STROEVE & LEMBERGER SINDS 1818
N I EUW SB R I E F
nummer 19, okt ober 2 014
Kwartaalbericht 1
Vermogensbeheer en beleggingsadvies sinds 1818 Onafhankelijk, no-nonsense en resultaat gericht Door professionals met liefde voor hun vak Die hun cliënten door en door kennen
Nieuwsgierig? Bel of mail ons voor een oriënterend gesprek!
Stroeve & Lemberger Vermogensbeheer N.V. www.stroevelemberger.nl
[email protected] Nesland 1-v, 1382 MZ Weesp T +31 (0)294 492 592 Posthoornstraat 69 , 6219 NV Maastricht T +31 (0)43 354 1222
Geachte lezer, Hopelijk geniet u nog na van de herinneringen aan een mooie zomer, maar wij maken
Inhoud
ons alvast op voor de herfst die vaak een onrustiger beeld te zien geeft. Hoewel het jaar tot dusverre voor beleggers redelijk verloopt, zijn het zijn met name de economische en geopolitieke ontwikkelingen die ons momenteel bezig houden. We worden voor de korte termijn wat voorzichtiger en leggen accenten op regio’s waar het nog goed gaat zoals de VS en het Verre Oosten. Ondanks het sombere beeld van de krantenpagina’s is wereldwijd sprake van welvaartstijging. Een groot gedeelte van de wereldbevolking leidt een beduidend beter leven dan hun ouders en grootouders. Gemiddeld leeft men langer en gezonder, men heeft meer vrije tijd, kan meer kopen, en moeilijk te geloven, ervaart minder geweld. In deze nieuwsbrief besteden wij zoals gebruikelijk aandacht aan familiebedrijven en goede doelen. Het is u wellicht bekend dat wij als bedrijf de Stichting WereldOuders sponseren op verschillende manieren, maar dat laat genoeg ruimte voor andere ideële organisaties die wij graag voor het voetlicht brengen. Het familiebedrijf dat dit keer belicht wordt, is een mooi voorbeeld van een bedrijf dat door consequente innovatie en doorzettingsvermogen een belangrijke marktpositie wist op te bouwen en inmiddels landelijk actief is. Vorig jaar deden wij een oproep om uw vakantiefoto’s met vuurtoren naar ons toe te zenden. Dit jaar ontvingen wij wel een heel bijzonder exemplaar dat wij met plezier op de voorpagina plaatsen. Wij wensen u een mooi najaar toe. Met vriendelijke groet, Hans Stroeve
Inhoud
Kwartaalvisie oktober 4 Boekbespreking 7 En verder
Familie Teeuwissen 8 Kenia naar School 10 Geberit en Pentair 11
3
K WA R T A A L v i s i e
Kwartaalvisie oktober 2014 In het derde kwartaal keerde het optimisme, na een korte correctie, terug naar de internationale aandelenmarkten. Het ruime monetaire beleid domineerde het geopolitieke drama. Het afgelopen kwartaal hadden Wim Zwanenburg aandelenbelegBeleggingsstrateeg Stroeve & Lemberger gers te maken met sterk wisselende Vermogensbeheer omstandigheden. Toen eind juli mager macronieuws over Europa naar buiten kwam en de geopolitieke zorgen om Oost-Europa en het Midden-Oosten domineerden, besloten veel beleggers hun aandelen en obligaties van de hand te doen. In Europa daalden de aandelen bijvoorbeeld met 5% à 9%. Maar aan die uitverkoop kwam al voor eind augustus net zo snel weer een einde als waarmee die begonnen was. Op de meeste Europese aandelenmarkten waren de koersdalingen medio september alweer ruimschoots goed gemaakt. Een echte marktcorrectie bleef uit. In de VS bereikten de Dow Jones en de breed samengestelde S&P 500-index in september nieuwe recordstanden. De AEX-index steeg naar het hoogste niveau in de afgelopen zes jaar. De koersen op de obligatiemarken liepen aanvankelijk nog sterk op, zodat de rente op de 10-jarige Duitse staatsleningen zelfs onder de 1 procent dook, de helft van eind vorig jaar. Ook de rente op de perifere Zuid-Europese staatsleningen kwam nog sterk omlaag. De lage volatiliteit en dito spreads op de financiële markten duidden erop dat de geopolitieke en macro-economische risico’s door beleggers medio september laag werden ingeschat.
Deflatie? Economen en centrale bankiers hadden echter wel veel oog voor de deflatoire tendensen in de economie, met name in Europa. De inflatie in de Eurozone is dit jaar zienderogen gedaald en dreigt om te slaan in deflatie. In augustus bleek het consumentenprijsindexcijfer voor de Eurozone slechts met 0,4%-punt te zijn gestegen in vergelijking met het voorafgaande jaar. De Europese Centrale Bank heeft hier in juni en in september op gereageerd met 2 renteverlagingen en een heel pakket aan andere maatregelen, voor € 1.000 miljard, die er op gericht zijn de bancaire kredietverlening aan het midden- en kleinbedrijf in Europa weer op gang te krijgen. De ECB verschaft de markten ruime liquiditeit, o.a. met zogeheten TLTRO’s, waarbij de banken tegen onderpand vrijwel gratis geld kunnen verkrijgen van de EBC, om dat vervolgens weer aan bedrijven uit te lenen. Anders dan bij voorgaande liquiditeitsinjecties, mogen de banken de verkregen middelen van de ECB niet meer uitzetten in Europese staatsleningen en
4
moeten deze echt worden gebruikt voor de kredietbehoefte van het bedrijfsleven. Die kredietbehoefte zelf blijft echter nog achter, omdat ondernemers opnieuw onder de indruk geraakten van de geopolitieke spanningen en het magere macro-economische nieuws uit Europa en daarom hun investeringen nog niet willen opschroeven. De ECB overweegt ook nog om pakketten verpakte hypotheekleningen (ABS, ‘assetbacked securities’) op te kopen, om een extra injectie te geven aan het financiële systeem. De ‘surprise-indicator’ in Europa heeft, anders dan die in de VS, duidelijk een negatieve richting; de gerapporteerde macro-economische cijfers blijven bij voortduring achter bij de verwachtingen. Prognoses voor de groei in 2014 en 2015 in de eurozone, worden steeds naar beneden toe bijgesteld. Italië bleek zelfs weer in een recessie beland te zijn en in Frankrijk treedt een zodanige stagnatie op, dat het vertrouwen in het beleid van president Hollande naar een dieptepunt zakte. ECB-president Draghi liet in augustus weten dat de ECB nu met het monetaire beleid wel zo ongeveer aan het einde van de mogelijkheden was gekomen. Hij riep de regeringen van de eurolanden op om meer bij te dragen aan het economisch herstel. De tekortdoelstelling van enkele landen wordt zo meer op de langere baan geschoven. Waarschijnlijk was zijn boodschap primair gericht aan Duitsland, dat inmiddels een begroting heeft die in evenwicht is en mogelijk zelfs op overschot uitkomt. In Duitsland kunnen, met name op het gebied van infrastructuur, extra investeringen plaatsvinden. Jens Weidmann, de orthodoxe chef van de Duitse Bundesbank, lange tijd één van de grootste critici van Draghi, pleitte de afgelopen zomer zelfs voor hogere loonsverhogingen in Duitsland. Veel economen twijfelen echter aan het effect van een (eenmalige) bestedingsimpuls op de groei in Eurozone en pleiten voor meer structurele hervormingen om de probleTabel Economische Groei en Inflatie (%) Euroland GDP
CPI (Inflatie)
USA
Japan
LatijnsAm.
OostEuropa
China
Azië Pacific
2011
1,6
1,6
-0,5
4,2
4,3
9,3
4,5
2012
-0,7
2,3
1,5
2,9
2,8
7,7
4,8
2013
-0,4
2,2
1,5
2,6
2,0
7,7
4,6
2014
1,0
1,7
1,4
1,7
1,5
7,4
4,8
2015
1,5
3,0
1,2
2,6
2,5
7,2
4,8 3,6
2011
2,7
3,2
-0,3
6,8
6,4
5,4
2012
2,5
2,1
0,0
6,4
5,3
2,7
2,6
2013
1,3
1,5
0,4
8,0
5,0
2,6
2,6
2014
0,7
1,9
2,7
11,4
5,4
2,4
3,0
2015
1,2
2,2
1,8
10,4
4,9
3,0
3,0
Bron: Bloomberg, IMF, EC, Consensus Economics, sept. 2014
Groei van de winst per aandeel in de verschillende regio’s
2011
USA
15,8%
Europa
-1,4%
Japan
-10,9% 3,2%
Azië-Pac, ex-Japan
2012
2013
2014
2015
6,7%
7,7%
8,0%
12,0%
-5,3%
-0,8%
5,3%
13,6%
18,0%
63,5%
7,0%
11,5%
1,9%
7,3%
9,1%
5,3%
Bron: Citi Research, MSCI, Worldscope, Factset estimates, eind sept 2014
Ondanks alle berichten over de stagnatie of de vrees voor een recessie vindt in de eurozone de laatste jaren echter toch wel een sterke aanpassing plaats, voornamelijk bij de ZuidEuropese landen, maar ook bij Ierland. De werkloosheid daalt nu enigszins, maar deze verkeert in de eurozone nog steeds boven de 11 procent, bijna twee keer zo hoog als in de VS. Daarom wordt de roep om een minder restrictief begrotingsbeleid voor de eurozone als geheel steeds luider. De huidige stand van de lange rente reflecteert de verwachting dat de eurozone afglijdt in een deflatoire spiraal. Er is dan ook zeker een opwaarts risico voor de lange rente, maar bij het aanhoudende ruime monetaire beleid achten wij voor de Europese lange rentes dat risico op korte termijn gering. De spanningen als gevolg van de annexatie door de Russische Federatie van de Krim, en het optreden van de seperatisten in de Oekraïne maken duidelijk dat dat het proces van Europese integratie niet slechts eenrichtingsverkeer is. Dit blijkt ook uit de afscheidingskwesties binnen Europa, zoals die van Schotland en Catalonië en die van het VK in relatie tot het lidmaatschap van de Europese Unie. Ook de recente verkiezingsresultaten in enkele Duitse deelstaten met successen voor de Alternative für Deutschland, kortweg AfD, een Duitse eurosceptische politieke partij, kan in dat licht worden bezien. Binnenlandse politieke kwesties beperken de beleidsruimte voor Europees gezinde politici. Waarschijnlijk zal de coalitie van Bondskanselier Merkel wel aankoersen op belastingverlagingen om de economie wat meer te stimuleren. De sancties van de Europese Unie tegen Rusland zullen het economisch herstel in de eurozone temperen en het Europese bedrijfsleven ook aanmerkelijke schade berokkenen. In de Europese Unie is het budgettair en monetair beleid niet in staat geweest om voldoende adequaat en effectief te reageren op de uitdagingen van de afgelopen jaren. ECBpresident Draghi verklaarde onlangs dat de eurocrisis de belangrijke macro-economisch stabilisatie-instrumenten buiten werking heeft gesteld. Gedurende de eurocrisis was de inzetbaarheid van begrotingsbeleid nagenoeg onmogelijk
Optimisme in VS In de Verenigde Staten doemen heel andere perspectieven op dan in Europa. Daar is, afgezien van de effecten van de afgelopen strenge winter, al geruime tijd sprake van een redelijk economisch herstel, waarbij de verwachtingen worden overtroffen en de ‘surprise indicator’ dus positief is. Door de banengroei, van gemiddeld meer dan 200.000 per maand, is de werkloosheid sterk teruggelopen en de inflatie bevindt met 1,7% rond de doelstelling van de centrale bank. In de VS kan daarom ook veel sneller een einde komen aan het ruime monetaire beleid. Het monetaire stimuleringsprogramma (‘QE2’), de extra aankopen van staatsobligaties en hypotheekpapier, wordt in oktober beëindigd (‘tapering’). Veel economen en analisten spreken al over een naderende verhoging van de basisrente door de Fed, die ook tot een (verdere) stijging van de lange rente zal kunnen gaan leiden. Mede om die reden stond de euro, ten opzichte van de dollar, het afgelopen kwartaal onder druk. De aantrekkende economie zorgt ook voor een teruglopend overheidstekort door de stijgende belastinginkomsten, waarbij ook het betalingsbalanstekort van de VS afneemt door de afnemende energie-importen, omdat de VS door schaliegas en –olie steeds meer zelf in de eigen energiebehoefte kan voorzien. Ook deze ontwikkelingen ondersteunen de dollar. In september bleken de financiële markten, vooruitlopend op nadere mededelingen van Fed-presidente Janet Yellen, wel verontrust over de nadere verhoging van de beleidsrente. Yellen trachtte vervolgens de markten gerust te stellen door aan te geven dat zij geen haast heeft en dat een renteverhoging nog ‘geruime tijd’ op zich zal laten wachten. De aanpassing van het beleid zal dus zeer geleidelijk gaan, omdat de Fed nog steeds ‘structurele onevenwichtigheden’ ziet op de arbeidsmarkt. De daling van de werkloosheid zou de ‘underemployment’, waarbij veel werknemers onder hun niveau werken, maskeren. Ook is de participatiegraad in de VS lager dan ooit, omdat veel mensen de hoop op een fatsoenlijke baan hebben opgegeven. Tegelijkertijd wordt het risico van een sterk oplopende inflatie in de VS gering geacht. In ieder
5
k wa r t a a l v i s i e
men van de Europese economie op te lossen. Het ‘openzetten van de geldkraan’ door de ECB, door middel van het aankopen van staatsobligaties, zien zij evenmin als een passende remedie, met name omdat dan in Europa meteen iedere hervormingszin weg zou zijn. Frankrijk houdt zich ook niet aan de afspraken, want daar komt het begrotingstekort dit jaar uit op 4,4%, zelfs 0,3%-punt hoger dan vorig jaar. Mogelijk worden door de EU in landen zoals Frankrijk en Italië voorlopig nog hogere begrotingstekorten toegestaan, als zij maar werk maken van structurele hervormingen.
gemaakt door de zorgen over de houdbaarheid van overheidsschulden en het ontbreken van een gemeenschappelijk vangnet voor het financieren van overheden. In tegenstelling tot de VS werd in de landen van de eurozone de noodzakelijke tekortreductie naar voren gehaald om vertrouwensherstel van financiële markten te bewerkstellingen. In sommige (perifere) eurolanden resulteerde niettemin zeer hoge rentetarieven, ondanks dat de monetaire beleidsrente zeer laag was. De effectiviteit van zowel budgettair als monetair beleid werd daarmee feitelijk teniet gedaan. Bovendien heeft de bankencrisis van 2008 ook in andere landen - niet alleen in de eurozone - een proces van balansherstructurering losgemaakt, waardoor traditioneel monetair beleid nauwelijks effectief was. Veel banken gaven de lage beleidsrente van de ECB niet door aan hun klanten. Inmiddels is ook in de periferielanden de lange rente tot historisch lage niveaus gedaald, maar blijft de schuldensanering een belemmering voor groei. Het monetaire transmissiekanaal, de uitwerking op de reële economische groei, zit toch nog verstopt.
K WA R T A A L v i s i e
De economic surprisefactors geven voor Europa een negatieve richting aan; macro-economische rapporten blijven achter bij de verwachtingen, al wordt er wel groei verwacht. In de VS is richting van de surprise-factor positief en ligt de verwachte economische groei hoger.
De economic surprisefactors geven voor Europa een nega�eve rich�ng aan; macro-economische rapporten blijven achter bij dguidance’ e verwach�ngen, al wordt wel (verwacht) groei verwacht. In de VS herstel is rich�ng van Voorlopig ener een economisch in Europa. geval probeerde Yellen met deze ‘forward een de surprise-factor posi�ef en ligt de verwachte economische groei hoger. is er in de VS een sterker momentum. Voor heel 2014 achten negatieve reactie van de financiële markten te voorkomen, analisten in de VS een winstgroei van 8 à 9% mogelijk, tegen zoals die kwam na de eerste tapering-aankondiging van de een slordige 4% à 5% voor Europese ondernemingen. Feit is voormalige Fed-president Ben Bernanke op 22 mei 2013. Deze dat de grote Europese multinationals een nog internationaler aankondiging leidde toen tot een zodanige stijging van de karakter hebben dan hun Amerikaanse tegenspelers, maar kapitaalmarktrente in de VS, dat dit richting van de geld- en zij hebben dit jaar nog last gehad van de valutaperikelen van kapitaalstromen naar de Emerging Markets deed omkeren, vorig jaar in de opkomende markten. Wapengekletter in de wat wereldwijd tot een toename van de volatiliteit (beweegachtertuin en een dreigende handelsoorlog met Rusland — lijkheid) van financiële markten leidde. waarvoor Europa gevoeliger is dan de VS — maken het klimaat voor Europese aandelen er niet beter op. De lage rente China en het verder verlagen van de kosten door bedrijven bieden China, ’s werelds grootste economie na de VS, is momenteel ook weinig soelaas meer, want voor een structureel herstel niet meer de aanjager van de wereldwijde economische van de winstgroei is ook omzetgroei nodig. Verder snijden groei, zoals in het vorige decennium. We zien dit ook terug jaagt ook de werkloosheid verder op en zet de bestedingen in de dalende grondstoffenprijzen. De economische groei in van consumenten onder druk. In de VS kunnen de winstmarChina is stabiel rond de 7,0 tot 7,5%, terwijl het handelsbages zich op hun historisch hoge niveau handhaven, omdat lansoverschot stabiliseert rond de 2% van het BBP. Hierachter de groei van de arbeidsproductiviteit de loongroei overtreft gaat echter een sterk hervormingsproces schuil, waarbij de en de druk van hogere grondstoffenprijzen niet aanwezig is. groei van de binnenlandse consumptie, via verdere verstedeBij de stagnatie van de economische groei in de eurozone lijking, een sterke impuls krijgt. De snelle verstedelijking van gaat het nu niet meer om kleinere landen zoals Griekenland, de afgelopen jaren heeft echter wel geleid tot excessen in de Portugal en Ierland, maar om de nummer 2 en 3, Frankrijk en vastgoedmarkt en een sterke groei van het schaduwbankItalië, dus om de kernlanden van de eurozone. Buitenlandse systeem. Het financiële systeem wordt echter gedomineerd beleggers komen, aangelokt door een lagere K/W, pas terug door staatsbanken en China is niet afhankelijk van buitenals het vertrouwen in de groei van de eurozone is hersteld en landse financiering. De excessen vinden hun oorsprong in een de dollar haar stijging achter de rug heeft. De lage rente, de suboptimale aanwending van de overvloed aan besparingen. ruime beschikbaarheid van geld en de lage volatiliteit zorgen Ook het schuldniveau van lokale overheden en de centrale ervoor dat iedereen massaal op zoek is gegaan naar rendeoverheid is relatief laag. Er zijn dan ook voldoende middelen ment en dat beleggers steeds meer bereid zijn risico’s nemen. beschikbaar om de excessen aan te pakken en een scherpe Omdat het dividendrendement in de meeste landen nog ruim groeivertraging te voorkomen. Voor de Chinese renminbi boven het rendement op staatsleningen ligt, blijven aandewordt een verdere appreciatie ten opzichte van de dollar lenbeleggingen de meest aantrekkelijke beleggingscategorie verwacht, om het hervormingsproces te stimuleren. Omdat en is er feitelijk geen alternatief. Daarbij hebben ook wij onze de vrees voor een harde landing van de Chinese economie voorkeur wat meer naar Amerikaanse en Emerging Marketswegebde, steeg de Chinese aandelenbeurs tot medio septemaandelen verlegd. Hoewel wij momenteel verwachten dat de ber met meer dan 20%. Europese rentes nog niet snel gaan stijgen, maar het risico is wel aanwezig dat Amerikaanse rentestijgingen ook de EuroBeleggingsbeleid pese rentes meesleurt. Derhalve zetten wij met onze vastrenAan het begin van 2014 verkozen veel vermogensbeheertende beleggingen in op kortere looptijden. ders Europese aandelen boven Amerikaanse, maar Europese aandelen maken hun gedroomde hoofdrol niet waar. In Europa vielen bedrijfsresultaten veelal tegen, terwijl die in de Wim Zwanenburg publiceert met een zekere regelmaat VS opnieuw de verwachtingen overtroffen. Het aanvankelijke artikelen voor www.iex.nl. Deze artikelen zijn ook terug enthousiasme voor Europa had alles te maken met waardete vinden op www.stroevelemberger.nl, onder ‘Publicaties’ ringsverschillen. Begin 2014 waren Amerikaanse aandelen voor de artikelen. Hij is ook regelmatig te beluisteren op BNR relatief duur en Europese aandelen goedkoop — en dat aan Nieuwsradio, o.a. in het radioprogramma BeursWatch. de vooravond van een verdere Amerikaanse rentestijging
6
Boekverslag Econoshock 2.0 Geert Noels
Het boek draait rond de premisse dat de huidige economie door elkaar wordt geschud door zes schokken. Deze 6 schokken komen samen en resulteren in een mega-schok: de verschuiving van het zwaartepunt naar het Oosten, het einde van de goedkope fossiele brandstoffen, de financiële crisis, de demografische evolutie, de ICT-revolutie en de groene economie. De kracht van deze schokken zit in het simultaan gebeuren ervan. Deze gelijktijdigheid heeft zijn voordelen: door de groene economieschok op te vangen werken wij aan de energieschok. Maar het heeft ook zijn nadelen: sommige schokken zullen elkaar net versterken en het ons extra moeilijk maken.
Keerpunten in de geschiedenis gaan gepaard met spanningen en worden overwonnen door vernieuwing. Dit is het proces, op zoek naar een duurzame maatschappij, dat Noëls volgt in dit boek. Mentaliteitsverandering en aanpassingsvermogen staan voorop want grote ontwikkelingen zijn op komst, waar wij allemaal de gevolgen van zullen merken. Deze complexe, economische, maatschappelijke en financiële uitdagingen worden helder geanalyseerd en uitgewerkt door Noels, wat van het boek een mooi tijdsdocument maakt. Noels probeert ons niet bang te maken met het schetsen van een ramp scenario. Nee, zijn boodschap is optimistisch. Hij stelt met name vragen en biedt niet direct (nieuwe) oplossingen. Dat is waarschijnlijk ook niet zijn intentie geweest. Voor beleggers zitten in het boek interessante analyses van histo rische gebeurtenissen, enkele duidelijk te herkennen en te kaderen trends en een paar tips waar vooral de lange termijn centraal staat. Noels eindigt met een pleidooi voor stabiel beleggen in de ruimste zin van het woord als levenshouding.
Zaterdagavond 20 september jl., liepen een aantal medewerkers van Stroeve & Lemberger de “Damloop by Night”. Een fantastisch evenement waarbij, ze voor “WereldOuders” een bedrag ophaalden van maar liefst € 5.000. WereldOuders geeft structurele hulp aan thuisloze kinderen in Latijns-Amerika. Het fundament, onder de samenwerking met WereldOuders, ligt besloten in delen van een aantal kernwaarden die voor beide organisaties belangrijk zijn; persoonlijke aandacht, maatwerk, een hoge mate van transparantie, verantwoordelijkheid en betrouwbaarheid.
Mull of Galloway Golfliefhebbers herkennen hem meteen: de vuurtoren headcover van Stroeve & Lemberger. Deze unieke vakantiefoto ontvingen wij van de familie Stutterheim. Bij hun bezoek aan het zuidelijkste stadje ter wereld Ushuaia, in de provincie Vuurland van Argentinië, werd de familie vereeuwigd met deze headcover als ijsmuts. Helaas viel het fototoestel met de opnames daarna in het water, maar gelukkig maakte Foto De Graaf in Breukelen daarna deze voortreffelijke compilatie van de vakantiemomenten, gecombineerd met onze kwartaaluitgave en de headcover.
7
BOEKBESPREKING
In 2008 schreef Geert Noels het boek Econoshock, waarmee hij veel media aandacht kreeg en in 2009 de ABN-AMROpublieksprijs won. De documentaire reeks die Canvas maakte in 2013 en die zeer recentelijk op televisie is uitgezonden was voor Noels de aanleiding om een uitgebreide update (geactualiseerde editie) van zijn eerste bestseller op de markt te brengen onder de naam Econoshock 2.0.
fa m i l i e t e e u w i s s e n
Doordouwen en doorzetten Het begon allemaal met één beerput. Met zijn innovatieve geest en een continue vinger aan de pols in een zich ontwikkelende branche maakte Kees Teeuwissen zijn bedrijf Teeuwissen Rioolreiniging groot. Dat zijn kinderen klaarstaan om het stokje over te nemen, is helemaal aan hen. ‘Ze moeten hun levenspad zelf invullen.’ Generaties Teeuwissen zijn groot geworden op het boeren bedrijf in Huizen. ‘Al tweehonderd jaar lang zijn wij een Huizer familie,’ zegt Kees Teeuwissen, algemeen directeur van Teeuwissen Rioolreiniging BV. Ook hij groeide op op de boerderij. De beerput leegzuigen was een klus waar hij zijn hand niet voor omdraaide. Dat deed hij ook wel eens voor anderen. In 1968 besloot hij er een bedrijf van te maken. In de jaren zeventig had Teeuwissen twee giertanks rijden; in de jaren tachtig kwamen daar kolkzuigers en hogedrukreinigers bij. Toen de beerputten verdwenen en woningen en bedrijven rechtstreeks op het hoofdriool werden aangesloten, verlegde Kees Teeuwissen zijn werkterrein naar de riolering. Inmiddels is Teeuwissen Rioolreiniging uitgegroeid tot een bedrijf met 160 werknemers, landelijke dekking, een bedrijfsterrein van 1,7 hectare in Huizen en een nevenvestiging in Barneveld. Het boerenbedrijf van weleer bestaat niet meer: in 2000 zijn de laatste zestig koeien verkocht. Sinds 1992 is Teeuwissen
Even een probleem oplossen Doorzetten en doordouwen, dat is hoe Kees Teeuwissen te werk gaat. Na de lagere landbouwschool haalde hij de papieren voor de middelbare landbouwschool, de middenstandsopleiding en de opleiding Grond, Weg en Waterbouw. Zodra hij een plafond had bereikt, begon hij aan iets nieuws. Kees Teeuwissen: ‘Op een gegeven moment had ik vijf vrachtwagens en mocht ik niet meer verder rijden omdat ik geen opleiding voor beroepsgoederenvervoer had. Geen probleem, dan ging ik dat toch even leren?’ Maar stoppen met rijden tot het papiertje binnen was, vond hij geen optie. Hij tekende beroep aan bij de Raad van State, wat uitstel opleverde voor het rijverbod. Toen de zaak een halfjaar later voorkwam, had hij zijn papieren al binnen. Kees Teeuwissen: ‘Ik dacht: ik ga niet van de weg af; ik geef ze geen voer om het te winnen. Elke keer als de wetgever me verbood verder te werken omdat ik de benodigde papieren niet had, ging ik dat probleem even oplossen. Zo ben ik aan al mijn papieren gekomen.’
8
echter gevestigd aan de Bestevaer in Huizen, op dezelfde locatie als waar ooit het land van de oude boerderij lag.
Van container naar fabriek Als nee niet in je woordenboek staat, komt de groei vanzelf, is Kees Teeuwissens heilige overtuiging. Een innovatieve geest zit daarbij ook zeker niet in de weg. Halverwege de jaren tachtig ging veel vuil gewoon zo het riool in, want zowel adequate (handhaving van de) wetgeving, als een verwerkingstechnologie voor de diverse chemische, huishoudelijke en industriële vuilstromen, was er nauwelijks. Kees Teeuwissen zag dat gat en sprong er in. Jarenlang zat hij als adviseur in de Provinciale Inzameldienst (PID) om mede vorm te geven aan de wetgeving op het gebied van afvalverwerking en rioolreiniging. Het op poten zetten van de vergunningen maakte hij van dichtbij mee en op die ontwikkelingen speelde hij meteen in. In 1989 ontving hij zijn eerste vergunning, goed voor 3.000 ton aan afvalverwerking per jaar. Tegenwoordig verwerkt Teeuwissen 80.000 ton per jaar aan olie/watermengsels uit de chemische industrie, riool-, kolk- en gemaalvuil en putvetten uit de voedingsindustrie. De containers van weleer zijn allang vervangen door drie volautomatische fabrieken, voor elke fabrieksstroom één.
Van de leg Teeuwissen Rioolreiniging B.V. is, in het marktsegment van rioleringsonderhoud, heel specialistisch. Kees Teeuwissen: ‘Het totaalpakket is in deze sector vrij uniek; weinigen hebben zo’n breed aanbod. Teeuwissen beschikt over een adequate omgevingsvergunning en veel kwaliteitscertificaten, waaronder ISO 9001, ISO 14001 en VCA**. Daarnaast geven wij ook adviezen op het gebied van afvalverwerking en rioleringsonderhoud. De wetgeving verandert zó snel, dat veel ondernemers dat niet kunnen bijbenen.’ In 2010 ontvingen ze octrooi voor de inrichting en werkwijze voor het verwerken van afvalwater. Kees Teeuwissen: ‘De automatisering, die de diverse machines aan elkaar “knoopt” en ons dat octrooi heeft opgeleverd, hebben wij zelf ontworpen en ontwikkeld.’ Daar klinkt wel iets van trots in door, al zal hij dat woord niet snel in de mond nemen. Dat ze dit jaar de Huizer Innovatieprijs 2014 kregen en door de wethouder werden geprezen om hun innovatiegeest en goed ondernemerschap, was ‘best leuk’. Maar een prijs winnen waar je jezelf voor moet voordragen,
De bonnetjes op een rijtje Drie van zijn vier kinderen zijn ondertussen werkzaam bij Teeuwissen Rioolreiniging B.V. Oudste dochter Gea is finan cieel directeur, zoons Joost en Wim zijn respectievelijk technisch en commercieel directeur. Alleen jongste dochter Corine werkt niet bij Teeuwissen, maar ‘in de bloemen’. Hoewel ook mevrouw Teeuwissen tot 2000 volwaardig meewerkte in de onderneming en nu nog de kantine runt, werd er thuis niet veel gepraat over het bedrijf. Werk en privé moet je gescheiden houden, vonden de Teeuwissens. Maar de kinderen gingen vaak genoeg mee naar het werk van hun vader, of naar een put die leeggezogen moest worden. Gea, inmiddels afgestudeerd econoom, legde op haar twaalfde graag de bonnetjes op een rijtje als haar vader een factuur zat te maken. Joost en Wim molken de koeien als hun ouders op vakantie waren en sprongen bij als er storingen waren. Op deze wijze hoefde hun vader geen personeel te bellen.
Rijdende trein Zo groeiden ze er vanzelf in. Kees Teeuwissen heeft zich nooit met de studiekeuze van zijn kinderen bemoeid. ‘Ze moeten hun levenspad zelf invullen,’ vindt hij. Hij laat ze liever schuiven, dan dat hij oordeelt over hun kunnen. Hij behoudt de helicopterview, verder trekken ze samen op. Tijd om over opvolging na te denken had hij nooit – op zijn vijftigste was hij volop fabrieken aan het bouwen. Bovendien maakt hij zich nooit druk om morgen, want dat heeft toch geen zin. En nu hij eventueel aan opvolging zou kunnen denken, werken zijn kinderen er al. Hij benijdt ze niet: ‘Ze springen op een rijdende trein, en dat kan gevaarlijk zijn. Ik zie het veel om me heen: kinderen die de zaak overnemen van hun ouders en vervolgens niet door één deur kunnen met het personeel, dat zich niet kan vinden in hun frisse ideeën.’ Dus hebben Gea, Joost en Wim bewust alvast een leidinggevende functie, zodat hun opvolging straks geen verrassing is voor het personeel en de klanten.
De wereld verandert Terugkijkend heeft hij geen moeilijke jaren gekend, wel dipjes. Maar dat hoort erbij. Kees Teeuwissen: ‘De wereld verandert en als ondernemer moet je daarin mee. Als je daar niet tegen kan, moet je geen ondernemer worden.’ Naar de klant toe, meer diensten bieden, meegaan met de technologie, het is aan de orde van de dag. Uitbreiding van diensten levert meer klanten op, maar brengt ook verandering met zich mee. Je toeleggen op rioolinspectie vraagt om hoger opgeleid personeel; rioolgemalen aanleggen vereist personeel met een elektrotechnische achtergrond. Daar komt weer een andere mentaliteit en een nieuwe gespreksvorm bij kijken, zowel met het personeel als met de klant. Continu is Kees Teeuwissen meegegaan met de tijd, met een managementteam waarin sommigen al 35 jaar voor hem werken. Kees Teeuwissen: ‘Ik durf wel te zeggen dat een gesprek met mij blindelings kan worden overgenomen door iemand uit mijn kader. En dan merk je geen verschil. ’Doorzetten en doordouwen’, dat heeft hem ver gebracht. Ook zijn kinderen hebben die eigenschappen. Kees Teeuwissen: ‘Ze zullen het op hun eigen manier doen, in een ander tijdperk waarin automatisering en digitalisering volop in ontwikkeling zijn.’ Dat ze daarin zelf hun weg vinden, daar heeft hij alle vertrouwen in.
9
fa m i l i e t e e u w i s s e n
heeft toch iets weg van borstklopperij. ‘Echt uniek’ daarentegen, is het feit dat Kees Teeuwissen in 2006 geridderd is in de Orde van Oranje-Nassau op voordracht van het Ministerie van VROM, wederom op grond van zijn innovatieve bedrijf. ‘VROM doet dat bijna nooit,’ legt hij uit. ‘Het lintje is leuk, maar ik was vooral heel dankbaar naar degenen die mij voorgedragen hebben. Tientallen mensen waren dat, las ik later terug, met wie ik in het eerste uur gewerkt heb. Dat zij aan mij dachten, oog hadden voor wat ik gedaan heb, dat is heel erg wijs. Ik was wel even van de leg tijdens de ceremonie.’
kenia naar school
Kenia naar School Doel van de stichting is het ondersteunen en bevorderen van onderwijs in Kenia door het opknappen, bouwen en inrichten van scholen en het verstrekken van leermiddelen. Wij richten ons daarbij in het bijzonder op hulp aan scholen op het platteland rondom Eldoret. Daar wonen veel kleinschalig werkende boerenfamilies, die veelal onder de armoedegrens leven. De voorzitter van de stichting verblijft een aantal keren per jaar in dit gebied, waardoor we betrouwbare lokale contacten hebben en we er op deze wijze zeker van zijn dat de gelden goed besteed worden. De stichting is in 2007 begonnen met hulp aan bestaande scholen. Het Keniaanse Ministerie van Onderwijs stelt leraren ter beschikking van officieel geregistreerde scholen, maar de ouders dienen zelf te zorgen voor een schoolgebouw. Zodoende worden er in arme gebieden op het platteland, schooltjes gebouwd van afvalhout of hebben kinderen soms les in de open lucht. Onze ervaring is dat de leerprestaties sterk verbeteren als de kinderen in een behoorlijk gebouw zitten en over voldoende leermiddelen beschikken. Uitgangspunt van onze stichting is dat wij wel met de ouders en de lokale gemeenschap aan een school willen werken, maar dat we het niet voor de ouders doen. Vanaf het begin moet het project daarom iets van de ouders zelf zijn. Een nieuw schoolgebouw komt er dan ook alleen als zij daar plannen voor maken en als zij zich er op allerlei manieren voor in zetten, bij voorbeeld door het uitgraven van de fundering, het aanvoeren van water, het maken van beton, of op andere wijze een bijdrage leveren.
Inmiddels hebben wij de volgende projecten voltooid: 1. Berur Primary School – van schooltje van afvalhout, tot stenen schoolgebouw met 300 leerlingen 2. Chepnoet Primary School – van schooltje van afvalhout, tot stenen schoolgebouw met keuken met 300 leerlingen 3. Plateau Girls’ Secondary School – elektriciteit werd aangelegd, een waterzuivering geïnstalleerd, toiletgebouwen gerealiseerd en een keuken en eetzaal gebouwd. Later werden 4 lokalen en een scheikundelokaal gebouwd. Hierdoor kon de school groeien van een school met 180 leerlingen tot nu 360 leerlingen. 4. Kiplombe Secondary School – 4 schoollokalen, een scheikundelokaal en toiletten werden gerealiseerd. Hierdoor werd de start van een middelbare school mogelijk die kan groeien tot 180 leerlingen. De verbeteringen aan de twee basisscholen heeft een enorme uitwerking gehad, niet alleen op de kwaliteit van het onderwijs van de betrokken scholen, maar ook op het aantal kinderen dat naar school kon gaan en dat de school af kan maken. De verbeteringen worden bovendien zichtbaar en meetbaar. In 2007 werd ongeveer de helft van de schoolverlaters van
10
De Stichting Kenia naar School bouwt schooltjes in de omgeving van Eldoret. Daar wonen veel kleinschalig werkende boerenfamilies, die veelal onder de armoedegrens leven. In Kenia moeten de ouders zelf zorgen voor een schoolgebouw. Zodoende worden er in arme gebieden op het platteland schooltjes gebouwd van afvalhout of hebben kinderen soms les in de open lucht. De ervaring is dat de leerprestaties sterk verbeteren als de kinderen in een behoorlijk gebouw zitten en over voldoende leermiddelen beschikken. Het aantal basisschoolleerlingen, dat naar het voortgezet onderwijs gaat, is bijna verdubbeld. Van de meisjesschool gaan nu leerlingen naar HBO en Universiteit, wat voorheen ondenkbaar was. Inmiddels hebben we twee lagere scholen en twee middelbare scholen gebouwd en hiermee ongeveer 1200 leerlingen een goed onderkomen verschaft. Op deze manier krijgen kinderen uit de arme rurale en afgelegen gebieden rondom Eldoret toekomst en kunnen ze hun idealen en dromen verwezenlijken.
de Berur en Chepnoetscholen toegelaten op een middelbare school. Inmiddels is dit gestegen tot meer dan 90 %! De Plateau Girls’ Secondary School was de op één na slechtste van de ongeveer 6000 middelbare scholen in Kenia. Nu is de school opgeklommen tot plaats 859. Dit betekent dat steeds meer meisjes van deze school nu een studiebeurs krijgen om verder te kunnen studeren aan HBO of Universiteit. Dat was voorheen ondenkbaar. Op deze manier krijgen kinderen uit de arme rurale en afgelegen gebieden rondom Eldoret toekomst en kunnen ze hun idealen en dromen verwezenlijken. Graag willen we helpen om aan de Plateau Girls’ Secondary School (een kostschool voor meisjes) een kwalitatief gelijkwaardige Plateau Boys’ Secondary School (een kostschool voor jongens dus) toe te voegen. Het onderwijs voor jongens loopt op dit moment achter bij het onderwijs voor meisjes, vanwege de extra aandacht die er de afgelopen jaren gegeven is aan het meisjesonderwijs. U kunt meer te weten komen over de aktiviteiten van de stichting op de website van ‘Kenyanaarschool’ www.kenyanaarschool.nl, via ‘Friends of Kenia naar School’ op linkedin https://www.linkedin.com en via onze facebook pagina www.facebook.com/kenianaarschool. Indien u wilt bijdragen aan het werk van de stichting kunt u online doneren, zowel via onze facebook pagina, alswel via onze website.
Pentair
De Geberit Groep is een van oorsprong Zwitserse mondiaal georiënteerde onderneming en Europese marktleider in de sanitaire techniek. De aandelen Geberit zijn sinds 1999 aan de Zwitserse beurs genoteerd, momenteel met een beurswaarde van bijna CHF 12 miljard. Sinds de oprichting in 1874 behoort het bedrijf tot de marktleiders van de sanitaire bedrijfstak en het geldt als een echte trendsetter op het gebied van complete sanitaire systeemoplossingen en luxe badkamers. Geberit heeft vestigingen in 41 landen, waarbij de focus ligt op de West-Europese hoofdmarkten met sterke groeimogelijkheden in Centraal- en Oost-Europa, Noord-Amerika, China, India en Zuidoost-Azië. De markten in Azië en Noord-Amerika worden bewerkt met producten die aan de regionale behoeften zijn aangepast. De onderneming exploiteert 16 productielocaties in zeven verschillende landen. De belangrijkste productievestigingen bevinden zich in Zwitserland, Duitsland en Oostenrijk. Het productassortiment is zowel voor nieuwbouw als voor renovaties en moderniseringen ontworpen. De laatste jaren zet de onderneming wereldwijd innovatief in op geïntegreerde waterbesparende systemen. Geberit heeft wereldwijd ca. 6.100 medewerkers in dienst. Voor 2014 verwachten analisten een jaaromzet van 2,2 miljard CHF. Beleggers in Geberit zullen over de afgelopen 5 jaar, met een totaalrendement van gemiddeld meer dan 16,5% per jaar, niet ontevreden zijn geweest. Medio september bedroeg het rendement over 2014 al precies dat gemiddelde. De uitstaande aandelen zijn sterk internationaal gespreid; slechts 8,5% wordt door Zwitserse beleggers aangehouden, de rest door internationale beleggingsfondsen en bankrelaties in de VS en in het VK. In 2013 behaalde de onderneming een groei van de winst per aandeel van 13% en voor 2014 wordt zelfs nog een iets hogere groei verwacht, omdat Geberit in de eerste helft van 2014 al een omzetgroei en groei van de WPA kon laten zien van 16,9%. Voor de komende jaren voorzien analisten echter een vertraging van het groeitempo tot circa 10%. De taxaties van de WPA worden echter wel telkens opwaarts bijgesteld. De aandelen zijn op het eerste gezicht, met een koers-winstverwachting van 24 maal voor de verwachte resultaten over 2014, niet meer goedkoop. Analisten zijn derhalve voorzichtig met het afgeven van nog hogere koersdoelen. Gemiddeld komen zij uit op een koersdoel van CHF 310. Het dividendrendement op het aandeel bedraagt circa 2,4%. De onderneming is vrijwel geheel schuldenvrij. Geberit kan de komende jaren zeker meer eigen aandelen inkopen en de dividenduitkering verhogen.
Pentair is een van oorsprong Amerikaanse industriële onderneming die een uitgebreide reeks toepassingen levert, variërend van filtratiesystemen, proces- en regel systemen voor de behandeling van afvalwater en de productie van drinkwater en andere vloeistoffen tot oplossingen voor thermisch beheer (warmte- en koudetechniek) en apparatuur voor de beveiliging van machines. Het bedrijf is wereldwijd actief met meer dan 30.000 werknemers. Na een start in de papierindustrie in de jaren ’80 diversifieerde Pentair in machineonderdelen en sinds 2004 in de watersector. In 2012 fuseerde het bedrijf met een deel van het voormalige Tyco-conglomeraat, Tyco Flow Control. In Nederland nam het bedrijf onderdelen van Norit over. Door innovaties en de constante aan- en verkoop van verschillende bedrijfsonderdelen heeft de onderneming meerdere keren zich zelf opnieuw uitgevonden. Zo is Pentair marktleider op het gebied van membraantechnologie, een zuiverings- en scheidingstechnologie, waarvan de kracht ligt in het werken zonder toevoeging van chemicaliën en met een relatief lage energiebehoefte. Het enorme aanpassingsvermogen aan veranderende marktomstandigheden en technologische ontwikkelingen is een succesformule geworden die ook de aandeelhouders van Pentair geen windeieren heeft gelegd. In 2014 verhoogde Pentair al voor het 38e achtereenvolgende jaar het kwartaaldividend. Uit een recent rapport van de Water Resources Group blijkt, dat de behoefte aan zoet water voor de landbouw, schoon water voor de voedingsindustrie en gezond drinkwater tot 2030, nog eens met 40% zal toenemen. Dit biedt ondernemingen met waterbesparende technieken zoals Pentair enorme kansen. Pentair rapporteerde de laatste jaren bij voortduring bedrijfsresultaten waarbij de ontwikkeling van de WPA de verwachtingen overtrof, maar waarbij de omzetontwikkeling enigszins tegenviel. De overreactie op recente tegenvallers biedt langere termijnbeleggers een goed rendementsperspectief, want met een K/W van 18 en een groei van de WPA van 15% in 2014, is het aandeel in zijn historische context niet duur.
Koersverloop aandelen Geberit
Koersverloop aandelen Pentair
11
geberit en pentair
Geberit Groep
STROEVE & LEMBERGER SINDS 1818
Stroeve & Lemberger Vermogensbeheer www.stroevelemberger.nl
[email protected]
Stroeve & Lemberger Vermogensbeheer Weesp Nesland 1-V 1382 MZ Weesp T +31 (0) 294 492 592 F +31 (0) 294 492 593
Stroeve & Lemberger Vermogensbeheer Maastricht Posthoornstraat 69 6219 NV Maastricht T +31 (0) 43 354 1222 F +31 (0) 43 325 9309
