STROEVE & LEMBERGER SINDS 1818
N I EUW SB R I E F
nummer 20, januari 2015
Kwartaalbericht 1
Vermogensbeheer en beleggingsadvies sinds 1818 Onafhankelijk, no-nonsense en resultaat gericht Door professionals met liefde voor hun vak Die hun cliënten door en door kennen
Nieuwsgierig? Bel of mail ons voor een oriënterend gesprek!
Stroeve & Lemberger Vermogensbeheer N.V. www.stroevelemberger.nl
[email protected] Nesland 1-v, 1382 MZ Weesp T +31 (0)294 492 592 Posthoornstraat 69 , 6219 NV Maastricht T +31 (0)43 354 1222
Geachte lezer, In de eerste Nieuwsbrief van 2015 uiteraard aandacht voor de beleggingsvooruitzichten.
Inhoud
De markten slingeren tussen de hoop van een voorspoedig herstel van de Amerikaanse economie en de vrees voor deflatie en de gevolgen daarvan in Europa. Wij verklaren welke accenten wij leggen in ons beleggingsbeleid en wat de implicaties zijn voor de beleggingsportefeuilles. Het aandeel Ecolab, dat in deze Nieuwsbrief wordt besproken, is een voorbeeld van de ‘all weather-aandelen’ waaraan we de voorkeur geven in deze markten. Naast Ecolab staan we stil bij het Franse Vinci, een aandeel met een relatief hoog dividendrendement en aantrekkelijke waardering. In de bijdrage over ondernemer en familiebedrijf deze keer een interview met rasondernemer Marcel Mourmans en zijn bedrijf Thiessen Wijnkoopers uit Maastricht. Een bedrijf dat Mourmans overnam, niet vanuit een passie voor wijnen…….maar wel voor het ondernemen! De boekbespreking heeft als onderwerp ‘vrije jongens’, waarin een aantal succesvolle koopmansfamilies, uit de Nederlandse geschiedenis, de revue passeert. Een aantal van de eigenschappen die Marcel Mourmans tot een succesvol ondernemer hebben gemaakt komt daarin terug. Naar onze mening zit er zeker iets van uw gading tussen! Namens directie en medewerkers van Stroeve en Lemberger Vermogensbeheer wens ik u een heel goed 2015 toe. Jan Coen Balt
Inhoud
Outlook 2015 4 Boekbespreking 7 En verder
Ondernemer Mourmans 8 Levenstestament 10 Ecolab en Vinci SA 11
3
Outlook 2015: Divergentie biedt kansen outlook 2015
Wij zijn optimistisch voor 2015, want ondanks de recente neerwaartse bijstelling van groeiramingen, wordt op mondiaal niveau voor 2015 toch nog steeds een hogere economische groei verwacht dan in 2014. De divergentie in economische groei Wim Zwanenburg tussen Europa en Beleggingsstrateeg Stroeve & Lemberger Amerika neemt wel toe en voor de Vermogensbeheer opkomende landen, zoals China, wordt wel een iets lagere groei verwacht. De lage rentes door lage inflatie en de aanhoudende winstgroei van internationale bedrijven, biedt goede kansen voor aandelenbeleggingen. In het afgelopen kwartaal hebben we grillige financiële markten gezien. Na een forse correctie medio oktober, volgde een zeer snel herstel van aandelenmarkten, maar nadat begin december recordstanden werden bereikt op de internationale aandelenbeurzen, eiste de onzekerheid over de geopolitieke ontwikkelingen en de economische groei in Europa medio december, opnieuw zijn tol. De vlucht van beleggers naar de veilig geachte havens, drukte de rente op Duitse en Nederlandse obligaties opnieuw tot een historisch dieptepunt. Het rendement op 10jarige Duitse staatsleningen daalde in december naar het ongekend lage niveau van 0,63%. Veel aandelenbeleggingen kennen een hoger dividendrendement, veelal van meer dan 2 procent. Daarbij komt dan een verwachte groei van de winst per aandeel voor Europese aandelen, die stijgt van 3,5% in 2014 naar meer dan 10% in 2015 en voor Amerikaanse aandelen van 8% naar 9,5%. In de VS bleken in het vierde kwartaal van 2014 veel macroeconomische cijferrapportages beter dan verwacht. Ook veel bedrijven rapporteerden sterke kwartaalcijfers, boven de prognoses van analisten. De euro verloor het afgelopen jaar snel waarde tegenover de Amerikaanse dollar, van 1,39 begin mei, naar minder dan 1,24 medio december.
Dalende olieprijs De olieprijs daalde de afgelopen maanden zeer fors. De prijzen van ruwe Amerikaanse olie en Brentolie daalden in 2014 met meer dan 40%! De lagere olieprijs heeft te maken met de combinatie van Amerikaanse productie van olie- en schaliegas, een dalende vraag vanwege de trage economische groei en de onderlinge onenigheid van OPEC-leden die niet tot een productieverlaging kunnen besluiten. Hoewel de meeste economen het erover eens zijn dat goedkope olie uiteindelijk de economische groei ten goede komt, baarde de vrije val van de olieprijzen beleggers medio december vooral zorgen. Terwijl de westerse sancties de toegang van Rusland tot buitenlands kapitaal beperken, trekt de lage olieprijs een zware wissel op de energie-afhankelijke Russische economie en kwam de roebel in een vrije val. Omdat daarmee de inflatie
4
in Rusland sterkt oploopt, heeft de Russische president Poetin er geen belang bij om de situatie in de Oekraïne verder te laten escaleren. Ook Griekenland speelde in december weer een negatieve hoofdrol op de financiële markten. Beleggers vreesden dat daar vervroegde verkiezingen noodzakelijk worden, die dan mogelijk gewonnen zullen worden door oppositiepartijen, die met de verstrekkers van noodsteun aan Griekenland, om de tafel willen om te onderhandelen over de door hen opgelegde bezuinigingen.
Deflatie: aankoop staatsobligaties door ECB In Europa zorgt de daling van de inflatie voor steeds meer problemen. Vanwege de aanhoudend lagere inflatiecijfers en de haperende economische groei, twijfelt er bijna geen enkele ECB-watcher meer aan dat de ECB in 2015 zal overgaan tot aankoop van staatsobligaties van de landen van de eurozone. In het vakjargon van economen wordt deze maatregel ‘QE’ of kwantitatieve verruiming genoemd, maar je zou ook kunnen zeggen dat dit een eufemisme is voor het ‘het laten draaien van de geldpers’. De president van de ECB, Mario Draghi, heeft gezegd de balans van de ECB met € 1000 miljard te willen vergroten naar circa € 3000 miljard. Er wordt dan door de centrale banken voor honderden miljarden geld bijgedrukt om de staatsleningen op te kopen. Tegenstanders van deze maatregel stellen dat de verkopers van die leningen hun geld alleen maar herbeleggen in ander vastrentend papier en aandelen, en niet, zoals de ECB zegt te beogen, gebruiken om de kredietverlening uit te breiden. Zij zien alleen maar de prijzen van aandelen en vastrentend papier omhoog schieten. Ondanks deze hoge inflatie op de vermogensmarkten, blijft de gewone inflatie (van de reële economie) toch nog steeds dalen. Met het nieuwe geld wordt de economie niet aangezwengeld, omdat de banken eerder nog minder dan meer krediet verlenen, hoe goedkoop het geld voor hen ook is. Tot nu toe werd de kredietverlening Tabel Economische Groei en Inflatie (%) Euroland GDP
CPI (Inflatie)
USA
Japan
LatijnsAm.
OostEuropa
China
Azië Pacific
2011
1,6
1,6
-0,5
4,2
4,3
9,3
4,5
2012
-0,7
2,3
1,8
2,9
2,8
7,7
4,8
2013
-0,4
2,2
1,6
2,6
2,0
7,7
4,6
2014
0,8
2,3
0,3
1,1
1,5
7,4
4,7
2015
1,2
3,0
1,0
2,0
2,5
7,0
4,8
2011
2,7
3,2
-0,3
6,8
6,4
5,4
3,6
2012
2,5
2,1
0,0
6,4
5,3
2,7
2,6
2013
1,3
1,5
0,4
8,0
5,0
2,6
2,6
2014
0,5
1,7
2,8
12,0
5,4
2,1
2,8
2015
0,9
1,5
1,5
11,7
4,9
2,4
2,7
Bron: Bloomberg, IMF, EC, Consensus Economics, sept. 2014
Groei van de winst per aandeel in de verschillende regio’s
2012
2013
2014
2015
2016
USA
6,7%
7,7%
8,4%
8,7%
Europa
-5,3%
-0,8%
8,5%
9,1%
12,0% 11,4%
Japan
18,0%
63,5%
20,1%
10,2%
10,0%
Azië-Pac, ex-Japan
1,9%
7,3%
6,1%
8,5%
9,8%
Bron: Citi Research, MSCI, Worldscope, Factset estimates, medio december 2014.
Veel beleidsmakers hopen dat QE, ondanks genoemde bezwaren, toch voor meer consumptie en investeringen zorgt. Bijkomend effect van QE is ook dat de euro goedkoper zal worden. Vanwege de hogere prijzen buiten de eurozone ‘importeer’ je ook direct inflatie en krijgt de export uit de eurozone de wind in de rug. De Duitsers zijn steeds tegen de aankoop van staatsobligaties geweest vanwege de zogenoemde ‘moral hazard’. Door deze financiële bijstand verdwijnt de prikkel voor de Zuid-Europese landen en Frankrijk om hun economie te hervormen. De overige Europese landen werpen echter tegen dat Duitsland zelf meer zou moeten doen om de binnenlandse consumptie te stimuleren. Duitsland stevent echter zelf af op een begrotingsoverschot in 2015 en het heeft ook een fors overschot op de lopende rekening van de betalingsbalans (exporten minus importen). Ondertussen slaagt Frankrijk er niet in het begrotingstekort terug te dringen, komt men begrotingsafspraken niet na, blijven wezenlijke structurele hervormingen ook nog steeds achterwege en wordt de roep om een stimulerend beleid steeds luider. ECB-watchers menen dat de aankoop van staatsobligaties door de ECB in 2015 onvermijdelijk is, omdat andere maatregelen tot dusver onvoldoende effect sorteerden. Zo viel in december ook de omvang tegen van de tweede veiling van de zogenoemde TLTRO-leningen, ofwel ‘Targeted Longer Term Refinancing Operations’. Ook dit TLTRO-programma van de ECB is bedoeld om banken aan te sporen meer krediet te verstrekken aan zowel bedrijven als huishoudens. Banken kunnen bij de TLTRO-faciliteit leningen tot eind september 2018 krijgen tegen een gunstige rente van 0,15%, wat relatief goedkoop is voor een financiering met zo’n lange looptijd. Marktpartijen verwachten dat de ECB zich door deze tegenvallende inschrijvingen, genoodzaakt zal voelen om begin 2015 een grootschalig opkoopprogramma van staatsobligaties en andere soorten obligaties op te starten.
Scenario’s in 2015 De gevolgen van de financiële crisis van 7 jaar geleden, werken ook in 2015 nog steeds door op de economische vooruitzichten voor de wereldeconomie. Het tempo van het herstel van de economische groei en werkgelegenheid blijft achter bij dat na eerdere recessies. De inflatie blijft laag en de rente blijft dalen. Voor de aandelenbeurzen blijven, op grond van de winstgroei van bedrijven, de rendementsvooruitzichten tamelijk goed.
De economische vooruitzichten voor de wereldeconomie zijn voor 2015 minder inspirerend dan die vorig jaar voor 2014 waren. De bijstellingen van het IMF en de OECD over de economische groei, bleken het afgelopen jaar steeds neerwaarts. Alleen Amerika lijkt zich hieraan te kunnen onttrekken. De economische groei op wereldschaal wordt voor 2015 geschat op 3,8%, maar voor Europa schat het IMF, de kansen op een terugval in een recessie, op 35-40%. De Europese Commissie voorzag begin december voor de eurozone een groei in 2015 van +1,0% (die eerder al was verlaagd van 1,7% naar 1,1%). De inflatie ligt met 0,5% ruim onder het doel van 2% van de ECB, de Europese Centrale Bank. Italië, als derde Europese economie, is weer in recessie en in Frankrijk, de tweede economie, is sprake van stagnatie, waarbij de noodzakelijke structurele aanpassingen uitblijven. Kortom, het gevaar is dus dat Europa afglijdt van een gematigde groei naar een Japanscenario van langdurige stagnatie. De vraag is hoe politici hiermee omgaan, om te voorkomen dat Europa weer in een crisis beland. De geluiden over een uit elkaar vallen van de euro lijken ons overtrokken. Alleen als eurosceptische politici de overhand krijgen, is een dergelijk scenario denkbaar. Positief is dat de bankenunie tot stand is gekomen. Daarmee zijn de systeemrisico’s fors verminderd. In de nieuwe structuur hoeft de belastingbetaler niet meer voor verliezen van banken op te draaien. In 2015 zal de fiscale politiek weinig expansief kunnen zijn, omdat de begrotingstekorten zijn gemaximeerd op 3%. Aan de effectiviteit van de uiterst soepele monetaire politiek (d.m.v. de lage rente en QE, of aankoop van staatspapier van landen uit de Eurozone) kan worden getwijfeld, omdat de rente waartegen de banken extra kunnen lenen, al bijna op nul staat. De Eurozone zal door de lagere euro wel kunnen profiteren van een herstel en verdere groei van de export. Dat maakt de Eurozone sterk van het buitenland afhankelijk, tenzij de politiek alsnog tot een Europees stimuleringsbeleid besluit in combinatie met structurele hervormingen. Wij achten die kans gering.
5
outlook 2015
steeds afgeremd door de hogere kapitaalbuffers die banken moeten aanhouden. Vanaf november is de ECB ook de toezichthouder voor de grootste banken van de eurozone. In dit kader is in oktober 2014 een grootschalig balansonderzoek afgerond, waaruit voor slechts een beperkt aantal banken een kapitaaltekort bleek.
Wij onderscheiden 3 mogelijke scenario’s voor 2015. Er lijkt een tweedeling tussen de VS en Europa, die vanaf 2008/ 2009 met een verschillende aanpak op de problemen hebben gereageerd. Ons centrale scenario is er één van een trage groei van de wereldeconomie, waarbij de VS de kar moet trekken en Europa en veel Emerging Markets achterblijven in een verder herstel. In dit scenario blijft de inflatie heel matig en blijft sprake van een ruim monetair beleid van de centrale banken. Wij noemen dit het “gematigde groeiscenario”. Het risicoscenario is dat van een langdurige stagnatie en deflatie, zoals we in het verleden wel uit Japan kennen, het “stagnatiescenario”. Aan de optimistische kant is er het “normalisatie scenario”, waarbij we wederom een groei kennen als voor 2008. Aangezien de groei andere drivers/ oorzaken kent, wordt dit ook wel aangeduid als de “new normal”. Aandelen zijn onze favoriete beleggingscategorie bij het eerste en derde scenario. Bij een Japan/ stagnatiescenario kunnen de rentes nog verder dalen en gaat onze voorkeur uit naar obligaties. Wij schatten de kans op dit scenario niet hoger dan 20% voor de wereldeconomie, maar op het dubbele voor Europa.
outlook 2015
De uiteenlopende winstontwikkeling in VS en Europa
Voor de belegger betekent een dergelijk vooruitzicht dat de rente in Europa onverminderd laag zal blijven. Behoudens bij een recessie geven wij (ook) voor Europa de voorkeur aan aandelen. Het winstpotentieel van internationale bedrijfsleven wordt maar beperkt beïnvloed door de macro-economische malaise. Als evenwel het stagnatie/deflatie-scenario zich manifesteert, dan komt de nadruk op veilige obligaties te liggen. Voor de Verenigde Staten is het plaatje veel rooskleuriger. Men is nu 5 jaar uit de recessie. De acceleratie van de economische groei tot boven 3%, een laagblijvende inflatie (mede door technologische ontwikkelingen en een lagere olieprijs/shale gas) en een daling van het overheidstekort naar 2,6%, zorgen voor een positieve uitgangssituatie. Ook een verdere winstgroei van bedrijven draagt bij aan positieve vooruitzichten voor aandelen. De Amerikaanse beurs is niet goedkoop meer, maar de meeste maatstaven geven aan dat waarderingen ook niet excessief zijn. Natuurlijk mist de markt de steun van een expansief beleid van de Federal Reserve, de Amerikaanse centrale bank. En natuurlijk vreest de markt een herhaling van mei 2013, toen alleen al de aankondiging van het afbouwen van de marktsteun door de Federal Reserve leidde tot fors hogere rentes, wat op de beurs tot een schrikreactie leidde. Zolang, wat wij verwachten, het in 2015 bij een beperkte rentestijging blijft (in 2014 daalde de rente zelfs tegen eerdere verwachtingen in) als reactie op onveranderd positieve groeicijfers en zolang de inflatie onder controle is, zien wij, mede op historische gronden, geen structurele negatieve gevolgen voor het beurssentiment. Een Europese belegger profiteert daarnaast met Amerikaanse aandelen van een sterkere dollar. Wij leggen in ons beleggingsbeleid daarom de nadruk op de VS. Het achterblijven van de beurzen van de Emerging Markets, was aanvankelijk gebaseerd op de angst van een harde landing in China, maar werd vervolgens vooral veroorzaakt door zorgen over EM-economieën met serieuze externe onevenwichtigheden (Fragile 5). De beurzen van veel EM-landen zijn evenwel goedkoop en het IMF verwacht een economische groei van 5% in 2015. Hoewel de fundamentals gemiddeld gesproken dus goed zijn, tekent zich ook bij de Emerging Markets een tweedeling af tussen landen met overschotten op de betalingsbalans en de landen die van buitenlands kapitaal afhankelijk zijn. Vooral de tweede groep heeft het moeilijk
6
bij dalende grondstoffenprijzen en een sterkere dollar. Veel Aziatische landen profiteren als netto-importeur van olie echter wel van de lagere energieprijzen en in die landen krijgt de economische groei een nieuwe impuls. China lijkt een harde landing te vermijden, maar een trend naar een lager groeipad met een maximale groei van 7 procent, mede ingegeven door hervormingen, lijkt onvermijdelijk. Als we kijken naar de waarderingen is er een sterke casus voor beleggingen op EM-beurzen. Politieke onzekerheid, problemen met funding en kapitaalbewegingen, kunnen voor aanzienlijke volatiliteit zorgen. Wij voorzien een relatief (t.o.v. benchmarks) overwogen positie van onze aandelenbeleggingen in Emerging Markets, maar vanwege de grilligheid van kapitaalstromen en de negatieve impact van een fors hogere dollar, moeten we in sommige gevallen wat gas terugnemen.
Inschatting kansen scenario’s 2015 De kans op ons centrale scenario (gematigde groei met lage inflatie) blijft 60%, maar met meer risico’s. Het grote verschil met 2014 is dat Europa eerder lijkt af te glijden naar een Japans stagnatiescenario en in de VS het scenario van een “normale” groei van 3% of meer mogelijk lijkt. De VS is daarmee de locomotief van de wereldeconomie. Dit onevenwichtige herstel vormt het belangrijke risico voor ons centrale scenario voor 2015. Als reflectie van de onevenwichtigheden op wereldschaal, hebben we de kansen op een stagnatiescenario laten toenemen van 10% tot 30% en dat van een scenario waarbij de groei accelereert, teruggebracht van 30% naar 10%.
Beleggingsbeleid De risico’s voor obligaties in Europa zijn verminderd, maar, na de koersstijgingen in 2014, zijn de verwachte rendementen laag. Aandelen blijven onze favoriete beleggingscategorie. Aangezien de divergentie in de economische vooruitzichten tussen landen groter wordt en de markten minder dan voorheen steun zullen ondervinden van de centrale banken, voorzien we een uitdagend beursklimaat. We zien dat de volatiliteit toeneemt, zeker bij small- en midcap als winstverwachtingen neerwaarts worden bijgesteld. In onze aandelenselectie voor 2015 zullen we, uitgaande van het centrale scenario van ongelijke economische groei, cyclische aandelen onderwegen. Bedrijven met een eigen niche, die minder gevoelig zijn voor de stand van de economie (noem het “all weather” aandelen), hebben onze voorkeur. We denken dan vooral aan sectoren als technologie en health care en aan grotere ondernemingen met veel liquide middelen, die de mogelijkheid hebben om dividend te verhogen of aandelen in te kopen. Wij blijven ook vasthouden aan een ruime selectie van Amerikaanse aandelen, die over het algemeen een sterker winstmomentum kennen dan Europese aandelen. De wat hogere waarderingen in de VS, ten opzichte van Europese aandelen, achten wij gerechtvaardigd.
Wim Zwanenburg publiceert met een zekere regelmaat artikelen voor www.iex.nl. Deze artikelen zijn ook terug te vinden op www.stroevelemberger.nl, onder ‘Publicaties’ voor de artikelen. Hij is ook regelmatig te beluisteren op BNR Nieuwsradio, o.a. in het radioprogramma BeursWatch.
Boekverslag
Vrije Jongens
Cordula Rooijendijk
De vuurtoren van Victoria is er één van de drieënzestig torens die te vinden zijn op Prince Eward Island, de kleinste provincie van Canada. Zijn officiële naam is Leard’s Front Range light en Palmer’s Back Range light. De toren is buitengewoon mooi gebouwd en het bekende esdoornblad is prominent aanwezig boven de deur in het rood en op de lantaarn in het wit. De lantaarn boven is omgeven door een reling zodat men er goed omheen kan lopen. De toren is gebouwd in 1879, wat in die tijd $ 535 kostte. Het unieke aan deze toren is dat hij twee lichten huisvest die in een verschillende richting schijnen. De Palmer’s Back Range was bekend als een baken met rood licht en gaf een verticale rode streep. De Leards’s Front Range gaf een groen licht en was op 30 minuten zeewaarts zichtbaar. De toren is 11,2 meter hoog, knippert inmiddels met wit licht en werkt iedere nacht. Waren er vroeger vuurtorenwachters, al sinds jaar en dag is het dorp eigenaar van de toren en is er inmiddels vlakbij een klein museum gebouwd waar de geschiedenis te bekijken is. Prince Eward Island ligt ongeveer 200 km ten noorden van Halifax, Nova Scotia en 600 km ten oosten van Quebec City. Het bestaat uit het hoofdeiland en 231 kleinere eilanden. Van oost naar west meet het eiland ongeveer 200km en in breedte varieert het van 6 tot 65 kilometer. Het eiland ligt in de St. Lawrence-golf en is alleen met het vasteland verbonden door een brug. De langste ononderbroken boogbrug over zee ter wereld. Het is een relatief jong eiland (500 jaar) en is ontstaan door de stijging van de zeespiegel, waardoor de Northumberland Strait ontstond.
Uitgeverij Atlas ISBN 978 90 450 19529
7
BOEKBESPREKING
Vuurtoren Prince Eward Island, Victoria
Durf. Eigenzinnigheid. Moed, Rigoureuze dadendrang en een sterk netwerk maar ook: zich niet laten beperken door allerlei regels. Dat is het beeld dat naar voren komt uit de beschrijving van een aantal illustere Nederlandse koopmansfamilies in het boek “Vrije Jongens” van Cordula Rooijendijk. Van “Albert van de Korenmarkt” in de 15e eeuw, Hinrick van Hasselt in de eerste helft van de 16e, de “kanonnenkoning” Louis de Geer in de 17e, tot de beruchte Anthony van Hoboken uit Rotterdam, beschrijft Rooijendijk een zevental gerenommeerde koopmansfamilies tegen de economische en politieke achtergrond van hun tijd. Een aantal van deze handelaren had gemeen dat ze van eenvoudige of zelfs armoedige komaf waren. Door ijzeren doorzettingsvermogen en door op onorthodoxe wijze in te spelen op de bezetting van Zuid-Nederland door Spanje, of gebruik te maken van oorlogsomstandigheden (Louis de Geer, Zweden), wisten ze grote fortuinen te vergaren. Daarbij waren ze niet bang om te emigreren als dat nodig was. Handelaren woonden in heel Europa, van Frankrijk tot Noorwegen, van Portugal tot Danzig, en vormden zo een international netwerk. Net als in de huidige tijd, met zijn embargo’s tegen Iran en Rusland, was er veel geld te verdienen door die te omzeilen: tijdens Napoleon’s bezetting van Nederland, was handel met Engeland verboden, maar via een Pruisische stroman wist Van Hoboken die beperking om te zetten in forse winsten. Ook toen golden monopolies en zo men wil, oneerlijke handelsbeperkingen. Maar ook toen slaagden Nederlandse handelaren erin om een eigen weg te vinden, bijvoorbeeld door de verboden van de Hanze simpelweg te negeren. Het boek biedt een interessant doorkijkje naar de handel in vroegere eeuwen in ons land, waar ondernemerschap een cruciale rol speelde en er veel minder gedetailleerde regels bestonden dan nu. Wat overigens niet wil zeggen, dat op overtreding van sommige wetten geen zeer zware straffen stonden: regelmatig moesten handelaren vluchten als de authoriteiten hen op de hielen zaten. Maar per saldo stonden succesvolle handelaren toch in aanzien, zoals blijkt uit de koninklijke onderscheiding voor Van Hoboken, als slavenhandelaar en plantage-eigenaar toch niet de meest ethische persoon in onze ogen. “Vrije jongens” is geen pleidooi voor deze “pirates turned empires”, maar laat wel zien dat durf en onorthodoxe keuzes van alle tijden zijn.
Ondernemer pur sang Marcel Mourmans:
Ondernemer Mourmans
‘Die passie blijft’
Twintig jaar geleden verkocht hij zijn geesteskind Mora aan Unilever, sindsdien heeft hij geen moment stil gezeten. Marcel Mourmans (78) is veertig uur per week bezig met zijn Maastrichter wijnhandel, naast tal van andere zakelijke besognes. ‘Ik moet altijd uitdagingen hebben.’ Dwalend door de 1.200 vierkante meter tellende, eeuwenoude wijnkelders van Thiessen Wijnkoopers, herleeft het verleden. Het smeedijzeren hek voor één van de bakstenen nissen schermt de verzameling van eigenaar Marcel Mourmans af. Collector’s items, zoals een kostbare Rothschild uit 1945. Mocht een klant vragen om één van deze topwijnen, dan moet de verkoper eerst even de baas bellen. Of aanschieten in de zaak, want Mourmans komt hier graag en vaak. Zo’n tien jaar geleden kwam Thiessen - stammend uit 1717 en daarmee de oudste wijnhandel in Nederland - op zijn pad. Met liefhebberij had dat niets van doen: ‘Ik was geen wijndrinker, daar heb ik nooit tijd voor gehad.’ Als bestuurslid van de lokale Rabobank, één van zijn vele nevenfuncties, had Mourmans de eigenaar van de toen kwakkelende wijnhandel, al eens begeleid bij een ontslagronde. Nu ging het opnieuw bergafwaarts. Mourmans’ advies luidde: zet de zaak in de etalage. Een dag later belde de eigenaar of het niet iets voor hém was. ‘Dat moet ik aan mijn vrouw vragen’, was de verrassende reactie. Het opknappen van het pand en vooral de wijnkelders, zou een forse investering vergen en hij wilde dat zij de supervisie
zou voeren. Daar voelde zij wel voor. Mourmans kocht de zaak en leerde wijn drinken, al houdt hij het bij nippen tijdens proeverijen. ‘Ik moet in goede conditie blijven, daar doe ik alles aan. Ik wil hier in elk geval nog vijf jaar door.’
Total loss Alle drukte dreigde Mourmans rond 2008 op te breken. Lange dagen en eindeloze autoritten spendeerde hij in die tijd aan zijn Belgische ijsfabriek, een bedrijf dat hij halverwege de jaren negentig had overgenomen. Een paar maal viel hij achter het stuur in slaap en reed zijn auto total loss. ‘Ik dacht: dit wordt mijn dood.’ Hij verkocht het ijsbedrijf en nam de dagelijkse leiding van wijnhandel Thiessen voortaan zelf ter hand. ‘En nu zit ik met mijn hart, ziel en zaligheid in deze zaak’, zegt hij met een grote glimlach. Het heeft even geduurd, maar hij begint er plezier in te krijgen. Zijn uitdaging is om de handel kostendekkend te krijgen, liefst met een kleine winst. In deze bedrijfstak is dat geen sinecure. Het is knokken, zegt hij. Een paar jaar geleden stond hij een aantal keer midden in de nacht op om naar Amsterdam te
Marcel Mourmans
1936 1950 1959 1995 1995 2003 2008
geboren in Maastricht stopt met school richt Mora op verkoopt Mora aan Unilever koopt Belgisch ijsbedrijf neemt Thiessen Wijnkoopers over wordt directeur Thiessen
Daarnaast o.a: aandeelhouder en bestuurslid dierenpark Gaia in Kerkrade, betrokken bij kunsthandel zoon en restaurant The Filling Station in Lanaken (België). Liefhebberij: fanatiek biljarter, ambitie: Nederlands kampioen worden Privé: Marcel Mourmans woont in België en heeft twee zonen, één dochter en acht kleinkinderen. Twee daarvan werken enkele dagen per week in zijn wijnhandel.
8
Mensen maken de zaak Het draait allemaal om de mensen, dat is de belangrijkste les in Mourmans’ ruim zestigjarige ondernemerschap. ‘Stenen en machines kun je kopen, je mensen moet je verdienen door een goede werkgever te zijn’, zegt hij. Het waren ook zijn trouwe werknemers die hem er halverwege de jaren negentig toe brachten zijn geesteskind Mora, bekend van de diepvriessnacks en reclame-personality Cora, aan Unilever te verkopen. ‘Ik had slapeloze nachten in die tijd. Ik was zo bang dat mij iets zou overkomen en dat mijn kinderen, die er geen affiniteit mee hadden, de zaak dan aan de hoogste bieder zouden verkopen. Unilever stond bekend als één van de beste werkgevers. Dát verdienden mijn mensen, ze hadden zo hard voor de zaak geknokt.’ En met succes. De fabrikant van diepvriessnacks was uitgegroeid tot de grootste speler van Nederland, met een omzet van ruim 110 miljoen euro en duizend werknemers op de loonlijst. Mourmans: ‘Ik had dat van mijn leven niet alleen gekund. Het zijn de mensen die de zaak maken. En daarbij heb ik natuurlijk geluk met mijn goede huwelijk.’
Tevreden met 35 cent Zijn vrouw stond samen met hem aan de wieg van Mora, de tienerjaren nog maar nauwelijks ontstegen. Het is een mooi verhaal, dat Mourmans met smaak ophaalt. Hoe hij als veertienjarige door zijn vader van school werd geplukt. Over zijn leerjaren bij een banketbakker en zijn entree bij de familieslagerij, tot grote vreugde van zijn vader. Eén voorwaarde: Marcel wilde tijd krijgen om zijn eigen producten te ontwikkelen. Service stond voorop, toen al en nu nog. Dat maakte dat zijn worstjes, loempia’s en kroketten, hoewel zij wat duurder waren dan bij de concurrent, zo gretig aftrek vonden. Een staaltje van die mentaliteit: als een cafébaas aan de andere
kant van Maastricht op een avond twee loempiaatjes bestelde, ging hij onmiddellijk aan het werk. ‘Ik maakte er drie, omdat er onderweg nog wel eens eentje wilde scheuren. Op mijn bakfiets naar het café, waar ik voor 70 cent twee loempia’s verkocht. Vervolgens was het: Wil je een pilsje? Daarvoor rekende ik 35 cent af. Die derde loempia liet ik achter, daar had ik toch niks meer aan. Met 35 cent ging ik naar huis. Maar wel met een goed gevoel, want ik had een tevreden klant.’ Echt hun eigen zaak werd het in 1956, Mora, de samenvoeging van de eerste letters van hun beider achternamen. Begin jaren zestig opende Mourmans een klein fabriekje in het centrum van Maastricht, waarop de omzet in tien jaar steeg van een ton naar 10 miljoen gulden, mede dankzij de overgang naar diepvriesproducten. Begin jaren zeventig zette hij een grote fabriek op aan de Beatrixhaven, hem nadrukkelijk ontraden door zijn adviseurs. ‘Dat moeten ze bij mij niet doen,’ zegt Mourmans met een lach. ‘Dan wordt het juist een uitdaging.’ Mora begon ook aan winkels te leveren, kreeg succes buiten Limburg, groeide uit tot een A-merk. België veroverde hij met een list. De Belgische grossiers zagen hem als ‘Hollander’ lange tijd niet staan, ze vertrouwden hem niet. Totdat hij de kleine Belgische fabrikant van de daar uiterst populaire Sitostick overnam en daarmee een geweldige dekking voor alle Mora-producten verwierf. ‘Toen moesten ze wel’, zegt Mourmans.
De koning te rijk Hij zal nooit vergeten hoe hij voor het eerst naar het hoofdkantoor van Albert Heijn in Zaandam toog, met zijn koffertje vol ijs en een zak diepvriesbitterballen. Het zweet stond in zijn handen, terwijl hij een uur moest wachten in de hal. Hij frituurde de bitterballen ter plekke om ze te laten proeven. ‘De concurrent was ook uitgenodigd, maar die had het te druk met iets anders. Mijn geluk. Ik ging de deur uit met een order van 1 miljoen gulden op zak, met een goede marge.’ Hij was de koning te rijk. Al had dat niet eens zoveel met de omvang van de deal te maken. ‘Zet dat af tegen die twee loempia’s op de fiets, of de studenten die hier met twee flessen wijn voor krap een tientje de deur uitgaan, en ik heb daar echt net zoveel lol in. Om die passie gaat het. En die blijft.’
9
Ondernemer Mourmans
rijden. Daar nam hij deel aan het groeiversnellersprogramma van Port 4 Growth, een platform voor groeibedrijven. Aanvankelijk werd hij afgewezen, herinnert hij zich geamuseerd: hij was te oud. Tot ze zijn verhaal hoorden, toen was hij welkom. Mourmans vond het vooral leerzaam om over de werkwijze van jonge ondernemers te horen. Zo vertelde een succesvolle internetretailer dat elke klant met een order vanaf 20 euro wordt nagebeld. ‘Zo’n goede service, fantastisch gewoon! Dat heeft mij echt aan het denken gezet. Al komt het daarbij wel aan op het vinden van de goede mensen.’ En dat is de afgelopen jaren nu net het grootste struikelblok gebleken. De oorspronkelijke werknemers van Thiessen konden zich niet vinden in Mourmans’ aanpak, het teamwork liet te wensen over. Van hen is niemand gebleven. ‘Pas de laatste vijf, zes maanden heb ik het gevoel: dit is de sfeer die we nodig hebben om de zaak verder op te bouwen.’
Wat is een levenstestament? levenstestament
En in welke situaties kan een levenstestament belangrijk zijn? Naast het ‘gewone’ testament is er sinds een aantal jaren ook het levenstestament. Hoewel de benaming erg op elkaar lijkt, zitten er grote verschillen tussen de twee. Het gewone testament werkt als u overlijdt en het levenstestament als u zelf geen beslissingen meer kunt nemen, bijvoorbeeld als gevolg van dementie. Het levenstestament maakt men net als een testament op bij een notaris. Inhoud levenstestament Zakelijk In een levenstestament wijst u een vertrouwenspersoon aan die, namens u, beslissingen neemt, als u dat zelf tijdelijk of definitief niet meer kunt. Als u bijvoorbeeld door ziekte zelf de zaken niet meer kunt regelen, bijvoorbeeld het betalen van rekeningen, het bijhouden van de administratie en het doen van belastingaangiften, maar ook het zorgen voor uw huisdieren etc., dan is het prettig als u een vertrouwenspersoon heeft aangewezen die dat voor u doet. Als u niet meer thuis kunt wonen, dan zal deze persoon een nieuwe huisvesting voor u zoeken en namens u beslissen wat er met uw huis en inboedel gaat gebeuren. U kunt in het levenstestament tevens uw persoonlijke wensen opnemen. Zo kunt u denken aan een regeling dat indien u uw huis mettertijd verlaat, de achtergebleven inboedel op bepaalde wijze wordt verdeeld onder bijvoorbeeld de kinderen en daarna het huis door de vertrouwenspersoon verkocht wordt. Dit voorkomt dat het huis jarenlang leeg staat. Vaak wordt gedacht dat, indien u zelf geen beslissingen meer kunt nemen, de partner of kinderen deze beslissingen kunnen nemen in zo’n situatie. Dat is echter niet zo. Als er dan geen levenstestament is, dan moet er aan de rechter worden gevraagd of hij iemand als bewindvoerder aanwijst die de zaken regelt. Bovendien heeft de rechter, bij het nemen van bepaalde belangrijke beslissingen door de bewindvoerder, de taak een machtiging aan de bewindvoerder te verstrekken. Bij het nemen van beslissingen door de bewindvoerder en de rechter gelden de algemeen gestelde wettelijke bepalingen. Het kan daardoor heel goed zijn dat de door de bewindvoerder en de rechter te nemen beslissingen, niet aansluiten op uw persoonlijke wensen.
Medisch Naast de zakelijke kant kunt u een vertrouwenspersoon (dit hoeft niet dezelfde persoon te zijn die u heeft aangewezen
10
voor uw zakelijke belangen) in het levenstestament aanwijzen die namens u kan overleggen met de artsen over behandelplannen. Hier vallen niet onder beslissingen op gebied van euthanasie en dergelijke; wensen die u op dat terrein heeft dient u bij voorkeur in overleg met uw huisarts vast te leggen in euthanasieverklaringen of niet behandelverklaringen.
Voordelen van het levenstestament Een groot voordeel van het levenstestament, is dat u zowel op zakelijk als medisch gebied, een vertrouwenspersoon kan aanwijzen in geval u zelf uw belangen niet meer kan behartigen. Doet u dat niet, dan zal een bewindvoerder door de rechter moeten worden benoemd voor het behartigen van uw zakelijke belangen. Het is dan echter zeer de vraag of de bewindvoerder wel de persoon is die u zelf had gewild als uw vertrouwenspersoon. In het levenstestament kunt u zelf aangeven hoe u de zaken geregeld wilt hebben. Bij bewind gelden de wettelijke bepalingen; deze zijn algemeen gesteld en niet toegesneden op uw persoonlijke wensen. Het levenstestament biedt u de mogelijkheid te regelen dat uw vertrouwenspersoon, ter besparing van de erfbelasting of ter voorkoming van intering op uw vermogen in het kader van de AWBZ (verzorgingstehuizen), schenkingen doet aan bijvoorbeeld de kinderen. In geval van bewind is dat niet mogelijk want de rechter geeft een bewindvoerder in principe geen toestemming namens u schenkingen te doen. Gevolg kan dan dus zijn dat uw erfgenamen hierdoor teveel erfbelasting betalen na uw overlijden, dan wel op uw vermogen dient te worden ingeteerd in het kader van de AWBZ. Xander Stuijt, Krans Helmig Stuijt notarissen en advocatuur • Van Eedenstraat 20 • 2012 EM Haarlem Postbus 104 • 2000 AC Haarlem • T: +31 (0)23-531 93 98 • F: +31 (0)23-532 94 41 • www.khs.nl
Ecolab
Vinci SA
Vinci SA is van oorsprong een Frans bouwbedrijf, dat, sinds de overname van GTM in het jaar 2000, het grootste bouwbedrijf ter wereld is, maar ook buiten de bouwnijverheid veel activiteiten onderneemt. De activiteiten variëren van het beheer van allerlei typen vastgoed, zoals de Autoroutes, parkeergarages, de exploitatie van vliegvelden, openbaarvervoervoorzieningen tot energievoorzieningen. Vinci is met ruim dan 191.000 medewerkers actief in meer dan 100 landen. Van de totale omzet wordt 68% in Frankrijk gegenereerd. 86% komt uit ‘Contracting’ en 14% uit ‘Concessies’, waarbij het beheer in opdracht van overheden plaatsvindt. De Franse tolmaatschappijen Cofiroute en ASF zijn dochtermaatschappijen van Vinci. Naar verwachting zal Vinci over 2014 zo’n € 38,7 miljard omzet realiseren.
Met een beurswaarde van meer dan $ 30 miljard is het binnen de S&P 500 de grootste in de branche van de zuiveringstechnologieën. Het afgelopen decennium realiseerde Ecolab steeds een groei van de winst per aandeel van 14,5% en voor geheel 2014 wordt een groei van 18% verwacht. De bedrijfsresultaten over het derde kwartaal van 2014 waren opnieuw beter dan verwacht. De winsttaxaties worden door analisten voortdurend naar boven bijgesteld. Het aandeel heeft een dividendrendement van 1,3%. Dat oogt op het eerste gezicht niet hoog, maar Ecolab heeft sinds 1985 ieder jaar het dividend verhoogd en daarmee kwalificeert deze onderneming zich voor Dividend Aristocrats. De afgelopen 5 jaar verhoogde Ecolab het dividend jaarlijks met gemiddeld 15%. Met een koerswinstverhouding van 21 keer de geraamde winst voor 2015, is de waardering van dit groeiaandeel aantrekkelijk, want dat is aan de onderkant van de historische bandbreedte. Dit geldt ook bij beoordeling van andere waarderingsmaatstaven. Vanwege de relatie met de energiesector, kwam de koers van het aandeel in december onder druk te liggen, maar wij achten dat een instapkans. Het aandeel heeft uitstekend gepresteerd ten tijde van de recessies. Het aandeel trok ook de aandacht van Bill Gates, medeoprichter van Microsoft, die via de beleggingsvehicles Cascade Investment en de Bill & Melinda Gates Foundation, nog steeds een belang aanhouden van meer dan 10% in het aandelenkapitaal.
Vinci heeft momenteel, door de malaise in Europa en Frankrijk in het bijzonder te maken met een gematigde omzetdaling van zo’n 4%, maar het weet desondanks een groei van de winst per aandeel van zo’n 3% à 4% te realiseren. Deze omzetdaling en lage groei van de winst per aandeel resulteert in een koers-winstverhouding van minder dan 12 keer de getaxeerde winst per aandeel voor 2015. Hier staat een relatief hoog dividendrendement van 4,4% tegenover. Gezien de free cashflow en de gezonde balansverhoudingen van Vinci, is het dividend tamelijk zeker. Aan de trend van neerwaartse bijstellingen van omzet- en winstramingen lijkt een einde te komen. Het aandeel kwam recent onder druk vanwege geruchten dat de Franse overheid zou willen heronderhandelen over de concessies van de tolmaatschappijen en deze mogelijk zou willen renationaliseren. De concessies zijn voor Vinci extreem belangrijk, want in 2013 realiseerde Vinci met de 14% van de totale omzet die het uit concessies haalde, 63% van de winst voor rente, belastingen en afschrijvingen (EBITDA). Ook zou Vinci in de orderontwikkeling van bouwactiviteiten (buiten Frankrijk) tegenvallers ondervinden. Analisten en juristen spreken echter tegen dat de Franse overheid minder gunstige contracten bij Vinci kan afdwingen. Een bijkomende factor is dat de Franse overheid momenteel juist ook het beheer van een aantal infrastructuur gerelateerde projecten aan private maatschappijen wil uitbesteden. Het is daarom niet waarschijnlijk dat de Franse regering Vinci voor het hoofd zou willen stoten. Daarnaast zullen Europese overheden, om de economische groei wat meer te stimuleren, hun investeringen in infrastructuur uitbreiden. Daar zullen de cyclische bouwactiviteiten van Vinci zeker van profiteren. De recente correctie van de koers van het aandeel beschouwen wij als een gunstig instapmoment.
Koersverloop aandelen Ecolab
Koersverloop aandelen Vinci
11
ecolab en vinci SA
Ecolab is een van oorsprong Amerikaanse, wereldwijde leverancier van watermanagement-, hygiëne- en energietechnologieën en leverancier van diensten aan de voedingsindustrie, horeca en gezondheidszorg, de energiesector en industriële markten. Het werd oorspronkelijk opgericht als Economics Laboratory in 1923 en omgedoopt tot Ecolab in 1986. Naar verwachting behaalde Ecolab in 2014, met circa 45.000 werknemers, een omzet van meer dan $ 14,3 miljard. Dankzij innovatie is Ecolab het afgelopen decennium sterk gegroeid. De onderneming gaf in 2013 een bedrag uit van $ 188 miljoen aan R&D. In 2011 nam Ecolab Nalco over, een onderneming die ook in Nederland actief is, voor een bedrag van meer dan $ 8,- miljard en daarmee was dit de grootste overname in de geschiedenis van deze onderneming. In 2012 volgde de kleinere acquisitie van Champion Technologies voor een bedrag van circa $ 2 miljard. Omdat afnemers van apparatuur moeten wisselen bij afname van diensten van een concurrent, zijn er hoge concurrentiebarrières.
STROEVE & LEMBERGER SINDS 1818
Stroeve & Lemberger Vermogensbeheer www.stroevelemberger.nl
[email protected]
Stroeve & Lemberger Vermogensbeheer Weesp Nesland 1-V 1382 MZ Weesp T +31 (0) 294 492 592 F +31 (0) 294 492 593
Stroeve & Lemberger Vermogensbeheer Maastricht Posthoornstraat 69 6219 NV Maastricht T +31 (0) 43 354 1222 F +31 (0) 43 325 9309
