

5

20

Turkije

39

0

33

0

6

14

8

Duitsland

36

26

5

10

0

10

13

Groot-Brittannië

35

15

11

8

2

9

20

Zweden

34

5

12

11

3

6

29

Denemarken

33

17

11

7

6

7

19

Tabel 2 Inhoud van Europese kwaliteitskranten in 1960 (in procent, gemiddelden van dinsdag en donderdag) (Weisbull & Nilsson, 2010, p. 59)

2000

Nieuws

Economie

Sport

Cultuur

TV/Radio

Opinie

Andere

Polen

34

27

12

9

0

1

17

Frankrijk

47

19

3

11

4

7

9

Noorwegen

26

16

16

11

4

8

19

Tsjechië

38

14

21

4

2

6

15

België

24

36

6

11

7

4

12

Finland

33

13

10

8

8

7

21

Turkije

34

19

29

3

1

13

1

Duitsland

12

45

6

14

4

3

16

Groot-Brittannië

21

10

7

13

9

7

33

Zweden

20

22

11

15

6

7

19

Denemarken

38

25

5

12

8

5

7

Tabel 3 Inhoud van Europese kwaliteitskranten in 2000 (in procent, gemiddelden van dinsdag en donderdag) (Weisbull & Nilsson, 2010, p. 59)

Populaire kranten hebben per definitie een ander profiel dan kwaliteitspers. Dit komt dan tot uitdrukking in de inhoud van de kranten. Ook hier kijken we naar het aandeel van cultuur, en televisie en radio in de verschillende onderzochte landen (tabel 4 en 5). Van alle onderzochte landen staat in


17

Groot-Brittannië en in de Scandinavische landen de categorie cultuur en entertainment op het hoogste punt in 2000, de stijging ten opzichte van 1960 is zeer opvallend (Weibull & Nilsson, 2010, p. 62). Ook wat betreft televisie en radioberichtgeving is de stijging opvallend. Daar waar in 1960 nog amper gewag gemaakt wordt van berichtgeving over deze onderwerpen, is de stijging over de jaren opvallend. In Noorwegen bijvoorbeeld stijgt de cultuurberichtgeving van 0% van de artikels in 1960 naar 16% van de artikels in 2000; en de berichtgeving over televisie en radio stijgt eveneens sterk van 0% in 1960 naar 10% in 2000. Gelijkaardige stijgingen zien we ook in landen als Finland en GrootBrittannië. Heel anders is het verhaal voor Italië, waar de cultuurberichtgeving sterk daalt van 23% in 1960 naar 8% in 2000. De berichtgeving over televisie en radio daalt er eveneens, van 2% in 1960 naar 0% in 2000. Bijlagen werden echter niet in deze cijfers opgenomen, wat een vertekening van de cijfers kan opleveren (Weibull & Nilsson, 2010, pp. 62-63). 1960

Nieuws

Economie

Sport

Cultuur

TV/Radio

Opinie

Andere

Noorwegen

88

0

1

0

0

9

2

Polen

57

5

15

5

3

3

12

Italië

53

12

12

23

0

0

0

België

52

4

18

7

3

2

14

Denemarken

51

1

19

3

2

3

21

Frankrijk

50

4

15

10

3

0

18

Finland

49

0

13

0

2

8

28

Groot-Brittannië

48

4

20

14

4

7

3

Tsjechië

47

0

25

5

0

3

20

Duitsland

43

0

14

0

0

8

35

Zweden

41

0

20

13

2

6

18

Turkije

26

2

31

0

4

9

28

Tabel 4 Inhoud van Europese populaire kranten in 1960 (in procent, gemiddelden van dinsdag en donderdag) (Weisbull & Nilsson, 2010, p. 62)

2000

Nieuws

Economie

Sport

Cultuur

TV/Radio

Opinie

Andere

Noorwegen

32

0

16

16

10

7

19

Polen

23

0

19

11

8

4

35

Italië

72

8

10

8

2

0

0

België

42

8

22

8

8

2

10

Denemarken

39

0

11

19

5

11

15

Frankrijk

30

9

25

7

11

1

17

Finland

34

5

15

16

7

8

15

Groot-Brittannië

26

3

24

19

6

7

15

Tsjechië

36

18

18

7

3

15

3


18

Duitsland

42

0

28

0

7

3

20

Zweden

27

0

37

13

6

5

12

Turkije

31

26

24

1

1

12

5

Tabel 5 Inhoud van Europese populaire kranten in 2000 (in procent, gemiddelden van dinsdag en donderdag) (Weisbull & Nilsson, 2010, p. 62)

Uit onderzoek gevoerd in Amerikaanse kranten blijkt echter dat in de Verenigde Staten de laatste jaren eerder een terugval van het aantal cultuurartikels plaatsvindt. Wanneer er toch nog cultuurartikels gepubliceerd worden zijn het vooral lijstjes: de top tien best verkopende boeken, de top tien films die de meeste kaartjes doen verkopen, enzovoort. Artikels handelen ook vaak eerder over roddels over sterren, of schandalen. Berichten die eerder over cultuur zelf gaan verminderen in aantal. Artikels over televisie zijn echter niet in aantal verminderd (National Arts Journalism Program, 2004). Net zoals Weibull en Nilsson (2010) onderzocht Pasquier (2010) in verschillende Europese landen populaire kranten en kwaliteitspers, met de nadruk op de culturele verslaggeving in deze landen. Zij bestudeerde de evolutie ervan door krantenedities uit 1960, 1980 en 2000 te onderzoeken (Pasquier, 2010, p. 237). Daaruit bleek dat in alle onderzochte landen de berichtgeving over cultuur sterk gestegen was doorheen de tijd (Pasquier, 2010, p. 237). De meeste dagbladen hebben immers tegenwoordig een dagelijks supplement met televisie- en radioprogrammatie, net zoals bijlagen die wekelijks of een aantal dagen per week over een specifieke vorm van cultuur bij de krant worden gevoegd (Pasquier, 2010, p. 237). Een verklaring ziet ze in verschillende sociale processen en omgevingsfactoren, zoals een algemene verbetering van het opleidingsniveau in West-Europa wat leidt tot meer interesse in cultuur, en een toenemende graad van verstedelijking (Pasquier, 2010, p. 237). Ook ziet ze een verklaring in een evolutie van de cultuur zelf: de steeds verdere ontwikkeling van technologieën en hun inhoudelijke invulling, zoals bij televisie bijvoorbeeld. In de loop der tijd is er ook duidelijk een publiek ontstaan voor dit soort nieuws (Pasquier, 2010, p. 237). Volgens Pasquier (2010, p. 238-239) vinden de grootste veranderingen in cultuurverslaggeving echter plaats tijdens de jaren 80. Bij haar onderzoek van cultuurverslaggeving in kranten in de jaren 1960, 1980 en 2000 kwam ze tot de conclusie dat in 1960 nog steeds een erg duidelijke differentiatie gemaakt wordt tussen populaire en elitaire vormen van cultuur, terwijl twintig jaar later, in 1980, al een iets minder rigide scheiding gemaakt wordt (Pasquier, 2010, p. 239). Toch wordt nog steeds het merendeel van de verslaggeving besteed aan highbrow cultuur. In de kranten van het jaar 2000 is het gamma van culturele producten dat aan bod komt zeer gelijkend, want kwaliteitskranten bieden nu steeds meer onderwerpen en cultuurproducten aan die traditioneel eerder door de populaire pers behandeld worden. Pasquier (2010, p. 239) noemt dit fenomeen “de-differentiatie”, en ze ziet dit ondersteund door drie evoluties. Ten eerste ziet ze een verandering in de onderwerpen die behandeld worden door kwaliteitskranten. Ze geeft het voorbeeld van Le Monde, een krant die in 1960 vooral aandacht besteedde aan elitaire


19

kunstvormen zoals klassieke concerten, ballet, opera en theater. Daarentegen werd berichtgeving over televisie verwaarloosd: er was bijvoorbeeld geen televisieprogrammatie aanwezig (Pasquier, 2010, p. 239). Als er commentaren opgenomen werden in de kolommen van de krant over televisie, handelden deze over documentaires of culturele programma’s, nooit over entertainende programma’s zoals quizzen of andere spelen entertainmentprogramma’s. Le Monde staat op die manier lijnrecht tegenover de krant Le Parisien, een krant die uitgebreid films besprak en een zeer complete televisiegids aanbood. De editoriale ruimte die in Le Parisien aan theater of boeken besteed werd is daarentegen eerder marginaal te noemen in 1960 (Pasquier, 2010, p. 239). In de onderzochte edities van 1980 van Le Monde komen nog steeds grote klassieke concerten uitvoerig aan bod, en men geeft een volledige lijst van theaterproducties die momenteel in de zalen lopen. De grootste veranderingen in hun cultuurberichtgeving vinden dus plaats na deze periode, en in de kranten van 2000 zien we dat Le Monde amper nog aandacht besteedt aan uitvoeringen van klassieke muziek of opvoeringen van theater, en dat het merendeel van de culturele kolommen nu wordt besteed aan films, televisieprogrammatie en boeken; terwijl er nog amper aandacht wordt geschonken aan live opvoeringen van muziek en theater. In Le Parisien blijft de televisieprogrammatie de sterkhouder van zijn culturele bijlagen, en de overige ruimte wordt vooral besteed aan film. Een tweede evolutie die Pasquier (2010, p. 239) aanreikt is het feit dat de kwaliteitspers doorheen de tijd steeds meer en meer commerciële genres van bepaalde cultuurproducten aandacht geven. Een goede illustratie van deze trend is de berichtgeving over literatuur in de Franse kwaliteitskrant Le Monde. Daar waar geen enkel bericht over literatuur te vinden was in de kranten van 1960, was dit veranderd in 1980. Toen werden al bijlagen specifiek over literatuur bij de krant gevoegd. De onderwerpen die behandeld werden bleven echter vrij elitair: alleen boeken die tot hoge cultuur behoren krijgen aandacht, hetzij met literaire romans, hetzij essays of andere “intellectuele” genres. In 2000 zien we echter een zeer sterk gedifferentieerd aanbod in de literatuurbijlagen. Strips komen aan bod, evenals een artikel over sciencefictionboeken geselecteerd door een journalist die bekend is van zijn berichtgeving over televisie; een artikel over trends in detectiveromans, etc. Naast deze meer populaire onderwerpen worden ook nog steeds meer “elitaire” onderwerpen aangeraakt. Zo worden ook recensies aangeboden van boeken geschreven door filosofen, sociologen en historici (Pasquier, 2010, pp. 239-240). Opvallend vindt Pasquier (2010, p. 240) dat typografisch geen onderscheid gemaakt wordt tussen populaire en elitaire content, en alle artikels door elkaar geschikt staan. Uit deze evolutie blijkt dat de kwaliteitspers het begrip “cultuur” steeds ruimer is gaan interpreteren, bijvoorbeeld naar jongerencultuur toe, of nieuwe literaire genres; terwijl men toch nog steeds aandacht besteedt aan de traditionele “elitaire” genres die de culturele kolommen in 1980 beheersten (Pasquier, 2010, pp. 239-240). Dezelfde evolutie zien we even goed voor muziek. In 1980 handelen bijna alle artikels over klassieke muziek, behalve een klein artikel over een rockgroep die in een prestigieuze theaterzaal optrad. In 2000 is de situatie volledig verschillend: de meeste artikels over muziek gaan


20

over jazz of vallen onder het genre pop/rock, terwijl er geen artikels meer handelen over klassieke muziek of opera. Musicals daarentegen kunnen wel op belangstelling rekenen (Pasquier, 2010, p. 240). In het jaar 2000 zien we bovendien dat de cultuurberichtgeving van Le Monde en Le Parisien sterk overlapt qua besproken cultuurproducten (Pasquier, 2010, p. 240). Uit ander onderzoek blijkt dat niet alleen in de wereld van cultuur de grenzen tussen high en low vervagen, een ander voorbeeld is mode. Volgens Davis (1992) ziet men immers ook in de mode een zelfde mix van hoge en lage cultuur, en dat de scheiding tussen beide naarmate de tijd vordert steeds minder rigide wordt. Haute couture hield zich traditioneel bezig met dure stoffen en extravagante outfits, maar de zogenaamde high fashion incorporeert ook steeds meer elementen uit modesubculturen die traditioneel als minderwaardiger worden beschouwd. Zo ontwierp Dior al sneakers, een typisch voorbeeld van streetwear, en Chanel jeansbroeken, een kledingstuk dat traditioneel verbonden wordt aan de working class (Davis, 1992, p. 73). Ten derde is er ook een evolutie naar een meer persoonsgerichte benadering van cultuur, een personificiatie van verschillende cultuurproducten als het ware. In Le Parisien zien we al in 1960 dat meer nadruk gelegd wordt op de auteur van een werk dan op het werk zelf: wanneer het over een boek gaat ligt de nadruk op de auteur, bij een film op de regisseur (of nog meer: hoofdrolspelers), bij muziek op de zanger, enzovoort. Over deze personen worden in de berichtgeving dan ook persoonlijke details verschaft die ongerelateerd zijn aan het geproduceerde cultureel product (Pasquier, 2010, p. 240). We zien dat deze manier van rapporteren, waarbij de persoonlijke invalshoek steeds belangrijker wordt, in de loop der jaren ook bij Le Monde steeds meer in opmars is. Terwijl in de jaren 60 cultuurjournalistiek nog neutraal gericht was op het geproduceerde werk, zien we in 2000 een veel sterker gepersonaliseerde aanpak. Wanneer bijvoorbeeld een blockbuster in de bioscoop komt, krijgt deze doorgaans twee artikels toegewezen in de krant: één recensie, en één interview met de regisseur over zijn beweegredenen om de film te maken, artistieke keuzes, enzovoort. In deze interviews en omringende artikels zit ook informatie over zijn of haar professionele carrière tot nu toe verwerkt, maar evengoed ook details uit zijn of haar privéleven die volledig losstaan van het geproduceerde werk (Pasquier, 2010, p. 240). Deze drie evoluties wijzen allemaal op hetzelfde fenomeen: populaire pers en kwaliteitspers groeien steeds dichter naar elkaar toe (althans zeker wat cultuurverslaggeving betreft). Hoewel populaire kranten amper hun invalshoek ten opzichte van cultuur veranderd hebben (ze besteden er wel meer ruimte aan), lijkt het er vooral op dat kwaliteitskranten een steeds bredere invulling van het begrip cultuur doorvoeren (Pasquier, 2010, p. 240). Toch moeten we volgens Pasquier (2010, p. 241) deze evolutie waarbij populaire pers en kwaliteitspers naar elkaar toegroeien niet overroepen. Er blijven nog altijd significante verschillen in aanpak tussen de beide.


21

Ten eerste zien we dat in populaire kranten meer met hitparades gewerkt wordt, en minder met diepgravende stukken, een bevinding die ook gedeeld wordt door de National Arts Journalism Program (2004). Er worden dus eerder opsommingen gegeven dan journalistieke content te voorzien. Bourdieu zag in dit fenomeen de befaamde vicieuze cirkel: hoe meer iets verkoopt (of bekend is), hoe meer het zal verkopen in de toekomst (Pasquier, 2010, p. 241). Zo zien we dat in Le Parisien elke week een top tien wordt gepubliceerd van de boekverkoop en de cd-verkoop. Ook de films in de bioscoop die het het beste doen aan de kassa en de zeven televisieprogramma’s met de beste waarderingscijfers van de voorbije week krijgen editoriale ruimte toegekend. Er wordt een volledige pagina besteed aan deze hitlijsten en ze worden visueel aantrekkelijk gepresenteerd, met aanduidingen van stijgers en dalers ten opzichte van de vorige week. Le Monde daarentegen publiceert alleen wekelijks een hitparade voor films in de bioscoop, en de presentatie ervan oogt visueel weinig appetijtelijk (Pasquier, 2010, p. 241). Le Monde vindt dus de verkoopscijfers van een bepaald cultuurproduct slechts marginaal belangrijk om de onderwerpen waarover bericht wordt te bepalen. Ten tweede, en dit hangt deels samen met de eerste observatie, zien we dat er een aantal culturele producten zijn die zelden in de vorm van journalistieke artikels behandeld worden in ofwel de populaire pers ofwel de kwaliteitspers. In Le Parisien is bijvoorbeeld de enige vorm van nieuws over literatuur, de top tien van best verkopende boeken. Een simpele oplijsting dus, terwijl in Le Monde wel diepgravende artikels en recensies over literatuur verschijnen. Net zo zien we in Le Monde wat betreft televisie alleen de programmatie van de dag, terwijl in Le Parisien ook reviews gegeven worden van televisieprogramma’s die de dag ervoor op televisie te zien waren. Kwaliteitspers en populaire pers vinden dus bepaalde vormen van cultuur belangrijker dan andere en besteden er meer ruimte aan (Pasquier, 2010, p. 241). Ten derde zien we dat bij de berichtgeving binnen verschillende vormen van cultuur, bijvoorbeeld bij literatuur, inderdaad voor een deel dezelfde boeken worden besproken en aangehaald, maar dat er ook nog verschillen zijn. Er zijn nog steeds boeken die alleen door kwaliteitskranten worden gecoverd, zoals boeken over geschiedenis, menswetenschappen, sociale wetenschappen, en buitenlandse romans (eventueel zelfs onvertaalde romans, van oorsprong dus in een andere taal dan de taal van de krant) (Pasquier, 2010, p. 241). Deze literatuurgenres komen niet aan bod in de populaire pers. Ten vierde zien we dat kwaliteitskranten zogenaamde “commerciële” cultuurproducten of genres op een andere manier framen ten opzichte van de populaire pers. Terwijl in de kwaliteitspers deze cultuurproducten van achtergrondinformatie voorzien worden, met intertekstuele referenties verduidelijkt worden, en er vergelijkingen met andere cultuurproducten gemaakt worden; laat de populaire pers deze omkadering doorgaans achterwege (Pasquier, 2010, p. 242). Met deze observatie treedt Pasquier (2010) Colin Sparks (1992) bij: hij kwam al eerder tot deze conclusie dat zelfs wanneer de populaire pers en kwaliteitspers hetzelfde verhaal brachten, hun aanpak verschillend is wat betreft


22

de omkadering van verschillende elementen, al deed hij zijn onderzoek niet specifiek naar cultuurjournalistiek. Sparks (1992) haalt als voorbeeld aan dat bij rellen in een gevangenis, in The Sun eerder individuele, persoonlijke kenmerken van de gevangen als verklaring voor de gevechten aangehaald werden (zonder oog te hebben voor een ruimer kader), terwijl in The Times de nadruk werd gelegd op politieke redenen (Sparks, 1992, p. 40). Tenslotte zien we dat, hoewel zowel de kwaliteitskranten en populaire kranten steeds meer voor een gepersonaliseerde invalshoek kiezen voor hun artikels, er toch nog een verschillende manier is van personaliseren. Een voorbeeld: op dezelfde dag in 2000 publiceerden zowel Le Parisien als Le Monde artikels naar aanleiding van de release van de bioscoopfilm Crouching Tiger, Hidden Dragon van Ang Lee. Beide kranten publiceren ook interviews naar aanleiding van deze gebeurtenis. Alleen doen ze dat iets anders: Le Monde geeft een interview met regisseur Ang Lee, terwijl Le Parisien een interview publiceert met de hoofdrolspeler Chow Yun Fat. Le Monde zoomt sowieso eerder in op de makers van cultuur dan op uitvoerders of performers ervan, anders dan in populaire kranten. De gedrukte media blijken trouwens de tweede meest gebruikte bron waar het publiek informatie over kunst en cultuur vandaan halen, volgens het onderzoek van van den Broek, de Haan en Huysmans (2005). De cijfers dateren van 2000 en het onderzoek is gevoerd in Nederland, maar geeft toch indicatie van het belang van gedrukte media voor culturele informatie. Binnen de gedrukte media nemen dagbladen veruit de belangrijkste positie in. 35% van de ondervraagden raadpleegden in het jaar voorafgaand aan de enquête een dagblad met het oog op het vinden van culturele informatie (tabel 6). 1995

2000

Dagbladen

36

35

Opinietijdschriften

5

4

Overige dagbladen en tijdschriften

12

11

Totaal

42

42

Tabel 6 Dagbladen en tijdschriften als informatiebron over kunst en cultuur, bevolking van 12 jaar en ouder, in 1995 en 2000 (in procent) (van den Broek, Huysmans & de Haan, 2005, p. 69)

Toch moeten we ook dit met een korreltje zout nemen. De dagbladen weekbladsector staan al geruime tijd onder druk. De abonnementscijfers dalen al jaren, net zoals de losse verkoop (van den Broek, de Haan & Huysmans, 2009, p. 15). Dit fenomeen noemen we ontlezing (van den Broek, de Haan & Huysmans, 2009, p. 89), al is niet iedereen tevreden met deze term, omdat de invulling ervan vaag is. Bijvoorbeeld Huysmans (2006) wijst op de begripsverwarring die er kan ontstaan: omdat lezen tegenwoordig niet alleen meer gedaan wordt op traditionele papieren dragers, maar evengoed op computerschermen, en recent zelfs steeds meer op mobiele dragers als tabletcomputers. Slaat ontlezing dan alleen op traditionele papieren kranten, of ook op hun virtuele nevenactiviteiten? Ook wordt lezen


23

vermoedelijk steeds meer vluchtig gedaan, en fragmentarischer. In plaats van lange teksten (of ook: boeken) te lezen, worden steeds meer korte, snedige stukjes gelezen (van den Broek, de Haan & Huysmans, 2009, p. 88). Kranten wenden allerlei typografische mogelijkheden aan om artikels happiger en gefragmenteerder te maken, bijvoorbeeld door een aantal citaten uit te lichten, onderschriften bij foto’s die het artikels samenvatten, of het plaatsen van een aantal sterren bij een recensie die in één oogopslag aangeven hoe goed of slecht het besproken cultuurproduct bevonden wordt. Rudi Laermans (2006) ziet hierin de absolute vervlakking van inhoud door het infotainment, waarbij de gebrachte boodschap ondergeschikt is aan de formulering en verpakking die gebruikt wordt om die boodschap over te brengen (Laermans, 2006, p. 25). Deels door deze fragmentaties, die als oppervlakkigheid kan worden gezien, is niet iedereen tevreden over de kwaliteit van de kritiek in kranten. Doorman (2001, p. 11) heeft het bijvoorbeeld niet begrepen op literatuurkritiek in de dagbladen van vandaag. Hij meent dat kritiek vervlakt is door onder andere de opmaak van kranten, omdat ze zowel aan belangrijke als aan onbelangrijke schrijvers even veel plaats besteden. Hij velt daarbij in de eerste plaats overigens een oordeel over de dagbladen in Nederland. Hij klaagt ook het gebrek aan dialoog tussen verschillende critici aan (Doorman, 2001, p. 12). Kritieken van hetzelfde werk worden volgens hem niet met elkaar vergeleken, noch door de critici zelf, noch door auteurs of anderen. En hoewel recensenten uiteraard hun oordeel niet moeten en zelfs niet mogen afkijken van hun collega-recensenten, toch wordt de discussie angstvallig vermeden. Wanneer immers toch, bijvoorbeeld in een rubriek van het Hollands Maandblad, de kritieken van hetzelfde werk naast elkaar gelegd worden, en er duidelijke meningsverschillen blijken te zijn tussen de verschillende recensenten, toch vecht men deze meningsverschillen (zij het met de pen) niet uit (Doorman, 2001, p. 12-13). Toch worden er in de literaire kritiek nog steeds oordelen geveld, een positieve zaak volgens Doorman (2001, p. 13). Hij poneert dit tegenover de beeldende kunsten, waar volgens hem de oordelende kritiek plaats heeft moeten ruimen voor een descriptieve kritiek, waarbij gewoon zijn publiek informeert over de inhoud van het werk, en het beschrijft (Doorman, 2001, p. 13). Dit is volgens Doorman (2001, p. 13) slechts de eerste stap in het schrijven van een kritiek op gelijk welke soort cultuur, een proces dat uit drie stappen bestaat. Ten eerste moet een criticus het werk dus beschrijven. Maar ten tweede moet hij ook een oordeel vellen over het besproken werk (Doorman, 2001, p. 13). Ten derde moet hij deze oordelende kritiek ook beargumenteren en verdedigen (Doorman, 2001, p. 13-14). Hier licht de criticus zijn argumenten toe waarmee hij tot zijn oordeel gekomen is. Hij baseert zich hierbij op verschillende criteria, die moeilijk te definiëren zijn. Volgens Laermans (2004) is er een crisis in de sector van de kunstkritiek in het algemeen. De kwaliteit van de kritiek in dagbladen is erg laag, vindt hij, en de kloof met de meer hoogstaande kritiek in onafhankelijke gespecialiseerde tijdschriften wordt steeds groter. Dhaenens en van Gelder (2010) wijzen er wel op dat deze kloof net vergroot omdat stukken in academische en professionele tijdschriften te taai en soms ronduit slecht geschreven zijn (Dhaenens & van Gelder, 2010, p. 13). Een


24

goede schrijfstijl is immers onontbeerlijk om lezers te verwerven (Dhaenens & van Gelder, 2010, p. 13). Omdat deze gespecialiseerde tijdschriften slechts een beperkt publiek bereiken, wordt de grote massa eigenlijk gedepriveerd van kwalitatieve, diepgravende kunstkritiek (Laermans, 2004). Baumann (2002) ziet de piek van het belang dat wordt gehecht aan (geschreven) kunstkritiek in de jaren 60 van de vorige eeuw, toen onder andere films voor hun promotie steunden op citaten uit recensies om op hun posters te plaatsen (Baumann, 2002, p. 243). Kunstkritiek had veel autoriteit. Toch vindt het publiek ook andere manieren om zich te informeren over cultuur. Het internet wordt een steeds belangrijker bron zich culturele informatie te verschaffen (van den Broek, de Haan & Huysmans, 2005). Zeker sinds de opgang van web 2.0 en de mogelijkheid om in interactie te treden over bepaalde evenementen, nieuwe releases, aankondigingen… en het ontstaan van blogs heeft het internet een zeer belangrijke plaats ingenomen in de cultuurverslaggeving (van den Broek, de Haan & Huysmans, 2009).

5. Visualisering Naast een enorme groei in aantal pagina’s over de jaren in kranten (Weibull & Nilsson, 2010, p. 63), is ook het aantal visuele elementen die artikels vergezellen sterk gestegen (Pasquier, 2010, p. 243). Meer visuele elementen wijzen doorgaans op een meer populaire krant (Weibull & Nilsson, 2010, p. 63), terwijl minder afbeeldingen geassocieerd worden met kwaliteitspers. Uit het onderzoek van Weibull en Nilsson (2010, pp. 63-64) blijkt echter dat voor de kwaliteitspers de conclusies niet eenduidig te trekken zijn. Het aantal visuele elementen per pagina in de kwaliteitspers (in kranten over geheel Europa) verschilt behoorlijk, van gemiddeld 1,6 afbeeldingen per pagina in The Times uit GrootBrittannië tot 4,8 afbeeldingen per pagina in Aftenposten uit Noorwegen in 2000 (Weibull & Nilsson, 2010, p. 63). In sommige kwaliteitskranten is er zelfs een daling van het aantal visuele elementen in 2000 ten opzichte van de cijfers uit 1960 en 1970. Voor de populaire pers kunnen we een ander verhaal schetsen, waarbij sterke stijgingen in het aantal visuele elementen op te tekenen zijn in alle Europese landen. Niet al de bevindingen van Weibull en Nilsson (2010) worden gedeeld door het onderzoek van Pasquier (2010, pp. 243-246). Zij onderzocht hoeveel procent van de artikels in verschillende rubrieken (nieuws op de voorpagina, binnenlands nieuws en buitenlands nieuws, economie, sport, en cultuur) vergezeld worden van een afbeelding, opgesplitst naar populaire pers en kwaliteitspers. Het onderzoek vond plaats op drie tijdstippen: 1960, 1980 en 2000; in verschillende Europese kranten (tabel 7). Het verschil in de opzet van het onderzoek is wel, dat slechts de vijf belangrijkste verhalen van elke categorie in de analyse zijn opgenomen (Pasquier, 2010, p. 243). Belangrijke verhalen zijn doorgaans ook geïllustreerde verhalen, dus dat kan de hogere cijfers ten opzichte van het onderzoek


25

van Weibull en Nilsson (2010) verklaren. Deze cijfers zijn ook niet opgesplitst per land, zoals die van Weibull en Nilsson (2010), die zich vooral op het verschil tussen Europese landen in hun berichtgeving richtten, terwijl Pasquier (2010) zich vooral toelegt op het onderscheid tussen kwaliteitskranten en populaire kranten. Toch kunnen we duidelijke trends zien. Zo is de trend naar meer visualiseren in alle categorieën onmiskenbaar. Wat betreft cultuur zien we dus ook een duidelijke stijging: bij de onderzochte kwaliteitskranten steeg het percentage geïllustreerde artikels van 37% in 1960, over 53% in 1980 tot wel 76% in 2000. Dat is meer dan een verdubbeling ten opzichte van het aantal geïllustreerde artikels in 1960. Bij de populaire kranten zien we van meet af aan meer visualisering dan bij de kwaliteitspers. Ook hier is er een duidelijke stijging in de categorie cultuur: van 51% in 1960, over 75% in 1980, tot een zeer hoge 89% in 2000. 1960

1980

2000

Kwaliteit

Populair

Kwaliteit

Populair

Kwaliteit

Populair

Voorpagina

35

47

48

48

44

76

Nieuws (binnen- en buitenland)

33

49

35

53

59

85

Economie

21

23

44

33

72

87

Sport

41

76

71

90

82

100

Cultuur

37

51

53

75

76

89

Tabel 7 Aantal geïllustreerde artikels in Europese kranten (in procent) (Pasquier, 2010, pp. 243-244)

Pasquier (2010, p. 244) heeft echter niet alleen kwantitatief kranten en artikels onderzocht. Ook via kwalitatief onderzoek kwam ze tot duidelijke trends in de visualisering bij kranten. Zo was het in 1960 in Franse kranten de gewoonte dat wanneer er een afbeelding bij een artikel over cultuur geplaatst werd, dat dit een reproductie was van de poster van het evenement (bijvoorbeeld een filmposter), of enkele foto’s van de belangrijkste uitvoerders van een stuk, terwijl men bezig is met het stuk (zangpartij, theater, film…) uit te voeren. Hoe dan ook, het bleef een afbeelding van het werk dat gepresenteerd werd, ook al stonden er acteurs of zangers op de illustraties. Ook hier zit er een verschil tussen kwaliteitskranten en populaire kranten. Als in Le Parisien, een populaire krant, een hele pagina aan cultuur besteed wordt, wordt deze rijkelijk geïllustreerd met bijvoorbeeld portretfoto’s van aantrekkelijke beroemdheden, zoals Marilyn Monroe bij de release van haar nieuwe film The Millionaire. Foto’s die eigenlijk geen uitstaans hebben met het geproduceerde werk, behalve dat een uitvoerder erop afgebeeld wordt (terwijl die niet bezig is met de uitvoering van het cultuurproduct in kwestie). In Le Monde zijn de illustraties vooral advertenties (dus niet eens redactioneel bepaald), en ogen ze niet erg visueel appetijtelijk, in tegenstelling tot de visuele elementen in Le Parisien. De afbeeldingen lijken in Le Monde vooral ingezet om de monotonie van ellenlange cultuuragenda’s te doorbreken (Pasquier, 2010, p. 244). In 1980 is de manier van visualiseren in Le Monde toch al verschillend van die in 1960. Bij literatuurrecensies worden bijvoorbeeld nog steeds covers van boeken gebruikt (zoals dat gebeurde bij Evelien Maes – Evolutie van cultuurjournalistiek in Vlaamse kranten

26

advertenties in 1960), en in de advertenties van 1980 worden nu ook goed ogende afbeeldingen van lachende auteurs afgedrukt. De advertentiewereld staat steeds één stap verder in visualisatie dan de redacties. Als in de kolommen van de filmprogrammatie de poster van een film (als advertentie) wordt afgedrukt, is die fysiek ook veel groter dan voorheen in 1960. Adverteerders zien steeds meer het belang van visuele aantrekkingskracht in hun advertenties als ze iets willen verkopen. De pers, en zeker kwaliteitskranten, zijn veel terughoudender op dat vlak. Illustraties bij artikels blijven zeer beperkt, en wanneer een artikel toch vergezegd wordt van een afbeelding is dit doorgaans geen foto maar wel een tekening (Pasquier, 2010, p. 244). Le Parisien daarentegen, zag in 1980, in tegenstelling tot Le Monde, wel al het nut in van uitgebreide visuals bij stukken over cultuur. Daarbij worden vooral de “uitvoerders” van cultuur in beeld gebracht: acteurs, zangers of televisiepresentatoren. In 2000 komt de trend naar visualisering tot een hoogtepunt in het onderzoek: zelfs in de literatuurbijlage van Le Monde worden bijna alle artikels vergezeld van afbeeldingen van auteurs. Ook zijn alle advertenties nu van visuele elementen voorzien, zelfs diegene die zich toespitsen op “serieuzere” literatuur zoals essays of historische werken (Pasquier, 2010, p. 244). Er worden nu ook foto’s afgedrukt bij artikels die over andere cultuurproducten handelen: bijvoorbeeld een foto van The Beatles, of promotionele shots van een nieuwe film. In de televisieprogrammatie staan bovendien nu her en der verspreid kleine afbeeldingen die bepaalde programma’s van die dag illustreren, een nieuw fenomeen in Le Monde van 2000 (Pasquier, 2010, p. 245). Toch ziet Pasquier (2010) nog steeds een verschil met de populaire krant Le Parisien waar opmerkelijk grotere foto’s de artikels vergezellen. Deze trend gaat erg ver, waarbij men ziet dat in pagina’s gewijd aan literatuur eigenlijk vooral grote foto’s getoond worden, om de indruk te vermijden dat er lange artikels zijn, wat dan weer inspeelt op de steeds meer fragmentarische aard van (cultuur)artikels. Als Pasquier (2010) haar resultaten van de kwaliteitskrant Le Monde uit Frankrijk met die van The Times uit Groot-Brittannië en La Corriere della Sera uit Italië vergelijkt, ziet ze dat men in Frankrijk steviger heeft vastgehouden aan de “oude manier van cultuur rapporteren”, en men meer aandacht besteedt aan hogere, zogenaamde “legitieme” cultuurvormen dan in Groot-Brittannië en Italië. In 1960 besteden zowel The Times als La Corriere della Sera in hun cultuurkolommen veel aandacht aan kunsttentoonstellingen, klassieke muziek en ballet; maar in 1980 en 2000 zijn de behandelde onderwerpen in deze kranten veel ruimer. Il Corriere della Sera geeft bijvoorbeeld in zijn muziekberichtgeving aandacht aan jazz en variété, ballet en opera; maar ook aan muziekfestivals die pop- en rockmuziek brengen. The Times besteedt in 2000 dan weer relatief veel ruimte aan televisieprogrammatie en artikels hieromtrent, evenals aan commerciële Amerikaanse filmproducties; maar ook kunsttentoonstellingen en voorstellingen van klassieke muziek. Qua visualisatie zien we zowel in La Corriera della Sera als The Times dezelfde evolutie als in Frankrijk: van een verschuiving van hoofdzakelijk aandacht voor het geproduceerde werk in illustraties naar meer aandacht voor uitvoerders ervan. Naast artikels over eigentijdse televisie- en filmsterren krijgt in 2000 echter ook een


27

artikel over een klassieke componist een afbeelding bij zich. Omdat klassieke componisten over het algemeen reeds overleden zijn, wordt het artikel vergezeld van een reproductie van een olieschilderij van de man in kwestie. Dit specifieke geval is een voorbeeld uit The Times, maar geeft duidelijk de veranderende manier van illustreren aan: alle artikels moeten voorzien zijn van visuele elementent. In beide kwaliteitskranten uit Italië en Groot-Brittannië zien we ook dat alle vormen van cultuur op gelijke wijze geïllustreerd worden, en dat artikels over zowel hoge als lage cultuur volop vergezeld worden van afbeeldingen (Pasquier, 2010, p. 245). Pasquier (2010, p. 246) vindt het ook niet abnormaal dat de populaire kranten eerder van start gingen met een sterkere visualisatie dan de kwaliteitskranten, omdat hun lezerspubliek altijd meer appreciatie toonde voor visuele, televisionele cultuur; dan voor geschreven cultuur zoals dat meer het geval is voor kwaliteitskranten (Pasquier, 2010, p. 246). Het wordt tegenwoordig verwacht dat kranten (en dus journalisten) illustreren over wie ze schrijven, zelfs als het stuk in kwestie in de economiepagina’s thuishoort (Pasquier, 2010, p. 245). De lezers zijn gewoon geworden aan het zien van bekendheden, en leren hen ten langen leste als “mediavrienden” beschouwen, een term van Joshua Meyrowitz (1994, p. 63). We kennen details over celebrities’ persoonlijke leven, we leven empatisch mee met hun geluk en verdriet (Meyrowitz, 1994, p. 63).

6. Onderzochte dagbladen Het begrip krant levert op zichzelf al een probleem op. We kunnen ons afvragen of de typische barrières tussen verschillende media inderdaad wel nog bestaan (Van den Broek, de Haan & Huysmans, 2009, p. 87). Elke krant heeft immers een eigen site, die onder andere ook cultuurnieuws aanlevert (recensies, cultuuragenda’s en dergelijke). Omwille van methodologische en praktische redenen beschouwen voor dit onderzoek dan ook alleen de gedrukte versie van de onderzochte titels als krant.

6.1 De Standaard Het dagblad De Standaard is onderdeel van de groep Corelio (Vlaamse Regulator voor de Media, 2010, p. 90), de nieuwe naam van de VUM-groep sinds 2006 na het verwerven van de kranten Vers l’Avenir en zijn regionale edities in 2005 (De Bens & Raeymaeckers, 2007, p. 306; Vlaamse Regulator voor de Media, 2010, p. 90). De Standaard heeft van meet af aan een duidelijk katholiek profiel, naast een uitgesproken Vlaams karakter. De oprichters van “Ons Volk Ontwaakt”, het weekblad dat de voorloper is van De Standaard, wilden met hun uitgave bijdragen tot de “heropleving van de Vlaamse taal, de Vlaamse cultuur en het Vlaamse verleden” (De Bens & Raeymaeckers, 2007, p. 288). De christelijke grondslag van De Standaard heeft men nooit proberen te verbergen (De Bens


28

& Raeymaeckers, 2007, p. 313). Toch heeft De Standaard zich in het verleden niet té rigide opgesteld ten opzichte van de katholieke leer, en nam de krant vooral vanaf de jaren 60 en 70 een progressieve houding aan ten opzichte van de positie van de vrouw en seksualiteitsbeleving. Toch heeft de krant tot in 1976 (het jaar van het faillissement) een sterke binding gehad met de christendemocratische partij CVP (De Bens & Raeymaeckers, 2007, p. 313). Geleidelijk aan verzwakten deze banden echter en werd de redactie onafhankelijker. Door deze onafhankelijkheid kon men ook makkelijker berichten over cultuurproducten die in de ogen van christendemocratische kopstukken als “immoreel” of aanstootgevend konden beschouwd worden. In 1999 tenslotte liet men onder de hoofdredacteur Peter Vandermeersch het symbolische AVV/VVK-logo vallen van de voorpagina, een te sterke verwijzing naar het christelijke en Vlaamsgezinde karakter van de krant die volgens Vandermeersch geen plaats heeft in een krant van de 21ste eeuw (De Bens & Raeymaeckers, 2007, p. 314). De Standaard laat zich tegenwoordig steeds meer in met typische tabloidelementen. Zo kopte het dagblad op 4 mei 2007 “Annick Van Uytsel is vermoord”, en de hele voorpagina werd ingenomen door foto’s en artikels over dit onderwerp. Een typisch voorbeeld van tabloidisering, want het nieuws dat de krant bracht was niet nieuw, gezien andere media (tv, radio, internet) het nieuws al uitvoerig aan de man hadden gebracht (De Bens & Raeymaeckers, 2007, p. 310).

6.2 De Morgen De krant De Morgen is vandaag een onderdeel van de Persgroep, en dat is zo sinds 1989 (De Bens & Raeymaeckers, 2007, p. 370; Vlaamse Regulator voor de Media, 2010, p. 94). De familie Van Thillo, eigenaar van de Persgroep, kocht toen het blad op voor een symbolische frank (De Bens & Raeymaeckers, 2007, p. 347). Het dagblad is gegroeid uit Vooruit, een Gents dagblad, en is afkomstig uit een sterke socialistische traditie (De Bens & Raeymaeckers, 2007, p. 358). De geschiedenis van De Morgen is er één met veel omzwervingen langs slabakkende advertentie-inkomsten, verouderde technologische infrastructuur en vooral veel financieel verlies (De Bens & Raeymaeckers, 2007, pp. 358-366). Op een bepaald moment, begin de jaren 90, werd zelfs door de CEO van de Persgroep, Christian Van Thillo, overwogen om de titel op te heffen en om te turnen tot een weekblad (De Bens & Raeymaeckers, 2007, p. 371). Uiteindelijk liet in 1994 de krant de hoofding van “socialistisch dagblad” varen en men positioneerde zich nu in de markt als een progressieve, maar onafhankelijke krant (De Bens & Raeymaeckers, 2007, p. 372). Deze vorm van ontzuiling kunnen we vergelijken met de beslissing bij De Standaard om het AVV/VVK-logo te laten vallen van de voorpagina. De Morgen heeft het eerste enige succesverhaal wat betreft een jongerenbijlage op zijn naam staan met de bijlage DeMix, waarin onder andere veel culturele informatie werd verschaft. De Morgen staat sowieso bekend als een krant die zijn lezer veel specifieke extra informatie verschaft via bijlagen, zoals bijlagen over cultuur, boeken, lifestyle, enzovoort (De Bens & Raeymaeckers, 2007, p. 373). Het


29

dagblad haalt ook extra inkomsten uit allerlei cultuurproducten die samen met de krant worden aangeboden; met spaaracties voor cd’s, dvd’s en boeken (De Bens & Raeymaeckers, 2007, p. 373). De Morgen lijkt de laatste tijd zich meer te laten gaan in de trend van de tabloidisering, en het imago van kwaliteitskrant lijkt harder te wankelen bij De Morgen dan bij De Standaard. Vooral de getuigenissen van getuige-X1 in de zaak Dutroux en de publicatie van de (valse) bankafschriften van minister Didier Reynders brachten het imago van De Morgen ernstige schade toe (De Bens & Raeymaeckers, 2007, pp. 373-374).

6.3 Het Laatste Nieuws Het Laatste Nieuws werd opgericht door de familie Hoste, een familie die vooral in Vlaamsgezinde en liberale middens vertoefde (De Bens & Raeymaeckers, 2007, p. 343). Toen het dagblad voor het eerst verscheen in 1888 (Vlaamse Regulator voor de Media, 2010, p. 94), moest het daarom ook vooral een Vlaams, liberaal en vrijzinnig blad worden. Na de Tweede Wereldoorlog werd door Julius Hoste de Stichting Het Laatste Nieuws in het leven geroepen, om zich ervan te verzekeren dat men ook na zijn dood de politieke en filosofische lijn die hij had uitgestippeld langs de Vlaams-liberale weg zou blijven volgen (De Bens & Raeymaeckers, 2007, p. 346). In het Belgisch Staatsblad werd de nieuwe stichting als volgt beschreven: “De Stichting heeft tot opdracht de Vlaamse, humanistische en liberale opvattingen te steunen, te verdedigen en te verspreiden” (geciteerd in: De Bens & Raeymaeckers, 2007, p. 349). In 1970 kocht de familie Van Thillo zich voor het eerst in in Het Laaste Nieuws, en in 1990 verworven ze alle aandelen van de krant (behalve die van de Stichting Het Laatste Nieuws). De holding van de Van Thillo’s veranderde nu van naam naar het huidige de Persgroep (in 1989 had men ook al De Morgen verworven) (De Bens & Raeymaeckers, 2007, p. 247). Sinds de oprichting van de Vlaamse commerciële zender VTM in 1989 heeft De Persgroep zijn percentage aandelen in de Vlaamse Media Maatschappij (eigenaar van onder andere televisiezenders VTM, 2BE, JIM en Vitaya, en de radiozenders Q-music en Joe FM) geleidelijk opgebouwd naar 50%. De groep Roularta, die vooral tijdschriften uitgeeft, heeft de overige 50% in handen. Televisieprogramma’s van de Vlaamse Media Maatschappij (VMMa) kunnen doorgaans op ruime belangstelling rekenen van de kranten van De Persgroep, vooral van de populaire krant Het Laatste Nieuws. Zo zien we bijvoorbeeld dat onderwerpen uit het VTM-informatieprogramma Telefacts Crime regelmatig aan bod komen in Het Laatste Nieuws (Collewaert, 2010, p. 4). Het Laatste Nieuws evolueerde na een herstructurering in 1988 steeds meer naar een getabloidiseerde krant, zowel wat betreft de vorm als wat betreft de inhoud (De Bens & Raeymaeckers, 2007, p. 350). Ook vandaag is Het Laatste Nieuws vooral de krant van de grote foto’s en sensationele koppen.


30

DEEL II – Methodologie

1. Methodologie Dit onderzoek betreft een systematisch-kwantificerende inhoudsanalyse, een onderzoekstype dat sterk verbonden is met de communicatiewetenschappen (Wester, Renckstorf & Scheepers, 2006, p. 101). Deze vorm van onderzoek is ideaal om evoluties en trends bloot te leggen in mediamateriaal (van Atteveldt & Wester, 2006, p. 20). Dit houdt in dat we bepaalde manifeste kenmerken van de artikels verschenen in de onderzochte kranten registreren. Bij systematisch-kwantificerende inhoudsanalyse is weinig interpretatie van het bronmateriaal vereist (Grammens, 2007). Kwantitatief onderzoek wordt op grote schaal uitgevoerd om patronen in het onderzochte materiaal te kunnen onderscheiden (van Atteveldt & Wester, 2006, p. 20). Ook eigen aan deze vorm van onderzoek is dat de resultaten grotendeels beschrijvend zijn, eventueel evaluatief, en minder verklarend (Grammens, 2007; Wester, Renckstorf & Scheepers, 2006, p. 101). Net daarom bestaat er kritiek op deze werkwijze: waarnemingen kwantificeren, waarbij gemeten wordt hoe vaak bepaalde manifeste kenmerken voorkomen, heeft in se weinig zeggingskracht (Wester & van Sels, 2006, p. 122). Toch kan dit net nuttig zijn als aanzet voor verder onderzoek. We zullen drie kranten onderzoeken, met name De Standaard, De Morgen en Het Laatste Nieuws. In deze kranten onderzoeken we via systematisch-kwantificerende inhoudsanalyse welke vormen van cultuur in welke mate aan bod komen, en hun evolutie in de tijd. Onze populatie zijn alle artikels die over cultuur verschenen zijn in de jaren 1980, 1990, 2000 en 2010, in de voorgenoemde kranten. Omdat deze populatie te groot is om te onderzoeken, trekken we hier een steekproef uit (van Atteveldt & Wester, 2006, p. 47). Krippendorff (1980, p. 122) stelde dat elke onderzoeker voor zichzelf de beste manier van steekproeftrekking moet bepalen. Pure toevalssteekproeven zijn in het geval van krantenonderzoek vaak niet aangewezen, beter is het om in de bepaling van de steekproef rekening te houden met de periodiciteit (eenheden onderzoeken op regelmatige tijdstippen) (van Atteveldt & Wester, 2006, p. 21). Daarom hebben we besloten om van de jaren 1980, 1990, 2000 en 2010 telkens uit de maanden februari, juni en november de eerste volledige week (dus vanaf de eerste maandag van de maand) te onderzoeken. Dit maakt een onderzoek van drie weken per jaar, per krant. Dit komt neer op een steekproef van 218 te onderzoeken eenheden uit een populatie van 3744 kranten, als we rekenen dat in alle 52 weken van de jaren 1980, 1990, 2000 en 2010 zes kranten per week verschenen. In totaal is dit een steekproef van 5,82% van de populatie. Wegens een aantal officiële feestdagen (zoals 11 november en pinkstermaandag in juni) verschijnt de krant echter niet elke dag. Daarom is de steekproef zoals in theorie geen 218 krantenexemplaren groot, maar in de praktijk 206 exemplaren.


31

2. Operationalisering We zullen deze vormen van cultuur daarbij onderzoeken: film, televisie, muziek, podium, literatuur, game en expo. Door deze vormen van cultuur af te bakenen en ons te beperken tot deze vormen, worden de resultaten misschien minder volledig, maar we kunnen deze vormen wel beschouwen als zogenaamde “hoofdcategorieën” in de culturele berichtgeving. Tot deze conclusie zijn wij gekomen na verkennend vooronderzoek, bij het doornemen van enkele kranten teneinde ons codeboek op te stellen. Het codeboek is terug te vinden in bijlage 1. We zullen deze categorieën echter nog onderverdelen in subcategorieën. Om de genres van film, televisie, muziek, literatuur en games te bepalen, zullen we gebruik maken van extramediale data in plaats van zelf een label toe te kennen aan de cultuurproducten, zodat het toekennen van deze labels minder gebeurt op basis van de (subjectieve) mening van de onderzoeker. Alleen voor podiumartikels kennen we zelf een label toe, omdat voor deze soort van cultuurproducten geen uitgebreide database bestaat. De manier waarop deze toekenning van genre gebeurt zetten we hierna uiteen. Een artikel wordt als “film” ingebracht als het handelt over een specifieke film die uitkomt in de bioscoop of op vhs/dvd/blu-ray. Ook wanneer het artikel een filmfestival, een filmacteur of -actrice met nieuws over een bepaalde film (dus geen puur celebrity-nieuws over het persoonlijke leven van sterren) betreft, wordt een artikel als zijnde “film” gecodeerd. Als laatste worden ook overlijdensberichten van regisseurs, acteurs, actrices en producers gecodeerd, omdat in dergelijke artikels doorgaans een overzicht van hun carrière word gegeven, een overzicht van cultuurproducten dus. Een artikel wordt als televisie gecodeerd als het over een bepaald televisieprogramma handelt, of een film die op televisie gespeeld wordt. De reden dat deze artikels niet bij “film” zijn ondergebracht is omdat deze artikels steeds op de televisiepagina’s van de krant verschijnen, tussen het andere televisienieuws. Kleine artikels over televisieprogramma’s van die dag worden alleen gecodeerd als ze los staan van de kolommen met de (agenda van de) televisieprogrammatie zelf, uiteraard wordt dus niet elk programma in de televisieprogrammatie gecodeerd. Bij film en televisie zal ook het onderscheid gemaakt worden tussen genres. Om het genre van de film te bepalen wordt gekeken naar de International Movie Database, gekend als IMDb, waarbij de eerste drie genres die worden opgegeven per film zullen worden gebruikt. De genres die IMDb hanteert zijn als volgt: action, adult, adventure, animation, biography, comedy, crime, documentary, drama, family, fantasy, film-noir, game-show, history, horror, music, musical, mystery, news, reality tv, romance, sci-fi, short, sport, talk-show, thriller, war of western (IMDb, 2011). Ook zijn er de categorieën “agenda”, “algemeen” en “festival”. Een agenda houdt een cultuurkalender in, waarin gepubliceerd wordt welke films in welke bioscoop om hoe laat vertoond worden. Algemene artikels maken gewag van nieuwe trends in bioscoopland (nieuwe projectieapparatuur bijvoorbeeld), of berichten over het overlijden van een filmster. Omdat op zulke artikels geen filmgenre kan geplakt worden (een acteur heeft in de loop van


32

zijn carrière doorgaans in films van allerlei genres geacteerd), worden ze onder de noemer “algemeen” ondergebracht. Tenslotte zijn er de festivalartikels, die handelen over filmfestivals. Een artikel over muziek gaat over artiesten, nieuwe albums, nieuwe liedjes of muziekfestivals. Ook soundtracks worden als muziek gecodeerd, niet als film. Ook overlijdensberichten van artiesten, producers en andere personen uit de muziekindustrie worden gecodeerd, omdat dergelijke berichten een overzicht van hun carrière geven. Bij muziek kijken we voor de subgenres naar het genre dat opgegeven is door de database op de website allmusic.com, de grootste muziekdatabase op het internet, die artiesten van alle mogelijk genres bevat. Het is dus geen database die zich specifiek toelegt op één bepaald genre. Maximaal vier muziekgenres worden per artikel toegekend. De mogelijkheden die bestaan zijn: avant-garde, blues, children’s, classical, country, easy listening, electronic, folk, international, jazz, Latin, new age, pop/rock, r&b, rap, reggae, religious, stage and screen of vocal (AllMusic, 2011). Ook zijn er nog de volgende categorieën: “festival”, wanneer het muziekfestivals betreft; “agenda”, wanneer opgelijst wordt welke groep wanneer en waar optreedt (eventueel met vermelding van organisator, toegangsprijs…) en tenslotte de categorie “algemeen”, bijvoorbeeld wanneer een artikel informeert over de opening van een nieuwe concertzaal, of een artikel over de manier van werken in platenmaatschappijen. Als literatuur wordt beschouwd alle artikels die handelen over boeken en auteurs (fictie en non-fictie), evenals artikels over de boekenbeurs. Voor de subgenres in de categorie literatuur kijken we naar de NUR-code. NUR staat voor Nederlandstalige Uniforme Rubrieksindeling. Elk genre van boek krijgt een code toegekend, een getal dat bestaat uit drie cijfers. Zo staat bijvoorbeeld de code 306 voor poëzie (Boek, 2011). Deze NUR-coderingen worden toegekend aan alle nieuwe boeken sinds de invoering van het systeem in 2002 (Boek, 2011). De codes werden ook retroactief toegekend aan boeken die voor 2002 verschenen. Boeken die nog geen NUR-code werden toegekend geven we zelf een code mee, uiteraard gebaseerd op de NUR-codelijst. Ook zijn er de categorieën “boekenbeurs” en “algemeen”. De categorie “algemeen” wordt bij literatuur bijvoorbeeld gebruikt wanneer in de krant bericht wordt over de toekenning van de subsidies en werkbeurzen aan diverse auteurs; of wanneer een auteur een eredoctoraat ontvangt van een universiteit. Als podium wordt gecodeerd: alles dat op podia plaatsvindt maar geen muziekoptredens zijn. Voor de subgenres kijken we naar de vorm van het gebrachte stuk: theater, dans (klassiek dan wel modern), opera, musical, stand-up comedy, mime, circus, cabaret, performance of literaire evenementen. Literaire evenementen zijn podiumactiviteiten waarbij voorgelezen wordt uit poëzie of proza, discussie-avonden gehouden worden over bepaalde boeken (zoals bijvoorbeeld de ondertussen welbekende Uitgelezen-reeksen), enzovoort. Ook hier zien we een categorie “agenda”, met nota van welke opvoeringen waar en wanneer worden gebracht; en een categorie “algemeen”. Deze categorie “algemeen” wordt in dit geval gebruikt voor bijvoorbeeld de opening van een nieuw cultureel centrum,


33

de restauratie van een theaterzaal, een terugblik op de geschiedenis van een bepaald centrum, enzovoort. Als expo worden beschouwd alle artikels die handelen over tentoonstellingen, evenals berichtgeving over veilingen van kunst. Om de subgenres te bepalen van deze categorie kijken we naar de vorm van het tentoongestelde werk: schilderkunst, tekeningen, sculpturen, fotografie, video-installaties, andere installaties, tentoonstellingen rond een bepaald thema, design, mode, architectuur, wetenschap, muziek, geschiedenis, wandtapijten, literaire tentoonstellingen, kalligrafie of streetart. Met schilderkunst bedoelen we werken die geschilderd zijn (met verf) op een relatief vlakke ondergrond, hetzij op doek, hetzij op hout, hetzij op een andere ondergrond. Met tekeningen duiden we kunstwerken aan die niet geschilderd zijn met verf, maar eerder gecreëerd met bijvoorbeeld houtskool of andere materialen die geen verf zijn. Als sculpturen beschouwen we driedimensionale werken die vervaardigd kunnen zijn uit klei, marmer, brons, ijzer, keramiek, enzovoort. Fotografie is de tentoonstelling van foto’s. Tentoonstellingen rond een bepaald thema richten zich op een bepaald onderwerp, niet op een bepaalde kunstvorm. Zo kan een tentoonstelling draaien rond een bepaald land, en zowel schilderijen, sculpturen, video’s en muziekinstrumenten van dit land tonen. Designtentoonstellingen tonen gebruiksvoorwerpen die door kunstenaars vormgegeven zijn, en die ook als design bestempeld worden door de krant. Exposities over mode tonen klederdracht en/of accessoires van verschillende tijdperken of verschillende culturen. Architecturale exposities kunnen zowel binnen in een museum plaatsvinden (met bijvoorbeeld leven en werk van architect, geïllustreerd door foto’s), of kan bestaan als een georganiseerde wandeling langs verschillende architecturale kunstwerken. Wetenschappelijke exposities dan weer maken wetenschappelijke principes en bevindingen duidelijk aan kinderen en volwassenen. Een voorbeeld van een museum dat zich vooral toespitst op wetenschappelijke expo’s is Technopolis. Exposities over wandtapijten stellen (uiteraard) wandtapijten tentoon, net zoals tentoonstellingen over kalligrafie schoonschrift rond een bepaald thema, van een bepaalde periode of een bepaalde cultuur tentoonstellen. Er zijn ook literaire tentoonstellingen, die het leven en werk van auteurs vieren aan de hand van handgeschreven manuscripten, getuigenissen, interviews met de man of vrouw in kwestie, enzovoort. Tenslotte is er ook nog streetart, een relatief jonge kunstvorm waar we bijvoorbeeld de Britse kunstenaar Banksy kunnen toe rekenen. Dit is een kunstvorm waarbij men onder andere (maar niet uitsluitend) met verfspuitbussen op openbare plaatsen taferelen plaatst, doorgaans op kale muren. Verder zijn er ook nog de categorieën “festival”, “agenda” en “algemeen”. Bij “festival” denken we bijvoorbeeld aan Europalia, een festival waarbij verschillende tentoonstellingen rond verschillende onderwerpen lopen. In de categorie “agenda” worden komende tentoonstellingen aangekondigd, zonder verdere redactionele content. In de categorie “algemeen” vinden we bijvoorbeeld een verslag van de Brusselse museumnacht (dat dus over verschillende musea en collecties handelt), of de opening van een nieuwe galerie.


34

Als game worden beschouwd alle artikels die handelen over videospellen (van alle platformen). Voor de subgenres kijken we, zoals bij film, tv en muziek naar het genre. Voor de genre-informatie richten we ons alweer tot extramediale informatie, onder de vorm van de online database allgame.com, de grootste database op het internet voor gaming (en verbonden aan de muziekdatabase allmusic.com die we eveneens gebruiken). Het genre dat daar vernoemd wordt, gebruiken we voor de analyse. De mogelijkheden zijn: action, adventure, compilation, educational, fighting, home, puzzle, racing, roleplaying, shooter, simulation, sports, strategy, traditional of X/adult (AllGame, 2011). Een mogelijk label is ook de categorie “algemeen”, om over nieuwe trends in gaming te berichten, reviews van consoles in het algemeen (waar natuurlijk games van verschillende genres op kunnen gespeeld worden), enzovoort. Tot slot zijn er ook nog artikels die onder de noemer “combinatie” vallen. Als combinatie werden gecodeerd: artikels die over verschillende cultuurproducten handelen, bijvoorbeeld een festival over Chili waarbij verschillende films vertoond worden en een expo over Chileense kunst georganiseerd wordt. We zullen onderscheid maken tussen volgende zes vormen van artikels: feitelijk nieuws en duiding, sfeerartikels en reportages, interviews, kortberichten, lezersbrieven en opiniestukken en ten slotte recensies. Feitelijk nieuws en duiding zijn objectieve artikels van een redelijke lengte die vooral informatie verschaffen. Sfeerartikels en reportages gaan dieper in op de zaak, geven meer achtergrondinformatie, en zijn doorgaans ook langer. In interviews wordt iemand geïnterviewd, dit kan zowel in de vorm van vraag en antwoord als in een doorlopende tekst waarin de geïnterviewde het overgrote deel van de tijd aan het woord is. Kortberichten zijn, zoals verwacht, korte berichten. Vaak zijn het eenkolommertjes, artikels zonder inleiding, en zonder vermelding van de naam van de journalist die het schreef (of slechts de initialen). Tot deze categorie behoren ook artikels die bestaan uit een grote foto en een kort fotobijschrift, maar die voor het overige losstaan van andere artikels. Lezersbrieven en opiniestukken zijn artikels geschreven door mensen die geen lid zijn van de krantenredactie, dus gewone lezers of experten die over een bepaald onderwerp hun licht laten schijnen. Voor dit soort artikels is vaak editoriale ruimte voorzien, zij het onder de hoofding “opinie” (in het geval van experten met opiniestukken), zij het onder de hoofding “lezersbrieven” of “brieven aan de redactie” of dergelijke. Als laatste categorie zijn er de recensies, artikels die een mening laten geven over een cultuurproduct. Bij recensies kijken we of er gebruik gemaakt wordt van een sterrensysteem, het toekennen van een gestandaardiseerd puntensysteem om appreciatie uit te drukken. Er kunnen minimaal nul tot maximaal vijf sterren toegekend worden. Om een evolutie in visualisatie te kunnen onderzoeken, gaan we ook de het aantal foto’s dat bij de artikels hoort onder de loep nemen.


35

3. Onderzoeksvragen Onze centrale onderzoeksvraag luidt als volgt: hoe evolueert het aanbod van cultuurnieuws in Vlaamse kranten? Deze vraag onderzoeken we aan de hand van een aantal deelvragen, hypothesen, die we formuleren aan de hand van de bevindingen uit de literatuurstudie. Ten eerste verwachten we een statistisch significante stijging van het aantal cultuurartikels dat verschijnt in de onderzochte kranten doorheen de tijd, in lijn met de steeds uitgebreidere berichtgeving in het algemeen (zoals bevonden in de literatuurstudie). We bekijken ook hoe sterk de trend naar meer visualisering is bij cultuurartikels. Uit de literatuurstudie blijkt immers dat in het algemeen artikels steeds meer geïllustreerd worden door foto’s, grafieken, tekeningen, cartoons, enzovoort. Ten tweede kijken we naar de verschillen in cultuurberichtgeving tussen de drie onderzochte krantentitels, waarbij we verwachten dat in de kwaliteitskranten De Standaard en De Morgen een groter aanbod van cultuurnieuws aanwezig zal zijn dan in de populaire krant Het Laatste Nieuws. We kijken ook naar de verdeling van de gecoverde cultuurproducten doorheen de tijd in de onderzochte krantentitels. We verwachten dat het aanbod in de kwaliteitskranten De Standaard en De Morgen meer highbrow georiënteerd zal zijn dan in Het Laatste Nieuws. Ten derde kijken we naar de evolutie van de verdeling van artikels over de hoofdkrant of de bijlagen. Is het zo dat artikels over cultuur steeds meer in afzonderlijke bijlagen worden ondergebracht, als het ware afgesloten van het “echte” nieuws? En zijn er op dit vlak verschillen tussen de verschillende onderzochte krantentitels?


36

DEEL III – Empirische studie De empirische studie wordt in drie delen uitgevoerd. Het eerste deel gaat om een univariate beschrijving van de variabelen, het tweede deel een bivariate analyse, en tot slot is er de multivariate analyse in het derde deel van dit empirische luik.

1. Univariate beschrijving 1.1 Krantentitel N = 5514

Frequentie

Geldig procent

De Standaard

1683

30,5

De Morgen

2397

43,5

Het Laatste Nieuws

1434

26,0

Totaal

5514

100,0

Modus = De Morgen

Tabel 8 Univariate beschrijving van de variabele krantentitel

Er zijn geen missings, elk artikel heeft een krant toegewezen gekregen. Als we de modus berekenen blijkt dat het meeste artikels voorkomen in de krant De Morgen, met 43,5% van de in totaal 5514 onderzochte artikels (tabel 8). Op de tweede plaats volgt De Standaard met 30,5% van de onderzochte kranten

artikels.

met

kwaliteitskrant meer

Beide

het

label

hebben

dus

artikels

cultuurjournalistiek

over in

hun

kolommen dan de populaire krant Het Laatste Nieuws, dat een aandeel van 26,0% van de onderzochte artikels heeft. We maken de verdeling tussen de kranten ook duidelijk in figuur 1. Figuur 1 Cirkeldiagram van de verdeling van het aantal cultuurartikels per krantentitel


37

1.2 Dag van verschijning N = 5514

Frequentie

Geldig procent

Maandag

524

9,5

Dinsdag

704

12,8

Woensdag

1037

18,8

Donderdag

982

17,8

Vrijdag

1081

19,6

Zaterdag

1186

21,5

Totaal

5514

100,0

Modus = Zaterdag

Tabel 9 Univariate beschrijving van de variabele Weekdag

Dagen worden gecodeerd voor de eerste dag waarvoor ze gelden, zoals bijvoorbeeld een weekendkrant steeds gecodeerd is als een zaterdag. Ook wanneer een krant voor twee dagen verschijnt, bijvoorbeeld wanneer de volgende dag een feestdag is (zoals 11 november), is zij opgenomen in de analyse als de eerste dag. Er zijn geen missings voor deze variabele. We zien dat de modus zaterdag is, de dag waarop de meeste

artikels

over

cultuur

verschijnen, 21,5% van het totaal. De meeste artikels over cultuur verschijnen

dus

in

de

weekendkrant, ten opzichte van de andere

onderzochte

dagen.

Maandag en dinsdag hebben het laagste aantal bijdragen, met 9,5% en 12,8% van het totaal (tabel 9). Woensdag, donderdag en vrijdag staan ongeveer op gelijke hoogte met respectievelijk 18,8%, 17,8% en 19,6% van het totaal aantal Figuur 2 Cirkeldiagram van de verdeling van het aantal cultuurartikels

artikels over cultuur (zie ook per dag figuur 2). De meeste artikels over cultuur verschijnen dus op zaterdag, wat logisch is omdat de weekendkranten steeds lijvigere edities worden met veel bijlagen over allerlei onderwerpen, waaronder cultuur.


38

1.3 Editoriale plaatsing N = 5514

Frequentie

Geldig procent

Hoofdkrant

3888

70,5

Bijlage

1626

29,5

Totaal

5514

100,0

Modus = Hoofdkrant

Tabel 10 Univariate beschrijving van de variabele die editoriale plaatsing bespreekt

Een bijlage wordt als volgt gedefinieerd: als het deel van de krant een aparte paginanummering gebruikt ten opzichte van de hoofdkrant, is het een bijlage. Ook artikels die verschijnen op pagina’s (of rubrieken van enkele bladzijden) die één keer per week verschijnen, en een specifieke titel hebben (zoals “De Standaard der Letteren” of “Zeno”) worden gecodeerd als element van een bijlage. Bijlagen kunnen ook herkend worden aan het feit dat ze een aantal bladzijden aan één bepaald cultuurproduct geven, zoals in De Standaard der Letteren, wat gewijd is aan literatuur. De meerderheid van de artikels bevinden zich in de hoofdkrant, met name 70,5% van het totaal aantal artikels. In bijlage bevinden zich bij gevolg 29,5% van de artikels (tabel 10). Iets minder dan een derde bevindt zich dus in de bijlage, en iets meer dan twee derden van de artikels is in de hoofdkrant verschenen (zie ook figuur 3).

Figuur 3 Cirkeldiagram van de verdeling van het aantal cultuurartikels naargelang de plaatsing in hoofdkrant of bijlage


39

1.4 Cultuurproduct N = 5514

Frequentie

Geldig procent

Film

511

9,2

Televisie

2097

38,0

Muziek

935

17,0

Podium

505

9,2

Game

44

0,8

Literatuur

739

13,4

Expo

543

9,8

Combinatie

140

2,5

Totaal

5514

100,0

Modus = Televisie

Tabel 11 Univariate beschrijving van de variabele Cultuurproduct

Er is een overgewicht van artikels die handelen over televisie. Maar liefst 38,0% van de artikels handelt over televisie (tabel 11). Het tweede meest gecoverde onderwerp, op grote afstand, is muziek met 17,0% van de artikels. Vervolgens hebben we artikels die handelen over literatuur, op 13,4%. Film, podium en expo zitten allemaal ongeveer op dezelfde hoogte qua aandeel in het totaal aantal artikels. Respectievelijk 9,2%, 9,2% en 9,8% van de onderzochte

artikels

behandelen deze onderwerpen. Tenslotte is er het marginale aandeel

van

artikels

over

gaming: slechts 0,8% van de artikels gaat hierover. In 2,5% van de gevallen kon het artikel in

kwestie

niet

duidelijk

ingedeeld worden in één van Figuur 4 Cirkeldiagram van de verdeling van het aantal cultuurartikels volgens de voorgaande categorieën, type cultuurproduct omdat het een artikel betrof dat meerdere cultuurvormen aan bod liet komen. Deze artikels zijn opgenomen onder de noemer “combinatie” (zie ook figuur 4).


40

1.5 Artikeltype N = 5514

Frequentie

Geldig procent

Feitelijk nieuws of duiding

823

14,9

Sfeerartikel of reportage

167

3,0

Interview

284

5,2

Kortbericht

2639

47,9

Opinie of lezersbrief

110

2,0

Recensie

1491

27,0

Totaal

5514

100,0

Modus = Kortbericht

Tabel 12 Univariate beschrijving van de variabele Artikeltype

Bijna de helft van alle onderzochte artikels, met name 47,9% ervan, valt onder de categorie “kortbericht” (tabel 12). Cultuur wordt dus vaak als een klein, kort artikeltje aangebracht bij de lezer, veel vaker dan gelijk welk ander artikeltype. Met 27,0% is de categorie “recensie” de tweede meest voorkomende,

maar

op

duidelijke afstand van de kortberichten.

Vervolgens

volgt de categorie “feitelijk nieuws en duiding”, met 14,9%. Na deze drie grotere categorieën

(kortbericht,

recensie en feitelijk nieuws en duiding) volgen nog drie veel

kleinere

Ten

eerste

categorieën. zijn

er

de Figuur 5 Cirkeldiagram van de verdeling van het aantal cultuurartikels volgens

interviews, die 5,2% van de

artikeltype

onderzochte artikels uitmaken. Ten tweede zijn er de sfeerartikels, of reportages, die een totaal van 3,0% van de onderzochte artikels voor hun rekening nemen. Ten slotte is er nog de categorie “opinie of lezersbrief”, die amper 2,0% van het totale aantal onderzochte artikels uitmaakt (zie ook figuur 5).


41

1.6 Redactionele content N = 5514

Frequentie

Geldig procent

Aangekochte content

71

1,3

Eigen redactionele content

5443

98,7

Totaal

5514

100,0

Modus = Eigen redactionele content

Tabel 13 Univariate beschrijving van de variabele Redactie-aangekocht

Bijna alle onderzochte artikels zijn van eigen makelij van de respectievelijke redacties. Slechts 1,3% van de artikels zijn aangekocht. We kunnen dus stellen dat voor cultuurberichtgeving de kranten nog steeds zeer sterk op hun eigen redactie steunen, en zeer zelden stukken aankopen in het buitenland. Het is een uitzondering wanneer de kranten artikels publiceren die oorspronkelijk in een andere krant verschenen, bijvoorbeeld vertaalde stukken uit The Times, of een opiniestuk uit NRC Handelsblad.

1.7 Filmgenre N = 1058

Procent

Frequentie

Geldig procent

Action

47

4,4

9,2

Adventure

43

4,1

8,4

Animation

23

2,2

4,5

Biography

17

1,6

3,3

Comedy

95

9,0

18,6

Crime

41

3,9

8,0

Documentary

21

2,0

4,1

Drama

240

22,7

47,0

Family

17

1,6

3,3

Fantasy

31

2,9

6,1

Film-noir

2

0,2

0,4

History

12

1,1

2,3

Horror

19

1,8

3,7

Music

15

1,4

2,9

Musical

4

0,4

0,8

Mystery

42

4,0

8,2

News

1

0,1

0,2

Romantic

79

7,5

15,5

Science fiction

9

0,9

1,8

Modus = Drama


(ten opzichte van 511)

42

Sports

5

0,5

1,0

Thriller

58

5,4

11,4

War

12

1,1

2,3

Western

3

0,3

0,6

Adult

3

0,3

0,6

Short

6

0,6

1,2

Agenda

105

9,9

20,5

Algemeen

80

7,6

15,7

Filmfestival

28

2,6

5,5

Totaal

1058

100,0

Tabel 14 Univariate beschrijving van de variabele filmgenre

Omdat één film tot drie verschillende genres achter zijn naam kan krijgen, lijken er meer artikels filmgenres toegekend te hebben gekregen dan mogelijk lijkt. Er zijn immers 1058 genrelabels toegekend, terwijl er maar 511 van de 5514 onderzochte artikels over film gaan. In totaal werden 1058 genrelabels toegekend aan 511 artikels over film, dat maakt gemiddeld 2,07 genrelabels per filmartikel. Om tot de frequenties in deze tabel te komen hebben we de frequenties van de variabelen filmgenre1, fimgenre2 en filmgenre3 (zie bijlage 1) opgeteld. Om de percentages te berekenen hebben we niet gekeken naar het totaal aantal genre-aanduidingen (1058), maar wel naar het aantal filmartikels (511). Films die tot het genre “drama” behoren krijgen duidelijk de meeste aandacht van de onderzochte kranten. Van de 511 onderzochte filmartikels hebben er 240 het genrelabel drama bij zich, dat is bijna de helft (47,0% om precies te zijn) (tabel 14). Ook komedie is een populair genre: 18,6% van de artikels gaat over een komische film. Ook romantische films, met 15,5%, behoren tot een genre dat regelmatig zijn weg vindt naar de krant. Ook thrillers kunnen op bovengemiddelde aandacht rekenen, met 11,4% van de onderzochte artikels die hierover berichten. 20,5% van de filmartikels gaat niet over één bepaalde film maar is een cultuuragenda met informatie over in welke bioscoop welke films vertoond worden.

1.8 Televisiegenre N = 3416

Procent

Frequentie

Geldig procent

Action

122

3,6

5,8

Adventure

99

2,9

4,7

Animation

12

0,4

0,6

Biography

36

1,1

1,7

Comedy

293

8,6

14,0

Modus = Drama



43

Crime

169

4,9

8,1

Documentary

384

11,2

18,3

Drama

571

16,7

27,2

Family

33

1,0

1,6

Fantasy

28

0,8

1,3

Film-noir

10

0,3

0,5

Game-show

135

4,0

6,4

History

46

1,3

2,2

Horror

32

0,9

1,5

Music

117

3,4

5,6

Musical

18

0,5

0,9

Mystery

78

2,3

3,7

News

298

8,7

14,2

Reality tv

179

5,2

8,5

Romance

148

4,3

7,1

Sci-fi

23

0,7

1,1

Sport

187

5,5

8,9

Talk-show

138

4,0

6,6

Thriller

100

2,9

4,8

War

29

0,8

1,4

Western

34

1,0

1,6

Soap

34

1,0

1,6

Short

3

0,1

0,1

Agenda

1

0,0

0,0

Algemeen

58

1,7

2,8

Festival

1

0,0

0,0

Totaal

3416

100,0

Tabel 15 Univariate beschrijving van de variabele televisiegenre

Een televisieprogramma kan, net zoals bij film, maximaal drie genres toegewezen krijgen (bijvoorbeeld game-show en reality tv, action en western, comedy en family en musical…). De frequenties die in deze tabel staan zijn de som van de variabelen tvgenre1, tvgenre2 en tvgenre3. Daarom zijn er 3416 genrelabels voor maar 2097 artikels over televisie. We houden in het achterhoofd dat ook alle films die op televisie worden uitgezonden en een artikel(tje) krijgen in de krant, opgenomen zijn onder de categorie televisie (en niet film). We zien dat ook bij televisie, zoals bij film, drama het meest gebruikte genrelabel is. 27,2% van alle 2097 artikels over televisie hebben het label drama (tabel 15). Er zijn ook enkele genres die niet bij


44

film voorkomen die wel bij televisie voorkomen, en eigen zijn aan het medium. Het gaat om spelprogramma’s (game-show), reality tv, talkshows en soaps. Deze typische televisiegenres nemen samen met nieuws en documentaires een groot deel van de artikels over televisie in. 6,4% van de artikels gaat over spelprogramma’s, 8,5% van de artikels heeft als genre reality tv, 6,6% van de onderzochte televisieartikels hebben talkshows als onderwerp. Alleen de soaps hebben (wat betreft typische televisiegenres) een marginaal aandeel in de televisieartikels, slechts 1,6%. Opvallend veel artikels gaan ook over programma’s van informatieve aard. Maar liefst 14,2% van de artikels heeft het label “nieuws” meegekregen, en nog meer, namelijk 18,3% van de artikels gaan over documentaires. We moeten wel aangeven dat deze categorieën niet exclusief zijn, daarmee willen we zeggen dat één artikel zowel het label nieuws als het label documentaire kan gekregen hebben.

1.9 Muziekgenre N = 1336

Procent

Frequentie

Geldig procent

Avant-garde

11

0,8

1,1

Blues

16

1,2

1,5

Classical

213

15,9

20,5

Country

15

1,1

1,4

Easy listening

6

0,4

0,6

Electronic

75

5,6

7,2

Folk

19

1,4

1,8

International

60

4,5

5,8

Jazz

113

8,5

10,9

Latin

14

1,0

1,4

New Age

4

0,3

0,4

Pop/rock

479

35,9

46,2

R&b

63

4,7

6,1

Rap

18

1,3

1,7

Reggae

6

0,4

0,6

Stage & screen

18

1,3

1,7

Vocal

37

2,8

3,6

Children’s

3

0,2

0,3

Religious

5

0,4

0,5

Festival

61

4,6

5,9

Agenda

74

5,5

7,1

Modus = pop/rock



45

Algemeen

26

1,9

Totaal

1336

100,0

2,5

Tabel 16 Univariate beschrijving van de variabele muziekgenre

Ook voor deze univariate beschrijving telden we de frequenties van muzgenre1, muzgenre2, muzgenre3 en muzgenre4 op. Er zijn 1336 genrelabels voor 1037 artikels over muziek (tabel 16). De overgrote meerderheid van de artikels die over muziek gaan (dit zijn zowel artikels gecodeerd als “muziek” als artikels die gecodeerd zijn als “combinatie” maar deels over muziek gaan), handelen over het genre pop/rock, met name 46,2% van alle muziekartikels. Verder is ook klassieke muziek ruim vertegenwoordigd met 20,5% van alle muziekartikels. Ook jazz kan nog op een ruime belangstelling rekenen, met 10,9% van alle muziekartikels. Erg onpopulaire genres zijn dan weer easy listening (0,6%), new age (0,4%), reggae (0,6%), kindermuziek (0,3%) en religieuze muziek (0,5%).

1.10 Gamegenre N = 44

Frequentie

Geldig procent

Action

9

20,5

Adventure

3

6,8

Compilation

1

2,3

Educational

4

9,1

Racing

4

9,1

Role-playing

4

9,1

Shooter

9

20,5

Simulation

4

9,1

Sports

2

4,5

Strategy

1

2,3

Traditional

1

2,3

Algemeen

2

4,5

Totaal

44

100,0

Modus = Action AND Shooter

Tabel 17 Univariate beschrijving van de variabele gamegenre

Er zijn slechts 44 artikels van het totaal de in totaal 5514 onderzochte artikels die over games handelen (zie ook tabel 11). Als gamegenre zijn vooral actiongames en shootergames populair in de krant (beide nemen een aandeel van 20,5% voor hun rekening), vrij actieve, agressieve genres dus (tabel 17). Verschillende genres die we voorop hadden gesteld in ons codeboek komen echter volledig niet aan bod in onze steekproef: dit zijn de genres “fighting”, “home”, “puzzle” en “X/adult”.


46

1.11 Literatuurgenre N = 753

Frequentie

Geldig procent

Algemeen

22

2,9

Boekenbeurs

41

5,4

Tijdschriften

19

2,5

Kinder- en jeugdboeken

34

4,5

Fictie volwassenen

336

44,6

Non-fictie vrije tijd

36

4,8

Non-fictie informatief/professioneel

84

11,2

Columns, interviews, biografieën, brieven

36

4,8

Filosofie, psychologie, mens en maatschappij

32

4,2

Poëzie

41

5,4

Strips

72

9,6

Totaal

753

100,0

Modus = Fictie volwassenen

Tabel 18 Univariate beschrijving van de variabele Literatuurgenre

Voor wat betreft literatuurgenre zien we dat fictie voor volwassenen de grote koploper is (tabel 18). Maar liefst 44,6% van alle onderzochte artikels die over literatuur handelen, gaan over fictie voor volwassenen. Binnen deze categorie zijn er nog verder onderverdelingen zoals literaire thrillers, literaire romans, vertaalde literaire romans, (vertaalde) verhalenbundels en scenario’s (tabel 19). N = 336 Modus = Vertaalde literaire roman, novelle

Percentage van fictie volwassenen

Literaire roman, novelle

37,8

Vertaalde literaire roman, novelle

47,0

Spannende boeken algemeen

3,0

Literaire thriller

1,8

Verhalenbundels

3,9

Vertaalde verhalenbundels

0,9

Pockets algemeen

1,2

Toneel-, theater- en filmteksten

1,2

Vertaalde teksten uit de Klassieke Oudheid

0,6

Bloemlezingen

0,3

Literaire fictie algemeen

1,8

Fictie overig algemeen

0,6

Totaal

100,0

Tabel 19 Verdeling van fictiegenres binnen de categorie "fictie volwassenen"


47

Er is binnen de categorie fictie voor volwassenen een overduidelijk overwicht voor romans en novelles, al dan niet vertaald. Samen nemen zij 84,8% van die categorie in. Opvallend is dat meer vertaalde romans dan romans die oorspronkelijk in het Nederlands verschenen hun weg vonden naar de krant. Op de tweede plaats (en op ruime afstand) volgen de thrillers: de categorieën “spannende boeken algemeen” en “literaire thriller” nemen samen 4,8% van de categorie fictie voor volwassenen voor hun rekening. Ook de verhalenbundels en vertaalde verhalenbundels nemen samen 4,8% voor hun rekening. De overige zes categorieën nemen slechts marginale percentages in.

1.12 Podiumgenre N = 641

Procent

Frequentie

Geldig procent

Theater

341

53,2

54,6

Stand-up comedy

14

2,2

2,2

Dans (modern en klassiek)

64

10,0

10,2

Opera

56

8,7

9,0

Musical

13

2,0

2,1

Cabaret

17

2,7

2,7

Mime

2

0,3

0,3

Circus

8

1,2

1,3

Performance

5

0,8

0,8

Literair

19

3,0

3,0

Agenda

88

13,7

14,1

Algemeen

14

2,2

2,2

Totaal

641

100,0

Modus = Theater


Tabel 20 Univariate beschrijving van de variabele podiumgenre

Voor de univariate beschrijving telden we de frequenties van de variabelen podgenre1 en podgenre2 samen. Er werden in totaal 641 genrelabels toegekend aan in totaal 625 podiumartikels. Meer dan de helft van alle onderzochte podiumartikels gaan over theater, de koploper met 54,6% (tabel 20). Op ruime afstand volgt dans (zowel moderne dans als klassiek ballet) met 10,2%. Ook opera zit in deze regionen met 9,0% van het totale aantal podiumartikels. Ook zien we dat vele podiumartikels eigenlijk cultuuragenda’s zijn: 14,1% van alle artikels die podiumonderwerpen behandelen vallen onder de categorie “agenda”. Genres die weinig aandacht in de kranten kregen zijn stand-up comedy (2,2%), musical (2,1%), mime (0,3%), circus (1,3%) en performances (0,8%).


48

1.13 Expogenre N = 658

Procent

Frequentie

Geldig procent

Schilderkunst

169

25,7

28,3

Sculpturen

87

13,2

14,6

Fotografie

65

9,9

10,9

Thema

57

8,7

9,5

Video-installaties

10

1,5

1,7

Design

5

0,8

0,8

Mode

9

1,4

1,5

Architectuur

45

6,8

7,5

Wetenschap

5

0,8

0,8

Tekeningen

53

8,1

8,9

Muziek

5

0,8

0,8

Geschiedenis

52

7,9

8,7

Installatie

24

3,6

4,0

Wandtapijten

4

0,6

0,7

Literair

7

1,1

1,2

Kalligrafie

1

0,2

0,2

Streetart

4

0,6

0,7

Festival

1

0,2

0,2

Agenda

37

5,6

6,2

Algemeen

18

2,7

3,0

Totaal

658

100,0

Modus = Schilderkunst


Tabel 21 Univariate beschrijving van de variabele expogenre

Voor deze univariate beschrijving telden we de frequenties van de variabelen expogenre1, expogenre2 en expogenre3 op. Er zijn in totaal 658 genrelabels toegekend voor in totaal 597 artikels over tentoonsellingen (en beeldende kunst in het algemeen). De meeste exposities waarover wordt bericht zijn tentoonstellingen van schilderkunst, met 28,3% van de in totaal 597 artikels over exposities (tabel 21). Ook beeldhouwkunst en sculpturen kunnen op een ruime belangstelling rekenen met 14,6% van alle expositie-artikels. Het derde meest gecoverde genre is fotografie, met 10,9%. Ook thematentoonstellingen (rond een bepaald land, een bepaalde sport…) kunnen op veel belangstelling rekenen met 9,5% van de artikels, evenals tekeningen (8,9%) en architectuur (7,5%). Veel minder populair zijn logischerwijs nichegenres zoals design (0,8%) of streetart (0,7%).


49

1.14 Sterrensysteem en aantal sterren N = 5514

Frequentie

Geldig procent

ja

499

9,0

neen

5015

91,0

Total

5514

100

Modus = neen

Tabel 22 Univariate beschrijving van de variabele sterrensysteem

N = 502

Frequentie

Geldig procent

één

34

6,8

twee

143

28,5

drie

229

45,6

vier

89

17,7

vijf

7

1,4

Total

502

100

x = 2,78

Tabel 23 Univariate beschrijving van het aantal sterren gegeven bij recensies

Bij 9,0% van het totaal aantal onderzochte artikels werden sterren gegeven aan een cultuurproduct (tabel 22). De overgrote meerderheid, 91,0%, beschikt dus niet over dit sterrensysteem. Hoewel de variabele die het aantal sterren weergeeft een intervalvariabele is, beschouwen we deze variabele even als een metrische variabele, onder andere om het statistisch gemiddelde en standaardafwijking kunnen mee te geven. Het gemiddeld aantal sterren toegekend aan een recensie (als er al sterren worden toegekend) is 2,78, met een standaardafwijking van 0,74. De mediaan is 3. Het aantal sterren bij een recensie is symmetrisch verdeeld (tabel 23).

1.15 Aantal foto’s N = 5514

Frequentie

Geldig procent

nul

3043

55,2

een

2024

36,7

twee

213

3,9

drie

105

1,9

vier

37

0,7

vijf

29

0,5

zes

22

0,4

x = 0,64


50

zeven

14

0,3

acht

5

0,1

negen

5

0,1

tien

8

0,1

elf

3

0,1

twaalf

2

0

zestien

2

0

zeventien

1

0

dertig

1

0

totaal

5514

100

Tabel 24 Univariate beschrijving van het aantal foto's per artikel

De grote meerderheid van de artikels heeft geen (55,2%) of één foto (36,7%) bij zich. Een veel kleiner aandeel van het totale aantal onderzochte artikels, 3,9%, heeft twee foto’s die het vergezellen. Slechts 4,2% van alle onderzochte artikels hebben drie of meer foto’s bij zich. Boven de 12 foto’s per artikel zien we de outliers: artikels met extreme waarden. Ten top zien we een artikel met 30 foto’s bij zich. Dit artikel betrof een artikel uit De Morgen, van 6 februari 2010, over de zestigste verjaardag van Raymond van het Groenewoud. De covers van al zijn platen en cd’s werden afgebeeld, wat het hoge aantal foto’s verklaart. Het gemiddeld aantal foto’s bij een artikel is 0,64; met een standaardafwijking van 1,216.


51

2. Bivariate analyse 2.1 Trends in aantal artikels 2.1.1 Volgens krantentitel N = 5514 1980

1990

2000

2010

Totaal

Het Laatste

De Standaard

De Morgen

Aantal

336

264

208

Gestandaardiseerd residu

5,7

-4,7

-0,1

Aantal

363

794

424


-5,4

4,1

0,6

Aantal

570

779

346


2,3

1,6

-4,5

Aantal

414

560

456


-1,1

-2,5

4,4

Aantal

1683

2397

1434

Nieuws

Totaal 808

1581

1695

1430

5514

Tabel 25 Bivariate analyse van jaartal ten opzichte van krantentitel

De variabelen krantentitel en jaartal hangen statistisch significant samen, de χ² van deze kruistabel is immers statistisch significant op het 0,001-niveau. Cramér’s V bedraagt 0,119. Cramér’s V duidt de mate van associatie tussen de onderzochte variabelen aan, met een waarde tussen 0 en 1 (Cramer & Howitt, 2004, p. 43). Vanaf een waarde groter dan 0,10 spreken we over een zwakke samenhang. In 1980 was de krant De Standaard duidelijk de voorloper wat betreft cultuurberichtgeving (het gestandaardiseerd residu bedraagt 5,7), en De Morgen liep sterk achter (het gestandaardiseerd residu is -4,7). Het aantal berichten gevonden in 1980 in Het Laatste Nieuws ligt binnen de verwachtingen (statistisch genomen, de verwachte waarde in de kruistabel is gelijk aan de waargenomen waarde: het aantal artikels van Het Laatste Nieuws in 1980, namelijk 208, bedraagt ongeveer een derde van het totale aantal artikels in 1980, namelijk 808). In 1990 is het verhaal van de kwaliteitskranten echter omgedraaid. De Morgen heeft een uitvoeriger berichtgeving wat betreft cultuur, dan De Standaard. We merken dit aan de gestandaardiseerde residuen: er is een duidelijk negatief verband tussen De Standaard en het jaar 1990 met een gestandaardiseerd residu van -5,4; en een duidelijk positief verband tussen De Morgen en het jaar 1990 met een gestandaardiseerd residu van 4,1. De berichtgeving van Het Laatste Nieuws ligt nog steeds binnen de verwachtingen en het aantal berichten is evenredig gegroeid. Van de vier periodes die we onderzocht hebben, vonden we de meeste artikels in het jaar 2000. De krant De Standaard heeft in 2000 weer zijn voortrekkersrol van 1980 op zich genomen, maar het verschil met De Morgen is niet erg groot. Vooral Het Laatste Nieuws hinkt echter sterk achterop in 2000, anders dan in 1980 en 1990. Er is een duidelijk negatief verband tussen de


52

krant Het Laatste Nieuws en het jaar 2000, het gestandaardiseerd residu bedraagt -4,5. Zoals verwacht hinkt de populaire krant dus achterop met cultuurberichtgeving. In 2010 zien we echter dat Het Laatste Nieuws een relatieve voorsprong neemt op De Standaard en De Morgen (in absolute cijfers blijft De Morgen aan de leiding), we stellen een positief verband vast tussen de populaire krant en het jaar 2010 met een gestandaardiseerd residu van 4,4. Het dipje van 2000 zet zich dus niet verder, integendeel. In absolute cijfers zien we dus dat de artikels over cultuur in aantal stijgen van 1980 tot 2000, maar in 2010 zien we een lichte afname van artikels. Omdat de variabele met het totaal aantal artikels per krant normaal verdeeld is, mogen we een ANOVA-analyse uitvoeren. Door middel van deze ANOVAanalyse bekijken we of de verschillen tussen de groepen (tussen de jaartallen, met als afhankelijke het aantal artikels per krant) ook statistisch significant zijn. Uit deze ANOVA-analyse blijkt dat de verschillen tussen de verschillende periodes (1980, 1990, 2000 en 2010) statistisch significant zijn op het 0,001-niveau. Verschil in (I) Jaartal

(J) Jaartal

gemiddelden (I-J)

1980

1990

2000

2010

95% betrouwbaarheidsStandaardfout

interval

Sig.

Ondergrens

Bovengrens

1990

-16,66***

2,832

0,000

-24,65

-8,68

2000

-18,18***

2,846

0,000

-26,20

-10,15

2010

-14,57***

2,832

0,000

-22,55

-6,58

1980

16,66***

2,832

0,000

8,68

24,65

2000

-1,51

2,886

0,965

-9,65

6,63

2010

2,10

2,872

0,911

-6,00

10,20

1980

18,18***

2,846

0,000

10,15

26,20

1990

1,51

2,886

0,965

-6,63

9,65

2010

3,61

2,886

0,668

-4,53

11,75

1980

14,57***

2,832

0,000

6,58

22,55

1990

-2,10

2,872

0,911

-10,20

6,00

2000

-3,61

2,886

0,668

-11,75

4,53

Significantieniveau: *= 0,05; ** = 0,01; *** = 0,001 Tabel 26 ANOVA Post Hoc Scheffe test met als afhankelijke het aantal artikels per krant

Door middel van een post hoc test onderzoeken we tussen welke groepen de significante verschillen liggen. Uit deze tabel kunnen we besluiten dat het jaar 1980 statistisch significant verschillend is van de drie andere onderzochte jaren: 1990, 2000 en 2010. Deze drie laatst genoemde jaren verschillen onderling niet statistisch significant wat betreft het totaal aantal artikels dat verscheen per jaar. We


53

kunnen dus zeggen dat de statistisch significante stijgingen in cultuurberichtgeving plaatsvonden na 1980, en dat daarna het aantal cultuurartikels gestagneerd is. Verschil in (I) Krant

(J) Krant

gemiddelden (I-J)

De Standaard

De Morgen

Het Laatste Nieuws

Standaardfout

95% betrouwbaarheidsinterval

Sig.

Ondergrens

Bovengrens

De Morgen

-11,76***

2,478

0,000

-17,87

-5,64

Het Laatste Nieuws

3,67

2,469

0,334

-2,42

9,76

De Standaard

11,76***

2,478

0,000

5,64

17,87

Het Laatste Nieuws

15,42***

2,478

0,000

9,31

21,54

De Standaard

-3,67

2,469

0,334

-9,76

2,42

De Morgen

-15,42***

2,478

0,000

-21,54

-9,31

Significantieniveau: *= 0,05; ** = 0,01; *** = 0,001 Tabel 27 ANOVA Post Hoc Scheffe test met als afhankelijke het aantal artikels per krant

Opnieuw onderzoeken we via een post hoc Scheffe test welke kranten wat betreft het totaal aantal artikels per krant statistisch significant van elkaar verschillen. De Standaard verschilt hierbij statistisch significant op het 0,001-niveau van De Morgen, ook een kwaliteitskrant, maar niet van Het Laatste Nieuws, een populaire krant. Dit is een verrassend resultaat, gezien de literatuurstudie aangaf dat kwaliteitskranten doorgaans meer cultuurberichtgeving voorzien dan populaire kranten. De Morgen verschilt statistisch significant op het 0,001-niveau van zowel De Standaard als het Laatste Nieuws. Zie ook figuur 6, waar het gemiddeld aantal artikels per dag volgens krant en tijd visueel in verduidelijk wordt.

Gemiddeld aantal artikels per dag 60

De Standaard De Morgen Het Laatste Nieuws

Aantal artikels

50 40 30 20 10 0 1980

1990

2000

2010

Jaartal Figuur 6 Gemiddeld aantal artikels per dag


54

2.1.2 Visualisering N = 5514 Geen foto's

Eén foto

Twee foto's

Drie+ foto's

Totaal

1980

1990

2000

2010

Totaal

Aantal

622

1055

800

566

3043

Rijpercentage

20,40%

34,70%

26,30%

18,60%

100,00%


8,3

6,2

-4,4

-7,9

Aantal

158

473

751

642

2024

Rijpercentage

7,80%

23,40%

37,10%

31,70%

100,00%


-8,0

-4,5

5,2

5,1

Aantal

21

28

66

98

213

Rijpercentage

9,90%

13,10%

31,00%

46,00%

100,00%


-1,8

-4,2

0,1

5,8

Aantal

7

25

78

124

234

Rijpercentage

3,00%

10,70%

33,30%

53,00%

100,00%


-4,7

-5,1

0,7

8,1

Aantal

808

1581

1695

1430

5514

Rijpercentage

14,70%

28,70%

30,70%

25,90%

100,00%

Tabel 28 Bivariate analyse van het aantal foto's per artikel per jaar

χ² is significant op het 0,001- niveau en Cramér’s V bedraagt 0,173. Dit wijst op een zwak maar aanwezig verband. We zien een zeer duidelijke trend naar meer visualisering bij artikels. Er is een zeer duidelijk positief verband tussen artikels die geen foto’s (of andere visuele elementen) bij zich hebben en de jaren 1980 en 1990, met gestandaardiseerde residuen van respectievelijk 8,3 en 6,2 (tabel 28). In 2000 en nog meer in 2010 zien we dan weer een sterk negatief verband: de gestandaardiseerde residuen bedragen -4,4 en -7,9. Voor artikels met foto’s zien we net het omgekeerde. Terwijl in 1980 nog een zeer sterk negatief verband is, is dit in 2010 een zeer sterk positief verband. Ter illustratie: amper 3,0% van de artikels met drie of meer foto’s is verschenen in het jaar 1980; 53,0% van de artikels met drie of meer foto’s verscheen in 2010. Als we naar de visualisering en de verdeling over de verschillende onderzochte dagbladen kijken, zien we slechts een te verwaarlozen samenhang tussen de variabelen (Cramér’s V = 0,078). Er bestaat wel een positief verband tussen De Standaard en artikels zonder foto’s; en eveneens een negatief verband tussen De Standaard en artikels met één, twee, of drie en meer foto’s. Bij Het Laatste Nieuws zien we het omgekeerde: er is een negatief verband tussen de krant en artikels met geen foto’s, en een positief verband tussen de krant en artikels met één, twee of drie en meer foto’s.


55

2.2 Verdeling van cultuurproducten in Vlaamse kranten De

N = 5514 film

televisie

muziek

podium

game

literatuur

expo

combinatie

Totaal

Standaard

De Morgen

Het Laatste Nieuws

Totaal

Aantal

217

182

112

511

Rijpercentage

42,50%

35,60%

21,90%

100,00%


4,9

-2,7

-1,8

Aantal

356

1042

699

2097

Rijpercentage

17,00%

49,70%

33,30%

100,00%


-11,2

4,3

6,6

Aantal

299

385

251

935

Rijpercentage

32,00%

41,20%

26,80%

100,00%


0,8

-1,1

0,5

Aantal

190

204

111

505

Rijpercentage

37,60%

40,40%

22,00%

100,00%


2,9

-1,0

-1,8

Aantal

11

21

12

44

Rijpercentage

25,00%

47,70%

27,30%

100,00%


-0,7

0,4

0,2

Aantal

306

330

103

739

Rijpercentage

41,40%

44,70%

13,90%

100,00%


5,4

0,5

-6,4

Aantal

257

183

103

543

Rijpercentage

47,30%

33,70%

19,00%

100,00%


7,1

-3,5

-3,2

Aantal

47

50

43

140

Rijpercentage

33,60%

35,70%

30,70%

100,00%


0,7

-1,4

1,1

Aantal

1683

2397

1434

5514

Rijpercentage

30,50%

43,50%

26,00%

100,00%

Tabel 29 Bivariate beschrijving van het type cultuurartikels volgens krantentitel

χ² is significant op het 0,001-niveau en Cramér’s V bedraagt 0,187; wat wijst op een zwakke maar aanwezige samenhang tussen de variabelen. Wat betreft filmartikels zien we dat De Standaard hier een voortrekkersrol heeft, en het meeste filmartikels publiceert in vergelijking met de kranten De Morgen en Het Laatste Nieuws. Aan de hand van het gestandaardiseerde residu van 4,9 zien we immers dat er een zeer duidelijk verband is tussen film en de krant De Standaard. De Morgen geeft relatief weinig aandacht aan film, dat zien we aan het gestandaardiseerde residu van -2,7 (tabel 29). Bij Het Laatste


56

Nieuws kunnen we niet met zekerheid zeggen of er een verband is tussen film en deze krantentitel, gezien de absolute waarde van het gestandaardiseerde residu minder dan twee bedraagt, meer bepaald -1,7. Qua televisie-artikels zien we het omgekeerde verhaal bij De Standaard: er is een zeer sterk negatief verband tussen het aantal artikels over televisie en de krant De Standaard, wat we kunnen besluiten uit het gestandaardiseerde residu van -11,2. Bij De Morgen is er dan weer sprake van een positief verband (gestandaardiseerd

residu

bedraagt

4,3).

Het

Laatste

Nieuws

zet

het

sterkst

in

op

televisieberichtgeving, er is een zeer duidelijk positief verband tussen het aantal artikels, we zien een gestandaardiseerd residu van 6,6. We zien dus dat de populaire krant Het Laatste Nieuws voluit inzet op een populair medium dat makkelijk toegankelijk is voor alle lagen van de bevolking. De Standaard daarentegen maakt in deze categorie van televisieberichtgeving zijn imago van kwaliteitskrant (en bij uitbreiding elitaire krant) volledig waar. De Morgen richt zich dan weer duidelijk wel op televisieberichtgeving. Dit ondersteunt de these dat De Morgen steeds meer tabloidiseert, zoals dat geobserveerd werd door De Bens en Raeymaeckers (2007, pp. 373-374) In de muziekberichtgeving zien we dat we niet met zekerheid kunnen zeggen of er een positief dan wel negatief verband is tussen het aantal muziekartikels en de krant waarin deze verschijnen, voor geen enkele krantentitel. De gestandaardiseerde residuen zijn immers bij alle krantentitels kleiner dan de absolute waarde van twee. Later bekijken we of er wel verbanden zijn tussen de genres die gecoverd worden en de krantentitel. Het is immers mogelijk dat klassieke muziek meer aan bod komt in kwaliteitskranten; en pop/rock meer in populaire kranten. Daarover later meer, wanneer we de verdeling tussen highbrow en lowbrow cultuurgenres tussen de verschillende onderzochte kranten bekijken. Als we de podiumberichtgeving bekijken zien we dat er bij de krant De Standaard een licht positief verband bestaat tussen het aantal artikels en deze krantentitel. Hiervoor letten we op het gestandaardiseerde residu van 2,9. Ook dit wijst op een “typische” kwaliteitskrant, gezien podium vooral genres bevat die traditioneel in het humanistische cultuurbegrip worden beschouwd als hoge cultuur. Wat betreft de podiumberichtgeving in De Morgen en Het Laatste Nieuws kunnen we niet besluiten of er een positief of negatief verband bestaat, omdat de absolute waarde van de gestandaardiseerde residuen minder dan twee bedraagt. Gaming is de kleinste categorie cultuurproducten die voorkomt in ons onderzoek naar cultuurberichtgeving in Vlaamse kranten. Voor geen enkele van de onderzochte kranten is er een afgetekend positief of negatief verband met de categorie gaming. In de categorie literatuur zien we dan weer wel een positief verband als we naar de krant De Standaard kijken. Het gestandaardiseerde residu van 5,4 geeft een duidelijk positief verband aan tussen De


57

Standaard en het aantal artikels over literatuur. Ook hier maakt De Standaard dus alweer zijn reputatie als kwaliteitskrant waar. Bij De Morgen vinden we geen positief verband, en evenmin kunnen we een negatief verband vaststellen (het gestandaardiseerde residu bedraagt 0,5). Bij Het Laatste Nieuws daarentegen zien we een duidelijk negatief verband. Het gestandaardiseerde residu bedraagt -6,4. Het Laatste Nieuws geeft dus weinig aandacht aan literatuur, wat traditioneel in het humanistische cultuurbegrip als hoge cultuur wordt beschouwd, wat typerend is voor een populair blad. Ook als we naar de berichtgeving over exposities kijken, zien we dat De Standaard een voortrekker is, net zoals bij films en podiumartikels. Met een gestandaardiseerd residu van 7,1 zien we een zeer duidelijke positieve samenhang tussen de categorie expo en deze krantentitel. Ook hier maakt De Standaard dus zijn rol als kwaliteitskrant waar, door proportioneel veel aandacht aan tentoonstellingen te besteden. In tegenstelling tot bij De Standaard, zien we zowel bij De Morgen (gestandaardiseerd residu is -3,5) als bij Het Laatste Nieuws (gestandaardiseerd resisdu is -3,2) zien we een negatief verband. Tot slot zien we dat bij de combinatie-artikels (waarin verschillende cultuurproducten aan bod komen) geen positief of negatief verband kan gevonden worden met één of meerdere van de onderzochte krantentitels. Globaal genomen, over alle categorieën heen, zien we dat De Standaard het meeste positieve verbanden vertoont. Alleen wat betreft televisieberichtgeving is er een zeer sterk negatief verband. Dit bevestigt dat De Standaard een kwaliteitskrant is, die vooral cultuur brengt die over het algemeen als “hoge cultuur” wordt beschouwd. Bij De Morgen stellen we vooral negatieve verbanden vast, behalve bij de categorie televisie. Dit is ook het geval bij Het Laatste Nieuws. We kunnen hieruit besluiten dat De Morgen en Het Laatste Nieuws wat betreft hun cultuurberichtgeving (uiteraard alleen kwantitatief, niet kwalitatief) meer bij elkaar aanleunen, dan de twee onderzochte kwaliteitskranten (De Standaard en De Morgen).

2.3 Evolutie van gecoverde cultuurproducten N = 5514 film

televisie

1980

1990

2000

2010

Totaal

Aantal

121

89

169

132

511

Rijpercentage

23,70%

17,40%

33,10%

25,80%

100,00%


5,3

-4,8

1,0

0,0

Aantal

188

697

599

613

2097

Rijpercentage

9,00%

33,20%

28,60%

29,20%

100,00%


-6,8

3,9

-1,8

3,0


58

muziek

podium

game

literatuur

expo

combinatie

Totaal

Aantal

128

279

303

225

935

Rijpercentage

13,70%

29,80%

32,40%

24,10%

100,00%


-0,8

0,7

0,9

-1,1

Aantal

116

148

155

86

505

Rijpercentage

23,00%

29,30%

30,70%

17,00%

100,00%


4,9

0,3

0,0

-3,9

Aantal

0

1

14

29

44

Rijpercentage

0,00%

2,30%

31,80%

65,90%

100,00%


-2,5

-3,3

0,1

5,2

Aantal

122

179

242

196

739

Rijpercentage

16,50%

24,20%

32,70%

26,50%

100,00%


1,3

-2,3

1,0

0,3

Aantal

98

128

184

133

543

Rijpercentage

18,00%

23,60%

33,90%

24,50%

100,00%


2,1

-2,2

1,3

-0,7

Aantal

35

60

29

16

140

Rijpercentage

25,00%

42,90%

20,70%

11,40%

100,00%


3,2

3,1

-2,1

-3,4

Aantal

808

1581

1695

1430

5514

Rijpercentage

14,70%

28,70%

30,70%

25,90%

100,00%

Tabel 30 Bivariate beschrijving van het aantal cultuurartikels volgens jaartal

χ² is significant op het 0,001-niveau en Cramer’s V bedraagt 0,127. Er is dus een zwakke maar aanwezige samenhang tussen welke cultuurproducten gecoverd worden in alle kranten, ten opzichte van de tijd. In tabel 30 zien we als we naar filmartikels kijken in 1980 een sterk positief verband met een gestandaardiseerd residu van 5,3; in 1990 een sterk negatief verband (het gestandaardiseerd residu is 4,8) (tabel 30), en in 2000 en 2010 geen verband. Als de televisieberichtgeving bekijken zien we dat die in 1980, zoals verwacht, laag is. Het gestandaardiseerde residu van -6,8 geeft een sterk negatief verband aan tussen het aantal televisie-artikels en het jaar 1980. In 1990 zien we dan weer een positief verband met een gestandaardiseerd residu van 3,9. Televisie genereert dus meer aandacht van de kranten vanaf 1990. In 2000 is er geen verband, in 2010 is er een positief verband (gestandaardiseerd residu is 3,0). Er zijn geen positieve of negatieve verbanden te vinden in de muziekberichtgeving doorheen de tijd. De gestandaardiseerde residuen zijn voor zowel 1980, 1990, 2000 en 2010 kleiner dan de absolute waarde van twee. Wat betreft podiumberichtgeving zien we een afname doorheen de tijd. Terwijl in


59

1980 nog een duidelijk positief verband is aan te tonen (het gestandaardiseerde residu is 4,9), is er in 1990 en 2000 geen verband te vinden. In 2010 is er dan een duidelijk negatief verband te vinden, met een gestandaardiseerd residu van -3,9. Podiumnieuws krijgt dus, in verhouding tot de andere onderzochte cultuurproducten, steeds minder aandacht van de dagbladen. Er is een negatief verband tussen gaming en de jaren 1980 en 1990. De gestandaardiseerde residuen zijn respectievelijk -2,5 en -3,3. In 2000 zien we geen verband, maar in 2010 zien we een duidelijk positief verband (met een gestandaardiseerd residu van 5,9). Dit bevestigt onze verwachtingen van een stijgend aantal gamingartikels doorheen de tijd. In de jaren 1980 en 1990 was de technologie die massaal gamen in de huiskamer mogelijk maakt nog niet ter beschikking van het grote publiek. Als we naar literatuur kijken zien we dat alleen in 1990 een licht negatief verband gevonden wordt. Het gestandaardiseerd residu is -2,3. Voor de overige onderzochte jaren 1980, 2000 en 2010 kunnen we geen positief of negatief verband vaststellen. Over het algemeen blijft literatuur dus dezelfde aandacht genieten ten opzichte van de andere onderzochte cultuurproducten. In de categorie expo zien we een zeer licht positief verband in 1980 (gestandaardiseerd residu is 2,1), en een zeer licht negatief verband in 1990 (gestandaardiseerd residu is -2,2). In 2000 en 2010 kunnen we niet met zekerheid zeggen of er een positief of negatief verband is met de categorie expo, omdat de absolute waarde van de gestandaardiseerde residuen niet groter is dan twee. Gezien de lage absolute waarden van de gestandaardiseerde residuen kunnen we zeggen dat e aandacht voor expo doorheen de tijd ongeveer gelijk blijft. In de categorie “combinatie”, waar alle artikels die over verschillende cultuurvormen tegelijk berichten in opgenomen zijn, zien we een afnemende trend in de tijd. In 1980 en 1990 is er een duidelijk positief verband met gestandaardiseerde residuen van respectievelijk 3,2 en 3,1. In 2000 en 2010 zien we dan weer negatieve verbanden met residuen van -2,1 en -3,4. Dit ondersteunt de these net niet dat doorheen de tijd de grenzen tussen de verschillende cultuurvormen vervagen, en meer evenementen worden georganiseerd die niet onder te brengen zijn bij één bepaalde cultuurvorm.

2.4 Verdeling van artikeltypes in Vlaamse kranten De

Standaard

Morgen

Aantal

301

271

251


3,1

-4,6

2,5

N = 5514

feitelijk nieuws en duiding

Het

De


Laatste

Totaal

Nieuws 823

60

sfeerartikel of reportage

interview

kortbericht

opinie en lezersbrieven

recensie

Totaal

Aantal

51

77

39


0,0

0,5

-0,7

Aantal

98

122

64


1,2

-0,1

-1,1

Aantal

730

1195

714


-2,7

1,4

1,1

Aantal

32

23

55


-0,3

-3,6

4,9

Aantal

471

709

311


0,7

2,4

-3,9

Aantal

1683

2397

1434

167

284

2639

110

1491

5514

Tabel 31 Bivariate beschrijving van artikeltype ten opzichte van krantentitel

Er is een statistisch significante samenhang tussen de variabelen artikeltype en krantentitel. Χ² is significant op het 0,001-niveau en Cramér’s V bedraagt 0,100. De samenhang is dus licht, maar wel aanwezig. In tabel 31 zien we dat De Standaard vooral toegelegd is op feitelijk nieuws en duiding, in tegenstelling tot De Morgen (waar een negatief verband waar te nemen is). Verder zien we dat vooral Het Laatste Nieuws sterk inzet op opinie en lezersbrieven, en achterop hinkt wat betreft recensies. Deze vaststelling hoeft niet te verwonderen. Het Laatste Nieuws geeft meer dan de andere kranten in zijn cultuurberichtgeving eerder de voorkeur aan een bottom-up benadering, waarbij het publiek zijn mening laat horen. Reeds in de kranten van 1980 zien we uitgebreide ruimte voor zien voor lezersbrieven en opinie. N = 5514 feitelijk nieuws en duiding

sfeerartikel of reportage

interview

kortbericht

1980

1990

2000

2010

Totaal

Aantal

150

271

202

200

823


2,7

2,3

-3,2

-0,9

Aantal

19

31

55

62


-1,1

-2,4

0,5

2,8

Aantal

24

58

95

107


-2,7

-2,6

0,8

3,9

Aantal

393

755

820

671


0,3

-0,1

0,3

-0,5


167

284

2639

61

opinie en lezersbrieven

recensie

Totaal

Aantal

37

17

18

38


5,2

-2,6

-2,7

1,8

Aantal

185

449

505

352


-2,3

1,0

2,2

-1,8

Aantal

808

1581

1695

1430

110

1491

5514

Tabel 32 Bivariate beschrijving van artikeltype ten opzichte van jaartal

De χ² van tabel 32 is significant op het 0,001-niveau en Cramér’s V bedraagt 0,088. Deze variabelen hangen dus amper samen. Wel zien we dat in 1980 en 1990 er een positief verband is met feitelijk nieuws en duiding, terwijl reportages en sfeerartikels een positief verband vertonen met het jaar 2010. Ook interviews zijn door de jaren gestegen. Terwijl in 1980 en 1990 een negatief verband waarneembaar is, zien we in 2010 een sterk positief verband. Het aantal kortberichten evolueert evenredig mee met het stijgend aantal artikels doorheen de tijd. Bij de categorie “opinie en lezersbrieven” zien we dat er in 1980 een duidelijk positief verband bestaat. We zien ook een zeer duidelijke stijging van het aantal artikels (recensies) met sterren bij zich (tabel 33). De χ² is significant op het 0,001-niveau en Cramér’s V bedraagt 0,228 wat op een matige samenhang tussen de variabelen wijst. Dit systeem met sterren wordt gehanteerd om de lezer in één oogopslag duidelijk te maken hoe goed een bepaald cultuurproduct gevonden wordt door de journalist, doorgaans op een vijfpuntenschaal waarbij één ster het cultuurproduct afkeurt en de maximale vijf sterren een cultuurproduct bejubelen. Er is een zeer duidelijk negatief verband tussen artikels met sterren en de jaren 1980 en 2000. Dit slaat om in 2000 en 2010 wanneer er een duidelijk positief verband is. Deze trend, waarbij aan steeds meer artikels sterren worden “toegevoegd”, wijst op tabloidisering waarbij in korte artikels aan de lezer het punt van de journalist snel duidelijk gemaakt moet worden. N = 5514 Met sterren

Zonder sterren

Totaal

1980

1990

2000

2010

Totaal

Aantal

0

47

206

246

499


-8,6

-8

4,2

10,2

Aantal

808

1534

1489

1184


2,7

2,5

-1,3

-3,2

Aantal

808

1581

1695

1430

5015

5514

Tabel 33 Bivariate beschrijving van het aantal artikels met een aantal sterren toegekend ten opzichte van jaartal


62

2.5 Lowbrow versus highbrow cultuur 2.5.1 Muziek De

N = 1037 Lowbrow

Highbrow

Overige

Totaal

Standaard

De Morgen

Het Laatste Nieuws

Totaal

Aantal

156

261

169

586

Rijpercentage

26,60%

44,50%

28,80%

100,00%


-2,8

1,4

1,3

Aantal

126

93

71

290

Rijpercentage

43,40%

32,10%

24,50%

100,00%


3

-2,3

-0,5

Aantal

62

69

30

161

Rijpercentage

38,50%

42,90%

18,60%

100,00%


1,2

0,4

-1,8

Aantal

344

423

270

1037

Rijpercentage

33,20%

40,80%

26,00%

100,00%

Tabel 34 Bivariate beschrijving van de verdeling lowbrow-higbrow muziekgenres in onderzochte krantentitels

Als highbrow muziek beschouwen we de genres avant-garde, klassiek en jazz. De overige muziekgenres zijn gecodeerd als lowbrow (zie bijlage 1). De categorie “overige” vangt artikels uit de categorieën “festival”, “agenda” en “algemeen” op. Hoewel deze opdeling tussen highbrow en lowbrow cultuur artificieel is, levert zij toch bruikbare informatie op. En hoewel de traditionele opdeling in hoge en lage cultuur in academische kringen steeds minder steun krijgt, zoals we eerder zagen in de literatuurstudie, blijft deze opdeling in de praktijk toch nog bestaan. Deze opdeling is vooral interessant om het verschil in cultuurberichtgeving tussen kwaliteitskranten en populaire kranten verder te beoordelen. De χ² van tabel 34 is significant op het 0,001-niveau en Cramér’s V bedraagt 0,123. Het verband tussen beide variabelen is zwak, maar aanwezig. Er is een positief verband tussen de krant De Standaard en highbrow muziekgenres (het gestandaardiseerd residu is 3,0), en evenzo een negatief verband tussen De Standaard en lowbrow muziekgenres (het gestandaardiseerd residu is -2,8). Omdat voor het overige geen significante verbanden te vinden zijn, kunnen we zeggen dat de onderzochte kranten op vlak van muziek in gelijke mate aandacht besteden aan traditionele higbrow muziekgenres (avant-gardemuziek, klassieke muziek en jazz) als aan lowbrow muziekgenres. De Standaard maakt hier dus zijn imago als kwaliteitskrant waar, in tegenstelling tot De Morgen. Het Laatste Nieuws heeft geen significant positief verband met lowbrow muziekgenres, in tegenstelling tot wat men zou verwachten van een populaire krant. We bekijken nu of er in de loop van de tijd ook trends te ontwaren zijn in de berichtgeving van highbrow en lowbrow muziekgenres in tabel 35.


63

N = 1037 Lowbrow

Highbrow

Overige

Totaal

1980

1990

2000

2010

Totaal

Aantal

61

148

202

175

586

Rijpercentage

10,40%

25,30%

34,50%

29,90%

100,00%

Gestandaardiseerd residu -2,5

-2,7

1,3

3,5

Aantal

65

103

89

33

290

Rijpercentage

22,40%

35,50%

30,70%

11,40%

100,00%

Gestandaardiseerd residu 3,7

1,2

-0,2

-4,1

Aantal

22

75

35

29

161

Rijpercentage

13,70%

46,60%

21,70%

18,00%

100,00%

Gestandaardiseerd residu -0,2

3,4

-2,2

-1,3

Aantal

148

326

326

237

1037

Rijpercentage

14,27%

31,44%

31,44%

22,85%

100,00%

Tabel 35 Bivariate beschrijving van de lowbrow-highbrow muziekgenres doorheen de tijd

χ² is significant op het 0,001-niveau en Cramér’s V bedraagt 0,193. Er is dus een zwak tot matig verband tussen beide variabelen. Wat betreft lowbrow cultuur, zien we een negatief verband met de jaren 1980 en 1990, en een sterk positief verband met het jaar 2010. Er is dus een trend naar meer berichtgeving voor lowbrow muziek, en dit ten koste van highbrow. Voor highbrow muziekgenres zien we immers het omgekeerde: in 1980 is er een duidelijk positief verband (het gestandaardiseerd residu is 3,7) en in 2010 is er een duidelijk negatief verband (het gestandaardiseerd residu is -4,1). We kunnen hieruit besluiten dat kranten steeds meer aandacht besteden aan lowbrow muziekgenres en steeds minder aan highbrow muziekgenres.

2.5.2 Podium N = 625 Lowbrow

Highbrow

Overige

Totaal

1980

1990

2000

2010

Totaal

Aantal

9

16

16

25

66

Rijpercentage

13,60%

24,20%

24,20%

37,90%

100,00%


-1,7

-1,2

-0,6

4,5

Aantal

109

138

152

72

471

Rijpercentage

23,10%

29,30%

32,30%

15,30%

100,00%


-0,2

-1,2

1,6

-0,3

Aantal

29

48

9

2

88

Rijpercentage

33,00%

54,50%

10,20%

2,30%

100,00%


1,8

3,7

-3,2

-3,2

Aantal

147

202

177

99

625

Rijpercentage

23,50%

32,30%

28,30%

15,80%

100,00%


64

Tabel 36 Bivariate beschrijving van de lowbrow-highbrow podiumgenres doorheen de tijd

Als highbrow podiumgenres beschouwen we theater, moderne en klassieke dans, opera, performance, en literaire podiumevenementen. χ² is significant op het 0,001-niveau en Cramér’s V bedraagt 0,230 wat op een matig verband tussen beide variabelen wijst. We zien een zeer duidelijk positief verband tussen lowbrow podiumgenres en het jaar 2010 (het gestandaardiseerd residu is 4,5). Voor highbrow podiumgenres kunnen we geen conclusies trekken, omdat de gestandaardiseerde residuen niet groot genoeg zijn (tabel 36). Als we kijken of er ook een statistisch significante samenhang is tussen de onderzochte kranten en highbrow/lowbrow podiumgenres, zien we dat de χ² hier absoluut niet significant is (χ² = 0,428).

2.5.3 Literatuur Als highbrow literatuurgenres beschouwen we romans en novelles, poëzie, informatieve non-fictie boeken zoals kunstboeken, en boeken over religie. We vinden geen statistisch significant verband tussen higbrow of lowbrow literatuurgenres en de onderzochte krantentitels (χ² = 0,596). Evenmin vinden we een statistisch significante evolutie doorheen de tijd (χ² = 0,473).

2.6 Evolutie in verdeling hoofdkrant en bijlage 2.6.1 Trends in de tijd en onderzochte dagbladen N = 5514

hoofdkrant

bijlage

Totaal

1980

Aantal

696

112

808

Rijpercentage

86,10%

13,90%

100,00%


5,3

-8,2

Aantal

1410

171

1581

Rijpercentage

89,20%

10,80%

100,00%


8,9

-13,7

Aantal

942

753

1695

Rijpercentage

55,60%

44,40%

100,00%


-7,3

11,3

Aantal

838

592

1430

Rijpercentage

58,60%

41,40%

100,00%


-5,3

8,3

1990

2000

2010


65

Totaal Aantal Rijpercentage

3886

1628

5514

70,50%

29,50%

100,00%

Tabel 37 Bivariate analyse van jaartal ten opzichte van de plaats waar het artikel verschijnt (hoofdkrant/bijlage)

De χ² is significant op het 0,001-niveau, en de Cramér’s V is voor deze kruistabel gelijk aan 0,340; wat wijst op een sterke associatie tussen beide onderzochte variabelen, namelijk jaartal en de editoriale plaatsing van cultuurartikels. In 1980 zien we dat slechts een klein deel van de artikels die verschijnen over cultuur in bijlagen opgenomen worden (tabel 37). In 1980 verschijnen immers 86,10% van alle artikels over cultuur in de hoofdkrant, tegenover 13,90% in bijlagen. Er is een zeer duidelijk positief verband met de hoofdkrant, dat zien we aan het gestandaardiseerde residu van 5,3; en evengoed een zeer sterk negatief verband met de categorie “bijlage” (het gestandaardiseerd residu bedraagt -8,2). In 1990 is de situatie echter nog extremer dan in 1980: slechts 10,08% van alle artikels verschenen over cultuur werden gepubliceerd in bijlagen. Het gestandaardiseerde residu is in dit geval -13,7. In 2000 slaat deze situatie echter om. Hoewel de meerderheid van de artikels in absolute cijfers nog steeds in de hoofdkrant verschijnt (55,60% tegenover 44,40%), geven de gestandaardiseerde residuen aan dat er een sterk negatief verband is met de categorie “hoofdkrant” (-7,3 gestandaardiseerde residuen) en een nog sterker positief verband met de categorie “bijlage”. Het gestandaardiseerde residu bedraagt maar liefst 11,3. In 2010 stagneert deze trend met meer artikels in de bijlagen dan voorheen: 58,60% van de cultuurartikels verschenen in 2010 bevond zich in de hoofdkrant, 41,40% bevond zich in bijlagen. We kunnen dus twee tijdsvakken in de onderzochte steekproef onderscheiden: ten eerste 1980 en 1990, toen amper cultuurartikels in bijlagen verschenen. Ten tweede zien we vanaf 2000 dat de verdeling tussen berichten die verschijnen in de hoofdkrant en artikels die verschijnen in de bijlage ongeveer gelijk is, met toch nog steeds een licht overwicht voor de hoofdkrant. We bekijken nu of er naast trends in de tijd, ook verschillen zijn tussen de onderzochte dagbladen. N = 5514 De Standaard

De Morgen

Het Laatste Nieuws

Totaal

hoofdkrant

bijlage

Totaal

Aantal

1006

677

1683

Rijpercentage

59,80%

40,20%

100,00%


-5,2

8,1

Aantal

1621

776

2397

Rijpercentage

67,60%

32,40%

100,00%


-1,7

2,6

Aantal

1259

175

1434

Rijpercentage

87,80%

12,20%

100,00%


7,8

-12,1

Aantal

3886

1628


5514

66

Rijpercentage

70,50%

29,50%

100,00%

Tabel 38 Bivariate analyse van de variabele krantentitel ten opzichte van de plaats waar het artikel verschijnt (hoofdkrant/bijlage)

Als we de percentages en de gestandaardiseerde residuen bekijken, zien we dat De Standaard de meeste artikels in bijlagen plaatst, ten opzichte van De Morgen en Het Laatste Nieuws (tabel 38). Bij De Standaard staan in totaal (over alle jaren) 40.20% van de artikels in bijlagen, terwijl dat bij De Morgen 32,40% is (nog steeds een verhoogde waarde, als we het gestandaardiseerde residu van 2,6 bekijken). Bij Het Laatste Nieuws zijn er zelfs extreem weinig artikels in bijlagen te vinden in vergelijking met de andere kranten. Amper 12,20% van alle cultuurartikels over alle jaren heen gaan verschenen in de bijlage. Met een gestandaardiseerd residu van -12,1 is deze krant erg verschillend van de kwaliteitsbladen De Standaard en De Morgen, en blijken er erg weinig cultuurartikels in de bijlage gepubliceerd te worden in deze krant. De χ² voor deze kruistabel is significant op het 0,001-niveau en de Cramér’s V bedraagt 0,237, wat op een matige tot sterke samenhang tussen de variabelen wijst.

2.6.2 Verdeling van cultuurproducten over hoofdkrant en bijlagen N = 5514 film

hoofdkrant Aantal

187

511

63,40%

36,60%

100,00%

-1,9

2,9

1795

302

2097

85,60%

14,40%

100,00%


8,2

-12,7

Aantal

573

362

935

61,30%

38,70%

100,00%


-3,3

5,2

Aantal

362

143

505

71,70%

28,30%

100,00%

0,3

-0,5

9

35

44

20,50%

79,50%

100,00%


-4,0

6,1

Aantal

349

390

739

47,20%

52,80%

100,00%


-7,5

11,6

Aantal

358

185

Gestandaardiseerd residu Aantal Rijpercentage

muziek

Rijpercentage

podium

Rijpercentage Gestandaardiseerd residu game

Aantal Rijpercentage

literatuur

Rijpercentage

expo

Total

324

Rijpercentage

televisie

bijlage


543

67

Rijpercentage

combinatie

65,90%

34,10%


-1,3

1,9

Aantal

116

24

140

82,90%

17,10%

100,00%

1,7

-2,7

3886

1628

5514

70,50%

29,50%

100,00%

Rijpercentage Gestandaardiseerd residu Totaal

Aantal Rijpercentage

100,00%

Tabel 39 Bivariate beschrijving van het type cultuurproduct volgens de plaatsing in de krant (hoofdkrant/bijlage)

De χ² is significant op het 0,001-niveau en Cramér’s V bedraagt 0,313. Dit wijst op een sterke associatie tussen de beide variabelen. Bij de categorie film zien we een licht positief verband met de categorie bijlage (gestandaardiseerd residu is 2,9) (tabel 39). Filmartikels verschijnen dus relatief gezien meer in de bijlage dan in de hoofdkrant. Bij artikels over televisieberichtgeving is het omgekeerde het geval. Er is een zeer duidelijk positief verband met de hoofdkrant (gestandaardiseerd residu is 8,2), en een zeer duidelijk negatief verband met de bijlage (gestandaardiseerd residu is -12,7). Artikels over televisieprogramma’s staan dus in overweldigende mate in de hoofdkrant. Bij muziek zien we het omgekeerde verhaal: er is een negatief verband met artikels in de hoofdkrant (gestandaardiseerd residu is -3,3) en een sterk positief verband met de categorie bijlage (gestandaardiseerd residu is 5,2). Wat betreft podium kunnen we geen positief of negatief verband zien met de plaats in de krant waar het artikel gepubliceerd wordt. Bij gaming daarentegen zien we, net zoals bij muziek, een duidelijk negatief verband met de hoofdkrant (gestandaardiseerd residu is -4,0) en een duidelijk positief verband met de bijlagen (gestandaardiseerd residu is 6,1). Bij literatuur zien we dezelfde resultaten, maar in extremere vorm. Er is een zeer duidelijk negatief verband met de hoofdkrant (gestandaardiseerd residu van -7,5) en een zeer duidelijk positief verband met de bijlage (gestandaardiseerd residu van 11,6). Artikels over literatuur worden dus duidelijk, veel meer dan andere cultuurproducten, in de bijlage van de krant ondergebracht. Als we de cijfers voor expo bekijken zien we dat zowel voor met de hoofdkrant als voor met de bijlage geen positief of negatief verband is vast te stellen, omdat de gestandaardiseerde residuen niet groot genoeg zijn om hierover uitspraak te doen. Ook bij artikels die verschillende cultuurproducten in één behandelen, zien we geen positief of negatief verband met de hoofdkrant, en slechts een licht negatief verband met de bijlage. We kunnen uit deze analyse besluiten dat berichtgeving over televisie een sterk positief verband is met de hoofdkrant, en voor berichtgeving over film, muziek en vooral literatuur een sterk positief verband is met de bijlage.


68

2.6.3 Visualisering in hoofdkrant en bijlage N = 5514 Geen foto’s

Eén foto

Twee foto’s

Drie of meer foto’s

Totaal

hoofdkrant

bijlage

Total

Aantal

2436

607

3043

Rijpercentage

80,10%

19,90%

100,00%


6,3

-9,7

Aantal

1239

785

2024

Rijpercentage

61,20%

38,80%

100,00%


-5,0

7,7

Aantal

101

112

213

Rijpercentage

47,40%

52,60%

100,00%


-4,0

6,2

Aantal

110

124

234

Rijpercentage

47,00%

53,00%

100,00%


-4,3

6,6

Aantal

3886

1628

5514

Rijpercentage

70,50%

29,50%

100,00%

Tabel 40 Bivariate beschrijving van het aantal foto's volgens editoriale plaatsing

De χ² is significant op het 0,001-niveau en Cramér’s V bedraagt 0,246; wat op een gemiddeld sterke samenhang tussen de variabelen wijst. We zien dat er een zeer sterke positieve samenhang bestaat tussen artikels met geen foto’s en de hoofdkrant (gestandaardiseerd residu is 6,3) (tabel 40). Tegelijk zien we een zeer sterk negatief verband met artikels in de bijlage (gestandaardiseerd residu is -9,7). Er zijn dus relatief weinig ongeïllustreerde artikels in de bijlagen. Voor artikels met foto’s zijn de bevindingen omgekeerd: er bestaat een ontegensprekelijk sterk positief verband tussen de aanwezigheid van foto’s en bijlagen. Dit ondersteunt de these dat bijlagen steeds visueel aantrekkelijker worden door het gebruik van illustraties.


69

3. Multivariate analyse R² = 0,343

Gestandaardiseerde

Ongestandaardiseerde coëfficiënten

N = 206

B

coëfficiënten β

Standaardfout

Jaartal

2,982 **

0,945

0,186

De Standaard

-1,167

2,603

-,031

De Morgen

10,259 ***

2,610

0,268

Alleen bijlage

15,423 *

7,632

0,118

In hoofdkrant en bijlage

15,869 ***

2,443

0,402

Het Laatste Nieuws Alleen hoofdkrant

Significantieniveau: *= 0,05; ** = 0,01; *** = 0,001 Tabel 41 Resultaten van de lineaire regressie met als afhankelijke het totaal aantal artikels.

De aangepaste R² geeft aan dat het model 34,3% van de variantie verklaart. In tabel 41 zien we dat alle variabelen een statistisch significant resultaat geven, behalve De Standaard. Het jaartal waarin de krant verscheen is statistisch significant op het 0,01-niveau. Een krant die recenter verschenen is, bevat meer artikels die handelen over cultuur. Een stijging van één eenheid bij jaartal (één eenheid is één decennium) leidt tot een stijging van 2,982 artikels per krant die handelen over cultuur. Deze stijging is statistisch significant op het 0,01-niveau. In vergelijking met Het Laatste Nieuws is het totale aantal artikels dat per krant verschijnt bij De Morgen statistisch significant hoger, op het 0,001-niveau. In vergelijking met Het Laatste Nieuws heeft De Morgen 10,259 artikels over cultuur per dag per editie meer. In vergelijking met het aantal kranten waar alleen artikels in de hoofdkrant staan is het aantal kranten waar alleen artikels in de bijlage verschijnen significant hoger in aantal artikels dat verschijnen op het 0,05-niveau. In vergelijking met het aantal kranten waar alleen artikels over cultuur in de hoofdkrant staan verschijnen er meer artikels die over cultuur handelen in de kranten waar artikels over cultuur zowel in de hoofdkrant als in de bijlage verschijnen, statistisch significant op het 0,001-niveau.


70

Conclusie In de evolutie van de dertig jaar die we onderzocht hebben, zien we dat vooral de kwaliteitskrant De Morgen en het populaire blad Het Laatste Nieuws een steeds bredere definitie van cultuur gaan hanteren. Het feit dat populaire kranten én kwaliteitskranten dit doen is volgens Pasquier (2010, p. 246) geen indicator van het feit dat deze kranten een groter aantal lezers proberen aan te trekken, maar wel dat in de loop der tijd de rigide grenzen tussen hoge en lage cultuur zijn beginnen afbrokkelen. Hierbij volgt de cultuurberichtgeving eigenlijk wat in de kunsten zelf al langere tijd aan de gang is: artiesten spitsen zich hoe langer hoe meer niet meer toe op één bepaalde kunsttak, maar spelen met verschillende vormen van cultuur en ze mixen vormen die traditioneel onderdeel vormden van hoge dan wel lage cultuur (Pasquier, 2010, p. 246). In kranten zien we nu ook het einde van het onderscheid tussen de zogenaamde zuivere, schone kunsten en commerciële cultuurproducten (Pasquier, 2010, p. 246). We zien dat cultuurjournalistiek in het algemeen stijgt doorheen de tijd, maar stijgingen na 1990 zijn niet meer statistisch significant. Cultuurjournalistiek is dus gestagneerd. Tussen de verschillende onderzochte dagbladen, over alle jaren heen, zien we statistisch significante verschillen in het aantal artikels per dag over cultuurjournalistiek tussen De Morgen en de andere twee onderzochte dagbladen. Zowel De Standaard als Het Laatste Nieuws hebben statistisch significant minder artikels over cultuur in hun kolommen. Dit is een louter kwantitatieve vaststelling, gezien ons onderzoek op systematischkwanitificerende wijze gevoerd is. Om een oordeel te vellen over de inhoud van deze artikels moet er onderzoek aan de hand van kwalitatieve inhoudsanalyse gebeuren. Er is een zeer duidelijke trend naar meer visualisering bij alle artikels doorheen de tijd, wat de trend naar meer tabloidisering bevestigt. De Standaard is een voortrekker voor filmjournalistiek, podiumberichtgeving en literatuur; en hinkt achterop wat betreft berichtgeving over televisie. De Morgen staat dan weer sterk wat betreft televisie, en niet voor filmberichtgeving of exposities. Het Laatste Nieuws zet eveneens sterk in op televisie en hinkt achterop in de categorieën literatuur en exposities. De Standaard richt zich dus nog het meest op de “elitaire” cultuurvormen, zoals die door het humanistische cultuurbegrip omschreven zijn. Dat blijkt ook als we kijken welke genres van muziek aan bod komen in de kranten. We kunnen vaststellen dat in de krant De Standaard veel aandacht wordt besteed aan highbrow muziekgenres zoals klassieke muziek en jazz, significant meer dan in de andere onderzochte bladen. Als we de evolutie van de berichtgeving van highbrow en lowbrow muziekgenres doorheen de tijd in alle kranten bekijken, zien we een trend naar meer berichtgeving over lowbrow en minder over highbrow. Bij de podiumberichtgeving stellen we hetzelfde vast: over alle kranten heen is er een trend waarneembaar waarbij steeds meer over lowbrow podiumgenres wordt bericht. Dit geeft aan dat de kranten meer en meer ook populaire genres aan bod laten komen, al kunnen we bij de literatuurberichtgeving niet over dezelfde trend spreken. Over alle


71

kranten

heen

zien

we

dat

televisieberichtgeving

en

gameberichtgeving

stijgt,

terwijl

podiumberichtgeving in het algemeen daalt, ook een teken dat er steeds meer een balans gevonden wordt tussen highbrow en lowbrow cultuur. Meer en meer artikels met cultuurberichtgeving worden ondergebracht in bijlagen. Vooral de krant De Standaard plaatst veel cultuurartikels in bijlagen, en in mindere mate doet ook De Morgen dat. Bij Het Laatste Nieuws ontbreekt deze trend echter volledig. Als we kijken naar wat voor cultuurproducten terechtkomen in bijlagen, zien we dat vooral artikels over literatuur meer in bijlagen. Ook muziekartikels en artikels over games komen vaker dan andere cultuurproducten terecht in de bijlagen. Berichtgeving over televisie daarentegen blijft bijna uitsluitend zijn plaats hebben in de hoofdkrant. Bij artikels in bijlagen worden ook meer geïllustreerd dan bij artikels in de hoofdkrant. Onder andere door deze visualisering worden artikels steeds meer “blikvangers” voor de lezer. Een andere techniek om de aandacht van de lezer te trekken, en zo veel mogelijk informatie in één oogopslag duidelijk te maken, is het toekennen van een aantal sterren aan een cultuurproduct in het geval van een recensie. Er is een sterke trend waarneembaar waarbij bij steeds meer artikels sterren geplaatst worden om het oordeel van de journalist snel en gesynthetiseerd over te brengen. Deze kwantitatieve studie kan aanleiding geven tot een kwalitatieve studie waarbij ook de inhoud van cultuurartikels bestudeerd kan worden. Onder andere door het aanvullen van kwantitatief onderzoek met kwalitatief onderzoek kunnen wij een vollediger beeld krijgen van de evolutie van cultuurjournalistiek in Vlaamse kranten.


72

Bibliografie Arnold, M. (1869). Culture and anarchy. Geraadpleegd op het World Wide Web op 25 februari 2011, http://www.gutenberg.org/ebooks/4212 Baumann, S. (2002). Marketing, cultural hierarchy, and the relevance of critics: film in the United States, 1935-1980. Poetics, 30, pp. 243-262. Bell, D. (1974). De komst van de postindustriële samenleving. Deventer: Kluwer. Boek.nl (2011). Overzicht van NUR-codes. Geraadpleegd op het World Wide Web op 26 februari 2011, http://boek.nl/nur. Boenders, F. (1990). Kunst, kennis en kritiek. Ons Erfdeel, 33(1), pp. 31-37. Bourdieu, P. (1979). La Distinction. Critique sociale du jugement. Parijs: Minuit. Bourdieu, P. (1987). The historical genesis of a pure aesthetic. Journal of aesthetics and art criticism, 46, pp. 201-210. Bourdieu, P. (1992). De regels van de kunst: Wording en structuur van het literaire veld. Amsterdam: Van Gennep. Castells, M. (1996). The rise of the network society. Oxford: Blackwell. Cochez, T. (2011, 11 mei). Marketingafdeling zet druk op redactie Het Nieuwsblad. Apache/(*)nvdr.

Geraadpleegd

op

het

World

Wide

Web

op

11

mei

2011,

http://www.apache.be/nvdr/2011/05/11/marketingafdeling-zet-druk-op-redactie-het-nieuwsblad/. Collewaert, V. (2010). Een analyse van de beeldvorming over misdaad en misdaadcontrole in het VTM-televisieprogramma Telefacts Crime. (ongepubliceerde masterproef). Universiteit Gent: Gent. Cramer, D. & Howitt, D. (2004). The SAGE dictionary of statistics : a practical resource for students in the social sciences. Londen: Sage. Davis, F. (1992). Fashion, culture and identity. Chicago: Chicago University Press. De Bens, E. & Raeymaeckers, K. (2007). De pers in België. Het verhaal van de Belgische dagbladpers gisteren, vandaag en morgen. Leuven: LannooCampus. Devos, C. (2004). Ménage à trois: De verhouding tussen pers, politiek en politicologie. Gent: Academia Press. Dhaenens, L. & van Gelder, H. (2010). Kunstkritiek. Leuven: LannooCampus.


73

DiMaggio, P. (1987). Classification in art. American Sociological Review, 52(4), pp. 440-455. Donnat, O. (1994). Les Français face à la culture: De l'exclusion à l'éclectisme. Parijs: La Découverte. Doorman, M. (2001). De vrede graast zonder genade. Over literaire kritiek. Amsterdam: Uitgeverij Bert Bakker. Eagleton, T. (2000). The idea of culture. Blackwell: Oxford. Elchardus, M. & Glorieux, I. (Eds.) (2002). De symbolische samenleving. Tielt: Lannoo. Gans, H.J. (1979). Deciding what’s news. New York: Pantheon. Geerts, L. (1991). Over recensies en kritiek. Communicatie, 21(3), pp. 30-40. Geertz, C. (1973). The interpretation of cultures. New York: Basic Books Selected Essays. Gitlin, T. (1980). The whole world is watching. Berkeley: University of California Press. Grammens, D. (2007). Inhoudsanalyse [PowerPoint slides]. Universiteit Gent: Gent. Heilbrun J. & Gray C. (2001). The economics of art and culture. Cambridge: Cambridge University Press. Hoexum, P. (2003). “Misschien heb ik mij als recensent vergist”: De norm van de smaak: Een kwestie van ervaring en geduld. Boekman, 15(57), pp. 75-79. Hume, D. (1757). Of the standards of taste. Geraadpleegd op het World Wide Web op 19 februari 2011, http://academic.evergreen.edu/curricular/IBES/files/taste_hume.pdf. Hoste, P. (2002). Cultuurberichtgeving: Thersiteslezing Theaterfestival 2002. Etcetera: Tijdschrift over theater, 20(83), pp. 49-52. Huysmans, F. (2006). Leesonderzoek: Hoedt u voor het O-woord. BibliotheekBlad, 10(1), pp. 2829. IMDb.com Inc. (2011). Genres. Geraadpleegd op het World Wide Web op 26 februari 2011, http://www.imdb.com/genre. Krippendorff, K. (1980). Content analysis: an introduction to its methodology. Beverly Hills: Sage. Kroeber, A. & Kluckhohn, C. (1952). Culture: A critical review of concepts and definitions. New York: Vintage Books.


74

Janssen, S. (1999). Art journalism and cultural change: The coverage of the arts in Dutch newspapers 1965-1990. Poetics, 26, pp. 329-348. Laermans, R. (2004, 10 januari). Crisis in de kunstkritiek. De Tijd. Laermans, R. (2006). Kunstkritiek als politiek schaduwboksen. Over Geheime publiciteit van Sven Lütticken. De Witte Raaf, 20(123), pp. 25-26. Laermans, R. & Vander Stichele, A. (2007). ‘Van snob naar omnivoor’: het theoretische kader. In: R. Laermans (Ed.), Cultuurkijker. Cultuurparticipatie in meervoud. Empirische bouwsteun voor een genuanceerde visie op cultuurdeelname in Vlaanderen (pp. 13-29). Antwerpen: De Boeck. Lievens, J. & Waege, H. (2005). Cultuurkijker: Cultuurparticipatie in breedbeeld. Eerste analyses van de survey “Cultuurparticipatie in Vlaanderen 2003-2004”. Antwerpen: De Boeck. Marshall, G. (1994). The concise Oxford dictionary of sociology. Oxford: Oxford University Press. Meyrowitz, J. (1994). The life and death of media friends: New genres of intimacy and mourning. In: R. Cathcart & S. Drucker (Eds.), American heroes in a media age (pp. 62-81). Cambridge: Harvard University Press. National Arts Journalism Program (2004). Reporting the arts II: News coverage of arts and culture in America. Ephrata: Cadmus Professional Communication. Parmentier, L. (2006). De betekenis van kunstkritiek in de Vlaamse dagbladpers anno 2006. (ongepubliceerde masterproef). Gent: Universiteit Gent. Parsons, T. (1952). The social system. London: Travistock. Pasquier, D. (2010). When the elite press meets the rise of commercial culture. In: J. Gripsrud & L. Weibull (Eds.), Media, markets & public spheres. European media at the crossroads (pp. 237-247). Bristol: Intellect. Peterson, R. (1997). The rise and fall of highbrow snobbery as a status marker. Poetics, 25, pp. 75-92. Peterson, R. & Kern, R. (1996). Changing highbrow taste: from snob to omnivore. American Sociological Review 61(5), pp. 900-907. Rovi Corporation (2011). AllMusic: Explore genres. Geraadpleegd op het World Wide Web op 26 februari 2011, http://www.allmusic.com/explore/genre/.


75

Rovi Corporation (2011). AllGame: Game Genres and Styles. Geraadpleegd op het World Wide Web op 26 februari 2011, http://www.allgame.com/genres.php. Sels, G. (2003). De toekomst van de expertise: Vlaamse kunstbeschouwing moet eigen creativiteit aanboren voor nieuw elan. Boekman 15(57), pp. 52-55. Shoemaker, P.J. & Reese, S.D. (1996). Mediating the message. Theories of influences on mass media content. White Plains: Longman. Sparks, C. (1992). Popular journalism: Theories and practice. In: P. Dahlgren & C. Sparks (Eds.), Journalism and popular culture (pp. 24-44). Londen: Sage. Stehr, N. (1994). Knowledge societies. London: Sage. Storey, J. (1996). Cultural studies and the study of popular culture. Theories and methods. Edinburgh: Edinburgh University Press. Swidler, A. (1996). Big “C” or small “c” culture?. Newsletter of the Sociology of Culture Section of the American Sociological Association, 10(2). Taylor, E.B. (1871/2010). Primitive culture. Cambridge: Cambridge University Press. Thompson, J.B. (1990). Ideology and modern culture. Stanford: Stanford University Press. van Atteveldt, W. & Wester, F. (2006). Inhoudsanalyse: theorie en praktijk. Alphen aan de Rijn: Kluwer. van den Broek, A., Huysmans, F. & de Haan, J. (2005). Cultuurminnaars en cultuurmijders: Trends in de belangstelling voor kunsten en cultureel erfgoed. Den Haag: Sociaal en Cultureel Planbureau. van den Broek, A., Huysmans, F. & de Haan, J. (2009). Cultuurbewonderaars en cultuurbeoefenaars: Trends in cultuurparticipatie en mediagebruik. De Haag: Sociaal en Cultureel Planbureau. Van Dijk, N. (2003). Het gezag van de criticus: Dagbladkritiek aan het begin van de twintigste eeuw. Boekman 15(57), pp. 62-69. van Eijck, K., De Haan, J. & Knulst, W. (2002). Snobisme hoeft niet meer. Interesse voor hoge cultuur in een smaakdemocratie. Mens en maatschappij, 77(2), pp.153-177. Van Hoof, J. & Van Ruysseveldt, J. (Eds.) (1996). Sociologie en de moderne samenleving. Maatschappelijke veranderingen van de industriële revolutie tot in de 21ste eeuw. Amsterdam: Boom.


76

Vlaamse Regulator voor de Media (2010). Mediaconcentratie in Vlaanderen. Rapport 2010. Brussel: Vlaamse Regulator voor de Media. Voets, F. (2010). Code van de Raad voor de Journalistiek. Brussel: vzw Vereniging van de Raad voor de Journalistiek. Weber, M. (1904/1975). Een keuze uit het werk van Max Weber. Deventer: Van Loghum Slaterus. Weibull, L. & Nilsson, Å. (2010). Four decades of European newspapers: Structure and content. In: J. Gripsrud & L. Weibull (Eds.), Media, markets and public spheres : European media at the crossroads (pp. 41-69). Bristol: Intellect. Wester F., Renckstorf K. & Scheepers, P. (Eds.) (2006). Onderzoekstypen in de communicatiewetenschap. Alphen aan den Rijn: Kluwer. Wester, F. & van Selm, M. (2006). Inhoudsanalyse als sytematisch-kwantificerende werkwijze. In: F. Wester, K. Renckstorf & P. Scheepers (Eds.), Onderzoekstypen in de communicatiewetenschap (pp. 121-149). Alphen aan den Rijn: Kluwer. Wildemeersch, G. & Debergh, G. (Eds.) (1999). Hugo Claus: “Wat bekommert zich de leeuw om de vlooien in zijn vacht”. Vijftig jaar beschouwing in citaten, tekeningen en overzichten. Leuven: Peeters.


77

Bijlage 1: Codeboek Naam Variabele

Beschrijving

Code

TitArt

Titel van het artikel

Titel (string variable)

Idnr

Identiteitsnummer artikel

Getal

Datum

Op welke datum is de krant verschenen?

dd/mm/jjjj

TitKrant

Titel van de krant

Weekdag

Dag van de week waarop de krant verscheen

1 = De Standaard 2 = De Morgen 3 = Het Laatste Nieuws 1 = Maandag 2 = Dinsdag 3 = Woensdag 4 = Donderdag 5 = Vrijdag 6 = Zaterdag

Deelkrant

In welke katern verscheen het artikel?

1 = Hoofdkrant 2 = Bijlage 999 = missing

Cultprod

Welke vorm van cultuur is het onderwerp van het artikel?

1 = film 2 = televisie 3 = muziek 4 = podium 5 = literatuur 6 = game 7 = expo 8 = combinatie 999 = missing 888 = onduidelijk

FilmGenre1 (ook filmgenre2 en filmgenre3)

Filmgenre volgens IMDb.com

1 = action 2 = adventure 3 = animation 4 = biography 5 = comedy 6 = crime


78

7 = documentary 8 = drama 9 = family 10 = fantasy 11 = film-noir 12 = game-show 13 = history 14 = horror 15 =music 16 = musical 17 = mystery 18 = news 19 = reality tv 20 = romance 21 = sci-fi 22 = sport 23 = talk-show 24 = thriller 25 = war 26 = western 27 = adult 28 = soap 29 = short 30 = agenda 40 = algemeen 50 = festival 999 = missing 888 = onduidelijk 0 = niet van toepassing TvGenre1 (ook tvgenre2 en tvgenre3)

Televisiegenre volgens IMDb.com

1 = action 2 = adventure 3 = animation 4 = biography 5 = comedy 6 = crime 7 = documentary 8 = drama 9 = family 10 = fantasy 11 = film-noir 12 = game-show 13 = history 14 = horror 15 = music 16 = musical 17 = mystery


79

18 = news 19 = reality tv 20 = romance 21 = sci-fi 22 = sport 23 = talk-show 24 = thriller 25 = war 26 = western 27 = adult 28 = soap 29 = short 30 = agenda 40 = algemeen 50 = festival 999 = missing 888 = onduidelijk 0 = niet van toepassing MuzGenre1 (ook muzgenre2, muzgenre3 en muzgenre4)

Muziekgenre volgens AllMusic.com

1 = Avant-garde 2 = blues 3 = classical 4 = country 5 = easy listening 6 = electronic 7 = folk 8 = international 9 = jazz 10 = latin 11 = new age 12 = pop/rock 13 = r&b 14 = rap 15 = reggae 16 = stage & screen 17 = vocal 18 = children’s 19 = religious 20 = festival 30 = agenda 40 = algemeen 999 = missing 888 = onduidelijk 0 = niet van toepassing


80

PodGenre1 (ook PodGenre2)

Genre van podium

GameGenre

Gamegenre volgens AllGame.com

1 = theater 2 = stand-up comedy 3 = dans (modern en klassiek) 4 = opera 5 = musical 6 = cabaret 7 = mime 8 = circus 9 = performance 10 = literair 20 = festival 30 = agenda 40 = algemeen 999 = missing 888 = onduidelijk 0 = niet van toepassing 1 = action 2 = adventure 3 = compilation 4 = educational 5 = fighting 6 = home 7 = puzzle 8 = racing 9 = role-playing 10 = shooter 11 = simulation 12 = sports 13 = strategy 14 = traditional 15 = X/adult 40 = algemeen 999 = missing 888 = onduidelijk 0 = niet van toepassing

LitGenre

Literatuurgenre, volgens de toegekende NUR-codering (zie boek.nl)

000 = andere media 030 = kaarten algemeen 040 = cd-rom algemeen 050 = dvd algemeen 060 = video algemeen 070 = multimedia algemeen 080 = overige media algemeen


81

011 = agenda’s 012 = albums en dagboeken 013 = ansichtkraarten 014 = kalenders en verjaardagskalenders 015 = posters 016 = non books met een laag BTW-tarief 017 = non books met een hoog BTW-tarief 018 = non book met een laag BTW-tarief 019 = T-shirts 021 = kussenslopen 022 = knuffels 023 = spelletjes voor kinderen en jongeren 023 = spelletjes voor volwassenen 100 = educatieve uitgaven algemeen 110 = talen algemeen 120 = exacte vakken en informatica algemeen 130 = mens en maatschappij algemeen 140 = (instrumentele) vaardigheden algemeen 150 = kunstzinnige vorming algemeen 160 = economie, recht en bedrijfskunde algemeen 170 = technische en nautische vakken algemeen 180 = gezondheidsvakken, lichamelijke oefening en verzorgingsvakken algemeen 190 = basisschool algemeen 200 = kinderboeken algemeen 210 = non-fictie kinderboeken (< 12 jaar) 240 = non-fictie kinderboeken (> 12 jaar) 270 = kinderboeken diversen 280 = fictie kinderen jeugdboeken algemeen 290 = poëzie kinderen en jongeren algemeen


82

300 = literaire fictie algemeen 310 = pockets algemeen 320 = literaire non-fictie algemeen 330 = spannende boeken algemeen 340 = populaire fictie algemeen 350 = fictie overig algemeen 360 = strips algemeen 370 = cadeauboeken algemeen 301 = literaire roman, novelle 302 = vertaalde literaire roman, novelle 303 = verhalenbundels 304 = vertaalde verhalenbundels 305 = literaire thriller 306 = poëzie 307 = toneel-, theater- en filmteksten, ook scenario’s 308 = klassieke oudheid (teksten) 309 = bloemlezingen 400 = non-fictie vrije tijd/algemeen 410 = natuur populair algemeen 420 = flora algemeen 430 = fauna algemeen 440 = eten en drinken algemeen 450 = lifestyle algemeen 460 = hobby’s algemeen 480 = sport en spel algemeen 401 = gebundelde columns en interviews 402 = waargebeurde verhalen 500 = reizen algemeen 510 = reisgidsen algemeen 420 = regionalia algemeen 430 = naslagwerken algemeen 501 = fietsgidsen 502 = wandelgidsen 503 = campinggidsen 504 = hotel- en restaurantgidsen 505 = accomodatiegidsen 506 = winkelgidsen 507 = taalgidsen 508 = reisverhalen 600 = non-fictie


83

informatief/professioneel algemeen 610 = taal en cultuur algemeen 620 = Nederlandse taal en letterkunde algemeen 630 = buitenlandse talen, letterkunde en cultuur algemeen 640 = kunst algemeen 660 = muziek algemeen 670 = theater-, film- en televisiewetenschap algemeen 680 = geschiedenis algemeen 700 = theologie algemeen 720 = esoterie algemeen 730 = filosofie algemeen 740 = mens en maatschappij algemaan 770 = psychologie algemeen 780 = economie en bedrijf algemeen 701 = bijbels 702 = bijbelse handboeken 703 = bijbelwetenschappen 704 = kerk- en dogmengeschiedenis 705 = godsdienstwijsbegeerte en ethiek 706 = godsdienstwetenschappen 707 = geloofsopbouw 708 = godsdienstige mystiek 709 = kerkboeken/ gebedenboeken, psalmen- en gezangbundels 711 = pastoraat 712 = zending/evangelisatie 713 = religieuze cadeauboekjes 714 = religieuze poëzie 715 = humanistiek 716 = jodendom 717 = islam 718 = oosterse religies waaronder boeddhisme en hindoeïsme 719 = overige religies 800 = bedrijfskunde algemeen 810 = communicatiekunde algemeen 820 = recht algemeen


84

840 = onderwijs algemeen 850 = zwangerschap en opvoeding algemeen (populair) 860 = gezondheid algemeen 870 = geneeskunde algemeen 890 = paramedisch algemeen 801 = management algemeen 802 = marketing 803 = reclame 804 = productie, inkoop, logistiek 805 = bestuurs- en beleidskunde 806 = onderhandelen en vergaderen 807 = personeel en organisatie 808 = leidinggeven, coachen 809 = solliciteren 900 = sociale geografie algemeen 910 = exacte wetenschappen/ natuurwetenschappen algemeen 930 = aardwetenschappen algemeen 940 = landbouw en natuurlijke omgeving algemeen 950 = technische wetenschappen algemeen 980 = informatica algemeen 901 = geografie van stad en platteland 902 = geografie van de ontwikkelingslanden 903 = economische geografie 904 = regionale geografie 905 = geografische informaticasystemen/ cartografie 906 = politiek en culturele geografie 907 = milieugeografie 1 = boekenbeurs 40 = algemeen 999 = missing 888 = onduidelijk 0 = niet van toepassing ExpoGenre1 (ook ExpoGenre2 en ExpoGenre3)

Genres van exposities/ tentoonstellingen

1 = schilderkunst


85

2 = sculpturen 3 = fotografie 4 = thema 5 = video-installaties 6 = design 7 = mode 8 = architectuur 9 = wetenschap 10 = tekeningen 11 = andere 12 = muziek 13 = geschiedenis 14 = installatie 15 = wandtapijten 16 = literair 17 = kalligrafie 18 = streetart 20 = festival 30 = agenda 40 = algemeen 999 = missing 888 = onduidelijk 0 = niet van toepassing

RedAang

Is het artikel de uitkomst van eigen redactionele content of is het aangekocht?

1 = eigen redactionele content 2 = aangekocht 999 = missing 888 = onduidelijk 0 = niet van toepassing

ArtType

Onder welk type valt het artikel?

1 = feitelijk nieuws en duiding 2 = sfeerartikel of reportage 3 = interview 4 = kortbericht 5 = opinie en lezersbrieven 6 = recensie 999 = missing 888 = onduidelijk 0 = niet van toepassing

SterSyst

Is er een sterrensysteem?

1 = ja 2 = nee 999 = missing 888 = onduidelijk


86

0 = niet van toepassing SterAant

Hoeveel sterren werden toegekend?

0 = geen 1 = één 2 = twee 3 = drie 4 = vier 5 = vijf

FotoAant

Hoeveel foto’s zijn aanwezig?

Getal


87

UNIVERSITEIT GENT FACULTEIT POLITIEKE EN SOCIALE WETENSCHAPPEN. Van geroemd tot uitgespuwd: Evolutie van cultuurjournalistiek in Vlaamse kranten

Recommend Documents