STROEVE & LEMBERGER. NIEUWSBRIEF nummer 16, januari Kwartaalbericht SINDS 1818

STROEVE & LEMBERGER SINDS 1818

N I EUW SB R I E F

nummer 16, januari 2014

Kwartaalbericht 1

Vermogensbeheer en beleggingsadvies sinds 1818 Onafhankelijk, no-nonsense en resultaat gericht Door professionals met liefde voor hun vak Die hun cliënten door en door kennen

Nieuwsgierig? Bel of mail ons voor een oriënterend gesprek!

Stroeve & Lemberger Vermogensbeheer N.V. www.stroevelemberger.nl [email protected] Nesland 1-v, 1382 MZ Weesp T +31 (0)294 492 592 Posthoornstraat 69 , 6219 NV Maastricht T +31 (0)43 354 1222

Geachte lezer,

Inhoud

Afgelopen jaar hebben wij in onze nieuwsbrief het thema familiebedrijf belicht. Dat hebben wij gedaan omdat dit onderwerp ons na aan het hart ligt. Stroeve & Lemberger is volgens de definitie, dat de meerderheid van de aandelen in handen is van één familie, of dat één familie de meerderheid in de leiding van het bedrijf heeft, geen familiebedrijf. Toch hebben wij als bedrijf een sterk familiekarakter, aangezien de basis is gevormd door de samenvoeging van de twee familiepraktijken van de families Stroeve en Lemberger. Een familiepraktijk is iets bijzonders. Het is een voorrecht om een verbintenis te hebben met cliënten die vaak generaties lang aan je familie zijn gekoppeld. Dat geeft een bijna vanzelfsprekende betrokkenheid bij het reilen en zeilen van de betreffende relaties. In tegenstelling tot de ontwikkelingen, die bij de grote financiële partijen momenteel zichtbaar zijn, waarbij steeds grotere aantallen klanten door één adviseur moeten worden bediend, geeft de familiepraktijk nog de mogelijkheid tot persoonlijke kleinschaligheid. Ondanks het feit dat ook onze organisatie verder groeit, kunnen wij dat karakter overeind houden. En dat is precies wat wij ook in de komende jaren voor u willen blijven doen. U het gevoel geven dat u bij onze familiepraktijk in goede handen bent en dat er goed voor u wordt gezorgd. Wij wensen u een voorspoedig en gezond 2014 toe. Namens alle medewerkers van Stroeve & Lemberger

Hans Stroeve [email protected]

Inhoud

3

Outlook 2014 4 Boekbespreking 7 En verder

Familie Burgers’ Zoo 8 Young Professionals 10 Walt Disney en 11 Time Warner

3

K WA R T A A L v i s i e

Outlook 2014: ‘Back to normal’ Onzekerheden, die de afgelopen jaren domineerden, verdwijnen naar de achtergrond. Bij Stroeve & Lemberger gaan we voor 2014 uit van een gematigde, economische groei, waarbij aandelenbeleggingen favoriet blijven boven vastrentende waarden. In onze vooruitzichten voor 2014 Wim Zwanenburg gaan we uit van een Beleggingsstrateeg Stroeve & Lemberger drietal scenario’s. In het basisscenario Vermogensbeheer gaan we uit van een wereldwijd gematigde macroeconomischegroei, waarbij het tempo van de groei in de VS met circa 2,5%, duidelijk hoger is en voor ligt op dat van de Eurozone. Niettemin kruipt ook Europa, met een groei van 1% in 2014 in de Eurozone, voorzichtig uit de recessie, maar de afbouw van staatsschulden en de bezuinigingen in diverse landen, zetten ook in 2014 nog een duidelijke rem op de groei. Door het soepele monetaire beleid, blijft de geldmarktrente in de verschillende economische regio’s voorlopig laag – inflatie is in de westerse wereld geen probleem – en ook de kapitaalmarktrente loopt niet fors op. Wel zal de Amerikaanse Centrale Bank, de Fed, in 2014 het monetaire stimuleringsprogramma, waarbij iedere maand voor $ 85 miljard aan staatsobligaties en hypotheekpapier werd aangekocht, daadwerkelijk gaan afbouwen, zoals de aftredende Fed-president Bernanke op 18 december liet weten. Met het aanhoudende herstel van de Amerikaanse huizenmarkt en afnemende werkloosheid, is de Amerikaanse economie sterk genoeg om meer op eigen kracht te groeien. De afname van de ‘twin-deficits’, het begrotingsen het betalingsbalanstekort, moet ook leiden tot een sterkere Amerikaanse dollar. In Europa blijft de economische groei traag, maar blijven we weg van een deflatiescenario. Voor de Europese Centrale Bank was dit scenario, verrassend genoeg, in november zelfs aanleiding om het geldmarkttarief nog eens met een kwart procent te verlagen, maar in ons basisscenario gaan wij er toch van uit dat de groei in Europa wat zal aantrekken. Het sterke Duitsland blijft het trekpaard van de economie in de eurozone. Het tempo van de groei van de economieën van de opkomende landen als geheel, zal het komend jaar weer toenemen, al blijft die wel onder het niveau van het afgelopen decennium. Deze groei lag in 2013 naar verwachting op een niveau van circa 4,5%, maar deze zou in 2014 uit kunnen komen boven de 5%, waardoor de mondiale economische groei ook weer boven de

4

3% zal uitkomen. Met de verkoopgolf van aandelen en obligaties uit opkomende landen, in de maanden na de eerste aankondiging van de afbouw van het verruimingsbeleid door de Fed en de daaruit resulterende underperformance t.o.v. de westerse aandelenmarkten, hebben beleggers vooral ook het herstel van de economieën in de opkomende landen over het hoofd gezien.

Geen overwaardering Wij menen dat aandelenmarkten wereldwijd niet zijn overgewaardeerd. Daarom blijven aandelenbeleggingen in ons basisscenario onze favoriete categorie. De waarderingen zijn in 2013 wel opgelopen, omdat de koersstijgingen groter waren dan de winstgroei van beursgenoteerde ondernemingen, maar in historisch perspectief zijn aandelen zeker nog niet te duur. Wel zijn Europese aandelen, kijkend naar de koers-winstverhoudingen, goedkoper dan Amerikaanse aandelen. Bovendien liggen de Amerikaanse winstmarges van beursgenoteerde ondernemingen op een historisch hoog niveau, zodat daar de ruimte voor expansie en een verder herstel beperkt is. In Europa hebben de grote ondernemingen de afgelopen crisisjaren juist toegegeven aan de prijsdruk om marktaandeel te kunnen behouden. Daar liggen dan, na de bezuinigingen en herstructureringen, nu juist kansen voor margeherstel en expansie. Maar ook de Amerikaanse aandelen zijn nog niet overgewaardeerd, vooral omdat daar, sinds de vorige top in 2007, de bedrijfswinsten ook weer fors zijn gegroeid. Zo lopen bijvoorbeeld Amerikaanse banken ver voor op hun Europese branchegenoten in het winstherstel. In het basisscenario gaan we uit van een gematigde groei, omdat de Tabel Economische Groei en Inflatie (%) Euroland

USA Japan Latijns-Am. Oost-Europa Azië Pacific

GDP 2010 2,0 2,4 4,7 5,9 3,9 6,7 2011 1,4 1,8 -0,6 4,2 4,3 4,5 2012 -0,5 2,2 2,0 2,9 2,8 4,8 2013 -0,4 1,7 1,9 2,6 2,0 4,6 2014 0,9 2,6 1,6 3,0 2,9 4,7 CPI (Inflatie) 2010 1,6 1,6 -0,7 7,3 6,2 2,2 2011 2,7 3,2 -0,3 6,8 6,4 3,6 2012 2,5 2,1 0,0 6,4 5,3 2,6 2013 1,4 1,5 0,2 8,0 5,0 2,6 2014 1,3 1,8 2,3 7,3 4,8 3,2 Bron: Bloomberg, IMF, EC, Consensus Economics, december 2013

Groei van de winst per aandeel in de verschillende regio’s

2012

2013

2014

2015

6,7%

7,5%

10,2%

11,0%

-5,3%

2,4%

12,6%

11,4%

Japan (Nikkei 225)

18,0%

60,0%

19,2%

10,2%

Azië-Pac, ex-Japan

1,9%

9,2%

12,2%

10,4%

investeringen van ondernemingen slechts mondjesmaat aantrekken. Na de kostenbesparingen van de laatste jaren, beschikt het grote beursgenoteerde bedrijfsleven over ruime liquiditeit en sterkere balansverhoudingen. De ruimte voor verhoging van dividenduitkeringen en de inkoop van eigen aandelen, is bij veel ondernemingen, in zowel de VS als in Europa, aanwezig en dit zal aandelenkoersen verder doen opstuwen. Aandelen van de opkomende landen zijn relatief goedkoop, terwijl de winstgroei van ondernemingen op dezelfde niveaus liggen als die van de ontwikkelde markten. Op obligaties kunnen nog steeds geen hoge rendementen worden behaald, ondanks de enigszins opgelopen rente. In ons basisscenario zal de kapitaalrente niet veel meer stijgen. Variabel-rentende leningen zijn erg populair, maar het aanbod van geschikte debiteuren in deze categorie, achten wij gering. De jacht op rendement heeft de risico-opslagen op bedrijfsleningen, boven op de rente op staatsleningen, laten krimpen. De Bank voor Internationale Betalingen (BIS) vraagt zich zelfs af of de risicopremie voldoende is, ondanks de lage faillissementsratio van het grote, internationale bedrijfsleven. De BIS meent dat het aantal faillissementen lager is, dan bij vorige recessies, vanwege de lagere rente, maar waarschuwt voor de kwetsbaarheid. In de zoektocht naar rendement zullen veel beleggers toch de voorkeur blijven geven aan High Yield-leningen, hoogrentende leningen (met een groter risico).

Tapering-impact Fed-voorzitter Ben Bernanke had al na de beleidsvergaderingen van de Fed in mei laten doorschemeren dat, gegeven de wijze waarop met name inflatie en werkloosheid zich ontwikkelden, een geleidelijke vermindering, van de omvang van de maandelijkse aankopen “later in 2013”, denkbaar was en dat er rekening mee moet gehouden worden, “dat medio 2014” de steunaankopen geheel zouden worden stopgezet. Maar de wereldwijde negatieve marktreactie gedurende de zomermaanden – wereldwijd oplopende rentes, grotere volatiliteit van aandelenmarkten en grote koersdalingen van de valuta van de opkomende landen - en de fragiliteit van het economische herstel leidden op 17 september tot uitstel. Na een uitbundige marktreactie op deze heroverweging, waarbij de kapitaalmarktrentes wereldwijd daalden en aandelenkoersen op Wall Street naar nieuwe records werden opgestuwd, bleek uit macro-economische cijferrapportages, dat de Amerikaanse economische groei over het derde kwartaal van 2013, zelfs op 4,1% uitkwam en de maandelijkse banengroei naar meer dan 200.000 steeg. Het remmende effect,

Afnemende systeemrisico’s De systeemrisico’s in de Eurozone zijn het afgelopen jaar duidelijk verder afgenomen. De Europese Centrale Bank (ECB) is als toezichthouder op de bankensector aangewezen en in december 2013 zijn er afspraken gemaakt over een gemeenschappelijk fonds (bankenunie), waaruit bankenreddingen in uitzonderlijke gevallen (bij de grootste systeembanken en de banken die grensoverschrijdend opereren, bij elkaar 250 van de 6000 banken) mede worden betaald. Een redding volgt pas na een ‘bail-in’, nadat banken bij problemen eerst hun eigen crediteuren - zoals aandeel- en obligatiehouders en niet-verzekerde depositohouders hebben aangesproken. De ECB zal in 2014 een zogeheten ‘Asset Quality Review’ (AQR) uitvoeren, waarna de Europese Bank Autoriteit (EBA) stresstesten zal uitvoeren. De procedures van de ECB en EBA moeten nog aan geloofwaardigheid winnen, door enkele banken voor het examen te laten zakken. Bij nieuwe probleembanken zal het kernkapitaal moeten worden versterkt.

Chinese hervormingen In China zijn belangrijke hervormingen aangekondigd en de laatste cijferrapportages duiden er op dat in 2013 de economische groei op een niveau van circa 7,5% zal uitkomen en dat dit niveau ook in 2014 houdbaar is. Het recente plenum, een centrale vergadering van de Chinese Communistische Partij, liet zien dat men opnieuw vaart wil zetten achter de liberalisatie van markten en verdere urbanisatie. De migranten in de steden krijgen meer rechten en ook het gedeeltelijk afschaffen van de éénkindpolitiek zal positief uitwerken. De ontwikkeling van de productiviteit en de consumptieve vraag, krijgen daarmee een positieve impuls. Daarbij komt dat buitenlandse ondernemingen meer mogen investeren in sectoren als energie, transport en telecommunicatie. De groei in andere opkomende landen zal afhankelijk zijn van verschillende factoren, zoals de binnenlandse inflatie en het overschot of tekort op de betalingsbalans. In sommige opkomende landen heeft de Centrale Bank geen ruimte om de rente te verlagen en heeft de overheid ook weinig moge-

5

k wa r t a a l v i s i e

USA (S&P 500) Europa (DJ Stoxx 600)

van de sluiting van overheidsdiensten in de VS in oktober 2013, wordt gering geacht. De vrees voor afbouw van de Amerikaanse stimuleringsmaatregelen kreeg zo weer de overhand; aandelenbeleggers deden in december, in de aanloop naar het Fed-besluit, een stap terug en de rente op staatsobligaties liep opnieuw op naar niveaus van afgelopen september. De Fed tracht de marktreactie op het ‘tapering’-besluit te matigen, door er op te wijzen dat het verminderen van de steunaankopen nog geen totale afbouw is. Tevens geeft zij aan dat de geldmarktrente pas veel later wordt verhoogd. De Fed heeft bovendien toegezegd meer ‘forward guidance’ te geven; duidelijker te zijn over de beleidsintenties. De nieuwe Fed-voorzitter Janet Yellen, hecht grote waarde aan de communicatie met de financiële markten. Het bereiken van een Begrotingsakkoord in het Amerikaanse Congres in december, reduceerde de risico’s voor de Amerikaanse economie.

K WA R T A A L v i s i e

lijkheden meer om extra fiscale stimuleringsmaatregelen door te voeren. Veel opkomende landen zullen echter kunnen profiteren van toenemende exporten naar westerse landen en de handel met andere landen in de regio. De nieuwe overeenkomst, van december 2013 van de Wereldhandelsorganisatie over de opening van industriële en agrarische markten, biedt mogelijkheden aan de export van deze landen.

De S&P 500 en de USA Economic Surprise Index (mee- en tegenvallers in economierapportages)

1900,0

150,0

1800,0 100,0 1700,0

1600,0

50,0

1500,0 0,0 1400,0

1300,0

In het basisscenario blijven aandelenbeleggingen onze favoriet, maar worden verdere koersstijgingen van aandelen, op de Amerikaanse en Europese beurzen, wel sterker afhankelijk van toenemende winststijgingen. Na beperkte winststijgingen, of voor sommige markten zelfs een krimp in 2013, voorzien analisten voor vrijwel alle markten een winstgroei van ondernemingen in de dubbele cijfers. Omdat analisten hun winstramingen al geruime tijd neerwaarts hebben bijgesteld, achten wij, de kans dat zij de winstramingen te optimistisch inschatten, niet hoog. Op basis van de trendmatige ontwikkeling van nieuwe orders, zouden ondernemingen in 2014 een winstgroei van meer dan 10 procent kunnen boeken.

Stagnatiescenario In het stagnatiescenario blijft de groei in de VS gering en glijdt de economie in Europa terug in een recessie- en deflatiescenario. Begrotingstekorten en schuldenniveaus blijven problematisch, overheden blijven bezuinigen en consumenten schroeven ook de bestedingen verder terug. Ondernemingen laten onvoldoende winstherstel zien en stellen expansieplannen uit, waardoor ook de werkloosheid verder oploopt. Sommige ondernemingen zien zich zelfs genoodzaakt om te korten op de uitbetaling van dividenden. In dit scenario doen aandelenbeleggers een stap terug en aandelenmarkten corrigeren de opgelopen koerswinstverhoudingen. De kapitaalmarktrente daalt opnieuw, maar door de lage inflatie of zelfs deflatie, is zelfs sprake van een tamelijk hoge, reële rente. De Chinese economie vertraagt verder en ook de groei in andere opkomende landen stagneert, waardoor grondstoffenmarkten ook verder onder druk komen. Onze zorg is, dat het soepele monetaire beleid, dan onvoldoende zoden aan de dijk zet. Centrale Banken kunnen niet alle economische problemen oplossen met het monetaire beleid. De extra liquiditeitsinjecties slaan niet altijd neer in de reële sfeer, d.w.z. leiden onvoldoende tot een verhoging van consumptieve bestedingen en investeringen, maar stuwen slechts de koersen op de financiële markten op. Sommige economen zien dan al het gevaar van zeepbellen opdoemen, omdat financiële markten overgewaardeerd raken. Het soepele monetaire beleid leidt ook niet (altijd) tot een extra groei van de kredietverlening van de banken, omdat die hun buffers nog moeten opbouwen als gevolg van aangescherpte solvabiliteitseisen en Bazelse bankregels. De kwantitatieve versoepeling van de Centrale Bank, sorteert ook geen effect, indien de aan het bankwezen verstrekte liquiditeiten, direct weer bij de Centrale Bank op deposito’s worden gestald. Bovendien vergen zaken als de gebrekkige aansluiting van vraag en aanbod op de arbeidsmarkt, vergrijzing, een te grote en

6

-50,0

1200,0 -100,0 1100,0

1000,0

-150,0

S&P 500 (LH)

Citi USA Economic Surprise Index (RH)

Uitslagen ‘surprises’ worden minder, en markten worden minder door macro-economie bepaald.

bureaucratisch overheidssector en slecht functionerende markten, structurele hervormingen en veel doorzettingsvermogen van politici om de economie op een hoger groeipad te brengen en die problemen kunnen niet monetair worden opgelost.

‘Groeiplus’-scenario In het optimistische of uitbundige groeiscenario, keren de Amerikaanse en Europese economie terug naar een hoger trendmatig groeipad. De vrees voor de afbouw van monetaire stimuleringsmaatregelen ebt weg en het consumenten- en producentenvertrouwen neemt toe, wat leidt tot extra bestedingen. Aandelenbeurzen bereiken nieuwe recordstanden, maar het tempo van koersstijgingen wordt wel wat afgeremd door de stijging van de kapitaalmarktrente. In dit scenario zal ook de overcapaciteit in bepaalde grondstoffen verdwijnen, wat helpt om de prijzen te laten stijgen. Daarnaast zorgt de stijging van de industriële activiteit, voor een robuuste vraag naar industriële metalen, zoals koper, platina en palladium. Cyclische aandelen zullen het in dit scenario goed doen. Met dit herstel van het vertrouwen, zien ondernemingen ook weer kans om hun prijzen te verhogen en hun winstmarges op te krikken. Strategische plannen worden weer uit de kast gehaald, zodat ook de fusie- en overnameactiviteiten op de beurs weer toenemen. Daarmee zal de productiviteit toenemen en de winstgroei van ondernemingen versnellen.

Waarschijnlijkheden Aan het basisscenario kennen wij uiteraard de grootste waarschijnlijkheid toe, namelijk zo’n 60%. Aandelenmarkten behouden een positieve ondertoon. Het optimistische scenario kennen wij 30% toe, zodat voor het recessie- of stagnatiescenario 10% resteert. Een en ander impliceert dat aandelenbeleggingen onze favoriete categorie blijven, maar een degelijke spreiding over meerdere beleggingscategorieën blijft altijd verstandig. Wim Zwanenburg publiceert met een zekere regelmaat artikelen voor www.iex.nl. Deze artikelen zijn ook terug te vinden op www.stroevelemberger.nl, onder ‘Publicaties’ voor de artikelen. Hij is ook regelmatig te beluisteren op BNR Nieuwsradio, o.a. in het radioprogramma BeursWatch.

Boekverslag ‘MR. AMAZON’

Als ergens de Nederlandse aanwezigheid in de Verenigde Staten zichtbaar is, dan is het wel in het stadje Holland, Michigan. Bij de plaatselijke bakker zijn doosjes Wilhelmina-pepermunten, krakelingen, stroopwafels en cd’s van Jan Mulder te koop. En op de begraafplaats voeren Hollandse namen de boventoon. Holland werd in 1847 gesticht door ds. Albertus van Raalte, die met een groep Nederlanders naar het westen van de staat Michigan was getrokken. Een eenvoudige grafsteen op het kerkhof van Holland herinnert aan deze pionierspredikant. Ook de kerk –met de karakteristieke witte pilaren– waar Van Raalte preekte, is nog altijd in gebruik. Nieuwe immigranten arriveerden veelal per boot over Lake Michigan. Het eerste wat zij in zicht kregen, was de rode vuurtoren die het begin van de haven van Holland markeert. Bekend als ‘Big Red’ (Groot Rood) ligt de Holland Harbour Lighthouse, gebouwd in 1907, aan de zuidzijde van het kanaal dat Lake Michigan met Lake Macatawa verbindt. Door de rode kleur is de toren uitgegroeid tot een icoon in Michigan en één van de meest gefotografeerde vuurtorens in de omgeving. De eerste, kleine, vierkante, houten vuurtoren werd gebouwd in 1872. In 1880 werd er een nieuw licht geïnstalleerd boven op een metalen paal in een beschermende kooi. De olielantaarn werd verlaagd door katrollen voor onderhoud. Aan het begin van de eeuw, werd een stalen toren gebouwd voor het licht en in 1907 de huidige toren. Het puntdak weerspiegelt de Nederlandse invloed in het gebied. De vuurtoren werd geautomatiseerd in 1932. Toen de US Coast Guard in 1970 adviseerde om de toren te verlaten, verspreidden burgers petities om de toren te redden. Er kwam een historische commissie die ervoor zorgde dat deze mijlpaal behouden werd en zelfs hersteld. Het is de de twaalfde vuurtoren in Michigan met een beschermde status.De publieke toegang tot de Big Red is enigszins beperkt; men moet over privégrond lopen om de vuurtoren van dichtbij te zien. In het vuurtorengebied kan wel vrij gewandeld worden. De beste uitzichtpunten die gemakkelijk toegankelijk zijn voor het grote publiek, zijn aan de andere kant van het kanaal bij Holland State Park. Met ingang van mei 2013 bestaat er een beperkte mogelijkheid om te voet naar de vuurtoren te lopen en deze te bezoeken.

Een maand geleden is er een biografie verschenen over Jeff Bezos en zijn bedrijf, getiteld “Mr. Amazon”, waarvoor de Amerikaanse Bloomberg journalist Brad Stone, in Londen, de onderscheiding (Financial Times en Goldman Sachs) “Business Book of the Year” heeft gewonnen. Brad Stone heeft met honderden vrienden, kennissen, familieleden en medewerkers van Bezos gesproken. Voor het boek heeft Bezos zelf geen medewerking willen verlenen en hij heeft zijn manier van ondernemen en leiderschapsfilosofie niet willen toelichten. Stone beschrijft met bewondering hoe de superondernemer Bezos een goedbetaalde baan op Wall Street opgaf om in een garage het internetbedrijf Amazon op te bouwen. Het verhaal is inspirerend. De lezer wordt geconfronteerd met Bezos’ doorzettingsvermogen en flexibiliteit, maar ook met zijn meedogenloosheid, veeleisende karakter en hoe hij medewerkers en klanten aan zijn wil onderwerpt. Stone schetst het dynamische portret van een creatief genie en een overambitieuze workaholic. Groot, groter, grootst is de visie van Bezos; Amazon is (volgens Amazon zelfs) nog maar net begonnen met zijn opmars. De cultuur van Amazon is volgens Stone “notoir confronterend”. Moet er ijswater door je aderen stromen en moet je een bullebak zijn om een moloch uit de grond te stampen in minder dan 20 jaar? In het boek passeert dit vraagstuk meerdere malen de revue. Het boek is een goede bedrijfsbiografie, maar mist de mening en uitleg van Bezos zelf. Voor een bedrijf, dat zo afhankelijk is van het genie en de grillen van één man, is dat jammer.

7

BOEKBESPREKING

Holland Harbour South Pierhead Lighthouse

Amazon.com is de grootste online retailer in de wereld. Het bedrijf heeft een groot assortiment aan boeken, is uitgever van e-books, leverancier van cloudcomputing-diensten en zelfs producent van televisieseries. Amazon is continue aan het innoveren en voortdurend bezig met het introduceren van nieuwe producten en diensten die de kernactiviteiten versterken; topkunst en haute-couture zijn op dit moment aan de beurt. Ook verkent het bedrijf steeds meer internationale markten. Het is een mega-onderneming geworden met bijna honderdduizend medewerkers en een omzet van 61 miljard dollar. De beurskoers is sinds 2009 verzevenvoudigd! De oprichter/ directeur/aandeelhouder, Jeffrey Bezos, is de op achttien na rijkste man ter wereld en de meeste succesvolle ondernemer van dit moment.

fa m i l i e Bu rg e r s ’ Z o o

Lef en innovatie maken het succes Innovatie is de rode draad in de geschiedenis van het Arnhemse dierenpark Burgers’ Zoo dat afgelopen jaar zijn eeuwfeest vierde. De kracht van het familiebedrijf schuilt in vernieuwingsdrang en een onafhankelijke koers. In een moeilijke economische tijd, waarin bovendien de concurrentie van kleine dierenparken fors toenam, slaagt Burgers’ Zoo erin elk jaar meer bezoekers te trekken. Dat terwijl andere dierenparken de afgelopen jaren kampten met een terugval van het bezoekersaantal. Het geheim? Vernieuwing. Dankzij innovatie en lef groeide Burgers’ Zoo – dat onlangs het predicaat koninklijk kreeg - in honderd jaar uit tot één van de grootste dierenparken in Nederland. Op attracties als de Bush, de Ocean en de Safari, komen per jaar zo’n anderhalf miljoen bezoekers af, waarvan een kwart Duitsers. Zij zwermen uit over 45 hectare grond, kunnen in totaal zo’n 600 soorten dieren bewonderen, en ecosystemen uit alle uithoeken van de wereld beleven. Zoals de Afrikaanse Savanne, het tropisch regenwoud, de Mexicaanse woestijn en de diepten van een koraalzee.

Honderdjarigen Op 30 maart vorig jaar, precies een eeuw na de oprichting door Johan Burgers, gingen de jubileumfestiviteiten van start. Die dag werden alle honderdjarigen van Nederland uitgenodigd. Ongeveer zestig eeuwelingen maakten hun opwachting. ‘Het mooiste was nog, dat er een dame uit de omgeving van Arnhem bij was, die al zestig jaar een abonnement heeft’, vertelt Johanna van Nieuwstadt-Van Hooff. Zij is de zus van voormalig directeur Antoon van Hooff. Samen met haar man, Geert van Nieuwstadt, heeft zij zich de afgelopen jaren gestort op de ordening van het archief en het schrijven van een imposant jubileumboek.

Waagstuk Mensen zo lang aan je binden, dat kan alleen als je telkens iets nieuws en bijzonders te bieden hebt. In maart 1913 stelt Johan Burgers zijn privédierencollectie open voor het publiek: Faisanterie Buitenlust, dan nog in ‘s-Heerenberg. Tien jaar later verhuist hij naar de huidige locatie in Arnhem. De dieren – ook de roofdieren – zitten niet langer achter hekken, maar op open terrassen en kunstma-

8

tige rotspartijen, van het publiek gescheiden door grachten. Een presentatie die Hagenbeck’s Tierpark in Hamburg als eerste aandurfde. Johans waagstuk wordt beloond; meteen na de opening vertienvoudigt het aantal bezoekers tot meer dan 40.000. Vlak voor de oorlog treedt de tweede generatie aan; dochter Lucie Burgers en schoonzoon Reinier van Hooff. Zij loodsen het dierenpark, zo goed en kwaad als het gaat,door de Tweede Wereldoorlog. Tijdens de Slag om Arnhem wordt de hele stad geëvacueerd. Het gezin Van Hooff blijft, met gevaar voor eigen leven. De dieren hebben niets meer te eten. Met paard en wagen haalt Reinier kadavers uit de frontlinie. Daarbij hult hij zich in lakens, in de hoop dat de Canadezen, aan de andere kant van de Rijn, hem niet voor de vijand aanzien. Ondanks alle inspanningen komen veel dieren om. Na de oorlog moet alles opnieuw opgebouwd worden.

Wereldwijde primeurs Uit pure nood schrijft Reinier in 1947 het koninklijk huis aan. Na enkele weken rijdt een hofauto voor. Betere pr, dan de foto van drie prinsesjes op een reuzenschildpad, is niet denkbaar. Toch duurt het tot in de jaren zestig voordat de echte grote bezoekersstromen op gang komen. Inmiddels heeft de derde generatie de touwtjes in handen; Antoon van Hooff en zijn vrouw Greet Wierenga. ‘Een visionair’, zo typeert Johanna haar broer. Eind jaren zestig opent hij het eerste leeuwenpark op het Europese vasteland. Honderdduizenden bezoekers stromen toe. Revolutionair is ook de chimpanseekolonie, een wereldwijde primeur. Is het safaripark de buffer voor verdere uitbreidingen, de klapper volgt in 1988; de opening van de Bush, een overdekt

Evoluerend leiderschap Mét de groei van het bedrijf, veranderde door de jaren heen ook het leiderschap. De eerste generaties deden nog het echte handwerk. Zij woonden in de villa bij de oude ingang van het dierenpark en de kassa werd bediend vanuit de huiskamer. Toen Antoon net het leeuwenpark had geopend, sliep hij met twaalf camera’s in zijn kamer om ze in de gaten te houden. Gaandeweg werd het bedrijf zo groot dat de familie al wat meer op afstand kwam te staan. De huidige generatie, die het dierenpark na het overlijden van

CHIMPANSEE OP DE BANK Wilde dieren waren onderdeel van het gezinsleven bij de familie Van Hooff, vaak letterlijk. Zo woonde bij Johanna van Nieuwstadt-Van Hooff in de jaren zeventig, twee jaar lang een door zijn moeder verstoten chimpansee in huis. ‘Ik heb nog een foto waarop hij met een luier aan naast mijn twee kleine kinderen op de bank tv zit te kijken.’ Ook bracht Antoon van Hooff op een dag een grote zieke Orang-Oetan. Zij kwam van een oude dame, die hem op zolder had ondergebracht, maar hem, toen hij groter werd, niet meer kon houden. Dat gebeurt nu niet meer; ook deze apen worden opgevangen binnen een groep.

Antoon in 2004 overnam – zoon Alex en zijn vrouw Bertine - is vooral sterk in de zakelijke kant en het management, waarbij met een onafhankelijke raad van advies bewust is gekozen voor de objectieve blik van buitenaf. ‘Als je 24 uur per dag bezig bent met je bedrijf, moet je uitkijken voor oogkleppen’, aldus Johanna. De overgang van de ene op de andere generatie was telkens weer een ‘horde’, aangezien de leiding van het bedrijf consequent naar één kind overging. Dat waren soms moeilijke keuzes, maar deze aanpak was volgens de familie nodig om de zaken helder te houden en conflicten te vermijden.

Onafhankelijke positie Burgers’ Zoo is het laatste familiebedrijf onder de Nederlandse dierenparken en krijgt geen structurele subsidies. Dankzij die onafhankelijke positie kan de directie zijn eigen beslissingen nemen en die ook op korte termijn doorvoeren. Dé manier om voorop te blijven lopen. ‘Dat kan niet zonder flinke risico’s te nemen’, aldus Geert. ‘Elk nieuw project gaat gepaard met een investering van tientallen miljoenen. En je moet om de zoveel jaar met een nieuwe attractie komen om aantrekkelijk te blijven.’ De vernieuwingslust is gebleven. In 2005 tot 2007 kwamen er nieuwe stallen voor de Safaridieren, met daarboven een groot congrescentrum: het Safari Meeting Centre met een foyer, een auditorium en een restaurant voor 600 gasten. In 2008 opende Prinses Margriet de Rimba, een Maleisisch regenwoud in de openlucht, en in 2012 de indoorspeeltuin Kids Jungle. Alex en Bertine steunen op trouwe medewerkers. Veel van hen werken al tientallen jaren bij het bedrijf. Iedereen zet zich met passie in voor het welzijn van de dieren. Dat is een voorwaarde wil het ‘dagje uit’ voor de bezoekers niet alleen leuk, maar ook leerzaam zijn. Zo worden zij zich bewust van de gevaren die onze natuur bedreigen. Innoveren, meegaan met de tijd, respect voor mens en dier, zullen ook de komende honderd jaar het motto van Burgers’ Zoo blijven.

9

fa m i l i e Bu rg e r s ’ Z o o

tropisch regenwoud van anderhalve hectare. Voor het eerst in de geschiedenis is een ecosysteem nagebouwd, waarin diverse dier- en plantensoorten in onderling verband samenleven. Een complexe leefgemeenschap die in de Verenigde Staten al snel navolging vindt. In latere jaren volgen nieuwe ecoprojecten, zoals de Mangrove en de Desert. In 2000 zorgt de opening van de Ocean, een spectaculair tropisch koraalrifaquarium van acht miljoen liter water, voor een piek van bijna twee miljoen bezoekers. Slimme bijkomstigheid: Burgers’ Zoo is nu ook in de winter een aantrekkelijke attractie.

YO U N G P RO F E S S I O NA L S

Ellen te Brake, Coaching for Young Professionals Rijk voelen ‘Ik voelde me pas echt rijk toen mijn kleindochter na jaren strubbelen op het Z.M.O.K. onderwijs werd aangenomen op een internationale privéschool en ik dit voor haar kon bekostigen’, vertelt de 57 jarige ondernemer. Achter zijn felblauwe ogen borrelt een traan op en kippenvel verschijnt op zijn armen. Een intensief coachingtraject, waarbij we negatieve patronen en onverklaarbaar gedrag bij de bron oplossen, heeft zijn succes bewezen. Jarenlang heeft deze familie geworsteld met het onuitstaanbare gedrag van hun (klein)dochter en nu maakt ze een echte stap naar een nieuwe, volwassen fase in haar leven. Ik glimlach, hier doe ik het voor!

Inzicht geven ‘Ruim7 jaar bestaat mijn coachingpraktijk waarin ik ondernemers, management en specialisten begeleid in het mentaal oplossen van persoonlijke en zakelijke knelpunten. Dit kan variëren van klachten door stress of spanningen binnen het team, tot het proces van het uitkopen en loslaten van zakelijke partners. We zijn de afgelopen decennia overgegaan naar een nieuwe tijdsgeest en daar is mijn werkwijze op afgestemd. De trajecten geven inzicht in de werkelijke oorzaak van probleem- situaties en het maakt bewust van wat er doorbroken moet worden om het gewenste resultaat te bereiken. Mijn aanpak is direct en snel. Daarom past het goed in de zakelijke markt. We willen allemaal vooruit en zijn op weg naar een succesvol leven in balans. In de gesprekken komt regelmatig ook de persoonlijke situatie aan de orde. De onderneming kan nog zo succesvol zijn, als er onrust is binnen het gezin, dan kost dat vaak meer energie en zorgen, dan de grootste uitdaging binnen het ondernemersavontuur.’ ‘Zo vertelt een eigenaar van een transportbedrijf mij, dat hij die middag met zijn 21-jarige dochter naar het ziekenhuis gaat, waar de kans bestaat dat de diagnose ME zal worden gesteld. Na doorvragen blijkt dat ze al vijf jaar bezig zijn om de oorzaak van deze vermoeidheid te vinden. Omdat ze een levenslustige, gezonde jongedame is en de klachten niet regelmatig zijn, vertel ik hem hoe heftige, emotionele gebeurtenissen in ons brein verkeerd kunnen worden opgeslagen en moeheid een mechanisme kan zijn om niet weer soortgelijke emoties te hoeven voelen. Hij legt het voor aan zijn vrouw en dochter en ik maak kennis met haar. Na drie sessies is zijn dochter opgeknapt, na twee maanden heeft ze een levensritme, zoals haar vriendinnen dat ook hebben en na een jaar

10

regelmatig coachen en werken aan haar zelfvertrouwen, studeert ze in het buitenland. Dat is een dankbaar geschenk, voor haar, voor het gezin en zeker ook voor mij!’

Tijdsgeest Mijn vak is boeiend en interessant, want we leven in een tijdsgeest waarin de keuzemogelijkheden ongekend zijn, op elk gebied. De keerzijde is dat er mentale en fysieke klachten ontstaan die we eerder niet kenden. Jongeren van deze generatie zijn veelal hoog sensitief en kunnen ontzettend snel denken en verbanden leggen en op vele manieren communiceren. Zó snel, dat ze zich soms moeilijk kunnen uitten, of zelfs helemaal niet begrepen worden. De problematieken die ik tegenkom, hebben te maken met negatieve gedragspatronen zoals ADHD, woedeaanvallen, faalangsten, chronische moeheid, migraine, spanningen en overige fysieke klachten. ‘De synergie van het werken met ondernemers(gezinnen) zit in het feit dat als de jonge generatie in zijn eigen kracht gaat staan en werkt volgens de principes van deze tijdsgeest, de oudere generatie het platform heeft om hier in te investeren. In samenwerking met partners als Stroeve & Lemberger kunnen we ook maatwerktrajecten maken om ze tevens financieel bewust te maken en concrete stappen hierin te zetten. Een nieuwe samenleving en economie, vanuit het hart en met een gezonde dosis verstand. Dát is mijn missie, daar geloof ik in en daar draag ik mijn steentje graag aan bij!’

Ellen te Brake, LL’nz Coaching Young Professionals, www.llnz.nl Na een HBO studie Communicatie en een carrière in diverse management- en PR-functies, heeft Ellen te Brake, 7 jaar geleden, haar bedrijf, ”LL’nz inspiratie voor communicatie”, opgericht. Een consultancy van waaruit ze een specialisme heeft ontwikkeld in het coachen van topfunctionarissen, dga’s, specialisten en meer recentelijk; jongeren die opgroeien in deze gezinnen. ‘Ik kies bewust voor dit segment, omdat deze mensen over een persoonlijkheid en ondernemersgeest beschikken, die vooruit willen. Het zijn het type karakters die buiten gebaande paden durven te denken, werken met een open mind en ook het lef hebben, als het tegenzit, om daadwerkelijk te kijken waar de bron van het knelpunt zit. Om dit vervolgens op te lossen en weer door te gaan. Dáár houd ik van, want zó kom je verder. Zo ben ik zelf ook.’

Time Warner

Met een omzet van $ 45 miljard onderscheidt Walt Disney zich in de mediasector door de duidelijke focus op kinderen en gezinnen. Disney heeft vijf divisies: Studio Entertainment (films); Parks and Resorts, dat de themaparken, vakantieparken en zelfs enkele cruiseschepen beheert; Media Networks, met de radioen televisiekanalen zoals ABC en het sportkanaal ESPN, Consumer Products en Interactive Media, dat zich bezighoudt met het internet, games etc. De Media Networks-divisie is goed voor ca. 45% van de omzet van het mediaconcern, maar de bijdrage aan het bedrijfsresultaat is meer dan 60%. De door het filmproductiebedrijf gecreëerde concepten worden ook benut in de attractieparken en vakantiebestemmingen en via merchandise. In vergelijking met concurrenten zoals Viacom is Walt Disney minder afhankelijk van wisselvallige advertentie-inkomsten, omdat ze bij Disney minder dan 20% van de omzet uitmaken. In 20102012 droeg de opleving van advertentie-inkomsten niettemin bij aan de snelle turnaround. De Amerikaanse televisie-industrie ziet zich geconfronteerd met grote uitdagingen, vanwege zich wijzigende kijkpatronen en verschuivingen naar nieuwe aanbieders van films en tv-series zoals Netflix, waardoor de advertentie-inkomsten onder druk kunnen komen. Omdat ‘live sport’ veruit het grootste deel van de programmering van ESPN vormt, wordt meer dan 95% van programma’s real-time bekeken. Bij de pretparken heeft Disney flink in de verbetering van het binnenlandse concurrentievermogen en in de internationale expansie geïnvesteerd, wat leidde tot een gestage omzetgroei en margeverbetering. Bij de filmdivisie werden grote successen, zoals The Avengers, afgewisseld met flops als John Carter en medio 2013 The Lone Ranger. Het creatieve potentieel van deze divisie, waartoe ook animatiefilmmaker Pixar behoort, blijft echter zeer sterk, zeker nadat de portefeuille werd aangevuld met de acquisitie van Marvel, waarvan personages zoals Spider-Man en X-men complementair zijn aan Disney’s bestaande personages. In november 2012 kocht Disney de Star Wars-franchise maker Lucasfilm. De eerste Star Wars-episode die door Disney zelf wordt gemaakt, komt uit in 2015. De waardering van het aandeel is met een koers-winstverhouding van rond de 18 maal de verwachte WPA tamelijk hoog, maar na de bescheiden groei van de WPA in september 2013 afgelopen boekjaar, verwachten analisten de komende jaren een groei in de dubbele cijfers. Volgens hen zou Disney in 2020 in China wel eens evenveel bioscoopkaartjes kunnen verkopen als in de VS. Opening van themaparken in China zal de koers ook opstuwen.

Hoewel een groeiend aantal Amerikanen geen televisie meer via de kabel kijkt en overschakelt naar het internet, pc’s, laptops, tablets en telefoons voor entertainment, waar het ook nieuwelingen zoals Netflix en Hulu tegenkomt, geeft Time Warner de strijd om de kijker niet op. Time Warner’s tvnetwerken, die bestaan uit Turner Broadcasting, Home Box Office (HBO) en CNN, profiteren van een hoge waardering voor hun programma’s. Het betaaltelevisiekanaal HBO heeft zich ontwikkeld tot een kanaal met originele hoogwaardige programmering met films, zelfgeproduceerde televisiefilms en een breed scala aan populaire televisieseries. HBO maakt internationaal naam – ook in Nederland – met series als Game of Thrones, Girls en The Newsroom. HBO won in 2013 voor het twaalfde achtereenvolgende jaar het hoogste aantal Emmy Awards. De programmering vergt hoge investeringen, maar het management ziet steeds meer mogelijkheden om die internationaal, mede door middel van joint ventures, terug te verdienen. Van de totale concernomzet komt nog wel 70% uit de VS. Time Warner is met grote titels als Sports Illustrated, People, Fortune en Time, ook nog steeds de op één na grootste uitgever van tijdschriften in de VS. Na een aantal mislukte herstructureringen heeft het management aangekondigd de tijdschriftendivisie af te willen stoten, omdat deze de groeiperspectieven van het concern te veel belemmert. In 2009 werd Time Warner Cable al afgesplitst. Voor filmstudios Warner Brothers en New Line Cinema was 2011 zeer succesvol dankzij de Harry Potterfranchise, waarmee de lat tamelijk hoog werd gelegd voor de daaropvolgende jaren. Niettemin presteerde de studio in 2012 toch sterk met films als “The Dark Knight Rises” en “The Hobbit”. In 2013 stonden de veelbelovende producties Superman, Hangover en The Hobbit franchises op het programma. Ondanks de vrijwel gelijkblijvende omzet van 6,9 miljard dollar, boekte Time Warner in het derde kwartaal van 2013 een opvallende winstgroei van 44 procent naar 1,2 miljard dollar. De abonnementsgelden en reclametarieven stijgen, maar dat lijkt klanten en adverteerders niet af te schrikken. Warner Brothers leed in het derde kwartaal verlies, maar de filmstudio zal in het vierde kwartaal van 2013 scoren met de inkomsten van films als The Hobbit. Time Warner verwacht voor 2013 een groei van de WPA in de dubbele cijfers. Ook op Wall Street presteerde Time Warner in 2013 sterk. In de eerste elf maanden steeg de koers van het aandeel met meer dan 35 procent.

80

Koersverloop Walt Disney

80

70

Koersverloop Time Warner 70

60

50

40

30

60

50

40

20

30

10

20

0 Dec-08 Mar-09 Jun-09 Sep-09 Dec-09 Mar-10 Jun-10 Sep-10 Dec-10 Mar-11 Jun-11 Sep-11 Dec-11 Mar-12 Jun-12 Sep-12 Dec-12 Mar-13 Jun-13 Sep-13 Dec-13

10 Dec-08 Mar-09 Jun-09 Sep-09 Dec-09 Mar-10 Jun-10 Sep-10 Dec-10 Mar-11 Jun-11 Sep-11 Dec-11 Mar-12 Jun-12 Sep-12 Dec-12 Mar-13 Jun-13 Sep-13 Dec-13

11

Wa lt D i s n e y & T i m e Wa r n e r

Walt Disney

STROEVE & LEMBERGER SINDS 1818

Stroeve & Lemberger Vermogensbeheer www.stroevelemberger.nl [email protected]

Stroeve & Lemberger Vermogensbeheer Weesp Nesland 1-V 1382 MZ Weesp T +31 (0) 294 492 592 F +31 (0) 294 492 593

Stroeve & Lemberger Vermogensbeheer Maastricht Posthoornstraat 69 6219 NV Maastricht T +31 (0) 43 354 1222 F +31 (0) 43 325 9309