STROEVE & LEMBERGER SINDS 1818
N I EUW SB R I E F
nummer 24, januari 2016
Kwartaalbericht 1
Vermogensbeheer en beleggingsadvies sinds 1818 Onafhankelijk, no-nonsense en resultaat gericht Door professionals met liefde voor hun vak Die hun cliënten door en door kennen
Nieuwsgierig? Bel of mail ons voor een oriënterend gesprek!
Stroeve & Lemberger Vermogensbeheer N.V. www.stroevelemberger.nl
[email protected] Nesland 1-v, 1382 MZ Weesp T +31 (0)294 492 592 Posthoornstraat 69 , 6219 NV Maastricht T +31 (0)43 354 1222
Geachte lezer,
Inhoud
Wij hebben een turbulent jaar afgesloten op de financiële markten en het lijkt er soms op dat er steeds minder relatie is tussen de economische ontwikkelingen en de bewegingen op de beurzen. Het was een jaar waarin steeds meer bedrijven in toenemende mate werden geconfronteerd met snelle veranderingen in hun markt, waarop ze nog geen antwoord hadden. Steeds meer bedrijfstakken hebben te maken met disruptieve ontwikkelingen, zoals bijvoorbeeld van Uber in de taxi- en Air B&B in de hotelsector. Ook wij speuren natuurlijk naar nieuwe spelers in de financiële omgeving, die onze dienstverlening op den duur zouden kunnen vervangen. We hebben sinds de “Big Bang” van de financiële wereld in Londen, nu bijna 30 jaar geleden in 1986, enorme veranderingen gezien in dienstverlening en kostenstructuur in ons vak. Via internet kan iedere particuliere belegger zelf, met geringe kosten, over de hele wereld beleggen. Transactiekosten, vroeger de belangrijkste bron van inkomsten in ons vak, zijn bijna geheel weggevallen. Dat raakt met name de banken en brokers die van omzet afhankelijk zijn. Degenen die de zorg van het beleggen willen uitbesteden kunnen nu al terecht bij RoboAdvisory, waarbij een gedeelte van de rol van de beleggingsadviseur is overgenomen door computers met slimme algoritmes, die de beleggingsbeslissingen nemen tegen relatief lage kosten. Nu is dat nog voor de onderkant van de markt, voor beleggers die gemakkelijk in vakjes zijn onder te brengen, maar we weten allemaal dat zo iets maar tijdelijk is, dat de systemen steeds slimmer worden en steeds grotere groepen beleggers kunnen bestrijken. Stemt ons dat pessimistisch voor de toekomst? Nee, maar het dwingt ons wel om heel scherp op te letten. Wat al dat soort nieuwe systemen gemeen hebben is het uitgangspunt dat er niet of nauwelijks meer menselijk contact is. De belegger van nu, die zijn zorg wil uitbesteden, vindt die persoonlijke begeleiding nu nog wenselijk, maar de huidige generatie van onder de 30 vindt dat al totaal oninteressant en zoekt het allemaal liever zelf uit op het internet. Beleggen is teamwork en geeft in verreweg de meeste gevallen, door de tijd heen, een beter resultaat dan degenen die het zelf doen. Natuurlijk worden ook bij ons de systemen steeds slimmer, maar aan toegankelijkheid en persoonlijke behandeling houden wij stevig vast, want wij merken dat dit in rap tempo zeldzamer wordt in de beleggingswereld. Wij wensen u een voorspoedig 2016 toe, zowel persoonlijk als financieel. En oh ja, houd ons maar scherp, want daar hebben we samen plezier van. Namens alle medewerkers van Stroeve & Lemberger Hans Stroeve
Inhoud
Kwartaalvisie januari 2016 4 Boekbespreking 7 En verder
Ouborg Group 8 Nieuwe vermogensrendementsheffing 10 Technologietrends in 2016 11
3
Outlook 2016: bescheiden groei K wa r t a a l v i s i e
Voor 2016 zijn wij met een ‘gematigd groeiscenario’ voorzichtig optimistisch over de groei van de mondiale economie. Een gematigd winstherstel van bedrijven schraagt het positieve verwachte rendement op aandelenmarkten. Wim Zwanenburg Beleggingsstrateeg Stroeve & Lemberger Vermogensbeheer
Het jaar 2015 werd gekenmerkt door een grote wisselvalligheid op de financiële markten, door forse koersuitslagen, met perioden van hoge tussentijdse rendementen gevolgd door plotselinge, steile correcties. Per saldo bleef de rente op Nederlandse staatsleningen onveranderd, steeg de dollar ten opzichte van de euro, bewoog de Amerikaanse aandelenmarkt zijwaarts en stegen de Europese aandelen. Emerging Markets-aandelen bleven opnieuw achter en grondstoffenmarkten, inclusief de oliemarkt, lieten opnieuw grote koersdalingen zien. Wij onderscheiden voor 2016 opnieuw 3 mogelijke scenario’s. Ons centrale scenario is er onveranderd één van een matige groei van de wereldeconomie, een lage inflatie, een bescheiden banengroei in de VS en Europa, een ruim monetair beleid in de Eurozone en een iets minder ruim monetair beleid in de VS, een minder streng bezuinigingsbeleid en meer op groei gericht begrotingsbeleid van overheden. De groeivertraging van de Chinese economie heeft een drukkend effect op de groei in veel opkomende landen en op de grondstoffenprijzen, maar leidt niet tot een wereldwijde recessie. Bedrijven profiteren in dat scenario van een bescheiden winstherstel. Wij noemen dit opnieuw het “gematigde groeiscenario”. Het risicoscenario is dat van een langdurige stagnatie en deflatie, zoals we in het verleden wel uit Japan kennen, het “stagnatiescenario”. Aan de optimistische kant is er het “normalisatiescenario”, waarbij de economisch groei naar het niveau van de trendmatige groei van voor 2008 gaat. Het “gematigde groeiscenario” dichten wij een kans toe van 55%. Als reflectie van de onevenwichtigheden op wereldschaal, hebben we de kansen op een stagnatiescenario laten toenemen tot 35% en dat van een scenario waarbij de groei accelereert, onveranderd laag ingeschat op 10%.
0,25% tot 0,5%. Het rentebesluit was voorafgegaan door een behoorlijke turbulentie op de internationale aandelenmarkten, maar die leek vooral bepaald door de dalende olieprijs en in mindere mate door zorgen over de gevolgen van het beleid van de Fed. De beleidswijziging kwam dus niet als een verrassing en ook de toelichting op de historische stap leidde nauwelijks tot enthousiasme. Fed-presidente Janet Yellen gaf aan dat volgende renteverhogingen in 2016 geleidelijk en voorzichtig zullen volgen. Daarbij zal nauwlettend worden gekeken naar de inflatie, die in 2015 in de VS nog steeds erg laag was. Voor eind 2016 gaan de beleidsmakers uit van een inflatie van 1,6%, maar de Fed verwacht dat die op termijn naar de 2% zal stijgen. Als de inflatie echter structureel lager uitvalt, bijvoorbeeld door de aanhoudende prijsdalingen van grondstoffen, zal het tempo van renteverhogingen geringer zijn. Voorlopig mag er voor volgend jaar op maximaal drie tot vier rentestappen worden gerekend. De Amerikaanse economie groeide in 2015 met circa 2,5% en zal in 2016 dat groeitempo min of meer voortzetten. De huizenmarkt ligt er nog steeds goed bij en de arbeidsmarkt laat een, zij het trage, verdere verbetering zien. De werkloosheid is gedaald naar 5%. In de VS is nu sprake van de op vier na langste economische expansie sinds het einde van de recessie in juni 2009, blijkt uit cijfers van het National Bureau of Economic Research. Ondanks de renteverhoging door de Fed, blijft het monetaire beleid in feite nog steeds ruim en is slechts sprake van een ‘normalisatie’ van de beleidsrente. Amerika zal in 2016 in de ban raken van de Presidentsverkiezingen in november 2016. Gewoonlijk is het jaar van de Presidentsverkiezingen geen recessiejaar en ook voor 2016 wordt een dergelijk scenario voor de Amerikaanse economie niet voorzien. De Amerikaanse overheid heeft, door het plafond aan de uitgaven en de toenemende belastinginkomsten, de begrotingstekorten enigszins terug kunnen dringen. Tabel Economische Groei en Inflatie (%) Euroland
Amerikaanse economie In het afgelopen kwartaal heeft de Amerikaanse centrale bank, de Federal Reserve, voor het eerst in bijna tien jaar de rente verhoogd. Daarmee kwam er een einde aan een jarenlange periode waarin de Amerikaanse beleidsrente op bijna nul procent stond. In september stelde de Fed de renteverhoging nog tamelijk onverwacht uit, omdat de omstandigheden wereldwijd, vooral in de opkomende landen, fragiel bleven. In december voldeed de Fed, met een unanieme beslissing door het beleidsbepalende comité, aan de verwachtingen. Op 19 december werd de geldmarktrente verhoogd naar een bandbreedte van
4
GDP
CPI (Inflatie)
USA
Japan
LatijnsAm.
OostEuropa
China
Azië Pacific 4,9
2013
-0,3
1,5
1,6
3,5
2,1
7,7
2014
0,9
2,4
-0,1
1,3
1,6
7,3
4,8
2015
1,5
2,5
0,6
-0,7
0,1
6,9
4,6
2016
1,7
2,5
1,1
0,5
1,9
6,5
5,0
2017
1,7
2,4
0,7
2,4
2,6
6,3
4,9
2013
1,3
1,5
0,3
7,4
5,2
2,6
3,0
2014
0,4
1,6
2,7
8,1
5,7
2,0
2,8
2015
0,1
0,1
0,8
12,6
8,9
1,5
1,4
2016
1,0
1,8
0,8
16,0
5,8
1,7
2,2
2017
1,5
2,2
2,0
11,0
5,3
2,0
2,5
Bron: Bloomberg, consensus, december 2015
Herstel in Eurozone
Veel Europese overheden gaan in 2016 minder streng bezuinigen dan in de afgelopen jaren. We zien dat in landen als Italië en Frankrijk de noodzakelijke structurele aanpassingen uitblijven en dat men in de andere Europese landen ook bezuinigingsmoe is. De Europese politici hebben de handen vol aan de vluchtelingencrisis in Europa en aan de strijd tegen de dreiging van het terrorisme. Tegelijkertijd hebben zij in de zomer van 2015 met de overeenkomst over de Griekse schuldencrisis laten zien dat zij er alles aan doen om te voorkomen dat de Eurozone opnieuw in een economische crisis beland. De ontwikkelingen in Syrië en Irak, de dreiging van het terrorisme van IS en de Europese migrantencrisis, kunnen de electorale basis van de traditionele middenpartijen in Europa verder aantasten en dan is er toch de kans op politieke instabiliteit, waarbij ook de kans aanwezig is dat de euro opnieuw onder druk komt. Ook een Brits referendum over een uittreding uit de EU (‘Brexit’), kan de politieke onzekerheid vergroten.
Volgens onderzoeksbureau Markit bleek medio december, uit de ontwikkeling van de orderportefeuilles van bedrijven, dat het vierde kwartaal het sterkste kwartaal was in vierenhalf jaar. In december stond de inkoopmanagersindex op 54. Een stand boven de 50 duidt op expansie van economische activiteit. De prestaties van de verschillende landen in de eurozone lopen wel uiteen. Duitsland kent een aanhoudende groei, terwijl Frankrijk weer dichter bij stagnatie komt en ook verscheidene landen in de periferie van de eurozone, bijvoorbeeld Spanje, ook een opmerkelijke verbetering laten zien. Inmiddels wijzen diverse berekeningen ook uit dat de Europese economie ondanks de integratieproblemen, per saldo, zal profiteren van de immigratiegolf die nu gaande is, met name omdat deze een aantal negatieve demografische tendensen (krimp van het arbeidsaanbod, vergrijzing e.d.) tijdig keert. Voor beleggers betekenen deze ontwikkelingen en vooruitzichten dat de rente in Europa onverminderd laag zal blijven. Tenzij zich een recessie gaat aftekenen, blijven wij (ook) voor Europa de voorkeur aan aandelenbeleggingen geven. Het winstpotentieel van het internationale bedrijfsleven krijgt een bescheiden impuls van het herstel van de consumptieve bestedingen, de lagere, goedkopere euro en de aanhoudend lage grondstoffenprijzen.
Druk van de olieprijs en grondstoffenprijzen De daling van de olieprijs heeft het afgelopen kwartaal de markten opnieuw onder druk gezet. Medio 2014 noteerde de olieprijs nog $100, medio december 2015 kelderde deze onder de $35. Vooralsnog is deze lagere olieprijs vooral een gevolg van het grote overaanbod en niet zozeer van een afnemende vraag. Weliswaar neemt de druk op bedrijven om duurzaam en verantwoord te opereren toe, mede als gevolg van het bereikte akkoord op de Klimaattop in Parijs in december 2015. Maar ondanks diverse initiatieven om het gebruik van fossiele brandstoffen te verminderen en meer alternatieve energiebronnen te gebruiken om de klimaatverandering te beteugelen, neemt
European earnings have lagged
While the US has seen a decent earnings recovery
Source: BofA Merril Lynch Global Research, Bloomberg
Source: BofA Merril Lynch Global Research, Bloomberg
5
K wa r t a a l v i s i e
Het economisch herstel in de Eurozone trok in 2015 aan, ondanks de geopolitieke spanningen en de vluchtelingencrisis. Dat herstel zal zich ook in 2016 voortzetten, maar het tempo is lager, waardoor de groei in de Eurozone nog steeds achter blijft bij die in de VS. De ECB wil daarom voorlopig het ruime monetaire beleid handhaven. In de Eurozone blijft de geldmarktrente structureel laag. Ook de kapitaalmarktrente blijft laag door het aankoopprogramma van de ECB. In december kondigde ECB-president Draghi aan dat hij de maandelijkse aankopen van Europese staatsleningen en andere obligaties, van 60 miljard euro nog zal voortzetten tot maart 2017, in plaats van tot oktober 2016. Terwijl de Amerikanen al op de rem trappen, drukt de ECB het gaspedaal nog wat dieper in. De renteverschillen tussen beide blokken nemen toe, waardoor er meer kapitaal naar de VS stroomt en de euro verzwakt ten opzichte van de dollar. De concurrentiekracht van de Eurozone verbetert ten opzichte van de VS en dat zal een impuls geven aan de economische groei. Het lijkt er steeds meer op dat de beïnvloeding van de valutakoers een belangrijk beleidsinstrument is geworden van de ECB. Omdat de export naar de Emerging Markets toch wat tegenvalt, wordt het herstel in de Eurozone echter vooral gedragen door de consument in de eurozone en het aantrekken van de kredietverlening door de banken. De afgelopen jaren zijn het Europees bankentoezicht en de kapitaalbuffers bij de banken versterkt, waarmee de systeemrisico’s fors zijn verminderd. In de toekomstige nieuwe structuur hoeft de belastingbetaler niet meer voor verliezen van banken op te draaien.
De Europese Commissie voorziet voor de gehele Europese Unie, een reële economische groei van 1,9% voor 2015, van 2,0% in 2016 en van 2,1% in 2017. Voor de eurozone liggen deze percentages op een iets lager niveau: 1,6%, 1,8% en 1,9%. De inflatie ligt met achtereenvolgens 0,1%, 1,0% en 1,6% ruim onder de doelstelling van 2% van de ECB, de Europese Centrale Bank, en de kans op deflatie blijft aanwezig. De inflatie zal zeer waarschijnlijk wel wat gaan oplopen, omdat het aanzienlijke effect van de prijsdaling van grondstoffen, van het afgelopen jaar, uit de cijfers gaat lopen.
Groei van de winst per aandeel in de verschillende regio’s
2013
2014
2015
2016
2017
USA
7,7%
8,1%
0,2%
8,2%
13,0%
Europa
-0,8%
4,4%
2,0%
6,7%
12,2%
Japan
63,5%
17,1%
12,5%
10,0%
7,9%
7,3%
3,3%
1,1%
5,1%
10,9%
Azië-Pac, ex-Japan
kijkt naar een breder valutamandje, omdat ook het IMF aan de renminbi de rol van reservevaluta heeft toegekend. De laatste jaren is de Chinese effectieve reële wisselkoers, de voor inflatie en handelspatronen gecorrigeerde valutakoers, bovendien juist sterk gestegen, zodat het overdreven is te spreken van manipulatie en valuta-oorlog van de zijde van China.
Bron: Citi Research, MSCI, Worldscope, Factset estimates, december 2015.
K wa r t a a l v i s i e
Beleggingsbeleid de komende jaren de vraag naar olie en gas toch nog steeds toe, ook door de toenemende consumptie in de opkomende landen in Azië, Latijns-Amerika en Afrika. De wereldmarkt wordt echter overvoerd. Dat de olieprijs is gezakt ondanks de Arabische Lente, toont aan dat de tijd dat onrust in het Midden-Oosten een prijsopdrijvend effect had, voorbij is. De wereld is veel minder afhankelijk geworden van Arabische olie. De OPEC-landen konden in december niet tot overeenstemming komen om de productie te beperken. De laatste jaren behoeven de VS, door de grootschalige productie van schalie-olie en gas op eigen bodem, veel minder olie te importeren. In december besloot het Amerikaanse Congres tot het opheffen van het exportverbod van Amerikaanse olie, dat sinds de jaren ’70 van kracht was. Komend jaar zal ook Iran weer olie mogen exporteren en ook olie en gas uit Rusland zal zijn wegvinden op de wereldmarkt. De export uit Rusland naar Europa is wellicht wat beperkt, maar de uitvoer naar China neemt toe. Eén en ander vergroot de overcapaciteit op de wereldmarkt. De daling van de olieprijs en die van andere grondstoffen, leidde in december tot forse koersdalingen op de (Amerikaanse) markt voor bedrijfsobligaties met een hoge rente maar lage kredietwaardigheid (‘high yield’), toen beleggers zich realiseerden dat op deze markt veel leningen van schalie-olieproducenten uitstonden. De energiesector maakt maar liefst 18%, van de $1300 miljard aan leningen die op deze obligatiemarkt uitstaan, uit. Enkele hedgefondsen en specifieke beleggingsfondsen, die vooral op deze markten investeerden, moesten tot liquidatie overgaan, juist op het moment dat ook de Fed tot renteverhoging overging. In de afgelopen jaren hebben veel obligatiebeleggers risicovoller schuldpapier opgezocht in hun zoektocht naar hogere rendementen, de ‘search for yield’ en het streven om de benchmark te verslaan. Op de aandelenmarkt kwamen in december vooral grondstoffen- en mijnbouwbedrijven en andere bedrijven met hoge schulden onder druk.
Opkomende landen In 2015 zijn de beurzen van de Emerging Markets opnieuw achtergebleven, vooral vanwege de impact van de groeivertraging van de Chinese economie. China lijkt een harde landing nog steeds te kunnen vermijden, maar een trend naar een lager groeipad met een maximale groei van 6 à 6,5 procent lijkt, mede ingegeven door hervormingen en de oriëntatie op de diensten- in plaats van op de industriële sector, onvermijdelijk. Als we kijken naar de waarderingen is er een sterke casus voor beleggingen op EM-beurzen. Vanwege de politieke onzekerheid, problemen met de financiering en kapitaalbewegingen, blijft het voor de opkomende landen onzekerheid troef. De kans is groot dat de valuta’s in veel opkomende landen zwakker worden, door de renteverhoging in de VS en geringe kans op een opleving van de grondstoffenprijzen. De Chinese renminbi verzwakt waarschijnlijk wel ten opzichte van de Amerikaanse dollar, omdat de renminbi steeds meer wordt losgelaten van de Amerikaanse valuta en China nu
6
Het sentiment op de aandelenbeurzen is het afgelopen jaar sterk wisselend geweest en ook voor het komend jaar houden wij rekening met een aanhoudend hoge volatiliteit, met forse koersuitslagen. Wij blijven niettemin onveranderd bij onze positieve visie op de verwachte rendementen voor Europese en Amerikaanse aandelen. De soms tamelijk scherpe correcties van de ontwikkelde markten, worden niet gerechtvaardigd door de ‘fundamentals’. Vanwege de groeivertraging van China, de effecten daarvan voor de andere opkomende markten en de toegenomen onzekerheid, blijven wij wel terughoudend ten opzichte van onze beleggingen in aandelen van bedrijven uit de opkomende markten. Wat de verdeling over de vermogenscategorieën betreft, blijven wij voor de langere termijn de voorkeur geven aan aandelen boven obligaties. De winstgroei van internationale bedrijven zal zich herstellen, al houdt een aantal sectoren wel last van lage olie- en andere grondstoffenprijzen, tegenvallende exportprestaties als gevolg van de geringere groei van de opkomende markten en valuta-effecten van de hogere dollar en lagere euro. In 2016 zal de consumptie in de ontwikkelde wereld – en vooral in de Verenigde Staten – naar verwachting fors toenemen, deels dankzij de stijgende lonen en de toenemende werkgelegenheid, maar ook dalende prijzen van veel goederen en diensten dragen hun steentje bij aan het positieve sentiment. Bij aandelenbeleggingen zal innovatie in 2016 één van de belangrijkste thema’s zijn. We zien dat innovatieve bedrijven de markt in een aantal sectoren ingrijpend veranderen, waarbij we vooral bedrijven uit de VS voorop zien lopen. Beleggers moeten zich daarom niet blind staren op lage waarderingen, want het verschil tussen bedrijven uit de ‘oude’ en de ‘nieuwe’ economie, rechtvaardigt in een aantal gevallen beslist een hogere waardering door de innovatiepremie die de goede innovators en ‘disrupters’ weten te verzilveren. Dat bedrijven bereid zijn om forse premies te betalen voor een goede strategische overname, duidt er ook op dat op de aandelenmarkten nog goede rendementen zijn te behalen. Aandelen zijn ondertussen niet echt goedkoop meer omdat de waarderingen de afgelopen jaren zijn opgelopen; de koers-winstverhouding is nu gemiddeld 14,5 in Europa en 16 in de VS, maar, afgezet tegen de lage rente, is geen sprake van overwaardering. Ook het dividendrendement is belangrijk; met ongeveer 3% is dat beter dan men momenteel op de obligatiemarkt kan krijgen. Wij zien de correcties van de laatste maanden en het afgelopen jaar nog steeds als instapmomenten voor Amerikaanse en Europese aandelen. Bij een ongewijzigd lage rente op staatsleningen, geven wij voor vastrentende beleggingen selectief de voorkeur aan bedrijfsleningen. Wim Zwanenburg publiceert met een zekere regelmaat artikelen voor www.iex.nl. Deze artikelen zijn ook terug te vinden op www.stroevelemberger.nl, onder ‘Publicaties’ voor de artikelen. Hij is ook regelmatig te beluisteren op BNR Nieuwsradio, o.a. in het radioprogramma BeursWatch.
BOEKVERSL AG
Piccard - Pioniere ohne Grenzen
De Zwitserse Piccards (les savanturiers) hebben niet alleen een pioniersgeest en de liefde voor wetenschap en avontuur in hun genen, maar vooral een filosofie en visie van de wereld van morgen. De primaire motivatie van deze heren was niet om records te vestigen (het hoogst, het diepst, het verst en het langst), of de planeet te veroveren, maar om nieuwe gebieden van wetenschappelijk onderzoek te exploreren en tegelijkertijd het milieu te beschermen. Auguste Piccard, de grootvader van de familie, ondernam in 1931 ‘s werelds eerste stratosferische vlucht met een luchtballon (16.940 meter hoogte), bestudeerde de kosmische straling en zag als eerste man de kromming van de aarde met eigen ogen. Hij ontwikkelde (het concept van) een waterdichte en luchtdichte capsule, die tot op de dag van vandaag, in elk vliegtuig aanwezig is. Met zijn bathyscaaf (een zelf ontworpen diepduikzeeboot) dook hij in de grote oceaan tot een diepte van 3150m onder de zeespiegel. Zijn bathyscaaf betekende het begin van een nieuwe ontwikkeling in de oceanografie. Wegens zijn legendarische nauwkeurigheid kreeg hij de bijnaam “extra decimaal”. Auguste werd onsterfelijk gemaakt door de Belgische striptekenaar Hergé, als Professor Cuthbert Calculus, in de avonturen van Kuifje. Jacques Piccard, zijn zoon, ingenieur en oceanograaf, werkte verder aan de ontwikkeling van de bathyscaaf en bereikte met zijn “Trieste” op 23 januari 1960 een diepte van 10.911 m onder de zeespiegel bij de Marianentrog. De ontdekking van levende organismen op zo een diepte was een belangrijk argument tegen de dumping van kernafval in de oceaantroggen. Hij pleitte voor betere regelgeving om de diepzee te leren kennen en te beschermen. In 1969 bleef hij een maand met een duikboot onder water om de golfstroom op de Atlantische Oceaan te onderzoeken. Jacques richtte in 1970 een stichting op en waarschuwde voor de gevaren van vervuiling en overbevissing. Bertrand, de zoon van Jacques, is de derde generatie van “explorers”. Dat had hij reeds bewezen door in 1999 met de Breitling Orbiter de eerste onafgebroken ballonvaart rond de wereld te maken.
BOEKBESPREKING
“Exploration is really the essence of the human spirit” - Frank Borman (NASA astronaut). “Piccard - Pioniere ohne Grenzen” van Susanne Dieminger en Roland Jeanneret (april 2014) is de biografie van een bijzondere familie. Deze eerste ‘family of science’, de Piccard wetenschappers, is erin geslaagd om 3 generaties lang het schijnbaar onmogelijke, mogelijk te maken.
Portland Head (Maine) De vuurtoren Portland Head is gelegen op de spectaculaire kust van het Fort Williams Park. Deze populaire bezienswaardigheid is eigendom van en wordt beheerd door Cape Elizabeth, Maine. In het voormalig vuurtorenwachtershuis is nu een museum gevestigd. De vuurtoren is omringd door een prachtig park waar gewandeld en gepicknickt kan worden. De toren is de oudste vuurtoren van Maine en is gebouwd in 1791. De initiator van de bouw was George Washington. Hij vroeg John Nichols het ontwerp te tekenen. Werd de toren in eerdere dagen beheerd door wachters, inmiddels is het beheer in handen van de United States Coast Guard, die het licht geautomatiseerd hebben en ook de misthoorn kunnen bedienen. In eerste instantie werd gestart met zestien lampen die branden op walvisolie. Deze werden voor het eerst ontstoken op 10 januari 1791. In 1855 werd een Fresnellens geïnstalleerd en een gietijzeren trap aangebracht. Gedurende de Amerikaanse Burgeroorlog werd de haven belangrijker en werd de toren 20 meter verhoogd. Deze verhoging werd later weer ingetrokken, omdat er een nieuwe vuurtoren verscheen, Halfway Rock, maar de zeelieden uitten hierover hun klachten en zo kwam de toren toch weer op hoogte. Inmiddels wordt er sinds 1958 gebruik gemaakt van een Aerobeacon als lens. Deze werd in 1991 voor het laatst vernieuwd. Het licht staat 24 meter boven land en 31 meter boven water. Het is zichtbaar vanaf 44 kilometer afstand.
Hiermee heeft hij nog steeds het record van de langste (zowel in afstand als in duur) vlucht uit de luchtvaartgeschiedenis. Zijn huidige project heet “Solar Impuls” en is een vliegtuig dat geen druppel brandstof nodig heeft. Na een oversteek van Europa en de V.S staat de eerste vlucht rond de wereld, enkel op basis van zonne-energie, gepland voor 2016. Zijn ambities passen volledig in de onderzoektraditie van zijn vader en zijn grootvader en bovendien is zijn project een zeer krachtig instrument om de aandacht te vestigen op wat tegenwoordig mogelijk is met duurzame energie.
7
Lachend de wereld rond Ouborg Group O u b o rg G ro u p
Door Lizanne Schipper
Ondernemen is entertainen. Die visie heeft Aad Ouborg, bekend van het merk Princess, ver gebracht. Ook zijn kinderen zijn aangestoken door het ondernemersvirus. ‘Met alles wat ik doe wil ik een wowgevoel veroorzaken.’ Twaalf jaar was zijn dochter Lotte toen zij een ontwerp schetste voor een sinaasappelpers waarvan de sapkan na het persen direct op tafel kan. Zij ergerde zich aan het eeuwige geknoei bij het uitpersen van de vrucht. Vader Ouborg nam de tekening mee naar een klant, die reageerde enthousiast en binnen de kortste keren stond het oerpraktische apparaat in de winkel. ‘Kinderen denken heel eenvoudig, dat is hun kracht’, zegt Ouborg. Lotte kreeg het wereldwijde patent, gaf persconferenties over haar vinding en stond in alle kranten. Zo zal dat niet in alle gezinnen gaan. Niet alleen ontwikkelden de vijf kinderen Ouborg al vroeg een scherp zintuig voor wat consumenten willen, hun vader nam hen daarin serieus.
8
Carnavalsfeesten Zelf was hij ook altijd al aan het handelen, op zijn beurt geïnspireerd door opa Vriens. Die was ondernemer in Brabant, bezat onder andere autobedrijven van General Motors en de eerste wasstraat in Nederland. ‘De man met de gouden handen’ werd hij genoemd. ‘Ik speelde vaak in zijn garage, hielp bij de benzinepomp. Hij vierde alles wat er te vieren was, dat kreeg ik ook mee.’ Werk en feest, Ouborg combineerde het vanaf het prille begin. Letterlijk: zijn eerste verdiensten kwamen van de carnavalsfeesten die hij als middelbare scholier organiseerde. Als begin twintiger kreeg hij de rechten van Babyliss in Nederland, een Frans merk in krultangen en föhns. Hij was nog maar net bezig toen hij op televisie de populaire zangeres Patricia Paay zag met
Productie in China Het entertainment rond de producten was in Nederland nieuw. Maar dat was niet zijn enige succesfactor. In 1994 verkocht hij Babyliss. Nederland was hem te klein geworden. Hij introduceerde een nieuw eigen merk: Princess Household Appliances. Daarmee zou hij wereldwijd de grootste aanbieder worden van chromen huishoudelijke apparaten. Hij was de eerste ondernemer in Nederland die de gehele productie uitbesteedde naar China. ‘Zo kregen wij een dubbele voorsprong: bijzondere marketing en lage kosten’, aldus Ouborg. Princess sloeg aan, het kon haast niet missen. De producten worden inmiddels verkocht in 75 landen, met hulp van beroemdheden als ontwerper Philippe Starck, topkok Cas Spijkers en Olympisch zwemster Inge de Bruijn. Ouborg reisde de hele wereld rond om zaken te doen, en vanaf hun zesde of zevende mochten zijn kinderen mee. Zus Els bewaakte als directeur sales het thuisfront. ‘Ik vond dat een fijn idee, een Ouborg op het honk.’ Na vijftien jaar deed de gerenommeerde Duitse producent van keukengerei WMF een bod op Princess. Ouborg riep zijn kinderen bijeen, legde hun de keuze voor: het bedrijf verkopen of voor hen behouden. Verkopen, vonden zij. ‘Mijn zoon zei: als wij goed zijn, kunnen wij zelf ook een bedrijf starten.’ Ouborg behield het recht om de naam Princess te gebruiken voor andere activiteiten. ‘Ik had 25 jaar lang alles meegemaakt wat ik wilde meemaken. Nu werd het tijd voor hen.’
Onder een vergrootglas Dat lieten de twintigers zich geen twee keer zeggen. Binnen de kortste keren had zijn oudste zoon Tim een plan uitgewerkt voor een sportmerk. Ouborg: ‘Ik zei nog: ga eerst eens een tijdje voor een baas werken.’ Tim liet zich niet afremmen, begon met het sportmerk Princess Sportsgear en wat later met koffers, Princess Traveller. Vooral die laatste zijn nu, ruim vijf jaar later, een doorslaand succes. Mede dankzij spannende innovaties, zoals een koffer met ingebouwde weegschaal of oplader. Al gauw kreeg Tim het zo druk dat hij zijn zus Florentine vroeg zich bij hem aan te sluiten. Vader Ouborg is adviseur. Of die nabijheid voor zijn zoon niet lastig is? ‘Hij vindt het juist leuk om samen te werken. Wat wel eens wordt gesuggereerd is dat het lekker makkelijk is, zo’n vader. Maar dat klopt niet. Alles ligt juist onder een vergrootglas. Als ‘kind van’ heb je tien keer meer te bewijzen. Kom je er dán uit, dan doe je het goed.’ Kan hij het zelf een beetje loslaten? ‘Ja. Ik weet hoe goed het voelt om alles zelf te mogen doen. Ik heb altijd alles vanuit mijn hart gedaan, dat zie ik bij mijn kinderen nu ook.’
Orders op dummies Opmerkelijk: de huishoudelijke apparaten zijn sinds anderhalf jaar terug in beeld. Samen met zijn dochter Nikki zette Ouborg het nieuwe merk Bourgini op. Een mooi verhaal. Als opdracht voor haar MBA-opleiding moest Nikki een internationaal merk ontwerpen dat vanaf dag één net zo goed zou verkopen als een merk als Philips. Acht maanden concentreerde ze zich op de naam, die doet denken aan Italiaans design. De samples die zij maakte, mocht zij presenteren aan de twintig grootste klanten van de Ouborg Group tijdens een jaarlijks event op het monumentale Bredase hoofdkwartier. De klanten wilden de Bourginikookplaten, blenders en frituurpannen meteen bestellen. ‘Ze deden zelfs orders op dummies!’ Weer probeerde Ouborg de rust te bewaren, maar zijn dochter was niet te stuiten. Geheel in de geest van haar vader, legde zij contact met topkok Jacob Jan Boerma. Hij werd het gezicht van het merk. De drie oudste kinderen wonen in hetzelfde appartementengebouw in Amsterdam. Ouborg is er trots op dat zij het zo goed met elkaar kunnen vinden. Familie is het belangrijkste wat er is, vindt hij. Daarom heeft hij zijn kinderen ook nooit gepusht om in zijn voetsporen te treden. ‘Ik zie wel eens om me heen gebeuren dat kinderen móeten. Dat werkt niet. Je moet doen wat uit je hart komt. Ik ben lachend de wereld rond gegaan. Alleen als je geniet, houd je het vol.’
Familiebedrijven, gooi de luiken open
Een familiebedrijf groeit harder dan andere ondernemingen, is de overtuiging van Aad Ouborg. Zijn kinderen bedachten al vanaf hun vroege tienerjaren producten die doorbraken. Drie van de vijf zijn nu ondernemer. Aan de basis van het succes staan het onderlinge vertrouwen en de continuïteit, aldus Ouborg. ‘Je hebt veel tijd met elkaar, bent voordurend aan het brainstormen. Daaruit komen veel creatieve en innovatieve ideeën voort die zijn gericht op de lange termijn.’ Daarom zijn familiebedrijven volgens Ouborg zo belangrijk voor de economie van Nederland. Hij heeft al meerdere titels over ondernemen op zijn naam staan, en nu is hij bezig met een boek over ondernemen met je familie. Daarin beschrijft hij hoe je met elkaar omgaat, maar ook roept hij families op om de luiken open te gooien. ‘Familiebedrijven zijn vaak een gesloten front, dat kan opener. Waarom niet? Andere bedrijven kunnen er nog iets van leren.’
9
O u b o rg G ro u p
krulletjes die alleen afkomstig konden zijn van het Babylisswafelijzer. Hij legde contact en zij hielp hem met allerlei acties om de apparaten onder de aandacht te brengen. Demonstraties bij de Bijenkorf, een singeltje bij een product, kans op een concert van meidengroep The Star Sisters. Toen Paay naar de Verenigde Staten verhuisde, stonden de Dolly Dots op nummer één van de hitlijsten. ‘Daar wilde ik iets mee. Om mij heen was de reactie: dat lukt je nooit. Dat zeggen ze vaker tegen me. Dan ben ik uitgedaagd. In tien minuten had ik het met ze geregeld.’ Het bleef een onderdeel van zijn gouden formule: met bekende Nederlanders zijn producten promoten, altijd met glamour, een showelement. Ouborg: ‘Mijn doel is om mensen blij te maken en zo aan mijn merk te binden.’
Vermogensrendementsheffing Vermogensrendementsheffing
Vanaf 2017 is het huidige voorstel om het vaste fictieve rendement van Box 3, van 4%, los te laten. Het kabinet wil dit bewerkstelligen door het forfaitaire rendement voortaan te baseren op de gemiddelde verdeling van het box 3-vermogen over spaargeld en beleggingen (de vermogensmix), in combinatie met een in het verleden, in de markt gerealiseerd rendement op beide componenten.
Angelo van Nies Arces Financiële Dienstverlening
De grondslag bij sparen en beleggen is, net als onder de huidige wetgeving, de rendementsgrondslag voor zover die meer bedraagt dan het heffingsvrije vermogen. Voorgesteld wordt een heffingsvrij vermogen van € 25.000 per belastingplichtige.
bedraagt 30% x € 71.866 = € 21.560, ofwel 1,437%. In 2015 is de Vermogensrendementsheffing nog 4% x 30% x (€ 1.500.000 -/- € 21.330) = € 17.744 ofwel 1,183% De nieuwe methodiek gaat dus uit van een markt gerelateerd rendement, in plaats van een vast fictief rendement van 4%. Hoe is dat nu samengesteld en hoe zal dit zich in de toekomst ontwikkelen? Het spaarrendement is een 5 jaars voortschrijdend gemiddelde. Omdat de spaarrente de afgelopen jaren is gedaald, zal het fictieve spaarrendement verder dalen richting 1%. Hier hebben dus vermogens tot € 100.000 baat bij. Wij verwachten dat de belastingdruk op deze vermogens richting 0,75% zal gaan, wat een forse verbetering is tegenover de 1,2% nu. Spaarrente
Hoe groot vervolgens het aan rendementsklasse I (RI), onderscheidenlijk rendementsklasse II (RII), toe te rekenen gedeelte van de grondslag sparen en beleggen is, wordt bepaald op basis van de in de tabel genoemde percentages. Deze tabel werkt met een schijvensysteem met drie vermogensschijven: van € 0 tot € 75.000, van € 75.000 tot € 975.000 en boven € 975.000. Schijf
Rendementsgrondslag (= vermogen minus vrijstelling)
RI sparen (rendement 1,63%)
RII beleggen (rendement 5,5%)
belastingdruk (boven vrijstelling)
1
€ 0 - € 75.000
67%
33%
0,87213%
2
€ 75.000 - € 975.000
21%
79%
1,40619%
3
Meer dan € 975.000
0%
100%
1,65%
*Berekening belastingdruk schijf 1 = (67% x 1,63% + 33% x 5,5%) = 2,9071% *30%= 0,87213% boven de vrijstelling over de eerste € 25.000 vermogen. Het belastingtarief blijft dus 30%, maar over een ander fictief rendement, dat van 4% naar een marktgerelateerd rendement gaat. Het markt gerelateerde rendement wijzigt dus met de omvang van het vermogen. Hiervoor is gekozen omdat naarmate vermogens groter zijn, er gemiddeld meer wordt belegd en relatief minder wordt gespaard. Voorbeeld: Het vermogen van X (alleenstaand) bedraagt € 1.500.000. Het heffingsvrije vermogen bedraagt € 25.000. De rendementsgrondslag is dus € 1.475.000. In het nieuwe systeem kan de te betalen belasting als volgt worden berekend: Rendementsklasse I: 1e schijf 67% x € 75.000 = € 50.250 2e schijf 21% x € 900.000 = € 189.000 3e schijf 0% x 0 € 0 + € 239.250
Rendementsklasse II: 33% x € 75.000 = € 24.750 79% x € 20.000 = € 711.000 100% x € 500.000 = € 500.000 + € 1.235.750
De fictieve opbrengst sparen en beleggen bedraagt 1,63% x €239.250 + 5,5% x € 1.235.750 = € 71.866. De te betalen belasting
10
Bron: DNB (rentestand op direct opvraagbare tegoeden)
Wat is de verwachting voor de marginale belastingdruk voor een vermogen boven € 1 miljoen? De berekening van het (lange termijn) beleggingsrendement is gebaseerd op een gemiddelde over 15 jaar op basis van de onderstaande tabel uit het wetsvoorstel. Langetermijnrendement op beleggingen Rendement
Gewicht
Aandelen
8,25%
28%
Onroerende zaken
4,25%
45%
Obligaties
4,00%
12%
Andere vermogenstitels (of gemiddelde)
5,50%
15%
Totaal gemiddeld beleggingen
5,50%
100%
Wij zijn voor de toekomst iets meer terughoudend voor de aandelenrendementen en zien flink lagere obligatierendementen dan in de bovenstaande tabel. Het herstel van de koopwoningenmarkt geeft hieraan tegenwicht. Deze factor bepaalt voor ca. de helft het langetermijnrendement. Maar omdat ieder nieuw jaar voor 1/15e wordt meegenomen zal een aanpassing in het langetermijnrendement slechts zeer geleidelijk gebeuren. De goede jaren van de huizenmarkt en aandelenjaren van voor 2007, blijven dus nog lang doorwerken. Samengevat, de vermogensrendementsheffing voor kleinere vermogens daalt fors; in eerste instantie van 1,2% naar 0,9% en naar verwachting zet die daling door naar 0,75%. Hoe anders is dit voor de grote vermogens. Daar stijgt de marginale heffing van 1,2% naar 1,65% en daar zullen hoge rendementen uit het verleden nog lang doorwerken.
Technologietrends in 2016 In 2016 zullen zich opnieuw een aantal megatrends manifesteren en hun disruptieve invloed uitoefenen op veel beursgenoteerde ondernemingen; niet alleen in de technologiesector.
Met deze technologietrends, nieuwe producten, nieuwe diensten en nieuwe distributiemethoden, zullen nieuwe innovatieve bedrijven een voorsprong nemen. Traditionele verdienmodellen zullen niet alleen fors onder druk komen, maar het bestaansrecht van veel bedrijven en beroepen zal zelfs compleet ondermijnd worden. Dat bepaalt het ‘disruptieve’ karakter. De toepassingen van nieuwe software, bijvoorbeeld met geavanceerde algoritmen, zullen op termijn naar verwachting 140 miljoen fulltimebanen van kenniswerkers vervangen.
Van industrieel naar digitaal In het industriële tijdperk werd het productieproces gemechaniseerd en werden onderdelen voor het eerst onderling uitwisselbaar en gemakkelijk te vervangen. In het economisch model was massaproductie bepalend voor de verhouding tussen vaste, variabele en marginale kosten. In het IT- en internettijdperk namen computers het rekenwerk over en werden we allemaal via pc’s met elkaar verbonden. Met het internet werd email mogelijk en werden, bijvoorbeeld met het downloaden van software en audio- en videoproducten, distributiemethoden compleet op hun kop gezet. In het digitale tijdperk zijn we inmiddels met mobiele communicatie in een nieuwe fase aangeland. Er zijn ontelbare product-marktcombinaties mogelijk, die in veel gevallen eenvoudig en snel te kopiëren en te distribueren zijn. Vaak zijn de distributiekosten zeer laag en is de marginale kostprijs bijna nul, zodat de winstgevendheid explosief kan groeien. De digitale revolutie heeft een grote invloed op organisaties en bedrijven. Technologische innovatie is in de 21e eeuw niet langer
alleen voorbehouden aan grote bedrijven en instellingen. De innovatiemarkt ligt ook open voor middelgrote en kleine bedrijven en zelfs voor individuen. De grote en vaak logge organisaties ervaren een sterke concurrentie van start-ups. Mensen – individueel of in netwerken – omarmen nieuwe technologieën vaak sneller dan organisaties met hun grote R&D-organisatie kunnen volgen. Nieuwe organisaties zijn vaak tien keer beter, sneller en goedkoper. Op de aandelenbeurzen presteren innovatieve bedrijven veel beter dan minder innovatieve collega’s in dezelfde branche. Ruim 40 procent van de bedrijven, die in het jaar 2000 de S&P- 500 (de lijst van de grootste beursgenoteerde bedrijven in de VS) vormden, is uit deze beursindex verdwenen of bestaat inmiddels zelfs niet meer; door faillissementen, door fusies of door overnames. Dichtbij huis kennen we allemaal wel de voorbeelden van de platen- en videowinkels, die zijn weggeconcurreerd door de al dan niet illegale downloads of alternatieve aanbieders als iTunes (van Apple), Spotify, Google Music en Netflix. Facebook en Google zijn internetgrootmachten en nieuwe mediaconglomeraten die hun omzet nog voornamelijk uit advertentie-inkomsten realiseren, maar tegelijkertijd ook hard werken aan de ontwikkeling van nieuwe diensten en verdienmodellen. Bij Google heeft dit al tot een forse reorganisatie geleid, waarbij het onlinemediabedrijf zichzelf heeft afgesplitst van een reeks uitvindersbedrijven en die in een andere divisie heeft geplaatst. Op de beurs heet Google daarom tegenwoordig Alphabet. Facebook betaalde kort na het moment van de eigen beursintroductie, in 2012, al 19 miljard dollar voor de overname van WhatsApp. Dat leek een waanzinnig hoog bedrag voor een overname van een bedrijf, waarvan het verdienmodel voor velen nog niet helder was. Met hun chatservices hebben bedrijven als WhatsApp en Snapchat echter inmiddels wel de grote telecomreuzen op hun knieën gekregen. De data van websites, chatservices, de onlinediensten zoals Facebook en Google en alle bewegingen van uw mobiele apparaten, leveren een geweldige hoeveelheid ‘Big data’ op, die goud waard is voor adverteerders en aanbieders van tal van diensten en producten. Beleggers doen er altijd verstandig aan om te letten op de waarderingen en niet te veel te betalen voor bedrijven met loze beloftes. Bedrijven zoals Apple, Google, Facebook en Adobe, hebben echter hun vaak hoge waarderingen ten volle waar gemaakt met een zeer hoge groei, goed trackrecord en goede rendementen voor beleggers. De waarde van een goed idee kan meer bepalend zijn voor het rendement, dan een bepaalde koers-winstverhouding. Soms moeten we daar wel forse koersschommelingen van de aandelen voor op de koop toenemen.
Door: Wim Zwanenburg
11
Technologietrends 2016
De beeldbepalende technologietrends zijn: - ‘internet of things’, de telecom- en internetverbindingen tussen sensoren in verschillende apparaten, waardoor bijvoorbeeld besturing op afstand mogelijk wordt en onderdelen zelf een storing registreren, of aangeven wanneer ze aan vervanging toe zijn; - het nog verder oprukken van mobiele apparaten, zoals smartphones en tabletcomputers; - big data; - cloud-computing; - de digitalisering van de dienstverlening; - nieuwe vormen van betaalverkeer; - de voortgaande miniaturisatie, in het bijzonder de ontwikkeling van nanotechnologie; - robotisering en 3D-printing; - zelflerende computers, artificiële intelligentie; - ‘virtual reality’, die nu nog vooral ‘belevenissen’ biedt die in de gamingindustrie, maar waarvan we ook al nieuwe diensten zien, zoals in de makelaardij, waarmee we met een 360-graden perspectief in huizen kunnen kijken; - de nieuwe navigatietoepassingen in de automobielindustrie (met het perspectief op zelfrijdende of zelfbesturende auto’s);
STROEVE & LEMBERGER SINDS 1818
Stroeve & Lemberger Vermogensbeheer www.stroevelemberger.nl
[email protected]
Stroeve & Lemberger Vermogensbeheer Weesp Nesland 1-V 1382 MZ Weesp T +31 (0) 294 492 592 F +31 (0) 294 492 593
Stroeve & Lemberger Vermogensbeheer Maastricht Posthoornstraat 69 6219 NV Maastricht T +31 (0) 43 354 1222 F +31 (0) 43 325 9309
