STROEVE & LEMBERGER. Kwartaalbericht SINDS nummer 18, jul i 2014

STROEVE & LEMBERGER SINDS 1818

N I EUW SB R I E F

nummer 18, jul i 2014

Kwartaalbericht 1

Vermogensbeheer en beleggingsadvies sinds 1818 Onafhankelijk, no-nonsense en resultaat gericht Door professionals met liefde voor hun vak Die hun cliënten door en door kennen

Nieuwsgierig? Bel of mail ons voor een oriënterend gesprek!

Stroeve & Lemberger Vermogensbeheer N.V. www.stroevelemberger.nl [email protected] Nesland 1-v, 1382 MZ Weesp T +31 (0)294 492 592 Posthoornstraat 69 , 6219 NV Maastricht T +31 (0)43 354 1222

Geachte lezer, De positieve vooruitzichten voor de aandelenbeurzen, waarvan we begin dit jaar spra-

Inhoud

ken, hebben zich in de eerste helft van 2014 ook gemanifesteerd. Wereldwijd zijn de beurskoersen opgelopen. Wim Zwanenbug kijkt hierop terug in de beleggingsvisie. Hij analyseert het recente rentebesluit van de Europese Centrale Bank (ECB) en de gevolgen voor de markten. Een stijging van de rentes is naar onze verwachting verder naar de toekomst opgeschoven. De langdurige liquiditeitssteun van de ECB aan de markten is daarmee een belangrijke positieve factor voor de aandelenbeurzen in de tweede helft van 2014 en daarna. Een ander thema in dit nummer is fusies en overnames, die nu bijna dagelijks de kranten halen. Vooral in sectoren als Pharma en ICT zien we met grote regelmaat nieuwe aankondigingen. Daarbij gaat het vaak over vele miljarden. De grootste overname, die van het Britse AstraZeneca door het Amerikaanse Pfizer ten bedrage van $ 124 miljard, ketste evenwel af omdat partijen geen overeenstemming konden bereiken. Op het aandeel Pfizer wordt nader ingegaan, evenals op sectorgenoot Gilead Sciences. Andere recente aankondigen van overnames zijn onder andere General Electric, dat interesse heeft in de energietak van Alstom ($ 17 miljard) en Oracle, dat biedt op de hotelsoftware van Micros Systems voor $ 5,3 miljard. De overnamedeals zijn zeker een factor die de aandelenmarkt een positieve ondertoon geven. Hoewel recent vooral fiscale overwegingen bij overnames door Amerikaanse ondernemingen een rol spelen, waren voorheen de strategische fit voor de overnemende partij en de synergievoordelen vaak de doorslaggevende overwegingen. Het familiebedrijf dat ditmaal wordt belicht, is ook door een dergelijk proces gegaan en met een verrassende uitkomst. Ook de boekbespreking heeft fusies en overnames als thema. Helaas blijken niet alle fusies succesvol. De bedrijfscultuur is hierbij een belangrijke factor. Wij wensen u veel leesplezier toe. Evert Zaat

Inhoud

Kwartaalvisie juli 4 Boekbespreking 7 En verder

Familie Schootstra 8 Klaas-Jan Huntelaar Foundation 10 Gilead en Pfizer 11

3

K WA R T A A L v i s i e

Kwartaalvisie juli 2014 De internationale aandelenbeurzen schudden, in het tweede kwartaal van dit jaar de zorgen over geopolitieke ontwikkelingen van zich af. De risico-aversie van beleggers is het afgelopen kwartaal duidelijk afgenomen. Op Wall Street werden nieuwe recordstanden bereikt en ook de Europese aandelenbeurzen presteerden goed. Het sentiment op de aandelenmarkten kreeg een positieve impuls van het aanhoudende ruime, monetaire beleid van de centrale banken. Daarnaast liep de overnamekoorts op door forse biedingen in onder meer de farmaceutische sector, hoewel deze ondanks de hoge overnamepremie, niet altijd tot de gewenste overname leidde. Ook het optimisme over de economische groei hielp de graadmeters van de aandelenbeurzen verder omhoog. De beurzen van de Emerging Markets zetten al aan het einde van het eerste kwartaal een inhaalslag in, die in het tweede kwartaal werd doorgezet. Daarbij herstelden de valutamarkten van de opkomende landen zich ook van de opdoffers die zij vorig jaar kregen te verwerken. Zelfs de Russische roebel wist zich, voor het einde van het kwartaal, enigszins te herstellen van de vertrouwenscisis, die volgde op de annexatie van de Krim door Rusland, de onrust in de Oekraïne en de daarop volgende sancties tegen Rusland. De euro deprecieerde ten opzichte van de Amerikaanse dollar. Op de obligatiemarkten daalde de rente nog verder. In de perifere Europese landen kwam de kapitaalmarktrente onder het niveau van voor de financieel-economische crisis. De opmars van de Soennitische terreurorganisatie ISIS in juni in Irak, zorgde voor onrust op de oliemarkt, waardoor de prijs van een vat ruwe olie fors in waarde toenam. De verwachting is echter, dat een hogere productie van olie uit Saudi-Arabië en het extra aanbod van schalie-olie uit de VS, een verdere stijging van de olieprijs in de weg zal staan. Wim Zwanenburg Beleggingsstrateeg Stroeve & Lemberger Vermogensbeheer

2,1 procent, maar voor 2015 en 2016 wordt een versnelling naar 3 procent groei verwacht. De werkloosheid is inmiddels gedaald naar 6,3 procent en beleidsmakers verwachten dat deze verder zal dalen naar 6,1 procent aan het einde van dit jaar, waarna deze in 2015 en 2016 telkens met nog een procentpunt zal afnemen. We zien dat het aantal banen in de VS nu maandelijks met zo’n 200.000 toeneemt. Ook de cijfers van de inkoopmanagers duiden op verdere expansie; zij zien een duidelijke groei van de orderportefeuilles van zowel de industrie als de dienstensector. De steunaankopen van kapitaalmarktpapier door de Amerikaanse centrale bank, de Fed, worden maandelijks met 10 miljard dollar verder teruggeschroefd. Deze bedroegen eind juni nog 35 miljard dollar. Voordat de Fed begon met de ‘ tapering’, het afbouwen van het monetaire stimuleringsbeleid, lagen de maandelijkse aankopen op een niveau van 85 miljard Amerikaanse dollar. De Fed heeft de afgelopen jaren meer dan 4000 miljard dollar in het systeem gepompt. De rente werd tijdens de laatste beleidsbepalende vergadering in juni, op het historisch lage niveau gehandhaafd. De inflatie blijft naar verwachting dit jaar ruim onder de doelstelling van 2 procent, maar in de VS gaat de discussie momenteel toch vooral over het moment wanneer de geldmarktrente zal worden verhoogd. Fedpresidente Janet Yellen liet medio juni echter weten dat een renteverhoging, naar meer normale niveaus, mogelijk nog wel veel langer op zich laat wachten. Ondanks de dalende werkloosheid, ziet de Fed nog steeds onevenwichtigheden op de Amerikaanse arbeidsmarkt. De wereldwijde onrust Tabel Economische Groei en Inflatie (%) Euroland GDP

Amerikaanse economie Door de extreem strenge winter is de Amerikaanse economie in het eerste kwartaal, van 2014 gekrompen met 1 procent ten opzichte van het voorafgaande kwartaal in plaats van gegroeid. Om die reden zijn de vooruitzichten voor de economische groei in 2014 in de VS inmiddels teruggebracht tot

4

CPI (Inflatie)

USA

Japan

LatijnsAm.

OostEuropa

China

Azië Pacific

2011

1,4

1,8

-0,5

4,2

4,3

9,3

4,5

2012

-0,5

2,2

1,5

2,9

2,8

7,7

4,8

2013

-0,4

1,9

1,5

2,6

2,0

7,7

4,6

2014

1,1

2,2

1,5

2,8

1,7

7,3

4,5

2015

1,5

3,0

1,2

3,1

2,8

7,2

4,6

2011

2,7

3,2

-0,3

6,8

6,4

5,4

3,6

2012

2,5

2,1

0,0

6,4

5,3

2,7

2,6

2013

1,4

1,5

0,2

8,0

5,0

2,6

2,6

2014

0,7

1,8

2,4

9,0

5,2

2,5

3,1

2015

1,3

2,1

1,7

7,9

4,9

3,0

3,0

Bron: Bloomberg, IMF, EC, Consensus Economics, juni 2014

2011

USA (S&P 500)

15,8%

6,7%

7,7%

8,7%

11,5%

Europa (DJ Stoxx 600)

-1,4%

-5,3%

-0,6%

10,3%

12,5%

Japan (Nikkei 225)

-10,9%

18,0%

64,5%

17,4%

9,2%

Azië-Pac, ex-Japan

3,2%

1,9%

6,8%

10,0%

10,1%

2012

2013

2014

2015

op de financiële markten, die door de eerste aankondiging van de ‘ tapering’ op 22 mei 2013, werd veroorzaakt, leidt er nu toe dat Janet Yellen zeer behoedzaam communiceert. De Fed wil bovendien voorkomen dat een oplopende rente, op zowel de geld- als de kapitaalmarkt, leidt tot afname van het aantal hypotheekaanvragen en tot een stagnatie in de bouwsector. Tot nu toe zet het herstel van de Amerikaanse markt voor koopwoningen, zij het trager, nog steeds door. Vergeleken met een jaar geleden liggen de prijzen nog zo’n 5,1 procent hoger. De betalingsachterstanden op hypotheken en gedwongen huisuitzettingen nemen nog steeds af. Door de politieke impasse in het Amerikaanse Congres tussen de Democraten en de Republikeinen, is er vorig jaar, bij het bereiken van het schuldenplafond, een rem gezet op extra overheidsuitgaven, maar door het herstel van de economie nemen de Federale belastinginkomsten sterk toe en neemt het begrotingstekort af. Voor 2014 wordt dit nu op 3 procent geraamd.

Europese economie Het economische herstel van de eurozone in de afgelopen kwartalen, lijkt dit en komend jaar door te zetten. De economie in de eurozone groeit niettemin slechts in een gematigd tempo; naar verwachting met 1,1 procent in 2014 en 1,5 procent in 2015. In de eurozone blijft Duitsland het trekpaard voor de economische groei, maar de matige groei van de Franse economie baart menigeen zorgen. Buiten de eurozone blijft de sterke groei van de Britse economie verrassend. Ondanks het straffe fiscale beleid lijkt de Britse economie niet ‘kapot bezuinigd’ en lijkt de Britse (monetaire) kwantitatieve verruiming effect te sorteren. De Governor van de Bank of England duidde al op mogelijke renteverhogingen, om stijging van de inflatie en een verdere stijging van de vastgoedprijzen te beteugelen. In de eurozone is de inflatie teruggezakt tot nog maar een kwart (0,5%) van de ECB-doelstelling van ‘dichtbij maar onder de 2%’. Volgens de laatste ramingen van de ECB zou de inflatie in het eurogebied eind 2016 rond de 1,5% uitkomen. De vrees bestaat dat de lage en dalende inflatiecijfers omslaan in deflatie, die de voortzetting van het economisch herstel in de weg zal staan. De onvrede met de hoge koers van de euro, was een ander motief voor de beleidsraad van de ECB om nieuwe beleidsmaatregelen af te kondigen, hoewel strikt genomen het valutabeleid niet tot de beleidsdoelstellingen van de ECB behoort. De ECB besloot op 5 juni 2014 de depositorente, de

rente die de ECB vergoedt op tegoeden die banken bij de ECB aanhouden, te verlagen tot -0,1%. Deze negatieve depositorente betekent dat banken nu moeten betalen voor de tegoeden die zij bij de ECB aanhouden. Naast andere maatregelen, liet ECB-president Mario Draghi in juni ook weten een opkoopprogramma voor te bereiden, een ABS-programma (Asset-Backed Securities, hypotheekobligaties) om zo de rente te drukken die bedrijven op bankleningen betalen. Of de ECB ook staatspapier gaat kopen hangt onder meer af van de steun van Duitse zijde. De Europese banken zijn echter nog steeds terughoudend met de uitbreiding van de kredietverlening, omdat zij ook moeten voldoen aan hogere kapitaaleisen, hogere reserves moeten aanhouden in het kader van internationale afspraken (Basel-III) en de resultaten van de nieuwe stresstesten en balansonderzoeken afwachten. De industriële productie ligt in de eurozone voor de 18 lidstaten gezamenlijk nog altijd beneden het niveau van voor de crisis en de werkloosheid ligt, met een gemiddelde voor de eurozone van 11,8 procent, nog steeds op een onacceptabel hoog niveau. De coördinatie van het economisch beleid in de eurozone wordt nog steeds bemoeilijkt, omdat een eventuele overdracht van bevoegdheden naar Europese beleidsinstanties, in veel landen op tegenstand stuit. De uitslag van de Europese verkiezingen in mei, met de winst voor populistische en euro-kritische partijen zoals het Front National in Frankrijk, leidt er toe dat steeds meer Europese politici pleiten voor een minder straffe toepassing van Europese begrotingsregels en beperking van de overheidsuitgaven. Vooral Frankrijk en Italië zouden meer tijd moeten krijgen om andere noodzakelijke structurele hervormingen door te voeren, waarbij het oplopen van bijvoorbeeld het Franse begrotingstekort en het oplopen van de staatsschuld, in eerste instantie voor lief zou moeten worden genomen. Nu mag dat niet volgens de Europese begrotingsregels, het Europese Stabiliteits- en Groeipact. Ook zouden meer maatregelen genomen moeten worden om de economische groei aan te zwengelen. De zorgen over een eurocrisis zijn het afgelopen kwartaal verder naar de achtergrond gedrongen. De daling van de kapitaalmarktrente in de Europese periferie (Italië, Spanje, Portugal, Ierland en Griekenland) duidt op herstel van vertrouwen. Na Ierland staat ook Portugal weer op eigen benen. In mei eindigde het noodkrediet van 78 miljard euro dat de Europese Unie en het IMF in 2011 gaven, om te voorkomen dat Portugal zou bezwijken aan de rente van 8 procent die het land toen moest betalen op een tienjarige staatslening. Ook Spanje heeft aangegeven op eigen kracht verder te kunnen en dat het herstel van de banken- en vastgoedsector doorzet. Griekenland gaf in april, na een pauze van vier jaar waarin het geen beroep kon doen op de publieke kapitaalmarkt, nieuwe vijfjarige leningen uit tegen een rente van 4,95%. Eind juni keerde zelfs Cyprus terug naar de Europese obligatiemarkt.

5

k wa r t a a l v i s i e

Groei van de winst per aandeel in de verschillende regio’s

Jan ‘14

Apr ‘14

Jul ‘13

Oct ‘13

Jan ‘13

Apr ‘13

Jul ‘12

Oct ‘12

Jan ‘12

Apr ‘12

Jul ‘11

Oct ‘11

Jan ‘11

Apr ‘11

Jul ‘10

Oct ‘10

Jan ‘10

Apr ‘10

Jul ‘09

Oct ‘09

Jan ‘09

Apr ‘09

K WA R T A A L v i s i e

Jan ‘09

Met name in de Eurozone zijn er zorgen dat inflatie omslaat in deflatie. In bovenstaande grafiek zijn CPI, consumentenprijspeilcijfers genomen, maar voor China de Producenten Prijspeil Cijfers. Ook uit die hoek komen geen inflatoire impulsen. *Producer Price Index. Source: BLS, Eurostat,ONS, CNBS, MIC, Morgan Stanley & Co.

Ook de zorg over een systeemcrisis in de financiële sector, is het afgelopen halfjaar in Europa duidelijk afgenomen. Met het politieke akkoord, dat in maart 2014 is gesloten over een Europees resolutiemechanisme, is een belangrijke stap gezet naar de totstandkoming van een effectieve Europese bankenunie. Hierbij worden de verliezen in eerste instantie door de aandeelhouders en de crediteuren gedragen, waarbij voor ordelijke afwikkeling van een bankenfaillissement tijdelijke financiering uit het resolutiefonds, of als ultieme achtervang, uit publieke middelen nodig kan zijn.

Waarderingen Op de financiële markten is flink geprofiteerd van het Amerikaanse monetaire beleid en van het beleid van andere centrale banken. Het risico bestaat dat de ongeëvenaard langdurige monetaire steunmaatregelen niet alleen neerslaan in de reële economie, maar vooral doorwerken op de effectenbeurzen en daar dan voor excessen kunnen zorgen. Wanneer door een ruimhartig beleid de waarderingen in de financiële markten te hoog oplopen en deze zich te ver verwijderen van historisch gemiddelde niveaus, dan bestaat de kans dat een zeepbel wordt gevormd die op een zeker moment uiteenspat. Veel aandelenbeurzen bereikten in het tweede kwartaal nieuwe recordstanden, maar door het herstel van de bedrijfswinsten van de laatste jaren, zijn de aandelenmarkten over het algemeen nog niet overgewaardeerd. Aandelen zijn niet langer goedkoop, maar de waarderingen, afgemeten aan de koerswinstverwachtingen op basis van de taxaties van de winsten voor de komende twaalf maanden, zijn in historisch perspectief slechts aangeland op hun gemiddelde. Wanneer we bovendien de lage rente op de geld- en kapitaalmarkt in de beoordeling betrekken, dan springen aandelenmarkten er zelfs als voordelig uit; dividendrendementen zijn voor veel aandelenmarkten hoger dan de lokale kapitaalmarktrente. De historie laat bovendien zien dat aandelenbeleggingen ook goed kunnen renderen in perioden van rentestijgingen. In de regel zijn een stijgende aandelenindex en een rentestijging een voorbode van economisch herstel. AllianceBernstein

6

Research berekende onlangs dat, gerekend vanaf begin jaren ’70 van de vorige eeuw, de MSCI Wereld-aandelenindex tijdens perioden van rentestijgingen met gemiddeld 17,8 procent, steeg tegen een jaarlijks gemiddeld totaal rendement voor aandelen van 9,2 procent (in US dollars). Medio juni 2014 is het aantal negatieve winstwaarschuwingen, in vergelijking met een jaar geleden, betrekkelijk gering. Analisten, die lange tijd hun winsttaxaties neerwaarts moesten bijstellen, hebben het afgelopen kwartaal hier en daar voorzichtig hun winsttaxaties opgeschroefd. Bedrijven keren gemiddeld een steeds hoger dividend uit. In de VS kochten de bedrijven uit de S&P 500-index, daarbij aangevoerd door bedrijven zoals Apple, IBM, ExxonMobil en FedEx, op grote schaal eigen aandelen in. In het eerste kwartaal van 2014 werd, met de inkoop van eigen aandelen en met dividenden gezamenlijk voor een recordbedrag van 241 miljard dollar aan beleggers uitgekeerd, volgens berekeningen van S&P Dow Jones Indices. In de VS staan de operationele winstmarges op recordhoogte, maar wij zien geen dringende reden waarom deze de komende kwartalen veel lager zullen uitkomen door uit de hand lopende kostenstijgingen en tegenvallende omzetcijfers. Voor 2014 ligt de getaxeerde groei van de winst per aandeel voor de S&P 500, op 8,6% op basis van een verwachte omzetgroei van circa 4%. De lat ligt daarmee niet overdreven hoog.

Beleggingsbeleid De beleggingscategorie aandelen behoudt onze absolute voorkeur, zelfs na de koersstijgingen in 2013 en dit jaar. Binnen de totale vermogensverdeling hebben wij het percentage aandelen op ‘overwogen’ staan ten opzicht van de standaard asset allocatie en ten opzichte van risicomijdende beleggingen. Bij de huidige extreem lage rente en de uiteindelijke kans op rentestijgingen, is de kans op tegenvallers in de rendementsontwikkeling op vastrentende waarden beslist aanwezig. Op Amerikaanse aandelen zijn wij neutraal en wij neigen er nog steeds naar een grotere weging te geven aan Europese aandelen. Op Japanse aandelen blijven wij onderwogen. De aandelenbeleggingen in opkomende markten hebben wij de afgelopen twee kwartalen weer op een hoger niveau gebracht. De beleggingscategorie beursgenoteerd vastgoed presteert dit jaar sterk, mede omdat deze categorie door veel beleggers vanwege het dividendrendement, als een aantrekkelijk alternatief voor vastrentende waarden wordt gezien. Voor ons is dit eveneens aanleiding de aantrekkelijkheid van deze beleggingscategorie nog eens nader onder de loep te nemen. De beleggingscategorie grondstoffen achten wij minder aantrekkelijk, omdat de groei in Emerging Markets het afgelopen jaar neerwaarts is aangepast. Wim Zwanenburg publiceert met een zekere regelmaat artikelen voor www.iex.nl. Deze artikelen zijn ook terug te vinden op www.stroevelemberger.nl, onder ‘Publicaties’ voor de artikelen. Hij is ook regelmatig te beluisteren op BNR Nieuwsradio, o.a. in het radioprogramma BeursWatch.

Boekverslag Bim Bensdorp

Er gaat geen dag voorbij zonder dat er in de dagbladen en tijdschriften geschreven wordt over fusies, overnames, joint-ventures en/of andere samenwerkingsverbanden. De ‘apetite’ van ondernemingen is nog nooit zo groot geweest. Iedereen krijgt te maken met fusies, als klant, als medewerker of als aandeelhouder. Om meerdere redenen en in diverse richtingen domineert expansie de bedrijfsstrategie. Toch tonen onderzoek en praktijkervaring aan dat fuseren lastig is en dat veel fusies niet opleveren wat ervan wordt verwacht. Verschillen

Mull of Galloway Ook in vuurtorenland is er sprake van fusies. Niet tussen de vuurtorens zelf, maar wel bij de ondersteuning van het werk. Rond de kusten van het Verenigd Koninkrijk en Ierland heeft men plannen om, vanaf 1 december 2015, de helicopterondersteuning te gaan samenvoegen. Op dit moment zijn er drie organisaties die afzonderlijk voor Engeland en Wales, Schotland of Ierland werken. Veel vuurtorens zijn inmiddels geautomatiseerd, maar personeel en materialen worden er vaak nog per heli naar toe gevlogen. Op het zuidelijkste punt van Schotland staat in Galloway op de afgeronde berg (Mull), een prachtige vuurtoren. Gebouwd in 1830 door Robert Stevenson, het jaar waar op 26 maart het licht voor het eerst werd aangestoken. De toren is 26 meter hoog en steekt daarmee 99 meter boven de zee uit. Deze is in vakanties en weekends te bezichtigen en met het beklimmen van 115 treden heeft u een spectaculair uitzicht op het Ierse eiland Mann. In de voormalige machinekamer is nu een tentoonstelling ingericht waar bijvoorbeeld de drie Kelvin Diesel 44 PK motoren staan, die rond 1955 werden gebruikt om de misthoorn te voorzien van lucht. Ook kunt u zien hoe de voormalige vuurtorenwachters woonden en leefden. Voor natuurliefhebbers en rustzoekers is de omgeving van de vuurtoren een paradijs. Wilde dieren in overvloed en prachtig om hier naar dolfijnen, bruinvissen of zeevogels te kijken. Op het eiland zijn kleine cottages te huur om de nacht door te brengen.

op het gebied van managementstijl en organisatiecultuur staan een succesvolle samenwerking in de weg. Aandacht voor de mix van harde (juridisch, ICT, processen, structuur) en zachte (cultuur, samenwerking, vertrouwen, participatie) fusie-elementen is essentieel. Champagne en Karnemelk, het boek van Bim Bensdorp, oud-directeur van Hoogovens/Corus, beschrijft hoe bedrijfscultuur een belangrijke, maar vaak onderschatte rol speelt binnen een fusieproces.Tegenwoordig worden nieuwe combinaties vooral gevormd door ondernemingen uit verschillende landen. “Bij grensoverschrijdende fusies en overnames wordt vooral gelet op de nationale cultuurverschillen, maar eigenlijk kijken we dan te kortzichtig”, aldus Bim. De specifieke organisatieculturen van beide bedrijven spelen namelijk de belangrijkste rol. Natuurlijk doet de nationaliteit ter zake, vooral op het gebied van de communicatie, maar in het integratieproces van twee partijen zijn de management- en bedrijfspraktijken leidend. De vraag of twee bedrijven goed bij elkaar passen moet vooral worden onderzocht door naar de bedrijven zelf te kijken. Bedrijfsculturen kunnen namelijk sterk van de nationale cultuur afwijken. Niet ieder Nederlands bedrijf poldert, Duitse bedrijven hoeven niet sterk hiërarchisch te zijn en bij Britse bedrijven speelt machtspolitiek niet altijd een belangrijke rol. Met goede wil en inzet kunnen ondernemingen de nationale cultuurverschillen wel overbruggen. De essentie is of de organisatieculturen van beiden open staan voor verandering en kennisdeling, en of de operationele processen goed op elkaar aansluiten. Cultuur is dan voor een (grensoverschrijdende) fusie of overname geen potentiele spelbreker maar juist een spelmaker, en kan extra groei en innovatie bewerkstelligen. Bensdorp haalt zijn inspiratie ook uit andere, internationaal bekende cultuurspecialisten zoals Trompenaars en Hofstede. Het boek is mede gebaseerd op zestien interviews met topmensen uit het Nederlandse bedrijfsleven, waarbij de kracht ervan in het praktijkgerichte karakter ligt.

7

BOEKBESPREKING

Champagne en Karnemelk

fa m i l i e s c h o ot s t r a

Overname geslaagd, familie blijft! Het Friese kunststofbedrijf Essentra Extrusion wordt geleid door de derde generatie Schootstra, maar is eigendom van een Brits concern. Bij de overgang van de ene op de andere broer bleek een overname de beste overlevingsstrategie. 75 jaar bestaat het Friese Essentra Extrusion, gevestigd in het kleine plaatsje Buitenpost. Het bedrijf heette voorheen Enitor, Latijn voor ‘met moeite voortbrengen’ of ‘baren’. Dat zou in de loop van de historie een heel toepasselijke naam blijken. Het begon in 1938 met de productie van kettingkasten en jasbeschermers voor fietsen. Later ging het bedrijf over op de extrusie van kunststofprofielen. Extrusie of extruderen is een techniek waarmee plastic tot een product wordt bewerkt. Kunststof wordt verwarmd en in de gewenste vorm door een matrijs geperst. Zo ontstaan profielen voor allerlei toepassingen, van kunststof kozijn tot tuinslang.

Ommekeer Een ommekeer was er in de jaren negentig van de vorige eeuw. Het bedrijf was toen eigendom van vijf kinderen Schootstra. Door ziekte was oprichter en algemeen directeur Johannes gedwongen zijn functie over te dragen aan zijn jongere broer Jan Harm. Een roerige tijd volgde. Het begon

Exit familiebe

drijf

in de lang mogelijk en de zaak zo ill w ocent en pr v ­ rij d 90 e­ ch legt Fami­lie­b begrijpelijk. To is t da land , er en ed N ud je. Dat familie ho ne­ra­tie het lood ge te s heel r­ r ee aa m de s is du al bin­nen ­ e­drij­ven telt, i­lieb m fa 0 niet. 00 eg 0. lw 26 pe ongeveer ijf het sim dr be t he dt ms re isatie OAD, betrek­ke­lijk. So else reisorgan s ­ js i r­ ve O de jaar l­oos ten Zoals vorig na jard euro roem van bijna 1 mil­ t ze ht, luidom ic n z e­ ee die met behoor­lijk to ch no ie g e­ t ­ ra n st onder ging. Gee l. ee rd de het oo ingeluid familiebewind einde van het t he dt rategie st or w a k im Soms oo kan een pr at D . en rd de binaan aakt en zorgen door ver­koop r­mo­gen vrij m ve nn aa ie n nd ee ve el bo w zijn, die r­eist dan neemt. Dit ve ns eg ee w e el ili w m g fa no nen de nnen zich e gie. Daarbij ku rd e­ t a­ aa tr w s it­ de ex e en vullend ren­de­ment et H . en do or n­ n vo mi­lie­-aa teleurstellinge el lager dan fa rijf zijn vaak ve d e­ b ­ ent dat ie l i­ m om fa m n t van ee pas op he t ijk bl it D . en n­k deel­hou­ders de gen. wordt over­wo­ us e ri­ se p ver­koo

8

met het soort strategische vraagstukken dat bij opvolging in een familiebedrijf al gauw opduikt. Hoe­veel ver­mo­gen zit nu eigen­lijk in het bedrijf? Hoe­veel moe­ten wij nog blij­ven inves­te­ren? Hoe zul­len, na het drei­gende over­lij­den van twee aan­deel­hou­ders, de beslis­sings­be­voegd­he­den en ver­mo­gens­ ver­de­ling komen te lig­gen? Met vooruitziende blik had Johan­nes een uit­ste­kende voor­zit­ ter van de aan­de­len­stich­ting, tevens com­mis­sa­ris benoemd. Deze overtuigde de nieuwe direc­teur van het belang van een langeter­mijn­vi­sie, gecom­bi­neerd met een goed rap­ por­tagesys­teem. “Meten is weten”, was het devies. Jan Harm Schootstra, zelf een technicus, leerde veel van hem, zo vertelt hij nu. ‘Ik kreeg daardoor steeds meer ple­zier en ver­trou­wen in stra­te­gie en manage­ment, ook omdat deze aanpak tot uit­ drukking kwam in de resul­ta­ten.’

Teleurstellende waardering Een langetermijnstrategie uitstippelen en ten uitvoer brengen, bleek echter een heel proces dat jaren in beslag nam. Het begon met een vluch­tige en teleur­stel­lende waar­de­ring van het bedrijf, die heel wat interne dis­cus­sie aanwakkerde. ‘Wij von­den alle­maal dat het bedrijf veel meer waard was’, aldus Jan Harm. De vraag diende zich aan of het, in het belang van het voort­be­staan van het bedrijf, niet beter was om een stra­ te­gi­sche over­na­me­part­ner te vin­den. Met in het achterhoofd de gedachte dat de aandeelhouders hun ver­mo­gen misschien beter zélf, even­tu­eel elders, konden laten ren­de­ren. Zij besloten om zich niet te ver­zet­ten tegen een over­name, mits er een goede prijs tegenover stond. Maar hoe gingen ze dat aanpakken?

Twee strategieën Samen met advies­bu­reau De Vries­Ha­sel­hoff uit Bilt­ho­ven, werden twee stra­te­gieën ont­wik­keld. Om te beginnen werd de bedrijfs­stra­te­gie aangescherpt, waarbij verbetering van de bedrijfs­re­sul­ta­ten en daar­mee de bedrijfs­waarde, centraal stond. Daarnaast werd een fami­lie- of exitstra­te­gie uitgestippeld, gericht op het vin­den van een stra­te­gi­sche koper die de ‘hoofd­prijs’ zou beta­len. In de toenmalige staat was Eni­tor,

Zijn vader wilde hem aanvankelijk niet in het bedrijf hebben, zijn moeder hakte de knoop door. Directeur Han Schootstra zat op de HTS toen bij familiebedrijf Enitor een vertegenwoordigersfunctie vrij kwam. ‘Dat kan Han wel doen’, zei zijn moeder. Han: ‘Ik wilde altijd wel de handel in. Toen ik tien was kocht ik al mijn eerste auto. Zonder motor. Met een rijksdaalder winst heb ik hem doorverkocht. Van het geld van mijn krantenwijk kocht ik schapen die op het land achter de fabriek konden lopen. Ik had altijd mijn eigen zakgeld, omdat ik de lammetjes weer verkocht. Zo heb ik wel een kudde van veertig, vijftig schapen gehad. Bij Enitor ben ik na vertegenwoordiger hoofd verkoop geworden. Daarna werd ik verkoopdirecteur en bij de overname werd ik algemeen directeur. Ik heb elke dag plezier in mijn werk.’ Han en zijn vrouw Tineke hebben drie zonen. “Er is er niet één die het van me over wil nemen”, zegt Han. ‘Ze zien wat het allemaal met zich meebrengt: de drukte, de avonden dat je weg bent, de lange dagen. Na de overname is het niet meer automatisch zo dat een Schootstra het overneemt.’ Bron: De Binnenste Buiten Post, dorpskrant van Buitenpost

volgens de adviseurs, niet goed in de eta­lage te zet­ten. En het zou wel de nodige tijd in beslag kun­nen nemen voordat het zo ver was.

Focus op hogere marges In de nieuwe strategie werd sterker gefocust op moei­lijke extru­sies met hogere mar­ges. Daartoe werden uiteenlopende maatregelen genomen. Zo werd een han­dels-bv afge­sto­ten, die onder andere in tuin­slan­gen en was­mo­lens han­delde. Ook werd de matrij­zen­ma­ke­rij fysiek en orga­ni­sa­to­risch geïn­te­ greerd. Een deel van het vast­goed werd afge­sto­ten. Bij het achtergebleven vastgoed kwam het accent te liggen op kleine, slimme inves­te­rin­gen en het weg­wer­ken van nega­tieve zaken, zoals moge­lijke geluids- en milieuclaims. Met de ver­be­terde orga­ni­sa­tie en kwa­li­teits­zorg werd duidelijke vooruitgang geboekt. Al met al werd Enitor vier jaar lang stra­te­gisch bege­ leid. Via een goede finan­ci­ële rap­por­tage, werd steeds meer op waarde gestuurd en gemo­ni­tord. De wer­ke­lijke poten­tie van het bedrijf werd hier­door veel beter zicht­baar.

Op vrij­ersvoe­ten Ander traject was de uit­voe­rige stu­die die directie en adviseurs maakten van de branche waarin Enitor actief was, de spe­lers en hun con­cur­ren­tie­po­si­tie. Een veel­be­lo­vende vrij­age met een Ame­ri­kaanse partij – die een per­fect match leek werd in een laat sta­dium wreed ver­stoord. De par­tij werd zelf overgenomen door een Engels con­cern. ‘We waren weer terug bij af”, aldus Jan Harm. Bij som­mige aan­deel­hou­ders ontstonden twij­fels over de door advi­seurs voor­ge­spie­gelde waarde van het bedrijf. Ook rees de vraag of er bin­nen de fami­lie inte­resse was voor over­name van aan­de­len of inkoop. Maar al

hadden de aandeelhouders zeker hart voor de zaak, zij hadden inmiddels zo hun eigen (ver­mo­gens)stra­te­gie ont­wik­ke­ld. Intussen ste­gen de resul­ta­ten van het bedrijf zózeer dat, ondanks de afge­ket­ste over­name, niet minder dan een ver­ dub­be­ling van de oor­spron­ke­lijke waar­de­ring in zicht kwam. Helaas bleken andere geïn­te­res­seerde par­tijen, gezien overlappende mark­ten en pro­duc­ten, geen stra­te­gi­sche kopers te zijn en niet bereid de gewen­ste prijs te beta­len. Weer een terug­slag.

Verrassende finale Tot ieders verrassing meldde een Engels con­cern zich. Het was hetzelfde bedrijf dat Eni­tors eer­dere per­fect match had opge­ slokt en ken­ne­lijk lucht had gekre­gen van het steeds beter pres­te­rende Eni­tor. Een bezoek aan Fries­land en een per­soon­ lijke klik deed won­de­ren. Na pit­tige onder­han­de­lin­gen werd in 1997 de koop beklonken voor een prijs van ongeveer 1,8 keer de oor­spron­ke­lijke waar­de­ring in 1993. Het nu 76-jarige Eni­tor is inmid­dels fors uit­ge­breid en ope­ reert onder de naam Essen­tra Extru­si­ons. Han Schoot­stra, een zoon in de derde generatie, ont­popte zich als excel­lente ver­koop­di­rec­teur. Een jaar na de over­name werd hij benoemd tot alge­meen direc­teur. Opvallend genoeg heeft hij na zestien jaar nog steeds de lei­ding over het voor­ma­lige fami­lie­be­drijf. Jan Harm voelt trots als werknemers tegen hem zeggen: ‘Wat is dat toen toch goed gedaan.’ Mr drs L. de Vries, De Vries Haselhoff, strategie- en bestuursadviseurs

9

fa m i l i e S c h o ot s t r a

Van een kudde schapen naar extrusie

klaas-jan huntelaar

Klaas-Jan Huntelaar Foundation Klaas-Jan Huntelaar ‘Ik geloof in de kracht van amateurclubs in de samenleving. Sport sterkt mensen in hun eigen ontwikkeling en in het verkrijgen van sociale vaardigheden die nodig zijn om met elkaar samen te werken: RESPECT is daarin het sleutelwoord. Daarom vind ik het zo belangrijk dat de amateurvoetbalclubs een veilig onderkomen bieden aan de jeugd. Ze leren er niet alleen voetballen, maar ook normen en waarden, en wat het inhoudt om samen iets moois te creëren’.

Doel Via de sportvereniging kunnen we onze samenleving versterken. Want RESPECT voor jezelf, voor elkaar, maar ook voor je omgeving en de natuur vormen de basis voor een betere maatschappij. Dit vertaalt zich in thema’s als duurzaamheid, gezondheid en samenwerking. De Klaas-Jan Huntelaar Foundation steunt daarom het amateurvoetbal met maatschappelijke projecten en hanteert daarbij de volgende kernwaarden: AARDE, LICHAAM & GEEST EN TEAM. ‘De Klaas-Jan Huntelaar Foundation is ontstaan vanuit de behoefte van Klaas-Jan iets terug te doen voor de maatschappij’, aldus Linda Smit, Algemeen Manager van de Klaas-Jan Huntelaar Foundation. ‘Hij wil clubs vooral niets opleggen, maar juist eigen initiatief en verantwoordelijkheid stimuleren. Zo zijn we op het idee gekomen clubs te vragen hun eigen project in te dienen’.

ALS CLUB BEPAAL JE ZELF WAT VOOR PROJECT JE IN WILT DIENEN!

Vitesse, winnaar Klaas-Jan Huntelaar Foundation tournament 2014, tijdens de landelijke TEAM-dag in Zeist

10

Een professionele vakjury toetst de inschrijvingen voor deelname aan de voorronde en selecteert de 5 beste kandidaten voor de finaleronde. De beoordeling tijdens de finaleronde bestaat uit twee delen. Enerzijds is er een cijfer van de publieksjury (= het aantal stemmen per lid) en daarnaast geeft de vakjury een cijfer voor de activiteiten die de club uitvoert ten aanzien van de kernwaarden. Het project mag maximaal 25.000 euro kosten. De winnaar ontvangt 75% van dit bedrag om het project te realiseren. Door samen met onze partners win-win situaties te creëren voor amateurvoetbalclubs, kunnen we deze bewuster maken en iets onbetaalbaars geven voor de toekomst. Een voorbeeld daarvan is recycling. Met onze partner ECOsupporter kunnen clubs daadwerkelijk geld verdienen met de inzameling van gescheiden afval. Dit sluit niet alleen goed aan bij onze doelstellingen, het biedt de clubs mogelijkheden om inkomsten te werven en het goede voorbeeld te geven aan de jeugd.

Wilt u ambassadeur worden van de Klaas-Jan Huntelaar Foundation? Meer informatie: Klaas-Jan Huntelaar Foundation Scorpius 161 2132 LR Hoofddorp e: [email protected] w: www.klaasjanhuntelaarfoundation.nl Linda Smit T: 06-44 77 74 47

Winnaars van de Brasil 2014 ECO Challenge; een reis naar het WK!

Pfizer

Het Amerikaanse biofarmaceutische concern Gilead Sciences is de wereldmarktleider op het gebied van HIV-medicijnen (HIV veroorzaakt Aids). Gilead heeft deze toppositie bereikt door de succesvolle eigen ontwikkeling van innovatieve combinatiemedicijnen en door tijdige overnames van veelbelovende kleinere concurrenten. Gilead focust zich sterk op de combinatie van marketing en R&D. Andere complexe bedrijfsprocessen, zoals het uitvoeren van klinische studies of productie, worden grotendeels uitbesteed. Het marktsegment HIV is niet bepaald een groeimarkt, maar toch realiseert Gilead een hoge groei omdat het steeds weer met nieuwe verbeterde medicijnen komt, met nieuwe therapieën en nieuwe groepen patiënten weet te bereiken. De overname van Pharmasset in 2011 voor $ 11 miljard stelde Gilead in staat om een nieuw product te ontwikkelen waarmee hepatitis C voor het eerst genezen zou kunnen worden. Inmiddels is duidelijk dat dit geneesmiddel, op de markt gebracht onder de naam Sovaldi, één van de meest succesvolle medicijnen ooit zal worden. Ondanks stevige protesten tegen de prijs — circa $ 1000 per pil — genereerde dit medicijn Solvadi, een omzet van $ 2,3 miljard in de eerste drie maanden van dit jaar. De hoge verkoopprijs trekt wel geregeld de aandacht van overheden, verzekeraars en patiëntengroepen die zich zorgen maken over de gevolgen van deze kostenexplosie voor de betaalbaarheid van de gezondheidszorg. Onder de huidige wet- en regelgeving is er echter niet veel aan te doen, zeker niet zolang er geen concurrerend medicijn voorhanden is. De recente (dure) overname door het farmabedrijf Merck van biotechfirma Idenix duidt op de grote belangstelling voor de hepatitis C-markt, maar de ontwikkeling van een concurrerend geneesmiddel duurt nog jaren. De winst uit Sovaldi zal hoofdzakelijk in de eerste jaren gerealiseerd worden, als een grote groep patiënten genezen moet worden die in voorbije decennia besmet zijn geraakt, met name in de jaren ‘70 en ‘80. Om daarna nog een even hoge groei te realiseren, is het bedrijf afhankelijk van de effectieve inzet van de huidige kasstromen in andere segmenten, zoals oncologie en ontstekingsremmers. De huidige specialisaties van het concern liggen voornamelijk op het gebied van virologie. Zo werkte Gilead ook met Roche samen aan de ontwikkeling van het griepvaccin Tamiflu en daarvoor ontvangt het nog steeds royalties. De koers van de aandelen Gilead is al zeer fors gestegen, maar tegen de achtergrond van de enorme omzetstijging, is het aandeel nog niet overgewaardeerd.

Begin mei kondigde de Amerikaanse farmaceut Pfizer aan zijn Britse sectorgenoot AstraZeneca over te willen nemen. Het bestuur van de prooi wees de voorstellen van Pfizer echter van de hand, zelfs nadat de Amerikanen het bod tot £ 69 miljard ($ 120 miljard of € 85 miljard) en het te betalen gedeelte in contanten had verhoogd. Volgens Britse fusieregels mag Pfizer pas over zes maanden een nieuwe poging wagen. Het is niet ondenkbaar dat Pfizer later dit jaar opnieuw aanklopt bij AstraZeneca. Pfizer wil zich na de overname transformeren van een Amerikaanse tot een Britse holding met een lagere belastingdruk dan de huidige 27%. Pfizer benadrukt echter dat het met de overname van AstraZeneca de expertise op het gebied cardiovasculaire geneesmiddelen, immunologie en oncologie aanzienlijk zou versterken. Daarnaast zou de combinatie ook toonaangevend worden op het gebied van medicijnen tegen astma en diabetes. Pfizer is er de afgelopen jaren al in geslaagd om forse kostenbesparingen te realiseren, onder meer door 23.500 banen te schrappen, ongeveer 18% van het aantal werknemers van Pfizer en het in 2009 overgenomen Wyeth tezamen. Veel Britse politici zijn daarom vooral beducht voor het verlies van hoogwaardige Britse banen. AstraZeneca meent dat het op eigen benen in de periode tot 2023 kan groeien naar een omzet van $ 45 miljard, tegen $ 25,7 miljard vorig jaar.

Koersverloop aandelen Gilead

Pfizer behaalde in 2013 een omzet van $ 51,5 miljard, waarbij het circa 60% van de omzet buiten de VS realiseert. Viagra is Pfizer’s meest spraakmakende medicijn, maar Lipitor haalde in 2006 met $ 12,9 miljard een veel hogere omzet dan Viagra, dat in 2008 bleef steken op een recordomzet van $ 1,9 miljard. Lipitor wordt gebruikt bij patiënten met hoog cholesterol en behoort tot de groep geneesmiddelen van de statines. In 2013 was Lipitor nog maar goed voor $ 2,3 miljard. Een andere topper van Pfizer is Celebrex, een ontstekingsremmer bij de behandeling van reuma, waarmee in 2013 een omzet van $ 2,9 miljard werd behaald. Wij menen dat een belegging in de aandelen Pfizer, ook zonder de overname van AstraZeneca, aantrekkelijk is omdat het concern nog volop kan profiteren van de herstructureringen van de afgelopen jaren en nieuw te introduceren geneesmiddelen.

Koersverloop aandelen Pfizer

11

gilead en pfizer

Gilead Sciences

STROEVE & LEMBERGER SINDS 1818

Stroeve & Lemberger Vermogensbeheer www.stroevelemberger.nl [email protected]

Stroeve & Lemberger Vermogensbeheer Weesp Nesland 1-V 1382 MZ Weesp T +31 (0) 294 492 592 F +31 (0) 294 492 593

Stroeve & Lemberger Vermogensbeheer Maastricht Posthoornstraat 69 6219 NV Maastricht T +31 (0) 43 354 1222 F +31 (0) 43 325 9309